Joanna Małgorzata KRAWCZYK

Joanna Małgorzata KRAWCZYK
Zachodniopomorska Szkoła Biznesu w Szczecinie
E–mail: [email protected]
Promieniowanie laserowe w terapii – zagrożenie
czy bezpieczeństwo?
1. Wstęp
Podstawę fizyczną działania lasera stanowią zjawiska absorpcji i emisji promieniowania
przez atomy w układach kwantowych z dyskretnymi poziomami energetycznymi. Charakterystyczne cechy promieniowania laserowego wynikają z właściwości zjawiska
emisji wymuszonej. Kwant emitowany w procesie tej emisji ma tę samą co kwant wymuszający częstotliwość, kierunek propagacji, fazę i polaryzację. Światło z lasera jest
zbiorem tych samych podstawowych porcji energii (fotonów), jak światło zwykłe, jednak falowy obraz fotonów w świetle laserowym wykazuje znacznie większy stopień
uporządkowania. Promieniowania typu laserowego nie zarejestrowano dotychczas
w otaczającym nas świecie. Promieniowanie laserowe jest dziełem umysłu i rąk ludzkich, ale zarazem należy pamiętać, że promieniowanie laserowe jest elementem otaczającej nas rzeczywistości przez człowieka jedynie uporządkowanym. Rozruch lasera
rubinowego na świecie w 1960 roku zawdzięczamy Theodorowi Maimanowi, który to
otworzył nowe możliwości terapii w medycynie [1].
2. Fizyczne i metodyczne podstawy laseroterapii
Każdy laser zbudowany jest z trzech podstawowych części. Pierwszą z nich jest ośrodek
czynny lasera, którym może być ciecz, gaz, ciało stałe lub półprzewodnik. Umieszczony on
jest między dwoma równoległymi zwierciadłami w komorze rezonatora optycznego. Jedno
ze zwierciadeł odbija promieniowanie w 100%, drugie natomiast w 99%. Drugą bardzo
częścią budowy lasera jest rezonator optyczny. Znajdują się w nim dwa równoległe zwierciadła. Jedno z nich jest nieprzepuszczalne, a drugie półprzepuszczalne, co wpływa na wydostanie się promieniowania tworzącego wiązkę laserową. Trzecią składową budowy lasera
jest układ pompujący, czyli źródło energii wzbudzania. Może być ono pochodzenia termicznego, elektrycznego lub radioaktywnego. Działanie lasera zatem przebiega w trzech etapach.
W fazie pierwszej zachodzi wzbudzanie atomów ośrodka laserującego pod wpływem dostarczonej energii. W etapie tym większa część atomów ośrodka laserującego pozostaje
w stanie o najniższej wartości energii. Aby nastąpiła praca lasera konieczne jest wystąpienie
przewagi atomów wzbudzonych energetycznie, co oznacza, że trzeba dostarczyć układowi
atomowemu energii. Nazywa się to pompowaniem ośrodka, które dokonuje się przy udziale
energii świetlnej lub elektrycznej. W efekcie powstaje stan inwersji obsadzeń co oznacza, że
atomy zostają przeniesione na wyższy poziom energetyczny. Atom po wzbudzeniu emituje
przypadkowo konkretny foton. W drugim etapie następuje uaktywnienie przekazu dalszych
fotonów. Emitowany foton wymusza emisję takich samych fotonów z następnych wzbudza-
104
Joanna Małgorzata Krawczyk
nych atomów ośrodka. Proces ten przebiega w kierunku prostopadłym do zwierciadła i po
odbiciu od niego stale nasila się. W konsekwencji coraz więcej atomów emituje fotony, więc
jednocześnie liczba spójnych fotonów wzrasta. W trzecim etapie działania lasera następuje
wysyłanie promieniowania laserowego [2, 4]. Rozpoczyna się ono wtedy gdy wiązka drgających w jednym kierunku promieni jest na tyle dynamiczna aby doszło do wyzwolenia tej
energii przez półprzepuszczalne zwierciadło (Rys. 1).
Rys. 1. Układ działania lasera[7]
Fig. 1. Układ of the laser [7]
Promieniowanie laserowe różni się znacznie od promieniowania które jest emitowane
przez inne źródła. Wiązka światła laserowego ma jednakową długość fali, ten sam kierunek i znajduje się w tej samej fazie i jest koherentne. Dzięki tym własnościom wiązka
laserowa może zostać skupiona na małej powierzchni, a następnie uzyskać duże natężenie
promieniowania. Cechą charakterystyczną światła laserowego jest kolimacja emitowanej
wiązki. Oznacza to, że wiązka promieni wysyłana na dużą odległość minimalnie zmienia
rozmiar dzięki równoległości, czyli małej rozbieżności kątowej. Jest to istotne ponieważ
można uzyskać duże napromieniowanie nawet wtedy gdy wiązka laserowa pokonuje dużą
odległość. Promienie światła laserowego są przekazywane do tkanek za pomocą światłowodu lub odbijających wiązkę laserową mobilnych zwierciadeł. Przy pomocy aplikatora
trzymanego w ręce naświetla się powierzchnię skóry osoby poddanej działaniu laseroterapii [7]. Efektywność zabiegu z wykorzystaniem lasera uwarunkowana jest przede wszystkim wielkością wyemitowanej tzw. przeliczeniowej dawki energii laserowej wyrażanej
w J/cm². W zakres dawki wchodzi średnia moc (W), czas zabiegu (s), a także powierzchnia pola zabiegowego (cm²). Najczęściej zaleca się stosowanie dawek w zakresie od 0,5
J/cm² do kilku J/cm². Światło laserowe może być emitowane w postaci wiązki ciągłej,
prawie ciągłej lub pulsacyjnej, a wytwarzane impulsy trwają dziesięć bądź kilka milisekund. Dzięki ostatnio zastosowanej w laserach technice Q-switch, uzyskuje się bardzo
krótkie impulsy świetlne. Tego typu lasery mają działanie biologiczne [2]. Za lasery półprzewodnikowe o potwierdzonym działaniu biostymulacyjnym uważa się, te które mają
sposobność generowania światła w impulsie o mocy w granicach od 10 W i do 60 W
włącznie [3]. Technika naświetlania i jej dobór zależy od rodzaju schorzenia, wielkości
pola zabiegowego oraz budowy anatomicznej danej okolicy ciała.Wśród metod stosowa-
Promieniowanie laserowe w terapii – zagrożenie czy bezpieczeństwo
105
nych w laseroterapii biostymulacyjnej wyróżnia się metodę bezkontaktową i kontaktową.
W metodzie bezkontaktowej odległość sondy laserowej od pola zabiegowego waha się
w granicach od 5-10 mm. Większe odległości od pola zabiegowego stosuje się w przypadku skaningu laserowego. Wadą tej techniki są duże straty energii podczas terapii [1].
Takich strat energii nie ma w metodzie kontaktowej gdzie głowica sondy laserowej dotyka
bezpośrednio pola zabiegowego osoby poddanej terapii. Ważne jest to aby wiązka laserowa podczas terapii miała kierunek prostopadły, wówczas procent odbicia promieni jest
najmniejszy. Światło lasera podczas oddziaływania na tkankę, ulega odbiciu, rozproszeniu, absorbowaniu lub przewodzeniu. Głębokość wnikania promieniowania laserowego
uzależniona jest od długości fali i mocy stosowanego lasera. Promieniowanie o długości
830 nm wnika najgłębiej. Można stwierdzić, że ze wzrostem długość fali promieniowania
następuje jednocześnie zwiększenie jego penetracji w tkance. Przenikanie promieniowania
jest największe przy długości fal w zakresie 550-950 nm. Promieniowanie o innych długościach fal jest absorbowane w warstwach powierzchownych [2, 9]. Argumentuje się, że
pod wpływem naświetlania promieniowaniem laserowym małej i średniej mocy, następują
zmiany na poziomie komórkowym podczas terapii. Specyficzne właściwości fizyczne
światła laserowego oraz jego efekty biologiczne powodują, że urządzenia laserowe są
szeroko wykorzystywane w medycynie.
3. Zastosowanie laserów w medycynie
Lasery używane w medycynie można podzielić ze względu na substancje laserującą, długość fali, rodzaj emisji, moc oraz jego konstrukcję. Do substancji laserujących zalicza się:
gazy CO2, gazy helowo-neonowe, N2, argon, krypton), ciecze (najczęściej barwnikowe),
ciała stałe (rubin, ND: YAG- neodymowy, ER: YAG- erbowy, Ho: YAG – holmowy)
i półprzewodnikowe zbudowane na diodach galowo – arsenowych (CA As). Substancja
laserująca decyduje o długości fali i o mocy emitowanego promieniowania laserowego.
Dla danego lasera długość fal, częstotliwość oraz wielkość kwantów emitowanego promieniowania są stałe [2]. Lasery można podzielić również ze względu na moc promieniowania, należą do nich: lasery wysokoenergetyczne (tzw. twarde), powyżej 500 mW;
lasery średnioenergetyczne, od 7 do 500 mW; lasery niskoenergetyczne(tzw. miękkie), od
1 do 6 mW. Ze względu na możliwości zastosowania laserów w medycynie wyróżnia się:
chirurgię laserową, terapię fotodynamiczną, laseroterapię niskoenergetyczną [6, 7]. Lasery
w medycynie wykorzystywane są do takich celów jak: diagnostyka (lasery diagnostyczne); terapia schorzeń (lasery stymulacyjne i chirurgiczne); oświetlanie pola operacji. Lasery używa się w medycynie przede wszystkim dla "twardej" obróbki tkanek: cięcia, koagulacji, odparowania (fotoablacji oraz ablacji stymulowanej plazmą) obróbki mechanicznej
(rozrywania, fragmentacji czy kawitacji). Lasery w okulistyce wykorzystywane są m.in.
do przyklejenia siatkówki do dna oka, która może się odkleić na skutek uderzenia w tył
głowy. Obie tkanki są punktowo łączone za pomocą koagulacji. Wiązkę lasera nakierowuje się na miejsce, gdzie ma być wytworzony punkt łączenia. Impuls świetlny skleja w tym
miejscu odwarstwioną siatkówkę. Koagulator laserowy stosuje się również do leczenia
zmian naczyniowych i krwotoków do wnętrza gałki ocznej. Laser stosuje się także do
przecinania cyst powiek i spojówek, naczyń wrastających w spojówkę, zrostów tęczówkowo – rogówkowych. Ma zastosowanie przy korekcji wad refrakcji (krótkowzroczność,
106
Joanna Małgorzata Krawczyk
dalekowzroczność, astygmatyzm) oraz zabiegów przeciwjaskrowych i przeciwzaćmowych. Jednym ze sposobów korekcji wad refrakcji jest LASIK (Laser Assised In Situ
Keratomileusis). Lasery działające z dokładnością do 0,25 µm odparowują nierówności
w głębszych warstwach rogówki. Dzięki tej metodzie można skorygować wadę wzroku
w zakresie + 6 do - 13 dioptrii [5, 8].
W dermatologii laserów używa się do usuwania niektórych nowotworów i naczyniaków
powstałych np. po odmrożeniach. W leczeniu nowotworów wykorzystuje się lasery o dużej
gęstości mocy i małym promieniu wiązki laserowej. Wiązką można zniszczyć chore komórki nie naruszając zdrowych. Skalpel laserowy pomocny jest przy leczeniu oparzeń. Stosując
go można zdejmować naskórek lub warstwę spalonej skóry i odsłonić zdrową aby mogła się
zagoić. Laserowo usuwa się również tatuaże i włosy, rozjaśniania skórę, przywraca jej gładkości i sprężystości. Lasery stosowane w medycynie estetycznej to:
•
•
•
Erbium-YAG-Laser jest stosowany do usuwania blizn, niewielkich brodawek oraz
znamion,
laser CO2 jest stosowany do niwelowania powierzchownych zmarszczek na skórze
oraz blizn po trądziku,
laser KTP jest stosowany do usuwania naczyń krwionośnych.
W diagnostyce wykorzystuje się metodę laserowo indukowanej fluorescencji. Promienie lasera naświetlają tkanki powodując ich fluorescencję. Tkanki emitują światło, które
przy pomocy światłowodu trafia do komputera, gdzie jego widmo jest analizowane.
Chora tkanka ma zmienione widmo emisyjne. Dzięki temu można dokładnie stwierdzić
jakie związki zawiera dana tkanka i które z nich nie są jej naturalnymi składnikami,
a które efektami zmian chorobowych.
Lasery znalazły szerokie zastosowanie w terapii zmian naczyniowych płaskich. Występują
one najczęściej w obrębie twarzy i mogą zajmować bardzo rozległe obszary. Do leczenia
znamion naczyniowych płaskich stosuje sie następujące lasery: laser argonowy, barwnikowy, laser KTP oraz system IPL. Laseroterapia znamion naczyniowych płaskich opiera
się na denaturacji hemoglobiny w erytrocytach wypełniających drobne naczynia krwionośne tworzące znamię naczyniowe, w efekcie następuje zmniejszenie liczby naczyń
i zblednięcie naczyniaka. Laseroterapia obejmuje również leczenie rozszerzonych powierzchownych naczyń krwionośnych, czyli tzw. „pajączków naczyniowych”. Najczęściej
są one zlokalizowane na skórze twarzy w obrębie policzków i nosa, a także na udach
i podudziach (zwłaszcza w przebiegu ciąży i w przewlekłej niewydolności żylnej). Do
zamykania rozszerzonych naczyń krwionośnych stosujemy: laser argonowy, barwnikowy,
laser KTP, laser Nd:YAG oraz system IPL. W przypadku zmian naczyniowych światło
lasera zamieniane jest w ciepło, co powoduje cieplną koagulację, a w jej wyniku – zamknięcie naczyń krwionośnych w skórze właściwej. Zastosowanie promieniowania laserowego o dużej mocy umożliwiło skuteczne leczenie naczyniaków jamistych w obrębie
błon śluzowych lub czerwieni wargowej. Zabiegi wykonuje się metodą bezkontaktową,
pod kontrolą kliniczną polegającą na ocenie zbielenia zmiany chorobowej i zmniejszenia
objętości naczyniaka. Ze względu na uszkodzenie termiczne proces gojenia przebiega
powoli, aż do zamknięcia światła rozszerzonych naczyń krwionośnych. Do ich usuwania
stosuje sie lasery: argonowy, barwnikowy, laser KTP, laser Nd:YAG oraz system IPL [8, 9].
Promieniowanie laserowe w terapii – zagrożenie czy bezpieczeństwo
107
Lasery zastosowano również w leczeniu blizn. W zależności od rodzaju zmian stosowane są różne metody postępowania: seria 20 naświetlań laserami biostymulujacymi, zabieg fotoodmładzania systemem IPL, zabieg dermabrazji laserowej laserem CO2. Zastosowanie technik laserowych stało się codziennością w usuwaniu niechcianego owłosienia. Laserowe usuwanie włosów pozwala na trwałe zniszczenie mieszka włosowego bez
uszkodzenia skóry. Światło lasera pochłaniane jest przez barwnik, czyli melaninę,
w mieszku włosowym. Dochodzi wówczas do jego „rozgrzania” i trwałego zniszczenia.
Zabieg jest efektywny tylko dla włosów znajdujących się w fazie wzrostu. Laser diodowy niszczy trwale włosy ciemne, natomiast system IPL włosy jasne, siwe, rude
i cienkie. Zastosowanie lasera IPL pozwala na nieinwazyjne fotoodmładzanie skóry bez
peelingu skóry; w obu przypadkach (dermabrazja laserem CO2 i naświetlanie IPL) dochodzi do ok. 30-to procentowego przyrostu objętości kolagenu w skórze właściwej [5, 8]. W leczeniu zmian trądzikowych stosujemy zarówno niskoenergetyczną biostymulację laserową jak i wysokoenergetyczna, szczególnie w przypadku głębokich
blizn po trądzikowych, dermabrazję laserem CO2.
Usuwanie tatuaży odbywa się przy użyciu wielu różnych laserów wysokoenergetycznych, a ich dobór zależy głównie od koloru tatuażu.
Lasery są również stosowane w medycynie fizykalnej w procesie postępowania rehabilitacyjnego i leczniczego. Używa się tu biostymulacyjnych laserów niskoenergetycznych (laser
helowo-neonowy i lasery półprzewodnikowe z zakresu bliskiej podczerwieni) w przebiegu
różnych bardzo od siebie odmiennych schorzeń o całkowicie odmiennej etiopatogenezie.
Stosując lasery niskoenergetyczne uzyskujemy między innymi lepsze ukrwienie tkanek,
zmniejszenie obrzęków, wzmożoną regenerację tkanek, zmniejszenie bądź ustąpienie
dolegliwości bólowych [8]. W związku z tym możemy powiedzieć, iż promieniowanie
laserowe przyspiesza procesy gojenia, skracając tym samym czas procesu fizjoterapii.
Z uwagi na wielorakie dobroczynne działanie promieniowania laserowego lista wskazań
do zastosowania fizykoterapii laserowej jest olbrzymia. Biostymulację laserową w fizykoterapii narządu ruchu stosujemy w następujących stanach:
zmiany typu zapalnego: rozsiane zapalnie stawów, zesztywniające zapalenie stawów
kręgosłupa, zapalenia tkanek miękkich, zapalenia ścięgien,
• stany pourazowe i przeciążeniowe: skręcenie, zwichnięcia, złamania, krwiaki, obrzęki, łokieć tenisisty, zespół cieśni nadgarstka,
• zaburzenia krążenia obwodowego: angiopatia cukrzycowa, owrzodzenia cukrzycowe,
stopa cukrzycowa, owrzodzenia troficzne skóry,
• estetyka blizn: pooperacyjnych, pooparzeniowych, pourazowych.
Biostymulacja laserowa laserami niskoenergetycznymi przynosi dobre efekty rehabilitacyjne i lecznicze w terapii schorzeń neurologicznych, takich jak: migrena, zapalenia
nerwów, rwa kulszowa oraz wszelkiego rodzaju zespoły bólowe.
•
Biostymulacja laserowa jest skuteczną i wysoce efektywna w fizjoterapii zaawansowanych postaci postępującego stwardnienia rozsianego [4, 7, 8].
108
Joanna Małgorzata Krawczyk
4. Środki bezpieczeństwa i zasady BHP
obowiązujące przy pracy z laserami
Aby bezpiecznie posługiwać się laserami niezbędna jest znajomość przepisów oraz
zagrożeń jakie niesie ze sobą promieniowanie laserowe. Lasery i urządzenia laserowe
dzieli się na następujące klasy:
•
•
•
klasa I – lasery całkowicie bezpieczne w warunkach rzeczywistych,
klasa II i klasa IIIA – lasery niecałkowicie bezpieczne,
klasa III B i IV – lasery niebezpieczne dla oka i skóry.
Każde urządzenie laserowe powinno posiadać obudowę ochronną, być uruchamiane
kluczem lub kodem, oraz winno być wyposażone we wskaźnik świetlny miejsca ekspozycji wiązki światła laserowego. Klasyfikacja lasera jest obowiązkiem producenta.
Najbardziej narażonym narządem na promieniowanie laserowe jest oko, a następnie
skóra [1, 7]. Najwyższy poziom promieniowania, który nie powoduje obrażeń oczu lub
skóry nazwane jest maksymalną dopuszczalną ekspozycją – MDE – i dotyczy:
•
•
•
•
długości fali promieniowania,
rodzaju tkanki narażonej na uszkodzenia,
czasu trwania impulsu, czasu ekspozycji i rodzaju ekspozycji,
zakresu obrazu na siatkówce oka w przypadku promieniowania widzialnego i bliskiej
podczerwieni w zakresie od 400 do 1400 nm.
Każda osoba przebywająca w pomieszczeniu w którym pracuje urządzenie laserowe klasy
IIIB lub klasy IV, powinna nosić okulary lub gogle ochronne dostosowane odpowiednio do
długości fali lasera. Zadaniem okularów ochronnych jest tłumienie promieniowania oraz
zapewnienie idealnego widzenia. Podstawową zasadą podczas pracy z laserami jest unikanie
patrzenia w wiązkę promieniowania. Przebywanie obok wiązki laserowej nie stanowi zagrożenia jeżeli zachowane są zasady bezpieczeństwa. Zagrożeniem dla osoby poddanej terapii
podczas prawidłowo wykonywanego zabiegu jest możliwość wystąpienia nieskoordynowanego, nagłego, niedającego się przewidzieć ruchu, gdzie może dojść do aplikacji wiązki
promieniowania w kierunku oka lub za obszar działania. Niewskazane jest zatem stosowanie
terapii laserem u osób z padaczką lub też z zaburzeniami neurologicznymi gdzie mogą wystąpić współruchy i drżenie. Ryzyko takie jest zmniejszone u osób poddanych leczeniu operacyjnemu z zastosowaniem laserów w chirurgii, okulistyce oraz terapii w dermatologii.
Osobę odpowiednio wcześniej się przygotowuje.
Wśród przeciwwskazań do wykonania naświetlań laserowych wymienia się: chorobę
nowotworową w wywiadzie, stosowanie leków światłouczulających (niektóre niesteroidowe leki przeciwzapalne, antybiotyki, leki moczopędne, hipolipemizujące, uspokajające - dziurawiec, dziegcie itp.), zakaźne zmiany skórne (krosty, opryszczka), ciąża,
miesiączka, opalenizna (możliwość przemijającego odbarwienia skóry).
Po naświetlaniu promieniami laserowymi mogą wystąpić: obrzęk skóry, zaczerwienienie, uczucie pieczenia - najczęściej ustępują w ciągu 24 godzin, strupki w miejscu powierzchownie występujących naczyń - ustępują po około 3-4 dniach, odbarwienie skóry,
gdy naświetlono skórę opaloną – utrzymuje się kilkanaście tygodni. Wśród zagrożeń dla
Promieniowanie laserowe w terapii – zagrożenie czy bezpieczeństwo
109
personelu wymienia się długi czas przebywania pracownika w strefie zagrożenia co
zwiększa możliwość naświetlania oczu. Zaleca się bezwzględne zakładanie okularów
ochronnych, zakaz noszenia biżuterii, która może odbijać wiązkę laserową. Niezbędne
jest kontrolne badanie wzroku [6, 9].
5. Podsumowanie - zagrożenie czy bezpieczeństwo?
Pojęcie „zarządzania ryzykiem” dotyczy toku identyfikacji i postępowania z pojawiającymi się czynnikami ryzyka w medycynie fizykalnej. Właściwa introjekcja czynników
ryzyka jest najistotniejszym wskaźnikiem pozwalającym na ukierunkowanie działania
zmierzającego do minimalizacji zagrożeń. Oddziaływanie bodźców fizykalnych jest
korzystne w procesie leczenia, lecz niewłaściwe ich zastosowanie może prowadzić
również do niekorzystnych powikłań. Terapeuta wykonujący terapię promieniowaniem
laserowym i mający na uwadze dobro pacjenta powinien pozsiadać wiedze o potencjalnych czynnikach ryzyka. Powinien przeciwdziałać pojawieniu się powikłań przez zastosowanie określonych procedur zabiegowych. Gdy stosuje wiele metod terapeutycznych
powinien posiadać wiedzę o określonych czynnikach ryzyka w razie stosowania każdej
z nich. Ma obowiązek posiadać wiedzę i umiejętność oceny pojawienia się niekorzystnych skutków oddziaływań określonego bodźca fizykalnego. Przed rozpoczęciem terapii promieniowaniem laserowym konieczne jest dokonanie analizy zagrożeń i powikłań
mogących się pojawić w wyniku zastosowanej terapii. Należy zatem ocenić: stan kliniczny pacjenta, poziom nasilenia się dolegliwości, możliwość wystąpienia powikłań po
zastosowanej terapii wysoko, średnio lub niskoenergetycznej, skuteczność terapii po
zakończeniu jej stosowania. Przybliżony poziom ryzyka związany jest z określoną formą terapii. Poszczególnym poziomom przyporządkowuj się liczby. Poziom 0-świadczy
o braku znanych czynników ryzyka, 1 – niski poziom czynników ryzyka lub jest ono
niewielkie, 2 – możliwe pojawienie się czynników ryzyka (podjecie działań zmniejszających wystąpienie zagrożeń), 3 – wysoki poziom czynników ryzyka (zastosowanie
promieniowania laserowego jest przeciwwskazaniem) [2, 9].
Wielkim osiągnięciem jest wprowadzenie laseroterapii wysoko, średnio i niskoenergetycznej
do współczesnej medycyny oraz medycyny fizykalnej w XX wieku wraz z jej korzystnymi
efektami leczniczymi jakie ze sobą niesie. Zarówno terapia nisko, średnio jak i wysoko
energetyczna powinny być racjonalnie stosowane aby przyniosły korzystne efekty lecznicze.
Obecnie znany poziom ryzyka stosowania promieniowania laserowego jest niższy niż to
zostało ogólnie przyjęte. Niebezpieczne powikłania mogą jedynie spowodować aby bardziej
rygorystycznie spojrzeć na promieniowanie laserowe jako czynnik ryzyka. Reasumując
w odpowiedzi na zadane w tytule rozdziału pytanie, można stwierdzić, że promieniowanie
laserowe jest bezpieczne w momencie gdy weźmie się pod uwagę czynniki ryzyka w postępowaniu terapeutycznym.
Literatura
1.
Bauer A.,Wiecheć M.: Przewodnik metodyczny po wybranych zabiegach fizykalnych.
Wyd. Markmed Rehabilitacja 2007.
110
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Joanna Małgorzata Krawczyk
Bonikowska –Zagańska M.: Laseroterapia w rehabilitacji. Rehabilitacja w praktyce,
2008;
Gieremek K.: Jeszcze raz o biostymulacji laserowej. Fizykoterapia w praktyce. Praca
zbiorowa pod redakcją Taradaj J., Sieroń A., Jarzębski M., Wyd. Elamed Katowice
2010; 107-112.
Kasprzak W., Mańkowska A.: Fizykoterapia medycyna uzdrowiskowa i SPA.Wyd.
PZWL, Warszawa 2008.
Mańkowska A., Kasprzak W.: Laserowe usuwanie zmian naczyniowych. „Rehabilitacja
w praktyce”, 2011;6:40-44.
Mikołajewska E.: Elementy fizjoterapii. Fizykoterapia dla praktyków.Wyd.PZWL,
Warszawa 2011.
Straburzyńska-Lupa A., Straburzyński G.: Fizjoterapia z elementami klinicznymi. Wyd.
PZWL Warszawa 2008.
Peszyński C.: Zakres kosmetyczny zabiegów laserowych. CDTL Centrum Diagnostyki i
Terapii Laserowej http://www.estheticon.pl/nowosci/zakres-kosmetycznych-zabiegowlaserowych. 30.04.2012.
Robertson V., Ward A., Low J., Reed A.: Electrotherapy Explained. Principles and
Practice .Elservier Ltd.2006.
Streszczenie
Laser, jest jednym z największych wynalazków XX wieku. Szybki postęp technologiczny
i rozwój techniki laserowej nie ominął medycyny. Współczesne systemy laserowe wykorzystywane są w różnych działach medycyny zarówno w lecznictwie jak i diagnostyce.
Obecnie coraz więcej klinik i gabinetów w Polsce posiada w użyciu lasery zarówno biostymulacyjne jak i chirurgiczne. Skonstruowanie pierwszych laserów wiąże się z niezwykłymi właściwościami generowanego przez nie promieniowania. Zastosowanie promieniowania laserowego jest praktycznie nieograniczone, ale należy się zastanowić czy jest
ono zagrożeniem dla człowieka czy też instrumentem poprawiającym zdrowie ludzkości
Laser radiation in the treatment-risk or security?
Abstract
Laser, is one of the greatest inventions of the twentieth century. Rapid technological
progress and development of laser medicine did not pass. Modern laser systems are used
in various fields of medicine, both in therapeutics and diagnostics. Today more and more
clinics and in Poland have to use both biostimulation lasers and surgical instruments. The
construction of the first laser is associated with unusual properties of the radiation generated by them. The use of laser radiation is virtually unlimited, but you should consider
whether it is a threat to man or instrument for improving the health of mankind.