Wskaźniki zrównoważonego rozwoju

Transkrypt

WSKAŹNIKI ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU i BADANIA JAKOŚCI ŻYCIA
Wskaźniki zrównoważonego rozwoju
Efektem końcowym funkcjonowania wspólnoty samorządowej jest stan jej rozwoju
w wymiarze społecznym, gospodarczym i środowiskowym. Sumuje on efekty wysiłków
mieszkańców, podmiotów gospodarczych i władz lokalnych, uzyskiwane w określonych
uwarunkowaniach. Z sumy tych wyników mieszkańcy rozliczają swoje władze, dlatego
wiedza o szczegółowych parametrach rozwoju w tych wymiarach ma tak istotne znaczenie.
Pomocną miarą w tym zakresie będzie zestaw wskaźników zrównoważonego rozwoju.
Model „zrównoważonego rozwoju” (samopodtrzymującego, trwałego – w którym wszystkie
trzy wymiary są utrzymane w trwałej równowadze) jest modelem idealnym, do realizacji
którego należy dążyć prowadząc długofalową politykę rozwoju.
Upadek systemu nakazowo-rozdzielczego w Polsce z końcem lat 80tych i późniejsze
przemiany spowodowały zachwianie iluzorycznej na ogół „równowagi” sztucznie
podtrzymywanej kiedyś bez poszanowania dla zasad demokracji, ekonomii czy ekologii.
Dlatego w większości miast, moment „startu” władz lokalnych przed 18 laty był daleki od
równowagi tych trzech wymiarów rozwoju i pełen trudnych wyzwań.
Dlatego też, dążąc do poprawy sytuacji na różnych etapach rozwoju lokalnego, władze
mogły i świadomie wybierały prymat jednego lub dwóch z tych trzech wymiarów nad innymi.
Wiele miast nadal znajduje się w fazach rozwoju, w których stan równowagi nie został wciąż
osiągnięty. W każdym jednak przypadku rada i burmistrz powinni znać i potrafić ocenić aktualny stan rozwoju z punktu widzenia wskaźników zrównoważonego rozwoju. Umożliwia
to najnowsza część bazy SAS, zarówno dla jednego miasta, jak i w zestawieniu z innymi.
Zasada zrównoważonego rozwoju jest jedną z podstawowych konstytucyjnych zasad ustroju
państwa polskiego. Zgodnie z art. 5 Konstytucji RP: „Rzeczpospolita Polska strzeże
niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolność i prawa człowieka i
obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia
ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju”. Zrównoważony rozwój
jest także zasadą ustrojową Wspólnoty Europejskiej.
Wskaźniki zrównoważonego rozwoju są narzędziem informacyjno-diagnostycznym
ułatwiającym ocenę i zarządzanie sferą społeczną, gospodarczą i środowiskową na poziomie
lokalnym, regionalnym i krajowym. Badania w ramach Systemu Analiz Samorządowych
prowadzone są na poziomie lokalnym (gminnym). Te same wskaźniki są niezwykle
użyteczne w sporządzaniu i aktualizacji strategii rozwojowych jednostek samorządu, w tym
strategii sektorowych, oraz studiów wykonalności do projektów przygotowywanych do
finansowania ze środków Unii Europejskiej. Tak jak wcześniej wspomniano – ich zmiana w
czasie, w zestawieniu ze zmianami w innych podobnych samorządach pozwala na
monitoring procesów i
programów rozwojowych realizowanych w danej jednostce
samorządu.
Wskaźniki zostały pogrupowane według trzech ładów:
(a) środowiskowo-przestrzennego,
(b) gospodarczego i
(c) społecznego (obejmującego również sferę instytucjonalną).
W ramach każdego z trzech ładów wyróżniono szereg dziedzin:
Ład społeczny
Ład gospodarczy
Ład środowiskowoprzestrzenny
1.
Demografia
1.
Finanse gminy (budżet;
dochody i wydatki;
zobowiązania,
wierzytelności,
korzystanie ze środków
UE)
1.
Ekologizacja planowania
przestrzennego
2.
Edukacja ( w tym
oświata)
2.
Przedsiębiorczość
(podmioty gospodarcze i
pracujący)
2.
Ochrona przyrody i
krajobrazu
3.
Pomoc społeczna
3.
Struktura podmiotów
gospodarczych
3.
Ochrona i zrównoważony
rozwój lasów
4.
Zdrowie
4.
Poziom i struktura
zatrudnienia
4.
Ochrona gleb i odpady
5.
Bezpieczeństwo
publiczne
5.
Budownictwo
mieszkaniowe
5.
Ochrona zasobów kopalin
6.
Mieszkalnictwo
6.
Turystyka
6.
Ochrona wód
(powierzchniowych i
podziemnych; zasoby,
jakość; zanieczyszczenie,
zużycie, stosunki wodne i
ochrona przed powodzią)
7.
Kultura, sport i
rekreacja (styl życia)
7.
Rolnictwo
7.
Ochrona powietrza atm.
(jakość, emisje, ochrona
klimatu)
8.
Partycypacja
społeczna
8.
Infrastruktura techniczna
8.
Ochrona klimatu
akustycznego (jakość
klimatu, emisje,
oddziaływanie hałasu)
9.
Aktywność na rynku
pracy
9.
Wykorzystanie
materiałów i surowców
(w tym odpady
przemysłowe i ich
wykorzystanie)
9.
Energia odnawialna
(wykorzystanie)
10.
Ład Instytucjonalnopolityczny
10.
Dostępność produktów i
usług
1o
Bezpieczeństwo
biologiczne, chemiczne,
elektromagnetyczne i
przeciwdziałanie skutkom
awarii przemysłowym
Źródło: T.Borys, Zaprojektowanie i przetestowanie ram metodologicznych oraz procedury
samooceny gmin na podstawie wskaźników zrównoważonego rozwoju w Systemie Analiz
Samorządowych (SAS), Raport dla ZMP, Jelenia Góra – Poznań, 2008
Podstawy teoretyczne tego podejścia sformułowane zostały przez prof. Tadeusza Borysa
(m.in.: Borys T. (red.) 2005, Wskaźniki zrównoważonego rozwoju, Wydawnictwo Ekonomia i
Środowisko, Warszawa-Białystok). Dla celów SAS koncepcja ta została dopracowana w
latach 2007-2008 (patrz raporty Prof. Tadeusza Borysa – dostępne na stronie głównej
internetowej SAS – w zakładce OPRACOWANIA EKSPERCKIE, zawierające pełną listę
wskaźników).
Do celów interpretacyjnych wskaźniki w każdym z ładów podzielono na tzw. krótką listę (ok.
20 wskaźników o najwyższym potencjale wyjaśniania - na każdy ład), oraz tzw. długą listę (te
same 20 i dalszych ok. 60 bardziej szczegółowych, razem ok. 80 wskaźników na każdy ład.
Wskaźniki można przeglądać z punktu widzenia ich wartości oraz dynamiki w
poszczególnych miastach (Moduł 2: Obraz mojego miasta) lub przekrojowo dla dowolnej
liczby samorządów – co pokazuje tendencje w tym zakresie w skali kraju (Moduł 3:
Prezentacja wskaźników wg dziedzin).
W module 2 (Obraz mojego miasta) wszystkie wskaźniki z długiej i krótkiej listy dla danego
miasta można oglądać w zestawieniu z wynikami dla grupy porównawczej, średnią wartością
dla gmin w powiecie, w województwie i w Polsce. Wskaźniki z długiej listy można oglądać
także na wykresach kolistych (tzw. radarowych), które zestawiają wartość danego wskaźnika
w ramach dziedziny w danym ładzie w konkretnej wybranej gminie, ze średnią wartością
tego wskaźnika w gminach zaliczanych do tej same grupy porównawczej.
W module 3 (Prezentacja wskaźników wg. dziedzin) możemy zaobserwować jaka rozkładają
się wartości danego wskaźnika w całej populacji gmin w kraju – z podziałem na miejskie,
miejsko-wiejskie, wiejskie i miasta na prawach powiatu. Jeżeli dodatkowo wchodząc do
modułu 3 wskażemy jakie miasto chcemy aby było wyróżnione na tym wykresie (ponieważ
szczególnie nas interesuje) to program wykaże wartość wskaźnika dla tego miasta jako
pierwszy słupek od lewej strony. Bez dokonania takiego wyboru pierwszy słupek od lewej
strony będzie miał zawsze wartość najwyższą. Oprogramowanie pozwala ponadto na wybór
własnej, samodzielnie budowanej grupy porównawczej.
Przykładowe wskaźniki zrównoważonego rozwoju (z różnych dziedzin – z krótkiej listy):
1. Wskaźniki ładu społecznego, np.:
• ogólne saldo migracji na 1000 ludności
• wydatki majątkowe na oświatę w przeliczeniu na 1 mieszkańca
• mieszkania oddane do użytku na 1000 mieszkańców
2. Wskaźniki ładu gospodarczego, np.:
• dochody własne budżetu gminy na 1 mieszkańca
• liczba podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców
• długość (w km) kanalizacyjnej czynnej sieci rozdzielczej na 100 km2 powierzchni
3. Wskaźniki ładu środowiskowo-przestrzennego, np.:
• powierzchnia zieleńców, zieleni ulicznej i osiedlowej na 1 mieszkańca (w ha/osobę)
• nakłady inwestycyjne na ochronę różnorodności biologicznej i krajobrazu ogółem na
1000 mieszkańców
• odpady wytworzone w ciągu roku w 1000 t/mieszkańca
Brakujące dane:
Niestety nie dla wszystkich wskaźników, które są konieczne dla monitorowania stanu
zrównoważenia rozwoju jednostki samorządu – są odpowiednie źródła danych w statystyce
publicznej. Do takich wskaźników, dla których brakuje danych należą m.in.
 Liczba dzieci w przedszkolach na 1 nauczyciela
 Użytkownicy lokali komunalnych zalegający z opłatami za mieszkania do wszystkich
użytkowników mieszkań komunalnych [%]
 Osobo-dni leczenia na 1000 mieszkańców
 Udział pracujących w sektorze prywatnym w ogólnej liczbie pracujących [%]
 Udział małych i średnich przedsiębiorstw w ogólnej liczbie przedsiębiorstw [%]
 Powierzchnia gruntów ornych jako % powierzchni gminy
 Udział dróg gminnych remontowanych do dróg gminnych ogółem (w %)
 Powierzchnia użytków rolnych na jednego mieszkańca (w ha)
Lista ta zostanie przekazana do Głównego Urzędu Statystycznego.
Mierzenie jakości życia
Wysoka jakość życia winna być uznawana za nadrzędny cel rozwoju zarówno na szczeblu
lokalnym, regionalnym, krajowym jak i międzynarodowym. Jest ona ostatecznym efektem
działań podejmowanych przez odpowiednie struktury władzy, w tym władze samorządowe
Rys. 1. Relacje pomiędzy jakością życia, zrównoważonym rozwojem oraz usługami
publicznymi (ilustracja za opracowaniem P.Rogali i T.Potkańskiego)
Jakość
życia
mieszkańców
Zrównoważony
rozwój
Wpływ pozostałych czynników
(np. polityki rządu, inflacji,
zjawisk demo-graficznych,
ukształtowania przestrzennego,
położenia geograficznego, itp.)
Usługi publiczne
(administracyjne, społeczne i techniczne)
Jakość życia mieszkańców należy mierzyć w oparciu o:
(a) obiektywne dane, którymi jest właśnie zestaw wskaźników zrównoważonego
rozwoju, w zestawieniu z
(b) danymi subiektywnymi, pochodzącymi z badań opinii mieszkańców danej jednostki
samorządu.
Gdyby tylko przyjąć drugi zestaw to wynik, choć oddający preferencje mieszkańców, mógłby
być oderwany od rzeczywistości i możliwości polskich samorządów. Pozwala to bardziej
poprawnie interpretować wyniki do celów podejmowania decyzji zarządczych.
Wiele polskich miast stosuje już badania opinii publicznej do formułowania wizji, strategii
rozwoju i określania potrzeb mieszkańców, nie mniej jest to nadal znikomy procent polskich
samorządów. Np. w Poznaniu od wielu lat władze samorządowe w współpracy z Centrum
Badania Jakości Życia na Uniwersytecie Adama Mickiewicza (kierownik Prof. Ryszard
Cichocki) prowadzą systematyczne badania ankietowe na temat różnych aspektów życia w
ramach programu „Wskaźniki jakości życia mieszkańców Poznania”. Mieszkańcy są pytani o
opinie na temat m.in. komunikacji publicznej, zdrowia, bezpieczeństwa socjalnego, stanu
środowiska naturalnego, zadowolenia z pracy, edukacji, poczucia zagrożenia
przestępczością, sposobów spędzania wolnego czasu czy poczucia związku z miastem.
Wskaźniki te, mające charakter subiektywny, w zestawieniu z miarami statystycznymi dla
badanych dziedzin i sytuacji, pozwalają na rzetelny monitoring warunków stanowiących o
jakości życia w mieście, widzianych z perspektywy mieszkańców.
Badania opinii mieszkańców na temat jakości życia każdy samorząd musi prowadzić sam i to
cyklicznie. Pomoc ZMP może polegać na udostępnieniu przetestowanych i zestandaryzowanych zestawów ankiet badania opinii, które będą dostosowane do wielkości, a poprzez
to do charakteru miasta (gminy miejsko-wiejskiej), oraz na upowszechnianiu wiedzy o
metodach prowadzenia takich badań.. Sądzimy, że obniży to koszty ich samodzielnego
prowadzenia lub zlecania przez miasta, co z kolei pozwoli na szerokie upowszechnienie
takich badań (na razie prowadzi je systematycznie tylko kilka miast). Ankieta została
przygotowana w wersji dla obszarów miejskich i obszarów miejsko-wiejskich. Szczegółowy
opis metodologii i formularz ankiety – patrz Moduł nr 5. Ankieta będzie testowana w IV
kwartale 2008 przez kilka miast członkowskich Związku. Po zakończeniu testu metody i
kwestionariusza ankietowego ostateczna wersja zostanie zaprezentowana pozostałym
samorządom.
W celu dokonania zestawienia wyników z badania opinii mieszkańców (przy wykorzystaniu
zaproponowanego przez ZMP kwestionariusza ankiety) z wartościami wskaźników
zrównoważonego rozwoju proponujemy wykorzystać zestaw dostępny w SAS, używając do
dokonania korelacji między ocenami subiektywnymi (opinie mieszkańców) a obiektywnymi
(statystycznymi – wg. dziedzin zrównoważonego rozwoju) następującego zestawienia:
ŁAD SPOŁECZNY
Lp.
Dziedziny zrównoważonego
rozwoju – należy sprawdzić
wartości odpowiednich
wskaźników
1.
Demografia
2.
Edukacja ( w tym
oświata)
Wybrane subiektywne wskaźniki jakości życia
Część A. Wskaźniki:
6. Jak Pani/Pan ocenia w swojej gminie możliwość i warunki
podnoszenia poziomu wykształcenia przez dzieci i
młodzież.
podnoszenia poziomu wykształcenia przez osoby dorosłe.
3.
Pomoc społeczna
Część A. Wskaźnik:
8. Jak Pani/Pan ocenia w swojej gminie wsparcie dla osób
wymagających pomocy (ubogich, niepełnosprawnych,
bezrobotnych, itp.)
4.
Zdrowie
9. Jak Pani/Pan ocenia w swojej gminie możliwości i warunki
korzystania z usług służby zdrowia.
Część C. Wskaźniki:
6. Czy uważa się Pani/Pan za osobę cieszącą się dobrym
zdrowiem.
7. Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy chorowała Pani/Pan
poważnie.
5.
Bezpieczeństwo
publiczne
10. Jak Pani/Pan ocenia w swojej gminie stan
bezpieczeństwa publicznego.
Część C. Wskaźniki:
4. Czy czuje się Pani/Pan bezpieczny w ciągu dnia.
5. Czy czuje się Pani/Pan bezpieczny wieczorem i w nocy?
6.
Mieszkalnictwo
11. Jak Pani/Pan ocenia w swojej gminie możliwość
kupienia/wynajęcia/ wybudowania mieszkania lub domu.
Część C. Wskaźnik:
8. Czy jest Pani/Pan zadowolony ze swojej sytuacji
mieszkaniowej.
7.
Kultura, sport i rekreacja
(styl życia)
spędzania wolnego czasu
Część B. Wskaźnik:
3. Czy w ciągu ostatnich 3 miesięcy uczestniczyła Pani/Pan w
wydarzeniach gminnych.
8.
Partycypacja społeczna
Część B. Wskaźniki:
1. Czy uważa Pani/Pan, że ma realny wpływ na to co się
dzieje w Pani/ Pana najbliższym otoczeniu. 2. Czy działa
Pani/Pan w jakiś formalnych lub nieformalnych
organizacjach – chodzi o działalność, na rzecz
społeczności, nie związaną z zarobkowaniem.
9.
10.
Aktywność na rynku
pracy
Ład Instytucjonalnopolityczny
16. Jak Pani/Pan ocenia w swojej gminie sytuację na rynku
pracy.
4. Jak Pani/Pan ocenia w swojej gminie gotowość
odpowiednich służb na sytuacje kryzysowe.
17. Jak Pani/Pan ocenia w swojej gminie funkcjonowanie
urzędu gminy/miasta.
18. Jak Pani/Pan ocenia w swojej gminie działalność władz
samorządowych.
ŁAD GOSPODARCZY
Lp.
wskaźników
Wskaźniki jakości życia
1.
Finanse gminy (budżet;
dochody i wydatki;
zobowiązania, wierzytelności,
korzystanie ze środków UE)
-
2.
Przedsiębiorczość (podmioty
gospodarcze i pracujący)
3.
4.
Struktura podmiotów
gospodarczych
Poziom i struktura
zatrudnienia
wygodnego robienia zakupów.
skorzystania z potrzebnych usług.
podnoszenia wykształcenia przez osoby dorosłe.
16. Jak Pani/Pan ocenia w swojej gminie sytuację na rynku
pracy.
5.
Budownictwo mieszkaniowe
11. Jak Pani/Pan ocenia w swojej gminie możliwość kupienia/
wynajęcia/wybudowania mieszkania lub domu.
8. Czy jest Pani/Pan zadowolony ze swojej sytuacji
mieszkaniowej.
6.
Turystyka
-
7.
Rolnictwo
-
8.
Infrastruktura techniczna
Część A. Wskaźnik
poruszania się po swojej gminie – drogi, parkingi, komunikacja
publiczna.
9.
Wykorzystanie materiałów i
surowców (w tym odpady
przemysłowe i ich
wykorzystanie)
10.
Dostępność produktów i usług
-
wygodnego robienia zakupów.
skorzystania z potrzebnych usług.
10. Czy uważa Pani/Pan, że Pani/Pana sytuacja finansowa
jest dobra i stabilna.
ŁAD ŚRODOWISKOWO PRZESTRZENNY
Lp.
wskaźników
1.
Ekologizacja planowania
przestrzennego
Ochrona przyrody i
krajobrazu
2.
Wskaźniki jakości życia
3. Jak Pani/Pan ocenia w swojej gminie estetykę budynków,
ulic oraz czystość porządek w miejscach publicznych.
1. Jak Pani/Pan ocenia w swojej gminie czystość środowiska
przyrodniczego.
5. Jak Pani/Pan ocenia w swojej gminie zmiany jakie się
dokonały w środowisku przyrodniczym na przestrzeni
ostatnich 3 lat.
3.
Ochrona i zrównoważony
rozwój lasów
4.
Ochrona gleb i odpady
przyrodniczego.
ostatnich 3 lat.
5.
Ochrona zasobów kopalin
6.
Ochrona wód
przyrodniczego.
ostatnich 3 lat.
7.
Ochrona powietrza atm.
przyrodniczego.
ostatnich 3 lat.
8.
Ochrona klimatu
akustycznego
1. Jak Pani/Pan ocenia w swojej gminie uciążliwość hałasu.
ostatnich 3 lat.
9.
Energia odnawialna
(wykorzystanie)
1o
Bezpieczeństwo biologiczne,
chemiczne,
elektromagnetyczne i
przeciwdziałanie skutkom
awarii przemysłowym
4. Jak Pani/Pan ocenia w swojej gminie gotowość
odpowiednich służb na sytuacje kryzysowe.
Źródło: Piotr Rogala, Raport z realizacji pracy „Zaprojektowanie i przetestowanie systemu
mierzenia jakości życia w gminach, etap 1., s. 44-48, Raport dla ZMP, Jelenia Góra –
Poznań 2008.

Wskaźniki zrównoważonego rozwoju

Transkrypt

Podobne dokumenty

Ankieta satysfakcji pacjenta z otrzymanej usługi

Proponowane tematy prac - Artur Zimny on-line

Numer 8 - Gmina Jabłonna