zwrot do gleby pierwiastków — biogenów z opadem roślinnym w
Transkrypt
zwrot do gleby pierwiastków — biogenów z opadem roślinnym w
R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X X V , Z. 3, W A R S Z A W A 1974 Z B I G N I E W P R U S IN K IE W IC Z , H E L E N A D Z IA D O W IE C , M A R IA J A K U B U S E K ZWROT DO GLEBY PIERW IASTKÓW — BIOGENÓW Z OPADEM ROŚLINNYM W LESIE LIŚCIASTYM I M IESZANYM N A LUŹNYCH GLEBACH PIASKOW YCH Z ak ład G leboznaw stw a Uniw ersytetu M. K opernika w Toruniu W S T Ę P I O K R E Ś L E N IE C E L U B A D A Ń W ekosystemach leśnych pierwiastki-biogeny pobrane przez drzewo stan powracają częściowo do gleby z corocznym opadem liści, gałązek, owoców itp. Opad ten można traktować jako swego rodzaju naturalne nawożenie gleby. Mimo ogromnego znaczenia, jakie dla ekologii i hodowli lasu ma dokładne poznanie wszystkich ogniw biologicznego krążenia składników w ekosystemach leśnych, liczba polskich prac badawczych poświęconych tej problematyce jest wciąż jeszcze nader skromna. W la tach trzydziestych zagadnieniem tym zajmował się C h o d z i c k i [4]. Po ostatniej wojnie systematyczne badania tego rodzaju w rezerwatach leśnych Dolnego Śląska prowadzi W a c h o w s k a - S e r w a t k a [9, 10, 11]. W nawiązaniu do Międzynarodowego Programu Biologicznego po dobne prace zainicjowała również M e d w e c k a - K o r n a ś [7]. Szczególnie ważną rolę odgrywa opad roślinny w lasach porastających ubogie gleby piaskowe. Niekiedy spotkać można na takich glebach pięk ne, wielogatunkowe lasy liściaste i mieszane, 'które w naszym kraju zwy kło się raczej wiązać z glebami ukształtowanymi z zasobnych w skład niki odżywcze glin morenowych. Nasuwa się przypuszczenie, że tego ro dzaju „fenomeny” zawdzięczają swe istnienie między innymi, bardzo sprawnemu 'biologicznemu obiegowi składników. Niedobory pewnych pier wiastków mogą być rekompensowane dużą intensywnością tego obiegu. Niniejsza publikacja zawiera opis fragmentu prac, 'których celem jest sprawdzenie tej hipotezy. Badania prowadzane były częściowo w ramach koordynowanego przez Zakład Ekologii PAN problemu węzłowego 09.7.1.3. 238 Z. Prusinkiewicz, H. Dziadowiec, M. Jakubusek O B IE K T B A D A Ń Badania zostały zlokalizowane w rezerwacie Las Fiwnicki, na terenie nadleśnictwa Olek k. Torunia. Według dokonanego przez IBL podziału Polski na krainy i dzielnice przyrodniczo-leśne, obszar ten leży w Krainie Wielkopolsko-Pomorskiej, dzielnicy Puszcza Notecka. Jest to dzielnica najuboższa w opady w skali całego kraju (średnia wieloletnia dla To runia 495 mm). Gleby rezerwatu Las Piwnicki ukształtowały się w wię kszości z luźnych, częściowo zwydmionych, ubogich piasków terasowych pradoliny Wisły (IX terasa według G a 1o n a 5). Ich skład mechaniczny, zanalizowany w kilku typowych profilach, przedstawiono w tabeli 1. Analiza składu mineralnego tych piasków potwierdza ubóstwo skał macierzystych, z których rozwinęły się gleby rezerwatu (tab. 2). W związku z urozmaiconą rzeźbą terenu (formy wydmowe) zwierciadło wód gruntowych, zasilanych głównie podziemnymi spływami z pobliskiej wysoczyzny, występuje w rezerwacie na bardzo różnych głębokościach. Jednakże tylko połowa gleb rezerwatu kształtuje się z udzliałem wód gruntowych. Pozostała część należy do gleb autonomicznych. Bardziej szczegółowo stosunki wilgotnościowe w rezerwacie opisane zostały wcześ niej w pracy B e d n a r e k [3]. Pod względem typologicznym gleby omawianego obiektu reprezentują zasadniczo trzy jednostki systematyczne: gleby rdzawobrunatne, gleby bielicowe i gleby murszaste. Ponadto w kilku miejscach trafiają się nie wielkie powierzchnie płytkich gleb torfowych. Roślinność rezerwatu należy, według Rejewskiego, do następujących zespołów florystycznych : Pino-Quercetum, Tilio-Carpinetum (różne pod zespoły i facje), Circaeeo-Alnetum, Carici elongatae-Alnetum. Powierzch niowo dominują w rezerwacie dwie pierwsze asocjacje związane głównie z glebami autonomicznymi. Granice zespołu Pino-Quercetum pokrywają się mniej więcej z granicami typu siedliskowego boru mieszanego, a gra nice zespołu Tilio-Carpinetum obejmują dwie jednostki leśno-typologiczne: las mieszany i las świeży. Drzewostany w obu zespołach są dwuwar stwowe. Górną warstwę stanowią dęby (szypułkowy i bezszypułkowy — 220-280 lat) oraz sosna (150-200 lat). Niższą warstwę tworzy głównie grab (do 80 lat) i podrost dębów. Ponadto pojedynczo spotyka się brzozę brodawkowatą, a w miejscach najwilgotniejszych — olszę czarną. Warstwa krzewów jest na ogół rozwinięta bardzo dobrze. Przeważa leszczyna Corylus avellana, kruszyna Frangula alnus i czeremcha Padus avium. Ta ostatnia tworzy niekiedy formy drzewiaste. Nieco rzadziej spo tyka się trzmielinę europejską i brodawkowatą Evonymus europaea, E. verrucosa. W miejscach szczególnie wilgotnych trafia się porzeczka czar na Ribes nigrum. T a b e l a 1 U ziam ienie <-jleb па powierzchniach badawczych v: rezerwacie Larj Piwnicki Soil cranulation on experimental plots in the Las Piwnicki fore st reservation i Typ lasu J i Forest type Kr profilu Pozior.: Głębokość Profile :;o Heritor. Depth Czyści s:;!:ieletowe Procentov/a r:av/arto;'y c::.L::ci z.ir".:izLye/: / v: Per cent of earthy particlos cf nn ir. dia ГХ1 сг. particles > Las świeży Fresh fores*; VIII j 1 11 10-15 '.,09 3,92 "■1,29 2,42 24,80 0,26 5/, 42 32,97 C/G 75-85 0,39 2,4/ ^,42 32^.9 /В//С j ! /В//С I r i С I Fresh mired forest XI 0,1- 0,05 < 4 - 0, 5 ii 1 1 1 0-5 0,75 15,22 57,44 18,n 3 20-25 1,45 10,52 r>3,44 1 ,1 45-55 0,54 63,92 20,7 j 90-100 0,90 7,17 9,27 1 1 64,89 22,75 - - i i 120-130 0,18 4,02 53,10 32,77 2 1 0,06 2,52 54,30 34,80 165-175 0,08 4,20 3 00,60 с 2 i,r 9 180-190 0,28 4,14 58,62 26,75 0-5 0,42 7,15 58,74 18,87 10-15 0,54 7,56 60,49 66,24 21,85 19,62 A1 Л2 В 35-40 /В/с 70-80 j! i ! 0,42 7,19 j! 0,02 3,42 58,86 30,87 67-, 99 15,00 74,62 21,00 с 115-120 II 3,05 13,36 G L— . 175-180 _______ J ______ j j 0,25 1,62 i L J 30,60 j ! 3 1 2 3 2 2 I i ■— 2 1 3 ^ ,f ■,> p 4 2 1 1 1 - 155-165 10S* 0,02 10 2 3 2 1 iIi 0 j I i'-Cy r:iccr,ar.y J-.vic:;y 0,25- 0,1 4 5-55 A1 /3/ IX 0,5-0,25 3 A1 Las l.'.ixcl Го rest 1-0,5 1 1ПП 1 1 i V, 1 1 ------- i !_---------------, ! r ! 2 iI ! ~ I - j I “ T a b o 1 a 2 .':kłacl mineralny "wyrlmionych placków tarasowych w rezerwacie La3 Piwnicki / p r o fil nr IX/ Łiineral composition of (inne terracc яand:-: in the Lao Piwnicki forent reservation / p ro file Ко„IX/ 20-25 j 90,4 :\2 45-55 i 3 1 ,е i 90-100i 92 , 7 7,9 J 0,3 j 0,4 8,8 ■ 2,3 j j 12,0 5.4 i 1.6 ! 39,5 2,9 ! i,e I 35,0 3,1 i 1,2 1 j 2,1 1,2 0,8 i 8,8 0,1 j 10,5 3,7 155-165} 92,6 7,1 i 0,3 i 0,1 i з,е 4,5 180-190j 91,9 7, 3 I Iм ' 4,0 i i . j . . — — 34,1 1 j i i 30,0 39,9 ____ 1.8 1 П. P. С-i Gh c° •H•' ! n. r.. Ul Я r"i Я r-ł >> « « 1,1 1, 3 1.1 4,3 0,п 1,1 1.2 1,2 0,4 4,0 0.4 1,0 1,2 L _____ 2, с 1.2 1 <r> С -н ii rH"to а п !i! В ii i j 55 i 1 + ! ii 1 i 1 . i i ф 1 -H-H : tl Cl ОО 1i л-iS Оd I -P -4’ га a) г-1 гЧ ОО ti 1 1 t1 -P < D P It -p-и i о о -н-н 1 ГРРП « 1 I\Tie ozn aczon e U n i d e n t i fi e d I tl о I Я C.1 С) ■»= p ; ''J rt Si A p a ty t A p a t it s D ystön D isth en ----------------- \ I i _______i ____________ o rH r l 1 >i-rl i -p i 33 i i 0,1 « 0,2 0,3 i 1 1 0,1 7,1 j i i i i i i i i i___________________________ i i------------- 1 1 ~T 1 in q u a n t it a i; i v e Г; Amfibole + p ir o k s e n y Amphiboles I.Iirie r a l c o m p o s itio n o f h ea vy f r a c t i o n 1 I.Iir.cral сопт оc i t i e n o f i J j с and in v .'c ijjit -;i i i i i T T i 1 1 1 1 1! 1 1 1 0) 1 П 1 1 -P 4 > 1 3 (D v i ;-j f1 1 -H •H f-i J r\\ 0> <—1 VvH 1 ( я p: p; es i co-н cJl +> +> I to G) П. ) Й -brf ^5 Й tu a> t о о t о -р r-) en ! о -il l> о I ЙЙ Ш I йй CJГН J G №Clß 1 й я i >»-н Ü Ш i -r] G>■<-! to л 1 ^ rj u i о ы СО i Г-; o w n 1 u с.i r 1 1 1 __________ _L __________ Grar.aty G a m e ts 1 'О E '[Л O o л : *> оЛ Л -Р а* о , гЧ О on ” ; ; j.: л ad m in e ra ln y f r a k c j i c i ę ż k i e j v/ ',j ilo ś c io w y c h j j И о —— " “ Г -"' г i j Iln e n it Ilm e n it e : ! 3:<iaù n..ner a in y j piasku \• ^ v/acoï/ych 2,8 1,0 1,? i - 3,4 12,4 } 10,9 T.1 j - 3,6 25,4 } 5 , 9 4,9 31, 1 1 j 6,9 i 0,4 О I 11 2 ,j j 1,1 2,0 4,2 29,1 ! 3 .8 2,3 22,4 1 I 2,b i i i 6,1 4,9 ! j - 2,4 241 Opad roślinny w lesie liściastym na piaskach M ETODY Wybrano trzy powierzchnie reprezentujące trzy zasadnicze typy sie dlisikowe rezerwatu: las świeży, las mieszany i bór mieszany (tab. 3). Z przytoczonych danych wynika, że liczebność sosen nie odpowiada w pełni siedliskowym typom lasu na poszczególnych powierzchniach. Na każdej powierzchni rozmieszczono geometrycznie chwytacze opadu roś linnego o łącznej powierzchni otwarcia równej 5 m2. Zbiór oipadu prze prowadzano w ciągu 12 miesięcy — od początku października 1970 do Tabel U dział po ezególnych gatunków w drzewostanie na powierzchniach doświadczalnych Percentage of p a rtic u la r species in the tree stands on experimental plots P iętro i drzewo stanu } Gatunek Species Las świeży Pr esh fo re st Tree stand O ÏH до и ft ю P, из i b a Pinus e ilv e s tris i Quercus robur Quercus s e s s ilis G <u i— i> о о iH + + о й fi. ё. 'O о ^ft Alnus glutinosa Carpinus J botuluy _____ a b с 54 46 27 28 92,63 87 16 52 J 75 28 28 75,00 2 ,11 42 J 28 5,26 13 76 27 11,21 _ _ _ - d 28 28 67,74 19,35 88 ! 2 4 J 82 28 12,90 5 J 28 20 11,69 _ j 24 - 18 - 84,85 - 124 16 27 21 58,77 8,53 181 24 13 22 16 15 15 63,73 8,45 22 16 3,46 69 20 15 32,70 79 17 14 27,82 8a 02 i i 6,87 ■ 1 i i i 88 - - -2 3 *2 1 _ - 21.75 94 - - 30,72 132 - - 33,00 - - ! 40,52 181 - - i 45,25 9 Qucrcus robur Quercus _ s e s s i l i s _____ _ ■ ■— с ! d i 59 65 - Pinus s i lv e r t r i s ! Bór mieszany świeży Fresh mixed pine fo re st b с d a 23 7 i Alnus g lu tin osa 30 Carpinus betulua 218 Quercus robur Quercus s e s s ilis Las mieszany Mixed fo re st -23 ' - 20 i - 243 - ____ j___ ( i j — — — — — —____ _ 18 - i S I- 1 j 85,11 j 124 j i i i t I 1 i____ J —l 1 - _ ! 13,79 ---- ------ -- -- ___ а b с - lic z b a drzew na powierzchni 1 ha - number of trees' on the area of 1 hectare przeciętne pierśnice - average b re a s t-le v e l diameters przeciętna wysokość - average height d - ud zia ł procentowy - percentage ____ końca września 1971 r. ze zmienną częstotliwością, zależną od intensyw ności opadu. Analizy chemiczne wykonano na materiale pochodzącym ze zibioru masowego opadu jesiennego 1970 r. metodami Schillaka, zaleca nymi przez IMUZ [6]. R o c z n ik i G le b o z n a w c z e — 16 Z. Prusinkiewicz, H. Dziadowiec, M. Jakubusek 24 2 O M Ó W IE N IE W Y N I K Ó W Maksymalne natężenie opadu roślinnego stwierdzono na wszystkich trzech powierzchniach badawczych w październiku. Zebrano wówczas od 40 do 60% masy całorocznego opadu. Drugie, mniejsze maksimum, sta nowiące od 8 do 15% całorocznej produkcji ścioły, zaobserwowano w czer wcu. Zasadniczą masę czerwcowego opadu stanowiło igliwie sosny. Naj mniejsze ilości opadu zbierano w chwytaczach podczas miesięcy zimo wych. Roczny opad roślinny wyniósł na badanych powierzchniach prze ciętnie 1 około 4 t/ha (tab. 4). Zawierał on średnio ok. 45 kg ( ^ 1,1%) T a b e l a 4 IIoiTć /•;; V.cJ'iwJ i ul:ład chemiczny opadu roülinne;jo r.a pov/icrr.cliriiach oadav/czych w rezerwacie Lac Piwnic!:! /uv.ou::; anc cl:j:/ical composition of vegetation f a l l on the experimental plot3 in the Las j’ivmicki reservation iioczny opad Annual f -ili Ducha masa Dry matter Topiói Ash bas świeży Prosi; forest Las miessany î.'i::ccl forest 435Ь 3743 Bór niestary świeśy Presli p.i:-:ed forent 3823 172,8 223,7 103,3 •''■i 67,0 44,0 33,0 i!a i'. 27,«1 Ю,'.) 5,7 23,8 32,1 7» > 4 ,f; 4,1 2,3 1,1 11,1 >•> ? Al rV i: c j 4,4 1,7 1,3 48,8 2101,0 33, D 1793,0 10,3 3,8 1,5 1,2 50,8 18-39,0 azotu i ok. 190 kg ( ^ 4,8%) składników popielnych. Poza krzemem (ок. 50 kg/ha) w popiele najwięcej było wapnia (ok. 28 kg/ha), potasu (ok. 10 kg/ha), magnezu (ok. 7,8 kg/ha) i fosforu (ok. 4 kg/ha). Glinu było ok. 1,8 kg/ha. a żelaza 1,2 kg/ha. Podobne ilościowe uszeregowanie pier wiastków stwierdzili W а с h o w s к a - S e r w a t к a [9, 10, 11] w ma teriale z lasów liściastych Dolnego Śląska, R o d in i В a z у 1e w i с z [8] w opadzie roślinnym lasów mieszanych europejskiej części ZSRR oraz A u s s e n a c , B o n n e a u i Le T a c o n we Francji [2] ! Natomiast w opa 1 Przy zastosowanej liczbie chwytaczy nie udało się ustalić statystycznie udo wodnionych różnic między powierzchniami. Opad roślinny w lesie liściastym na piaskach 243 dzie szerokolistny ch lasów wschodniego Kaukazu A l i j e w dził odmienny szereg pierwiastków: [1] stwier Ca > Si > Mg > A l ^ P > S > Fe > Mn. Ilościowe proporcje najważniejszych biogenów — N:Ca:P:K:M g — układały się w badanym opadzie roślinnym mniej więcej jak: 10:5:1:2:1, a w przeliczeniu N:Ca0 :P20 5 :K 20 :Mg0 — jak 4:3:1:1:0,7. Zważywszy wysoką produktywność badanych drzewostanów można przypuścić, że stwierdzone proporcje składników powracających do gleby są zbliżone do optymalnych 2. Ustalając dawki nawozów mineralnych dla drzewostanów liściastych i mieszanych na ubogich siedliskach piasko wych należałoby więc dążyć do zachowania podobnych proporcji. Należy podkreślić, że w porównaniu ze stosowanymi obecnie w leś nictwie dawkami nawozowym i3 ilość pierwiastkow^biogenów powracają cych do gleby z opadem roślinnym była w badanych biocenozach mniej sza. Zdaje się jednak nie ulegać wątpliwości, że pierwiastki powoli uwal niane do gleby podczas stopniowej mineralizacji ścioły w ciągu całego okresu wegetacyjnego zużytkowywane są przez drzewostany daleko eko nomiczniej niż jednorazowe „uderzeniowe” dozy nawozów sztucznych, które w dodatku na glebach piaskowych mogą ibyć łatwo wypłukiwane poza zasięg głównej masy korzeni drzew leśnych. Dopiero zestawienie ilości pierwiastków zwracanych do gleby wraz z opadem listowia, z daw kami nawozowymi niezbędnymi do uzyskania dostrzegalnych efektów pro dukcyjnych pozwala na pełne uzmysłowienie sobie roli sprawnego obie gu składników mineralnych w kształtowaniu produktywności mało za sobnych leśnych gleb piaskowych. Wypływa stąd dla hodowli lasu wska zanie, aby stosując nawożenie gleb piaskowych nie zaniedbywać równo czesnego intensywnego wprowadzania i pielęgnacji podszytów, które usprawniają biologiczny obieg składników odżywczych, chroniąc je tym samym przed zibyt szybkim wypłukiwaniem z gleby. L IT E R A T U R A [1] Aliev G. A .: Return of A shy Elements into Soil in Various Ecological C on ditions of the B rodleared Forests of the Eastern SSR). G eoderm a 3, 1969/1970, 69-74. [2] A ussenaс G., В onneau 2 Z a niskie m ogą być jedynie М., Le dane Т а соn F.: Caucasus (The A zerbaijan Restitution dotyczące potasu, którego des elements dość znaczne ilości spłukiw ane są do gleby przez deszcze przechodzące przez korony drzew oraz spływ ające po pniach. 3 W lotniczym nawożeniu najsłabiej przyrastających drzewostanów sosnowych północnej części B o ró w Tucholskich stosuje się np. obecnie po 100 kg mocznika, fosforanu amonu (am ofos) oraz 56% chlorku potasowego na 1 ha. Z. Prusinkiewicz, H. Dziadowiec, M. Jakubusek 244 m in érau x au sol par l ’interm édiaire de la litière et des précipitations dans quatre peuplements l’orestiers de l ’est de la France. Oecol. plant. 7, 1972, 1, 1-21. [31 B e d n a r e k R.: Dynam ika stosunków wodnych w glebach piaskowych rezer w atu Las Piw nicki pod Toruniem. Zesz. nauk. U M K . N au k i m at.-przyr. 24, G eografia V II, 1970, 43-64. [4] C h o d z i c k i E.: Domieszka buka w sośninach jako czynnik edaficzny na piaszczystych popiołoziemach i buroziem ach dyluwialnych. K asa im. M ia n o w skiego W arsza w a 1934, s. 254. [5] G a l o n R.: Dolina Dolnej W isły, jej kształt i rozwój na tle dolnego Powiśla. Pr. Instyt. Geogr. U niw . P o m . nr 12-13, 1934. [6] Instytut M elioracji i Użytków zielonych: M etody analizy chemicznej gleb o r ganicznych i m ateriałów roślinnych. Falenty 1967. [7] M edwecka-Kornaś A .: Progress raport 1967-68 of Polish National C o m mitee for International Biological Program m e. W arsza w a 1969, P A N . [8] Rodin L. E., B a z y l e w i c z N. i biołogiczeskij I.: Dinam ika organiczeskogo wieszczestwa krugow orot zolnych elem ientow i azota w osnownych tipach rastitielnosti ziemnogo szara. Nauka, M osk w a 1965, s. 252. [9] W achow ska-Serw atka bie i w K.: Dynam ika składników pokarm owych w g le roślinach rezerw atu Łążczak. A cta U niv. W ratisl. Pr. bot. IV , 1964, 24, 89-108. [10] W a c h o w s k a - S e r w a t k a K., M a r c z o n e k A . : Azot i składniki m ine ralne w liściach drzew i roślin zielnych w rezerwacie Leśna W oda. Acta Univ. W ratisl. Pr. bot. IX , 1968, 64, 109-128. [11] W a c h o w s k a - S e r w a t k a ników m ineralnych w K., M a r c z o n e k A.: Sezonowe zmiany skład liściach drzew i roślin zielnych w rezerwacie K am ień Śląski. A cta Univ. W ratisl Pr. bot. X I, 1970, 116, 108-119. 3. П Р У С И Н К Е В И Ч , X. Д З И А Д О В Е Ц , М. Я К У Б У С Е К С В О ЗВ РА Щ Е Н И Е В П О Ч В У Э ЛЕМ ЕН ТО В — БИ ОГЕНОВ РАСТИТЕЛЬНЫ М ОПАДОМ В ЛИ СТВЕН НОМ И СМ ЕШ АН Н ОМ НА РЫ ХЛЫ Х ПЕСЧАНЫ Х ПОЧВАХ ЛЕСУ Лаборатория почвоведения Университета им. Н. Коперника в Торуни Р е з юме Целью работы было установление количеств и химического состава расти тельного опада в лиственном и смешанном лесах на слиготрсфны х ры хлы х песчаных почвах в заповеднике Л яс Пивницки вблизи г. Торунь. Исследования проводились на трех одногектарных опытных площ адях репрезентирующих лиственный и смешанный леса. Результаты анализов характеризую щ их почвы этих площадей помещены в табл. 1 Годичное производство сухой массы около 4 т на га , из чего около 50% максимум, составляющий около 12% и 2. Состав древостоев показан в табл. 3. растительного опада составило в среднем приходилось на октябрь. Второй, меньший годового производства, отмечен был в ию не. Участие главных растительных компонентов показано в табл. 4. Круглогодовой опад доставлял около 45 к г азота и около 190 к г золны х элементов на га . За исключением кремния (около 50 к г на г а ) наибольше было в золе кальция (около 28 к г на га ), затем к али я (около 10 к г на га), магния Opad roślinny w lesie liściastym na piaskach 245 (около-' 7,8 к г на га ) и ф осф ора (около 4 к г на га ). П о сравнении с применяе мыми в лесоводстве удобрительными дозами вышеприведенные количества являются заметно меньшими. Однако элементы освобождаемые в почву по немногу во время постепенной минерализации лесной подстилки в течение всего вегетационного периода по-Бидимому используются древостоем значи тельно лучше, чем одноразовые „ударные’’ дозы минеральных удобрений. Лиш ь сравнение количества элементов возвращаемых в почву с лиственным опадом в сопоставлении с дозами удобрений, необходимыми для получения уловимого производственного эффекта, позволяет уяснить себе полностью роль исправ ного протекания круговорота минеральных элементов в формировании про дуктивности слабо обеспеченных элементами лесны х песчаных почв. Z. P R U S IN K IE W IC Z , Н. D Z IA D Ó W LEC, М. J A K U B U S E K R E T U R N Т О S O IL O F E L E M E N T S — B IO G E N S W I T H L E A F F A L L I N D E C ID U O U S A N D M IX E D F O R E S T O N L O O S E S A N D Y S O IL S Departm ent of Soil Science, N. Copernicus University in Toruń Summary The aim of the w o rk w as to determine the amount and chemical composition of leaf fa ll in deciduous and m ixed forest on poor loose sandy soils in the forest reservation of L as P iw n ick i near Toruń. The respective investigations w ere carried out on three one-hectare experim ental plots representing deciduous and m ixed forest. The results of analyses characterizing soils of the above plots are put to gether in Tables 1 and 2. The composition of particular tree stands is presented in table 3. A n n u al production of dry matter of the vegetation fa ll amounted on the average m axim um to about 4 t/ha, 50% of which amounting fell in October. to about 12% of annual production The second, low er occurred in June. The percentage of m ain vegetation elements in the fall bulk is presented in T able 4. B y the w h o le-y ear fa ll about 45 kg nitrogen and about 190 kg ash elements per hectare w ere delivered. Beside silicon (about 50 kg/ha), the ash contained high amounts of calcium (about 28 kg/ha), potassium (about 10 kg/ha), magnesium (about 7.8 kg/ha) and phosphorus (about 4 kg/ha). As compared w ith the rates of fertilizers applied in the forestry, they represent much low er amounts. H ow ever, the elements delivered slowly to soil during the gradual litter m ineralization within the w hole grow ing season, are surely better utilized than the single ’’shock” rates of m ineral fertilizers. Only the comparison of amount of the elements returned to soil with the falling leaves w ith the fertilizer rates necessary for reaching distinct production effects, allows to be aw are of the role of an efficient circulation of m ineral elements in form ing productivity of poor forest sandy soils. From it there can be derived the indication for the forest cultivation specialists not to neglect the introduction and care of brushwood, which m aking more effective the biological circulation of particular elements, protect them against too quick leaching out of soil. Prof. dr Zbigniew Pruslnkiewicz Zakład Gleboznawstwa U M K Toruń, ul. Sienkiewicza 30 W płynęło do P T G w październiku 1972