legionella-w-instalacjach-cwu

Zagrożenie rozwojem bakterii LEGIONELLA w
instalacjach ciepłej wody użytkowej
Przyczyny namnażania i skuteczne sposoby eliminacji skażenia
bakteriami Legionella pneumophila.
Stosowanie nowych rozwiązań w przygotowaniu ciepłej wody użytkowej (c.w.u.), w tym
stosowanie wielu źródeł energii wzajemnie uzupełniających się, pozwala na pełną kontrolę
skażenia biologicznego wody. Dostawcy urządzeń i wykonawcy instalacji a w szczególności
projektanci, działając w oparciu o obowiązujące przepisy, mają obowiązek zapewnić uzyskiwanie
odpowiednich temperatur w instalacjach przygotowania i dystrybucji c.w.u. .
Pomimo faktu, że groźne dla ludzi bakterie Legionella znane są już od wielu lat, oraz że opracowano
techniki i metody skutecznego zabezpieczania instalacji przed namnażaniem się bakterii, w wielu
instalacjach odnotowywane są niebezpieczne dla użytkowników poziomy skażenia.
Powody powstawania ponadnormatywnego skażenia:



błędy projektowe i wykonawcze w zakresie instalacji przygotowania i dystrybucji c.w.u.
świadome zaniżanie temperatur c.w.u. w instalacjach
brak przestrzegania procedur eksploatacyjnych
Jak podaje większość raportów z badań zarówno instytucji odpowiedzialnych za kontrolę skażeń
bakteryjnych jak i firmy zajmujące się audytami związanymi z możliwością pojawienia się skażeń,
głównym czynnikiem prowadzącym do zwiększenia ryzyka skażenia wody i instalacji jest
odpowiednia dla rozwoju mikroorganizmów temperatura wody.
Coraz większy udział energii odnawialnej w procesie podgrzewania wody do celów użytkowych i
dążenie do uzyskania wysokiej sprawności instalacji przygotowania i rozprowadzenia c.w.u.
powoduje, że instalacje te są bardziej skomplikowane ale mają również możliwość precyzyjnego
sterowania parametrami.
Systemy c.w.u. są coraz lepiej opomiarowane i w wielu przypadkach zarządzane przez elektroniczne
systemy monitoringu ( BMS), co umożliwia poprawę sprawność i właściwości użytkowych instalacji.
Niestety nadal pojawiają się nie rekomendowane i również niezgodne z zaleceniami bezpieczeństwa
rozwiązania. Najczęstsze z nich to magazynowanie zbyt dużych ilości podgrzanej wody przez zbyt
długi okres czasu i dodatkowo w temperaturach, które sprzyjają namnażaniu bakterii, glonów,
grzybów i innych mikroorganizmów.
Bakterie powszechnie w sezonie wiosennym i jesiennym, wykrywane są zarówno w instalacjach
Zagrożenie rozwojem bakterii LEGIONELLA w instalacjach ciepłej wody użytkowej.
Marek Botwina Hydropath Sp. z o.o.
1
domów jednorodzinnych jak i większych budynkach mieszkalnych oraz obiektach użyteczności
publicznej (szpitale, domy pomocy społecznej, sanatoria, baseny i inne…)
W badaniach przeprowadzonych w Niemczech wykazano, że wśród 452 budynków jednorodzinnych
w dwóch miastach w Niemczech aż w 12% obiektów stwierdzono występowanie
ponadnormatywnego skażenia bakteriami Legionella.i Instalacje wykonane z rur miedzianych nie
były mniej skolonizowane przez bakterie w stosunku do instalacji wykonanych z rur z tworzywa czy
też stali galwanizowanej. Biobójczego efektu jonów miedzi w stosunku do bakterii, w tym przypadku
nie zaobserwowano. Również badania prowadzone i publikowane w Polsce wskazują, że niezależnie
od materiału, z jakiego wykonane są rury instalacji biofilm po kilku tygodniach eksploatacji pojawia
się. Może on różnić się jedynie grubością lub strukturą przestrzenną.
PROFILAKTYKA
Przy prawidłowo zaprojektowanej i eksploatowanej instalacji, proste profilaktyczne działania
gwarantują zapewnienie bezpieczeństwa biologicznego instalacji.
Główne zagrożenie dla instalacji to czasowe lub trwałe obniżenie temperatur wody w całej lub tylko
w niektórych miejscach instalacji. Temperatury wody umożliwiające namnażanie bakterii Legionella i
jednocześnie sprzyjające rozwojowi biofilmu, znajdują się w zakresie 20-50°C. Utrzymywanie takich
temperatur c.w.u. może wynikać zarówno z konfiguracji i przyjętego sposobu sterowania systemem
przygotowania i dystrybucji c.w.u., jak i niewłaściwym doborem urządzeń lub co również ma miejsce,
świadomym działaniem użytkownika w celu obniżenia kosztów przygotowania c.w.u..
Audyt zagrożenia występowania skażenia bakteriami Legionella, przeprowadzony przez profesjonalną
firmę pozwala na wskazanie zagrożeń oraz wyjaśnienie przyczyn pojawiania się skażenia. Precyzuje
działania mające na celu eliminację skażenia w krótkim okresie czasu i zapewnienie bezpieczeństwa
w długim przedziale czasowym. Audyt i działania związane z realizacją jego założeń nie zawsze są
nisko kosztowe, jednak zawsze są wielokrotnie tańsze niż ewentualne konsekwencje doprowadzenia
do utraty zdrowia lub życia użytkowników skażonej wody.
JEŻELI PROBLEM SKAŻENIA JUŻ WYSTĄPIŁ KONIECZNA JEST DEZYNFEKCJA INSTALACJI
Standardowe działania, polegające na podwyższeniu temperatury wody, jak pokazują doświadczenia
administratorów i właścicieli budynków, nie zawsze się sprawdzają. Jak podaje www.legionella.org ,
w celu przeprowadzenia skutecznej dezynfekcji wymagane jest podwyższenie temperatury wody
w całym układzie i na wszystkich odbiorach. Wszystkie zasobniki wody, rury oraz wszystkie odbiory
powinny być przepłukane przez okres 30 minut wodą o temperaturze minimum 70˚C.
Takie działanie powinno zapewnić zdezynfekowanie instalacji. Problem pojawia się jednak, kiedy w
instalacji występują ponadstandardowe ilości osadów biologicznych i mineralnych.
Badania wykazały, że ponad 95 do 98% populacji bakterii Legionella kolonizuje osady (mineralne)
Zagrożenie rozwojem bakterii LEGIONELLA w instalacjach ciepłej wody użytkowej.
Marek Botwina Hydropath Sp. z o.o.
2
oraz mikroorganizmy tworzące te osady ( biofilm) ii.
Przy instalacjach zanieczyszczonych osadami biofilmu, zabiegi dezynfekcji termicznej, i w wielu
przypadkach chemicznej, są nieskuteczne w dłuższym przedziale czasu. Pozwalają na obniżenie
poziomu skażenia, ale po 2 – 3 tygodniach poziom ten może wzrosnąć do poprzedniego stanu, a
nawet zwiększyć się.
Warstwowa, przestrzenna budowa biofilmu, chroni organizmy zamieszkujące głębsze warstwy, przed
działaniem biocydów i temperatury. Oczywiście znaczna część bakterii znajdujących się w biofilmie
ginie w trakcie czasowej dezynfekcji, jednak te, które przetrwają, w stosunkowo krótkim czasie
namnożą się i ponownie skolonizują całą instalację.
Kiedy zostanie stwierdzone występowanie bakterii w instalacji, należy działać w oparciu o wytyczne
zawarte w przepisach, oraz zalecenia audytorów.
Zasadniczo nie należy stwarzać sytuacji, w których ma miejsce zaniżanie temperatur w jakimkolwiek
miejscu instalacji poniżej 50/55˚C. Nieużytkowane odbiory, powinny być raz w tygodniu płukane.
Wycofane z instalacji odcinki instalacji powinny być odcięte przy rurach zasilających. Jeżeli już pojawi
się skażenie, wymagane jest stosowanie dezynfekcji i procedur oraz rozwiązań trwale eliminujących
możliwość pojawiania się skażenia i osadów w instalacji.
Do wyboru użytkowników są:
- technologia szokowej dezynfekcji chemicznej, która jest bardzo skuteczna przy zastosowaniu
wysokich stężeń środków chemicznych eliminujących z wody bakterie i powodujących obumarcie
mikroorganizmów zamieszkujących biofilm
-technologie korzystające z emisji do instalacji sygnału fali elektromagnetycznej eliminującej
zarówno bakterie i inne mikroorganizmy jak i pozwalającej na usunięcie biofilmu iii.
GENEROWANIE ZAGROŻENIA
Podstawowym zagrożeniem jest trwałe utrzymywanie w instalacji lub tylko w niektórych jej
miejscach temperatury poniżej 55˚C. W nowo projektowanych i wykonanych instalacjach ( po 2002
roku) zakłada się, że, instalacja może i powinna pracować na parametrach temperaturowych
wymaganych prawem, czyli 60-55˚C. Oczywiście jest to zakres temperatur wyższy niż te, które dają
komfortowe warunki dla użytkownika, ale jest to jednocześnie zakres bezpieczny pod względem
możliwości pojawienia się skażenia.
Osoby, dla których celem stało się obniżenie kosztów przygotowania i dystrybucji c.w.u. wysuwają
liczne argumenty niestety nie uwzględniają one przepisów i zaleceń mających na celu ochronę
zdrowia użytkowników c.w.u.
Przeciwnicy wysokich temperatur wody, powołują się na następujące argumenty:
Zagrożenie rozwojem bakterii LEGIONELLA w instalacjach ciepłej wody użytkowej.
Marek Botwina Hydropath Sp. z o.o.
3










woda o temperaturze 60˚C może powodować oparzenia u użytkownika
przy wysokich temperaturach szybciej powstają osady mineralne, szczególnie gdy woda jest
twarda
straty ciepła w instalacji dystrybucji wody rosną ze wzrostem temperatury
koszt podgrzania wody do wyższych temperatur jest wyższy
odnawialne źródła energii nie są w stanie zagwarantować podgrzania c.w.u. do wymaganych
temperatur w całym okresie grzewczym i instalacje muszą być uzupełniane o dodatkowe
źródła energii
by uzyskać wysokie ( poprawne pod względem komercyjnym) sprawności instalacji,
temperatury c.w.u. powinny być możliwie niskie
by zmniejszyć straty w instalacji dystrybucji wody należy stosować pompy cyrkulacyjne
uruchamiane tylko okresowo
zasobniki o dużej pojemności, lepiej sprawdzają się w momentach chwilowego wzrostu
zapotrzebowania na c.w.u.
do magazynowania nadmiaru energii idealnie sprawdzają się bufory ciepła (zbiorniki z wodą o
temperaturze wyższej niż zimna woda sieciowa)
uwarstwienie wody w zasobnikach pozwala na pobór wody ciepłej z górnej części zasobnika,
która ma temperaturę wystarczającą dla zapewnienia komfortu użytkowania i daje znaczące
oszczędności w ogrzewaniu całej magazynowanej objętości wody
Wszystkie przedstawione powyżej, mniej lub bardziej rozsądne sugestie wynikają z dążenia do
maksymalizowania oszczędności. Ale czy oszczędzanie na zdrowiu jest rozsądne?!
Stosując znane dość powszechnie odpowiednie rozwiązania, możliwe jest zarówno oszczędne, jak i
bezpieczne przygotowanie i rozprowadzenie ciepłej wody użytkowej.





stosując bezpośrednio przed punktami czerpalnymi (kranami) baterie z termicznym
ograniczeniem temperatury ( mieszaniem), problem poparzeń wśród osób podwyższonego
ryzyka ( dzieci, osoby niepełnosprawne) zostanie wyeliminowany. Problem ten w większości
przypadków nie występuje, gdyż powszechnie spotykamy się z dwoma zaworami na jeden
kran lub jedną dźwignią sterującą przepływem i poziomem zmieszania ciepłej oraz zimnej
wody
fizyczne uzdatnienie wody lub jej chemiczne zmiękczenie eliminuje lub ogranicza
powstawanie osadów mineralnych szybciej powstających przy uzyskiwaniu wyższych
temperatur wody
mniejsza pojemność wody w instalacji, skutkuje zmniejszeniem strat ciepła i ilości ciepła
wymaganego do ogrzania większej objętości wody
poprawa efektywności i sprawności urządzeń wytwarzających c.w.u. oraz coraz lepsze
materiały izolacyjne w instalacjach umożliwia projektowanie i tworzenie lepiej
dopasowanych, „ krojonych na miarę” instalacji
sprawniejsze wymienniki ciepła gwarantują nawet w okresach większego poboru
odpowiednie temperatury c.w.u.
Zagrożenie rozwojem bakterii LEGIONELLA w instalacjach ciepłej wody użytkowej.
Marek Botwina Hydropath Sp. z o.o.
4

właściwie zaprojektowany system sterowania, pozwala na czasowe lub sezonowe odłączenie
zasobników, które nie gwarantują uzyskania odpowiednio wysokiej, bezpiecznej temperatury
wody
OCHRONNE DZIAŁANIE PIERWOTNIAKÓW NA BAKTERIE NAMNAŻAJĄCE SIĘ W
ICH WNĘTRZU.
Przykładem ochronnego działania organizmów na bakterie L. pnumophila jest Acanthmoaeba
polyphaga , ameba występująca w domowych instalacjach wodnych we wnętrzu, której żyje i
rozmnaża się bakteria Legionella. Ameba umożliwia przetrwanie Legionelli w temperaturze 60˚C ,
przez 60 minut a w temperaturze 65˚ C redukcja bakterii Legionella o 90% jest realizowana w ciągu
2,5 minuty iv,.
Przeciwstawnym do czasu eliminacji bakterii z instalacji jest ich okres namnażania.
Różne źródła wskazują czas, w jakim następuje podwojenie ilości bakterii. Ilość bakterii Legionella
w warunkach naturalnych wzrasta o 100% w ciągu 2 godzin według publikacji Horowitz i Silverstein
1988 r. Badania opisane w publikacji Pearlman 1988 r. wskazują mniejsze tempo wzrostu i dla
temperatury 37˚ C - jest to średnio 6 godzin.
PRZYKŁAD
W zbiorniku c.w.u. o pojemności 250 l, z którego 105 litrów dedykowane jest do ogrzewania ciepłem
z wymienników solarnych, całkowita powierzchnia ścian wewnętrznych i wężownic wynosi około
42.000 cm2.
Jeżeli przez okres kilku tygodni w zasobniku będzie utrzymywana temperatura wody na poziomie 3545˚C nastąpi w nim wzrost ilości bakterii L. pneumophila zawieszonych w wodzie do poziomu 106 jtk/l
a tych, które kolonizują biofilm do 200.000 jtk/cm2 ( Rogers et. al. 1994)iv.
Całkowita populacja bakterii w zasobniku wyniesie, więc 250l x106 + 42000 cm x200000 = 8,65 x109
Przy temperaturze 60˚C, 90% bakterii zawieszonych w wodzie ginie w ciągu 2,5-5 minut ( Stout 1986).
Jeżeli odnosimy temperaturę dezynfekcji do bakterii zamieszkujących biofilm, a dokładniej wnętrza
innych organizmów np. ameb, temperatura 60˚C nie jest wystarczająca, by w tak krótkim czasie
wyeliminować 90% bakterii. Wymagane jest stałe utrzymywanie takiej temperatury w całej objętości
zasobnika.
Problem najczęściej pojawia się w przypadku, kiedy zasobnik zasilany jest z kilku źródeł energii
a wężownice umieszczone są na kilku poziomach zasobnika. W przypadku, kiedy zarówno pompy
ciepła jak i baterie solarne nie są w stanie w sposób ciągły zapełnić odpowiednio wysokiego poziomu
temperatur, a osprzęt zbiornika ( dodatkowa pompa) nie ma możliwości zapewnienia stałego
Zagrożenie rozwojem bakterii LEGIONELLA w instalacjach ciepłej wody użytkowej.
Marek Botwina Hydropath Sp. z o.o.
5
rozkładu temperatury w całej objętości, wymagane jest zastosowanie dodatkowego źródła ciepła,
najczęściej umiejscowionego możliwie w najniższym miejscu zasobnika.
Jeżeli dopuścimy do sytuacji, w której w zasobniku pojawi się biofilm z pewnością bakterie
z zasobnika przejdą do instalacji i pojawią się w rurach oraz na odbiorach wody.
Biofilm, który występuje w całej instalacji wodnej, umożliwi im rozwój i zapewni odpowiednie
warunki do przetrwania w przypadku tylko czasowych przegrzewów i stosowania stałej dezynfekcji
chemicznej z niskim poziomem środków dezynfekujących.
INNE NIŻ TEMPERATUROWA METODY KONTROLI SKAŻENIA BAKTERIAMI
LEGIONELLA PNEUMOPHILA
Do dezynfekcji wody w instalacjach wykorzystywanych jest kilka alternatywnych metod.
Nie wszystkie z nich są na równi skuteczne i nie w każdej instalacji ze względu na uwarunkowania
użytkowe i techniczne mogą być stosowane. Dają one jednak możliwość wspomagania dezynfekcji
temperaturowej, a tylko w niektórych przypadkach są wystarczające, by służyły jako jedyna metoda
kontroli poziomu skażenia bakteriami Legionella.
Chlor i dwutlenek chloru są szeroko stosowane zarówno przy szokowej dezynfekcji jak i
długoterminowego obniżenia skażenia poprzez dawkowanie niewielkich ilość tych środków.
Jony srebra i miedzi dają możliwość długotrwałego utrzymywania kontroli skażenia na wymaganym
poziomie. Przy ilości jonów 20-40 µg/l możliwe jest uzyskanie kontroli nad rozwojem bakterii ( HSE
2000). W przypadku wody do spożycia jest to jednak poziom zbyt wysoki i nie powinien lub nie może
być stosowany zgodnie z prawodawstwem obowiązującym w wielu krajach UE.
Od lutego 2013 roku stosowanie jonów miedzi, jako biocydu w instalacjach wody pitnej zgodnie z
europejską dyrektywą o biocydach (UE C(2012) 645) nie jest dopuszczalne.
Lampy UV skutecznie eliminują bakterie zawieszone w wodzie przepływającej przez miejsce montażu
lamp UV. Niestety lampy te nie są równie skuteczne w zakresie eliminacji bakterii znajdujących się
poza miejscem instalacji lamp oraz bakterii znajdujących się we wnętrzu innych organizmów
zawieszonych w wodzie oraz tych znajdujących się we wnętrzu przestrzennych struktur tworzących
biofilm.
Technologie wykorzystujące sygnał elektromagnetyczny od wielu lat implementowane są z mniejszą
lub większą skutecznością. Ich efekt działania w zakresie eliminacji bakterii zarówno zawieszonych
w wodzie jak i eliminacji bakterii zamieszkujących inne mikroorganizmy oraz biofilm mogą być
wystarczające by spełnić oczekiwania użytkowników. Sygnały elektromagnetyczne w różnym zakresie
w zależności od ich mocy, amplitudy, częstotliwości i siły, wpływają na procesy życiowe
mikroorganizmów w tym tych organizmów, które tworzą biofilm. Technologie wykorzystujące
zmienne pole elektryczne mogą być użytkowane samodzielnie lub wspólnie z dezynfekcją chemiczną
Zagrożenie rozwojem bakterii LEGIONELLA w instalacjach ciepłej wody użytkowej.
Marek Botwina Hydropath Sp. z o.o.
6
oraz termiczną. Istotne dla efektów działania sygnału fali elektromagnetycznej, jest zarówno
działanie sygnału na mikroorganizmy zawieszone w wodzie jak i zamieszkujące powierzchnie
instalacji. Dotychczasowe wdrożenia urządzeń HydroFLOW emitujących zmienny sygnał stojącej fali
elektromagnetycznej wzmocnionej rezonansowo pokazują, że można w krótkim czasie doprowadzić
do dezynfekcji wody oraz co istotniejsze wyeliminować bakterie Legionella z osadów mineralnych
i biologicznych.
WODA O ODPOWIEDNIEJ TEMPERATURZE – NAJLEPSZE ZABEZPIECZENIE
Należy podkreślić, że utrzymywanie temperatur wody w instalacjach w zakresach, w których nie
następuje proces namnażania mikroorganizmów jest podstawą kontroli zapobiegania skażeniu w
instalacjach wodnych. Dotyczy to instalacji c.w.u. i wody zimnej.
Chemiczne środki dezynfekujące oprócz niekorzystnego wpływu na materiały instalacji powodują
wzrost zawartości substancji łatwo biodegradowalnych. Odkładają się one w tych miejscach instalacji,
w których przepływ wody jest niewystarczający do ich usunięcia ( np. dolne partie zasobników). Przy
obniżeniu ilości środka dezynfekującego prowadzi to do stworzenia korzystnych warunków dla
rozwoju bakterii i biofilmuv.
Ponadto chemiczne środki dezynfekujące, mogą powodować powstawanie ubocznych produktów
dezynfekcji, które uznawane są za potencjalnie rakotwórcze, mutagenne dla użytkownika wody. Przy
stosowaniu ich jest, więc wymagane zarówno zachowanie szczególnych środków ostrożności, jak
i uświadomienie użytkowników o grożących niebezpieczeństwach.
Zastosowanie dezynfekcji sygnałem elektromagnetycznym ze względu na skuteczność , łatwość
aplikacji, bezpieczeństwo użytkowania i relatywnie najniższe koszty eksploatacji, może być w
przyszłości wiodącym i głównym sposobem na zabezpieczenie instalacji przed skażeniem
bakteryjnym.
Marek Botwina
Hydropath Sp. z o.o.
Literatura:
Anon (2010) BS 8580 Water Quality: Risk Assessments for Legionell control - Code of Practice. London: British Standards
Institute.
HSE (2000) Legionnaires' disease - the control of legionella bacteria in water systems Approved Code of Practice and
Guidance. Sudbury: HSE Books.
Zagrożenie rozwojem bakterii LEGIONELLA w instalacjach ciepłej wody użytkowej.
Marek Botwina Hydropath Sp. z o.o.
7
Surman-Lee, S., Fields, B., Hornei, B., Ewig, S., Exner, M., Tartakovskii, I., Lajoie, L., Dangendorf, F., Bentham, R., Cabanes, P.
A., Fourrier, P., Trouvet, T. and Wallet, F. (2007) Ecology and environmental sources of Legionella. In Legionella and the
1
Prevention of Legionellosis ed. Bartram,J., Chartier,Y., Lee,J.V., Pond,K. and Surman-Lee,S. pp. 29-38. Geneva: WHO .
Bagh, L. K. and Ellehauge, K. (2001) Bacterial growth in solar heating prepared and traditional tanks. International Energy
Agency, Solar Heating & Cooling Programme.
Dennis,P.J., Green,D. and Jones,B.P. (1984) A note on the temperature tolerance of Legionella. Journal of Applied
Bacteriology 56, 349-350.
Horwitz,M.A. and Silverstein,S.C. (1980) Legionnaires' disease bacterium (Legionella pneumophila) multiples intracellularly
in human monocytes. J. Clin. Invest 66, 441-450.
Hospedales, C. J., Joseph, C., Lee, J., Lewis Bell, K., Michael, L. and Francis, M. (1997) International investigation of an
outbreak of Legionnaires' Disease at a major hotel associated with potable water - Antigua, 1996. pp. 31.
Konishi,T., Yamashiro,T., Koide,M. and Nishizono,A. (2006) Influence of temperature on growth of Legionella pneumophila
biofilm determined by precise temperature gradient incubator. J. Biosci. Bioeng. 101, 478-484.
Levin,A.S., Caiaffa Filho,H.H., Sinto,S.I., Sabbaga,E., Barone,A.A. and Mendes,C.M. (1991) An outbreak of nosocomial
Legionnaires' disease in a renal transplant unit in Sao Paulo, Brazil. Legionellosis Study Team. J. Hosp. Infect. 18, 243-248.
Levin,A.S., Gobara,S., Scarpitta,C.M., Warschauer,C.L., Sinto,S.I., Rodrigues,E., Mendes,C.M., Sabbaga,E. and Boulos,M.
(1995) Electric showers as a control measure for Legionella spp. in a renal transplant unit in Sao Paulo, Brazil. Legionellosis
Study Team. J. Hosp. Infect. 30, 133-137.
Loret,J.F., Robert,S., Thomas,V., Cooper,A.J., McCoy,W.F. and Levi,Y. (2005) Comparison of disinfectants for biofilm,
protozoa and Legionella control. J. Water Health 3, 423-433.
Lück,P.C., Leupold,I., Hlawitschka,M., Helbig,J.H., Carmienke,I., Jatzwauk,L. and Guderitz,T. (1993) Prevalence of Legionella
species, serogroups, and monoclonal subgroups in hot water systems in south-eastern Germany.
Zentralbl. Hyg. Umweltmed. 193, 450-460. Makin, T. (2009) Legionella bacteria and solar pre-heating of water for domestic
purposes.
Report for the Water Regulations Advisory Scheme http://www.wras.co.uk/PDF_Files/Preheated_Water_Report.pdf .
Mathys,W., Stanke,J., Harmuth,M. and Junge-Mathys,E. (2008) Occurrence of Legionella in hot water systems of singlefamily residences in suburbs of two German cities with special reference to solar and district heating. Int. J. Hyg. Environ.
Health 211, 179-185.
Mauchline,W.S., James,B.W., Fitzgeorge,R.B., Dennis,P.J. and Keevil,C.W. (1994) Growth temperature reversibly modulates
the virulence of Legionella pneumophila. Infect. Immun. 62, 2995-2997. Legionella and solar water heaters 2013-04-22
Page: 39 of 39 Mouchtouri,V., Velonakis,E. and Hadjichristodoulou,C. (2007a) Thermal disinfection of hotels, hospitals, and
athletic venues hot water distribution systems contaminated by Legionella species. Am. J. Infect. Control 35, 623-627.
Mouchtouri,V., Velonakis,E., Tsakalof,A., Kapoula,C., Goutziana,G., Vatopoulos,A., Kremastinou,J. and Hadjichristodoulou,C.
(2007b) Risk factors for contamination of hotel water distribution systems by Legionella species. Applied and Environmental
Microbiology 73, 1489-1492.
Pearlman,E., Jiwa,A.H., Engleberg,N.C. and Eisenstein,B.I. (1988) Growth of Legionella pneumophila in a human
macrophage-like (U937) cell line. Microb. Pathog. 5, 87-95.
Rogers,J., Dowsett,A.B., Dennis,P.J., Lee,J.V. and Keevil,C.W. (1994a) Influence of Plumbing Materials on Biofilm Formation
and Growth of Legionella pneumophila in Potable Water Systems. Applied and Environmental Microbiology 60, 1842-1851.
Rogers,J., Dowsett,A.B., Dennis,P.J., Lee,J.V. and Keevil,C.W. (1994b) Influence of temperature and plumbing material
selection on biofilm formation and growth of Legionella pneumophila in a model potable water system containing complex
microbial flora. Applied and Environmental Microbiology 60, 1585-1592.
2
Saby,S., Vidal,A. and Suty,H. Resistance of Legione lla to disinfection in hot water distribution systems. Water Sci. Technol.
2005;52(8), 15-28.
Schulze-Robbecke,R., Rodder,M. and Exner,M. (1987) [Multiplication and killing temperatures of naturally occurring
legionellas]. Zentralbl. Bakteriol. Mikrobiol. Hyg. B 184, 495-500. Stout,J.E., Best,M.G. and Yu,V.L. (1986) Susceptibility of
Zagrożenie rozwojem bakterii LEGIONELLA w instalacjach ciepłej wody użytkowej.
Marek Botwina Hydropath Sp. z o.o.
8
members of the family Legionellaceae to thermal stress: implications for heat eradication methods in water distribution
systems. Applied and Environmental Microbiology 52, 396-399.
Surman-Lee, S., Fields, B., Hornei, B., Ewig, S., Exner, M., Tartakovskii, I., Lajoie, L., Dangendorf, F., Bentham, R., Cabanes, P.
A., Fourrier, P., Trouvet, T. and Wallet, F. (2007) Ecology and environmental sources of Legionella. In Legionella and the
3
Prevention of Legionellosis ed. Bartram,J., Chartier,Y., Lee,J.V., Pond,K. and Surman-Lee,S. pp. 29-38. Geneva: WHO .
Przypisy końcowe
i
Mathys,W., Stanke,J., Harmuth,M. and Junge-Mathys,E. (2008) Occurrence of Legionella in hot
water systems of single-family residences in suburbs of two German cities with special reference to
solar and district heating. Int. J. Hyg. Environ. Health 211, 179-185.
ii
Saby,S., Vidal,A. and Suty,H. Resistance of Legione lla to disinfection in hot water distribution
systems. Water Sci. Technol. 2005;52(8), 15-28.
iii
Hydropath.pl
iv
Rogers,J., Dowsett,A.B., Dennis,P.J., Lee,J.V. and Keevil,C.W. (1994) Influence of temperature and
plumbing material selection on biofilm formation and growth of Legionella pneumophila in a model
potable water system containing complex microbial flora. Applied and Environmental Microbiology
60, 1585-1592.
v
Raczyk-Stanisławiak,U.,Świetik,J.,Nawrocki,J. Effect of Chlorine, ChorineDioxine and Ozone on the
Biological Stability of Water. Ochrona Środowiska 2005, Vol.27, No3,pp.33-37.
Zagrożenie rozwojem bakterii LEGIONELLA w instalacjach ciepłej wody użytkowej.
Marek Botwina Hydropath Sp. z o.o.
9