WIELKI DRAMAT DZIECKA

Temat:
WIELKI DRAMAT DZIECKA – w świetle filmu J. Nasfetera Abel, twój brat.
Opracowanie: Patrycja Woźniak
Etap edukacyjny: gimnazjum
Przedmiot: język polski
Czas: 2 godziny lekcyjne
Cel ogólny:
kształcenie umiejętności interpretowania i wykorzystywania zasobów internetowych filmoteki
szkolnej,
zapoznanie i analiza tworzywa filmowego inspirowanego motywem biblijnym, ukazanie dramatu
małego bohatera – dziecka.
•
•
Cel wychowawczy:
poruszenie kwestii natury moralnej oraz egzystencjalnej z perspektywy dziecka, (zwrócenie uwagi
na: potrzebę dobroci w życiu codziennym, pomimo szerzącego się wokół zła),
•
Cele szczegółowe:
uczeń:
•
analizuje treści przedstawione w filmie na podstawie ankiety – karty pracy, sprawdzającej wiedzę i
stopień zapamiętania faktów, podczas oglądania filmu,
•
potrafi przełożyć treści słowne na inny sposób komunikacji np. na obraz (plakat), mapę mentalną,
schemat,
•
poznaje podstawowe terminy i język filmu, cechy estetyki filmowej (np. plany filmowe),
•
dokonuje analizy i interpretacji najważniejszych scen i wymowy dzieła,
•
zestawia język i tematykę filmową z biblijnym kontekstem,
•
wypowiada się na tematy natury moralnej, estetycznej, (literackiej i filmowej),
•
bierze udział w dyskusji, rozwijając umiejętności refleksyjnej i krytycznej oceny dzieła filmowego,
dostrzegania inspiracji biblijnych,
Formy organizacyjne pracy uczniów:
•
•
•
indywidualna,
praca na forum – z całą klasą,
praca w grupach,
Metody pracy:
•
•
•
•
•
•
•
indywidualne korzystanie z Internetu, zbieranie informacji, transformowanie,
praca z dziełem filmowym i tekstem literackim (odwołanie do motywu biblijnego: Kain i Abel)
heureza,
„burza mózgów" – wykorzystanie skojarzeń i asocjacji,
dyskusja kierowana, stawianie problemów,
konstruowania notatek w formie: mapy mentalnej,
uzupełnianie schematów.
www.filmotekaszkolna.pl
1
Środki dydaktyczne:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Filmy DVD: Abel, twój brat (1970), J. Nasfetera.
Materiały uzupełniające do lekcji ze strony internetowej: www.filmotekaszkolna.pl, (zakładki: „nasz
temat”, „filmy i ich autorzy”, „zagadnienia do dyskusji”,„przeczytaj więcej" oraz „sceny do analizy”,
broszura z omówieniem filmu Abel, twój brat),
Literatura pomocnicza:
Słownik pojęć i tekstów kultury, pod red. Ewy Szczęsnej, WSiP, Warszawa 2002.
Słownik wiedzy o filmie, J. Wojnicka, O. Katafiasz, Wydawnictwo Park Sp. z o.o., Bielsko - Biała 2005.
Stanisław Janicki, Świat konfliktów najtrudniejszych. Rozmowa z Januszem Nasfeterem o filmie "Abel,
twój brat", "Kino" 1970, nr 8
Krystyna Kuliczkowska, Dziecko, temat piękny i trudny. Rozważania o twórczości Janusza Nasfetera,
"Kino" 1973, nr 4
Barbara Mruklik, a jednak optymistyczny. Nauczyciele o filmie "Abel, twój brat", "Kino" 1970, nr 8
Roman Włodek, Janusz Nasfeter - Dziecko też człowiek [w:] Autorzy kina polskiego, pod red.: Grażyny
Stachówny i Joanny Wojnickiej, Kraków 2004
Katarzyna Bielas, Dzieci nas biorą „Gazeta Wyborcza - Magazyn" 2002, nr 12
Beata Cyganek, Dzieciństwo. Ciężar samotności [w:] Odwieczne od nowa. Wielkie tematy w kinie
przełomu wieków, pod red.: Tadeusza Lubelskiego, Kraków 2004.
Przebieg lekcji:
I. WPROWADZENIE:
1. Przed pokazem filmu nauczyciel rozdaj uczniom ankietę- kartę pracy do filmu „Abel, twój brat”,
zawierającą zestaw pytań i poleceń związanych z zagadnieniami poruszanymi w filmie.
Projekcja służy uzyskaniu ogólnego wrażenia, tak by uczniowie skupili swoją uwagę na wydarzeniach
rozgrywających się w filmie. Natomiast karta pracy wykonana samodzielnie po obejrzeniu filmu przygotowuje
do dyskusji, czyli szczegółowej analizy i interpretacji treści. Wskazówka: uczniowie mają z reguły dostęp do
Internetu, można więc zadać im uzupełnienie karty pracy jako zadania domowego.
2. Wybrani uczniowie prezentują uzupełnione karty pracy, nauczyciel dokonuje ewentualnej korekty,
uzupełnia i ocenia efekty pracy.
3. Zapisanie tematu: WIELKI DRAMAT DZIECKA – w świetle filmu J. Nasfetera Abel, twój brat.
4.Korzystając
z zakładki
zagadnienia
do
dyskusji
ze
strony
internetowej:
www.filmotekaszkolna.pl/tresc.php?plyta_id=20&id=04d00dd07cc3d0f, nauczyciel stawia pytania,
dzieląc uczniów na 5 grup- praca w grupach:
1.
2.
3.
4.
Jaki jest, twoim zdaniem, główny temat filmu Abel, twój brat?
Do jakich motywów biblijnych nawiązuje w swoim filmie Janusz Nasfeter?
(przykład ZAŁĄCZNIK 2 Analiza porównawcza (motyw biblijny)
Jak można zinterpretować tytuł filmu Janusza Nasfetera?
Co zwraca szczególną uwagę w kompozycji i koncepcji plastycznej filmu Abel, twój
brat?
www.filmotekaszkolna.pl
2
5.
Wnioski i podsumowanie części wstępnej: Prezentacja przez uczniów efektów pracy w grupach –
porównanie z innymi. Uzyskane odpowiedzi są uzupełniane w notatce w formie mapy mentalnej
[przykład ZAŁĄCZNIK 2, ZAŁĄCZNIK 3]
II. ROZWINIĘCIE:
Nauczyciel proponuję dogłębną analizę sceny „walk bokserskich" wraz z poprzedzającymi ją
ujęciami głównego bohatera słuchającego radia, będącymi wprowadzeniem do tej sceny (czas
trwania, mniej więcej: 2 min. 15 s., tj. 1:06:05 - 1:08:20), korzysta ze strony internetowej:
www.filmotekaszkolna.pl/tresc.php?id=4ea2e21d990c3e7&plyta_id=20
i zamieszczonego
tam
komentarza Jadwigi Mostowskiej,
6.
a) stawia pytania naprowadzające:
- kiedy rozgrywa się obejrzana scena i czego dotyczy? („Scena ta rozgrywa się podczas choroby
głównego bohatera. Wydaje się jednak, iż jej obecność oraz charakter nie wynika wprost ze stanu w jakim
znajduje się dziecko. Nic nie wskazuje również na to, że fantastyczna wizja „walk bokserskich" to marzenie
senne Karola. Jest to raczej próba ukazania niezwykłego, bogatego świata dziecięcej wyobraźni”),
- jakie znaczenie dla przebiegu akcji ma scena? („Choć nie ma istotnego znaczenia dla przebiegu akcji
i jako taka mogłaby zostać pominięta, scena ta stanowi interesujące dopełnienie wizerunku głównego
bohatera - dziecka wrażliwego o bogatej osobowości”),
- scharakteryzujcie Karolka – („Karol Matulak jest w domu sam. Może oddać się marzeniom. Leży w łóżku
i słucha radia, a nadawana właśnie relacja z meczu bokserskiego staje się bezpośrednią inspiracją dla jego
fantazji. Chłopiec wyobraża sobie, że w walce na ringu pokonuje swoich rywali - kolegów z klasy, którzy
najbardziej mu dokuczają”),
-o czym marzy Karol? („Prześladowany przez rówieśników Karol marzy o tym, by w końcu przestać być
ofiarą. Dlatego właśnie, w wyimaginowanych pojedynkach bokserskich, niemal natychmiast nokautuje
przeciwników i jest bezapelacyjnym zwycięzcą”),
-jaki charakter ma ta scena? („Scena ta ma charakter nieco surrealistyczny. Pozbawiona dialogów, za to
wzbogacona o niepokojącą, kakofoniczną muzykę, zwraca uwagę niezwykle przemyślaną i konsekwentną
wizją plastyczną”),
-jakie barwy dominują w wizji plastycznej tej sceny? ( „(…) dominują mocne barwy - czerwień, czerń oraz
biel,
-jakie skojarzania wywołują sceny walki? (Same walki - nieco teatralne gesty, upadki nokautowanych
chłopców - przywodzą na myśl komedie z epoki kina niemego, takie jak choćby Światła wielkiego miasta
Chaplina z 1931 roku, z pamiętną sceną bokserskiego pojedynku”).
III. PODSUMOWANIE:
Wniosek, (który uczniowie mogą zapisać w formie notatki): „Wszystkie te elementy składają się na
interesujący obraz wewnętrznego świata dziecka - przestrzeni rządzącej się własnymi prawami, gdzie
fantazja bierze górę nad realizmem, a wszystkie marzenia znajdują swoje spełnienie”.
Zadanie domowe:
Napisz recenzję filmu.
Propozycja dodatkowa: weź udział w dyskusji na temat filmu na stronie internetowej:
www.filmotekaszkolna.pl/brakdostepu.php.
dla uczniów wybitnych: Przedstaw swoją propozycję rozwiązania problemu agresji wobec słabszych, (np.
kapania na rzecz „innych”, odrzuconych). w jaki sposób przeprowadzisz rozmowę z taką wyalienowaną
osobą.
…………………………………………………………………………………………………
Propozycja alternatywna:
I. WPROWADZENIE - Nauczyciel proponuję dogłębną analizę sceny „walk bokserskich" wraz
z poprzedzającymi ją ujęciami głównego bohatera słuchającego radia, będącymi wprowadzeniem do tej
sceny (czas trwania, mniej więcej: 2 min. 15 s., tj. 1:06:05 - 1:08:20), korzysta ze strony internetowej:
www.filmotekaszkolna.pl
3
www.filmotekaszkolna.pl/tresc.php?id=4ea2e21d990c3e7&plyta_id=20 i zamieszczonego tam komentarza
Jadwigi Mostowskiej.
Scena może być doskonałym pretekstem do poruszenia zagadnień moralnych, dotyczących siły, przemocy
w szkole, gdyż „wśród twórców polskiego kina, którzy uczynili dziecko medium swojej artystycznej
wypowiedzi, najważniejsze miejsce zajmuje Janusz Nasfeter, (…) którego znakiem rozpoznawczym
twórczości było konsekwentne opowiadanie przede wszystkim o kwestiach natury moralnej oraz
egzystencjalnej
właśnie
z perspektywy
dziecka”
(zob.
www.filmotekaszkolna.pl/tresc.php?id=69f58bff2c410ee&plyta_id=20).
II. ROZWINIĘCIE:
Nauczyciel stawia problem:
WIELKI DRAMAT DZIECKA?
(na podstawie: Jan Olszewski, WIELKI DRAMAT DZIECKA, „Film" 1970,
www.filmotekaszkolna.pl/tresc.php?id=e775970aab603b0&plyta_id=20&kat=1286) ;
nr
41;
zob.
Nasfeter zawsze zajmował się w swych filmach dziecięcych krzywdami, jakich doznaje dziecko od
rówieśników. Ale dramaty, przeżywane przez jego bohaterów, były istotnie „małe": w tym sensie, że
zagrożone było nie życie czy zdrowie, lecz raczej świat dziecięcych marzeń. w „Ablu" jest już inaczej: film
kończy się śmiercią ofiary - co prawda tylko częściowo zawinioną przez prześladowców.
Nauczyciel prowadzi mini-wykład, heurezę i jednocześnie wspomaga uczniów w uzupełnianiu mapy
mentalnej: [przykład]
ZAŁĄCZNIK 2 -BOHATER- Karol Matulak
(kim jest?)
nowy uczeń
jednostka nie przystosowana, odrzucona
wychowywany tylko przez matkę
jaki jest?
wrażliwy, grzeczny, delikatny,
Irytująco, pochlebczo chce zjednać sobie kolegów
(co robi, by pozyskać kolegów?)
popisuje się np. nachalnie recytuje wiersz, (lizusostwo),
naśladuje kolegów: pali, przeklina, udaje, że ukradł ze sklepu lizaki,
jest gotów zaatakować młodszego kolegę, (nie wydaje współodpowiedzialnych)
jakie są konsekwencje interwencji matki?
Ukarani zostają oprawcy,
Karol staje się ofiarą szykan
www.filmotekaszkolna.pl
4
OFIARA
(jego klęska nie jest dziełem przypadku, lecz konieczności)
PRZYCZYNY
SKUTKI
-społeczne, klasowe
(Karol wywodzi się z innego środowiska
i przeżywa
niż jego koledzy, inaczej go wychowywano)
myśli…
…………………………………
-cechy psychologiczne bohatera:
Matulak jest po prostu inny,
inaczej reaguje; grzeczność i uprzejmość,
którą okazuje kolegom od pierwszej chwili,
jest pewnego rodzaju parawanem
chorobę.
ukrywającym nadmierną wrażliwość.
introwertyk, natura „zwrócona do wewnątrz",
analizującej samą siebie,
-wrażliwość estetyczna łączy się z innymi predyspozycjami,
np. z wrażliwością na doznawane krzywdy,
które są wstrząsem rozbijającym świat wartości,
-chłopak, zaszczuty przez kolegów,
ucieka, zamyka się w toalecie;
na
nowo
swą
krzywdę,
rozpamiętuje,
……………………………
Efekt tych rozmyślań może być
tylko jeden:
nie ma dla niego miejsca w świecie,
w którym przyszło mu żyć,
Karol
podupada
w śmiertelną
…………………………………
……………………………
ZAŁĄCZNIK 3- Analiza porównawcza (motyw biblijny)
Abel
Karol
• młodszy syn Adama i Ewy,
• był pasterzem w przeciwieństwie do brata,
zajmującego się uprawą,
• złożył Bogu ofiarę ze swych zwierząt, a Bóg ją przyjął,
kolegów,
• jego ofiara płynęła z serca i dlatego była miła Stwórcy,
przez nich,
•
został zabity przez starszego brata, Kaina,
Przejęcia się
*10 letni
*był inny niż jego koledzy,
*introwertyk, wrażliwy, grzeczny,
*dobry,
chciał
zjednać
sobie
*został
*w
odrzucony,
wyniku
swojej
szykanowany
wrażliwości.
sytuacją zachorował i zmarł
Kain zajmował się rolnictwem,
gdy złożył Bogu ofiarę z zebranych plonów,
Pan jej nie przyjął,
i wypomniał Kainowi popełnione grzechy.
Kain, zamiast się poprawić, zabił Abla z zazdrości.
Koledzy egoistycznie zajmowali
się sobą, byli obojętni wobec innych,
bezmyślne okrucieństwo wpływa na
nadwrażliwego Karola, który czuje się
samotny, niepotrzebny,
www.filmotekaszkolna.pl
5
III. WNIOSKI:
Postępowanie Kaina ilustruje tragizm złego posłużenia się wolnością przez człowieka. Bóg
wybiera dary Abla, co staje się powodem zazdrości o większą przychylność Boga dla jego brata, a dalej
wiedzie Kaina do bratobójstwa. Wszystko to wypływa z pychy i pragnienia okazania się lepszym od brata.
Postępowanie kolegów ilustruje wielki dramat dziecka, które pragnęło się dostosować, jednak
zostało odrzucone i szykanowane przez rówieśników. Wrażliwość Karola na doznawane krzywdy,
wstrząsnęła światem jego marzeń i wartości i ostatecznie doprowadziła do śmierci.
psychologiczna machina
ludzkiego postępowania
(pychy i egoizmu)
jest uniwersalna
III Podsumowanie: Zarówno film, jak historia Abla, będąca inspiracją dla reżysera mówią przede
wszystkim o potrzebie dobroci w życiu codziennym: wszyscy tej dobroci pragniemy, wszyscy o niej
marzymy; mimo iż jednocześnie czynimy wokół siebie zło.
Zadanie domowe:
Napisz recenzję filmu.
Propozycja dodatkowa: weź udział w dyskusji na temat filmu na stronie internetowej:
www.filmotekaszkolna.pl/
 dla uczniów wybitnych: Przedstaw swoją propozycję rozwiązania problemu agresji wobec słabszych,
(np. kapania na rzecz „innych”, odrzuconych). w jaki sposób przeprowadzisz rozmowę z taką wyalienowaną
osobą.
www.filmotekaszkolna.pl
6