docPobierz - Portugalia
download 
Reklamacja Transkrypt
Pobierz - Portugalia
Przemysł drzewny i meblarstwo w Portugalii Spis treści Ogólna charakterystyka sektora.................................................................................................... 2 Produkty tartaczne ........................................................................................................................ 3 Płyty z produktów drewnopochodnych ........................................................................................ 7 Stolarstwo i inne produkty z drewna ............................................................................................ 8 Meblarstwo ................................................................................................................................. 10 Meblarstwo - wymiana handlowa............................................................................................... 12 Uwagi końcowe ........................................................................................................................... 17 *** 2 Ogólna charakterystyka sektora Przemysł drzewny ma duże znaczenie dla portugalskiej gospodarki narodowej, tworzenia miejsc pracy i utrzymania siły roboczej w regionach o bardziej niekorzystnej sytuacji ekonomicznej. Charakteryzuje go, m.in.: − dodatni bilans handlowy w wysokości prawie 250 mln euro; − udział w rozwoju obszarów wiejskich; − wykorzystanie jedynego w kraju odnawialnego zasobu naturalnego; Sektor drzewny reprezentuje: - 5% całkowitej wartości dodanej brutto w gospodarce; - 4% PKB krajowego; - 14% udziału w generacji PKB przemysłu; - 260.000 miejsc pracy, bezpośrednich i pośrednich; - 5% zatrudnienia w przemyśle; - 11% z całości krajowego eksportu. Podstawowe dane sektora Wielkość sprzedaży (mln EUR) Import 2009 (mln EUR) Eksport 2009 (mln EUR) 4.000 358 156 169 40 1.650 393 140 152 Stolarstwo 1.900 10.000 342 79 105 Meble 2.600 30.000 887 487 713 Razem 5.080 45.650 1.980 862 1.139 Firmy Pracownicy Tartaki 540 Panele Źródło: AIMMP, 2008 / Prodcom 2008 Produkcja w przemyśle drzewnym wykazywała w ostatnich latach tendencję do stabilnego i trwałego wzrostu, która została przerwana w 2008 r. z powodu światowego kryzysu gospodarczego. 3 Przemysł drzewny i meblarski - produkcja 2500 mln EUR 2000 1500 1000 500 0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Źródło:“ProdCom”, EUROSTAT Produkty tartaczne Niniejszy podsektor przemysłu drzewnego jest dostawcą podstawowych surowców dla wszystkich pozostałych podsektorów tego sektora. Biorąc pod uwagę wartość produkcji, rozwój sektora produkcji tarcicy począwszy od 1998 r. do 2009 r. (ostatnie dostępne dane) charakteryzuje się dużą nieregularnością. Różnice te można tłumaczyć zachowaniem konsumenckim oraz sytuacją na rynkach międzynarodowych. Po znaczącym wzroście produkcji w 2007 r. podsektor produkcji tarcicy został niezwykle silnie dotknięty załamaniem się popytu wewnętrznego i zewnętrznego w 2008r. oraz nieoczekiwanym wybuchem światowego kryzysu gospodarczego w 2009 roku. Największa produkcja w sektorze przemysłu tartacznego dotyczy następujących produktów: drewno cięte (36% z drzew iglastych), opakowania (20%) i drewno cięte (14% z drzew liściastych). . 4 Tartaki Całkowita produkcja: 358 mln euro Drewno tartaczne iglaste 36% Drewno tartaczne liściaste; 14%; Opakowania; 23% Drewno profilowane; 3% Drewno impregnowane; 14% Wióra - produkt uboczny; 9% Źródło: “ProdCom 2008”, AIMMP 2008 Przemysł tartaczny Zmiany produkcji w ostatnich latach wynikające z cyklu gospodarczego i zmiany koniunktury. mln EUR 390 380 370 360 350 340 330 320 310 300 1998 1999 Źródło:“ProdCom”, EUROSTAT 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 5 Handel zagraniczny − zauważalny wzrost importu i eksportu w latach 2000-2009 (rzędu 150%) − spadek wartości wraz z kryzysem, co dotknęło także konsumpcję − saldo, chociaż ujemne, zbliża się do równowagi W przypadku handlu zagranicznego wzrost wymiany handlowej w tym sektorze jest odnotowywany od 2000 roku (większy w eksporcie niż imporcie), przy czym można zaobserwować negatywny wpływ kryzysu w 2008 roku. Bilans handlowy w tym sektorze dla Portugalii pozostaje dodatni ze względu na dodatnie saldo w handlu drewnianymi opakowaniami oraz drewnem w kłodach, w przeciwieństwie do handlu zagranicznego produktami tartacznymi, który chociaż wykazuje wartość bliską pozytywnym notowaniom, nadal odznacza się wyższą wartością w imporcie aniżeli eksporcie. Wymiana handlowa Portugalii w zakresie produkcji tartacznej 200 150 mln EUR 100 50 Import Eksport Saldo 19 96 19 97 19 98 19 99 20 00 20 01 20 02 20 03 20 04 20 05 20 06 20 07 20 08 20 09 0 -50 -100 Źródło: Instituto Nacional de Estatística – INE (Narodowy Instytut Statystyki), 2009 W wymianie międzynarodowej podstawowym partnerem Portugalii pozostaje Hiszpania (w imporcie: 30,9% - drewno i kłody drewniane oraz 67,8% - drewniane opakowania wobec eksportu: 83,8% drewna w kłodach i 48,4% - drewniane opakowania). Należy także odnotować znaczący udział Brazylii w handlu produktami tego sektora (import 18,2% produktów tartacznych), Stanów Zjednoczonych (skąd Portugalia importuje 18,1% drewna w kłodach i 14,3% produktów z tartaków) oraz Francji (gdzie eksportuje się znaczące ilości drewnianych kłód i opakowań – 5,3% i 19,3% odpowiednio). 6 Struktura portugalskiego importu w zakresie produktów tartacznych Drewno profilowane 10,2% Biomasa/Produkt uboczny 26,0% Drewno tartaczne z drzew strefy umiarkowanej 36,2% Drewno tartaczne z innych iglastych 7,7% Drewno tartaczne sosnowe 2,0% Drewno tartaczne z drzew topikalnych 17,9% Źródło: INE, 2009 Import: 106,4 mln EUR Najwięksi partnerzy: Brazylia 18,2%, Stany Zjednoczone 14,3%, Kongo 14% Struktura portugalskiego eksportu w zakresie produktów tartacznych Drewno tartaczne z drzew strefy umiarkowanej 3,3% Drewno tartaczne z drzew tropikalnych 2,2% Drewno profilowane 13,0% Biomasa/Produkt uboczny 49,4% Drewno tartaczne sosnowe 17,9% Drewno tartaczne z innych iglastych 14,1% Źródło: INE, 2009 Eksport: 97,7 mln EUR Najwięksi partnerzy: Hiszpania 35,4% ,Holandia 15,2%, Wielka Brytania 9,9% 7 Płyty z produktów drewnopochodnych Podsektor ten stał się niezbedną częścią przemysłu drzewnego Portugalii, zapewniając surowiec dla innych branż, mianowicie meblarskiej i produktów wykorzystywanych w budownictwie (drzwi, podłogi, ścianki działowe). Fakt ten potwierdza wzrastająca i stabilna produkcja w latach 1998-2008, z równolegle zwiększającą się wymianą handlową z zagranicą. Wartość całkowita produkcji sektora wynosi 393 mln EUR. Odzwierciedla to również wzrost łącznej konsumpcji w tym podsektorze, biorąc pod uwagę, że import odnotował szybszy wzrost w stosunku do eksportu. Wartość salda bilansu handlowego, chociaż kontynuuje dodatnie, obniża się od 2005r. Podstawowe produkty podsektora produktów drewnopodobnych Fornir 8% Płyta pilśniowa 21% Sklejka 2% MDF 16% Płyta wiórowa 43% Źródło: “ProdCom 2008”, AIMMP 2008 Handel zagraniczny: − wzrastająca wymiana handlu zagranicznego (80% w okresie 2000-2009) − silny wzrost importu (do 2007) − zawsze dodatnie saldo handlu zagranicznego dla Portugalii, ze spadkiem od 2005 roku i pogłębione światowym kryzysem gospodarczym. 8 Wymiana handlowa Portugalii w zakresie produktów drewnopodobnych w mln EUR 300 250 200 150 100 50 0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Źródło: INE, 2009 Jeżeli chodzi o podstawowych partnerów Portugalii w handlu zagranicznym płytami, należy wyróżnić następujące kraje: Hiszpanię z 60,4% udziałem w imporcie i 48,3% w eksporcie, Niemcy i Francję jako istotnych dostawców (8,5% i 8,1%), oraz Izrael (6,7%), Francję (6,6%) i Wielką Brytanię jako kierunki portugalskiego eksportu, chociaż w przypadku Wielkiej Brytanii jej udział uległ zmniejszeniu w 2009r., w przeciwieństwie do reszty wymienionych krajów, które zachowały identyczne wartości procentowe. Do najczęściej eksportowanych produktów należą: płyty MDF surowe (40%), płyty wiórowe surowe (15,7%) i powlekane (15,5%). Jak dotąd najwięcej importuje się: arkuszy fornirowych (24,2%), płyt MDF surowych ( 20,5%) i sklejki (15,7%). Stolarstwo i inne produkty z drewna W tym sektorze produkcja utrzymuje się w ostatnich latach na stabilnym poziomie, jednakże handel zagraniczny uległ znacznemu zwiększeniu, co odzwierciedlają wyższe niż w imporcie stopy wzrostu eksportu, a co z kolei zadecydowało o rosnących wynikach bilansu handlowego oraz przyczyniło się do spadku wartości konsumpcji krajowej. Ten gwałtowny, ale następujący w stabilnym tempie wzrost handlu zagranicznego i produkcji obrazuje rozwój przemysłu stolarskiego, w szczególności w zakresie wyrobów z drewna przeznaczonych do budownictwa, jak również produkcji drzwi. 9 Struktura produkcji w zakresie stolarstwa i inne elementy budowlane z drewna Okna 4% Prefabrykowane elementy z drewna 3% Inne 10% Inne elementy budowlane z drewna 23% Drzwi 42% Szalowanie 0% Podłogi 8% Źródło: “ProdCom 2008”, AIMMP 2008 Produkcja w zakresie przemysłu stolarskiego wykazuje się dużą stabilnością na przestrzeni lat, pomimo kryzysu światowego. Wartość ogólna produkcji tego sektora wynosi 342 mln EUR. Przemysł stolarski i inne produkty z drewna 400 350 mln EUR 300 250 200 150 100 50 0 1998 Źródło: “ProdCom”, EUROSTAT 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 10 Handel zagraniczny: − wzrost eksportu do czasu nastania kryzysu (wzrósł 135% od 2000), zwłaszcza wyroby w produkcji bardziej „uprzemysłowionej”, jak drzwi i parkiety − import zróżnicowany (ze zrożnicowaną konsumpcją) − dodatni i stały rozwój salda handlowego (przestało być ujemne w 2004) Wymiana handlowa Portugalii w zakresie produkcji stolarskiej 160 140 120 mln EUR 100 80 60 40 20 0 -20 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 -40 Źródło: INE, 2009 W zakresie handlu zagranicznego w tym sektorze Hiszpania pozostaje podstawowym partnerem handlowym Portugalii z wynikiem 35,5% w eksporcie i 43,4% w imporcie. W strukturze geograficznej portugalskiego eksportu najważniejszymi partnerami są: Angola (16%) i Wielka Brytania (14,8%). W strukturze towarowej największy udział wśród produktów mają drzwi (58%), produkty drewniane przeznaczone do budownictwa (12,4%) oraz podłogi. W czołówce importerów znajdują się Niemcy (10,1%) i Francja (9,2%), skąd sprowadzane są głównie produkty drewniane przeznaczone do budownictwa (22%), podłogi (14%) oraz drzwi (9,1%). Meblarstwo W ostatnich latach produkcja mebli utrzymuje się na stabilnym poziomie, rejestrując stały wzrost w okresie 1998-2006 i wykazując stały rozwój w następnych latach. Wartość ogólnej produkcji mebli wynosi ok. 900 mln euro (około połowa krajowego przemysłu drzewnego), odnotowując rocznie 4% wzrost. W strukturze produkcji podstawowe przeważającą część stanowią przede wszystkim meble pokojowe i salonowe (33%), biurowe (18%), kuchenne (12%) oraz siedziska (8%). 11 Jest to sektor o największej liczbie pracowników - ok. 30 tys. oraz firm - ok. 2600. Analizując rozkład geograficzny portugalskiej zdolności produkcyjnej na rynku meblarskim, można zaobserwować dominację regionu pólnocnego (68%), zwłaszcza Paços de Ferreira, a także regionu centralnego, szczególnie w obszarze Marinha Grande. Ten regionalny układ sprawia, że przemysł ten pozostaje niezbędny dla rozwoju obszarów wiejskich, tworząc miejsca pracy i utrzymując siłę roboczą na mniej korzystnych ekonomicznie obszarach kraju. Struktura produkcji przemysłu meblowego Elementy meblowe 6% Materace 7% Siedzenia (krzesła, ławy, obicia itd.) Meble plastikowe i z 8% innych tworzyw, meble metalowe (inne) 2% Meble pokojowe i salonowe 33% Meble drewniane (inne) 6% Meble kuchenne 12% Meble biurowe i sklepowe 18% Przemysł meblowy – wartość produkcji 1200 mln EUR 1000 800 600 400 200 0 1998 Źródło: “ProdCom”, EUROSTAT 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 12 Meblarstwo - wymiana handlowa Handel zagraniczny meblami ma szczególnie korzystny wpływ na portugalski bilans handlowy, co w głównej mierze można zawdzięczyć znaczącemu wzrostowi eksportu w stosunku do importu, zwłaszcza w zakresie mebli do siedzenia i mebli biurowych, co z kolei pozwoliło uzyskać w 2009 roku dodatnie saldo w bilansie handlowym meblami – 200 milionów EUR. Wzrastające tempo przyrostu eksportu mebli (z wyjątkiem roku 2009 w wyniku kryzysu międzynarodowego), stagnacja importu i co za tym idzie zwiększające się saldo w wymianie handlowej tego podsektora, przyczyniają się do tego, iż portugalskie firmy coraz częściej inwestują w produkcję ukierunkowaną na zagranicę. Obserwując dane dotyczące handlu zagranicznego oraz produkcji można stwierdzić, iż konsumpcja wewnętrzna pozostaje od dłuższego czasu stabilna, choć nie uniknęła spadku spowodowanego kryzysem międzynarodowym. Wymiana handlowa Portugalii w zakresie produkcji meblarskiej 900 800 700 mln EUR 600 Import 500 Eksport 400 Saldo 300 200 100 0 2006 2007 2008 2009 Źródło:INE, 2009 Mówiąc o podstawowych partnerach w wymianie międzynarodowej możemy wyróżnić Hiszpanię (32,6% importu oraz 36,5% eksportu) i Francję (22,5% importu i 28,7% eksportu), które są krajami o największych udziałach. Znaczącą rolę odgrywają również Niemcy jako dostawca mebli (12,4% importu) i Angola jako ważny kierunek eksportu portugalskich mebli ( 12,2% eksportu). W eksportowanych produktach meblowych możemy wyróżnić meble do siedzenia z udziałem 52,5% i meble salonowe (udział 15%). W odniesieniu do importu należy odnotować, że Portugalia importuje przede wszystkim meble do siedzenia (52,5%) i 13 inne meble drewniane, z wyjątkiem pokojowych, kuchennych, biurowych, medycznych i salonowych (23,4%). Ogółem wartość importu mebli w 2009 r. wyniosła 487,4 mln EUR. Największymi dostawcami są następujące kraje: Hiszpania (32,6%), Francja (22,5%) i Niemcy (12,4%). Struktura produktowa portugalskiego importu mebli Import: 787,4 mln EUR Materace 2,9% Części meblowe 7,6% Meble medyczne 3,0% Siedziska 46,7% Inne meble (z wyjątkiem drewna) 13% Inne meble z drewna 10,8% Meble salonowe z drewna 5,3% Źródło:INE, 2009 Meble pokojowe z drewna Meble kuchenne 5,3% 2,1% Meble biurowe 3,8% 14 Struktura produktowa portugalskiego eksportu mebli Eksport: 712,6 mln EUR Materace; 5,0% Inne meble Części meblowe; 2,8% (z wyjątkiem drewna); 2,9% Meble medyczne; 0,5% Inne meble z drewna; 7,0% Siedziska ; 52,2% Meble salonowe z drewna 15,0% Meble pokojowe z drewna; 7,2% Meble kuchenne; 1,3% Meble biurowe; 6,1% Źródło:INE, 2009 Meble drewniane – wymiana handlowa Meble z drewna wykazują od 2005 roku dodatnie i rosnące saldo bilansu handlowego, co można zawdzięczyć pozytywnemu rozwojowi eksportu i stabilnemu importowi (stabilna konsumpcja). Produkty te stanowią 20% eksportu w tym sektorze. Wymiana handlowa Portugalii w zakresie mebli z drewna 250 mln EUR 200 Import 150 Eksport 100 Saldo 50 0 2006 Źródło: INE, 2009 2007 2008 2009 15 Handel zagraniczny mebli z drewna - udział procentowy poszczególnych produktów Meble kuchenne z drewna Meble pokojowe z drewna Meble salonowe z drewna Inne meble z drewna Części meblowe z drewna Eksport 4,0% 22,1% 46,2% 21,6% 6,1% Import 7,9% 19,9% 19,9% 40,9% 11,6% Źródło: INE, 2009 Siedziska - wymiana handlowa Widoczna stabilność w imporcie, podczas spadku eksportu. Saldo bilansu handlowego, pomimo iż pozytywne również rejestruje spadkową tendencję. Eksport w 2009 r. wyniósł 371,9 mln EUR. Największe rynki eksportowe stanowiły: Hiszpania z udziałem 43,9%, Francja (30,9%), Niemcy (8,0%). Import wyniósł 227,6 mln EUR, w tym głównie z następujących krajów: Hiszpania z udziałem 28,8%, Francja (21,8%) i Niemcy (15,7%). Wymiana handlowa Portugalii w zakresie siedzisk 600 500 mln EUR 400 300 200 100 0 2006 Źródło: INE, 2009 2007 2008 2009 16 Handel zagraniczny siedzisk - udział procentowy poszczególnych produktów Siedziska z drewnianym okuciem, bez obicia Siedziska z metalowym okuciem Inne siedziska Części do siedzisk z drewna Części do siedzisk z innych materiałów Siedziska obrotowe Siedziska z metalowym okuciem, z obiciem Eksport 1,8% 4,8% 1,0% 0,8% 11,5% 0,0% 80,0% Import 4,7% 12,0% 2,3% 11% 6,5% 0,3% 63,3% Źródło: INE, 2009 Meble biurowe – wymiana handlowa Z analizy danych dot. wymiany handlowej w grupie mebli biurowych wynika, że Portugalia do 2008 r. osiągnęła znaczne przyrosty eksportu, czemu towarzyszył również postępujący spadek importu. Kryzys 2009 r. wpłynął na pogorszenie wyników w eksporcie i zmniejszeniu dodatniego dla Portugalii salda w wymianie handlowej w tej grupie towarowej. Wymiana handlowa Portugalii w zakresie mebli biurowych 70 60 mln EUR 50 40 30 20 10 0 2006 2007 2008 2009 Źródło: INE, 2009 Eksport w 2009 r. wyniósł 43,5 mln EUR. Największe rynki eksportowe stanowiły: Angola z udziałem 36,2%, Hiszpania (22,3%) i Francja (20,8%). Import wyniósł 18,6 mln EUR, w tym głównie z następujących krajów: Hiszpania z udziałem 50,5%, Francja (21,8%) i Włochy (10,9%). 17 Uwagi końcowe Sektor meblowy w Portugalii tworzą przede wszystkim średnie, małe i mikrofirmy, gdzie duża ich część, tj. 66%, zatrudnia do 9 pracowników, 96 % do 49, natomiast 30% pomiędzy 10 a 49. W roku 2010 przemysł drzewny i meblowy w Portugalii, zaliczany do najważniejszych dla gospodarki tego kraju, pomimo istniejącego kryzysu był jedynym wykazującym pozytywne saldo między importem a eksportem – 250 mln euro, a w przypadku przemysłu meblowego 400 mln euro. Przemysł meblowy zdołał zwiększyć swój eksport o 19% w stosunku do 2009 roku, tj. z 750 do 850 mln euro. Biorąc pod uwagę, iż obecnie europejski przemysł meblowy przedstawia bardzo wysoki poziom technologiczny, wzornictwa oraz mody, często kreując przy tym silny wizerunek marki na rynkach międzynarodowych, nie ulega wątpliwości, że restrukturyzacja, modernizacja i internacjonalizacja firm portugalskich działających w tym sektorze stały się warunkiem dla ich dalszego rozwoju. Oprócz wyzwań, jakie niesie internacjonalizacja, firmy te stoją przed innym poważnym problemem - zmniejszaniem się naturalnych zasobów leśnych w Portugalii. Z coraz większym niepokojem obserwowane jest zanikanie krajowych zasobów sosny nadmorskiej - głównego surowca do produkcji mebli w Portugalii, który w ostatnich pięciu latach zmalał z 1,2 mld ha do 750 mld ha lasu. Dodatkowymi negatywnie wpływającymi czynnikami jest rozprzestrzenianie się szkodnika - nicienia oraz częste pożary lasów. W odpowiedzi na te problemy, portugalski przemysł drzewny zaczął wprowadzać substytuty litego drewna, jak na przykład sklejki, lub sprowadzać je z innych krajów, co niestety doprowadziło do zmniejszenia konkurencyjności tego kraju na rynku światowym oraz obniżenia jakości oferowanych wyrobów. Słabym punktem tego sektora jest również nadal istniejący brak profesjonalizmu w zakresie zarządzania i marketingu, a także mało wykwalifikowana i zróżnicowana zawodowo siła robocza oraz problemy wynikające z coraz większej konkurencyjności na rynku krajowym i zagranicznym. Biorąc pod uwagę fakt, iż sektor meblowy jest jednym z najważniejszych z punktu widzenia tworzenia miejsc pracy, generowania nakładów inwestycyjnych, rozwoju eksportu, byłe Ministerstwo Gospodarki i Innowacji rozpoczęło w 2009 r. wdrażanie Planu Wsparcia Sektora Drzewnego i Meblarskiego (PASIMM). Z kolei organizacja reprezentująca sektor drzewny i meblowy, tj. AIMMP (Associação Industrial de Madeira e Mobiliário de Portugal – Stowarzyszenie ds. Przemysłu Drzewnego i Meblarskiego w Portugalii) prowadzi intensywną działaność na rzecz jego dynamizacji, wdrażając różnego rodzaju projekty, jak np.: „Sectorwood” mający na celu stworzenie sieci wsparcia dla firm; inicjatywa „Competewood” polegająca na promocji konkurencyjności; program internacionalizacji „Interwood” oraz wsparcie rozwoju sektora poprzez jego umacnienie, dzięki uczestnictwu w najważniejszych wydarzeniach w sektorze oraz idei wspólnej marki „Associative Design”. Branża meblarska w Portugalii jest silnie nastawiona na eksport, firmy portugalskie coraz częściej szukają możliwości wejścia na bardziej odległe rynki, co wymaga wysokiego stopnia konkurencyjności sektora. Najważniejszymi czynnikami konkurencyjności w tym sektorze są badania i innowacja, kompetencja i jakość, design, wiedza i know-how, jak również dobry dostęp do rynków międzynarodowych. 18 Szansą dla portugalskiego sektora drzewnego, a przede wszystkim meblowego, jest znalezienie takiej strategii jego rozwoju, która pozwalałaby na: − uniezależnienie go od kondycji w sektorze budowlanym, − zmniejszenie zależności od rynku europejskiego w handlu zagranicznym, − zwiększenie dostępnych zasobów ludzkich, zwłaszcza średniej kadry kierowniczej, − zwiększenie możliwości użytkowania lasów w Portugalii, w celu zmniejszenia uzależnienia od zewnętrznych dostaw surowców, − zwiększenie zdolności do innowacji i kreatywności, szczególnie we wzornictwie. Do opracowania wykorzystano informacje z opracowania „A Fileira da Madeira e Mobiliário em Portugal” oraz biuletynów stowarzyszenia Associação Industrial de Madeira e Mobiliário de Portugal (Stowarzyszenie ds. Przemysłu Drzewnego i Meblarskiego w Portugalii). Oprac.: Elżbieta Siuta Correia, Ekspert POIG 10.11.2011r.
