Analiza ryzyka przy wykonywaniu ręcznych prac transportowych

Analiza ryzyka przy wykonywaniu ręcznych prac transportowych

ARCHIVES
of
ISSN (1897-3310)
Volume 10
Special Issue 2/2010
87 – 91
FOUNDRY ENGINEERING
16/2
Published quarterly as the organ of the Foundry Commission of the Polish Academy of Sciences
Analiza ryzyka przy wykonywaniu
ręcznych prac transportowych
G. Kowal
Zakład Metalurgiczny ALSTOM Power Oddział w Elblągu, ul. Dolna 5, 82-300 Elbląg, Polska
Kontakt korespondencyjny: e-mail: [email protected]
Otrzymano 20.05.2010; zaakceptowano do druku 05.06.2010
Streszczenie
Ręczne przemieszczanie ładunków, mimo postępu technicznego oraz nowoczesnej organizacji prac, pozostaje ciągle jedną z form
transportu wewnątrzzakładowego, także w przemyśle odlewniczym. Uwzględnienie ręcznych prac transportowych w ocenie ryzyka
zawodowego oraz podejmowanie działań eliminujących prace ręczne jest obowiązkiem pracodawcy wynikającymi z przepisów polskiego
prawa.
W przypadku Zakładu Metalurgicznego można stwierdzić, że w wielu procesach wykonywane są przez pracowników ręczne prace
transportowe. Za przykład mogą posłużyć procesy topienia (ręczne podawanie dodatków, ściąganie żużla, itp.), czy wykańczania odlewów
(szlifowanie).
Celem przeprowadzonej analizy było określanie poziomu ryzyka związanego z wykonywaniem ręcznych prac transportowych na
wybranych stanowiskach pracy, określenie obszarów i czynności, które w największym stopniu wpływają na wyniki oceny. W pracy
przedstawiono także rozwiązania techniczne i organizacyjne zastosowane w celu redukcji poziomu ryzyka związanego z wykonywaniem
ręcznych prac transportowych (poprawa ergonomii stanowiska pracy, metody pracy oraz świadomość pracownika w zakresie dobrych
praktyk).
W pracy omówiono również metody stosowane do przeprowadzenia oceny ryzyka ręcznych prac transportowych, w tym, szerzej
zastosowaną w Zakładzie Metalurgicznym metodę KIM (Key Item Method). Metoda ta proponuje szacowanie ryzyka poprzez kalkulację
poszczególnych wskaźników punktowych (punkty klasyfikacji czasu, postawy, masy ładunku, warunków pracy itp.) zebranych na
podstawie wykonanych chronometraży prac ręcznych na stanowiskach oraz informacji zebranych od osób kierujących pracownikami.
Słowa kluczowe: BHP; Ocena ryzyka; Ręczne prace transportowe; Wytapiacz; Wykańczacz.
1. Wprowadzenie
Zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego są najbardziej
rozpowszechnionym problemem zdrowotnym związanym z pracą.
Dolegliwości te dotykają miliony pracowników – aż 24%
pracowników krajów unijnych skarży się na bóle kręgosłupa, 22%
- na bóle mięśni. W nowych państwach członkowskich unii
schorzenia te występują jeszcze częściej – odpowiednio 39%
i 36% [1]. Obecnie spotkać można różne metody oceny ryzyka
opracowane dla takich prac, jednak najbardziej popularne są
metody opierające się na gotowych wzorcach porównawczych
(piktogramach, zdjęciach). Główne metody oceny to Karty
ARCHIVES OF FOUNDRY ENGINEERING Volume 10, Special Issue 2/2010, 87-91
87
Oceny Ręcznych prac Transportowych (ang. Manual Handling
Assessmnet Charts – MAC) oraz Metoda Wskaźników Kluczowych (ang. Key Item Method – KIM) [2]. Opracowane są również
przewodniki korzystania z w/w metod. Przy ocenie wartości
poszczególnych wskaźników niezbędna jest odpowiednia wiedza
w odniesieniu do ocenianej czynności składowej. Jeżeli takiej
wiedzy nie mamy, to należy przeprowadzić szczegółową analizę
wszystkich wykonywanych czynności. W żadnym wypadku nie
wolno opierać się na przypuszczeniach, gdyż zwykle prowadzą
one do fałszywych wyników. Ważnym elementem przed rozpoczęciem oceny jest przeprowadzenie chronometraży na
stanowiskach, określenie rodzaju prac na stanowisku, zgrupowanie czynności o podobnym charakterze pracy, oraz czasu ich
trwania lub ilości powtórzeń.
Analizę ryzyka przy wykonywaniu prac ręcznych przeprowadzono na stanowiskach wytapiacz i wykańczacz w Zakładzie
Metalurgicznym ALSTOM Power Oddział w Elblągu. Stanowiska oceniano posługując się metodą KIM.
2. Metodyka badań, założenia badawcze,
doświadczenia
Metoda KIM jest narzędziem opracowanym przez Federalny
Instytut Bezpieczeństwa i Higieny Pracy oraz Komitet ds.
Bezpieczeństwa i Ochrony Pracy.
Dostępne są dwa arkusze kalkulacyjne, które pozwalają
ocenić poniższe operacje:
•
czynności ciągnięcia i pchania,
•
czynności podnoszenia, trzymania i przenoszenia.
Szacowanie ryzyka związanego z wykonywaniem prac
ręcznych metodą KIM polega na ocenie punktowej wskaźników
czasu pracy lub ilości powtórzeń (T), ładunku (L), postawy (P)
i warunków pracy (C). Posługując się poniższym wzorem otrzymuje się wynik oceny ryzyka (R).
R = (L + P + C ) × T
Każda grupa punktów klasyfikacji (L, P, C) zebrana jest
w postaci tabeli, z których wybieramy wartości odpowiadające
w najbliższym stopniu ocenianemu przypadkowi. Tabele posiadają opisy słowne oraz ilustracje pomocne w doborze punktacji.
Dokładny opis metod wraz z rozwiązanymi przykładami
dostępne są w Przewodniku po wybranych metodach oceny
ryzyka: KIM i MAC [2].
Przykładami stanowisk w obszarze przemysłu odlewniczego,
gdzie występuje szereg prac ręcznych są stanowiska wytapiacza
oraz wykańczacza odlewów. Charakterystykę czynności oraz
wyniki ocen przedstawiono w dalszej części artykułu.
2.1. Wytapiacz – charakterystyka stanowiska
W wyniku przeprowadzonych chronometraży na stanowisku
wytapiacza pieców łukowych pogrupowano czynności według
zaleceń metodologii KIM. Część z nich oceniono jako trzymanie
(operacje świeżenie wsadu tlenem gazowym, dosypywanie
dodatków stopowych, noszenie lanc i grac). Sprostować należy, iż
czynności transportowe mogą być oceniane jako Trzymanie jeśli
przebyta droga jest krótsza niż 5m. W związku z powyższym
88
czynności noszenia lanc i grac zostały sklasyfikowane jako
Trzymanie. Drugą grupą ocenianą jako Czynności ciągnięcia
i pchania były operację mieszania metalu, ściągania żużla gracą.
Ocenę ryzyka związanego z ręcznymi pracami przeprowadzono oddzielnie dla trzech wytapiaczy pracujących
równocześnie.
2.2. Wykańczacz – charakterystyka stanowiska
Praca na stanowisku wykańczacza polega na oczyszczaniu
odlewów przy użyciu ręcznych szlifierek elektrycznych i pneumatycznych. Wszystkie czynności oceniono jako Trzymanie.
3. Opis uzyskanych wyników
3.1. Wytapiacz – uwagi ogólne
Zestawienie czasu trwania lub ilości powtórzeń wykonywanych
czynności wykonywanych przez każdego z trzech pracujących
wytapiaczy przedstawia tabela 1.
Tabela 1.
Zestawienie operacji przypadających na każdego pracownika z
podaniem czasu lub liczby powtórzeń
Wytapiacz
Trzymanie [min]
Ciągnięcie i
pchanie
[ilość]
operację dosypywanie trzymanie
mieszanie,
świeżenia
dodatków
grac i lanc
ściąganie
żużla
1
15
11
13
100-110
2
92
11
13,5
100-130
3
14
14
200-230
Na podstawie przeprowadzonych chronometraży zauważyć można
zróżnicowanie w podziale prac przypadających na pojedynczego
pracownika. Wytapiacz nr 2 wykonywał 85% operacji świeżenia
tlenem, natomiast wytapiacz nr 3 nie wykonywał ich wcale. Druga
znacząca różnica wystąpiła podczas mieszania metalu, ściąganie żużla
ocenianych jako grupa czynności ciągnięcia i pchania. Wytapiacz nr
3 wykonywał dwukrotnie więcej tego typu prac w porównaniu do
wytapiacza nr 1 lub 2.
Wielkości ujęte w tabeli 1 posłużyły do wyboru punktacji
wskaźnika czasu. Wszystkie wskaźniki oraz łączny wynik oceny
przedstawia tabela 2.
3.1. Wykańczacz – uwagi ogólne
W przeciwieństwie do wytapiacza w przypadku wykańczacza
odlewów nie ma potrzeby oceny indywidualnej. Pracownicy mają
taki sam zakres prac, w trakcie zmiany roboczej. Nie ma też
potrzeby rozdzielania czynności, gdyż różnice są na tyle
niewielkie, iż ocenić je można wspólnie jako Trzymanie. Czas
pracy z ręcznymi narzędziami elektrycznymi i pneumatycznymi
oscyluje w przedziale 4 – 5,5 h.
Punktację wskaźników oraz wynik oceny przedstawia
tabela 3.
ARCHIVES OF FOUNDRY ENGINEERING Volume 10, Special Issue 2/2010, 87-91
Tak samo jak w przypadku oceny wytapiacza, punkty
klasyfikacji czasu wpływają w największym stopniu na łączny
wynik. Jednak w przeciwieństwie do wytapiacza, gdzie można
obniżać wynik i poziom ryzyka poprzez np. równiejszy podział
prac, na stanowisku wykańczacza sytuacja jest trudniejsza. Zakres
prac oraz ich czas jest taki sam dla wszystkich pracowników na
tym stanowisku. Zmniejszenie czasu pracy spowoduje wydłużenie
czasu trwania procesu co spowoduje potrzebę większej ilości
wykańczaczy. Metoda KIM pozwala nam się jednak przyjrzeć
innym czynnikom np. ergonomicznym.
W trakcie oceny zauważono, że pracownicy bardzo często
przyjmują nieprawidłową postawę pracy. Szlifowanie odbywa się
w pozycji kucznej, przy skręconym tułowiu, uniesionymi rękoma
itp. Uzależnione jest to od kształtu odlewu lub braku wiedzy
pracowników na temacie ergonomii pracy.
Tabela 2.
Zestawienie punktowe ocen ryzyka przy wykonywaniu ręcznych prac
transportowych na stanowisku wytapiacz
Trzymanie
Punkty
Wytapiacz
Wytapiacz
Wytapiacz
klasyfikacji
Nr 1
Nr 2
Nr 3
Ładunku
2
2
2
(L)
Postawy
4
4
4
(P)
Warunków
2
2
2
pracy (C)
Czasu pracy
4
6
4
(T)
Wynik oceny
32
48
32
ryzyka
Ciągnięcie i pchanie
Ładunku
3
3
3
(L)
Postawy
3
3
3
(P)
Warunków
2
2
2
pracy (C)
Czasu pracy
4
4
6
(T)
Wynik oceny
32
32
48
ryzyka
Tabela 3.
Ocena ryzyka przy wykonywaniu ręcznych prac transportowych
na stanowisku wykańczacz.
Trzymanie
Punkty klasyfikacji
Wykańczacz
Ładunku
1
(L)
Postawy
3
(P)
Warunków pracy
2
(C)
Czasu pracy
8
(T)
Wynik oceny ryzyka
48
Podejmowane działania w zakresie ergonomicznego projektowania stanowiska oraz budowanie świadomości pracowników
pozwala nam na obniżenie poziomu ryzyka zachowując obecny
czas pracy.
4. Dyskusja
Przeprowadzanie szczegółowych analiz stanowisk pozwala
nam zdefiniować okoliczności i czynności gdzie wskazane byłoby
zastosowanie środków korygujących. Podczas przeprowadzania
oceny metodą KIM nie jest wymagane przyjmowanie postaw
i warunków skrajnych, jeśli występują sporadycznie. Poszczególne poziomy należy traktować jako orientacyjne z założeniem, że
w miarę wzrostu liczby punktów rośnie też ryzyko przeciążenia
układu mięśniowo-szkieletowego [3].
Otrzymane metodą KIM wyniki oceny to trzeci poziom
zakresu ryzyka w skali 4-stopniowej. Wprowadzając działania np.
szkolenia w zakresie ergonomii, poprawnej postawy pracy ciała
w trakcie pracy oraz projektowanie stanowisk (lub ich poprawa)
zgodnie z zasadami ergonomii pozwala nam obniżyć punktację
wskaźników, a tym samym poziom zakresu ryzyka. Jeżeli wynik
punktowy uzyskany podczas oceny przekracza 10 pkt jest to drugi
poziom zakresu ryzyka (łącznie 4 poziomy), przy którym obciążenie fizyczne może wystąpić u mniej odpornych osób (np. nowy
pracownik, młodociani itp.). Następny poziom (jeżeli wynik
punktowy oceny przekroczy 25 pkt) to poziom trzeci, gdzie
obciążenie fizyczne układu może wystąpić u osób o normalnej
odporności.
W przypadku stanowiska wytapiacz w Zakładzie Metalurgicznym ALSTOM Power Sp. z o.o. głównym czynnikiem
wpływającym na różne wyniki ocen był nierównomierne
rozłożenie prac. Najmniej czynności przypadało na wytapiacza nr
1. Pracownik ten był prowadzącym proces wytopu (nadzorującym
był mistrz pieców łukowych). W trakcie wytopu istnieją jednak
możliwości bardziej równomiernego rozłożenia prac. Dotyczy to
przede wszystkim operacji mieszania oraz ściągania żużla,
ponieważ przy tego typu operacjach pracownicy wykazywali
największe zmęczenie. W trakcie przeprowadzania chronometrażu wytapiacz nr 3 wykonał ponad 200 takich operacji,
podczas gdy pozostali połowę mniej. Następna uwaga dotyczyła
zbyt krótkich (lub braku) uchwytów grac. Jeśli pracownicy
wykonują czynności mieszania parami, uchwyt jest zbyt krótki na
trzymanie przez dwóch pracowników w prawidłowej pozycji
pracy (sylwetka prosta). Pracownicy ustawiali się w pozycji
z skręconym tułowiem, natomiast w przypadku braku uchwytu
wykonywał taką czynność pojedynczy pracownik. Przyjmował
również opisaną wyżej, nieprawidłową postawę ponieważ pojedyncza obsługa gracy wiąże się z większym nakładem siły.
Gdyby prace takie wykonywane były przez jednego pracownika,
łączny wynik przekroczyłby najwyższy poziom zakresu ryzyka
związanego z wykonywaniem ręcznych prac transportowych.
Stąd ważnym następstwem wykonanej oceny ryzyka jest
podnoszenie świadomości pracowników. Jest to tym bardziej
efektywne, jeśli dysponujemy własnym materiałem zarejestrowanych w zakładzie pracy. Przegląd narzędzi, w tym wypadku grac,
to również przykład szybkiego i prostego działania poprawiające
warunki pracy.
Innym działaniem zmniejszającym narażenie układu
mięśniowo-szkieletowego podjętym przez Zakład Metalurgiczny
ARCHIVES OF FOUNDRY ENGINEERING Volume 10, Special Issue 2/2010, 87-91
89
było zaprojektowanie stanowiska na którym znajdują się
wszystkie dodatki ładowane do pieca za pomocą łopaty. Poziom
pobierania dodatków znajduje się na wysokości ud pracownika.
Wyeliminowało to potrzebę schylania się, czyli pracy łopatą
w pozycji uciążliwej. W przypadku pieca kadziowego część
dodatków dostarczana jest podajnikiem taśmowym na pomost
pieców, co eliminuje potrzebę ładowania ich na niższym
poziomie, a następnie dostarczenia załadowanej skrzyni przez
suwnicę i pobieranie dodatków już na pomoście pieców.
Podwyższenie poziomu składowania lanc i grac również
eliminuje potrzebę schylania się. Lance oraz grace składowane są
na uchwytach na wysokości bioder pracownika.
Na stanowisku pracy takim jak wykańczacz działaniem
zmniejszającym czas pracy z użyciem ręcznych narzędzi
elektrycznych jest zainstalowanie szlifierek na podwieszanym
ramieniu. Pracownik używa siły tylko do przesuwania narzędzia.
Szlifierki podwieszane stosuje się przy wszystkich płaskich
powierzchniach wykańczanego odlewu.
Innym rozwiązaniem było zaprojektowanie podestów,
poprawiających warunki ergonomiczne stanowiska pracy. Podesty
są jedno- lub dwupoziomowe, w zależności od wielkości odlewu.
Eliminuje to pracę z użyciem drabiny, lub co gorsze klocków,
podestów (tzw. samoróbek) zwiększających ryzyko wypadkowe.
Długotrwała praca ręcznymi narzędziami elektrycznymi
i pneumatycznymi niesie za sobą obciążenie stawów powodowane przez wibracje. Stosowanie prostych rozwiązań typu opaski,
usztywniacze zmniejsza narażenie na tego typu zagrożenia. Jeśli
już pracownik przyjmuje postawę kuczną, umożliwienie
pracownikowi stosowania nakolanników również przyczyni się na
redukcję zmęczenia podczas pracy w niewygodnej pozycji.
Pamiętać trzeba, że na tego typu stanowiskach pracy, gdzie
przyjmowanie mniej poprawnych ergonomicznie pozycji ciała jest
sytuacją częstą ważne jest budowanie świadomości pracownika.
Prowadzenie w zakładzie szkoleń, kampanii odnośnie dobrych
i złych praktyk przyczynia się na zwiększanie świadomości
pracowników.
Pamiętać jednak trzeba, że ciągle pozostają sytuacje nietypowe, kiedy pracownik nie ma możliwości przyjmowania
prawidłowych postaw. Czynności takie powinny być ciągle
nadzorowane.
6.
7.
8.
9.
10.
5. Wnioski
1. Celem niniejszej pracy było przeanalizowanie ręcznych prac
transportowych na wybranych stanowiskach pracy w Zakładzie Metalurgicznym ALSTOM Power (wytapiacz,
wykańczacz).
2. Szacowanie ryzyka prowadzone było z wykorzystaniem
metod KIM.
3. Nie tylko sam wynik pozwala na interpretację poziomu
ryzyka, dzięki przeprowadzonym chronometrażom można
wnioskować:
• czy liczba operacji rozkłada się równomiernie na
każdego pracownika w danym obszarze pracy,
• który element oceny ryzyka (czas, liczba powtórzeń,
przyjmowana postawa itd.) wpływa w największym
stopniu na łączny wynik.
4. Większe ryzyko związane z wykonywaniem prac transportowych wystąpiło w przypadku wytapiacza nr 3 podczas opera-
90
5.
11.
cji ściągania/mieszania żużla (oceniane jako pchanie/ciągnięcie). Punktowy wynik oceny ryzyka o wartości 48
jest ponad 15 punktów większy w porównaniu z wytapiaczami nr 1 lub 2.
Wynik oceny przeprowadzonej dla wszystkich operacji na
stanowisku wytapiacza świadczy, iż liczba pracowników jest
wystarczająca przy wykonywaniu operacji topienia i obsługi
pieców.
Wynik oceny ryzyka na stanowisku wykańczacza to trzeci
poziom zakresu ryzyka (wynik punktowy o wartości 48).
W tym przypadku czynnikiem, który w największym stopniu
przyczynił się do tego wyniku jest czas czynności pracy.
Na wszystkich badanych stanowiskach poziom ryzyka jest
akceptowalny.
Do największych zagrożeń na analizowanych stanowiskach
zaliczono:
• nierównomierny podział czynności na każdego
pracownika,
• niewystarczającą komunikację z innymi pracownikami
pośrednio związanymi z procesem pracy,
• nieprawidłową
postawę
przyjmowaną
przez
pracowników,
• warunki środowiska pracy,
• niewystarczająca świadomość pracowników na temat
prawidłowych
postaw,
zachowań
w
trakcie
wykonywania czynności pracy.
Działania zmniejszające ryzyko na stanowisku wytapiacza:
• wyeliminowanie potrzeby ładowania dodatków
z niższego poziomu roboczego,
• wyeliminowanie potrzeby pochylonej pozycji podczas
pracy,
• obudowa pieców, zamykana w czasie najgłośniejszej
fazy pracy pieców – obniżenie poziomu hałasu na
stanowisku pracy,
• rozważenie możliwości dospawania dodatkowych
uchwytów podczas operacji ściągania żużla/mieszania
kąpieli w celu możliwości przyjmowania mniej
obciążającej postawy podczas pracy,
• rozmowa z nadzorem oraz szkolenie dla pracowników
posługując się przykładami nieprawidłowych zachowań
występujących bezpośrednio w zakładzie pracy.
Działania zmniejszające ryzyko na stanowisku wykańczacza:
• zainstalowanie podwieszanej szlifierki – zmniejszenie
czasu pracy z użyciem ręcznych narzędzi elektrycznych,
• zainstalowanie podestów, platform zaprojektowanych
do tego typu prac,
• wprowadzenie usztywniaczy nadgarstków.
Uznano, iż metoda ta sprawdziła się w warunkach zakładu
oraz podjęto kontynuację tego typu ocen na kolejnych
stanowiskach zakładu, np. formierz, zalewacz.
Literatura
[1] PIP: Mniej dźwigaj. Informacje dla pracodawców i pracowników sektora budowlanego lub handlu detalicznego. PIP
w ramach Europejskiej kampanii kontrolno-informacyjnej
SLIC. Ręczne przemieszczanie ciężarów 2008.
ARCHIVES OF FOUNDRY ENGINEERING Volume 10, Special Issue 2/2010, 87-91
[2] Głowczyńska-Woelke K.: Ryzyko związane z ręcznymi
pracami transportowymi. Przewodnik po wybranych
metodach oceny ryzyka: KIM i MAC. Inspektor pracy,
Warszawa 2008.
[3] Tokarski T.: Zapobieganie ryzyku zawodowemu przy
ręcznych pracach transportowych., Bezpieczeństwo pracy
nauka i praktyka nr 9/2002, s. 13-14.
[4] Kamińska J., Roman-Liu R.: Jak zmniejszyć obciążenie
kręgosłupa podczas pracy. Warszawa 2007.
Risk assessment related to manual handling on choosen work
possition in foundry Alstom Power Sp. z o. o.
Abstract
Manual handling remains one of the different types of transport inside working place, although technological progress and modern
organization of work. Manual transport as a transport inside working place is related to foundry industry. According to polish law
regulations employer has to give consideration to manual handling in professional risk assessment and introduce actions for manual
handling reduction. In Foundry Elblag case there is found that in many processes manual handling are made by workers. For example we
can choose melting processes (additives manual feeding, mixing and pulling metallurgical slag, etc.) or fettling processes like grinding.
Objective of that analysis was to define level of risk related to manual handling in work stand chosen and define activities impacted on
risk assessment result with biggest range. For risk reduction, technical and organizational solutions were shown (better ergonomically
work stand, method of work and worker’s awareness about good practices).
In this study methods related to manual handling risk assessment were described, focus on KIM method used in Foundry Elblag. Key
Item Method allow to estimate the risk by simple calculation based on key indicators (time rating points, rating points of mass, posture or
work condition). Points were chosen based on timekeeping, information from workers and foreman.
ARCHIVES OF FOUNDRY ENGINEERING Volume 10, Special Issue 2/2010, 87-91
91