Informacje o programie profilaktycznym

Pakiet edukacyjno-profilaktyczny
zrealizowany przez
Okręgowy Inspektorat Służby Więziennej w Warszawie
oraz
Komendę Wojewódzką Policji z s. w Radomiu
Scenariusz do zajęć realizowanych na podstawie filmu
„WIĘZIENIE - STRACONY CZAS"
Film i scenariusz zajęć „Więzienie - stracony czas", przygotowane przez Okręgowy Inspektorat Służby Więziennej
oraz Komendę Wojewódzką Policji z siedzibą w Radomiu, stanowią narzędzia dydaktyczne przeznaczone do pracy
zarówno z młodzieżą, jak i jej rodzicami.
Zajęcia przeznaczone są dla uczniów (gimnazjum, szkół ponadgimnazjalnych) oraz rodziców dzieci odbywających
naukę na każdym etapie edukacyjnym.
Cele główne zajęć:
zwrócenie uwagi odbiorców na zjawisko przestępczości i demoralizacji nieletnich,
przyczyny powodujące, że młodzi ludzie stykają się z wymiarem sprawiedliwości (policja, sąd, więzienie),
konsekwencje wynikające z tego kontaktu dla ich dalszego życia.
Cele szczegółowe:
zwrócenie uwagi na zjawisko przemocy rówieśniczej i przestępczości nieletnich oraz innych zachowań z obszaru
patologii społecznych (zwłaszcza zażywanie narkotyków i spożywanie alkoholu)
uwrażliwienie na specyfikę problemu, a szczególnie na konsekwencje tego typu działań zarówno dla sprawców i ofiar
(psychologiczne, prawne – kontakt z policją, sądem, kuratorem, więzieniem),
przybliżenie pracy i zadań realizowanych przez Policję i Służbę Więzienną.
Podczas zajęć prowadzący powinien zwrócić uwagę na:
zjawiska patologii społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem uzależnień, przemocy rówieśniczej oraz
przestępczości nieletnich,
zasady odpowiedzialności prawnej nieletnich za popełnione czyny karalne (przestępstwa),
konsekwencje prawne zachowań niezgodnych z prawem:
- zasady stosowania środków wychowawczych i poprawczych wobec nieletnich,
- katalog środków wychowawczych i poprawczych (kar wynikających z popełnienia przestępstwa),
konsekwencje psychologiczne wynikające z łamania prawa (ofiara, sprawca),
rolę świadków przemocy (przestępstw),
zachowania zmniejszające ryzyko stania się sprawcą i ofiarą, osoby i miejsca gdzie można uzyskać pomoc,
wpływ alkoholu i narkotyków na zdolność kierowania pojazdem, konsekwencje prawne z tym związane.
Czas trwania zajęć: ok. 90 minut (w tym 22 minuty filmu)
Wskazówki dla prowadzącego:
Zajęcia mogą być realizowane m.in. podczas godzin wychowawczych i zebrań z rodzicami.
Wskazane jest, by prowadzący (np. nauczyciel, pedagog/psycholog szkolny) zaprosił na lekcję/zebranie
funkcjonariusza Policji lub Służby Więziennej, który w sposób profesjonalny opowie o odpowiedzialności prawnej
nieletnich, specyfice kontaktu z wymiarem sprawiedliwości.
Prowadzący powinien wcześniej zapoznać się z filmem oraz proponowanym scenariuszem, usystematyzować wiedzę z
zakresu odpowiedzialności prawnej nieletnich, przestępczości, życia za murami więzienia (informacje te zawarto w
Pakiecie edukacyjnym).
Dodatkowo, może również przygotować na zajęcia akty prawne z których młodzież będzie mogła skorzystać podczas
zajęć, wycinki prasowe oraz przykłady zdarzeń (np. z terenu miasta, powiatu, województwa) opisujące zachowania z
zakresu patologii społecznych i przestępczości nieletnich.
Materiały pomocnicze dla prowadzącego:
film,
pakiet edukacyjny:
­ materiał informacyjny dotyczący odpowiedzialności prawnej nieletnich,
­ materiał dotyczący zasad i życia w więzieniu,
akty prawne: kodeks karny, kodeks wykonawczy, ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich,
wycinki prasowe.
Wymagany sprzęt – komputer z napędem DVD, projektor multimedialny lub telewizor i odtwarzacz DVD.
Metody i formy zajęć: prezentacja filmu, „burza mózgów", praca w grupach, dyskusja moderowana przez prowadzącego,
mini wykład.
-2-
Przebieg zajęć:
Prowadzący wprowadza w tematykę lekcji, poprzez zwrócenie uwagi na sytuacje w których obserwujemy zjawiska
niepożądane społecznie tj. patologie społeczne, przemoc i przestępczość. Zadaje pytania, z jakimi formami przemocy
uczniowie stykają się najczęściej. Kiedy, w jakich okolicznościach możemy stać się ofiarą przestępstwa, kto może być
sprawcą? (ok. 5 minut)
Podczas zapowiedzi filmu, prowadzący: (ok. 5 minut)
­ zwraca uwagę na prawdopodobieństwo wystąpienia historii bohaterów filmowych w realnym życiu,
­ wskazuje, że miejsca w których były kręcone poszczególne sceny (m.in. pomieszczenia komendy Policji, sale i
korytarze sądowe, cele i korytarze oraz szpital więzienny) oraz użyty w filmie sprzęt i wyposażenie (pojazdy policji,
sprzęt do daktyloskopowania i fotografowania osób podejrzanych, wyposażenie sali szpitalnej) są odzwierciedleniem
rzeczywistości,
­ prosi o zwrócenie uwagi na poszczególne wątki.
Prezentacja materiału filmowego „Więzienie - stracony czas” (22 minuty)
Część I Analiza filmu
Omówienie poszczególnych wątków i konsekwencji, jakie są wynikiem konkretnych zachowań. (ok. 25 minut)
Zwrócenie uwagi na odpowiedzialność za niewłaściwe, niezgodne z prawem zachowania; konkretne czyny jakich
dopuścili się sprawcy (kradzież alkoholu w sklepie, rozbój, udział w bójce, zabójstwo, spowodowanie wypadku ze
skutkiem śmiertelnym, prowadzenie pojazdu pod wpływem środków odurzających), sankcje prawne.
Zachęcenie do wskazania, kto poprzez niezgodne z prawem zachowania (np. posiadanie i handel narkotykami, pobicie,
rozbój, „ustawka” pseudokibiców) odczuwa największe skutki tych zachowań (m.in. służby, osoby indywidualne pokrzywdzeni, rodzina, przyjaciele, właściciele lokalu – dyskoteki).
Zachęcenie do zastanowienia się, czy możliwe byłyby inne rozwiązania, co można podpowiedzieć głównym bohaterom
filmu, by konsekwencje ich zachowań były inne, zarówno dla nich, jak i dla ich kolegów, znajomych, rodziny.
Próba odpowiedzi, co zdaniem uczestników zajęć było przyczyną omawianych zachowań? Jak można było im zapobiec?
Zaakcentowanie jak czuje się sprawca, a jak ofiara - przed zdarzeniem i po zdarzeniu (można to zrobić w grupach).
Zwrócenie uwagi, że najczęściej sprawcami przemocy/przestępstw, podobnie jak na filmie, nie są niebezpieczni
przestępcy, ale zwykli nastolatkowie, znajomi, członkowie rodziny.
Podkreślenie, że chęć zabawy, brawura, nieprzemyślenie konsekwencji swoich zachowań często popełnianych pod
wpływem impulsu czy sugestii grupy rówieśniczej, prowadzą do kontaktu z organami ścigania.
Zwrócenie uwagi na fakt, że nawet pozornie błaha i śmieszna sytuacja może doprowadzić do kontaktów z wymiarem
sprawiedliwości.
Podkreślenie roli świadków przestępstwa, zwrócenie uwagi na pomoc i wsparcie, jakiego należy udzielić osobom
pokrzywdzonym.
Część II Odpowiedzialność prawna nieletnich (ok. 25 minut)
Omówienie pojęć: nieletni, demoralizacja, czyn karalny (pakiet edukacyjny).
Zasady odpowiedzialności prawnej nieletnich za popełnione czyny karalne (przestępstwa).
Omówienie konsekwencji prawnych zachowań niezgodnych z prawem:
­ zasady stosowania środków wychowawczych i poprawczych wobec nieletnich,
­ katalog środków wychowawczych i poprawczych (kar wynikających z popełnienia przestępstwa).
Przybliżenie pracy i zadań realizowanych przez Policję i Służbę Więzienną, specyfika kontaktu z organami ścigania i
wymiaru sprawiedliwości.
Podsumowanie zajęć (ok. 8 minut)
Pytanie kluczowe, podsumowujące zajęcia - czy i jak można zapobiec takim sytuacjom (edukacja prawna, rozmowy ...).
Zwrócenie uwagi na właściwe spędzanie czasu wolnego. Podkreślenie konieczności unikania ryzykownych zachowań.
Próba odpowiedzi na pytanie „co było straconym czasem” w kontekście całego filmu. Dla kogo był to stracony czas czy tylko dla sprawcy? (ukazanie straconego czasu ofiary, bliskich sprawcy i ofiary...).
-3-
Materiał informacyjny dotyczący
odpowiedzialności prawnej nieletnich
Podstawowym
aktem
prawnym
dotyczącym
osób
nieletnich
jest
Ustawa
z
dnia
26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (u.p.n.). Pomimo, iż jest to 30-letni przepis w dalszym
ciągu jest on głównym dokumentem regulującym tryb postępowania w sprawach nieletnich. Podlega on stałej aktualizacji
i na bieżąco jest dostosowywany do aktualnych potrzeb. Ustawa w kompleksowy sposób określa działania, jakie należy
stosować w zakresie zapobiegania i zwalczania demoralizacji i przestępczości nieletnich. Przepisy ustawy stosuje się
zakresie:
zapobiegania i zwalczania demoralizacji,
postępowania w sprawach o czyny karalne,
wykonywania środków wychowawczych i poprawczych.
Przewidziane w ustawie działania podejmuje się w wypadkach, gdy nieletni wykazuje przejawy demoralizacji lub
dopuścił się czynu karalnego.
1.
Definicje podstawowych pojęć ustawowych:
Nieletni - jest podstawowym pojęciem dla całej u.p.n. i zostało zróżnicowane w odniesieniu do trzech grup osób objętych
wspólną nazwą „nieletni" w zależności od rodzaju prowadzonego postępowania, wieku osób oraz stosowanego środka
wychowawczego lub poprawczego:
w zakresie postępowania dotyczącego zapobiegania i zwalczania demoralizacji – nieletnim jest osoba, która nie
ukończyła 18 roku życia (art.1§ 1 pkt. 1);
w zakresie postępowania o czyny karalne jest to osoba, która dopuściła się takiego czynu po ukończeniu 13 roku życia, a
przed ukończeniem 17 lat ( art.1 § 1 pkt. 2 );
w zakresie wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych – w stosunku do osób, względem których środki
takie zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia lat 21 (art. 1§ 1 pkt. 3).
W wyjątkowych sytuacjach występuje również czwarty próg wiekowy, do którego mają zastosowanie przepisy art. 10 § 2
kodeksu karnego. Dotyczy to nieletniego, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w
następujących artykułach kodeksu karnego:
art. 134 - zamach na życie Prezydenta RP,
art. 148 § 1,2 lub 3 - zabójstwo,
art. 156 § 1 lub 3 - ciężki uszczerbek na zdrowiu,
art. 163 § 1 lub 3 - sprowadzenie zdarzenie, które zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich
rozmiarach,
art. 166 - piractwo wodne lub powietrzne,
art. 173 § 1 lub 3 - katastrofa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym,
art. 197 § 3 - zgwałcenie,
art. 223 - czynna napaść na funkcjonariusza publicznego lub osobę do pomocy mu przybraną podczas lub w związku z
pełnieniem obowiązków służbowych,
art. 252 § 1 lub 2 - wzięcie zakładnika,
art. 280 - rozbój.
W takich sytuacjach nieletni może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz
stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio
stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. Orzeczona kara nie może przekroczyć dwóch
trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo. Sąd może
zastosować także nadzwyczajne złagodzenie kary.
Czyn karalny – to czyn zabroniony przez ustawę jako przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo wykroczenie
określone w art. 51, 69, 74, 76, 85, 87, 119, 122, 124, 133 lub 143 kodeksu wykroczeń. W przypadku popełnienia przez
nieletniego innego wykroczenia niż wskazane powyżej uznaje się, że czyn stanowi przejaw demoralizacji i podlega
wszczęciu postępowania w trybie opiekuńczo-wychowawczym.
Demoralizacja – to naruszenie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie
się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia
się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych, a także ucieczki z domu,
palenie tytoniu oraz niestosowne zachowanie się w szkole i poza szkołą.
Małoletni – to osoba, która nie ukończyła 18 lat, gdyż pełnoletniość uzyskuje się z chwilą ukończenia 18 lat lub zawarcia
związku z małżeńskiego.
Warto znać również definicje związane z odpowiedzialnością karną.
Przestępstwo – czyn zabroniony pod groźbą kary jako zbrodnia albo występek, przez ustawę obowiązującą w czasie jego
popełnienia, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy. Powyższa definicja zwraca
uwagę na kilka ważnych kwestii, a mianowicie:
czyn musi być bezprawny, a więc wyczerpujący przesłanki określone w przepisach karnych;
-4-
zawiniony, to znaczy, że sprawca działał umyślnie, a więc z zamiarem jego popełnienia lub dopuszczał możliwość jego
popełnienia (zamiar ewentualny) bądź też nieumyślnie, to znaczy kiedy popełnił czyn na skutek niezachowania
ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że popełnienie czynu przewidywał lub mógł przewidzieć.
Zbrodnią jest czyn zagrożony karą co najmniej 3 lat pozbawienia wolności.
Występkiem jest natomiast czyn zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc, karą ograniczenia
wolności lub karą grzywny powyżej 30 stawek dziennych, to jest kwotą którą ustala sąd, biorąc pod uwagę dochody
sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe.
Wykroczenie – jest to czyn człowieka społecznie szkodliwy, zawiniony, zabroniony pod groźbą kary aresztu, ograniczenia
wolności, grzywny do 5000 zł lub nagany, przez ustawę obowiązującą w czasie popełnienia czynu. Odpowiedzialność za
wykroczenie ponosi sprawca, który ukończył 17 lat w czasie popełnienia czynu.
Sąd za popełnienie wykroczenia może orzec: areszt w wymiarze od 5 do 30 dni, ograniczenie wolności w wymiarze 1
miesiąca, grzywnę w wysokości od 20 do 5000 zł lub naganę. Ponadto może również orzec środki karne: zakaz
prowadzenia pojazdów, przepadek przedmiotów, nawiązkę, obowiązek naprawienia szkody, podanie orzeczenia
o ukaraniu do publicznej wiadomości w szczególny sposób.
2.
Środki zapobiegania i zwalczania demoralizacji i przestępczości nieletnich
Wobec nieletniego sąd może zastosować środki wychowawcze oraz środek poprawczy w postaci umieszczenia w
zakładzie poprawczym. Do środków wychowawczych należą:
upomnienie nieletniego,
zobowiązanie do określonego postępowania, a zwłaszcza do:
­ naprawienia wyrządzonej szkody,
­ wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej,
­ przeproszenia pokrzywdzonego,
­ podjęcia nauki lub pracy,
­ uczestnictwa w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym,
­ powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,
­ zaniechania
używania
alkoholu
lub
innego
środka
w
celu
wprowadzenia
się
w stan odurzenia,
ustanowienie nadzoru odpowiedzialnego rodziców lub opiekuna,
ustanowienie nadzoru organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej
zaufania – udzielających poręczenia za nieletniego,
zastosowanie nadzoru kuratora,
skierowanie do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznych zajmujących się pracą z nieletnimi o
charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym,
orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów,
orzeczenie przepadku rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego,
orzeczenie umieszczenie w rodzinie zastępczej, odpowiedniej placówce opiekuńczo – wychowawczej albo ośrodku
szkolno-wychowawczym.
Ponadto zgodnie z ustawą o postępowaniu w sprawach nieletnich, sędzia rodzinny może zobowiązać rodziców lub
opiekunów do poprawy warunków wychowawczych i bytowych, a także do naprawienia w całości lub części szkody
wyrządzonej przez nieletniego.
Uprawnienia nieletniego
prawo do składania wyjaśnień,
odmowa składania wyjaśnień lub odmowa odpowiedzi na pytania,
złożenie przed Policją wyjaśnień na piśmie w przypadku, gdy nieletni będzie wolał opisać zdarzenie niż o nim mówić,
korzystanie z pomocy obrońcy,
składanie wniosków o dokonanie czynności w postępowaniu,
złożenie zażalenia na czynności naruszające jego prawa,
żądanie przesłuchania z udziałem ustanowionego obrońcy, którego niestawiennictwo nie tamuje przesłuchania,
wystąpienie z inicjatywą o przeprowadzenie mediacji.
Obowiązki nieletniego
poddanie się oględzinom zewnętrznym ciała lub innym badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała,
poddanie się czynnościom fotografowania i daktyloskopowania,
poddanie
się
niezbędnym
dla
postępowania
badaniom
psychologicznym
i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na jego ciele (z wyjątkiem chirurgicznych) pod
warunkiem, że dokonane są przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy
lekarskiej i nie zagrażają zdrowiu nieletniego, a przeprowadzenie ich jest nieodzowne. W szczególności nieletni
obowiązany jest przy zachowaniu tych warunków poddać się pobraniu krwi, włosów lub wydzielin organizmu,
stawiennictwo na każde wezwanie w toku postępowania karnego oraz zawiadomienie organu prowadzącego
postępowanie o każdej zmianie miejsca zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni (o czym należy nieletniego
uprzedzić przy pierwszym przesłuchaniu). W razie nie usprawiedliwionego niestawiennictwa nieletniego sprawcy czynu
karalnego można go zatrzymać i doprowadzić przymusowo,
-5-
wskazanie adresata dla doręczeń w kraju w przypadku przebywania za granicą. W razie nieuczynienia tego, pismo
wysłane na ostatni znany w kraju adres lub - gdy adresu tego brak załączone do akt sprawy, uważa się za doręczone5. W
przypadku zmiany miejsca zamieszkania (i niepodania nowego adresu) lub nieprzebywania pod wskazanym adresem,
pismo wysłane pod ostatni znany adres w toku postępowania przygotowawczego uważa się za doręczone.
Wyciąg z wybranych przepisów Kodeksu Karnego
Art. 148.
§ 1. Kto zabija człowieka,
podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze
dożywotniego pozbawienia wolności.
§ 2. Kto zabija człowieka:
1) ze szczególnym okrucieństwem,
2) w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem,
3) w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie,
4) z użyciem materiałów wybuchowych,
podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 12, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze
dożywotniego pozbawienia wolności.
§ 3. Karze określonej w § 2 podlega, kto jednym czynem zabija więcej niż jedną osobę lub był wcześniej prawomocnie
skazany za zabójstwo oraz sprawca zabójstwa funkcjonariusza publicznego popełnionego podczas lub w związku z
pełnieniem przez niego obowiązków służbowych związanych z ochroną bezpieczeństwa ludzi lub ochroną bezpieczeństwa
lub porządku publicznego.
§ 4. Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, podlega karze
pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Art. 158.
§ 1. Kto bierze udział w bójce lub pobiciu, w którym naraża się człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia
albo nastąpienie skutku określonego w art. 156 § 1 lub w art. 157 § 1, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Jeżeli następstwem bójki lub pobicia jest ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka, sprawca
podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 3. Jeżeli następstwem bójki lub pobicia jest śmierć człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do
lat 10.
Art. 159.
Kto, biorąc udział w bójce lub pobiciu człowieka, używa broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego
przedmiotu, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Art. 177.
§ 1. Kto, naruszając, chociażby nieumyślnie, zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym,
powoduje nieumyślnie wypadek, w którym inna osoba odniosła obrażenia ciała określone w art. 157 § 1, podlega karze
pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Jeżeli następstwem wypadku jest śmierć innej osoby albo ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, sprawca podlega karze
pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 3. Jeżeli pokrzywdzonym jest wyłącznie osoba najbliższa, ściganie przestępstwa określonego w § 1 następuje na jej
wniosek.
Art. 178.
§ 1. Skazując sprawcę, który popełnił przestępstwo określone w art. 173, 174 lub 177 znajdując się w stanie nietrzeźwości
lub pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia, sąd orzeka karę pozbawienia wolności
przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości od dolnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego
o połowę do górnej granicy tego zagrożenia zwiększonego o połowę.
§ 2. (uchylony).
Art. 178a.
§ 1. Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi pojazd mechaniczny w
ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 2. Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi na drodze publicznej, w
strefie zamieszkania lub w strefie ruchu inny pojazd niż określony w § 1, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności
albo pozbawienia wolności do roku.
§ 3. (uchylony).
§ 4. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 był wcześniej prawomocnie skazany za prowadzenie pojazdu mechanicznego
w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo za przestępstwo określone w art. 173, 174, 177 lub art.
355 § 2 popełnione w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo dopuścił się czynu określonego w
§ 1 w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za
przestępstwo, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Art. 278.
-6-
§ 1. Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat
5.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto bez zgody osoby uprawnionej uzyskuje cudzy program komputerowy w celu osiągnięcia
korzyści majątkowej.
§ 3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
§ 4. Jeżeli kradzież popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.
§ 5. Przepisy § 1, 3 i 4 stosuje się odpowiednio do kradzieży energii lub karty uprawniającej do podjęcia pieniędzy z
automatu bankowego.
Art. 280.
§ 1. Kto kradnie, używając przemocy wobec osoby lub grożąc natychmiastowym jej użyciem albo doprowadzając
człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
§ 2. Jeżeli sprawca rozboju posługuje się bronią palną, nożem lub innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem lub
środkiem obezwładniającym albo działa w inny sposób bezpośrednio zagrażający życiu lub wspólnie z inną osobą, która
posługuje się taką bronią, przedmiotem, środkiem lub sposobem,
podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.
Art. 281.
Kto, w celu utrzymania się w posiadaniu zabranej rzeczy, bezpośrednio po dokonaniu kradzieży, używa przemocy wobec
osoby lub grozi natychmiastowym jej użyciem albo doprowadza człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności,
podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
-7-
Materiał informacyjny dotyczący
odbywania kary pozbawienia wolności
Wykonywanie kary pozbawienia wolności regulowane jest przepisami zawartymi w Ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r.
Kodeks Karny Wykonawczy z późniejszymi zmianami. Jest to akt regulujący zasady wykonywania orzeczeń sądowych w
sprawach karnych i o wykroczenia, w tym o przestępstwa i wykroczenia skarbowe, a także kar porządkowych i środków
przymusu skutkujących pozbawieniem wolności.
W części ogólnej zawiera wykaz organów uprawnionych do wykonywania kar, środków karnych i innych rodzajów
rozstrzygnięć, określa prawa i obowiązki skazanego, a także ustanawia podstawowe zasady wykonywania orzeczeń
wspólne dla wszystkich typów rozstrzygnięć.
Część szczególna zawiera natomiast szczegółowe reguły wykonywania poszczególnych rodzajów decyzji sądu.
1.
Definicje podstawowych pojęć związanych z izolacją więzienną:
Socjalizacja to proces (oraz rezultat tego procesu) nabywania przez jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorów
zachowań, obowiązujących w danej zbiorowości. Socjalizacja trwa przez całe życie człowieka, lecz w największym
nasileniu występuje, gdy dziecko rozpoczyna życie w społeczeństwie. Największą rolę na tym etapie odgrywają jego
rodzice, później także wychowawcy i rówieśnicy oraz instytucje (takie jak szkoła czy kościół). Na drodze socjalizacji
człowiek uczy się podstaw interakcji społecznych, poznaje społeczne normy postępowania, wartości, nabywa umiejętność
posługiwania się przedmiotami i kształtuje swoją osobowość.
Tymczasowe aresztowanie - najbardziej represyjny ze środków zapobiegawczych stosowanych wobec podejrzanego lub
oskarżonego w toku postępowania karnego, polegający na osadzeniu go w stałym miejscu (areszcie śledczym), w izolacji
od świata zewnętrznego. Aresztowani nie mają, w przeciwieństwie do skazanych, prawa do rozmów telefonicznych i
przepustek. Ich korespondencja jest cenzurowana przez organ śledczy, co powoduje niejednokrotnie wielotygodniowe
opóźnienia poczty. Widzenia z najbliższymi uzależnione są od zgody prokuratora. O tymczasowym aresztowaniu
rozstrzyga sąd na wniosek prokuratora, kierując się potrzebą zapewnienia prawidłowego biegu postępowania. Sąd oznacza
okres tymczasowego aresztowania, który w zasadzie nie może przekraczać trzech miesięcy. Jednak w szczególnych
wypadkach sąd może, na wniosek prokuratora, ten okres przedłużać do 2 lat.
Kara pozbawienia wolności – kara najsurowsza ze wszystkich, jakie przewiduje polski kodeks karny, polegająca na
przymusowym umieszczeniu w zakładzie karnym. Jej stosowanie uzasadnione jest w odniesieniu do sprawców
najsurowszych przestępstw. W polskim prawie karnym występują trzy rodzaje kary pozbawienia wolności:
1.
kara pozbawienia wolności występuje jako kara trwająca od 1 miesiąca do maksymalnie 15 lat (piętnastoletnia
maksymalna granica nie może zostać przekroczona nawet przy stosowaniu nadzwyczajnego obostrzenia kary),
2.
jako kara 25 lat pozbawienia wolności,
3.
jako kara dożywotniego pozbawienia wolności.
Zasadniczym celem kary pozbawienia wolności jest wzbudzanie w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego
społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku
prawnego i tym samym powstrzymania się od powrotu do przestępstwa. Dla osiągnięcia tego celu prowadzi się
zindywidualizowane oddziaływanie na skazanych w ramach określonych w ustawie systemów wykonywania kary, w
różnych rodzajach i typach zakładów karnych. W oddziaływaniu na skazanych, przy poszanowaniu ich praw i wymaganiu
wypełniania przez nich obowiązków, uwzględnia się przede wszystkim pracę, zwłaszcza sprzyjającą zdobywaniu
odpowiednich kwalifikacji zawodowych, nauczanie, zajęcia kulturalno-oświatowe i sportowe, podtrzymywanie kontaktów
z rodziną i światem zewnętrznym oraz środki terapeutyczne.
Resocjalizacja proces modyfikacji osobowości jednostki społecznej w celu przystosowania jej do życia w danej
zbiorowości, a w węższym rozumieniu w społeczeństwie polegający na tym, iż poprzez odpowiednie zabiegi kształtuje się
jej normy społeczne i wartości, których nie miała ona możliwości przyswoić wcześniej w trakcie socjalizacji jednocześnie
powodując, iż rezygnuje ona z przyswojonych do tej pory reguł działania będących sprzecznymi z regułami (normami
i wartościami) tej zbiorowości/społeczeństwa.
W każdym społeczeństwie istnieją odpowiednie instytucje, dzięki którym może odbywać się resocjalizacja. Funkcję
osób dokonujących resocjalizacji mogą pełnić zarówno księża, pedagodzy jak i psychologowie w zależności od typu
zbiorowości do której należy jednostka. Sama resocjalizacja odbywa się zasadniczo na terenie więzienia i w zakładach
poprawczych, lecz może być prowadzona także w szkole, rodzinie czy w zakładzie pracy.
Deprywacja - stan psychiczny wynikający z braku zaspokojenia jakiejś istotnej potrzeby człowieka - biologicznej,
sensorycznej, emocjonalnej, kulturowej czy społecznej. Jest jednym z głównych źródeł stresu. Przykładem deprywacji
może być sytuacja izolacji więziennej.
2.
Obraz więzienia oraz konsekwencje psychiczne długotrwałej izolacji
Więzienie jest drastyczną formą ograniczenia osobistej wolności oraz niesie za sobą całą masę złych, negatywnych
konsekwencji.
Osoba zmuszona odbyć karę doprowadzana jest do aresztu czy zakładu karnego przez policję. Większość posiadanych
przez nią rzeczy oraz ubrania zostają w magazynie, więźniowi wydaje się specjalne ubranie, w którym jest zobowiązany
chodzić. Zbiera się wszystkie informacje odnośnie tej osoby, jej rodziny, miejsca zamieszkania, stanu zdrowia i inne. Przy
przyjęciu więzień dostaje plastikowe sztućce, talerze, koc, pościel, ręczniki.
Umieszczony w oddziale przejściowym w ciągu kilku dni poddawany jest zabiegom sanitarnym, badaniom lekarskim,
stomatologicznym oraz w razie potrzeby innym. W celi znajduje się wszystko, co jest potrzebne człowiekowi do
-8-
wykonywania podstawowych czynności, a więc: kącik sanitarny (z toaletą), oddzielony od reszty pomieszczenia murkiem
lub parawanem (trudno o intymność). Oprócz kącika sanitarnego znajdują się łóżka (żelazne prycze), taborety, stolik,
kilka półek na ścianie, wiaderko na śmieci.
Więźniowie skazani są na jednostajne, monotonne życie, dzień za dniem patrzą na te same, mało zróżnicowane kolory,
te same pomieszczenia, wykonują te same czynności... Z celi wychodzą by odbyć codziennie godzinny spacer, raz w
tygodniu jest łaźnia, wymiana pościeli oraz książek z biblioteki. Spacer polega na chodzeniu w kółko po wybetonowanym
placu, otoczonym wysokimi murami. Każde wyjście z celi oraz powrót do niej poprzedzone jest przeszukaniem
osobistym.
Dzienna stawka żywieniowa na jednego więźnia to 4,50 zł; Posiłki są skromne. Skazanemu przysługuje jedna paczka
żywnościowa w kwartale i możliwość realizowania zakupów w więziennej kantynie 3 razy w miesiącu.
Skazany nie ma pewności, z kim będzie musiał mieszkać w celi. Rzadko trafiają się osoby o podobnych
zainteresowaniach czy też poziomie wykształcenia, które swobodnie czują się w swoim towarzystwie. Każda osoba ma
inne przyzwyczajenia, nadzieje, oczekiwania, plany. Często pozostają one w sprzeczności z przyzwyczajeniami
i oczekiwaniami innych. W sytuacji, kiedy osoby o różnych charakterach i doświadczeniach życiowych muszą żyć we
wspólnym, małym pomieszczeniu (na osobę przypada 3m2 powierzchni celi), często dochodzi do konfliktów. Powstaje
poczucie ciągłej niepewności, zagrożenia. Badania psychologiczne potwierdzają, że kumulacja osób na niewielkiej
przestrzeni wyzwala między innymi agresję, jest powodem przeżywania ciągłego stresu, powoduje wycieńczenie
psychiczne człowieka.
Kontakt z rzeczywistym światem więzień ma poprzez widzenia z rodziną, co według przepisów przypada 3-4 razy w
miesiącu po godzinie czasu. Jeśli skazany jest związany ze swoją rodziną, najbliższymi mu osobami, przy tego typu
godzinnych spotkaniach średnio raz w tygodniu więzi ulegną osłabieniu. Ludzie przestają się rozumieć, powoli stają się
dla siebie obcy.
Skazany osobiście nie załatwia swoich spraw. Wszystkie problemy i potrzeby musi komunikować osobom, które są
odpowiedzialne za ich rozwiązanie. Brak długopisu czy kartek do pisania może stać się problemem, kiedy ich uzyskanie
wiąże się z koniecznością kilkudniowego oczekiwania na zrealizowanie zakupów czy otrzymanie paczki od rodziny.
Zdarza się, że po kilkuletnim pobycie w więzieniu człowiek przyzwyczajony do tego, że wszystkie sprawy załatwiane są
za niego, ma trudności w ponownym przystosowaniu się do życia na wolności, czuje się bezradny i niekompetentny.
Przykładowy rozkład dnia więźnia:
Pobudka, apel poranny, słanie łóżek, zajęcia
600 – 715
porządkowe i higieniczne
Śniadanie, zgłoszenia do lekarzy, kierownictwa
715 – 800
aresztu i pracowników administracji
Spacery, zajęcia kulturalno – oświatowe, zajęcia
800 – 1200 programowe
w oddziale,
czynności
administracyjne i inne
1200 – 1300 Obiad
1300 – 1600 Spacery, czynności administracyjne
1600 – 1700 Zajęcia kulturalno – oświatowe i inne
1700 – 1800 Kolacja
1800 – 1845 Zajęcia własne osadzonych
1845 – 1915 Apel wieczorny
1915 – 2100 Zajęcia porządkowe i higieniczne
2100 – 600 Cisza nocna
Wyciąg z wybranych przepisów Kodeksu Karnego Wykonawczego
Art. 116.
§ 1. Skazany ma obowiązek przestrzegania przepisów określających zasady i tryb wykonywania kary, ustalonego w
zakładzie karnym porządku oraz wykonywania poleceń przełożonych i innych osób uprawnionych, a w szczególności:
1) poprawnego zachowania się,
2) przestrzegania higieny osobistej i czystości pomieszczeń, w których przebywa,
2a) niezwłocznego zawiadomienia przełożonego o chorobie własnej oraz o zauważonych objawach chorobowych u innego
skazanego,
3) poddania się – niezależnie od obowiązków określonych w przepisach o zwalczaniu chorób zakaźnych, wenerycznych i
gruźlicy, alkoholizmu i narkomanii – przewidzianym przepisami badaniom, leczeniu, zabiegom lekarskim, sanitarnym
oraz rehabilitacji, a także badaniom na obecność w organizmie alkoholu, środków odurzających lub substancji
psychotropowych, a skazany, co do którego sędzia penitencjarny zarządził przeprowadzenie badań psychologicznych lub
psychiatrycznych, dodatkowo – udzielania osobom prowadzącym badania informacji o stanie zdrowia, przebytych
chorobach i urazach oraz warunkach, w jakich się wychowywał, oraz wykonywania zleconych przez psychiatrę lub
psychologa czynności niezbędnych na potrzeby badania,
4) wykonywania pracy, jeżeli przepisy szczególne, także wynikające z prawa międzynarodowego, nie przewidują
zwolnienia od tego obowiązku, oraz wykonywania prac porządkowych w obrębie zakładu karnego,
-9-
5) dbałości o mienie zakładu karnego oraz instytucji lub podmiotu gospodarczego, w którym jest zatrudniony,
6) poddania się czynnościom mającym na celu identyfikację osoby.
§ 2. W wypadkach uzasadnionych względami porządku lub bezpieczeństwa skazany podlega kontroli osobistej. Z tych
samych względów kontroli podlegają również cele i inne pomieszczenia, w których skazany przebywa, znajdujące się w
nich przedmioty, a także przedmioty jemu dostarczane lub przekazywane przez niego innej osobie. Kontrolę celi i innych
pomieszczeń przeprowadza się podczas nieobecności skazanych.
§ 3. Kontrola osobista polega na oględzinach ciała oraz sprawdzeniu odzieży, bielizny i obuwia, a także przedmiotów
posiadanych przez skazanego. Oględziny ciała oraz sprawdzenie odzieży i obuwia przeprowadza się w pomieszczeniu,
podczas nieobecności osób postronnych oraz osób odmiennej płci i dokonywane są za pośrednictwem osoby tej samej
płci.
Art. 116a.
Skazanemu nie wolno:
1) uczestniczyć w grupach organizowanych bez zgody lub wiedzy właściwego przełożonego,
2) posługiwać się wyrazami lub zwrotami powszechnie uznawanymi za wulgarne lub obelżywe albo gwarą przestępców,
3) uprawiać gier hazardowych,
4) spożywać alkoholu oraz używać środków odurzających lub substancji psychotropowych,
5) odmawiać przyjmowania posiłków dostarczanych przez administrację zakładu karnego w celu wymuszenia określonej
decyzji lub postępowania, a także powodować u siebie uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, jak również nakłaniać lub
pomagać w dokonywaniu takich czynów,
6) wykonywać tatuaży i zezwalać na ich wykonywanie na sobie, jak również nakłaniać lub pomagać w dokonywaniu
takich czynów,
7) porozumiewać się z osobami postronnymi oraz osadzonymi w innej celi, jeżeli naruszałoby to ustalony w zakładzie
karnym porządek,
8) samowolnie zmieniać celi mieszkalnej, miejsca wyznaczonego do spania, stanowiska pracy i miejsca wykonywania
zleconej czynności,
9) zmieniać wyglądu zewnętrznego w sposób utrudniający identyfikację, w szczególności poprzez zgolenie lub
zapuszczenie przez skazanego włosów, brody lub wąsów albo zmianę ich koloru, chyba że uzyska na to zgodę dyrektora
zakładu karnego.
- 10 -