Przewodnik

Transkrypt

Przewodnik

1
ZABYTKI
PRZEWODNIK
DLA WŁAŚCICIELI, UŻYTKOWNIKÓW I PASJONATÓW ZABYTKÓW
ORAZ PRACOWNIKÓW SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO.
1|Strona
Opracowanie: Biuro Dokumentacji Zabytków, styczeo 2012 r.
Tekst: Aleksandra Hamberg-Federowicz
2
Spis treści:
1. Co to jest zabytek
2. Rodzaje zabytków
2.1. Zabytki nieruchome
2.2. Zabytki ruchome
2.3. Zabytki archeologiczne
3. Opieka nad zabytkami
4. Ochrona zabytków
5. Formy ochrony zabytków
6. Inne sposoby ochrony zabytków
6.1. Ewidencje zabytków i programy opieki nad zabytkami
6.2. Koncepcje, studia, strategie
6.3. Znakowanie budynków zabytkowych
7. Prawo w ochronie zabytków
7.1. Prawo międzynarodowe
7.2. Prawo krajowe
7.3. Prawo miejscowe
8. Obowiązki właścicieli i użytkowników zabytków
9. Uprawnienia właścicieli i użytkowników zabytków
9.1. Dotacje na prace konserwatorskie
9.2. Dotacje na prace archeologiczne
9.3. Zwolnienia podatkowe
10. Wyróżnienia i kary
11. Zabytki nieruchome – procedury związane z utrzymaniem i remontami obiektów
11.1. Badania zabytku
11.2. Dokumentacje konserwatorskie
11.3. Dokumentacje projektowe
11.4. Prace remontowe, przebudowy, modernizacje
11.4.1. Pozwolenie na budowę i na prowadzenie prac przy
zabytku
11.4.2. Osoby uprawnione do prowadzenia prac przy zabytkach
11.5. Przemieszczanie zabytku nieruchomego
11.6. Prace w otoczeniu zabytku, umieszczanie tablic i urządzeo na zabytku
11.7. Rozbiórka zabytku nieruchomego
11.8. Archeologia w otoczeniu zabytku
2|Strona
3
12. Zabytki nieruchome – procedury związane z utrzymaniem zieleni
13. Zabytki ruchome
13.1. Dokumentacje konserwatorskie
13.2. Osoby uprawnione do prowadzenia prac konserwatorskich
13.3. Przenoszenie zabytków ruchomych
13.4. Wywóz zabytków za granicę
14. Instytucje ochrony zabytków
15. Ważniejsze pojęcia i skróty
16. Główne akty prawne
17. Organy ochrony zabytków województwa zachodniopomorskiego – dane teleadresowe
3|Strona
4
1. Co to jest zabytek
Potoczne rozumienie słowa „zabytek” czy określenie „zabytkowy” nie budzi
kontrowersji – jest to stary kościół, zamek, dawne klejnoty czy obrazy. Jednak
naukowe zdefiniowanie nie jest już tak proste - różne dziedziny nauki, np. historia
sztuki, architektura, filozofia, nie określiły jednej, uniwersalnej charakterystyki tego
pojęcia. Definicję potrzebną w ustawodawstwie i postępowaniu administracyjnym
określiły przepisy prawa i tego znaczenia dotyczy niniejszy mini-przewodnik.
W rozumieniu aktualnie obowiązującej ustawy (pochodzącej z 2003 r.) zabytkiem jest
nieruchomośd lub rzecz ruchoma będąca dziełem człowieka i stanowiąca świadectwo
minionej epoki lub zdarzenia, której zachowanie leży w interesie społecznym. Zabytki
powinny posiadad wartośd historyczną, artystyczną lub naukową, która predestynuje
je do szczególnego traktowania i ochrony. W definicji występującej w przepisach
istotą są sformułowania: „dzieło człowieka”, „miniona epoka lub zdarzenie”, „interes
społeczny”, „wartośd”, które powinny mied odniesienie do obiektu, by móc uznad go
za zabytkowy. Tak więc obiekt – przedmiot lub nieruchomośd gruntowa lub
budynkowa - powinien mied cechy rzeczy związanej z działalnością człowieka
w przeszłości, która jest wartościowa w sferze materialnej i niematerialnej oraz
istotna dla społeczeostwa. Obecnie zabytki nie mają określonej cechy wartościującej
je, ale różnicuje się sposób ich ochrony - umieszczając w odpowiedniej rangi
rejestrach czy ewidencjach. Zapisanie zabytku w danym wykazie skutkuje
określonym rodzajem rygorów dotyczących opieki nad nim, w tym pozwoleo
odpowiednich urzędów i wymagao wobec osób prowadzących prace przy zabytku.
Używane nadal przez niektórych miłośników historii pojęcie „klasy zabytku”,
odnoszącego się do dawnych kategorii (z najwyższą klasę „zero”), od połowy lat 70.
XX w. nie jest już obowiązujące i nie powinno byd stosowane.
Coraz częściej, opisując czy planując działania związane obiektami zabytkowymi i ich
otoczeniem, nie odnosimy się do pojedynczego „zabytku”, ale do „przestrzeni
kulturowej” lub „krajobrazu kulturowego”. Są to określenia pełniejsze,
uwzględniające zarówno bezpośrednie otoczenie konkretnego obiektu jak i szerszy
kontekst przestrzenny, uwzględniający zarówno przemiany historyczne
i cywilizacyjne, jak również elementy przyrodnicze przekształcone w wyniku tych
procesów. Posługiwanie się szerszymi znaczeniowo pojęciami stwarza możliwośd
oceny zabytku w większym wymiarze, w celu np.. ochrony wartościowych widoków
na zabytek, panoram, czy też ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem czynników
zewnętrznych.
Czas powstania obiektu nie jest głównym kryterium uznania go za zabytek. Owszem,
należy brad pod uwagę określenie „miniona epoka” - co jest odniesieniem do
przeszłego okresu, zamkniętego jakimś ważnym wydarzeniem historycznym, a nie
precyzyjnym sformułowaniem chronologicznym. Koniecznym warunkiem jest także
4|Strona
5
pozytywne nacechowanie estetyczne lub badawcze obiektu zabytkowego, oraz
wartości społeczne czy kulturowe.
Zabytki zachowują wartośd i podlegają ochronie i opiece bez względu na ich stan
zachowania.
Zabytki są elementem szerszej przestrzeni przekształcanej przez człowieka, nazywanej
krajobrazem kulturowym.
2. Rodzaje zabytków
W dokumentach prawnych zabytki dzielone są na następujące podstawowe rodzaje:
zabytki nieruchome, zabytki ruchome, zabytki archeologiczne. Mogą one stanowid
całośd lub częśd nieruchomości lub ruchomości, albo ich zespół czy kolekcję. Coraz
częściej wymienia się także wartości niematerialne związane z określonymi obiektami
lub przestrzeniami, jako element który również może podlegad ochronie.
2.1.
Zabytki nieruchome
Zabytek nieruchomy – to nieruchomośd o cechach zabytku. Nieruchomości
w Kodeksie Cywilnym podzielone są na trzy rodzaje:
1. gruntowe stanowiące częśd powierzchni ziemi,
2. budynkowe trwale związane z gruntem,
3. lokalowe będące częścią budynku.
Zabytkiem może byd wybrana częśd lub całośd nieruchomości. Oprócz budynków lub
budowli zabytki nieruchome to także miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne
lub działalnośd wybitnych ludzi lub instytucji. W ustawie wymienione są także
krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne i ruralistyczne, budownictwo obronne,
obiekty techniki, cmentarze i parki.
W potocznym rozumieniu zabytek nieruchomy to budynek o różnej funkcji: sakralnej
(kościół, kaplica), mieszkalnej (zamek, pałac, kamienica, chałupa), użyteczności
publicznej (ratusz, poczta, szkoła) lub jego częśd (np. wieżą, skrzydło budynku, klatka
schodowa, sala obrad), ewentualnie budowla inżynierska (np. most, obwarowanie
miasta, brama lub obiekt przemysłowy (np. elektrownia, kopalnia). Należy jednak
pamiętad, że wśród nieruchomości są także te gruntowe - parki, cmentarze, grodziska
oraz historyczne układy urbanistyczne (miejskie, np. tereny tzw. Starego Miasta) czy
ruralistyczne (wiejskie układy przestrzenne, np. owalnice oraz założenia pomnikowe).
Zabytki nieruchome to także miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne (np.
bitwę) lub działalnośd wybitnych ludzi lub instytucji.
5|Strona
6
2.2.
Zabytki ruchome
Zabytek ruchomy – to rzecz ruchoma (określona przez zaprzeczenie - tzn. nie będąca
nieruchomą), jej częśd lub zespół, o cechach zabytku. Główne rodzaje zabytków
ruchomych określone w przepisach to: dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła i sztuki
użytkowej, numizmaty, pamiątki historyczne i militarne, wytwory techniki
dokumentujące rozwój cywilizacyjny i poziom nauki, materiały biblioteczne,
instrumenty muzyczne, obiekty etnograficzne, pamiątki działalności wybitnych
osobistości lub instytucji. Zabytkiem ruchomym są także kolekcje tych dzieł.
Zabytek ruchomy to w szczególności dzieło sztuki lub rzemiosła artystycznego będące
elementem wyposażenia budynku (np. ołtarz, ambona, ławki z kościoła czy jego
dekoracji (polichromie ścienne, rzeźby, obrazy) lub przestrzeni otwartych (niewielkie
plenerowe rzeźby parkowe czy miejskie). To także pojazdy (np. samochody, powozy),
narzędzia, maszyny charakterystyczne dla dawnego gospodarowania. Są nimi także
numizmaty (np. monety, medale) i pamiątki militarne (np. sztandary, ordery),
instrumenty muzyczne oraz pamiątki po wybitnych osobach. Zabytki ruchome zebrane
według określonego „klucza”, czyli zamysłu kolekcjonera, tworzą zbiór – kolekcję dzieł
sztuki.
2.3.
Zabytki archeologiczne
Zabytek archeologiczny – to zabytek nieruchomy lub ruchomy, będący wynikiem
działalności człowieka, złożony z powierzchniowych, podziemnych lub podwodnych
nawarstwieo kulturowych i ich wytworów, albo ich śladów. Są to pozostałości
pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzyska i kurhany oraz relikty
działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej człowieka. Przedmioty będące
zabytkami archeologicznymi, pozyskane w wyniku poszukiwao czy przypadkowego
znalezienia albo prowadzenia prac badawczych, stanowią na mocy prawa własnośd
Skarbu Paostwa. Przekazywane są one w depozyt lub na własnośd muzeum lub innej
odpowiedniej jednostce organizacyjnej, które udostępniają je w celach naukowych.
Zabytki archeologiczne są to ślady życia człowieka i przedmioty pochodzące
z dawnych epok, których elementy są odnajdywane i wydobywane w czasie prac
ziemnych czy wykopaliskowych lub robót podwodnych czy eksploracji nurkowych. Są
wśród nich pozostałości historycznego osadnictwa, miejsc grzebalnych, relikty
działalności gospodarczej i artystycznej ludzi. Wszystkie znalezione zabytki
archeologiczne są chronione i stanowią własnośd Skarbu Paostwa.
6|Strona
7
3. Opieka nad zabytkami
Opieka nad konkretnym zabytkiem jest prowadzona głównie przez właściciela lub
użytkownika zabytku. Polega ona na zapewnieniu warunków do wszelkich działao
mających na celu prawidłowe utrzymanie obiektu zabytkowego i zachowanie jego
wartości. Wśród działao są prace konserwatorskie i remontowe, ale także badania
naukowe, prace dokumentacyjne i badawcze prowadzące do prawidłowego
rozpoznania wartości zabytku i właściwego przygotowania prac przy obiekcie.
Popularyzowanie i upowszechnianie wiedzy o zabytku także jest działaniem
„opiekuoczym” w stosunku do niego.
Opieka nad zabytkami – to zapewnienie warunków do zachowania dobrego stanu
zabytku – w tym przez prace remontowe i konserwatorskie - oraz umożliwianie
poznawania jego historii i wartości. Obowiązek opieki nad zabytkiem spoczywa na
jego właścicielu lub użytkowniku.
4. Ochrona zabytków
Ochrona zabytków to działania podejmowane głównie przez wyspecjalizowane
instytucje – zwłaszcza jednostki i organy administracji publicznej - mające na celu
zapewnienie warunków prawnych i finansowych dla zachowania, prawidłowego
utrzymania i zagospodarowania obiektów zabytkowych. Wśród działao są np.
kontrole stanu zachowania i wykorzystywania zabytków, przeprowadzane przez
odpowiednie organy administracyjne z udziałem właścicieli i użytkowników obiektów,
wydawanie stosownych zaleceo czy nakazów. Są także działania dotyczące
planowania przestrzennego i ochrony środowiska, które mają prowadzid do
uwzględniania ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego w przygotowywanych
opracowaniach strategicznych czy planistycznych, np. w miejscowych planach
zagospodarowania przestrzennego. Ochrona obejmuje także problematykę
zapobiegania różnorodnym zagrożeniom fizycznym zabytków – np. kradzieżom,
nielegalnemu wywozowi, niszczeniu, uszczerbkowi wartości. Działania te wymagają
współpracy wielu instytucji odpowiedzialnych za poszczególne dziedziny życia
publicznego i koordynacji ich działao.
Ochronie – oprócz zabytków materialnych - mogą podlegad także nazwy
geograficzne, historyczne czy tradycyjne, odnoszące się do budynku, placu,
miejscowości, będące elementem tzw. dziedzictwa niematerialnego.
Ochrona zabytków – realizowana jest głównie przez urzędników i pracowników
instytucji szczebla rządowego i samorządowego działających w ramach swoich
struktur administracyjnych. Zadania te wykonuje się poprzez przygotowywanie
przepisów i warunków sprzyjającym zachowaniu i prawidłowym wykorzystaniu
7|Strona
8
zabytków oraz zapewnienie warunków finansowych utrzymania, zagospodarowania,
trwałego zachowania i wykonywania prac przy zabytkach.
5. Formy ochrony zabytków
Istnieje kilka form ochrony zabytków, prowadzonej przez tzw. jednostki i organy
administracji publicznej. Częśd z nich przypisana jest jednostkom rządowym
i paostwowym, częśd samorządowym – stąd różne kompetencje poszczególnych
urzędów i instytucji do prowadzenia określonych działao.
Ustawa o ochronie zabytków wskazuje następujące formy ochrony zabytków:
 wpis do rejestru zabytków danego województwa – dokonywany przez
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków mocą jego decyzji, z urzędu albo na
wniosek właściciela zabytku nieruchomego lub użytkownika wieczystego
gruntu, na którym zabytek jest posadowiony. Zabytki ruchome są wpisywane
do rejestru na wniosek właściciela tego zabytku, a w przypadku występowania
zagrożenia - zniszczenia lub nielegalnego wywozu za granicę – z urzędu przez
WKZ. Nie są wpisywane do rejestru zabytków te, które znajdują się
w inwentarzu muzealnym lub narodowym zasobie bibliotecznym.
 uznanie zabytku nieruchomego za pomnik historii – dokonywane przez
Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej na mocy jego rozporządzenia. Decyzja
podejmowana jest na wniosek ministra kultury i dziedzictwa narodowego,
dotyczy obiektów wpisanych do rejestru zabytków lub parków kulturowych
o szczególnej wartości dla kultury. Kolejnym stopniem wyróżnienia może byd
przedstawienie Komitetowi Dziedzictwa Światowego wniosku o wpis pomnika
historii na „Listę dziedzictwa światowego”.
 utworzenie parku kulturowego dla ochrony krajobrazu kulturowego
z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji
budowlanej – dokonywane przez samorząd lokalny, mocą uchwały Rady
Gminy. Dla obszarów tych, o określonych granicach, sporządza się
obowiązkowo miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, który może
wprowadzid ograniczenia dotyczące prowadzenia działalności przemysłowej,
rolniczej czy usługowej lub inne.
 ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego
i innych opracowaniach i decyzjach planistycznych i lokalizacyjnych –
uchwalone przez Radę Gminy lub Miasta lub odpowiedni organ administracji
odpowiedzialny za tworzenie analiz, studiów czy planów. W szczególności
ustala się ochronę zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków
i znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków. Wszystkie projekty planów
zagospodarowania przestrzennego – miejscowe i wojewódzkie – podlegają
uzgodnieniu z WKZ.
8|Strona
9
Skreślenia zabytku lub jego części z rejestru dokonad może jedynie minister ds.
kultury i dziedzictwa narodowego. Aby było to możliwe, musi nastąpid zniszczenie
zabytku powodujące utratę jego wartości – historycznej, artystycznej lub naukowej.
Taką przesłanką są także nowe ustalenia naukowe, które nie potwierdzają
wcześniejszej wartości zabytku, a które pozwoliły na wpis do rejestru. Postępowanie
może byd podjęte przez WKZ z urzędu lub na wniosek właściciela - a także
użytkownika wieczystego gruntu. Przeniesienie zabytku – głównie ruchomego - do
muzeum i wpisanie go do muzealnego inwentarza powoduje wykreślenie go
z rejestru WKZ.
Wpis do rejestru zabytków, uznanie za pomnik historii, utworzenie parku kulturowego
czy opieka ustalona w planach zagospodarowania ta podstawowe formy opieki nad
zabytkami. Najwyższej rangi zabytki wpisywane są na listę światową. „Lista
dziedzictwa światowego” prowadzona jest od 1972 r przez Komitet Dziedzictwa
Światowego, na podstawie konwencji przyjętej na posiedzeniu ONZ w Paryżu. Polska
ratyfikowała konwencję w 1976 r.
Księgi rejestrów WKZ oznaczone są literami: A – dla zabytków nieruchomych, B – dla
zabytków ruchomych, C – dla zabytków archeologicznych.
6. Inne sposoby ochrony zabytków
Istnieje kilka innych - zapisanych w ustawie - sposobów prowadzenia ochrony
zabytków przez organy administracji publicznej. Tu również częśd jest właściwa dla
jednostek rządowych, częśd dla samorządowych , według ustalonych kompetencji.
6.1. Ewidencje zabytków i programy opieki nad zabytkami
Na poziomie samorządów województwa, powiatów i gmin sporządza się programy
opieki nad zabytkami, znajdującymi się na danym terenie – są to odpowiednio:
Gminny Program Opieki nad Zabytkami (GPOnZ), Powiatowy Program Opieki nad
Zabytkami (PPonZ), Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami (WPOnZ). Na
poziomie administracji rządowej sporządzany jest Krajowy Program Ochrony
Zabytków i Opieki nad Zabytkami (KPOnZ).
Podstawowym materiałem do powstania programów są ewidencje zabytków,
ujmujące podstawowe informacje o zabytkach nieruchomych rejestrowych i
pozostających poza rejestrem, na właściwym terytorialnie obszarze.
Generalny Konserwator Zabytków, działając w skali ogólnopolskiej, prowadzi krajową
ewidencję zabytków w formie zbioru kart wszystkich wojewódzkich ewidencji
zabytków. GKZ prowadzi także krajowy rejestr zabytków skradzionych lub
wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem.
9|Strona
10
Wojewódzka ewidencja zabytków prowadzona jest przez WKZ w formie kart
ewidencyjnych zabytków znajdujących się na terenie danego województwa.
Gminne ewidencje uwzględniają zabytki nieruchome wpisane do rejestru, znajdujące
się w wojewódzkiej ewidencji oraz inne wyznaczone przez wójta lub prezydenta
miasta (w porozumieniu z WKZ).
Zabytki znajdujące się na obszarach morskich ewidencjonowane są przez właściwy
dla danego obszaru Urząd Morski.
Ewidencje krajowa i wojewódzka składają się z kart opracowanych według
określonych wzorów odrębnych dla poszczególnych kategorii zabytków i szczebli
ochrony (np. obiektów wpisanych do rejestru i niewpisanych, ruchomych
nieruchomych). Karty zawierają dane pozwalające na identyfikację obiektu,
fotografię zabytku i podstawowe informacje o czasie jego powstania, położeniu,
formach ochrony. Karta zabytku wpisanego do rejestru jest obszerniejsza, zawieram
dodatkowo rysunki, mapy, opis zabytku i jego historii, pierwotne przeznaczenie,
wskazuje zagrożenia. Najprostsza w wypełnieniu jest karta adresowa zabytku
nieruchomego, sporządzana przy tworzeniu GEZ.
Każda gmina powinna posiadad Gminną Ewidencję Zabytków (GEZ) i Gminny
Program Opieki nad Zabytkami (GPOnZ), uchwalony przez Radę Gminy .
Powiaty powinny sporządzad i uchwalad Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami
(PPOnZ). Zarząd Województwa powinien sporządzad co 4 lata Wojewódzki Program
Opieki nad Zabytkami. WKZ prowadzi wojewódzką ewidencję zabytków.
Krajowy Program Opieki nad Zabytkami sporządza Minister Kultury i Dziedzictwa
Narodowego. GKZ prowadzi krajową ewidencję zabytków.
6.2. Koncepcje, studia, strategie
Ochronę i opiekę nad zabytkami obowiązkowo uwzględnia się w dokumentach
i opracowaniach dotyczących planowania przestrzennego. Są wśród nich: koncepcja
przestrzennego zagospodarowania kraju, strategie rozwoju województw, analizy,
studia i strategie dotyczące rozwoju przestrzennego powiatów i gmin. Jest to również
jeden z aspektów koniecznych do uwzględnienia przy przygotowywaniu inwestycji
w innych procedurach, np. przy sporządzaniu decyzji o warunkach zabudowy,
o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej,
realizacji lotniska użytku publicznego.
Wszystkie decyzje, tak na szczeblu rządowym jak samorządowym, związane
z planowaniem rozwoju i inwestycji, muszą uwzględniad problematykę ochrony
zabytków i dziedzictwa kulturowego.
10 | S t r o n a
11
6.3. Znakowanie budynków zabytkowych
Innym ze sposobów ochrony zabytków jest widoczne znakowanie budynków i miejsc
zabytkowych. Odbywa się to poprzez umieszczanie na nich znaku tzw. „niebieskiej
koperty” informującego o tym, że budynek jest zabytkowy i podlega ochronie. Znak
taki ma prawo umieścid starosta powiatu, na terenie którego znajduje się obiekt,
dokonując odpowiednich uzgodnieo z WKZ, jedynie na zabytkach nieruchomych
wpisanych do rejestru zabytków. Znak ma formę pięciokątnej tarczy z ostrzem
skierowanym w dół, podzielonej wzdłuż przekątnych. Pola wypełnione są
naprzemiennie kolorem białymi i błękitnymi, nad nimi znajduje się napis „Zabytek
chroniony prawem”. Znak został wprowadzony do międzynarodowego
prawodawstwa i praktyki po przyjęciu stosownej konwencji, na konferencji
międzyrządowej zorganizowanej przez ONZ w Hadze w 1954 r., a mającej na celu
ochronę zabytków w czasie konfliktu zbrojnego. W Polsce znaki te umieszcza się
obecnie na zabytkach na mocy obowiązującego rozporządzenia Ministra Kultury
i Dziedzictwa Narodowego. Inne oznakowania – w tym umieszczanie tablic
z informacjami o zabytku – mają raczej znaczenie promocyjne i edukacyjne, są
wynikiem inicjatywy właściciela czy lokalnego samorządu terytorialnego. Działania
takie powinny byd podejmowane w uzgodnieniu z WKZ.
Użycie symbolu „niebieskiej tarczy” regulowane jest przez umowy międzynarodowe,
w szczególności konwencję haską z 1954 r, która dotyczyła postępowania wobec dóbr
kultury w czasie konfliktu zbrojnego. Oznakowanie budynku lub budowli takim
znakiem miało na celu zwrócenie uwagi na jego wyjątkową wartośd i koniecznośd
jego ochrony w czasie zagrożenia.
7. Prawo w ochronie zabytków
Problematyka ochrony dziedzictwa kulturowego, w tym ochrony zabytków,
podnoszona jest w wielu fundamentalnych źródłach prawa międzynarodowego,
krajowego i miejscowego, w tym o podstawowym dla Polaków znaczeniu –
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
7.1.
Prawo międzynarodowe
Przepisy międzynarodowe dotyczące kluczowych dla społeczności międzynarodowej
zagadnieo, znalazły swoje odzwierciedlenie w przyjmowanych konwencjach
i rezolucjach, na długo przed powstaniem Unii Europejskiej i jej administracji. Wśród
nich są i takie, które dotykają zagadnieo dziedzictwa kulturowego. Przykładowymi
z nich, ratyfikowanymi przez Polskę i obowiązującymi do dziś, są:
11 | S t r o n a
12

Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego (…) z 14
maja 1954 r. przyjęta na Konferencji Międzyrządowej w Hadze (Dz.U. z 1954 r.
nr 46, poz. 212), oraz Drugi Protokół z 26 marca 1999 r. sporządzony w Hadze
- o ochronie i poszanowaniu dóbr kultury w czasie konfliktów zbrojnych;
wprowadziła znak rozpoznawczym dla dóbr kulturalnych korzystających
z ochrony specjalnej (błękitnej tarczy); wprowadziła wzmocniona ochronę dla
najcenniejszych dóbr kultury

Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego
i naturalnego z 16 listopada 1972 r. przyjęta na sesji Konferencji Generalnej
ONZ w Paryżu (Dz.U. z 1976 r. nr 32, poz. 190):
- zobowiązująca Paostwa do ochrony, konserwacji, rewaloryzacji oraz
przekazania przyszłym pokoleniom swojego dziedzictwa kulturowego;
powołała Komitet Dziedzictwa Światowego

Europejska konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego (poprawiona)
– 16 stycznia 1992 r. - La Valetta (Dz.U. z 1996 r., Nr 120, poz. 564)
- dotycząca dziedzictwa archeologicznego, które stanowi źródło „zbiorowej
pamięci europejskiej i instrument dla badao historycznych i naukowych”.

Europejska konwencja krajobrazowa – 22 października 2000 r. – Florencja
(Dz.U. z 2006 r., Nr 14, poz. 98)
- dotycząca wdrażania polityki ochrony krajobrazu, jako dziedzictwa
kulturowego, zwrócono uwagę na współpracę na szczeblu regionalnym
i lokalnym dotyczących krajobrazu transgranicznego.

Konwencja UNESCO w sprawie ochrony i promowania różnorodności form
wyrazu kulturowego, 20 października 2005 r. – Paryż (Dz.U. z 2007 r., Nr 215,
poz. 1585)
- dotycząca ochrony różnorodności form wyrazu kulturowego; tworzenia
warunków rozwoju kultur i swobodnego oddziaływania na płaszczyźnie
lokalnej, krajowej i międzynarodowej
7.2.
Prawo krajowe
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, w Rozdziale I , artykułach 5 i 6, odnosi się do
zagadnieo dziedzictwa kulturowego stanowiąc, iż Rzeczpospolita Polska strzeże
dziedzictwa narodowego i stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do
dóbr kultury. Udziela także pomocy Polakom zamieszkałym za granicą w zachowaniu
ich związków z narodowym dziedzictwem kulturalnym.
Polska ratyfikowała wiele konwencji międzynarodowych, których celem jest ochrona,
zachowanie i właściwe korzystanie z dziedzictwa kulturowego.
12 | S t r o n a
13
Podstawowe rozstrzygnięcia bezpośrednio dotyczące zabytków na terenie kraju
stanowi ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr 162
z 17.09.2003 r., poz. 1568, późniejszymi zmianami). Szczegółowe zagadnienia – np.
zasady udzielania dotacji, uzyskiwanie uprawnieo do wykonywania prac przy
zabytkach, prowadzenie rejestrów itp. – uregulowane są w rozporządzeniach
szczegółowych Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Wiele innych ustaw
i rozporządzeo wykonawczych – np. z dziedziny planowania przestrzennego,
budownictwa, ochrony przyrody, podatków - odnosi się swymi zapisami do spraw
związanych z ochroną zabytków i dziedzictwa kulturowego.
Ustawa o opiece nad zabytkami określa np. formy i sposoby ochrony zabytków,
zasady ich zagospodarowania i prowadzenia robót, nadzorowania, wywozu za
granicę, finansowania, tworzenia programów ochrony na wypadek sytuacji
kryzysowych. Określa także strukturę organizacji organów administracyjnych
zajmujących się ochroną zabytków i zasady ich współpracy.
7.3.
Prawo miejscowe
Samorządy wszystkich szczebli w różnych przepisach prawa krajowego mają
wskazane obowiązki wobec dziedzictwa kulturowego. Samorząd wojewódzki,
działając na podstawie ustawy o samorządzie województwa (Dz. U. 1998 Nr 91 poz.
578), ma wśród zadao także te dotyczące sprawowanie opieki nad dziedzictwem
kulturowym regionu i jego racjonalnego wykorzystania. Samorządy gmin czy
powiatów poprzez stanowienie prawa miejscowego, m.in. uchwalania planów
zagospodarowania przestrzennego czy przyjmowania programów opieki nad
zabytkami, również realizują zadania ochronne wobec zabytków. Sprawy te należą do
tzw. zadao własnych gmin.
Przyjęte przez rady gmin, powiatów czy sejmik województwa uchwały, np.,
zatwierdzające i przyjmujące do realizacji programy opieki nad zabytkami, stają się
obowiązującym prawem, tzw. prawem miejscowym.
8. Obowiązki właścicieli i użytkowników zabytków
Właściciele obiektów zabytkowych mają obwiązki nałożone ustawą, związane
z posiadanymi obiektami. Jednym z zasadniczych zobowiązao jest zapewnienie
warunków właściwej opieki nad zabytkiem (patrz art.5 ustawy). Wynika z niej np.
obowiązek utrzymanie zabytku w jak najlepszym stanie, trwałe zachowanie jego
wartości, uzyskiwanie pozwoleo na prowadzenie określonych prac, uzyskiwanie
zgody na czasowy wywóz za granicę, czy udostępnienia zabytku do badao (na okres
13 | S t r o n a
14
do 3 miesięcy), z możliwością uzyskania odszkodowania za powstałe ewentualnie
szkody.
Szczególnym wymaganiom podlegają zabytki wpisane do rejestru zabytków.
Zagospodarowanie na cele użytkowe takich obiektów nieruchomych realizowana
może byd po przygotowaniu dokumentacji konserwatorskiej określającej stan
zachowania zabytku i możliwości jego adaptacji, oraz po uzgodnieniu z wojewódzkim
konserwatorem zabytków programu prac konserwatorskich i programu
zagospodarowania zabytku i jego otoczenia. Oprócz tego istnieje także obowiązek
zawiadamiania wojewódzkiego konserwatora zabytków o uszkodzeniu lub kradzieży,
zagrożeniu, a także o zmianie stanu prawnego (np. sprzedaży) lub zmianie miejsca
przechowywania zabytku ruchomego.
Dla obiektów rejestrowych konieczne jest także uzyskanie pozwolenia
wojewódzkiego konserwatora zabytków na:
– prowadzenie prac konserwatorskich i robót budowalnych przy zabytku
- prowadzenie badao konserwatorskich i architektonicznych
- przemieszczanie zabytku nieruchomego i trwałe przeniesienie zabytku ruchomego
- dokonywanie podziału nieruchomości
- zmiana przeznaczenia obiektu i sposobu korzystania z niego
- umieszczania na obiekcie urządzeo technicznych (np. nadajników), reklam, tablic
Dla zabytków rejestrowych oraz znajdujących się w wojewódzkiej ewidencji
konieczne jest powiadamianie WKZ o zmianach stanu prawnego zabytku – np.
sprzedaży, nabyciu poprzez spadek, wniesienia do spółki itp.
Prowadzenie prac remontowych czy konserwatorskich przy obiekcie budowlanym
wpisanym do rejestru zabytków musi byd poprzedzone m.in. udzieleniem pozwolenia
wojewódzkiego konserwatora zabytków i uzyskaniem pozwolenia na budowę.
9. Uprawnienia właścicieli i użytkowników zabytków
Właściciel lub posiadacz zabytku ma prawo do bezpłatnego wglądu w dokumentację
dotyczącą zabytku, którą dysponuje WKZ, aby wykonad aktualną dokumentację
konserwatorską. Dokumentacje takie znajdują się zwykle w archiwum urzędu
ochrony zabytków dla terenu, na którym znajduje się zabytek.
Ponadto właściciele zabytków mają prawo do pomocy finansowej paostwa
i samorządów lokalnych w pracach remontowych i konserwatorskich oraz badaniach
archeologicznych, a także zwolnieo od podatku lokalnego.
9.1.
Dotacje na prace konserwatorskie
Właściciel lub użytkownik zabytku wpisanego do rejestru zabytków (osoba fizyczna
lub jednostka prawna posiadająca zabytek na własnośd lub np. w zarządzie), ma
14 | S t r o n a
15
prawo ubiegad się o przyznanie dotacji z budżetu paostwa na dofinasowanie prac
konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy tym zabytku. Dotacji
mogą udzielad zarówno Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego jak i Wojewódzki
Konserwator Zabytków, na zasadach określonych w ustawach i rozporządzeniach.
Dotacje dotyczą tylko obiektów indywidualnie wpisanych do rejestru – a nie
położonych na terenie wpisanym do rejestru. Nie dotyczą także zabytków objętych
ochroną planistyczną czy ujętych w ewidencji zabytków.
Pomocy finansowej na prace przy zabytku mogą udzielad także samorządy
terytorialne wszystkich szczebli – wojewódzkiego (dotacje przyznawane przez Sejmik,
podpisywane są przez Marszałka), powiatowego (dotacje Rady Powiatu, podpisywane
są przez Starostę), gminnego (dotacje rad gmin lub miast, podpisywane są przez
Wójta, Burmistrza lub Prezydenta miasta) – na prace przy zabytkach znajdujących się
na ich terenie. Zasady udzielania dotacji samorządowych ustalane są w lokalnych
regulaminach.
Zasady udzielenia dotacji, rozliczeo finansowych, sprawozdao, płatności, zawarte są
w umowie podpisywanej z właścicielem lub uprawnionym użytkownikiem zabytku.
Dotacja taka podlega regułom – w tym kontroli - właściwym dla finansów
publicznych.
Instytucje udzielające dotacji z funduszy publicznych informują się wzajemnie
o przyznanych dotacjach, by suma dotacji na dane prace nie przekroczyła 100 %
wartości tych prac.
Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego udziela dotacji w ramach tzw. Programów
Ministra. Program „Dziedzictwo Kulturowe” zawiera priorytet „Ochrona zabytków”,
w ramach którego można uzyskiwad dotacje na prowadzenie prac konserwatorskich
i robót budowlanych przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków.
Każda z instytucji samorządowych może ustalid własne zasady przyznawania dotacji.
Wielkośd dofinansowania może sięgad do 50 % wartości prac z budżetu paostwa
i 100% z budżetów samorządów. Dotacje można otrzymywad jednocześnie z kilku
źródeł, ale należy przestrzegad zasady, by suma uzyskanych środków publicznych nie
była większa niż wartośd wszystkich prac (100%).
9.2.
Dotacje na prace archeologiczne
Osoba lub innych podmiot, który zamierza realizowad prace budowlane przy zabytku
chronionym wpisem do rejestru, planem zagospodarowania lub ewidencją zabytków,
i otrzymał decyzję WKZ o konieczności wykonania poprzedzających badao
archeologicznych, ma prawo do dotacji Ministra na ich przeprowadzenie. Warunkiem
jest wykazanie, iż koszt badao jest wyższy niż 2% wartości całej inwestycji
15 | S t r o n a
16
budowlanej. W innych przypadkach, prace archeologiczne musi przeprowadzid na
swój koszt.
Jeśli planowane prace archeologiczne są wycenione poniżej 2 % wartości inwestycji
przy zabytku objętym ochroną, inwestor prace musi przeprowadzid na swój koszt.
9.3. Zwolnienia podatkowe
Ustawa regulująca podatki i opłaty lokalne – m.in. podatek o nieruchomości wprowadza specjalne ulgi dla właścicieli obiektów zabytkowych, wpisanych do
rejestru zabytków. Zgodnie z art. 7 ustawy zwalnia się od podatku od nieruchomości
grunty i budynki wpisane indywidualnie do rejestru zabytków, pod warunkiem ich
utrzymania i konserwacji zgodnie z przepisami o ochronie zabytków. Wyjątek
stanowią budynki lub ich części zajęte na prowadzenie działalności gospodarczej –
np. prowadzenie hoteli, zajazdów, restauracji, których to zwolnienie nie dotyczy.
Ważne jest także, że wpis do rejestru budynku nie uprawnia do zwolnieniem od
podatku gruntu pod nim, jeśli teren nie został indywidualnie objęty tą formą ochrony
konserwatorskiej.
Zwolnione z tego podatku są także nieruchomości – niekoniecznie zabytkowe znajdujące się we władaniu muzeów rejestrowych. Omawiane zwolnienie nie
obejmuje natomiast żadnych budowli zabytkowych, bez względu na fakt wpisania ich
do rejestru zabytków.
Aby budynek lub grunt podlegał zwolnieniu z podatku od nieruchomości:
10.

musi byd indywidualnie wpisany do rejestru zabytków,

należy go utrzymywad i konserwowad zgodnie z przepisami o ochronie
zabytków,

budynek (lub jego częśd) nie może byd zajęty na prowadzenie działalności
gospodarczej.
Wyróżnienia i kary
Osobom zasłużonym w sprawowaniu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami
można przyznad odznakę „Za opiekę nad zabytkami”. Decyzję w tej sprawie
podejmuje minister ds. kultury i dziedzictwa narodowego, po uzyskaniu pozytywnej
opinii GKZ. Wnioski mogą składad m.in. organy administracji rządowej
w województwie, organy jednostek samorządu terytorialnego, organizacje społeczne,
których celem statutowym jest opieka nad zabytkami.
Odznaka ma kształt stylizowanej wieży obronnej z krenelażem i ostrołukową bramą
wypełnionym błękitną emalią. Odznaka jest przyznawana w stopniu złotym
16 | S t r o n a
17
i srebrnym. Minister ma możliwośd przyznania także odznaki honorowej „Zasłużony
dla Kultury Polskiej”, czy najwyższy rangą medalu „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.
Do właścicieli i zarządców zabytkowych obiektów skierowany jest konkurs Ministra
pt. ”Zabytek zadbany”. Konkurs promuje właściwe użytkowanie zabytków
architektury i prawidłowe wykonywanie remontów.
Wyróżnienia mogą byd przyznawane m.in. społecznym opiekunom zabytków.
Starosta danego powiatu może ustanowid takich opiekunów spośród osób
posiadających określona wiedzę w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami.
Opiekunowie mają wydane legitymacje, którymi mogą posługiwad się przy
wykonywaniu swoich uprawnieo - pouczania osób naruszających przepisy o ochronie
zabytków. Ich podstawową rolą jest jednak upowszechnianie wiedzy o zabytkach i
podejmowanie działao związanych z zachowaniem zabytków w jak najlepszym stanie.
Organy jednostek samorządu terytorialnego – Sejmik, poszczególne rady - mogą
przyznawad własne odznaki i wyróżnienia honorowe dla osób zasłużonych w
dziedzinie ochrony, opieki, promocji zabytków czy dobrego utrzymania ich stanu.
Nieumyślne niszczenie lub uszkodzenie zabytku jest zagrożone karą grzywny,
ograniczenia lub pozbawienia wolności do lat 2, z możliwością orzeczenia nawiązki
w wysokości od trzykrotnego do trzydziestokrotnego minimalnego wynagrodzenia.
Umyśle działanie - pozbawienia wolności do 5 lat. Zagrożone karami i grzywnami jest
m.in. wywożenie zabytku za granicę bez pozwolenia WKZ, podrabianie zabytków
i handel tymi falsyfikatami, poszukiwanie ukrytych i porzuconych zabytków bez
pozwolenia. Zagrożone karą jest także niepodejmowanie pewnych działao - np.
niezabezpieczenie przed kradzieżą, zniszczeniem, jak również nieudostępnienie
uprawnionym organom zabytku do badao czy oględzin.
Osoby zasłużone w ochronie zabytków mogą byd odznaczane odznaką i medalem
przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Winne zaniedbao i przestępstw
wobec zabytków – ukarane przez właściwy sąd.
11.
Zabytki nieruchome – procedury związane z utrzymaniem
i remontami obiektów
Prowadzenie prac remontowych lub budowlanych przy obiekcie zabytkowym
wymaga szeregu uzgodnieo dokonanych między użytkownikiem zabytku a
odpowiednim Urzędem Ochrony Zabytków oraz uzyskania wymaganych prawem
pozwoleo i opinii.
17 | S t r o n a
18
11.1.
Badania zabytku
Podjęcie działao przy zabytku zwykle jest poprzedzone rozpoznaniem jego
dziejów, funkcji, technologii powstania, stanu zachowania, co następuje poprzez
wykonywanie odpowiednich badao obiektu. Tzw. organy ochrony zabytków
(Generalny Konserwator Zabytków, Wojewódzki Konserwator Zabytków) mogą
prowadzid badania konserwatorskie - tzn. rozpoznanie jego historii, struktury oraz
architektoniczne zabytku - tj. ustalenie pierwotnej formy i przekształceo.
Właściciel zabytku jest zobowiązany udostępnid go w tym celu, a WKZ wydaje
stosowne pozwolenie na prowadzenie badao. W przypadku wystąpienia szkód
materialnych w czasie prac, właściciel ma prawo ubiegad się o odszkodowanie na
zasadach wynikających z Kodeksu Cywilnego.
Badania mogą prowadzid także inne osoby, za zgodą właściciela. W przypadku
odmowy, WKZ może wydad decyzję nakazującą udostępnienie zabytku do tego
celu. Osoby wykonujące badania architektoniczne muszą posiadad wykształcenie
magisterskie na kierunku architektura lub stosowne podyplomowe oraz posiadad
półroczna praktykę w tym zakresie.
Udostępnienie zabytku do badao jest obowiązkiem posiadacza i użytkownika
zabytku. W przypadku wystąpienia zniszczeo, może on ubiegad się
o odszkodowanie.
11.2.
Dokumentacje konserwatorskie
Prowadzenie dokumentacji przebiegu prac konserwatorskich, restauratorskich
czy badao architektonicznych może byd - jako obowiązkowe - narzucone do
wykonania w wydanym pozwoleniu WKZ na prowadzenie tych prac. Opracowanie
wyników badao, najlepiej przez wykonawcę, powinno umożliwid jednoznaczną
identyfikację i lokalizację przestrzenną wykonanych czynności, użytych
materiałów, dokonanych odkryd. Dokumentacja taka, zgodna z określonymi
standardami, powinna byd przekazana WKZ w ciągu 3 miesięcy, do celów
archiwalnych.
Dokumentacje przebiegu prac lub badao zabytku są wykonywane i przekazywane
WKZ, jeśli taki obowiązek zapisany jest w pozwoleniu na prowadzenie tych prac.
11.3.
Dokumentacje projektowe
Planowane prace remontowe czy modernizacyjne powinno poprzedzid uzyskanie
zaleceo konserwatorskich, które określą sposób wykonania prac i zakres
dopuszczalnych zmian w obiekcie. Zalecenia takie wydawane są przez
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (WKZ) na wniosek inwestora.
18 | S t r o n a
19
Jeśli obiekt wpisany jest do rejestru zabytków, praktycznie wszystkie prace
budowlane przy nim, w tym remontowe, wymagają uzyskania decyzji
o pozwoleniu na budowę. Aby uzyskad pozwolenie na budowę należy przedłożyd
w odpowiednim urzędzie (organie administracji architektoniczno-budowlanej)
m.in. oświadczenie o posiadanym prawie do dysponowania nieruchomością
i projekt budowlany, którego forma i zakres określona jest w ustawie. Zatem
planując prace przy zabytku zawsze konieczne jest wykonanie projektu
budowlanego. Projekt taki może wykonad jedynie osoba posiadająca odpowiednie
uprawnienia budowlane – w branży architektonicznej, konstrukcyjnej czy
instalacyjnej i będąca członkiem właściwej Izby samorządu zawodowego – Izby
Architektów RP lub Izby Inżynierów Budownictwa. Aktualnie nie są wymagane
inne uprawnienia (konserwatorskie), ale doświadczenie dotyczące zabytków
pozostaje cenną specjalnością. Projekt powinien podlegad sprawdzeniu przez
osobę z odpowiednimi uprawnieniami, w przypadkach określonych w prawie (np.
nie dotyczy małych budynków mieszkalnych, gospodarczych). Projektant jest
zobowiązany także sporządzid informacje dotyczącą bezpieczeostwa i ochrony
zdrowia dla planowanej inwestycji.
Projekt należy wykonad w min. 5 egzemplarzach, z których jeden –
w odpowiedniej części - przekazany będzie Wojewódzkiemu Konserwatorowi
Zabytków dla uzyskania jego pozwolenia, cztery do urzędu – najczęściej
Starostwa Powiatowego - dla uzyskania pozwolenia na budowę. Dopiero po
uprawomocnieniu się decyzji, można przystąpid do dalszych etapów prowadzenia
inwestycji.
Projekty budowlane dotyczące obiektów zabytkowych i ich otoczenia mogą
wykonywad osoby posiadające prawo wykonywania funkcji projektanta, na
zasadach określonych w ustawie Prawo Budowlane. Projekty podlegają
sprawdzeniu, zgodnie z przepisami budowlanymi. Forma projektu budowlanego
i jego zakres podlega wymaganiom określonym w Prawie Budowlanym.
11.4.
Prace remontowe, przebudowy, modernizacje
Przy planowaniu prac budowlanych przy zabytku, należy wziąd pod uwagę
ustalenia dwóch podstawowych ustaw: Prawo budowlane i O ochronie zabytków.
Co do zasady Prawo budowlane wymaga przed przystąpieniem do robót
budowlanych uzyskania ostatecznej decyzji o pozwoleniu na budowę, od której to
reguły wprowadza pewne wyjątki. Wyjątki te jednak nie dotyczą obiektów
chronionych.
19 | S t r o n a
20
11.4.1. Pozwolenia na budowę i na prowadzenie prac przy zabytku
Jeśli obiekt wpisany jest do rejestru zabytków lub jest chroniony zapisami
zawartymi w planie zagospodarowania przestrzennego, praktycznie wszystkie
prace przy nim, w tym remontowe czy modernizacyjne, wymagają uzyskania
decyzji o pozwoleniu na budowę od organu administracji architektonicznobudowlanej (czyli odpowiedniego urzędu). Dodatkowo wymagają wcześniejszego
wystąpienia do wojewódzkiego konserwatora zabytków o pozwolenie na
prowadzenie określonych prac konserwatorskich czy robót budowlanych,
w określonym czasie. Wniosek taki składa się w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony
Zabytków – lub Biurze danego miejskiego konserwatora zabytków. We wniosku,
oprócz informacji o obiekcie i opisu planowanego działania, należy podad m.in.
nazwiska kierownika budowy oraz inspektora nadzoru inwestorskiego, którzy
będą pełnili te funkcje w czasie trwania inwestycji.
Przy wniosku o pozwolenie WKZ na prace na obszarze wpisanym do rejestru
zabytków (np. Starego Miasta), przy obiekcie niewpisanym do rejestru, nie jest
wymagane wskazywanie osób kierujących i nadzorujących prace, a WKZ dokonuje
jedynie uzgodnienia wniosku.
Dla obiektów znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków, na ternie
niewpisanym do rejestru zabytków, pozwolenie na budowę jest wydawane
w uzgodnieniu z WKZ. Jest to procedura wewnętrzna między urzędami.
Niezajęcie stanowiska w terminie 30 dni jest jednoznaczne z akceptacją
przedłożonych rozwiązao.
Pozwolenie wydane przez WKZ na prowadzenie określonych prac wskaże także
termin ważności, tj. czas, w którym mają byd wykonane prace, a dodatkowo może
nakazad np. dokonywanie odbiorów prac lub robót z udziałem wojewódzkiego
konserwatora zabytków. Wydanie takiego pozwolenia może byd uzależnione od
przeprowadzenia na koszt własny wnioskodawcy specjalistycznych badao,
i przekazania ich wyników WKZ.
Zabytki rejestrowe podlegają szczególnej ochronie, stąd konieczne jest
prowadzenie wszelkich robót budowlanych pod nadzorem osób z wcześniejszym
doświadczeniem w pracy przy zabytkach. Prace konserwatorskie, restauratorskie
i roboty budowlane przy tych zabytkach mogą byd wykonywane po uzyskaniu
pozwolenia WKZ na prowadzenie tych prac. Na wykonywanie robót budowlanych
– zawsze dodatkowo uzyskania pozwolenia na budowę.
20 | S t r o n a
21
11.4.2. Osoby uprawnione do prowadzenia prac przy zabytkach
Osoby wykonując niektóre samodzielne techniczne prace przy zabytkach
wpisanych do rejestru , muszą mied uprawnienia budowlane nadane zgodnie
z prawem budowlanym oraz dodatkowo 2-letnie doświadczenie zawodowe na
budowie przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków. Wymagania te dotyczą
kierownika robót budowlanych oraz inspektora nadzoru inwestorskiego.
Wykonywanie innych funkcji, np. projektanta, rzeczoznawcy, sprawdzającego,
sprawowanie kontroli technicznej nie wymaga udokumentowania doświadczenia
przy zabytkach..
Prace konserwatorskie i restauratorskie przy rejestrowym obiekcie budowlanym
(np. czyszczenie elewacji, dekoracji architektonicznych) może wykonywad osoba
posiadająca wyższe wykształcenie w kierunku konserwacji dzieł sztuki lub
zabytków i co najmniej roczną praktykę zawodową w tym kierunku.
Prace konserwatorskie mogą wykonywad osoby posiadające odpowiednie
wykształcenie wyższe i wcześniejsze doświadczenie przy pracach przy obiektach
zabytkowych, zaś pracami budowlanymi mogą kierowad i nadzorowad je osoby
posiadające uprawnienia budowlane i dwuletnią praktykę przy zabytkach.
11.5.
Przemieszczanie zabytku nieruchomego
Przemieszczenie (translokacja) obiektu budowlanego wpisanego do rejestru
zabytków jest dokonywane w wyjątkowych sytuacjach, jako działanie ratunkowe
obiektu zagrożonego w swoim właściwym miejscu posadowienia. Najczęściej
przemieszczane są obiekty drewniane, głównie na tereny skansenów, ale możliwe
są inne translokacje. Działanie takie jest możliwe po uzyskaniu pozwolenia
odpowiedniego - dla pierwotnego miejsca położenia zabytku - WKZ. Pozwolenie
takie określi m.in. sposób planowanego przemieszczenia i miejsce docelowe jego
lokalizacji.
Wniosek o pozwolenie na translokację powinien byd uzupełniony o projekt
budowlany przemieszczenia, zgodę właściciela terenu, na który zabytek ma byd
przemieszczony oraz dokumenty potwierdzające doświadczenie osób kierujących
i nadzorujących roboty budowlane.
Przemieszczenie budynku wpisanego do rejestru zmienia jego otoczenie i kontekst
przestrzenny, jest skomplikowane technicznie, organizacyjnie i stanowid może
zagrożenie zniszczenia jego substancji budowlanej. Dlatego działania takie
wykonywane są niezwykle rzadko, w uzasadnionych wyższym interesem
przypadkach - np. przenoszenie drewnianych wiatraków, kuźni, chałup do
skansenów.
21 | S t r o n a
22
11.6. Prace w otoczeniu zabytku, umieszczanie tablic i urządzeo
na zabytku
Prowadzenie prac budowlanych w otoczeniu zabytku również wymaga
odpowiedniego pozwolenia WKZ. Pozwolenie to może określid warunki jakie
należy spełnid, aby zapobiec uszkodzeniu lub zniszczeniu zabytku. Do wniosku
należy dołączyd program robót budowlanych w otoczeniu zabytku i wykazad
prawo dysponowania nieruchomością. Do prowadzenia prac przy innych
obiektach położonych na obszarze wpisanym do rejestru zabytków (np.
historycznego układu urbanistycznego, ruralistycznego czy zespołu budowli), nie
są konieczne specjalne uprawnienia kierownika budowy czy inspektora nadzoru.
Do wniosku o umieszczenie na rejestrowym obiekcie zabytkowym reklamy, tablicy
czy urządzeo technicznych (np. anten, nadajników, klimatyzatorów) należy
dołączyd projekt umieszczenia tych elementów i określid termin ich montażu
i usunięcia. Pozwolenie WKZ może określid koniecznośd zawiadomienia go o
rozpoczęciu działao czy zagrożeniach dla zabytku pojawiających się w trakcie prac.
Umieszczanie reklam czy napisów na zabytkach rejestrowych wymaga pozwolenia
WKZ. Działanie to nie powinno mied charakteru trwałego, stąd koniecznośd
określania ważności pozwolenia – jednak w razie potrzeby może byd on wskazany
odpowiednio długi.
11.7.
Rozbiórka zabytku nieruchomego
Rozbiórka rejestrowego zabytku nieruchomego jest możliwa jedynie po uzyskaniu
prawomocnej decyzji o wykreśleniu zabytku z rejestru zabytków, którą może
wydad Generalny Konserwator Zabytków w imieniu ministra d.s. dziedzictwa.
Przesłanką może byd zniszczenie obiektu w stopniu powodującym całkowitą
utratę jego wartości historycznej, artystycznej lub naukowej. Także w przypadku
uzyskania nowych ustaleo naukowych, które nie potwierdzą wcześniejszych
danych o wartości obiektu, takie skreślenie może mied miejsce.
Na rozbiórkę obiektu wpisanego do rejestru zabytków lub znajdującego się pod
ochroną konserwatorską, należy uzyskad w odpowiednim Starostwie Powiatowym
decyzję o pozwoleniu na rozbiórkę, po uzyskaniu dodatkowych opinii i pozwoleo –
głównie WKZ lub GKZ. Należy także przedstawid opis planowanych rozwiązao lub
projekt rozbiórki, wykonany przez osobę uprawnioną.
Rozbiórka budynku zabytkowego wpisanego do rejestru zabytków jest możliwa
tylko po wcześniejszym skreśleniu go z rejestru zabytków przez Generalnego
22 | S t r o n a
23
Konserwatora Zabytków, co nastąpid może w wyniku całkowitej utraty wartości
zabytku..
11.8.
Archeologia w otoczeniu zabytku
Jeśli w trakcie planowanych prac budowlanych przy zabytku nieruchomym
wpisanym do rejestru lub objętym ochrona konserwatorską może wystąpid
zniszczenie znajdujących się na tym terenie zabytków archeologicznych, WKZ
może nakazad wykonanie poprzedzających badao archeologicznych. Badania te,
łącznie z wykonaniem dokumentacji i sprawozdania z badao, prowadzone są na
koszt inwestora. Badania może wykonad osobą z wykształceniem magisterskim
na kierunku archeologii, z rocznym doświadczeniem w zakresie badao. Zakres
nakazanych badao związany jest z zakresem robót ziemnych lub innych
niszczących zabytek archeologiczny w otoczeniu zabytku.
Jeśli koszt takich badao i ich dokumentacji może byd wyższy niż 2% wartości
planowanych prac inwestycyjnych Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego
udziela inwestorowi dotacji na przeprowadzenie badao, w wysokości stanowiącej
różnicę między całą wartością badao a owymi 2 % zapisanymi w ustawie..
Jeśli w trakcie prac budowlanych lub ziemnych odkryty został przedmiot, który
przypuszczalnie jest zabytkiem, kierownik budowy powinien wstrzymad roboty
w tym obszarze, zabezpieczyd miejsce i zawiadomid WKZ. Po oględzinach
wydawana jest decyzja o możliwości kontynuowaniu lub o wstrzymaniu prac do
czasu przeprowadzenia odpowiednich badao.
Odnalezione przedmioty będące zabytkami archeologicznymi z mocy prawa
stanowią własnośd Skarbu Paostwa. Powinny byd one przekazane w depozyt lub
na własnośd muzeum lub innej właściwej jednostce zajmującej się zabytkami.
Osobie, która odnalazła zabytek archeologiczny przysługuje nagroda w formie
dyplomu lub nagrody pieniężnej, przyznawana przez MKiDN na wniosek WKZ.
Nagrody pieniężne przyznawane są w przypadku odnalezienia zabytków
o wyjątkowej randze naukowej, artystycznej lub historycznej.
Zabytki archeologiczne stanowią własnośd Skarbu Paostwa. Badania
archeologiczne związane z inwestycjami budowlanymi prowadzone są na koszt
inwestora do 2% wartości inwestycji. Za znalezisko archeologiczne przysługuje
nagroda.
23 | S t r o n a
24
12. Zabytki nieruchome – procedury związane z utrzymaniem
zieleni
Prowadzenie prac przy zabytkowej zieleni wpisanej do rejestru wymaga zatrudniania
- zarówno do prac technicznych jak nadzoru – osób z odpowiednimi,
udokumentowanymi umiejętnościami. Prace – np. zabezpieczanie, uzupełnianie,
rekonstrukcja, konserwacja parków, cmentarzy i innych zespołów zieleni – powinny
byd kierowane przez osobę z wyższym wykształceniem magisterskim w tej dziedzinie
i rocznym doświadczeniem zawodowym przy pielęgnacji zieleni wpisanej do rejestru
zabytków. Prace o charakterze technicznym (np. wycinki, porządkowanie, nasadzenia)
może prowadzid osoba z wykształceniem średnim zawodowym w tym zakresie, albo
która odbyła roczną praktykę przy pielęgnacji zieleni rejestrowej.
Prace przy zieleni rejestrowej (w parkach podworskich, na cmentarzach, alejach
przydrożnych) mogą wykonywad i kierowad nimi tylko osoby posiadające określone
umiejętności potwierdzone wykształceniem i praktyką zawodową.
13. Zabytki ruchome
Zabytki ruchome – dzieła sztuki lub rzemiosła artystycznego będące elementem
wyposażenia budynku lub przestrzeni otwartych, oraz dawne urządzenia, narzędzia,
maszyny, instrumenty muzyczne, wytwory sztuki ludowej - podlegają ochronie
poprzez wpis do rejestru zabytków. Wśród nich może się znaleźd zwłaszcza
wyposażenie świątyo, ale także świeckie obrazy, rzeźby czy elementy wystroju
budynków oraz zabytkowe pojazdy i instrumenty muzyczne. Eksponaty muzealne
chronione są na mocy odrębnych przepisów. Wniosek o wpis do rejestru może złożyd
właściciel zabytku ruchomego. Wojewódzki konserwator zabytków podejmuje taką
inicjatywę prewencyjnie, jedynie w przypadku obawy zniszczenia go lub nielegalnego
wywozu za granicę.
Opiekę nad zabytkiem prowadzi jego posiadacz, zapewniając warunki właściwego
korzystania, utrzymania, prowadzenia prac konserwatorskich oraz popularyzowaniu
wiedzy o zabytku. Prace konserwatorskie przy obiekcie rejestrowym prowadzid może
jedynie konserwator „manualny” o odpowiedniej specjalizacji zawodowej
(konserwator rzeźby drewnianej, malarstwa, elementów architektonicznych), po
uzyskaniu pozwolenia WKZ.
Poszukiwanie ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych, w tym
archeologicznych, przy użyciu różnorodnych urządzeo elektronicznych, technicznych
czy sprzętu nurkowego, wymaga zawsze uzyskania pozwolenia WKZ.
24 | S t r o n a
25
Zabytki ruchome to różnorodne obiekty niezwiązane trwale z gruntem – od dzieł
sztuki i rzemiosła do narzędzi i maszyn, np. samochodów. Są one wpisywane do
rejestru zabytków na wniosek właściciela. Prace związane z konserwacją czy zmianą
miejsca ich eksponowania, powinny byd uzgadniane z WKZ.
13.1.
Dokumentacje konserwatorskie
Prowadzenie dokumentacji przebiegu prac konserwatorskich, restauratorskich,
badao konserwatorskich oraz opracowanie ich wyników, może byd narzucone do
wykonania w wydanym przez WKZ pozwoleniu na prowadzenie tych prac.
Opracowanie wyników tych badao powinno umożliwid jednoznaczną identyfikację
i dokładną lokalizację przestrzenną wykonanych czynności, użytych materiałów,
dokonanych odkryd. Dokumentacja taka powinna byd przekazana WKZ w ciągu
3 miesięcy od zakooczenia prac.
Dokumentacje przebiegu prac lub badao zabytku są wykonywane i przekazywane
WKZ, jeśli taki obowiązek zapisany jest w pozwoleniu na prowadzenie tych prac.
13.2.
Osoby uprawnione do prowadzenia prac konserwatorskich
Prace konserwatorskie, restauratorskie oraz badania konserwatorskie przy zabytku
wpisanym do rejestru zabytków może wykonywad osoba , która ma odpowiednie
wykształcenie wyższe magisterskie na kierunku konserwacja
i restauracja dzieł sztuki lub specjalnośd w zakresie konserwacja zabytków.
Dodatkowo osoba ta musi wykazad się doświadczeniem rocznej praktyki zawodowej
przy zabytkach rejestrowych. Aby móc wykonad podobne prace przy innych
obiektach, nie objętych programem studiów konserwatorskich, należy wykazad się
kwalifikacjami zawodowymi w danej dziedzinie i 5. letnią praktyką przy zabytkach
wpisanych do rejestru zabytków.
Prace konserwatorskie przy zabytkach ruchomych (obrazach, rzeźbach, organach)
mogą wykonywad tylko osoby posiadające określone umiejętności potwierdzone
wykształceniem i praktyką zawodową.
13.3.
Przenoszenie zabytków ruchomych
Trwałe przeniesienie ruchomaliów wpisanych do rejestru, z naruszeniem ustalonego
tradycją wystroju wnętrza, wymaga zgody WKZ. Aby uzyskad stosowne pozwolenie,
należy wystąpid z uzasadnionym wnioskiem i określid sposób przemieszczenia.
Przenoszone w inne miejsce zabytków ruchomych rejestrowych, np. ołtarzy
w kościołach , mozaik na ścianach, wymaga uzyskania pozwolenia WKZ.
25 | S t r o n a
26
13.4.
Wywóz zabytków za granicę
Zabytki wpisane do rejestru zabytków nie mogą byd wywożone na stałe za granicę
Polski. Chcąc wywieźd na stałe za granicę zabytek niewpisany do rejestru zabytków,
należy uzyskad pozwolenie Ministra Kultury I Dziedzictwa Narodowego. Minister
może odmówid takiej zgody, gdy zabytek posiada szczególną wartośd dla
dziedzictwa kulturowego. Zgody takiej wymagają szczegółowo określone
w ustawie dzieła – np. zabytki archeologiczne starsze niż 100 lat, elementy wystroju
architektonicznego starsze niż 100 lat, dzieła malarstwa starsze niż 50 lat
i o wartości większej niż 40 tys. zł, fotografie i negatywy starsze niż 50 lat
i o wartości ponad 6 tys. zł, mapy i partytury starsze niż 150 lat i o wartości ponad 6
tys. zł. Nie wymagają zgody dzieła twórców żyjących.
Zgodę na czasowy wywóz zabytku za granicę – rejestrowego lun nierejestrowego w celach użytkowych (np. instrumenty muzyczne), wystawienniczych (np. dzieła
malarstwa czy rzeźby) lub konserwatorskich, wydaje WKZ, na okres do 3 lat.
Osoba lub instytucja, która uzyskała pozwolenie na czasowy wywóz zabytku (np.
grafiki, skrzypiec, samochodu), jest zobowiązana powiadomid WKZ
o przywiezieniu zabytku na teren RP.
14. Instytucje ochrony zabytków
Instytucje, mające uprawnienia wydawania decyzji i pozwoleo w dziedzinie ochrony
zabytków, są nazywane organami ochrony zabytków. Organami tymi są aktualnie:
Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego - i działający w jego imieniu Generalny
Konserwator Zabytków (GKZ) oraz wojewoda – w imieniu którego zadania wykonuje
wojewódzki konserwator zabytków (WKZ). Jednym z zadao GKZ jest np. wydawanie
decyzji w sprawach odwoławczych dotyczących spraw sporych, opracowanie
krajowego programu opieki nad zabytkami, prowadzenie krajowej ewidencji
zabytków skradzionych, podejmowanie działao wobec dziedzictwa związanego
z historią Polski, a pozostającego poza granicami kraju. Przy GKZ działa Główna
Komisja Konserwatorska, jako organ wydający opinie w sprawie działao
konserwatorskich. Minister ma do pomocy doradczej, powoływaną przez siebie, Radę
Ochrony Zabytków.
Wojewódzki konserwator zabytków kieruje wojewódzkim urzędem ochrony
zabytków. Może on tworzyd dla określonego terytorium województwa tzw.
delegatury urzędu lub przekazywad częśd swoich kompetencji gminom i powiatom –
które powołują np. Miejskiego Konserwatora Zabytków. Organem wspomagającym
pracę WKZ jest Wojewódzka Rada Ochrony Zabytków. WKZ m.in. wydaje decyzje
administracyjne dotyczące obiektów położonych na obszarze województwa,
pozwolenia czy opinie, oraz prowadzi Księgi Rejestrów Zabytków Województwa.
26 | S t r o n a
27
W województwie zachodniopomorskim, w obrębie ustawowych kompetencji, działa
Zachodniopomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków, kierując Wojewódzkim
Urzędem Ochrony Zabytków w Szczecinie. Do części działao we wschodniej części
województwa powołana została w Koszalinie Delegatura WUOZ . W niektórych
miastach – Szczecinie i Szczecinku – działają Miejscy Konserwatorzy Zabytków.
15. Ważniejsze pojęcia i skróty
Badania konserwatorskie – rozpoznanie funkcji i historii zabytku, materiałów
i technologii powstania, rozpoznanie stanu zachowania
Badania archeologiczne – działania prowadzące do odkrycia, rozpoznania,
udokumentowania i zabezpieczenia zabytku archeologicznego
Badania architektoniczne – działania ingerujące w substancję zabytku, dla
rozpoznania i udokumentowania pierwotnej formy obiektu budowlanego i jego
przekształceo
Historyczny zespół budowlany – grupa budynków powiązana przestrzennie, stylowo,
funkcjonalnie lub związana z wydarzeniami historycznymi
Historyczny układ ruralistyczny – przestrzenne założenie wiejski z budynkami
i zespołami budynków, projektowaną zielenią, rozmieszczone w historycznym
podziale własnościowym i funkcjonalnym, w tym sieci dróg
Historyczny układ urbanistyczny – przestrzenne założenie miejskie z budynkami
i zespołami budynków, projektowaną zielenią, rozmieszczone w historycznym
podziale własnościowym i funkcjonalnym, w tym sieci ulic
Otoczenie zabytku – teren wokół lub przy zabytku wyznaczony dla jego fizycznej
i ekspozycyjnej ochrony, wskazany w decyzji o wpisie do rejestru zabytków
Prace konserwatorskie – działania zabezpieczające i utrwalające oryginalna
substancję zabytku, zahamowanie procesów destrukcji
Prace restauratorskie - wyeksponowanie wartości artystycznych i estetycznych
zabytku, w tym uzupełnienie jego części
Roboty budowlane – roboty podejmowane przy zabytku lub w otoczeniu zabytku. Są
nimi: wykonywanie obiektu budowlanego, odbudowa, rozbudowa, nadbudowa czy
rozbiórka, a także przebudowa, montaż, remont.
Remont – wykonywanie w istniejącym obiekcie budowlanym robót polegających na
odtworzeniu stanu pierwotnego (z dopuszczeniem wyrobów budowlanych innych niż
pierwotnie) – nie stanowiących bieżącej konserwacji.
Zabytek – definicja zawarta w ustawie: nieruchomośd lub rzecz ruchoma będąca
dziełem człowieka i stanowiąca świadectwo minionej epoki, której zachowanie leży
27 | S t r o n a
28
w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartośd historyczną, artystyczną lub
naukową.
MKIDN – Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
WUOZ – Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków
ZWKZ – Zachodniopomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków
WKZ – Wojewódzki Konserwator Zabytków
MKZ – Miejski Konserwator Zabytków
GKZ – Generalny Konserwator Zabytków
NID – Narodowy Instytut Dziedzictwa
BDZ – Biuro Dokumentacji Zabytków
KEZ – krajowa ewidencja zabytków, prowadzona przez GKZ
WEZ – wojewódzka ewidencja zabytków, prowadzona przez WKZ
GEZ – gminna ewidencja zabytków, prowadzona przez wójta, burmistrza, prezydenta
miasta
KPOnZ – Krajowy Program Opieki nad Zabytkami
WPOnZ – Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami
PPOnZ – Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami
GPOnZ – Gminny Program Opieki nad Zabytkami
16. Główne akty prawne
Ustawa z dn. 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U.
Nr 162, poz. 1568, z późn. zm.)
Ustawa z dn. 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U. Nr z 2010 r., Nr 243, poz. 1623
z późn. zm.)
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 27 lipca 2011 r.
w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich, robót
budowlanych, badao konserwatorskich, badao architektonicznych i innych działao
przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz badao archeologicznych (Dz.U.
nr 165 z 2011 r., poz. 987)
Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielania dotacji
celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku
wpisanym do rejestru zabytków (Dz.U. 2005 Nr 112 z 2005 r., poz. 940, z późn. zm.)
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie
28 | S t r o n a
29
prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz
krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem
(Dz.U. 2011 nr 113 poz. 661)
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 18 kwietnia 2011
r. w sprawie wywozu zabytków za granicę (Dz.U. 2011 nr 89 poz. 510)
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 25 marca 2010 r.
w sprawie udzielania dotacji na badania archeologiczne (Dz.U. 2010 nr 64 poz. 396)
Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 1 kwietnia 2004 r. w sprawie nagród za
odkrycie lub znalezienie zabytków archeologicznych ( Dz.U. 2004 nr 71 poz. 650)
Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 9 lutego 2004 r. w sprawie wzoru znaku
informacyjnego umieszczonego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru
zabytków (Dz.U. 2004 nr 30 poz. 259)
17. Organy ochrony zabytków województwa
zachodniopomorskiego – dane teleadresowe
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Departament Ochrony Zabytków
Ul. Krakowskie Przedmieście 15/17
00-071 Warszawa
www.mkidn.gov.pl
tel. 48 22 42 10 100
Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Szczecinie
Ul. Kuśnierska 14a
70-536 Szczecin
www.wkz.szczecin.pl
e-mail: [email protected]
tel. 91 433 70 82
WUOZ w Szczecinie
Delegatura w Koszalinie
Ul. Zwycięstwa 125
75-602 Koszalin
www.wkz.szczecin.pl
29 | S t r o n a
30
tel. 94 342 61 47
Biuro Miejskiego Konserwatora Zabytków
Urząd Miejski w Szczecinie
Pl. Armii Krajowej 1
70-456 Szczecin
www.szczecin.pl
[email protected]
tel. 91 42 45 654
Biuro Miejskiego Konserwatora Zabytków
Urząd Miasta Szczecinek
Pl. Wolności 13
78-400 Szczecinek
tel. 94 37 141 37
www.bip. szczecinek.pl
Opracowanie:
Biuro Dokumentacji Zabytków
Instytucja Kultury Samorządu Województwa Zachodniopomorskiego
Ul. Korsarzy 34
70-540 Szczecin
www.bdz.szczecin.pl
tel. 91 433 70 98
30 | S t r o n a

Przewodnik

Transkrypt

Podobne dokumenty

Chrońmy zabytki - Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania

Kamery na zabytkach Nie szkodzić historii Marcin Wagner

Ogłoszenie o drugim ustnym przetargu

program - Lubuski Wojewódzki Konserwator Zabytków