Marta Piksa – Jakość życia homoseksualnych kobiet – studium

Marta Piksa – Jakość życia homoseksualnych kobiet – studium

Jakość życia homoseksualnych kobiet – studium przypadków
Prezentowana praca magisterska stanowi próbę zmierzenia się z zagadnieniem, które
coraz częściej pojawia się zarówno w dyskusji publicznej jak i naukowej, a którym jest
problematyka grup mniejszościowych borykających się ze stereotypami i uprzedzeniami
funkcjonującymi w społeczeństwie. Niniejsza praca skupia się jedynie na pewnym wycinku
istniejącego problemu, gdyż jej podmiotem była tzw. mniejszość seksualna, a konkretniej
homoseksualne kobiety. Zwrócenie uwagi na zagadnienie jakości życia pozwoliło
wieloaspektowo
rozpoznać
warunki
funkcjonowania
tejże
grupy.
Wychodząc
od
przedstawienia zarysu metodologicznego i tła teoretycznego przedstawię analizę i
interpretację zabranego materiału empirycznego.
Założenia metodologiczne
Badania zostały przeprowadzone w nurcie jakościowym. Decyzja ta była silnie
uwarunkowana chęcią zagłębienia historii pojedynczych osób, po to by szczegółowo poznać
dotykającą je rzeczywistość. Biorąc pod uwagę brak danych odnoszących się do populacji
homoseksualnych kobiet w Polsce, niemożliwym było określenie jak liczna powinna być
próbka reprezentatywna grupy badanej – ta kwestia także wzmocniła konieczność
przeprowadzenie badań fenomenologicznych. Trudność w stworzeniu wspomnianego
zestawienia demograficznego wynika z obawy osób homoseksualnych przed ujawnieniem się
jako takie, ze względu na szeroko pojętą stygmatyzację społeczną.
Kobiety, które zostały moimi rozmówczyniami były dobrane celowo; pochodziły z
województwa śląskiego i podlaskiego (4 osoby na każdy z regionów). Pomimo niewielkiej
liczby badanych, wyniki ukazane w prezentowanej pracy dostarczają wniosków, które są
ważne z punktu widzenia teorii i praktyki nauk społecznych. Ich analiza i interpretacja
realizuje zarówno cele poznawcze jak i praktyczne, które postawiłam tworząc koncept
niniejszej rozprawy, a więc: diagnozuje funkcjonowanie homoseksualnych kobiet pod kątem
jakości ich życia oraz przedstawia ich subiektywne odczucia odnoszące się do tej jakości
właśnie, a także dostarcza praktykom zajmującym się edukacją seksualną i działaniami
przeciwko homofobii, wiedzy związanej z problematyką nieheteronormatywności.
Na drodze badań zastosowano metodę indywidualnych przypadków oraz obserwację.
Wykorzystanymi technikami były wywiad narracyjny i obserwacja fotograficzna; stworzony
w ich ramach kwestionariusz wywiadu (poszerzony o listę zdań do dokończenia i tabelę
analizy SWOT) oraz arkusz obserwacji, umożliwił zebranie materiału empirycznego, który
dał odpowiedź na postawione pytania badawcze, z których główne brzmiało jaka jest jakość
życia homoseksualnych kobiet? Pozostałe problemy były ściśle związane z rozumieniem
pojęcia jakim jest jakość życia. To na podstawie szczegółowej analizy teoretycznej tego
zagadnienia wyodrębniono kategorie, które następnie dały podstawy ramie pojęciowej i
stanowiły esencję pozostałych pytań badawczych, a były to: zdrowie fizyczne, kondycja
psychiczna, relacje interpersonalne, życie społeczne, status materialny, aspekty środowiskowe
oraz uwarunkowania indywidualne, rodzinne i ekonomiczne.
Badania podzielono na dwa etapy: fazę koncepcyjną, podczas której określiłam
podstawowe założenia metodologiczne i teoretyczne oraz przeprowadziłam badanie
pilotażowe sprawdzając tym samym funkcjonalność narzędzi badawczych, a także fazę
wykonawczą, która służyła realizacji badań właściwych oraz ich opracowaniu, a więc
dokonano transkrypcji nagrań, zakodowania zebranego materiału, a następnie za pomocą
metody ciągłego porównywania i metody analizy treści, zostały wyprowadzone wnioski,
które poddano jakościowej interpretacji.
Poprzedzając przedstawienie wyników badań, zaprezentowałam sylwetkę każdej z
rozmówczyń zgodnie z kategoriami, które przyjęłam jako pewne dane zastane. Opisowi temu
podlegały kwestie indywidualne (m.in. wiek, okoliczności uświadomienia własnej orientacji
seksualnej), rodzinne (m.in. posiadanie rodzeństwa, typ rodziny pochodzenia i jej styl
funkcjonowania), ekonomiczne (forma zamieszkania, aktywność zawodowa) i środowiskowe
(miejsce pochodzenia i zamieszkania, posiadanie współmieszkańców). Niniejsza prezentacja
służyła nakreśleniu pewnego kontekstu funkcjonowania każdej z badanych stanowiąc tym
samym swoisty punkt odniesienia do dalszych interpretacji.
Przedstawione powyżej założenia metodologiczne nie stanowiły sztywnej ramy; w
toku badań przyjęte kategorie ulegały przekształceniom i rozbudowaniu ze względu na
pojawiające się nowe wątki i perspektywy
Założenia teoretyczne
Tło teoretyczne niniejszej pracy ukazuje problematykę płci społeczno-kulturowej,
procesy socjalizacji i stereotypizacji względem rodzaju, zagadnienia tożsamości, konteksty
homoseksualności oraz analizę konstrukt jakim jest jakość życia.
Wychodząc od nakreślenia procesu kształtowania się płci biologicznej przeszłam do
koncepcji gender powołując się na teorie psychologiczne, pedagogiczne i socjologiczne.
Podejście psychoanalityczne Zygmunta Freuda ukazało mechanizm identyfikacji (kompleks
Edypa i kompleks Elektry) jako ten, który służy wykształceniu się płci w wymiarze
społeczno-kulturowym [13].
Teoria społecznego uczenia się Alberta Bandury i koncepcja rozwojowo-poznawcza
Lawrenca Kohlberga dały podstawy do rozumienia analizowanego konstrukt jako
wypadkowej
podstaw
biologicznych,
modelowania
społecznego
jednostki,
procesu
wzmacniania wybranych zachowań przez dorosłych oraz wzorców kobiecości i męskości
obowiązujących w społeczeństwie [3; 41, s. 79].
Następnie przedstawiłam teorie schematów płci zarówno Sandry Bem jak i Hazel
Markus, ukazując tym samym kontinuum kobiecość-męskość, zgodnie z którym jednostki
organizują koncepcję własnej osoby. Zawierające się w ich ramach konstrukty (S. Bem:
określony, skrzyżowany, niezróżnicowany, androgyniczny; H. Markus:
schematyczny,
aschematyczny, androgyniczny) pozwalają na ukazanie spectrum możliwości kształtowania
własnej płci przeciwstawiając się tym samym jej polaryzacji [8, s. 50; 25, s. 12-13].
Symultanicznie poddałam analizie koncepcję pedagogiki różnic i socjologię
feministyczną ze względu na komplementarność tychże teorii. Obie w społeczeństwie
upatrują źródła nierówności płciowych oraz zwracają uwagę na relacje władzy, ideologii i
kontroli społecznej w ich umacnianiu [18; 29, s. 49].
Rozważania odnoszące się do płci społeczno-kulturowej zakończyłam przywołując
koncepcję queer, która to najpełniej traktuje o marginalizowaniu ze względu na przyjmowane
konstrukty genderowe, upominając się tym samym o wyzwolenie płci z jakichkolwiek
podziałów i ram [M.in.: 5, s. 26; 26, s. 113].
Wyjaśniając procesy socjalizacji i stereotypizacji rodzajowej wyszłam od zagadnienia
osobowości społecznej jako pochodnej socjalizacji właśnie. Następnie dokonałam analizy
środowisk (rodzina, grupa rówieśnicza, szkoła) i szeroko pojętych mass mediów (reklama,
programy telewizyjne, Internet, gry, prasa), pod kątem kształtowania jednostki do bycia
kobietą lub mężczyzną [M.in.: 2, s. 46-58; 6; 10, s. 358; 16, s. 187-190; 24, s. 121-139; 29, s.
122-135; 37]. Wskazanie funkcji stereotypów jako takich oraz określenie istniejących
stereotypów rodzaju i zadań mieszczących się w rolach płciowych, pozwoliło na zrozumienie
zakresu w jakim osoby nieheteronormatywne nie wpisują się w obowiązujące wzorce [M.in.:
2, s. 36-37; 7, s. 11-12; 10, s. 355-358; 14, s. 9-20; 25, s. 20-21].
Problematyka tożsamości została poruszona w wymiarze społecznym, osobowym,
kulturowym i płciowym. Ostatni wymieniony wymiar tego zagadnienia został opracowany
najszczegółowiej ze względu na jego wysoką istotność z perspektywy podmiotów mojego
badania – homoseksualnych kobiet oraz ze względu na to, że stanowi on niejakie uzupełnienie
przedstawionych powyżej teorii płci społeczno-kulturowej [M.in.: 2, s. 63-64; 15, s. 214; 17,
s. 27-36; 19, s. 112-113; 27, s. 71-79]. Współczesne rozumienie pojęcia kobiecość zostało
przedstawione w ramach zagadnienia tożsamości ze względu na jego zakorzenienie w tym
konstrukcie [M.in.: 23, s. 30-32; 30, s. 79].
Kwestia homoseksualności została poruszona wieloaspektowo. Wychodząc do
przedstawienia problematyki orientacji seksualnej przeszłam do definiowania osób
homoseksualnych i homoseksualności jako takiej [M.in.: 4, s. 155-186; 11, s. 55; 12, s. 18-30;
21, s. 39-53]. Kolejno zaprezentowałam teorie podejmujące się wyjaśnienia tego
zorientowania seksualnego. Szczególną uwagę zwróciłam na kierunek zmian dokonujących
się w rozumieniu procesu nabywania homoseksualnej orientacji [M.in.: 11, s. 59-60; 12, s. 1947; 21, s. 42-43; 32, s. 14-15], po to by następnie przywołać koncepcję Richarda Troidena
odnoszącą się do kształtowania takiej też tożsamości [11, s. 61-66; 12, s. 86-117]. Społeczne
konsekwencje bycia homoseksualistą uczyniłam kolejnym analizowanym zagadnieniem.
Poruszenie problematyki zinternalizowanej homofobii, stygmatyzacji społecznej i strategii jej
unikania pozwoliło na określenie płaszczyzn, na których osoby nieheternormatywne są
narażone na szeroko rozumianą przemoc [M.in.: 1, s. 14-27; 11, s. 68-69; 12, s. 103-104].
Następnie określiłam obszar badań prowadzonych nad homoseksualnością kobiet [20, s. 463464; 22, s. 105-129] ukazując ich niedobór na gruncie pedagogiki oraz przedstawiłam obecną
sytuację prawną homoseksualistek powołując się na polskie warunki [31 s. 47; 43; 44].
Jakość życia jako przedmiot moich badań została rozpatrzona zarówno jako różnica w
systemach wartości i postawach etycznych oraz jako pewna deskryptywna i komparatywna
(subiektywna i obiektywna) struktura [9, s. 9-62; 28, s. 58-69; 33, s. 441-442]. Druga
wymieniona orientacja jest tą, którą przyjęłam na drodze badania – moje rozmówczynie
dokonywały subiektywnej oceny jakości ich życia w aspektach przedstawionych w części
metodologicznej, a ich opisy zostały następnie odniesione do danych statystycznych
odnoszących się do populacji Polski, realizując tym samym obiektywny wymiar badania.
Wyniki badań
Zgodnie z przedstawioną powyżej ramą pojęciową, wyniki badań zostały
zorganizowane w dwie grupy zawierające w sobie szczegółowe podkategorie. Pierwszą grupę
stanowią aspekty wynikające z definiowania jakości życia (pierwsze 6 pytań), drugą
uwarunkowania wynikające z pewnych kwestii zastanych, które przytoczyłam w opisie
metodologii (4 kolejne pytania). Wyniki zaprezentuję w postaci szczegółowego problemu
badawczego i odpowiedzi na niego.
Jakie jest zdrowie fizyczne homoseksualnych kobiet?
Rozmówczynie poproszono o ogólną ocenę stanu ich zdrowia, o określenie
towarzyszących im dolegliwości, ocenę ich kondycji fizycznej, dbałości o zdrowie i sposobu
odżywania. Pięć z moich badanych stwierdziło, że stan ich zdrowia jest zły; trzy określiły go
jako dobry. Wyniki badań przeprowadzonych przez CBOS, które dotyczyły oceny
samopoczucia fizycznego Polaków, wskazują, że większość osób z grupy badanej,
znajdujących się w tym samym przedziale wiekowym co moje rozmówczynie, ocenia stan
swojego zdrowia jako dobry [36, s. 2; N= 960]. Należy przypuszczać, że brak zbieżności
prezentowanych danych jest wynikiem tego, że aż trzy kobiety biorące udział w moim
badaniu są przewlekle chore, a kolejne dwie zmagają się z nawracającymi problemami
zdrowotnymi. Stan zdrowia warunkuje także ich kondycję fizyczną, która przez młodsze z
badanych została określona jako niska lub średnia, a przez starsze jako bardzo dobra, co także
odbiega od danych statystycznych odnoszących się do populacji Polaków [42, s. 31;
N=12183; kobiety stanowiły 53,8%]. Większość z badanych homoseksualnych kobiet stara
się dbać o własne zdrowie – wartościowo odżywiają się i wykonują badania kontrolne. Ich
deklaracje są zgodne z danymi charakteryzującymi populację Polaków – cztery piąte
respondentów twierdzi, że troszczy się o swoje zdrowie [36, s. 11; N= 960].
Pomimo,
że
przedstawione
wnioski
dotyczące
samopoczucia
fizycznego
homoseksualnych kobiet w niektórych aspektach odbiegają od tych odpowiadających
populacji Polski, nie należy zakładać, że sytuacja ta jest uwarunkowana ich orientacją
seksualną. Moje rozmówczynie w sytuacjach medycznych nie ujawniają się jako lesbijki, a
więc nie mogą z tego względu być lepiej lub gorzej traktowane – nie przekłada się to na
jakość dostarczanych im usług lekarskich i im pochodnych. Jakość zdrowia fizycznego
homoseksualnych kobiet jest na innym poziomie u każdej z badanych – jest ona kwestią
indywidualną, niewarunkowaną nieheteronormatywnością.
Jaka jest kondycja psychiczna homoseksualnych kobiet?
Wyjaśnienie przytoczonego problemu badawczego zawiera się w kategoriach: lęk i
stres, wartości i religijność, samoocena, zainteresowania i przyjemności oraz marzenia i plany
na przyszłość. Dane empiryczne zebrane w ramach pierwszych dwóch wymienionych grup
wskazują na obniżoną jakość życia homoseksualnych kobiet w porównaniu do pozostałych
członków naszego społeczeństwa. Lęk przed samotnością jest znacznie częściej odczuwany
przez moje badane niż wskazuje na to raport odnoszący się do populacji Polaków [38, s. 9-10;
N=1013]. Jednostki nieheteronormatywne obawiają się odrzucenia przez rodzinę i znajomych
oraz tego, że nie znajdą odpowiedniej partnerki. Czują także, że są napiętnowane przez
Kościół, co źle wpływa na ich postrzeganie samych siebie; stopień nasilenia negatywnych
emocji zależy od ich zaangażowania w życie religijne.
Kategorie zainteresowania i przyjemności, marzenia i plany na przyszłość oraz
samoocena są tymi, które ukazują dobrą kondycję psychiczną homoseksualnych kobiet.
Badane mają jasno sprecyzowane plany i marzenia, w większości są także świadome swoich
słabych i mocnych stron. W porównaniu do populacji Polaków znacznie wyżej stawiają
samorealizację jako niezbędny czynnik do osiągnięcia szczęścia [35, s. 2; N=934] – być może
bardziej niż inni cenią możliwość realizowania siebie w pełni, ze względu na pewne
ograniczenia funkcjonowania, które spotykają je z racji nieheteronormatywności.
Jak kształtują się relacje interpersonalne homoseksualnych kobiet?
Odpowiedzi na niniejsze pytanie badawcze dostarczyła analiza i interpretacja przekazu
homoseksualnych kobiet w zakresie ich relacji w rodzinie, w grupie koleżeńskiej oraz pracy i
sąsiedztwie. Wnioski zostały pogłębione o opis reakcji tychże środowisk na dokonany coming
out oraz o wskazanie osób, które dostarczają moim rozmówczyniom wsparcia.
Należy stwierdzić, że kontakty badanych z rodzinami są czynnikiem, który obniża
jakość ich życia w zakresie relacji interpersonalnych. Kobiety w większości przypadków nie
są akceptowane przez najbliższych; stale towarzyszy im obawa, że zostaną odrzucone. One
same, jak i ich rodziny, zmuszone są stosować różnorodne taktyki i strategie po to, by
zachować pewną stałość emocjonalną w codziennym funkcjonowaniu – działania te
bezsprzecznie ograniczają wyrażanie ich podmiotowości w pełni.
Kontakty z pozostałymi wymienionymi środowiskami zadowalają większość moich
rozmówczyń. Czują się swobodnie mówiąc o swojej orientacji seksualnej, w nielicznych tylko
przypadkach zostały przez nią stygmatyzowane. Każda z nich posiada grono osób, na które
może liczyć w trudnej dla siebie sytuacji – raport poruszający te kwestie odnoszący się do
populacji Polaków ukazuje zbieżne dane [34, s. 6; grupa reprezentatywna dla mieszkańców
Polski powyżej 16. r. ż. w 2014 r.].
Jak kształtuje się życie społeczne homoseksualnych kobiet?
Homoseksualne kobiety zostały zapytane o to czy są usatysfakcjonowane z pracy i/lub
ze szkoły do której uczęszczają, z oferty kulturalnej miasta swojego zamieszkania oraz ze
sposobu spędzania wolnego czasu. Odpowiedź na przytoczone pytanie badawcze została
pogłębiona o zagadnienie ich funkcjonowania w społeczeństwie jako jednostka, która nie
wpisuje się w heteronormatywny wzorzec.
Na podstawie zebranego materiału empirycznego można stwierdzić, że zadowolenie
moich rozmówczyń z pracy, edukacji i uczestnictwa w kulturze jest bardzo zbliżone do
satysfakcji z tychże czynników populacji mieszkańców Polski [M.in.: 38, s. 2; N=936]. Tym,
co w największym stopniu obniża jakość ich życia jest brak prawa do adopcji dzieci i
zawierania związków partnerskich/małżeńskich. Kategoria ta uwidoczniła się jako
szczególnie bolesna – badane kobiety mniejszą wagę przywiązywały do spotykającej je
stygmatyzacji i przemocy psychicznej niż do przywołanego braku regulacji prawnych i
przyzwolenia społecznego.
Jaki jest status materialny homoseksualnych kobiet?
Dane odnoszące się do zadowolenia badanych kobiet z ich statusu materialnego i
warunków finansowych dostarczają odpowiedzi na ukazany powyżej problem badawczy.
Jakość życia moich rozmówczyń wydaje się być podobna do deklaracji złożonych przez
próbkę reprezentatywną Polaków w odniesieniu do ich sytuacji finansowej – mniej niż
połowa osób podlegających obu badaniom jest z niej zadowolona [34, s. 3; grupa
reprezentatywna dla mieszkańców Polski powyżej 16. r. ż. w 2014 r.]. Opinia dotycząca
warunków mieszkaniowych kształtuje się odmiennie, gdyż zgodnie z raportem około 69%
respondentów jest nimi usatysfakcjonowana, przy czym aż połowa moich badanych określa je
jako niezadowalające. Należy przypuszczać, że status materialny homoseksualnych kobiet, w
większości przypadków, nie jest warunkowany orientacją seksualną.
Jak homoseksualne kobiety postrzegają dotyczące je aspekty środowiskowe?
Jakość życia badanych kobiet w odniesieniu do aspektów środowiskowych takich jak
zadowolenie z miejsca zamieszkania oraz szeroko pojęta sytuacja polityczno-ekonomicznoświatopoglądowa Polski, kształtuje się niżej niż jakość życia pozostałych mieszkańców
naszego kraju [M.in.: 40, s. 4; N=904]. W porównaniu do wyników przywołanego raportu,
moje rozmówczynie mają gorszą opinię o prowadzonej polityce i o wpływie Kościoła na
mentalność Polaków – przeszkadza im wspomniany już brak regulacji prawnych dla
związków jednopłciowych oraz nieprzychylne nastawienie duchownych wobec osób
nieheteronormatywnych. W odniesieniu do zadowolenia z miejsca zamieszkania, deklaracje
badanych kobiet są podobne do zawartych we wskazanym opracowaniu [34, s. 4].
Odpowiedzi na pytania badawcze przytoczone poniżej zawierają się w analizie i
interpretacji kategorii zastanych, które zostały wybiórczo odniesione do poszczególnych
badanych – tylko w przypadku jeśli ich istnienie warunkowało któryś z aspektów jakości
życia.
Jakie są indywidualne uwarunkowania jakości życia homoseksualnych kobiet?
Biorąc pod uwagę indywidualne uwarunkowania jakości życia moich rozmówczyń,
należy wyróżnić następujące wpływy: wiek jako kategoria wzmacniająca poczucie obawy
przed osamotnieniem oraz jako aspekt wzmacniający lub obniżający społeczną stygmatyzację
jednostki
(czym
starsza
kobieta,
tym
większa
stygmatyzacja
i
na
odwrót),
podejmowana/zakończona nauka jako źródło zainteresowań i planów na przyszłość oraz jako
utrudnienie ich realizacji, pozostawanie w związku/tworzenie związków w przeszłości jako
źródło informacji o oczekiwaniach wobec aktualnych/przyszłych partnerów w imię tworzenia
relacji o lepszej jakości, posiadane autorytety jako osoby lub fantastyczne postacie
motywujące do podejmowania działań ulepszających własne funkcjonowanie.
W ramach niniejszego pytania badawczego rozstrzygnięto także, jak moment uświadomienia
sobie własnej homoseksualności oraz stadium nabywania tejże tożsamości, przez które
przechodzi kobieta, warunkuje jakość jej życia. Wniosek jest następujący: czym wcześniej (w
przedszkolu/szkole podstawowej) badana zaczęła zdawać sobie sprawę ze swojej
nieheteronarmatywności, tym prędzej przeszła do ostatniego stadium – zaangażowania. Im w
dalszym stadium rozwoju tożsamości homoseksualnej znajduje się kobieta, tym wyższa
jakość jej życia ze względu na duży poziom samoakceptacji i dokonywany coming out.
Jakie są rodzinne uwarunkowania jakości życia homoseksualnych kobiet?
W ramach czynników rodzinnych zauważono poniższe uwarunkowania jakości życia
badanych: oparcie się na doświadczeniach rodzeństwa na drodze większej dbałości o własne
zdrowie, wykształcenie rodziców jako przeszkoda w zrozumieniu nieheteronormatywności;
styl funkcjonowania rodziny pochodzenia jako czynnik pogarszający relacje, rodzina niepełna
jako źródło poczucia osamotnienia i stygmatyzacji społecznej oraz jako kategoria
zwiększająca akceptację wobec homoseksualności.
Jakie są ekonomiczne uwarunkowania jakości życia homoseksualnych kobiet?
Czynniki ekonomiczne warunkują jakość życia moich badanych w następujących
aspektach: wykonywana praca – źródło satysfakcji jak i jej braku, przeszkoda na drodze
zadbania o własne zdrowie i kondycję fizyczną, utrudnienie w utrzymaniu romantycznej
relacji, zabezpieczenie materialne, spełnienie marzeń; status materialny – źródło stresu,
ograniczenie realizacji zainteresowań; posiadanie nieruchomości – brak czasu wolnego i
stabilizacji finansowej.
Jakie są środowiskowe uwarunkowania jakości życia homoseksualnych kobiet?
Środowiskowe uwarunkowania jakości życia homoseksualnych kobiet wyrażają się w
kategoriach: posiadanie współmieszkańców jako źródło stresu i nieporozumień, miejsce
pochodzenia i miejsce zamieszkania jako determinanty religijności i wyznawanych wartości
(Podlasie jako region konserwatywny, gdzie funkcjonowanie silnie oparte jest na katolickich
wartościach; Śląsk jako województwo większej swobody w zakresie kontroli społecznej).
Wniosek
Porównując deklaracje badanych i dane statystyczne odnoszące się do grupy
reprezentatywnej mieszkańców Polski, należy stwierdzić, że jakość życia homoseksualnych
kobiet jest nieco niższa od jakości funkcjonowania przywołanych respondentów. Aspektami,
które wpływają na jej obniżenie są: stygmatyzacja w przestrzeni publicznej, brak praw
umożliwiających sformalizowanie związku i adopcję dzieci, nasilona obawa przed
samotnością, osłabienie lub zerwanie relacji z rodziną na wieść o homoseksualności.
Praca o charakterze jakościowym nie dąży do wysuwania uogólnień, a do ukazania
pojedynczych historii – to, co w porównaniu do danych statystycznych mogłoby wydawać się
niewystarczającym, dla badanej kobiety może być zadowalające i na odwrót. Odniesienia do
ogółu Polaków służyły jedynie realizacji komparatywnego wymiaru badań, a więc ukazaniu
każdej z nich na tle społeczeństwa – być może refleksja nad przedstawionym materiałem
empirycznym pozwoli lepiej zrozumieć ich losy i tym samym obniżyć szeroko rozumianą
stygmatyzację, która jest w nie skierowana.
Bibliografia
[1] Abramowicz M., Sytuacja społeczna osób biseksualnych i homoseksualnych. Analiza
danych z badania ankietowego, w: Sytuacja społeczna osób biseksualnych i homoseksualnych
w Polsce. Raport za lata 2005 i 2006, pod red. Abramowicz M., Warszawa 2007.
[2] Bajkowski T., Kobiecość i męskość w percepcji młodzież akademickiej, Warszawa 2010.
[3] Bandura A., Teoria społecznego uczenia się, Warszawa 2001.
[4] Boczkowski K., Homoseksualizm, Kraków 2003.
[5]Bojarska
K.,
Krytyka
pojęcia
orientacji
seksualnej
w
świetle
społecznego
akonstrukcjonizmu i teorii queer, w: Tabu seksuologii, pod red. Jodko A., Warszawa 2008.
[6] Buczkowski A., Dwa różne światy, czyli jak socjalizuje się dziewczynkę i chłopca, w: Od
mężczyzny do kobiety i z powrotem: rozważania o płci w kulturze, pod red. Brach-Czainy J.,
Białystok 1997.
[7] Chlewiński Z., Stereotypy i uprzedzenia. Kolokwia psychologiczne, Warszawa 1992.
[8] Chomczyńska-Rubacha M., Płeć i szkoła. Od edukacji rodzajowej do pedagogiki rodzaju,
Warszawa 2011.
[9] Daszykowska J., Jakość życia w perspektywie pedagogicznej, Kraków 2007.
[10] Deaux K., Kite M., Stereotypy płci, w: Kobiety i mężczyźni: odmienne spojrzenia na
różnice, pod red. Wojciszke B., Gdańsk 2002.
[11] Długołęcka A., Kształtowanie się tożsamości homoseksualnej, w: Homoseksualizm.
Perspektywa interdyscyplinarna, pod red. Slany K., Kowalska B., Śmietany M., Kraków
2005.
[12] Długołęcka A., Pokochałaś kobietę…, Warszawa 2005.
[13] Freud Z., Wstęp do psychoanalizy, Warszawa 1984.
[14] Grabowska M., Stereotypy płci we wczesnej dorosłości. Wybrane uwarunkowania,
Bydgoszcz 2007.
[15] Jarymowicz M., Tożsamość jako efekt rozpoznawania siebie wśród swoich i obcych, w:
Tożsamość a odmienność kulturowa, pod red. Boskiego P., Jarymowicz M., MalewskiejPeyre H., Warszawa 1992.
[16] Karkowska M., Skalski T., Kultura – Socjalizacja – Tożsamość, Kraków 2010.
[17] Kluczyńska U., Metamorfozy tożsamości mężczyzn w kulturze współczesnej, Toruń 2009.
[18] Kopciewicz L., Polityka kobiecości jako pedagogika różnic, Kraków 2003.
[19] Kwiatkowska A., Tożsamość a społeczne kategoryzacje, Warszawa 1999.
[20] Kwiatkowski P. P., Problem wiarygodności badań populacji gejów i lesbijek, w:
Zrozumieć płeć. Studia interdyscyplinarne II, pod red. Kuczyńskiej A., Dzikowskiej E. K.,
Wrocław 2004.
[21] Lew-Starowicz Z., Lew-Starowicz M., Dulko S., Homoseksualizm, w: Homoseksualizm.
Perspektywa interdyscyplinarna, pod red. Slany K., Kowalska B., Śmietany M., Kraków
2005.
[22] Majka-Rostek D., Związki homoseksualne. Studium socjologiczne. Warszawa 2008.
[23] Mandal E., Kobiecość i męskość w psychologii, w: Tożsamość społeczno-kulturowa płci,
pod red. Barskiej A., Mandal E., Opole 2008.
[24] Miczyńska-Kowalska M., Socjalizacja w społeczeństwie ponowoczesnym, Lublin 2012.
[25] Miluska J., Boski P., Męskość – Kobiecość: Zarys i poziomy analizy problematyki, w:
Męskość – kobiecość w perspektywie indywidualnej i kulturowej, pod red. Miluskiej J.,
Boskiego P., Warszawa 1999.
[26] Mizielińska J., Płeć, ciało, seksualność. Od feminizmu do teorii queer, Kraków 2007.
[27] Nikitorowicz J., Pogranicze, tożsamość, edukacja międzykulturowa, Białystok 1995.
[28] Ostasiewicz W., Ocena i analiza jakości życia, Wrocław 2004.
[29] Renzetti C. M., Curran D. J., Kobiety, mężczyźni i społeczeństwo, Warszawa 2005.
[30] Skogemann P., Kobiecość w rozwoju. Psychologia współczesnej kobiety, Warszawa
1995.
[31] Śmiszek K., Prawo, Sytuacja społeczna osób biseksualnych i homoseksualnych w Polsce.
Raport za lata 2005 i 2006, pod red. Abramowicz M., Warszawa 2007.
[32] Weinberg G., Ludzie zorientowani homoseksualnie w społeczeństwie, Poznań 1991.
[33] Woynarowska B., Jakość życia, [hasło w:] Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, tom
II, pod red. Pilcha T., Warszawa 2003.
Netografia
[34] Bieńkuńska A., Piasecki T., Sobestjański K., Mieszkańcy Polski o swojej jakości życia,
Warszawa
2014,
http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/warunki-zycia/dochody-wydatki-i[dostęp:
warunki-zycia-ludnosci/mieszkancy-polski-o-swojej-jakosci-zycia,17,1.html
18.04.2015].
[35] Boguszewski R., Co stanowi o udanym życiu, nr 167 Warszawa 2014,
http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2014/K_167_14.PDF [dostęp: 27.03.2015].
[36] Boguszewski R., Polacy o swoim zdrowiu oraz prozdrowotnych zachowaniach i
aktywnościach, BS/110/2012, Warszawa 2012, http://www.cbos.pl/PL/publikacje/raporty.php
[dostęp: 03.03.2015].
[37] Jankowska M., Świat ucznia – świat uczennicy. Socjalizacja szkolna a utrwalenie
społecznych ról płciowych, w: Acta Universitatis Lodziensis Folia Sociologica, nr 34 2009,
http://dspace.uni.lodz.pl:8080/xmlui/bitstream/handle/11089/281/13_ jankowskafolia%20soci
ologica%2034.pdf?sequence=1 [dostęp: 29.11.2014].
[38] Kowalczuk K., Kontakty z sąsiadami i inne więzi społeczne, BS/93/2012, Warszawa
2012, http://badanie.cbos.pl/details.asp?q=a1&id=4673 [dostęp: 16.03.2015].
[39]
Kowalczuk
K.,
Zadowolenie
z
życia,
nr
3,
Warszawa
2015,
http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2015/K_003_15.PDF [dostęp: 18.04.2015].
[40] Omyła-Rudzka M., Nastroje społeczne w lutym, nr 25, Warszawa 2015,
http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2015/K_025_15.PDF [dostęp: 19.04.2015].
[41] Sammons A., Gender: cognitive theory, www.psychlotron.org.uk/newResources/
developmental/AS_AQB_gender_CognitiveBasics.pdf [dostęp: 05.11.2014].
[42] Wozniak Sz., Kraśniewska W., Uczestnictwo Polaków w sporcie i rekreacji ruchowej w
2012 r., Warszawa 2013, http://www.stat.gov.pl/ [dostęp: 03.03.2015].
Akty prawne
[43] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Art. 18.
[44] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964r., Kodeks Cywilny (Dz. U. 1964 Nr 16 poz. 93), Art.
831.
Marta Piksa