79 POSTANOWIENIE z dnia 27 maja 2003 r. Sygn. akt Tw 72/02

79
POSTANOWIENIE
z dnia 27 maja 2003 r.
Sygn. akt Tw 72/02
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Marek Safjan – przewodniczący
Marek Mazurkiewicz – sprawozdawca
Teresa Dębowska-Romanowska,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie z
dnia 12 lutego 2003 r. o odmowie nadania dalszego biegu wnioskowi Ogólnopolskiego
Akademickiego Związku Zawodowego,
p o s t a n a w i a:
nie uwzględnić zażalenia.
UZASADNIENIE:
5 listopada 2002 r. wpłynął do Trybunału Konstytucyjnego wniosek
Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego w sprawie zgodności art. 137
ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 1990 r. Nr 65, poz.
385 ze zm., dalej: UoSW) z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz § 28
ust. 1 i 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 października 1991 r. w sprawie
postępowania dyscyplinarnego wobec nauczycieli akademickich (Dz. U. Nr 99, poz. 440,
dalej: rozporządzenie Rady Ministrów) z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 42 ust. 2,
art. 61 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 3 grudnia 2002 r. wezwano
do uzupełnienia w terminie 7 dni braku formalnego poprzez nadesłanie 5 egzemplarzy
odpisu z Krajowego Rejestru Sądowego.
16 grudnia 2002 r. wpłynęło do Trybunału Konstytucyjnego pismo, w którym
wnioskodawca odniósł się do stwierdzonego przez Trybunał braku formalnego wniosku
oraz dosłał pełnomocnictwo.
Postanowieniem z 12 lutego 2003 r. odmówiono nadania dalszego biegu
wnioskowi, uzasadniając swą odmowę brakiem czynnej legitymacji procesowej
Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego do występowania przed
Trybunałem Konstytucyjnym w trybie abstrakcyjnej kontroli norm oraz faktem braku
bezpośredniego związku między kwestionowanymi przepisami a zakresem działania
wnioskodawcy.
27 lutego 2003 r. do Trybunału Konstytucyjnego wpłynęło zażalenie na
postanowienie z 12 lutego 2003 r. z wnioskiem o uchylenie zaskarżonego postanowienia i
nadanie biegu sprawie przez przyjęcie do dalszego rozpoznania wniosku Ogólnopolskiego
Akademickiego Związku Zawodowego oraz pismo, w którym wnioskodawca uzupełnił
zażalenie na postanowienie z 12 lutego 2003 r.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Trybunał Konstytucyjny, na podstawie art. 36 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o
Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm., dalej: ustawa o TK) jest
zobowiązany, do badania legitymacji podmiotów określonych w art. 191 ust. 1 pkt 3-5
Konstytucji domagających się wszczęcia abstrakcyjnej kontroli norm. Zgodnie ze
wskazanym przepisem, wniosek pochodzący od organu lub organizacji wymienionych w
art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji RP jest kierowany do sędziego Trybunału
Konstytucyjnego celem wstępnego rozpoznania. Wstępne rozpoznanie zapobiega nadaniu
biegu wnioskowi w sytuacji, gdy postępowanie wszczęte przed Trybunałem
Konstytucyjnym podlegałoby umorzeniu z powodu niedopuszczalności wydania
orzeczenia (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK), spowodowanej brakiem podmiotu
uprawnionego do złożenia wniosku. Należy podkreślić, że w trakcie postępowania
wstępnego badaniu podlega przede wszystkim kwestia, czy podmiot występujący z
wnioskiem spełnia kryteria uzasadniające zakwalifikowanie go do kręgu organów lub
organizacji wskazanych w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji RP. Tylko taka wnikliwa
kontrola każdego wniosku casu ad casum już w stadium rozpoznania wstępnego
prowadzić może do ujednolicania praktyki orzeczniczej w tych sprawach, zapobiegając
zarówno bezpodstawnemu nadawaniu biegu wnioskom nieuprawnionych podmiotów, jak
też bezpodstawnej odmowie nadania biegu takim wnioskom.
Na podmiotach występujących do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o
dokonanie abstrakcyjnej kontroli norm na podstawie legitymacji szczególnej ciąży
obowiązek wykazania, że należą one do grupy podmiotów wymienionych w art. 191 ust. 1
pkt 3-5 Konstytucji, a ponadto, że kwestionowany akt prawny dotyczy ich zakresu
działania. Legitymację procesową wnioskodawca musi posiadać na każdym etapie
postępowania. Z punktu widzenia procesowego wnioskodawca jest obowiązany wykazać
swoją legitymację nie później niż do momentu wydania postanowienia Trybunału
Konstytucyjnego o odmowie nadania biegu wnioskowi (por. postanowienie TK z 27
listopada 2002 r., sygn. Tw 25/02, OTK ZU nr 3/B/2002, poz. 190). Rozpatrując zażalenie
Trybunał nie bada ponownie wniosku od strony spełnienia wymogów formalnych, a
jedynie stwierdza, czy zaszły przesłanki odmowy nadania dalszego biegu w momencie
wydawania tegoż postanowienia.
Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z 12 lutego 2003 r. odmówił nadania
dalszego biegu wnioskowi Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego ze
względu na brak legitymacji po stronie wnioskodawcy do występowania z wnioskiem do
Trybunału Konstytucyjnego. W uzasadnieniu podkreślono, że brak jest podstaw, aby
zaliczyć wnioskodawcę do grupy podmiotów wymienionych w art. 191 ust. 1 pkt 4
Konstytucji.
W zażaleniu wnioskodawca kwestionuje zasadność stanowiska Trybunału
Konstytucyjnego stwierdzając, iż Ogólnopolski Akademicki Związek Zawodowy posiada
przymiot ogólnokrajowego związku zawodowego, co na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 4
uzasadnia przyznanie temu związkowi legitymacji szczególnej do występowania do
Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o dokonanie abstrakcyjnej kontroli norm.
Ponadto wnioskodawca stwierdza, iż zaskarżone przepisy UoSW oraz rozporządzenia
Rady Ministrów, są bezpośrednio związane z interesem prawnym Ogólnopolskiego
Akademickiego Związku Zawodowego. Uzasadnia to zdaniem wnioskodawcy, uznanie
2
legitymacji tego związku zawodowego do wszczęcia kontroli konstytucyjnej tych
przepisów.
W myśl art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji, ogólnokrajowe organy związków
zawodowych są uprawnione do występowania do Trybunału Konstytucyjnego z
wnioskiem o zbadanie hierarchicznej zgodności norm. Posłużenie się w ustawie
zasadniczej pojęciem „ogólnokrajowego związku zawodowego”, w sposób jednoznaczny
ogranicza grupę związków zawodowych uprawnionych do występowania z wnioskiem do
Trybunału Konstytucyjnego. Nie ulega bowiem wątpliwości, że jedynie takie związki
zawodowe, które swoim działaniem obejmują obszar całego kraju, mogą posiadać
ogólnokrajowe organy. Obowiązująca konstytucyjna zasada wolności zrzeszania się (art.
59 ust. 1 Konstytucji), rozwinięta między innymi w ustawie z dnia 23 maja 1991 r. o
związkach zawodowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.), gwarantuje obywatelom
dużą swobodę tworzenia organizacji społecznych. Do utworzenia związku zawodowego
wystarczy zgodna wola 10 osób fizycznych. Sama rejestracja związku i związane z tym
nadanie mu osobowości prawnej nie rozstrzyga jednak jeszcze o jego zdolności do
występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego. Gdyby – wobec tak niskiego
progu wymagań stawianych organizatorom – w istocie każdy zarejestrowany związek
mógł inicjować abstrakcyjną kontrolę aktów normatywnych, okazałoby się, że grupa 10
osób może kwestionować konstytucyjność ustaw. Poważną barierę w tym zakresie stanowi
właśnie wymienione w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji wymaganie ogólnokrajowego
charakteru związku.
Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że w obecnym stanie prawnym brak jest
legalnej definicji pojęcia „związku ogólnokrajowego”. Nie ulega wszakże wątpliwości, że
„ogólnokrajowy związek zawodowy” musi być odróżniony – z jednej strony – od struktur
ponadzwiązkowych (federacji) tworzonych na podstawie art. 11 ustawy o związkach
zawodowych, a z drugiej strony – od organizacji związkowych o mniejszym zasięgu i od
struktur wewnątrzzwiązkowych (organizacji zakładowych, branżowych).
Trybunał Konstytucyjny w obecnym składzie podtrzymuje stanowisko wyrażone w
postanowieniu z 12 lutego 2003 r. (Tw 72/02, nie publikowane), w którym zaznaczono, iż
„wobec braku ustawowej definicji, konieczne jest wskazanie kryteriów pozwalających
wyróżnić związek ogólnokrajowy [...]. W obowiązującym stanie prawnym kontrola
legitymacji czynnej wnioskodawcy, zarejestrowanego jako związek zawodowy, nie może
się ograniczyć do odczytania jego nazwy, ani też deklaracji zawartej w statucie.
Okoliczność, iż w nazwie związku figuruje słowo «ogólnokrajowy» w żadnym razie nie
może być uznana za decydującą o legitymacji organów takiego związku do inicjowania
abstrakcyjnej kontroli aktów normatywnych. Podobnie, na pewno nie jest rozstrzygający
przepis statutu. Stwierdzenie, iż dana organizacja posiada legitymację do występowania z
wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego, musi być poprzedzone merytoryczną oceną,
czy organizacja ta ma rzeczywiście charakter związku ogólnokrajowego”.
Jak wskazano już w postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego z 12 lutego 2003 r.
(Tw 72/02, nie publikowane) wpis w dziale I, rubryce 3, rejestru stowarzyszeń, innych
organizacji społecznych i zawodowych, fundacji i publicznych zakładów opieki
zdrowotnej, obejmujący jednostki terenowe lub oddziały organizacji dotyczy także
związków zawodowych. Jak wynika z jednoznacznej regulacji art. 49 ust. 1 ustawy z dnia
20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U z 2001 r. Nr 17, poz. 209 ze
zm.) organizacje zawodowe podlegają obowiązkowi wpisu do rejestru stowarzyszeń,
innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki
zdrowotnej. Zakres informacji, jakie organizacje zawodowe obowiązane są ujawnić w
rejestrze, określa szczegółowo rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia
2000 r. w sprawie szczegółowego sposobu prowadzenia rejestrów wchodzących w skład
3
Krajowego Rejestru Sądowego oraz szczegółowej treści wpisów w tych rejestrach (Dz. U.
Nr 117, poz. 1237 ze zm.). Zgodnie z § 116 pkt 3 wskazanego rozporządzenia, w dziale
pierwszym rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji,
publicznych zakładów opieki zdrowotnej dla fundacji, stowarzyszeń oraz innych
organizacji społecznych i zawodowych wpisuje się w rubryce trzeciej dane posiadanych
przez organizację jednostek terenowych lub oddziałów. Należy zatem stwierdzić, iż te
organizacje zawodowe, które posiadają strukturę w postaci jednostek terenowych, mają
możliwość jej ujawnienia w dziale I, rubryce 3 rejestru.
Trybunał Konstytucyjny, podejmując badanie legitymacji szczególnej danego
podmiotu do występowania z wnioskiem w sprawie abstrakcyjnej kontroli norm,
obowiązany jest do jednoznacznego stwierdzenia czy podmiot ten uprawniony jest w
świetle art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji do inicjowania postępowania przed Trybunałem.
Analiza dokumentów doręczonych do Trybunału Konstytucyjnego wraz z wnioskiem
Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego, a w szczególności wyciągu z
rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz
publicznych zakładów opieki zdrowotnej, nie pozwala na zakwalifikowanie wnioskodawcy
do grupy związków ogólnokrajowych. Uniemożliwia to potwierdzenie prawdziwości
deklaracji zawartej w statucie Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego,
zgodnie z którą terytorialny zakres działania związku obejmuje cały kraj. Również we
wniosku nie wskazano innych przesłanek umożliwiających uznanie „ogólnokrajowego”
charakteru tego związku. Należy podkreślić, iż przepisy Konstytucji nakładają na
wnioskodawcę obowiązek udowodnienia swojej legitymacji do inicjowania postępowania
przed Trybunałem Konstytucyjnym. Obowiązek ten potwierdza dodatkowo przepis art. 31
ust. 1 ustawy o TK, na mocy którego prawo wszczęcia postępowania przed Trybunałem
przysługuje jedynie uprawnionemu podmiotowi. Należy zatem uznać, że wnioskodawca
nie wykazał w sposób wystarczający, że jest ogólnokrajowym związkiem zawodowym, a
tym samym, iż w ogóle należy do kategorii podmiotów uprawnionych, o których mowa w
art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji.
W zażaleniu Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego
wnioskodawca kwestionuje zasadność odmowy nadania przez Trybunał Konstytucyjny
dalszego biegu wnioskowi z powodu braku bezpośredniego związku między
kwestionowanymi przepisami a zakresem działania wnioskodawcy. Odnosząc się do
powyższego zarzutu wnioskodawcy Trybunał Konstytucyjny podkreśla, iż legitymacja
związków zawodowych i innych podmiotów wymienionych w art. 191 ust. 1 pkt 3-5
Konstytucji, do inicjowania abstrakcyjnej kontroli norm, jest wyraźnie ograniczona do
spraw objętych ich zakresem działania. Biorąc pod uwagę, że nie wszystkie organizacje
mają taką legitymację, przesłankę określającą dopuszczalność zaskarżenia należy
interpretować ściśle. Dotyczy to zarówno przedmiotu zaskarżenia, jak również
wskazanego przez wnioskodawcę konstytucyjnego wzorca kontroli. Trybunał
Konstytucyjny w obecnym składzie podtrzymuje jednocześnie stanowisko wyrażone w
zaskarżonym postanowieniu z 12 lutego 2003 r., zgodnie z którym brak jest legitymacji
związku zawodowego do kwestionowania zgodności przepisu ustawy z art. 92 ust. 1
Konstytucji. Jak wskazano w kwestionowanym postanowieniu, norma zawarta w art. 92
ust. 1 Konstytucji wyraża zasadę hierarchicznej budowy systemu źródeł prawa w
Rzeczypospolitej. Jednocześnie wyznaczając granice działania podmiotów sprawujących
władzę w państwie, nie odnosi się do sfery praw i obowiązków obywateli. Tym samym nie
może stanowić konstytucyjnego wzorca kontroli w przypadku wniosku o zbadanie
zgodności z Konstytucją przepisu ustawy, formułującego prawa i obowiązki określonej
grupy społecznej lub zawodowej.
4
Z tych względów Trybunał Konstytucyjny uznając, że zażalenie nie podważyło
zasadności stanowiska zajętego w zaskarżonym postanowieniu, orzekł jak w sentencji.
5