Prawo autorskie osobiste i majątkowe

Ochrona własności
intelektualnej
Prawo autorskie osobiste i majątkowe
oraz ich ochrona
dr inż.
in . Robert Stachniewicz
AUTORSKIE PRAWA OSOBISTE (definicja, zastosowanie i ochrona)
Autorskie prawa osobiste to zespół uprawnień, jakie przysługują twórcy
utworu.
Autorskie prawa osobiste chronią „intelektualny” związek twórcy z jego
dziełem. Powstają one z chwilą ustalenia utworu (przeniesienia zamysłu
twórczego na jakąkolwiek formę, z którą może zapoznać się grupa osób)
W prawie polskim pojęcie autorskich praw osobistych reguluje art. 16
"Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych" (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz.
904).
Prawo osobiste jest rodzajem szczególnej więzi niezbywalnej i nie
podlegającej zrzeczeniu się, łączącej twórcę z jego utworem (podobnie jak
np. ojcostwo).
Autorskie prawo osobiste nigdy nie wygasa i jest, z natury rzeczy,
niezbywalne, nie można się go zrzec ani przenieść na inną osobę.
W prawie więź ta wyraża się poprzez niezbywalne prawo do:
- autorstwa utworu,
(→ np. ojcostwo),
- oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do
udostępniania go anonimowo,
(→ może też producent lub wydawca),
- nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego
wykorzystania,
(→ zakazuje wprowadzanie zmian, zniekształceń, przeinaczeń, dodatków oraz wykorzystanie w
miejscach i sytuacjach naruszających przesłanie i naruszemie „dobrego imienia” utworu),
- decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności,
(→ na skutek zmian faktów i wydarzeń lub niedoskonałości dzieła autor może zmienić termin
pierwszego udostępnienia),
- nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
(→ np. projekty architektoniczne czy architektoniczno-urbanistyczne które są realizowane przez
inne osoby niż autor),
Inne prawa szczegółowe przysługujące autorowi utworu:
- sprzeciw przeciwko zniszczeniu dzieła plastycznego,
- dostępu do utworu znajdującego się u nabywcy,
- wycofania przez twórcę dzieła z obiegu,
- odstąpienia od umowy lub jej wypowiedzenie,
- przeprowadzenia nadzoru autorskiego przed rozpowszechnieniem utworu.
Ochrona autorskich praw osobistych
Autorskie prawa osobiste wg. KC podobne do dóbr osobistych →
zdrowie, wolność, nazwisko, tajemnica korespondencji, itp.
Wniesienie powództwa do sądu o naruszenie p.a. przysługuje:
• autorowi (za życia),
• zstępnym (rodzinie, ew. stowarzyszeniom i organizacjom zarządzających
p.a.
Przepisy o ochronie osobistych praw autorskich są zawarte w:
- Kodeksie cywilnym,
- Ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 1994 Nr 24
poz.83 z późniejszymi zmianami).
- Ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. nr 47 poz. 211).
Zgodnie z przepisem art. 24 kodeksu cywilnego ten, czyje dobro osobiste
zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać:
- zaniechania tego działania (chyba, że nie jest ono bezprawne i nie
stwierdzono niebezpieczeństwa naruszenia dóbr osobistych autora),
- usunięcia jego skutków (w szczególności ażeby złożyła oświadczenie
odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie np. sprostowanie, przeprosiny,
ogłoszenia wyroku w mediach, dokonania zmian w dziele lub we wszystkich
jego egzemplarzach, itp.),
- zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty – z orzeczenia sądu odpowiedniej sumy pieniężnej dla autora lub na wskazany cel społeczny z
doznaną krzywdę (niezależnie od innych środków potrzebnych do
usunięcia skutków naruszenia).
Zgodnie z przepisem Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
przewiduje dwa reżimy z tytułu dopuszczenia się czynu nieuczciwej
konkurencji: cywilnoprawny, skupiający się na szeroko rozumianym
odszkodowaniu i interesach majątkowych poszkodowanego oraz reżim
karny, zmierzający do ukarania sprawcy naruszenia.
W zakresie roszczeń cywilnych, w razie dokonania czynu nieuczciwej
konkurencji, przedsiębiorca, którego interes został zagrożony lub
naruszony, może żądać:
- zaniechania niedozwolonych działań,
- usunięcia skutków niedozwolonych działań,
- złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w
odpowiedniej formie,
- naprawienia wyrządzonej szkody, na zasadach ogólnych,
- wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, na zasadach ogólnych,
- zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze
wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego - jeżeli czyn nieuczciwej
konkurencji był zawiniony.
Zgodnie z przepisem art. 78 Ustawy o prawie autorskim i prawach
pokrewnych ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym
działaniem, może żądać:
Uprawniony, którego autorskie prawa osobiste zostały naruszone, może
żądać od osoby, która naruszyła te prawa:
- zaniechania naruszania,
- usunięcia skutków naruszenia,
- zadośćuczynienia pieniężnego.
(w/w czynności jak w KC).
AUTORSKIE PRAWA MAJĄTKOWE (definicja, zastosowanie i ochrona)
Autorskie prawa majątkowe (ang. Copyright → ) zespół uprawnień,
jakie przysługują twórcy utworu, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii
ekonomicznych tych uprawnień (albo w określonych przypadkach
wydawcy lub producenta).
W prawie polskim pojęcie autorskich praw majątkowych reguluje art. 17
(i dalsze) "Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych" to monopol
praw majątkowych na rzecz autora utworu.
Do praw tych zalicza się: wyłączne prawo do korzystania z utworu,
dowolnego rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji,
wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
Wyłączne prawo do korzystania z utworu – prawo do korzystania z korzyści ekonomicznych i zawodowych wynikających z wyniku intelektualnego
chronionego prawem.
(powstaje: pośrednio – decyzja urzędu patentowego na podstawie norm prawnych;
bezpośrednio – na podstawie ustaw, konwencji oraz porozumień międzynarodowych)
Pole eksploatacji utworu – to działalność, w której przysługuje twórcy
wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim.
Do pól eksploatacji można zaliczyć:
- utrwalanie i zwielokrotnianie utworu (wytwarzanie egzemplarzy utworu),
- obrotu oryginałem utworu lub egzemplarzami, na których go utrwalono
(użyczenie, najem, wprowadzenie do obrotu),
- rozpowszechnienie inną metodą (publiczne wykonanie, wyświetlanie,
emitowanie lub reemitowanie, publiczne udostępnianie np. w internecie,
itp.).
Pola eksploatacji
Utrwalanie utworu – nadanie utworowi postaci materialnej pozwalającej
na zapoznanie się z nim przynajmniej jednej osobie (poza autorem).
(wykonanie pierwszego egzemplarza – oryginału na nośniku)
cd. pola eksploatacji
Zwielokrotnienie utworu – wykonanie kopii utworu z egzemplarza
oryginalnego. Kopie nie muszą być wykonane na takim samym nośniku co
oryginał (obraz malarski → fotografia obrazu; kopia cyfrowa/digitalizacja).
Gdy zwielokrotnienie ma charakter nielegalny (bez zgody autora) nie ma znaczenia cel
zwielokrotnienia (komercja, charytatywny) i liczba kopii. Wyjątek → użytek osobisty lub
publiczny.
Korzystanie z utworu – wykonanie kopii utworu z egzemplarza
oryginalnego. Kopie nie muszą być wykonane na takim samym nośniku co
oryginał (obraz malarski → fotografia obrazu; kopia cyfrowa/digitalizacja).
Utwór opublikowany – utwór, który za zezwoleniem twórcy został
zwielokrotniony i którego egzemplarze zostały udostępnione publicznie.
cd. pola eksploatacji
Rozpowszechnienie utworu – udostępnienie publiczne utworu za zgodą
twórcy.
(utwór nie musi być zwielokrotniony aby go rozpowszechnić, np. publiczne )
Wprowadzenie utworu do obrotu – publiczne udostępnienie jego
oryginału albo egzemplarzy drogą przeniesienia ich własności, dokonanego
przez uprawnionego lub za jego zgodą.
Przeniesienie własności egzemplarza utworu (np. sprzedaż książki, nagranej płyty
CD) nie powoduje przejścia autorskich praw majątkowych na nabywcę, natomiast
przeniesienie autorskich praw majątkowych nie przenosi na nabywcę własności
egzemplarza utworu (o ile w umowie nie jest zapisane inaczej).
Ochrona autorskich praw majątkowych
Ochrona autorskich praw majątkowych → art. 79-80 Pr.Aut.
Ochrona autorskich praw majątkowych przewiduje możliwość żądania
od osoby, która te prawa naruszyła:
1) zaniechania naruszania,
2) usunięcia skutków naruszenia,
3) naprawienia wyrządzonej szkody:
- na zasadach ogólnych albo
- poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności,
a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego
wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem
udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu;
4) wydania uzyskanych korzyści.
Niezależnie od w/w roszczeń, uprawniony może się domagać:
- jednokrotnego albo wielokrotnego ogłoszenia w prasie oświadczenia
odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie lub podania do publicznej
wiadomości części albo całości orzeczenia sądu wydanego w
rozpatrywanej sprawie, w sposób i w zakresie określonym przez sąd,
-zapłaty przez osobę, która naruszyła autorskie prawa majątkowe,
odpowiedniej sumy pieniężnej, nie niższej niż dwukrotna wysokość
uprawdopodobnionych korzyści odniesionych przez sprawcę z dokonanego
naruszenia, na rzecz Funduszu Promocji Twórczości, gdy naruszenie jest
zawinione i zostało dokonane w ramach działalności gospodarczej
wykonywanej w cudzym albo we własnym imieniu, choćby na cudzy
rachunek.
Mniej dotkliwe odszkodowania → naruszenie niezawinione a zaniechanie
lub usunięcie szkody niewspółmiernie dotkliwe.
Czas trwania autorskich praw majątkowych i ich ochrona:
- trwają przez cały czas życia twórcy i 70 lat po jego śmierci,
- 70 lat od daty pierwszego rozpowszechnienia utworu - twórca nie znany.
Jeżeli z mocy ustawy autorskie prawa majątkowe przysługują innej
osobie niż twórca:
- 70 lat liczy się od daty rozpowszechnienia utworu,
- 70 lat od daty ustalenia utworu - gdy utwór nie został rozpowszechniony;
- 50 lat w odniesieniu do nadań programów RTV (licząc od roku pierwszego nadania);
- 50 lat w odniesieniu do sporządzania i korzystania z fonogramów i wideogramów (licząc od roku sporządzenia)
Ograniczenia ochrony majątkowego prawa autorskiego
Ograniczenia autorskich praw majątkowych wynikają z: ustalonego
okresu istnienia, wyczerpania prawa, dozwolonego użytku osobistego,
rozpowszechniania, możliwości cytowania oraz wynikają z różnych
innych regulacji prawnych.
Art. 34.
Można korzystać z utworów w granicach dozwolonego użytku pod
warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz źródła. Podanie
twórcy i źródła powinno uwzględniać istniejące możliwości. Twórcy nie
przysługuje prawo do wynagrodzenia, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Art. 35.
Dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub
godzić w słuszne interesy twórcy.
Poprzez dozwolony użytek osobisty ustawodawca dopuścił to
wyłączenie ze względów społecznych, dzięki czemu umożliwić to ma
szerokiej rzeszy odbiorców dzieła zapoznanie się z jego walorami
artystycznymi lub np. wizualnymi.
Dzięki tej regulacji, bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie m.in.
korzystać z rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku
osobistego.
(dozwala się korzystanie przez krąg osób pozostających w związku osobistym,
nie dopuszczalne jest natomiast korzystanie z utworów architektonicznych lub
arch.-urbanist. Czy baz danych, chyba że dotyczy to własnego użytku
naukowego niezwiązanego z celem zarobkowym).
Ustawa dopuszcza również możliwość cytowania.
Cytat - dosłowne przytoczenie czyichś słów.
W pracy naukowej cytat to nie tylko wierne przytoczenie słów autora, ale
również ich własna przeróbka, która może odbiegać od oryginału, jednak
w zasadniczy sposób utrzymuje sens pierwowzoru.
(obwarowania → cytowanie w zakresie uzasadnionym wyjaśnieniem, analizą
krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości. W celach dydaktycznych
uwzględnienie cytowania w książkach itp. utworach, autorowi przysługuje prawo
do wynagrodzenia)
Cytując utwór należ pamiętać aby go oznaczyć w taki sposób, aby
jego twórca oraz sam utwór stał się rozpoznawalny.
Od cytatu należy odróżnić tzw. powołanie się na określoną myśl
autora, zawartą w jego utworze. Wówczas jeśli nie jest podawana ona w
wersji oryginalnej, wystarczy zaznaczenie, że opieramy się na pewnej
koncepcji, tezie lub hipotezie określonego twórcy.
Niektóre wnioski wynikające z ustawy o prawie autorskim …
Dla użytku osobistego zgodnie z art. 23. ust.1. ustawy wolno korzystać
bez zgody twórcy utworu i nieodpłatnie z pojedynczych egzemplarzy utworu
rozpowszechnionego, tzn. takiego, który za zezwoleniem twórcy został
udostępniony publicznie (wyjątki: utwór architektoniczny i architektonicznourbanistyczny w zakresie budowania, programy komputerowe).
Zakres podmiotowy prywatnego użytku obejmuje krąg osób
pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa,
powinowactwa lub stosunku towarzyskiego (art. 23. ust.2. ustawy).
(Oznacza to na przykład, że można swoim krewnym i znajomym pożyczać, bądź
wykonywać kopie książek, filmów i albumów muzycznych. Nie jest to jednak dozwolone w
przypadku programów komputerowych bądź gier. Niezgodna z prawem będzie również
wymiana np. w ramach "klubu miłośników muzyki", jeśli nie wszyscy członkowie się znają i
utrzymują ze sobą stały kontakt. Możliwe jest jednak podarowanie, bądź odsprzedaż
również obcym osobom zakupionych wcześniej egzemplarzy utworów)
Znaki używane przy ochronie praw autorskich
Copyright - wszystkie prawa zastrzeżone (lub: wszelkie prawa zastrzeżone,
ang. all rights reserved) to zasada, którą objęte jest tradycyjne prawo autorskie. Nie
zezwala ona zmieniania utworu oraz kopiowania bez zgody autora (zwykle pisemnej).
Copyleft - rodzaj systemu licencjonowania praw autorskich, zezwalający na
modyfikację i dowolną redystrybucję pracy.
Nazwa etymologicznie jest odwróceniem znaczenia słowa copyright i jednocześnie swoistą
grą słowną. "Copy" (kopiowanie) i "right" (prawo) to inaczej zastrzeżenie wszelkich praw
do kopiowania, natomiast "left" to po angielsku "lewo" i jednocześnie odmiana słowa
"leave" (porzucić), zatem termin "copyleft" może być rozumiany jako świadome
"porzucenie" zastrzeżeń do kopiowania.
Creative Commons - organizacja typu non-profit, która postawiła sobie za
zadanie uzyskanie kompromisu pomiędzy pełną ochroną praw autorskich a niczym
nieskrępowanym korzystaniem z twórczości innych osób. Używając hasła "pewne prawa
zastrzeżone" (ang. some rights reserved), w opozycji do wszelkie prawa zastrzeżone (ang.
all rights reserved), organizacja stara się zapewnić twórcom jak najlepszą ochronę ich
praw przy jednoczesnym umożliwieniu jak najszerszego wykorzystania ich dzieł.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych
Przeniesienie autorskich praw majątkowych możliwe jest na drodze:
1. Dziedziczenia (rodzina, krewni itd.)
2. Podpisania umowy (przeniesienia praw autorskich, korzystania z utworu
→ licencja, stworzenie utworu)
3. Nabycia ich przez przyjęcie utworu przez pracodawcę.
Umowa o przeniesienie praw autorskich powinna zawierać:
(rozporządzanie całością lub częścią praw)
1. Wyraźne postanowieniem woli przeniesienia tych praw w formie pisemnej
(brak postanowienia → tylko licencja);
2. Określenie jaki utwór jest przedmiotem umowy;
3. Pola jego eksploatacji;
4. Sposób korzystania z utworu;
5. Chwilę (datę) przejścia/przejęcia tych praw.
Umowa o korzystanie z utworu (licencyjna) może być:
( określa czas trwania umowy → jeśli brak zapisu to 5 lat;
lub gdy zapis o wydłużonym okresie → na czas nieokreślony ale autor może ją
wypowiedzieć z zachowaniem terminów umownych;
zawiera zakres terytorialny a jeśli takiego brak → terytorium licencjobiorcy)
1. Wyłączna;
(tylko forma pisemna, zobowiązanie licencjodawcy do nieudzielania licencji
innym osobom w ogóle lub na danym terytorium ew. na danym polu eksploatacji)
2. Niewyłączna (zwykła).
(nie wyklucza udzielania licencji innym osobom i korzystania z utworu przez
licencjodawcę; możliwość udzielania dalszych licencji przez licencjobiorce →
sublicencje)
Od umowy można odstąpić: jeśli licencjodawca nie dostarczy utworu w
oznaczonym w umowie terminie, utwór zawiera usterki, wad prawnych
utworu.
Umowa o stworzenie utworu
(reguluje wzajemne stosunki między zamawiającym utwór a przyjmującym zamówienie –
przyszłym twórcą utworu)
Przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do stworzenia utworu i dostarczenia go dla zamawiającego. Utwór musi posiadać znamiona określone w
Ustawie PrAut. (indywidualny charakter, ustalony w jakiejkolwiek postaci).
Procedura postępowania:
- termin 6 miesięcy od dostarczenia utworu na powiadomienie o przyjęciu,
nie przyjęciu lub uzależnieniu przyjęcia od dokonania zmian w określonym
terminie (brak zawiadomienia → utwór przyjęty bez zastrzeżeń),
- w ramach spornych tj. różnice zdań co do powodów przyjęcia utworu
decyzja sądu jest ostateczna,
- 2 lata od przyjęcia musi nastąpić jego rozpowszechnienie (jeśli tak było w
umowie), po upływie tego okresu autor może wyznaczyć dodatkowy termin
nie krótszy niż 6 m-cy a potem odstąpić od umowy lub ją wypowiedzieć.
Zarządzanie autorskimi prawami majątkowymi
Organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi wykonują na
rzecz twórców w nich zrzeszonych czynności dot. autorskich praw
majątkowych (autor nie ma fizycznej możliwości kontroli wykorzystania
swojego utworu w różnych miejscach i przez różnych użytkowników oraz
czerpania korzyści finansowych).
Stowarzyszenia zbiorowego zarządzania tworzą ujednolicone prawa
dla użytkowników utworów, które umożliwiają eksploatację/ użytkowanie
utworu stworzonego przez twórcę (zrzeszonego). Umożliwiają zbiorowe
zarządzanie i ochronę powierzonych im praw autorskich lub praw
pokrewnych oraz wykonywanie uprawnień wynikających z Ustawy o PrAut.
Przykłady stowarzyszeń działających w Polsce:
- ZAiKS (Związek Autorów i Kompozytorów Scenicznych),
- ZASP (Związek Artystów Scen Polskich),
- SARP (Stowarzyszenie Architektów RP),
- ZPAV (Związek Producentów Audio-Wideo).
Komisja Prawa Autorskiego
Komisja powołana przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
(→ 40 arbitrów z organizacji zbiorowego zarządzania, stowarzyszeń, artystów,
producentów, org. radiowych i TV oraz podmiotów zajmujących się korzystaniem z
utworów; mandat → 3 lata)
Komisja pełni funkcję:
1. Zatwierdzającą tabele wynagrodzeń za korzystanie z utworów lub
artystycznych wykonań objętych zbiorowym zarządzaniem;
2. Wskazuje org. właściwe do zarządzania prawami autorskimi jeżeli na
danym polu istnieje więcej niż jedna taka organizacja a twórca lub artysta
nie należy do żadnej z nich;
3. Rozstrzyga spory dot. stosowania konkretnych tabel wynagrodzeń za
korzystanie z utworów.