docSuecia Polonia Nr 1 (15) 2006
download 
Reklamacja Transkrypt
Suecia Polonia Nr 1 (15) 2006
� �≗���������� Polonia Suecia ������������ tidskriften för kultur och information | kwartalnik kulturalno-informacyjny Michał Borowski rebell och fundamentalist hur svensk arkitekt blir Warszawas stadsarkitekt buntownik i fundamentalista jak szwedzki architekt zostaje Naczelnym Architektem Warszawy pris: , SEK ����� �������������� �������� ��������������������� ������������������������������ ������������ ��������������������������� ���������� ��������������� � � � �� �� �� ��� � �������������������������� ���������������������� ������������ ������������ ���������������������������� �������������� ������������������������� ������������������������������� �������������������������������������� ����������������������������������������� I sista stund Ostatnia chwila en mars ägde konserten olidariska med it ryssland rum på torget i owe iasto i ar szawa olska musiker framträdde med travestier på sina egna gamla verk som de skrev redan på talet och tidigare när de kämpade mot kom munismen i olen samt vitryska musiker som inte tillåts framträda i sitt hemland ubliken uteblev inte trots bitande kyla arför måste förresten olens grannar genomföra sina revolutioner på vin tern en orange revolutionen i kraina skedde i december ch den polska – i augusti ja vitryssarna skred åtminstone till verket på vårvintern om än en ovanligt kall sådan och vårvintern är för polackerna en mycket symbolisk årstid årvintern är en berömd roman av tefan eromski som handlar om en revolution et här är en nyhet i sista stund r detta den sista europeiska diktaturens sista stund et är det ingen som vet med säkerhet en vi vet med säkerhet att den stunden närmar sig iksom vå ren Vitryssland Białoruś Foto: Ignacy Skwarcan marca odbył się w arszawie na rynku owego iasta koncert olidarni z iałorusią ystą pili polscy muzycy trawestujący swoje dawne utwory napisane jeszcze w czasie walki z ko muną w olsce w latach tych ubiegłego wieku i wcześniej oraz muzycy białoruscy którym w ich kraju nie pozwalają występować ubliczność dopisała mimo przejmującego zimna awiasem mówiąc dlaczego sąsiedzi olski muszą robić swoje rewolucje w zimnie kraińska omarańczowa rewolucja była w grudniu polska – w sierpniu o ale trudno iałorusini w każdym razie wzięli się do roboty na przedwiośniu chociaż wyjątkowo mroźnym a przedwiośnie to dla olaków bardzo sym boliczna pora roku o jest wiadomość z ostatniej chwili zy to już ostatnia chwila ostatniej dyktatury uropy ikt tego nie wie na pewno le na pewno wiemy że ta chwila zbliża się ak jak wiosna Foto: Stefan Markiewicz Enligt undersökningar tror mer än av de unga i samhället på kärnenergi. De föredrar en rationell kärna framför att betala för politisk enfald! sid. Według badań, ponad młodego społeczeństwa wierzy w energetykę jądrową. Woli racjonalne jądro niż płacenie za polityczną głupotę!, str. 100 95 75 25 5 0 Suecia Polonia Innehåll / Spis treści Rebell och fundamentalist i en och samma person | Michał Borowski, svensk arkitekt och Warszawas stadsarkitekt, i ett samtal med ”Suecia Polonia” Buntownik i fundamentalista w jednym | Michał Borowski, szwedzki architekt, Naczelny Architekt Warszawy w rozmowie ze „Suecią Polonią” Staden och Wisła enligt Michał Borowski Miasto i Wisła według Michała Borowskiego Hur hamnade Polen i EU? | Adam Daniel Rotfeld Polska w UE: skąd się tu wzięła? | Adam Daniel Rotfeld Atomkärnors diskreta charm | Wacław Gudowski Dyskretny urok jąder .... atomowych | Wacław Gudowski Vardag & kulturevenemang Życie codzienne i artystyczne Vit-röda rummet | Joanna Ocias Biało-czerwony pokój | Joanna Ocias Omslagsfoto/ Okładka: Ignacy Skwarcan Prenumeration / Prenumerata Vill du prenumerera på de följande numren av Suecia Polonia så sätt in SEK på plusgiro -. Glöm inte ange namn och adress på inbetalnigskortet 100 95 Jeśli chcesz zaprenumerować kolejne numery Suecii Polonii wpłać SEK na plusgiro -. Nie zapomnij podać imienia, nazwiska i adresu. 75 25 5 0 0 0 Foto: Ignacy Skwarcan Rebell och fundamentalist i en och samma person Michał Borowski, svensk arkitekt och Warszawas stadsarkitekt, i ett samtal med Zbigniew Bidakowski n Michał Borowski, szwedzki architekt, Naczelny Architekt Warszawy w rozmowie ze Zbigniewem Bidakowskim Buntownik i fundamentalista w jednym Foto: Ignacy Skwarcan Zbigniew Bidakowski: Hur kommer det sig att du flyttade från Stockholm hit till Warszawa? Michał Borowski: är erlinmuren föll och det just hade bildats en ickekommunistisk regering i olen åkte jag hit och det stod klart för mig att jag borde fundera på vad jag skulle kunna göra för nytta i olen ag for fram och tillbaka mellan de båda länderna i kanske sju år – den största delen av tiden tillbringade jag dock i verige där jag hade en arkitektfirma ZB: Tjänade du pengar på projekteringen eller var det ren hjälpverksamhet? MB: ag försökte hjälpa till på organisationsnivå i hjälpte bland annat till med att omorganisera staden ielskoiała vi tog dit svenska rådgivare för att organisera det lokala självstyret v slump låg typisk kommunal verksamhet som avlopps och vattenrening på mitt bord och det ledde till tio kontrakt för ett svenskt företag ZB: Ditt eget ...? MB: ej jag var snarare organisatör och eldsjäl örst senare flyt tade jag successivt till arszawa llt gick åt rätt håll i olen det kändes i viss mån som att jag var delaktig i förändringarna ch jag betraktade på sätt och vis mitt arbete i olen som en fortsätt ning på mina försök att hjälpa den demokratiska oppositionen på och talet enare deltog jag i debatten om staden om dess arkitektoniska form och utveckling och någon måste ha läst det för efter systemskiftet i arszawa hösten sökte arszawas nya borgmästare ech aczyński upp mig vi kände inte varandra sedan tidigare och han övertalade mig – vilket inte alls var svårt – att bli stadsarkitekt för arszawa Zbigniew Bidakowski: Jak Pan trafił ze Sztokholmu do Warszawy? Michał Borowski: roku kiedy upadł mur berliński a w ols ce właśnie powstał niekomunistyczny rząd przyjechałem tu i stało się dla mnie jasne że powinienem zastanowić się co mógłbym zrobić w olsce pożytecznego rążenie między oboma krajami trwało może siedem lat – większość czasu spędzałem jednak w zwecji gdzie miałem firmę architektoniczną ZB: Zarabiał Pan na projektowaniu, czy była to działalność pomocowa? MB: tarałem się pomagać na poziomie organizacyjnym omogliśmy np zreorganizować miasto ielskoiała sprowadziliśmy konsul tantów ze zwecji zajmujących się właśnie organizacją samorządów no i całkiem przypadkowo oczyszczalnie ścieków uzdatnianie wody jako działalność typowo komunalna znalazły się w kręgu moich działań i z tego wyszło kontraktów dla szwedzkiego przedsiębiorstwa ZB: Pańskiego ....? MB: ie ja tutaj byłem raczej organizatorem animatorem óźniej dopiero stopniowo przeprowadziłem się do arszawy olsce wszystko rozwijało sie bardzo dobrze czułem się w pewnym stopniu uczestnikiem zmian traktowałem moją pracę w olsce jako kontynuację w pewnym sensie moich wysiłków w celu dopomożenia demokratycznej opozycji w olsce w latach sie demdziesiątych i osiemdziesiątych o a później uczestniczyłem w debacie na temat miasta nad jego kształtem architektonicznym i rozwojem ktoś to najwidoczniej czytał bo po stworzeniu nowego ustroju arszawy jesienią roku nowy prezydent arszawy ZB: Men hur var det innan, hur länge bodde du i Sverige? MB: edan ag påbörjade mina studier i olen två år på ek niska högskolan i arszawa och jag avslutade dem i verige tre år på ungliga tekniska högskolans arkitektutbildning i tockholm fter det hade jag hela tiden egen firma eget företag jag var aldrig anställd någonstans rbetet som stadsarkitekt för arszawa som jag har haft sedan är min första anställning öre mig har staden i princip inte haft någon stadsarkitekt ar szawa var uppdelat i ett tiotal självständiga kommuner princip var staden virtuell fastän det fanns en obligatorisk förbindelse mellan dessa kommuner et fanns en borgmästare en förvaltning men ingen arkitekt och någon urban planering i svensk bemärkelse fanns i princip inte ech aczyński odnalazł mnie nie znaliśmy się wcześniej i prze konał co nie było wcale takie trudne bym został aczelnym rchite ktem arszawy ZB: A co było wcześniej, jak długo był Pan w Szwecji? MB: d roku tudia zacząłem w olsce – dwa lata na olitech ZB: Varför tackade du då ja till uppdraget? MB: ust därför att nice arszawskiej skończyłem w zwecji – lata na ydziale rchitektury olitechniki ztokholmskiej później przez cały czas prowadziłem własne biuro własne przedsiębiorstwo nigdy nie byłem zatrudniony raca na stanowisku rchitekta arszawy od roku jest moim pierwszym zatrudnieniem etatowym rzede mną nie było w zasadzie żadnego aczelnego rchitekta miasta arszawa była podzielona na kilkanaście samodzielnych gmin iasto było w zasadzie wirtualne aczkolwiek był obliga toryjny związek tych gmin ył prezydent miasta zarząd ale nie było architekta i planowania urbanistycznego tak jak je pojmujemy w zwecji w zasadzie tutaj nie było ZB: ... det nu skulle inrättas en central arkitekturmyndighet? MB: et är ett resultat av arszawas styre som föreskriver att den ZB: To dlaczego przyjął Pan tę funkcję? MB: łaśnie dlatego verkställande makten innehas av en borgmästare som väljs i fria val ch på så sätt uppstod för första gången sedan kriget en möjlig het enligt mig att skapa ett demokratiskt system för planeringen av arszawa Warszawa är en splittrad stad som är märkt av krig och den ibland rent ut sagt meningslösa urbana verksamheten under kommunisttiden ZB: När jag frågade varför du tackade ja till uppdraget undrade jag också vad du vill åstadkomma, säkert måste du ha haft en del planer? MB arszawa är en splittrad stad som är märkt av krig och den ibland rent ut sagt meningslösa urbana verksamheten under kom munisttiden en också en stad där man kan se både dynamiken och de negativa konsekvenserna av den oplanerade utvecklingen redan under övergångsperioden nder år av fri marknad och de mokrati har staden fått upp en enorm tillväxttakt är jag lämnade arszawa bodde här drygt en miljon människor nu är det nästan två miljoner et finns idag tio gånger fler bilar i arszawa än för år sedan och det finns studenter et skulle vara full ständigt normalt om invånarantalet i arszawa uppgick till av befolkningen i landet det vill säga runt fyra miljoner invånare ch så kommer det säkert att bli inom ett kvartssekel arszawa formli gen sväller staden växer och kommer att fortsätta växa oavsett om man planerar den eller inte tt vara arkitekt för en stad som växer på det viset och med sådana behov som har försummats på grund av kriget kommunisttiden och de senaste åren är en otrolig utmaning ag kan inte tänka mig ett mer intressant arbete ZB: Vilka är de största problemen, vad är mest misskött i Warszawa? MB: arszawa har en årlig omsättning på miljarder kronor en kvaliteten på förvaltningen på lokal nivå är otroligt låg i jämförelse med den verksamhet som bedrivs av privata företag och är ur vissa aspekter en fortsättning på sättet att tänka organisera arbetet och planera som man hade på talet ZB: że będzie teraz jedna centralna władza architektoniczna? MB: o wynika z ustroju warszawskiego który przewiduje że pełną władzę wykonawczą ma prezydent wybrany w wolnych wybo rach powstała w ten sposób moim zdaniem pierwszy raz po wojnie możliwość stworzenia demokratycznego systemu planowania arszawy ZB: Pytając, dlaczego Pan przyjął tę funkcję miałem też na myśli, co Pan chce tutaj zrobić, miał Pan zapewne jakieś plany? MB: arszawa jest miastem rozdartym które nosi piętno zniszczeń wojennych jak i czasami bezsensownej delikatnie mówiąc działalności urbanistycznej w okresie komunizmu le również miastem w którym widać zarówno dynamikę jak i negatywne konsekwencje nieplanowego rozwoju już w okresie transformacji rzez lat wolnego rynku i demokracji miasto nabrało ogromnego tempa wzrostu iedy wyjeżdżałem z arszawy mieszkało tu tro chę ponad milion ludzi teraz mieszka prawie dwa miliony arsza wie samochodów jest dzisiaj razy więcej niż lat temu w ar szawie jest tys studentów yłoby zupełnie naturalne gdyby arszawa osiągnęła ludności kraju czyli ok mln mieszkańców tak się pewnie stanie w ciągu ćwierćwiecza arszawa dosłownie pęcznieje rośnie i ona tak będzie rosła niezależnie od tego czy się ją planuje czy nie yć architektem miasta które tak rośnie i ma takie potrzeby i takie zaniedbania wynikające z wojny okresu komunizmu i ostatnich lat jest niesłychanym wyzwaniem ie mogę sobie wyobrazić ciekawszej pracy ZB: Jakie są największe problemy, zaniedbania w Warszawie? MB: arszawa ma roczne obroty ok mld koron atomiast jakość zarządzania na poziomie lokalnym jest niesłychanie niska w porównaniu z działalnością przedsiębiorstw prywatnych i w pewnych swoich aspektach kontynuuje sposób myślenia organizację pracy i planowanie z lat tych arszawa ma ok km kw ogromny potencjał terenów niewykorzystanych albo źle wykorzystanych dużo zieleni ma isłę która jest nieuregulowana i rozlewająca się i brakuje na niej mostów olska była częścią wojskowego kładu arszawskiego i brak mostów na iśle był nie tylko wynikiem biedy lecz elementem strategii obronnej mostów ma być jak najmniej by w razie potrzeby można było wszystkie szybko wysadzić w powietrze Foto: Stefan Sadowski (BNAM) rzeba zwiększyć liczbę mostów tej chwili rozstrzygnęliśmy konkurs na most ółnocny łączący najszybciej rozwijającą się dzielnicę arszawy czyli iałołękę z ielanami astępny most będzie na południu w ilanowie i będzie łączył go z awrem o ułatwi życie setkom tysięcy ludzi olejny powstanie w entrum między tarym iastem a a jeszcze następny na przedłużeniu ulicy rasińskiego na oliborzu ztery nowe mosty a w ciągu ostatnich piętnastu lat powstały dwa rzez centrum arszawy odbywa się ruch tranzytowy co oznacza dewastację i zakorkowanie miasta uszą powstać dwie obwodnice usi być więcej oczyszczalni ścieków le to właściwie wszystko jeśli chodzi o infrastrukturę bo poza drogami w ar szawie infrastruktura jest dobra jest dobra dystrybucja gazu produkcja i dystrybucja energii cieplnej produkowanej przez szwedzkie państwowe przedsiębiorstwo attenfall taka specy ficzna forma polskiej prywatyzacji dystrybucja energii elek trycznej o wszystko dobrze działa bo infrastruktura ta była dostosowana kiedyś do potrzeb ciężkiego przemysłu którego w arszawie już prawie nie ma omunikacja publiczna jest w arszawie niezła ale mimo wszystko źle zorganizowana est dopiero jedna linia metra ale już bez niej nie sposób wyobrazić sobie arszawy olejne dwie linie planujemy i w ogóle przyszłość komunikacji w arszawie to komunikacja szynowa ory kolejowe i kolejki podmiejskiej zostaną połączone w jeden system miejski o kwestia pięciu lat spółpraca miasta z państwowymi kolejami nie uklada się niestety na razie najlepiej otrwa jakiś czas zanim się stworzy coś takiego co mamy w zwecji czyli torstockholms okaltrafik który mógłby być wzorem jak należy organizować metro i inną komunikacje w całej aglomeracji bo mówimy nie tylko o ar szawie ale o czterech milionach niedługo ludzi mieszkających wokół stolicy arszawie szczęśliwie jest tak że miasto jest pomieszane ie ma dzielnicy biznesowej tego wymarłego miasta biur w centrum ędziemy starali się tak trzymać budować dużo mieszkań od arszawa består av ca kvkm och har en enorm potential i om råden som inte utnyttjas eller utnyttjas fel arszawa har mycket grönska och isla som inte är reglerad och svämmar över och det saknas broar olen var en del av arszawapakten och bristen på broar över isla var inte bara ett resultat av fattigdom utan en försvarsstra tegisk faktor et skulle finnas så få broar som möjligt så att man vid behov snabbt kunde spränga alla i luften ntalet broar måste ökas ust nu har vi avgjort en tävling om en bro i norr som förenar de snabbast växande delarna av arszawa det vill säga iałołęka och ielany ästa bro ska byggas i söder och förena ilanów med awer et kommer att underlätta livet för hundratusentals människor ärefter kommer det att byggas en i centrum mellan amla stan och djurparken och ytterligare en i förlängningen av rasińskigatan i oliborz yra nya broar – under de senaste femton åren har det byggts två et går genomfartstrafik genom arszawa vilket medför förödelse och bilköer et måste byggas två kringfartsleder et måste finnas fler reningsverk en det är egentligen allt när det gäller infrastruktur för bortsett från vägarna är infrastrukturen i arszawa bra det finns bra distribution av gas och värmeenergi producerad av det svenska statliga företaget attenfall en specifik form av polsk privatisering och bra distribution av elenergi llt fungerar väl därför att infrastrukturen av en gång var anpassad för tung industri som nästan inte längre finns i arszawa ollektivtrafiken i arszawa är inte dålig men trots allt dåligt organiserad et finns bara en tunnelbanelinje men det går inte längre att föreställa sig arszawa utan den i planerar ytterligare två linjer och på det hela taget kommer framtidens kollektivtrafik i arszawa att vara spårbunden ärnvägsspår och pendeltågsspår kommer att bindas ihop i ett system et är en fråga om fem år tadens samarbete med de statliga järnvägarna artar sig än så länge tyvärr inte så bra et kommer att ta lite tid innan det finns något liknande det som finns i verige det vill säga torstockholms lokaltrafik som skulle kunna vara en förebild för hur man organi serar tunnelbanan och annan kollektivtrafik i hela tätorten för vi talar inte bara om arszawa utan om de fyra miljoner människor som snart kommer att bo runt huvudstaden arszawa är det lyckligtvis så att staden är blandad et finns inga affärsstadsdel dvs någon ödslig kontorsstad i centrum å ska vi försöka bevara det och bygga mycket lägenheter ill skillnad från i verige anses inte lägenheter vara en social rättighet i olen utan ett marknadsobjekt arken staden eller staten subventionerar några bostadsinvesteringar vilket inte ändrar på det faktum att det i arszawa byggs ca lägenheter årligen – vi kan jämföra med tockholm där man bygger högst tusen – och det skulle inte alls för våna mig om man under kommer att bygga lägenheter taden äger inte mer än av lägenhetsbeståndet törre delen är alltså byggnader där lägenheterna ägs av dem som nyttjar dem om en jämförelse i tockholm är bara hälften av lägenheterna i privat ägo et innebär att staden arszawa inte har så stort inflytande på vad som händer med de privata husen öghuskomplexen från kommunisttiden är ofta i behov av omfattande renovering men vi kan inte utföra den för det är inte våra hus och ägarna har inga pengar en mest eftersatta är områdena mellan husen det vill säga de gemensamma nder de senaste åren har antalet bilar i arszawa tiodubblats och någonstans måste dessa bilar stå så de står på gårdarna mellan husen e problem som uppstått på senaste tiden hänger ihop med den övertygelse som fortfarande rådde i början av talet att markna dens osynliga hand skulle lösa allt är det gäller allmänna utrym men att måna om kvaliteten på staden så är marknadens osynliga hand verkligen osynlig den finns helt enkelt inte å tillgänglig mark i utkanterna av staden har det uppstått miljoner kvm affärs yta av hög kvalitet så kallade malls och de har sugit ut hela handeln från innerstaden arszawas innerstad kommer att förfalla allt mer om denna handel inte finns – det är en spiral som leder till samma sak som ägde rum i verige på talet att centrum upphör att vara lockande et var först senare tack vare bla arkitekten leksander ołodarskis mödosamma arbete som tockholms centrum fick en viss kvalitet tureplan ungsgatan amngatan – det var gator różnieniu od zwecji mieszkanie w olsce nie jest uznane za prawo socjalne tylko jest obiektem rynkowym miasto ani państwo nie subwencjonują żadnych inwestycji mieszkaniowych co nie zmie nia faktu że w arszawie buduje się ok tys mieszkań rocznie – porównajmy ze ztokholmem gdzie buduje się góra tysiąc – i wcale mnie nie zdziwi jeśli w będzie się budowało tys iasto jest właścicielem najwyżej mieszkań iększość więc to budynki gdzie mieszkania są w posiadaniu ich użytkowników la porównania w ztokholmie tylko połowa mieszkań jest prywatna o oznacza że miasto ma niewielki wpływ na to co dzieje się z prywatnymi domami lokowiska z lat komunizmu wymagają często poważnych remontów ale my ich robić nie możemy bo to nie jest nasze a właściciele nie mają pieniędzy już najbardziej zdegradowana jest przestrzeń między domami czyli wspólna arszawie w ciągu ostatnich piętnastu lat liczba samochodów się zdziesięciokrotniła i gdzieś te samochody muszą stać – stoją więc na podwórkach roblemy które powstały ostatnio są związane z wiarą panującą jeszcze na początku lat tych że niewidzialna ręka rynku wszystko rozwiąże eśli chodzi o przestrzeń publiczną o zad banie o jakość miasta to niewidzialna ręka rynku jest rzeczy wiście niewidzialna bo jej nie ma po prostu owstało mln m kw wysokiej jakości powierzchni handlowych tzw mole na peryferiach miasta gdzie były dostępne grunty i mole wyssały cały handel ze ródmieścia akość ródmieścia arszawy pod upada coraz bardziej jeśli tego handlu nie ma – to jest spirala która prowadzi do tego co i w zwecji miało miejsce w latach tych że centrum przestało być atrakcyjne opiero później mozolnym trudem min lka ołodarskiego centrum ztokholmu nabrało pewnej jakości tureplan ungsgatan amngatan – to ulice które kiedy przyjechałem do ztokholmu były umierające i to się odwróciło – na szczęście en sam proces czeka nas w arszawie ako przestrzeń publiczną rozumiem nie tylko place i ulice ale i domy które są do użytku wspólnego uzeów w arszawie po wojnie właściwie nie wybudowano wcale poza ałacem ultury który też pełnił tę rolę iasto będzie współinwestorem uzeum Foto: Ignacy Skwarcan istorii ydów olskich łaśnie niedawno rozstrzygnięto kon kurs na projekt tego muzeum wygrał go in ZB: No właśnie, a dlaczego nie Gehry...? MB: o w konkursie w ogóle nie uczestniczył ZB: Ale przecież zaofiarował się, że za darmo zrobi... MB: koncepcję muzeum tylko koncepcja to jeszcze nie projekt nie pieniądze wszystkie opowieści o jakimś innym udziale hery´ego w sprawie muzeum to są tylko opowieści bajki konkursie uczestniczył natomiast aniel ibeskind – naj jaśniej dziś świecąca gwiazda na firmamencie światowej archi tektury twórca bardzo jeśli można tak powiedzieć modny le dla międzynarodowego jury jego projekt był może zbyt spek takularny zbyt czytelny zbyt symboliczny i wygrał projekt który urbanistycznie i pod każdym innym względem uznano za najlepszy – inów ainera ahlamäki i lmari ahdelma astępnym posunięciem będzie stworzenie w centrum obok ałacu ultury muzeum sztuki nowoczesnej entrum opulary zacji auki i echniki w skrócie zwane entrum opernik które powstanie na owiślu będzie kolejną inwestycją tego typu tej chwili odbywa się właśnie konkurs architektoniczny na ten obiekt ZB: Mówi Pan dużo o sprawach technicznych, infrastrukturze itp, ale czy nie czuje się Pan odpowiedzialny za to, by miasto było piękniejsze? MB: oja praca jest ściśle związana z wykonywaniem rozpo rządzeń prezydenta miasta i musi się mieścić w ramach istniejącego ustawodawstwa oja odpowiedzialność czyli władza jest bardzo duża większa niż mógłbym to sobie kiedykolwiek w yobrazić a na przyk ład jest to informacja głównie dla szwedzkiego czytelnika nie mam nad sobą żadnego byggnadsnämnden czyli żadnego ciała politycznego i ja sam jako urzędnik podejmuję często decyzje które mają charakter nie administracyjny lecz polityczny rzepisy polskiego prawa różnią się od szwedzkiego ustawo dawstwa w pewien zasadniczy sposób tutaj prawo własności jest silniejsze eśli ktoś chce wybudować dom i sprawy techniczne kubaturę liczbę pięter itd ustali z samorządem czyli ze mną to potem – jak on będzie ten dom budował pod względem estetycznym – na to nie mam żadnego wpływu chyba że taki dom znajduje się w sąsiedztwie zabytków – wtedy władza państwowa czyli kon serwator zabytków ma coś do powiedzenia amorząd szwedzki ma dużo większą możliwość kontroli ładu przestrze nnego zwecji albo jest szczegółowy plan zagospodarowania albo go nie ma eśli gdzieś nie ma to tam nie wolno budować i koniec aki jest ład przestrzenny w olsce to niestety widać gołym okiem a na architekturę czyli na wygląd wpływu nie mam ZB: Jeśli ktoś przedstawi projekt zgodny z założeniami technicznymi, o których Pan decyduje, ale wyjątkowo ohydny architektonicznie to Pan nie może tego zakazać? MB: ogę wywierać najwyżej nieformalne naciski ZB: Pan zabudowuje plac wokół Pałacu Kultury, żeby stworzyć nowe centrum Warszawy, które kiedyś, po wojnie zostało zlikwidowane, by zrobić miejsce dla Pałacu Kultury ...? MB: utaj nie było centrum właściwie ZB: No, powiedzmy – handlowe, w każdym razie, czy to jest celowa działalność, plan by obudować Pałac Kultury szklanymi wieżowcami ... som var ödsliga när jag kom till tockholm och det har lyckligtvis förändrats amma process väntar oss i arszawa ed allmänna utrymmen menar jag inte bara gator och torg som finns för allmänt bruk fter kriget har det inte byggts några museum alls i arszawa förutom ulturpalatset som också fyllde funktionen av museum taden kommer att bli medfinansiär till useet för polska judars historia yligen avgjordes en arkitektur tävling för museet det var en finländare som vann ZB: Och varför inte Frank Gehry? MB: ör att han över huvud taget inte deltog i tävlingen ZB: Men han erbjöd sig ju att gratis göra ... MB: ett koncept till museet ch ett koncept är inget projekt inga pengar lla andra historier om att ehry skulle ha någon del i museet är bara historier sagor Warszawa jest miastem rozdartym, które nosi piętno zniszczeń wojennych jak i, czasami bezsensownej, delikatnie mówiąc, działalności urbanistycznej w okresie komunizmu äremot deltog aniel ibeskind i tävlingen – den starkast lysande stjärnan på världsarkitekturens himlavalv en arkitekt på modet om man kan säga så en för den internationella juryn var hans förslag en aning för spektakulärt för övertydligt för symboliskt och det förslag som vann var det som i urbant och alla andra avseenden ansågs vara det bästa gjort av finländarna ainer ahlamäki och lmari ahdelma ästa steg blir att bygga ett museum för modern konst bredvid ulturpalatset entrum för populärvetenskap och teknik i korthet kallat entrum operni kus ska byggas i stadsdelen owiśle och blir nästa investering av denna typ rkitekturtävlingen för detta objekt pågår just nu ZB: Du talar mycket om tekniska saker, infrastruktur och så vidare, men känner du dig inte ansvarig för att staden blir vackrare? MB itt arbete är intimt förbundet med att utföra förordningar från stadens borgmästares och måste rymmas inom ramen för den existerande lagstiftningen itt ansvar det vill säga min makt är mycket stor större än jag någonsin hade kunnat föreställa mig ag har till exempel och det här är huvudsakligen information för den svenske läsaren har ingen byggnadsnämnd över mig det vill säga inget politiskt organ och jag själv i egenskap av tjänsteman fattar ofta beslut av politisk karaktär snarare än administrativ olsk lagstiftning skiljer sig från den svenska på ett grundläg gande sätt här är äganderätten starkare m någon vill bygga ett hus och fastslår tekniska saker byggnadsutrymme antal våningar osv med det lokala styret det vill säga med mig så har jag inget inflytande över hur huset byggs i estetisk avseende om inte huset ligger bredvid några minnesmärken då har den statliga myndig heten det vill säga en konservator något att säga till om verige har kommunen mycket större möjligheter att kontrol lera den rumsliga organisationen är finns det en detaljplan eller så finns det inte m det inte finns är det inte tillåtet att bygga och därmed jämt ur den rumsliga organisationen är i olen kan man tyvärr se med blotta ögat ag har inget inflytande på arkitekturen det vill säga utseendet ZB: Så om någon presenterar ett förslag som uppfyller alla de tekniska förutsättningar som du bestämmer över, men är arkitektoniskt avskyvärt, då kan du inte förbjuda det? MB: ag kan på sin höjd utöva informella påtryckningar ZB: Du ska bebygga området runt Kulturpalatset för att skapa ett nytt centrum i Warszawa. Det gamla revs efter kriget för att ge plats åt Kulturpalatset ... MB: et fanns inget egentligt centrum ZB: Nej, men åtminstone ett affärscentrum. Är det avsiktligt, en plan för att bygga för Kulturpalatset med glasade skyskrapor. MB: et kommer varken att bli några glasade byggnader eller skyskrapor ramför allt gör vi här en stadsplan för den rumsliga planeringen som stadsfullmäktige ska fatta beslut om inom kort et är mitt första verk är det gäller skyskrapor har arszawa aldrig ansetts som en stad med låg bebyggelse varken av invånarna eller av arkitekter kyskra pan som en symbol för utveckling prosperity har används redan tidigare under talet byggdes tre som reser sig över staden olks övertygelse om att arszawa är en storstad vilket bla ska återspeglas i att det finns många skyskrapor är väldig stark ar szawa finns tex två lobbygrupper med ungdomar som förespråkar att det ska byggas skyskrapor ästra arszawa kommer till stilen att likna en del amerikanska städer och det är oundvikligt för delvis är det redan så ZB: Tilltalar det dig? MB: et är inte mitt ideal för en stad arszawas problem som jag har talat om beror inte på att det råder brist på skyskrapor et är inte för att det råder brist på skyskrapor som det saknas utrymme för fotgängare eller som gator och hus är eftersatta n skyskrapa löser ingenting den kan på sin höjd vara en symbol precis som man nu håller på att bygga en skyskrapa vid rondellen et kommer att bli en av de högsta byggnaderna i arszawa helt i glas väldigt stilig och den kunde lika gärna ha stått i ew ork eller hicago ast där skulle den ha ansett som liten för den är bara meter hög och inte et är helt enkelt vad folk vill ha nte nog med det folk vill ha lägenheter i skyskrapor just nu finns det tre byggnads projekt med väldigt höga bostadshus mer än meter höga en västra delen kommer att tillgodose storstadsambitionerna en den östra delen kommer det inte att byggas några skyskrapor jag har inte gått med på en enda enna uppdelning är förresten inget uttryck för en helt medveten politik et har bara blivit så yckligtvis för den historiska delen av arszawas centrum kom mer bara att vanprydas av enstaka skyskrapor an måste komma ihåg att en stads tillblivelse är en process och inte ett resultat av en människas eller grupps vilja är finns ingen diktatur eller exakt plan essutom skyddar lagen snarare den privata äganderätten än det allmänna bästa ill skillnad från i verige där det inte råder några som helst tvivel om att det all männa bästa går före privata intressen men i olen är det inte så an kan formulera det som att det finns lite större frihet i olen ZB: Den här Warszawavarianten av Manhattan har uppstått liksom av sig själv, innan du tillträdde din befattning och det MB: o nie będą szklane ani wieżowce ale przede wszystkim tutaj robimy miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego który będzie wkrótce uchwalony przez radę miasta o jest moje pierwsze dzieło w ogóle jeśli chodzi o wieżowce to arszawa nie była uważana nigdy ani przez mieszkańców ani przez architektów za miasto niskie ieżowiec jako symbol rozwoju prosperity był używany już dawniej w latach tych wybudowano trzy – górujące nad miastem iara ludzi w to że arszawa jest wielkim miastem co ma się odzwierciedlać m in w tym że jest tu dużo wieżowców – jest bardzo silna arszawie istnieją np dwie grupy lobbystyczne grupujące młodzież które promują budowanie wieżowców acho dnia arszawa będzie stylem przypominać niektóre miasta amery kańskie i to jest nieuniknione bo częściowo tak już jest ZB: A czy Panu to się podoba? MB: o nie jest mój ideał miasta problemy arszawy o któ rych mówiłem nie wynikają z tego że w arszawie jest brak wieżowców np nie dlatego w arszawie brak jest przestrzeni pieszej nie dlatego w arszawie są zdegradowane ulice i domy że nie ma wieżowców ieżowiec nie jest rozwiązaniem niczego może być najwyżej symbolem tak jak budowany obecnie wieżowiec przy rondzie cały szklany bardzo elegancki który będzie jednym z najwyższych budynków w arszawie i mógłby stać równie dobrze w owym orku czy w hicago chociaż tam byłby mały bo ma tylko m wysokości a nie m o prostu ludzie tego chcą ało tego ludzie chcą mieszkań w wieżowcach w tej chwili są trzy projekty bardzo wysokich budynków mieszkalnych – po m i więcej zęść zachodnia centrum będzie zaspokajać wielkomiejskie ambicje atomiast w części wschodniej wieżowców nie będzie nie zgodziłem się na ani jeden aki podział nie jest zresztą wyrazem świadomej do końca polityki o tak samo powstało zczęśliwie bo historyczna część centrum arszawy wieżowcami będzie zesz pecona tylko w małym stopniu rzeba pamiętać że powstawanie miasta to jest proces a nie wynik woli jednego człowieka czy zespołu tutaj nie ma dyktatury jakiegoś dokładnego planu onadto sytuacja prawna chroni bardziej prawa prywatnego właściciela niż dobro publiczne naczej niż w zwecji gdzie nie ma wątpliwości że dobro publiczne stoi przed prywatnym interesem ale w olsce tak nie jest ożna ująć Foto: Anna Bidakowska Foto: Ignacy Skwarcan to w ten sposób że olacy mają trochę większą wolność ZB: Ten warszawski Manhattan powstał jakby sam z siebie, zanim Pan objął swoją funkcję i trzeba to po prostu zaakceptować. A jaki ślad Pan zdążył już zostawić w Warszawie, z czego Pan jest szczególnie zadowolony? MB: uszę dokładnie wytłumaczyć co ja robię tóż jestem szefem czegoś co się nazywa iuro aczelnego rchitekta iasta w którym pracuje ok osób iększość z nich zajmuje się działalnością urzędową czyli wydawaniem decyzji różnego rodzaju ych najważniejszych decyzji wydajemy rocznie tys ychodzącej korespondencji mamy ok tys listów rocznie est to dość duża fabryka papieru o działalność dziesięciokrotnie większa niż w ztokholmie ynika ona z tempa rozwoju miasta ale może i ze zbyt biurokratycznych przepisów i dużej wolności prywatnej oza tym zajmujemy się planowaniem i strategią rozwoju miasta a najwięcej czasu poświęcam nadzorowi nad przygotowywanymi inwestycjami miejskimi ówiąc po szwedzku jestem również stadsbyggmästare. ajmuję się przygotowaniem ogromnych inwestycji których okres przygotowania wynosi do lat a potem realizacja – lata wypadku centrum miasta jesteśmy na końcowym etapie przygotowywania inwestycji roku zacznie się budo wać pierwsze budynki i to będzie trwało do lat o jest porównywalne z ergelscity albo ötorgscity ok pół miliona m kw powierzchni rzygotowuję też odbudowę ałacu askiego oraz stadion narodowy dybym więc dzisiaj z funkcji odszedł to można by powiedzieć że przygotowałem wiele projektów i miał bym nadzieję że moi następcy będą to kontynuować tworzyliśmy tudium warunkowań i ierunków ozwoju iasta am są regulowane wysokości zabudowy sieć dróg itp podstawowe sprawy które w ztokholmie kontynuowane są od lat tych a w arszawie od lat tych już się w ogóle nie planowało ten brak planowania widać na każdym kroku zarówno w małej jak i dużej skali ZB: Czy dużo Panu dały szwedzkie doświadczenia? MB: ez wątpienia awodowo jestem zwedem skończyłem studia w zwecji w całe życie pracowałem w zwecji chociaż i w innych krajach też takich jak ortugalia rancja iemcy awodowo jestem jednak szwedzkim architektem szwedzkim developerem szwedzkim budowniczym a zajmuję się też zarządzaniem w sposób szwedzki mam nadzieję przynajmniej måste man bara acceptera. Men vilka spår har du hunnit lämna i Warszawa, vad är du extra nöjd med? MB: ag måste förklara exakt vad det är jag gör ag är alltså chef för nå got som kallas tadsarkitektkontoret där det arbetar ca personer ajoriteten av dess ägnar sig åt kontorsverksamhet det vill säga att utfärda beslut av olika slag i utfärdar viktiga beslut årligen tgående korrespondens består årligen av brev et är en gan ska stor pappersfabrik et är en verksamhet som är tio gånger större än i tockholm et beror på stadens utvecklingstakt och kanske på de alltför byråkratiska föreskrifterna och på den stora privata friheten essutom ägnar vi oss åt att planera stadens utveckling och lägga upp strategier ag ägnar mest tid åt att inspektera de investeringar i staden som förbereds ör att säga det på svenska är jag även stadsbyggmäs tare ag sysslar med att förbereda enorma investeringar som det tar två till fyra år att förbereda och sedan två år att genomföra eträffande stadens centrum befinner vi oss i slutfasen av investeringsförberedel serna nder inleds byggandet av de första byggnaderna och det kommer att pågå fem till sju år et är jämförbart med ergelcity eller ötorgscity ca en halv miljon kvm yta ag håller även på att förbereda återuppbyggandet av achsiska palatset samt nationalsta dion m jag lämnade min befattning idag skulle man kunna säga att jag har förberett många projekt och jag hoppas att mina efterträdare skulle slutföra dem i har inrättat en speciell avdelning för att reglera höjden på bebyg gelsen gatunätet och andra grundläggande saker något som i tock holm har pågått sedan talet medan man i arszawa över huvud taget inte har planerat någonting sedan talet ch denna brist på planering märks överallt både i smått och stort ZB: Har dina erfarenheter från Sverige gett dig mycket? MB: a utan tvivel rkesmässigt är jag svensk jag avslutade mina studier i verige jag har arbetat hela livet i verige ven i andra länder som ortugal rankrike yskland men yrkesmässigt är jag en svensk arkitekt en svensk developer en svensk byggmästare ag sysslar även med förvaltning på ett svensk sätt åtminstone hoppas jag det ade jag inte bott i verige skulle jag säkert ha haft andra per spektiv och arbetat på ett annat sätt ag är mycket privilegierad som kan använda mina svenska erfarenheter här en när jag arbetade i verige hörde jag paradoxalt nog till en grupp arkitekter som ansåg att planerarnas makt var för stor ag säger inte att jag låg i ständigt konflikt med dem men i ideologisk mening var jag det för jag ansåg och anser fortfarande att de arkitekter som är anställda av staden inte kan ha monopol på lösningar och i verige har de det ill exempel projektet ödra station drevs igenom och ge nomfördes i stor utsträckning tack vare mina ansträng ningar men stick i stäv med de normer för lösningar som är rådande i tockholm et kostade mig mycket möda och jag är mycket belåten med det för det var ett bevis på att man kan göra saker annorlunda och kanske rent av bättre verige var jag en rebell o len betraktas jag som en fun damentalistisk planerare och Foto: Ignacy Skwarcan bolsjevik det vill säga som en som tror på planering ag tror i viss utsträckning på planering men i jämförelse med de principer som råder här är jag mycket svensk och principiell m det är meningen att något ska vara meter långt ska det vara och inte meter en det viktigaste är en viss typ av kultur vertygelsen att staden är till för människor och inte för bilar verkar vara ganska självklar i verige men här är det inte alls lika klart et berusande välståndet har inneburit att bilarna har börjat tränga undan bar nen från trottoarer och lekplatser ör mig är det självklart att det inte får vara på det viset just därför att jag är svensk ina polska kollegor förbiser ofta sådant I Sverige var jag en rebell. I Polen n gång i tiden var betraktas jag som en fundamenjag emigrant och sedan talistisk planerare och bolsjevik, återvände jag är jag det vill säga som en som tror på nu besöker verige har planering jag en annan blick min flytt till olen har också gett mig något t ex att allmänna ytor kan skapas på ett mer otvunget sätt et är en stor fördel att kunna förena diametralt olika erfarenhe ter för det visar att samma problem kan lösas på olika sätt ör mig råder det ingen tvekan om att det svenska sättet att skapa städer är otroligt effektivt och leder till bättre resultat än det som hittills har gjorts i olen ch det har inget med pengar att göra utan med förtroendet för makthavarna olen har det hittills inte fun nits något sådant förtroende eftersom makthavarna har lurat och förtryckt n svensk arkitekt och medborgare hyser förtroende för makthavarna och rent av förväntar sig att bli omhändertagen en här är det ingen som tror det ngen tror att det finns en god vilja dybym nie był w zwecji miałbym na pewno inne horyzonty inne perspektywy i pracował w inny sposób am ogromny przywilej że mogę tych szwedzkich doświadczeń używać tutaj atomiast co jest paradoksalne będąc architektem w ztokholmie należałem do takiej grupy architektów która uważała że władza planistów jest zbyt duża a nie powiem że byłem w stałym konflikcie ale w sensie ideologicznym byłem bo uważałem i nadal uważam że architekci zatrudnieni przez miasta nie mogą mieć monopolu na rozwiązania a w zwecji mają rzykładowo znany dobrze w ztokholmie projekt ödra tation został zrealizowany przeforsowany w ogromnej mierze dzięki mojej energii ale prze ciwko obowiązującym kanonom rozwiązań miasta ztokholm o mnie bardzo dużo kosztowało wysiłku i bardzo jestem z tego zadowolony bo to był dowód że można zrobić coś inaczej a może nawet – lepiej zwecji byłem buntownikiem olsce jestem postrzegany jako planista–fundamentalista i bolszewik tzn taki który wierzy w plano wanie a w to planowanie wierzę w sposób ograniczony jednak – w porównaniu do obowiązujących tutaj dotąd zasad – jestem bardzo szwedzki i pryncypialny eśli coś ma mieć długość m to ma mieć a nie na przyklad ajważniejsza W Szwecji byłem buntownikiem. jest jednak pewna W Polsce jestem postrzegany jako kultura iara w to planista–fundamentalista że miasta mają być i bolszewik, tzn. taki, który wierzy dla ludzi a nie dla w planowanie samochodów wydaje się dość oczywista w zwecji natomiast tutaj wcale to nie jest takie jasne achłyśnięcie się dobrobytem spowodowało że samochody zaczęły wypierać dzieci z chodników i placów zabaw la mnie było oczywiste że tak nie może być właśnie dlatego że jestem ze zwecji oi polscy koledzy często tego nie dostrzegają iedyś byłem emigrantem a potem wróciłem i z kolei na zwecję kiedy tam jeżdżę patrzę innym wzrokiem bo wyjazd do olski też mi coś dał np że można tworzyć przestrzeń publiczną bardziej swo bodnie ołączenie diametralnie różnych doświadczeń jest korzystne bo pokazuje że taki sam problem może być rozwiązany na różne spsosoby la mnie nie ulega jednak kwestii że ten szwedzki sposób działalności jeśli chodzi o tworzenie miasta jest niesłychanie sku teczny efektywny i prowadzi do lepszych rezulatatów niż to co było dotychczas w olsce robione to wcale nie ma nic wspólnego z pie niędzmi tylko z zaufaniem do władzy olsce takiego zaufania dotąd nie było bo władza oszukiwała i ciemiężyła zwedzki architekt i obywatel do władzy ma zaufanie i wręcz oczekuje że władza się nim zajmie – do tego stopnia tutaj nikt w to nie wierzy ikt nie wierzy w czyjeś dobre chęci ZB: Så skillnaden mellan en svensk och polsk arkitekt består i det samhälleliga perspektivet? MB: killnaden berör inte bara arkitekter utan alla och går djupare ZB: Czy różnica między szwedzkim a polskim architektem polega na perspektywie społecznej? MB: óżnice nie dotyczą architektów tylko wszystkich i są głębsze än så i verige inpräntas de socialdemokratiska idealen i barnen nästan med modersmjölken olen råder individualism med alla dess konsekvenser – bra och dåliga Tack för samtalet. ❖ w zwecji ideały socjaldemokratyczne wpajane są dzieciom nieomal z mle kiem matki olsce panuje indywidualizm ze wszystkimi tego konsekwencjami złymi i dobrymi Dziękuję bardzo za rozmowę. ❖ Foto: Ignacy Skwarcan enligt Michał Borowski mówi Michał Borowski P Staden och Wisła Miasto i Wisła rzybliżanie miasta do Wisły zawsze było postulatem mieszkańców i architektów. Wisła płynie dzisiaj na długości km przez Warszawę. Z jednej strony jest chroniona, jest narodowym parkiem, a z drugiej strony jest kompletnie niewykorzystana, jest dziką rzeką, która wylewa, na terenach zalewowych tworzy się specyficzna flora i fauna, które są chronione, a z drugiej strony jest przekonanie u ludzi, że powinno się Warszawę skierować frontem do Wisły. Nic się jednak w tym kierunku nie robi. Chciałbym podzielić Wisłę na trzy odcinki. Jeden – to jest odcinek centralny pomiędzy mostem Siekierkowskim a mostem Grota-Roweckiego, który byłby uporządkowany i nawet z twardymi nabrzeżami, chociaż może nie takim jak Dunaj, albo Wełtawa, albo Sekwana. To by umożliwiało podejście z zabudową i zagospodarowaniem bliżej do rzeki. To jest mniej więcej km. Natomiast na północ od tego odcinka i na południe, granicami są wspomniane mosty, mamy plaże, wydmy, rezerwaty ptaków, prawdziwy naturalny park i to powinno zostać parkiem. Środek jednak pownien być zurbanizowany. Ten mój projekt nie jest niekontrowersyjny. Są różne ruchy ekologiczne sprzeciwiające się robieniu nad Wisłą czegokolwiek, żebyśmy mieli rezerwat przyrody w środku miasta. A tt föra Warszawa närmare Wisła har alltid varit ett krav från både invånare och arkitekter. Wisła flyter idag längs km genom staden. Å ena sidan är floden fredad, en nationalpark, å andra sidan är den fullständigt outnyttjad. Det är en vild flod som svämmar över sina bräddar och på de översvämmade markerna uppstår en specifik flora och fauna som är fredade. Samtidigt råder en övertygelse hos folk att Warszawas framsidan bör vändas mot Wisła. Ändå görs ingenting. Jag skulle vilja dela in Wisła i tre delar. En central del mellan Siekierkowskibron och Grot-Roweckibron, som skulle vara iordninggjord och till och med ha riktiga kajkanter, fast kanske inte som Donau, Moldau eller Seine. Då skulle det gå att bebygga och utnyttja områdena närmare floden. Denna del är ungefär km. Norr och söder om denna del, vars gränser utgörs av nämnda broar, har vi stränder, dyner, fågelreservat och en riktig naturlig nationalpark som bör förbli orörd. Mittenpartiet bör dock urbaniseras. Mitt projekt är inte okontroversiellt. Det finns olika ekologiska rörelser som emotsätter sig att man gör något över huvud taget vid Wisła och som vill att vi ska ha ett naturreservat mitt i staden. Foto: Stefan Markiewicz De senaste åren har Polen skaffat sig en internationell position utan motstycke i landets historia. Detta bygger inte uteslutande på medlemskap i Nato och EU utan även på den oväntade tyngd som vi – till många erfarna observatörers förvåning – har fått i dessa organisationer. Åren - var det många som befarade att Polens ställning i dessa organ skulle försvagas till följd av vår starka uppbackning av USA:s rätt att ingripa i Irak och amerikanernas målsättningar där. W ciągu ostatnich kilku lat Polska zdobyła pozycję międzynarodową, jakiej nie miała nigdy w przeszłości. Nie tylko dlatego, że jest w NATO i Unii Europejskiej, lecz także dlatego, że jej znaczenie w tych organizacjach wzrosło bardziej, niż przewidywali doświadczeni obserwatorzy. W latach – wielu obserwatorów europejskiej i polskiej sceny politycznej sądziło, że nasza rola w tych strukturach może zostać zmarginalizowana ze względu na opowiedzenie się po stronie amerykańskiej w sprawie celowości i zasadności interwencji w Iraku. Adam Daniel Rotfeld Hur hamnade Polen i EU? Polska w UE: skąd się tu wzięła? Amerikas trojanska häst et började med e åttas brev – åtta europeiska länder som ut tryckte sitt stöd för s politik i ett gemensamt brev i februari et är talande att alla betydande politiska krafter i olen stod bakom den politiken et låg i olens intresse att skaffa sig en särskild och privilegierad relation till amerikanerna dag till hör landet den lilla grupp av stater som har en institutionaliserad strategisk dialog med och tillhör de närmast allierade e som befarade att olens alltför nära relation till skulle befästa en stereotyp bild av polackerna som merikas trojanska häst i uropa hade fel ad mer – även vår position på den europeiska kontinenten är starkare än den någonsin har varit tt så hänt har inget med amerikanernas beskydd att göra utan är ett resultat av arszawas nya självständiga agerande n helt ny prestige fick landet dessutom efter den förre presiden ten leksander wasniewskis insatser i kraina i november olens president backades då upp av med avier olana i spetsen uroparådet den europeiska säkerhetsorganisationen och itauens president esan till iev var inte ett försök att få ökat inflytande i regionen et var ett engagemang för demokratiska reformer i kraina m kraina får en starkare ställning – vilket förr eller senare kommer att ske – kommer vi i framtiden säkert att ha nära band till varandra men även vissa stötestenar örmågan att höja sig över kortsiktiga intressen kännetecknar en stor politiker år insats i kraina uppskattades och ingav respekt långt utanför det landets gränser en vi betalar även ett pris för det stödet olen bedrivs ingen antirysk politik nder min tid som an svarig för landets utrikespolitik gjorde jag inget som ens kunde misstänkas vara ett uttryck för antiryska fobier årt engagemang i kraina styrdes av förvissningen om att ett demokratisk kraina även är ett steg mot fortsatta demokratiska reformer i yssland En historielektion: mycket demokrati och mindre makt istoriska kunskaper är en viktig beståndsdel i många politikers Amerykański koń trojański aczęło się od tak zwanego listu ośmiu podpisanego w lutym roku przez przywódców ośmiu państw europejskich w którym poparli oni politykę amerykańską w sprawie raku namienne że główne siły polityczne w olsce uznały że była to decyzja słuszna interesie olski było uzyskanie uprzywilejowanych szczególnych stosunków z merykanami ależymy dziś do grupy kilku państw które mają zinstytucjonalizowany dialog strategiczny z merykanami i są traktowani jako najbliżsi sojusznicy i którzy przewidywali że olska przez nadmiernie bliskie stosunki ze ta nami jednoczonymi utrwali stereotyp amerykańskiego konia trojańskiego w uropie mylili się o więcej – nasza pozycja w uro pie jest dziś nieporównanie mocniejsza niż kiedykolwiek w przeszłości eśli tak się dzieje – to nie z nadania amerykańskiego ale ze względu na nową suwerenną pozycję arszawy a zupełnie nowe notowania olski wpłynęła też inicjatywa podjęta przez prezydenta waśniewskiego na krainie w listo padzie roku rezydent olski zyskał poparcie zarówno nii uropejskiej w osobie aviera olany ady uropy jak i prezydenta itwy o ijowa pojechaliśmy nie po to aby umacniać swoje wpływy w tym regionie aangażowaliśmy się ponieważ zależało nam na demokratycznej transformacji krainy eżeli kraina zdobędzie silną pozycję – a wcześniej czy później tak się stanie – to przecież będziemy w przyszłości mieli z nią bliskie stosunki ale również kolizję różnych interesów miejętność wyjścia poza bieżący interes jest miarą wielkości polityka a angażowanie na krainie przyniosło nam uznanie i wzbudziło respekt nie tylko kraińców lecz także innych państw uropy łacimy też koszty tego zaangażowania olsce nie ma polityki antyrosyjskiej okresie mojej odpowie dzialności za politykę zagraniczną nie zrobiłem niczego co mogłoby być nawet cieniem antyrosyjskich fobii asze zaangażowanie na krainie podyktowane było przekonaniem że demokratyczna kraina będzie sprzyjać przemianom i demokratyzacji osji tänkande runt om i världen nästan varje land finns det en tendens att förklara inre motgångar med hjälp av yttre fiender är det gäller olen vågar jag hävda att de största hoten faktiskt kommit inifrån åra grannländer har inte alltid varit våra fiender men de har blivit det så fort de har sett en möjlighet att utnyttja våra svagheter nre stridigheter den tilltagande anarkin rättshaveriet och värst av allt – den bristande omtanken om den gemensamma staten – allt detta utnyttjades av de intilliggande stormakterna som besvärades av att ett demokratisk system höll på att uppstå i olen i slutet av talet m demokratins och jämlikhets idéer hade fått slå rot i olen hade landet kunnat bli en förebild som påskyn dat moderniseringen av hela dåtidens uropa e konservativa och moderniseringsfientliga krafterna i uropa – vid den tiden före trädda av reussen yssland och sterrike – krossade inte olens demokratiska strävan för att de var antipolska till sin natur utan för att de såg det framväxande systemet i olen som ett hot mot sig själva en givetvis hade landet kunna stå på sig om det hade varit starkt i sig själv är olen med stor möda återfick sitt oberoende efter hundra tjugo år av ockupation var det till följd av de tre stormak ternas kollaps i första världskrigets slutskede emensam nämnare var deras fientliga inställning till polackernas självständighet e betraktade den polska staten som en anomali – dagssländestat som tyskarna brukade säga eller ersailletraktatets oäkting som jatjeslav olotov uttryckte det i september olackerna hade inte fått tillbaka sitt oberoende utan en inre styrka utan att vara redo att utnyttja denna möjlighet när den dök upp Fick historiens hjul att stanna för en stund... ort efter den nyvunna självständigheten var planerna på en världsrevolution som innebar det omedelbara hotet öda armén marscherade västerut rotskij och enin ansåg att det räckte med att ena de arbetande massorna i yssland och yskland för att inrätta en proletär stat som skulle omfatta hela uropa olen segrade i slaget vid arszawa tvingade sovjetarmén på reträtt och visade sig vara en kraftfull buffert essutom fick man genom igatraktatet fasta gränser et var visserligen inte gränserna vid tidpunkten för landets delning men de återknöt till idén om den mångnationella epubliken nom ramen för den nya polska staten fanns områden som idag ingår i itauen itryssland och kraina et nya landet var i huvudsak ett bondesamhälle landet fanns även en betydande judisk minoritet – runt – och många tyskar odz – landets i storleksordning andra stad – utgjorde Foto: Anna Bidakowska Lekcja historii: dużo demokracji – mało siły najomość historii jest ważnym elementem myślenia polityków we wszystkich państwach niemal każdym państwie i narodzie pojawia się tendencja aby tłumaczyć przyczyny nieszczęść które spotykają ten naród działaniami zewnętrznych wrogów wierdzę że w przypadku olski największe zagrożenia zawsze powstawały wewnątrz asi sąsiedzi nie zawsze byli naszymi wrogami ale stawali się nimi gdy dostrzegali dla siebie szansę wykorzystania naszych słabości wary wewnętrzne zanarchizowanie życia pie niawo a co najgorsze – brak troski o dobro wspólne jakim jest państwo – wszystko to wykorzystywały sąsiednie mocarstwa którym nie było na rękę że w olsce w końcu wieku kształtował się system demokratyczny dyby te demokratyczne i egalitarne po glądy wzięły w olsce górę – to nasz kraj promieniowałby na oto czenie przyśpieszyłby modernizację ówczesnej uropy iły konser watywne i zachowawcze w całej uropie – reprezentowane w tym przypadku przez rusy osję i ustrię – zdławiły wówczas pol skie demokratyczne dążenia nie dlatego że były to mocarstwa genetycznie zakodowane jako antypolskie lecz dlatego iż kształ tujący się w olsce system uznały za zagrożenie dla siebie le też nie doszłoby do tego gdyby olska była silna wewnętrznie roku olska z trudem po stu dwudziestu latach niewoli odzyskała niepodległość gdy w wyniku wojny światowej upad ły jednocześnie trzy potężne europejskie mocarstwa carska osja iemcy i ustria ączyło je to że miały wrogi stosunek do polskiej niepodległości raktowały państwo polskie jako swoistą anomalię – państwo sezonowe jak mówili iemcy czy też bękarta trak tatu wersalskiego jak określił olskę we wrześniu roku iaczesław ołotow olacy nie odzyskaliby niepodległości gdyby nie ich siła wewnętrzna gdyby nie gotowość aby taką okazję wykorzystać Koło historii wstrzymałem na chwilę... rótko po odzyskaniu niepodległości głównym zagrożeniem stała się próba realizacji koncepcji rewolucji światowej rmia zerwona pomaszerowała na achód rocki i enin uważali że wystarczy połączyć wysiłki czerwonego proletariatu w osji i w iemczech aby ustanowić państwo proletariackie obejmujące całą uropę olska wygrywając w roku bitwę pod arszawą i zmuszając wojska sowieckie do odwrotu okazała się wtedy skuteczną barierą o więcej – uzyskała na podstawie traktatu ryskiego z roku trwałe granice prawdzie nie były to granice sprzed rozbiorów ale nawiązywały do niewygasłych wyobrażeń o zeczypospolitej wielu narodów granicach zeczypospolitej znalazły się ziemie należące dzisiaj do krainy iałorusi i itwy połeczeństwo międzywojennej olski w przeważającej części było chłopskie kraju istniała znaczna mniejszość żydowska – około – oraz istotna mniejszość niemiecka odzi – najlud niejszym po stolicy mieście olski – mieszkańców stanowili olacy / – ydzi a / – iemcy małych miasteczkach obok ludności etnicznie polskiej zamieszkiwała – często w przytła czającej większości – ludność żydowska ielonarodowa i chłopska olska skutecznie w roku sta wiła czoło nawale bolszewickiej a w roku społeczeństwo polskie – jako pierwsze – przeciwstawiło się zbrojnie agresji nie mieckiej itlerowska polityka ekspansji zaczęła się przecież nie od olski lecz od remilitaryzacji adrenii w roku zajęcia agłębia uhry inkorporacji w marcu roku ustrii przyłączenia udetów jesienią roku i ustanowienia w marcu roku rotektoratu zech i oraw o wszystko odbywało się jednak bez wystrzału polackerna / av befolkningen judarna / och tyskarna den åter stående tredjedelen småstäderna var judarna oftast i majoritet vid sidan av de etniska polackerna et mångnationella och agrara olen stod emot bolsjevikerna och blev man det första landet att motsätta sig tyskarnas militära anfall itlertysklands expansion började visserligen inte med olen utan med återmilitariseringen av henlandet åter tagandet av uhrområdet anslutningen av sterrike i mars och udetområdet hösten därpå och instiftandet av rotektoratet öhmen och ähren i mars en allt detta skedde ju utan att ett enda skott avlossades ndra världskriget inleddes den september samma dag som torbritannien och rankrike – olens allierade – gick med i kriget tan olens motstånd hade itler ostört kunnat fortsätta att bygga sitt tusenåriga rike ett tag till Svåra grannar et är inte bara tyskarnas anfall som har lämnat svåra spår i det polska medvetandet utan även det tyskasovjetiska samförståndet i krossandet av landets oberoende et inleddes i apallo som var en betydande revidering av ersaillefreden till olens nackdel essa band fick sin slutliga form i den skamliga rysktyska över enskommelsen den augusti om att återigen dela upp olen mellan sig efter ett tyskt anfall åren i det polska medvetandet läker långsamt inte minst när polackerna märkte att ovjetunionen från och med visserligen också försökte besegra tyskarna men samtidigt höll på att utrota o lens eliter an minns de massiva deporteringarna till ibirien och i synnerhet de polska officerare som mördades i atyn harkov och ednoje et brottet står i en klass för sig nte ens under de blodigaste krig har man hört talas om en sådan omfattande avrättning av krigsfångar et kan vara värt att påminna om att det var den framstående ryske juristen jodor artens som en gång skrev och drev på instiftandet av krigslagar som bland annat skulle skydda krigsfångar et var på ysslands initiativ som aagkonven tionen undertecknades et var sarryssland som insisterade på krigsfångarnas immunitet under väpnad konflikt e mördade polska officerarna utgjorde landets ledarskikt an mördade inte bara militärer utan även andra inkallade från univer sitet advokatbyråer sjukhus – människor som utgjorde samhällets styrka undra tusentals andra polacker fördrevs och deporterades till ibirien ulminationspunkten i talins nedbrytande av olen var arszawaupproret ven om man godtar det tveksamma argumentet att öda arméns divisioner var tvungna att göra halt vid floden isla på grund av utmattning och för att man var tvungen att bättra på frontens infrastruktur – vilket ovjet länge hävdade – verkar det ändå svårt att tänka sig att man inte skulle hinna grup pera om under de två månader som upproret varade en polska allmänheten hade ju tagit emot ryssarna som en allierad som hade kommit för att stödja upproret ven ur militär synvinkel hade det inneburit fördelar för ovjet rots det valde man att hålla sig undan talin föredrog att se polackerna krossade och behandlade olen som en fientlig stat fter andra världskriget levde polackerna med den insikten nte ens efter kriget när kommunisterna tagit makten i olen ändrade han sin inställning e före detta tyska områdena i väst behandlades som ett fientligt krigsbyte trots att de redan låg under polsk administration lundringar nedmonteran det av hela fabriker och avsiktlig förstörelse utfördes i sådan skala att även de polska kommunisterna – vars maktinnehav byggde på ovjet – började protestera trax efter det tvingade man på po lackerna ett osedvanligt orättvist avtal om stenkolstransporter till ruga wojna światowa zaczęła się września – w dniu w którym przystąpienie do wojny zadeklarowały nglia i rancja – kraje sojusz nicze olski dyby nie było oporu olski itler jeszcze przez pewien czas mógłby budować swoją tysiącletnią zeszę nie napotykając sprzeciwu Trudni sąsiedzi traszliwy ślad w polskiej świadomości pozostawiły nie tylko agresja niemiecka lecz także współpraca iemiec i wiązku owieckiego wymierzona w niepodległość olski zapoczątkowana w roku porozumieniem w apallo którego istotą była rewizja systemu wersalskiego kosztem olski en związek uwieńczony został hanie bnym porozumieniem rosyjskoniemieckim z sierpnia roku w którym oba zaborcze mocarstwa uzgodniły między sobą że po niemieckiej agresji na olskę nastąpi kolejny jej rozbiór any w polskiej świadomości zabliźniają się z trudem – już choć by dlatego że w czasie wojny olacy przekonali się że jakkolwiek osja od roku prowadzi wojnę z iemcami to jednocześnie zmierza do eksterminacji polskich elit olacy pamiętają masowe wywózki na ybir a w szczególności wymordowanie ponad tysięcy polskich oficerów w roku w atyniu harkowie i iednoje a zbrodnia wymyka się normalnym ocenom naj okrutniejszych wojnach żadne cywilizowane państwo nie mordo wało jeńców wojennych arto przypomnieć że to wybitny rosyjski prawnik iodor artens był autorem i głównym projektodawcą unormowania reguł prowadzenia wojny i traktowania jeńców o właśnie z inicjatywy rosyjskiej podpisane zostały w roku konwencje haskie o carska osja nalegała aby zagwarantować nietykalność jeńców w trakcie trwania konfliktu zbrojnego amordowani polscy oficerowie reprezentowali elitę narodu ordowano nie tylko wojskowych lecz także ludzi którzy do wojska zostali powołani z uniwersytetów kancelarii prawniczych klinik – ludzi stanowiących kwiat społeczeństwa etki ty sięcy innych olaków wygnano z domów i zesłano na ybir koronowaniem negatywnego stosunku talina do olski było owstanie arszawskie roku eżeli nawet przyjąć pokrętną argumentację którą przez lata propagował wiązek adziecki że dywizje rmii zerwonej musiały się zatrzymać na iśle ponieważ wyczerpały swoje siły i trzeba było podciągnąć całą infrastrukturę frontu – to przecież w ciągu dwóch miesięcy powstańczych walk w arszawie można było dokonać przegrupowania wojsk połeczeństwo polskie przyjęłoby osjan jako sojuszników którzy chcą wesprzeć jego powstanie z punktu widzenia czysto wojskowego przyniosłoby to osjanom duże korzyści ie zdecy dowano się jednak skorzystać z takiej okazji talin wolał aby powstanie upadło olityka stalinowskiej osji wobec olski była polityką wobec państwa wrogiego olska po wojnie światowej wchodziła do nowej rzeczywistości z tą świadomością Kiedy Rosja da się polubić? egatywny stosunek talina do olski nie zmienił się również po wojnie gdy władzę w olsce przejęli zależni od niego komuniści iemie achodnie które olska uzyskała po wojnie światowej traktowane były jako terytorium wroga – choć wprowadzano tam już polską administrację abunki demontowanie fabryk i zamierzona dewastacja prowadzone były na taką skalę że nawet polskie władze komunistyczne zależne od osjan zaczęły sprzeciwiać się demontażom rabunkom i wywożeniu krótce potem olsce narzucono bardzo nierównoprawną umowę o wydobyciu węgla dla osji – olska otrzymywała dolara za tonę węgla podczas gdy koszt transportu jednej tony do osji wynosił kilkanaście dolarów ������������� ����������� �� ��� ������������� ���������� � �������� ������������������ ���������� � ��������� � �������� ���������������������������������������������������� ����������� ���� yssland – den polska sidan fick en dollar per ton samtidigt som bara transporten av ett ton stenkol kostade över tio dollar När kommer man kunna tycka om Ryssland? olen ser inte ryssarna utan den ryska staten som roten till all denna ondska ot ryssar som sådana är polacker både vänligt och välvil ligt inställda olen finns det ett stort intresse för rysk kultur konst och andlighet en den ryska staten ses med oblida ögon ånga befarar en ny rysk imperialism på olens bekostnad ndast en kraft ansträngning hos bägge parter kan motverka en sådan stämning en sortens oro kommer inte bara av historiska erfarenheter utan finner även stöd i samtiden fter ovjetunionens fall började först orbatjov och sedan eltsin – med hjälp av utrikesministern ndrej ozyrev – bygga en helt ny sorts relationer mellan polacker och ryssar et historiska genombrottet kom i samband med president eltsins besök i arszawa den september om ett resultat av samtal med den dåvarande polske presidenten ech alesa och utri kesministern rzysztof kubiszewski gjorde eltsin en betydelsefull ändring i ett redan formulerat uttalande an lade till att olen som suveränt land har full frihet att välja allianspartners för att trygga sin egen säkerhet etta kan inte ses som ett hot mot ett demokratiskt yssland et eltsin gav uttryck för är en grundläggande princip i relationen mellan jämbördiga stater en tre veckor senare när han var tillbaka i oskva skickade han ett konfidentiellt brev till västvärldens ledare där han efter påtryckningar från sin omgivning ifrågasatte sin egen ståndpunkt i arszawa ans rådgivare kunde inte acceptera att olen bör fatta självständiga beslut och formulera sin säkerhetspolitik på egen hand egenskap av ordförande i tockholm nternational eace esearch nstitute träffade jag ozyrev när han fortfarande var utrikesminister våren i samband med att vi sammanställde en årsbok för i började prata om polskryska relationer nder lunchsamtalet fick jag intrycket av att jag hade att göra med en man med vida horisonter kanske inte någon stor tänkare men en demokratiskt sinnad politiker an var av åsikten att yssland borde sluta att hålla upp principen om ickeinblandning i interna angelä genheter som en sköld mot demokratiska reformer an var överty gad om att demokratiska länder hade rätt att värna om mänskliga rättigheter minoriteters rättigheter och demokrati i omvärlden och att yssland inte kunde uteslutas ur den utvecklingen är jag blev varse hans inställning frågade jag honom varför ysslands politik gentemot olen byggde på ett ignorerande av den polska parten å svarade ozyrev ad menar ni ag har nyligen pratat med mina kollegor i panien ortugal talien och rekland och ingen av dem förstår varför olen vill gå med i å svarade jag et gläder mig att ni säger det i har funnit tid att prata om det polska inträdet med spanjorer portugiser italienare och rent av greker men ni har inte funnit tid för ett liknande samtal med polacker ag påminde honom om att ni var inbjuden till olen åtta gånger men bara en gång – på vägen hem till yssland från lovakien – mellanlandade ni i rakow för att delta i ett semina rium som tillskrevs stor betydelse i olen men där ni i själva verket tillbringade två timmar ch sedan tillade jag å länge ni inte behandlar olen som en jämbördig partner kommer den polska sidan knappast att tycka att det finns en ny saklig och uppriktig politik mot olen i yssland ozyrevs efterträdare evgenij rimakov var tveklöst bättre på raffinerade politiska spel an accepterade till slut – om än motvil ligt – olens atointräde ans reaktion var – enligt den dåvarande polske utrikesministern ronislaw eremek kej vi accepterar det men ni kan inte tvinga oss att vara glada över det olacy obciążają winą za to wszystko nie osjan lecz państwo rosyj skie o osjan olacy odnoszą się życzliwie i z sympatią olsce jest ogromne zainteresowanie rosyjską kulturą sztuką duchowością le państwo rosyjskie odbierane jest wciąż negatywnie owracają obawy że mocarstwo to może ponownie działać ze szkodą dla olski ntidotum na takie myślenie byłby wysiłek obu stron państw rosyjskiego i polskiego ego rodzaju obawy mają podstawy nie tylko w odległej historii stosunków polskorosyjskich lecz także w ich dniu dzisiejszym o upadku kiedy prezydentami byli początkowo ichaił orbaczow następnie oris elcyn a ministrem spraw zagranicz nych ndriej ozyriew zaczął się kształtować nowy typ stosunków między olakami i osjanami omentem bezprecedensowego zbliżenia była wizyta prezydenta elcyna w arszawie sierpnia roku wyniku rozmów z prezydentem echem ałęsą i ministrem spraw zagranicznych rzysztofem kubiszewskim prezydent elcyn wprowadził do wcześniej przygotowanego dokumentu istotną zmianę ej sedno tkwiło w tym że olska będzie suwerennie dokonywać wyboru sojuszników i sposobu zape wniania własnego bezpieczeństwa la osji demokratycznej nie może to stanowić żadnego zagrożenia elcyn uznał więc zupełnie elementarną zasadę wynikającą z równoprawnych stosunków mię dzy państwami ednakże w trzy tygodnie później – kiedy wrócił do oskwy – wysłał września roku poufny list do zachodnich przywódców napisany przez jego otoczenie które kontestowało stanowisko rosyjskiego prezydenta w arszawie ie pogodziło się ono z tym że olska będzie samodzielnie podejmować decyzje i samodzielnie definiować własną politykę bezpieczeństwa iedy ozyriew był jeszcze ministrem spraw zagranicznych wiosną roku spotkałem się z nim jako dyrektor by zaprezentować kolejny earbook oszło między nami do rozmowy na temat stosunków polskorosyjskich rozmowy podczas lunchu wnosiłem że mam do czynienia z człowiekiem o szerokich horyzontach wprawdzie nie wielkim myślicielem ale politykiem prodemokratycznym ył zdania że osja powi nna odejść od wykorzystywania zasady nieinterwencji w sprawy wewnętrzne jako tarczy obronnej przed demokratyzacją ył prze konany że skoro demokracja prawa człowieka prawa mniejszości mają się stać przedmiotem uzasadnionego zainteresowania państw demokratycznych to osja nie powinna być z tego procesu wyłą czona wiadom nowego podejścia swego rozmówcy zapytałem ozyriewa dlaczego polityka osji wobec olski opiera się na igno rowaniu polskiego partnera ozyriew przerwał mi czym an mówi przecież rozmawiałem niedawno z iszpanami z ortu galczykami z łochami z rekami ikt z moich rozmówców nie rozumie po co olska chce wejść do dpowiedziałem ieszę się że an mi to mówi anie inistrze znalazł an czas aby na temat wejścia olski do rozmawiać z iszpanami ortugalczykami z łochami a nawet z rekami ie znalazł an jednak czasu na taką rozmowę z olakami rzypomniałem mu iał an osiem zaproszeń i tylko raz – w drodze ze łowacji do osji – miał an międzylądowanie w rakowie na seminarium któremu nadano w olsce dużą rangę a an spędził tam dwie godziny dodałem ak długo dopóki nie zaczniecie traktować olski jako równoprawnego partnera ańscy partnerzy w olsce będą uważać że ze strony osji nie ma rzeczywiście nowej rzetelnej i uczciwej polityki wobec olski astępca ozyriewa ewgienij rimakow był niewątpliwie lepiej przygotowany do uprawiania polityki wyrafinowanej rimakow – choć z trudem – pogodził się z wejściem olski do owiedział wtedy – jak opowiadał o tym kolejny polski minister rincipen inte ett steg längre upprätthöll man i förhållande till den baltiska staterna an ansåg att den forna sovjetgränsen var en linje som inte fick korsa etta var under en tid då den demo kratiska västvärlden tog stor hänsyn till ysslands åsikter i frågan är olen jeckien och ngern definitivt skulle bli medlemmar kom organisationens dåvarande ordförande avier olana med ett uttalande som många såg som priset för utvidgningen et var ett kort uttalande våren om att utvidgningen inte kommer att innebära en ökad militär aktivitet eller nya militärbaser i den nya medlemsländerna ågra år senare när de baltiska staterna skulle gå med i höll man ett toppmöte mellan och yssland på en militärförläggning utanför om är antog man en deklara tion om nya relationer mellan och yssland och instiftade ett gemensamt samarbetsråd ådet skulle vara ett uttryck för de nya relationerna yssland har mycket svårt att förlika sig med den nya verklighe ten arje gång någon av deras tidigare underlydande stater gör sig fri vill de ha kompensation för sin minskade intressesfär enna utrikespolitik bygger på ett felaktigt antagande m yssland – som demokratisk rättsstat – accepterade att det som tidigare var underlydande provinser eller stater nu utgör nya demokratiska och självständiga länder och om yssland kunde finna sig i att upprätta samma sorts relationer som man har till andra västländer med dem – då skulle den här barlasten sluta att tynga ner rysk utrikespolitik och relationen till grannarna innet av gamla oförrätter kommer att påverka synen på dagens yssland så länge som landet saknar viljan att upprätta normala och jämbördiga relationer med sin omvärld Foto: Ignacy Skwarcan Samarbete istället för maktbalans. talets politik styrs av en helt annan filosofi än tidigare epoker nder och talet byggde den på allianser som ställdes mot varandra och balanserade varandra agens inställning bygger på inkluderande et är motsatsen till exkluderande en bygger alltså på helt andra antaganden ör några år sedan var jag nog den förste att använda formuleringen kooperativ säkerhet vilket också upp märksammades av lora ewis i erald ribune in avsikt var att distansera sig till det missbrukade uttrycket kollektiv säkerhet et är besudlat av trettiotalets tänkande och var ett av de propagandaord som infördes av axim itvinov ovjetunionens folkkommissarie för utrikesangelägenheter ag sökte därför efter nya sätt att uttrycka denna nya tanke på nder ett möte utanför ien föreslog jag detta uttryck kooperativ säkerhet – det vill säga ett samarbete för den gemensamma säkerhet som almekommissionen myntade en sortens begrepp slits snabbt och därför är det viktigt att införa nya fräscha termer med jämna mellanrum för att spegla förändringarna i säkerhetstänkandet olen som medlem i och uropeiska unionen står för denna öppna och inbjudande politik – ett inklude rande istället för ett exkluderande ❖ Adam Daniel Rotfeld professor, under år direktör av SIPRI (Stockholm International Peace Research Institute), f d utrikesminister i Polen Adam Daniel Rotfeld profesor, wieloletni dyrektor SIPRI (Sztokholmski Międzynarodowy Instytut Badań nad Pokojem), były Minister Spraw Zagranicznych RP spraw zagranicznych profesor eremek dobrze akceptujemy to ale nie zmuszajcie nas żebyśmy się z tego cieszyli ezę ani kroku więcej wielokrotnie powtarzano wobec trzech państw bałtyckich ważano że granice byłego to czerwona linia której nie wolno przekroczyć ziało się to w czasie gdy w podejściu demokratycznych państw zachodnich do stanowiska osji w tej sprawie było bardzo dużo dobrej woli iedy olska zechy i ęgry definitywnie miały wejść do ówczesny sekretarz generalny avier olana ogłosił w imieniu ojuszu formułę która traktowana jest przez wielu jako cena rozszerzenia ojuszu est to krótkie oświadczenie z wiosny roku zgodnie z którym rozszerzeniu nie będzie towarzyszyć zwiększenie aktyw ności wojskowej ani rozmieszczanie baz na obszarach nowo przy jętych państw kilka lat później – kiedy państwa bałtyckie miały wejść do ojuszu – zwołano szczyt –osja w bazie wojskowej pod zymem gdzie przyjęto deklarację o jakościowo nowym charakterze stosunków –osja i powołaniu ady –osja ada miała być wyrazem tych jakościowo nowych stosunków z osją osja z trudem akceptuje nową rzeczywistość a każdym razem uważa iż należą się jej jakieś rekompensaty za to że państwa dawniej zależne stają się niezależne że w konsekwencji zmniejsza się jej strefa wpływów aka koncepcja polityki zagranicznej jest z gruntu fałszywa dyby osja – jako demokratyczne państwo państwo rządów prawa – przyjęła że jej dawne części to nowe niezależne demokratyczne państwa i ułożyła z nimi stosunki na takich samych zasadach jak z innymi państwami uropy achodniej – ten balast przeszłości przestałby obciążać jej stosunki z sąsiadami i całą jej politykę zagraniczną amięć o krzywdach przeszłości będzie obciążać postrzeganie dzisiejszej osji jak długo po jej stronie brak będzie dobrej woli do ułożenia stosunków na normalnych równoprawnych zasadach Kooperacja zamiast równowagi sił olityką rządzi w wieku zupełnie inna filozofia polityczna niż w przeszłości wiekach i polityka opierała się na tworzeniu sojuszy które były przeciwstawne i wzajemnie się równoważyły zisiejsze podejście polega na tym co w języku angielskim okre śla się skrótowo jako koncepcja inclusiveness czyli włączenia przycią gania est to przeciwieństwo polityki wykluczania ą to więc zupełnie inne założenia swoim czasie bodaj jako pierwszy użyłem pojęcia bezpieczeństwo kooperatywne fakt ten odnotowała wówczas na łamach nternational erald ribune lora ewis oją intencją było to aby zdystansować się od nadużywanego pojęcia bezpieczeństwo zbiorowe yło ono obciążone myśleniem z lat trzydziestych wieku propagandową terminologią wpro wadzoną przez aksyma itwinowa ludowego komisarza spraw zagranicznych wiązku owieckiego zukałem więc spo sobu żeby wyrazić nową myśl a spotkaniu pod iedniem zaproponowałem nowy termin bezpieczeństwo kooperatywne które wymaga współpracy na rzecz wspólnego bezpieczeństwa czyli koncepcji której autorstwo należy do komisji lofa almego common security akie pojęcia często zużywają się i trzeba co pewien czas wprowadzać coś nowego świeżego co oddaje nowy sposób myślenia o bezpieczeństwie olska jako członek ojuszu ółnocnoatlantyckiego i nii uropejskiej reprezentuje koncepcję polityki opartej na przyciąganiu – na włączaniu a nie na wyłączeniu ❖ Percy Barnevik, f.d. vd för ASEA-Atom (-) och sedermera för ABB Asea Brown Boweri Ltd (-), en firma med mångårig tradition inom energiindustrin, brukade på -talet säga med bitterhet att Sverige har det mest ekologiska och mest ekonomiska energisystemet i världen, samtidigt som politiker, tillsammans med en högljudd del av samhället, sedan trettio år envetet diskuterar hur man ska montera ner detta system. Percy Barnevik slutade sin karriär tämligen vanhedrande, ABB räddades med nöd och näppe från konkurs – så kan det gå när giganter faller. Väntar samma öde Sverige och landets energipolitik? Kan Polen lära sig något av Sverige genom att hålla i minnet att det är klokast att lära sig av andras misstag och framgångar? Percy Barnevik, były szef firmy ASEA Atom (-) a później Asea Brown Boveri Ltd (ABB -), firmy mającej długoletnie tradycje w branży energetycznej, zwykł mawiać w latach -tych z goryczą, iż Szwecja ma najbardziej ekologiczny i najbardziej ekonomiczny system energetyczny na świecie a tymczasem politycy wraz z pewną krzykliwą cześcią społeczeństwa od ponad lat dyskutują zawzięcie, jak ten system rozmontować. Percy Barnevik skończył swoją karierę dość niesławnie, ABB z trudem wybroniła się przed bankructwem – tak czasami padają giganci. Czy podobny los czeka Szwecję z jej polityką energetyczną? Czy Polska może się czegoś nauczyć od Szwecji pamiętając, że najmądrzej uczyć się na cudzych błędach i sukcesach? Wacław Gudowski Atomkärnors diskreta charm Dyskretny urok jąder .... atomowych Energi i Sverige, ekologens dröm verige produceras energi utan att det förbrukas ett enda ki logram kol eller en enda liter råolja ela av den elektriska energin kommer från vattenkraft och från kärnkraft r det ekologens dröm som gått i uppfyllelse arför är det då så illa om det är så bra i ska försöka analysera det ärnenergins historia är sannerligen imponerande på mindre än ett halvt sekel har kärnenergin gått från drömmen om en ljus energiframtid och den ya änniskan till ett samhälleligt för dömande som påminner om inkvisitionen eutronen den partikel som spelar nyckelrollen i kärnklyv ning och frigörandet av kärnenergi upptäcktes av britten ames hadwick för vilket han tre år senare fick obelpriset åt oss inte glömma att upptäckten av neutronen inte hade varit möjligt utan aria kłodowskauries grundläggande forskning i början av förra seklet och hennes dotter réne urieoliots se nare insatser ex år efter att neutronen hade upptäckts lyckades tysken tto ahn tillsammans med sin unga medarbetare ritz trassmann klyva en urankärna e fortsatte det påbörjade arbetet med neutroners inverkan på materia tillsammans med den lysande fysikern ise eitner r hade ise eitner österrikisk ju dinna tvingats fly från redje riket sterrike existerade inte som självständig stat efter nschluss och det österrikiska passet kunde inte skydda ise eitner från antijudisk förföljelse verige tog emot henne med öppna armar ch det var i ungälv i verige som ise eitner – efter att ha fått ett brev från den rådville Energetyka w Szwecji, czyli marzenie ekologa zwecji produkuje się elektryczność bez spalania kilograma węgla czy litra ropy naftowej energii elektrycznej powstaje w hydroelektrowniach – w reaktorach jądrowych iszczone marzenie ekologa ięc dlaczego jest tak źle skoro jest tak dobrze próbujmy to przeanalizować istoria społeczna energetyki jądrowej jest zaiste imponująca w ciągu niecałego półwiecza energetyka jądrową przeszła drogę od marzeń o nowej świetlanej przyszłości energetycznej i owym złowieku do społecznego potępienia przypominającego inkwi zycję eutron cząsteczka odgrywająca kluczową rolę w rozbijaniu jąder i wyzwalaniu energii jądrowej został odkryty przez rytyj czyka amesa hadwicka w roku za co został już w trzy lata później uhonorowany agrodą obla ie zapomnijmy że odkrycie neutronu nie byłoby możliwe bez fundamentalnych badań arii kłodowskiejurie w początkach zeszłego wieku i późniejszego wkładu jej córki reny urieoliot lat po odkryciu neutronu w grudniu roku tto ahn ze swoim młodym asystentem ritzem trassmanem rozszczepili jądro uranu ontynuowali podówczas pracę rozpoczętą razem z ise eitner wspaniałą fizy czką nad oddziaływaniem neutronów z materią ise eitner austriacka ydówka zmuszona była w lipcu roku uciekać z zeszy przed prześladowaniami ustria po anschlusie nie istniała jako samodzielne państwo i austriacki paszport nie chronił już ise eitner przed antyżydowskimi represjami usiała uciekać tto ahn med en beskrivning av resultaten från experimenten – var den första att förstå den nukleära energin on myntade till och med benämningen kärnklyvning on förstod också vilken enorm mängd energi som en enda klyvning friger ett gram uran ger över en miljon gånger mer energi än ett gram kol eller olja yvärr förstod även militärer vilken pangprocess klyvningen var – vi får inte glömma att året var och kriget hängde på ett hår skrev lbert instein inspirerad av ett annat av talets genier eo zilard ett brev till president oosevelt där han informerade om möjligheten att bygga en atombomb och han varnade presiden ten för att itler kunde vara i stånd att bygga en sådan bomb fter det berömda brevet tog militärerna kontrollen över klyvningen edan i december fyra år efter upptäckten av klyvningen startade den första kärnreaktorn kallas under ledning av fy sikern nrico ermi änskligheten trädde in i atomåldern ed buller och bång för redan i juli testade amerikanerna den första atombomben i ew exico den andra släpptes en månad senare över iroshima och den tredje över agasaki ärnvapnet blev kärnenergins oäkting långt innan den första reaktorn började producera fredlig energi såsom värme och el n reaktor i staden bninsk i yssland ca km söder om oskva sattes i drift i juni och anses vara den första kommersiella kärnreaktorn olv är efter den första experimentreaktorn och nio år efter den första bomben Ansatsen till en kärnsupermakt ch vad hände i verige rots att landet formellt inte var förberett för atomåldern har verige alltsedan början haft sin del i historien – det var i verige ise eitner svensk medborgare förstod klyv ningens själva väsen det var här obelkommittén uppmärksamt följde kärnfysikens utveckling det var från tockholm nrico ermi efter att ha fått obelpriset i december i hemlighet åkte till för att skydda sin fru mot de tilltagande antijudiska förföljelserna i uropa ynd bara att ise eitner aldrig hedrades med obelpriset trots att hon intellektuellt sett förtjänade det mer än tto ahn nom parentes sagt är det bara en av obelkommit téns talrika fadäser verige beslutade sig för att träda in mycket aktivt i tomåldern och utvecklade både fredlig och militär atomenergi samtidigt juli år sattes den första reaktorn för vetenskaplig och lite krigisk forskning i drift i tockholms centrum på nuvarande ungliga ekniska ögskolan och var i många år ett ekka för neutronfysiker ch med den reaktorn visade man efter att den avvecklats och demonterats att man kan montera ner en kärn reaktor på ett tryggt och effektivt sätt och snyggt och prydligt överlämna alla lokaler i händerna på vanliga användare ramstegen i konstruktionen av den svenska atombomben gjorde att den var mycket nära den första testen en detonering yckligtvis förstod svenskarna att ett innehav av en atombomb inte hade någon praktisk betydelse i konkurrens med rustningsgiganten grannen på andra sidan stersjön ovjetunionen ch även i politiskt och ekonomiskt avseende blev det allt mindre lönsamt utbyte mot ett mycket hemligt försvarsparaply och andra politiska fördelar från s sida avstod verige självmant från sin tillhörighet i den allt mindre exklusiva klubben för innehavare av atomvapen rån – koncentrerade verige praktiskt taget hela sin tekniska forskningspotential på att konstruera egen kärnenergi et är lite synd att exemplet med att självmant avstå från kärnvapen på sistone inte är så populärt i ellanöstern och järran stern en många många länder har under de senaste åren agerat på samma sätt verige tex kraina ack och lov för det z iemiec zwecja udzieliła jej chętnie gościny właśnie w zwecji w miejscowości ungälv ise eitner po otrzymaniu listu od bezradnego tto ahna z opisem wyników doświadczenia zrozu miała jako pierwsza energetykę jądrową ukuła nawet określenie rozszczepienie czyli rozbijanie jąder rozumiała też jak niesły chana jest ilość energii którą wyzwala jeden akt rozszczepiania jeden gram uranu daje ponad milion razy więcej energii niż jeden gram węgla czy ropy naftowej iestety zrozumieli to również wojskowi cóż za bombowy proces to rozszczepienie – nie zapo minajmy – rok był już i wojna wisiała na włosku lbert instein napisał z inspiracji innego geniusza wieku eo zilarda list do prezydenta oosvelta informując go o możliwości budowy bomby atomowej i ostrzegając rezydenta że itler może być w stanie taką bombę zbudować o tym słynnym liście wojskowi przejęli kontrolę nad rozszczepieniem uż w grudniu roku – lata po odkryciu rozszczepienia – wystartował po komendą nrico ermiego pierwszy na świecie reaktor jądrowy tak zwany udzkość wkroczyła w epokę jądrową hukiem bo w lipcu merykanie przetestowali w stanie owy eksyk pierwszą bombę atomową drugą zrzucili w miesiąc później na iroszimę trzecią na agasaki roń jądrowa stała się nieprawym dzieckiem energetyki jądrowej dużo wcześniej niż pierwszy reaktor zaczął produkować pokojową energię – ciepło i prąd elektryczny a pierwszy komercyjny reaktor jądrowy uchodzi reaktor w mieście bninsk w osji ok km na południe od oskwy oddany do eksploatacji w czerwcu roku lat po pierwszym eksperymentalnym reaktorze lat po pierwszej bombie Niedoszłe mocarstwo jądrowe co się działo w zwecji zwecja mimo iż formalnie nieprzy gotowana do epoki jądrowej miała od początku swój mały wkład w historię – to w zwecji ise eitner obywatelka szwe dzka zrozumiała istotę rozszczepienia to omitet oblowski śledził z uwagą rozwój fizyki jądrowej to ze ztokholmu nrico ermi po odebraniu agrody obla w grudniu r wyjechał potajemnie do chroniąc swoją żonę przed narastającymi w u ropie antyżydowskimi prześladowaniami zkoda tylko że ise eitner nigdy nie została uhonorowana agrodą obla choć na nią zasłużyła intelektualnie bardziej niż tto ahn awiasem mówiąc to tylko jedna z nielicznych wpadek omitetu oblowskiego zwecja zdecydowała się wkroczyć bardzo aktywnie w pokę ądrową rozwijając jednocześnie pokojową i wojskową ener getykę lipcu roku pierwszy reaktor do badań naukowych no i trochę bombowych wystartował w centrum ztokholmu na terenie dzisiejszego rólewskiego nstytutu echnologii i był przez wiele lat ekką dla wielu fizyków neutronowych właśnie na tym reaktorze wykazano po jego zamknięciu i de montażu w r że reaktor jądrowy można bezpiecznie i sprawnie zdemontować a wszystkie lokale oddac czysto i bezpiecznie w ręce zwykłych użytkownikow ostępy w konstrukcji szwedzkiej bomby atomowej były bar dzo bliskie pierwszego testu eksplozji a szczęście zwecja zrozu miała że posiadanie bomby atomowej nie ma praktycznie zna czenia obronnego w konkurencji ze zbrojeniowym gigantem sąsiadem przez ałtyk – wiązkiem adzieckim a i politycznie i ekonomicznie stawało się to coraz mniej opłacalne w zamian za bardzo potajemny parasol obronny i inne polityczne korzyści ze strony zwecja wyrzekła się sama przynależności do coraz mniej ekskluzywnego klubu posiadaczy broni jądrowej prak tycznie od - roku cały potencjał naukowy i techniczny zwecji skupił się na konstruowaniu własnej energetyki jądrowej verige ett land med nio miljoner invånare har efter kriget varit ett verkligt tekniskt fenomen två utmärkta bilmärken olvo och telekommunikationsjätten ricsson vars makt bara ökar osv et var alltså inte så konstigt att man beslutade att bygga en egen kärnreaktor edan byggde tom den första reaktorn skarshamn som senare blev en svensk specialitet en kokvat tenreaktor ) nom loppet av år genomfördes en nukleär elektrifiering av verige r sattes den tolfte och sista reaktorn i drift orsmark etta ekologiskt förträffliga energisystem har till hälften byggts av vatten till hälften av atomer et är bara att gratulera och för nöjsamt tända lyset under de mörka svenska kvällarna och se till att reaktorerna arbetar tillförlitligt och tryggt verige har blivit och är alltjämt världens största konsument av kärnenergi per medborgare kilowattimmar per medborgare och år Den Nya energipolitiken eller början på den postrationalistiska eran? en kärnkraftsenergin har haft otur nte bara på grund av de vanhedrande haveriernaolyckorna på kraftverken i arrisburg och jernobyl som inte borde ha inträffat men istället lärde oss vilka misstag man inte får begå ärnkraftsenergin har haft otur därför att den utvecklades parallellt med medborgarsamhällets stormiga framväxt och med att den sociala upprördheten hopade sig i många västländer tudentrevolten ietnamkriget och upprördhe ten som svallade i och snart spred sig till uropa rädslan för en styrkekonfrontation med kommunismen den växande misstron mot modellen med ett samhälle som var styrt av experter – allt detta var tvunget att samla sig kring något många samhällen i synnerhet de som domineras av sekulariserade protestantiska vär deringar blev ett liv i välfärd utan rädsla för djävulen eller evig fördömelse lite av ett liv utan kompass ärnkraftsenergin blev ett förträffligt mål för dessa upprörda känslor i samhället det onda De politiska partierna överträffade varandra i kärnkraftshysteri, det antogs till och med en lag som skulle ge fyra års fängelse för utveckling och byggande av nya reaktorer i Sverige. som måste bekämpas många samhällen utvecklades följande för enklade och negativa sätt att uppfatta kärnkraften – en är uttänkt och utvecklad av experter som är ansvariga för bla skapandet av massförstörelsevapen och är intimt förbunden med kärnvapenframställning – adioaktiviteten denna osynliga fara man inte vet hur man ska skydda sig mot är en integrerad del av kärnkraftsenergi och radioaktivt nedfall skapar olösliga problem – en tekniskt mycket komplicerad och i praktiken är det omöj ligt att undvika allvarliga haverier Kärnfysiker = brottsling ill råga på allt elände blandade politikerna sig i det hela stället för att i förnuftets namn rationalisera problemen gjorde politikerna valfläsk av kärnkraftsenergin ärnkraften blev ett argument i rochę szkoda że ten przykład samowyrzeczenia się posiadania broni jądrowej nie jest zbyt popularny ostatnio na liskim i dalszym schodzie le wiele wiele krajów w ciągu ostatnich lat postąpiło podobnie jak zwecja np kraina o i hwała ogu zwecja kraj milionów ludzi to w latach powojennych prawdziwy techniczny fenomen dwie własne marki świetnych samochodów olvo i rosnący w potęge gigant teleko munikacyjny ricsson itp – więc nic dziwnego że postanowiono też zbudować samemu reaktory jądrowe tom już w zbudowała pierwszy reaktor bedący później szwedzką specjalnością – reaktor lekkowodny wrzący – skarshamn i w ciągu lat dokonała jądrowej elektryfikacji zwecji oddano do użytku ostatni dwunasty reaktor – orsmark oskonały ekologicznie system energetyczny został zbudowany – cała elektryczność pochodzi – pół na pół – z wody i z atomu ic tylko sobie pogratulować i z zadowoleniem włączać światło w ciemne szwedzkie wieczory i dbać o to żeby reaktory praco wały niezawodnie i bezpiecznie zwecja stała się i jest do dziś naj większym na świecie konsumentem energii jądrowej na obywatela kilowatogodzin na obywatela rocznie Nowa Energetyczna Polityka, czyli początek ery postracjonalizmu? le energetyka jądrowa miała pecha ie tylko z powodu niesław nych wypadków w elektrowni w arrisburgu i w zarnobylu które nie powinny się były zdarzyć – ale za to nauczyły nas jakich błędów nie wolno popełniać nergetyka jądrowa ma pecha bo jej burzliwy rozwój następował równolegle z burzliwym roz wojem społeczeństw obywatelskich i z nagromadzeniem się ogromnych emocji społecznych w wielu krajach zachodnich tudencka rewolta z r wojna w ietnamie i rozbujanie się emocji społecznych w które rozprzestrzeniły się wkrótce na uropę strach przed siłową konfrontacją z komunizmem rosnący sceptycyzm wobec modelu społeczeństwa kierowanego przez ekspertów – to wszystko musiało się na czymś skupić wielu społeczeństwach w szczególności zdominowanych przez zsekularyzowane protestanckie tradycje życie w dobrobycie bez strachu przed diabłem czy wiecznym potępieniem stało się trochę życiem bez kompasu nergetyka jądrowa została doskonałym celem burzliwych emocji społecznych złem które należy zwalczać śród wielu społeczeństw wyrobiła się następująca uproszczona i negatywna percepcja energetyki jądrowej – jest ona wymyślona i rozbudowana przez ekspertów odpowie dzialnych min za stworzenie broni masowego rażenia ma ścisły związek z produkcją broni jądrowej – radioaktywność to niewidzialne niebezpieczeństwo przed którym nie wiadomo jak się uchronić jest integralną częścią energetyki jądrowej odpady jądrowe stwarzają nierozwiązywalne problemy – bardzo skomplikowana technicznie i w praktyce nie pozwala jąca uniknąć poważnych awarii Jądrowiec = kryminalista a domiar złego wkroczyła do akcji polityka olitycy zamiast w imię rozsądku racjonalizować problemy zrobili z energetyki jądrowej mięso wyborcze nergetyka jądrowa stała się argumentem w walce o wyborców ak wiadomo w takiej walce pierwszą ofiarą pada zdrowy rozsądek politycznienie problemów energetyki jądrowej bardzo skutecznie zaciemniło obraz orzyści – produkcja taniej ekologicznie czystej elektryczności zostały skutecznie przesłonięte poczuciem ryzyka i strachu ardzo ładnie ujął to Partie polityczne zaczęły się licytować w antyjądrowej histerii, uchwalono nawet prawo zabraniające, pod karą lat więzienia, rozwoju i budowy nowych reaktorow na terenie Szwecji. till när vi bara behöver trycka på strömbrytaren för att lyset ska tändas verige genomförde en folkomröstning om kärnkraftsenergin en folkomröstning med endast negativa alternativ dvs hur snabbt man skulle stänga reaktorer som just tagits i bruk e politiska partierna överträffade varandra i kärnkraftshysteri det antogs till och med en lag som skulle ge fyra års fängelse för utveckling och byggande av nya reaktorer i verige et har tagit politikerna tret tio år att inse att en sådan lagparagraf inte bara är meningslös utan en skymf mot allt sunt förnuft nder tiden krävde politiken som alltid sina rituella offer vå reaktorer i arsebäck i södra verige fick gå till slakt dvs de stängdes en en process för att upphäva nämnda lag mot kärnkraft har inletts nligt lagens bokstav sysslar jag sedan tjugo år tillbaka i själva verket med kriminell verksamhet i verige – jag tänker ut nya reaktorer anske kommer det till slut att legaliseras ch som för att komplettera postrationalismen ger samma po litiker som stängde reaktorn i arsebäck sitt medgivande till att utnyttja de återstående tio reaktorerna desto intensivare verige förblir det land som förbrukar mest kärnkraftsenergi per capita en reaktorerna ska vi exploatera ännu mer det är som att köra olvo men trycka på gaspedalen som i en orsche Vad gör de andra? åt oss ta ett exempel som liknar verige yskland en förre förbundskanslern erhard chröder som regerade i ett broderligt famntag med e gröna gick i exakt samma spår som verige man beslutade att avveckla kärnkraften och ersätta den med – väderkvarnar i väntar utan illvilja på att den nya regeringen ska tillhandhålla tillförlitlig information om kostnaderna och om hur denna yra påverkar naturen ag är ingen motståndare till vä derkvarnar eller solpaneler men jag föredrar att titta på siffror och analysera fakta åde vind och sol har sin roll i energisystemens ym niga blandning men tout proportions gardée inom tekniken går det inte att lura naturen särskilt länge et går inte att segla i ber gen det går inte att värma upp husen i orrland med solpaneler inland som inte har smittats av den svenska hysterin håller på att bygga en ny reaktor uropean ressurized ater eaor de baltiska länderna har just kommit överens om att en ny reaktor ska byggas i gnalina i itauen och där ersätta den gamla postsov jetiska reaktorn av samma typ som i jernobyl jeden z rozmówców w szwedzkim programie telewizyjnym na cóż nam energetyka jądrowa jeśli robimy pstryk wyłącznikiem i światło się świeci zwecja przeprowadziła referendum na temat energetyki jąd rowej referendum w którym były tylko opcje negatywne tzn jak szybko zamykać reaktory które dopiero co oddano do użytku artie polityczne zaczęły się licytować w antyjądrowej histerii uchwalono nawet prawo zabraniające pod karą lat więzienia rozwoju i budowy nowych reaktorow na terenie zwecji lat zajęło politykom uświadomienie że taki paragraf nie ma nie tylko sensu ale uwłacza zdrowemu rozsądkowi międzyczasie polityka jak to zawsze wymagała rytualnych ofiar – pod nóż polityki poszły tzn zostały zamknięte dwa reaktory na południu zwecji w arsebäck a to rozpoczął się proces anulowania rzeczo nego antyjądrowego paragrafu raktycznie biorąc zgodnie z literą prawa przez ponad lat zajmuję się w zwecji kryminalną działalnością – wymyślam nowe reaktory – może mi to w końcu zalegalizują o i żeby dopełnić postracjonalizmu – ci sami politycy którzy zamknęli reaktory w arsebäck wydają zgodę na dużo bardziej intensywne wykorzystanie pozostałych reaktorów zwecja pozostanie najbardziej jądrowym krajem per capita le reaktory będziemy eksploatować mocniej tak jakby jeździć olvem a doci skać pedał gazu jak w orsche Co robią inni? acznijmy od przypadku szwedzkopodobnego iemcy anclerz chroeder rządząc w braterskim uścisku z zielonymi szedł ������������������������������������������������� ����������� ������������ ��������������������������������������� ��������������������������������������� �������������������������������������������������������� kampen om väljarna om bekant är det sunda förnuftet det första offret i en sådan kamp olitiseringen av kärnkraften har på ett mycket effektivt sätt fördunklat bilden änslan av risk och rädsla har fått skymma fördelarna – billig produktion ekologiskt ren elektricitet n av samtalsdeltagarna i ett svenskt teveprogram har formulerat det mycket fint ad ska vi med kärnkraftsenergi rankrike har beslutat att utöka sin stora reaktorflotta – över reaktorer i drift som producerar mer än av elektriciteten – med ytterligare en reaktor talienarna vill bygga en ny reaktor i aslovské ohunice i lovakien och tjeckerna tror konsekvent på kärnkraftens framtid och planerar att bygga en ny reaktor anske i emelin kanske någon annanstans främjar eorge ush regering byggandet av nya lättvat tenreaktorer fördelaktiga lån och skattlättnader har godkänts för byggandet av – nya reaktorer en den verkliga revolutionen sker i sien apan orea och nu ndien och ina har förstått att de inte kan överleva energi och miljömässigt så länge till utan kärnkraftsenergi lja och gas inte bara kostar för mycket snart lär det råda brist på olja och dessutom är både gas och olja tunga politiska argument bland alltför tunga och alltför mottagliga för historiens stormvirvlar en gamla tekniken att producera elektrisk energi med lätt vattenreaktorer i dag kallad eneration utnyttjar inte uran så effektivt och den kanske inte heller kommer att förslå et behövs alltså en ny typ av reaktorer – eneration . ina planerar att fram till år ta nya reaktorer i drift däribland ur den nya generationen ram till år vill de ha reaktorer varav ur den nya generationen ndien håller sedan en längre tid på att parallellt utveckla en autonom kärnkraftslinje som inte baseras på uran utan på torium Ny kärnkraftsenergi en klarar sig de asiatiska länderna själva yckligtvis är de inte tvungna till det fter mångåriga nukleära tvister har och rankrike kommit överens och samarbetar nu med att utveckla reaktorer ur eneration eneration nternational orum koordinerar samarbetet mellan ett tiotal utvecklade kärn kraftsländer rankrikes president acques hirac har till och med valt ut den reaktor han tycker bäst om ad är då denna ärde generation korthet bättre effektivare och säkrare reaktorer som utnyttjar uran mycket bättre än dagens reaktorer sk kärnbränslekopiering så det finns ingen risk att det blir brist på uran som det kommer att bli på olja essutom pro ducerar dessa reaktorer mindre kärnavfall vilket självklart beror på att kärnbränslet uranet utnyttjas bättre idare den intensiva forskningen kring nu kleär transmutation Enligt som hänger ihop med hanteringen av kärn undersökningar avfallet ett område inom vilket författaren tror mer än till denna artikel är spe av de unga i cialist visar att det finns goda grunder för samhället på en ny samhällsdebatt kärnenergi. om kärnkraftsenergi ärnenergi kan vara säker och effektiv eko nomiskt och miljömässigt billig och slutligen – den ökar inte hotet om spridning av kärnvapen utan kan tvärtom nyttja det plutonium som finns samlat i bomber till att producera elektricitet örvandla megaton till megawatt m man tror att framtidens energiframställning av miljömäs siga skäl måste baseras på väte finns det inget som slår kärnenergi när det gäller att framställa väte en det är ämne för en helt annan artikel dokładnie szwedzkimi śladami postanowiono zamknąć energetykę jądrową i zastąpić ją wiatrakami oczekajmy ze złośliwościami aż nowy rząd dopuści do rzetelnych informacji na temat kosztów i wpływu na środowisko tej wietrznej euforii ie jestem żadnym wrogiem wiatraków czy paneli słonecznych lubię jednak patrzeć na liczby i analizować dane wiatr i słońce mają swoje role w bogatej mieszance systemów energetycznych ale w technice nie da się zbyt długo oszukiwać przyrody ie da się pływać żaglówka po górskich rzekach nie da się ogrzewać domów panelami słonecznymi zimą w orrlandii inlandia nie zarażona szwedzką histerią buduje nowy reaktor uropejski eaktor iśnieniowy kraje ałtyckie dogadały się właśnie ze nowy zostanie wybudowany na itwie i zastąpi tam stary postsowiecki reaktor czarnobylskiego typu w gnalinie rancja postanowiła powiększyć swoja ogromną flotę reaktorów – ponad pracujących reaktorów wytwarzających ponad elektryczności – o kolejny łosi chcą wybudować nowy reaktor zamiast u siebie – w ohunicach na łowacji a zesi konsekwentnie wierzą w jądrową przyszłość i planują budowę kolejnego reaktora oże w emelinie może gdzie indziej rząd usha stymuluje budowę nowych reaktorów lekkowodnych – korzystne kredyty i ulgi podatkowe zostały zatwierdzone na budowę – nowych reaktorow le prawdziwa rewolucja dzieje się w zji aponia orea a teraz hiny i ndie zrozumiały że nie przeżyją energetycznie ani środowiskowo zbyt długo bez energetyki jądrowej drowy rozsądek czyli analiza korzyści i ryzyka stymuluje gwałtowny rozwój energetyki jądrowej opa i gaz nie tylko za dużo kosztują ropy zacznie podobno wkrót ce brakować ale i gaz i ropa to twarde polityczne argumenty zasami zbyt twarde i zbyt podatne na zawieruchy dziejowe tara lekkowodna energetyka jądrowa nazywana dziś ene racją wykorzystuje uran zbyt nieefektywnie też może go nie wystarczyć potrzeba więc reaktorów nowego typu – eneracji hiny planują do roku oddać do eksploatacji nowych reaktorów w tym nowej generacji do roku chcą mieć reaktorów z tego ok nowej generacji ndie od dłuższego czasu rozwijają równolegle autonomiczną linię energetyki jądrowej opartej nie na uranie a na torze Nowa energetyka jądrowa le czy kraje azjatyckie poradzą sobie same a szczęscie nie muszą o wieloletnich jądrowych sporach i rancja dogadały się i współpracują w badaniach nad rozwojem reaktorów eneracji . iędzynarodowe forum zwane – eneration nternational orum koordynuje współpracę kilkunastu rozwiniętych krajów jądrowych rezydent hirac dokonał nawet wyboru który reaktor podoba mu się najbardziej co to jest ta zwarta eneracja rótko lepsze efektywniejsze i bezpieczniejsze reaktory wykorzystujące uran dużo lepiej niż reaktory dzisiejsze tzw powielanie paliwa jądrowego tak że nie ma obawy iż uranu braknie tak jak ropy rzy tym reaktory te mają produkować mniej odpadów jądrowych co rzecz jasna wynika z lepszego wykorzystania paliwa jądrowego uranu dalej bardzo intensywne badania w dziedzinie transmutacji jądrowej – mającej związek z utylizacją odpadów jądrowych – dziedzi nie w której autor tego artykułu jest specjalistą dowodzą że są podstawy do nowego dialogu społecznego na temat energetyki jądrowej nergetyka jądrowa może być bezpieczna i efektywna tania ekonomicznie i środowiskowo i wreszcie – nie będzie zwięk szać zagrożenia rozprzestrzeniania się broni jądrowej ale – przeciwnie – może spożytkować nagromadzony w bombach pluton Vad kan Polen lära sig av det nukleära Sverige? et viktigaste är kanske att förklara för sig själv dvs samhället att dagens och morgondagens kärnenergi kan lösa många polska problem nte bara energimässiga – an uppnår större energioberoende ärnreaktorer i drift är mycket okänsliga för bränslekriser och de f lesta politiska kriser et är bättre att räkna med sig själv än med musketörerna allusion till den polska regering ens förslag till att bilda ett energi – som skulle agera som de tre musketörerna en för alla alla för en – ett längre perspektiv högtemperaturreaktorer är en förträfflig värmekälla för att gasifiera eller göra kol flytande ol har olen gott om – det är både dyrt och dumt att elda upp den i värmepan nan v kol kan man få både gas och bensin och många andra fördelar – ett ännu längre perspektiv kärnenergi förbereder infrastruk turen för ett energisystem baserat på väte en epoken kan komma snarare än vi tror antingen av hänsyn till klimat och miljö – den fortskridande växthuseffekten och klimatförändringarna eller av ekonomiska och politiska skäl – det växande priset på olja och gas tillsammans med politiskt beroende av råvaruleverantörerna tvingar fram en snabb transformation av energisystemet verige undergräver sin ekonomiska och politiska existens om inte energipolitiken förändras veriges snabba utveckling under förra århundradet vilade på tre pelare – illig lättillgänglig och pålitlig elenergi som stimulerade den energislukande men inkomstbringande industrin och garanterade en god levnadsnivå även i påvra geografiska breddgrader – tort energioberoende örutom råolja som huvudsakligen används för transport är verige fortfarande oberoende av löpande råvaruförsörjning – ögutbildat och teknikvänligt samhälle vvecklas kärnkraften blir verige beroende av gas – idag finns inget annat alternativ – tillsammans med alla politiska och ekono miska konsekvenser det skulle innebära ch det teknikvänliga och rationella samhället yckligtvis ex isterar det fortfarande nligt undersökningar tror mer än av de unga i samhället på kärnenergi e föredrar en rationell kärna framför att betala för politisk enfald Według badań, ponad młodego społeczeństwa wierzy w energetykę jądrową. Foto: Anna Bidakowska . ag har inte nämnt något om energi baserad på fusion kärnsyn tes et stämmer om tillbaka om femtio år då kanske det finns något att tala om W.G. Wacław Gudowski professor, Nuclear and Reactor Physics, Kungliga Tekniska Högskolan i Stockholm Wacław Gudowski profesor, Instytut Fizyki i Techniki Jądrowej Królewskiej Politechniki w Sztokholmie na produkcję elektryczności amienić megatony na megawaty eśli wierzyć że przyszłość energetyki musi być oparta – ze wzglę dów środowiskowych – na wodorze to nie ma nic lepszego niż energetyka jądrowa jako środek do produkcji wodoru le to już całkiem inny artykuł Czego Polska ma się nauczyć od jądrowej Szwecji? hyba najważniejsze to wytłumaczyć sobie tzn społeczeństwu że dzisiejsza i jutrzejsza energetyka jądrowa może rozwiązać bardzo wiele polskich problemów ie tylko energetycznych – zyskanie większej niezależności energetycznej racujące reaktory jądrowe są bardzo odporne na kryzysy paliwowe i na większość kryzysów politycznych epiej liczyć na siebie niż na muszkieterów luzja do propozycji polskiego rządu by stworzyć energetyczne działające jak muszkieterowie jeden za wszy stkich wszyscy za jednego – dłuższej perspektywie tzw reaktory wysokotemperaturowe są wspaniałym źródłem ciepła do upłynniania czy gazyfikacji węgla ęgla mamy sporo – głupio to i drogo palić tym węglem pod kotłami ożna mieć z węgla i gaz i benzynę i dużo innych ko rzyści – jeszcze dłuższej perspektywie energetyka jądrowa przygo tuje dobrą infrastrukturę do systemu energetycznego opartego na wodorze a epoka może przyjść dużo prędzej niż sobie to wyobra żamy albo względy klimatycznośrodowiskowe – postępujący efekt cieplarniany i zmiany klimatu albo względy ekonomicznopolity cznych – rosnąca cena ropy i gazu wraz z polityczną zależnością od dostawców tych surowców wymuszą szybką transformację systemu energetycznego zwecja – jeśli nie zmieni swojej polityki energetycznej to podważy podstawy swojej ekonomicznopolitycznej egzystencji urzliwy rozwój zwecji w zeszłym wieku opierał się na trzech filarach – taniej łatwo dostępnej i niezawodnej energii elektrycznej która stymulowała rozwój energochłonnego ale wysokodochodowego przemysłu i gwarantowała dobry poziom życia nawet w kiepskich szerokościach geograficznych – dużej niezależności energetycznej oza ropą naftową używaną głównie w transporcie zwecja jest wciąż niezależna od bieżących dostaw surowców energetycznych – wysokowykształconym i protechnicznym społeczeństwie dejście od energetyki jądrowej uzależni zwecję od gazu – nie ma dzisiaj innej alternatywy – wraz ze wszystkimi tego konsekwencjami politycznoekonomicznymi protechniczne racjonalne społeczeństwo a szczęście istnieje nadal edług badań ponad młodego społeczeństwa wierzy w energetykę jądrową oli racjonalne jądro niż płacenie za poli tyczną głupotę . ie wspomniałem nic o energetyce opartej na fuzji syntezie jądrowej o prawda ogadamy o tym za lat wtedy może będzie o czym rozmawiać W.G. życie codzienne i artystyczne Y vardag & kulturevenemang Mitteleuropa Foto: Tom Bonnalt Margareta Petrés utställning ”Färgen - ett språk” den mars i år inleder verksamheten på Mitteleuropa, Stockholms nya konstgalleri. Centraleuropa, som Sverige har haft så livaktiga band till tidigare, måste nu upptäckas på nytt. Mentalt, för politisk och ekonomiskt utgör Centraleuropa sedan ett tiotal år en integrerad del av Europa. Ett Europa utan tillnamn; Väst-, Öst-, gamla, nya osv. Kulturellt är Europa dock inte enhetligt och låt oss hoppa att det förblir på det viset. Den berömda tjeckiska författaren Milan Kundera anser till och med att det är centraleuropéerna som är de mest innerliga européerna, det vill säga de som fäster störst vikt vid europeiska värderingar. Kanske för att de vet hur det är att vara utanför Europa. Mitteleuropa – Centraleuropa – med sin mosaik av olika folk, kulturer, språk och religioner är, som Milan Kundera skriver, en idealiserad och kondenserad bild av Europa med all dess rikedom av mångfald – största möjliga mångfald på minsta möjliga yta. ”Detta är också ambitionen och målet för detta galleri”, förklarar galleriets grundare Piotr Cegielski. Galleri Mitteleuropa, litet till ytan men smakfullt inrett, kommer huvudsakligen att ställa ut modern konst men även syssla med kommersiell verksamhet; försäljning på kommission (även äldre konst), rådgivning, förmedling och publikationer om konst. Wernisażem Margarety Petré „Färgen – ett språk”, marca bieżącego roku, rozpoczyna działalność nowa galeria w Sztokholmie – Mitteleuropa. Europa środkowa, z którą Szwecja miała tak intensywne więzi dawniej, teraz musi być odkrywana na nowo – mentalnie – bo politycznie i gospodarczo stanowi od kilkunastu lat integralną część Europy. Europy bez przydomków: zachodnia, wschodnia, stara, nowa itd. Ale kulturalnie – Europa jednolita nie jest i tak, miejmy nadzieję, pozostanie. Wybitny czeski pisarz Milan Kundera uważa nawet, że najbardziej szczerymi europejczykami, tj. ludźmi najbardziej przywiązanymi do europejskich wartości są środkowi europejczycy. Może dlatego, że wiedzą, jak to jest być poza Europą. Mitteleuropa ze swoją szachownicą ludów, kultur, języków, religii, (tu posłużymy się cytatem z internetowej strony galerii) to, jak ładnie napisał Milan Kundera, wyidealizowany, skondensowany obraz Europy w całym bogactwie jej różnorodności – maksimum różnorodności na minimum przestrzeni. Taka jest też nieskromna ambicja tej galerii – deklaruje na koniec jej założyciel Piotr Cegielski. Galeria, istotnie dość minimalna, jeśli chodzi o przestrzeń, ale ze smakiem urządzona, będzie wystawiała głównie sztukę współczesną. Zajmie się jednak również działalnością komercyjną: sprzedaża komisową (także sztuki dawniejszej), doradztwem, pośrednictwem, publikacjami na temat sztuki. www.mitteleuropa.se życie codzienne i artystyczne Y vardag & kulturevenemang Arkiv: För dem är det bara skräp Archiwa: Dla nich są to śmiecie Av den , miljoner stora judiska befolkning som bodde i Polen under mellankrigstiden finns det i dag kvar – personer, mestadels äldre, av vilka endast vill kännas vid sitt ursprung, om man ska tro den allmänna folkräkning som genomfördes för några år sedan. Judarna har försvunnit från polska städer och samhällen. Tre miljoner judar mördades under den tyska ockupationen och bland de ca fanns i Polen under åren - lämnade majoriteten landet efter pogromen i Kielce . De återstående emigrerade efter de traumatiska åren - och -, och slutligen efter den antisemitiska kampanjen - som en gång för alla gjorde Polen till ett land praktiskt taget utan judar. Vart och ett av ovanstående datum har burit med sig konsekvenser, inte bara för alla dessa människor, utan även för vittnesbörden om det judiska livet i Polen: dokument från mosaiska församlingar, institutioner, organisationer, politiska grupperingar, entreprenörer och opinionsbildande etablissemang. Deras värde – till skillnad från dokument framställda av den statliga administrationen och dess grenar – består i att de presenterar ett judiskt synsätt och inifrån visar hur detta samhälle fungerade. För en grundlig historiker som ägnar sig åt det judiska livet i Polen är denna flödande kunskapskälla helt enkelt ovärderlig. Po ,-milionowej społeczności żydowskiej zamieszkującej w granicach II Rzeczypospolitej pozostało dzisiaj - tysięcy osób, przeważnie w starszym wieku, z których, jeśli wierzyć spisowi powszechnemu przeprowadzonemu kilka lat temu, jedynie przyznaje się do swojego pochodzenia. Żydzi znikli z krajobrazu polskich miast i miasteczek. miliony zamordowano w latach okupacji hitlerowskiej, a spośród około tysięcy, którzy w latach - znaleźli się w Polsce, większość opuściła kraj po pogromie kieleckim w r., pozostali po kolejnych traumach w latach -, -, wreszcie po antysemickiej kampanii lat -, która ostatecznie uczyniła Polskę praktycznie krajem bez Żydów. Każda z powyższych dat niosła skutki nie tylko dla losów ludzkich, ale także dla losu świadectw żydowskiego życia w Polsce: dokumentów wytworzonych przez żydowskie gminy, instytucje, organizacje, ugrupowania polityczne, środowiska gospodarcze czy opiniotwórcze jednostki. Ich wartość – w odróżnieniu od dokumentów wytwarzanych przez administrację państwa i jej agendy – polega na tym, że prezentują optykę żydowską i pokazują funkcjonowanie tej społeczności od wewnątrz. Dla rzetelnego historyka życia żydowskiego w Polsce, wiedza płynąca z takiego źródła jest wprost nieoceniona. Upp i rök Den stora judiska diasporan i Polen före andra världskriget, den judiska befolkningens intensiva religiösa, samhälleliga, kulturella och ekonomiska liv, den stora mängd institutioner, organisationer och partier som verkade på s.k. judiska gator, och deras kontakter med makthavare från den statliga administrationen, polisen, den lokala förvaltningen i polska städer och samhällen, allt detta ledde till att det skapades en stor mängd dokument, både för gruppens eget bruk men också för motsvarande statlig myndighets behov. Tillsammans med den tyska ockupationen och inledningen på ”den slutliga lösningen av judefrågan” blev den organisatoriska infrastrukturen för den judiska gruppen fullständigt ödelagd, materiell egendom plundrades, och dokumenten kom att dela människornas öde. Förstörelsen fullbordades under den första perioden efter andra världskriget. Böcker, i synnerhet religiösa, olika förkrigstidningar, anteckningar och dokument återfanns här och där, de hittades i olika skrymslen, vrår och under golvbrädor, men betraktades som makulatur, i synnerhet om de var skrivna på jiddisch. De kastades på sophögen, och ännu oftare eldade man med dem i spisen för att spara på ved eller kol som det vid den tiden var så svårt att få tag på. Idag finns det praktiskt taget knappt några förkrigsarkiv kvar från mosaiska församlingar, politiska, kulturella eller sociala organisationer. Den främsta informationskällan för en polsk forskare – vid sidan av tämligen välbevarade samlingar av judiska tidningar, däribland polskspråkiga sid. – kan vara dokument som framställts av Poszły z dymem razem z ludźmi Wielkość żydowskiej diaspory w Polsce, w okresie przed II wojną światową, intensywność życia religijnego, społecznego, kulturalnego i gospodarczego ludności żydowskiej, mnogość instytucji, organizacji i partii funkcjonujących na tak zwanej ulicy żydowskiej i ich stosunki z władzami administracji państwowej, policją, administracją samorządową polskich miast i miasteczek, prowadziły do tworzenia ogromnej ilości dokumentów na użytek własny lub dla potrzeb odpowiednich urzędów państwowych. Wraz z nastaniem okupanta niemieckiego i rozpoczęciem akcji „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”, całkowitemu zniszczeniu uległa infrastruktura organizacyjna tej społeczności, dobra materialne zrabowano, a dokumenty podzieliły los ludzi. Dzieła zniszczenia dopełniono w pierwszym okresie powojennym. Znajdowane tu i ówdzie, wyciągane z różnych schowków, zakamarków, spod podłóg książki, najczęściej religijne, przedwojenne gazety, różne zapiski, dokumenty traktowano jak makulaturę, zwłaszcza gdy pisane były w języku żydowskim, i wyrzucano na śmietnik, a jeszcze częściej palono nimi w piecach domowych, bo oszczędzały drewno i trudno osiągalny wówczas węgiel. Dzisiaj archiwa przedwojennych żydowskich gmin religijnych, organizacji politycznych, kulturalnych i społecznych praktycznie nie istnieją a głównym źródłem wiedzy dla polskiego badacza, obok nieźle zachowanych zbiorów prasy żydowskiej, w tym pism polskojęzycznych, mogą być str. dokumenty wytworzone przez organa * * życie codzienne i artystyczne Y statliga organ, eller dokument som judiska institutioner var förpliktigade att skriva åt dessa organ, och för tidigare tidsperioder även kyrkliga källor. Utifrån detta material går det dock inte att inbegripa alla aspekter av judiskt liv, eftersom det inte tränger ner i den verklighet som beskrivs eller i de inre betingelserna för ett judiskt liv i samhället och nationen. * Återuppbyggnad och nedgång Kriget tog slut. De judar som lyckats överleva återvände från nazistiska läger, gömställen och partisanförband. De var ca . Snart inleddes repatrieringen av polska medborgare från Sovjetryssland. I juli fanns ca judar på polskt område. Det var bara ett kort ögonblick i den judiska befolkningsgruppens historia, för kort därefter bröt den grymma pogromen i Kielce ut, varpå nära människor inom loppet av knappt åtta månader flydde i panik från landet. Men direkt efter befrielsen, trots den dåliga atmosfären runt judarna, var denna grupp otroligt dynamiskt. Pressen återupplivades, det uppstod teatrar, traditionella judiska politiska partier och samhällsorganisationer tog upp sin verksamhet, judiskt och hebreiskt skolväsen liksom hälso- och socialvård återuppbyggdes. Rollen som huvudsaklig initiativtagare och organisatör vilade på Judiska centralkommittén som samlade representanter från alla politiska kretsar; från kommunister till sionister på högerkanten. Dokumentationen över denna period, om än långt rikare än den över förkrigstiden, är inte heller fullständig. Judiska centralkommitténs verksamhet och dess lokala avdelningar och kommittéer är väldokumenterade. Däremot har dokumentationen över sionistiska partier och organisationer endast bevarats fragmentariskt. Den fortskridande sovjetiseringen av det politiska livet ledde till att den politiska pluralismen minskade. I slutet av vardag & kulturevenemang upplöste ministeriet för offentlig administration de sionistiska partierna och organisationerna på administrativ väg, och beordrade de lokala myndigheternas sociala och politiska avdelningar att se till att beslagtagna dokument från de upplösta partierna och organisationerna överlämnades till Judiska historieinstitutet som bildades . Varför det inte blev så kan man bara gissa sig till. Säkerligen tog aktivister från dessa organisationer med sig dokumenten när de emigrerade till Israel. Gjorde aktivister från Bund (judiska arbetarpartiet) samma sak? I alla fall finns även detta partis arkivbestånd bara fragmentariskt bevarat i Polen. I Judiska centralkommitténs ställe bildades Judiska samhällskulturella föreningen i Polen (TSKŻ) som fram till förde en tämligen livlig social och kulturell verksamhet. De bedrev även undervisning. I de mosaiska församlingarna existerade en mer skenbart än faktiskt verksamhet. Det fanns en statlig judisk teater och ett judiskt historieinstitut, ett förlag som gav ut judiska böcker, en judisk dagstidning och en litterär tidskrift. Med utgångspunkt i den samlade dokumentationen för perioden är luckan i dokumentationen över TSKŻ tankeväckande och slående. Organisationens arkiv, systematiserat och katalogiserat av arkivarier från Judiska historieinstitutet, upphör år . Samlingarna från perioden - är ofullständiga. Dokument framställda av TSKŻ under de följande åren finns än i denna dag varken i Judiska historieinstitutets arkiv eller i eget arkiv (bortsett från löpande dokument). Utan förställningsförmåga och ansvar TSKŻ är den största judiska sekulariserade organisationen i Polen. Fram till år , trots de begränsningar som rådde under kommunisttiden, fyllde föreningen en viktig uppgift för det judiska samhället. Liksom för andra judiska organisationer var händelserna i mars ett dödligt slag mot föreningen; tusentals medlemmar och alla betydande aktivister tvingades emigrera. Det medverkade till att insamlandet och bevarandet av skriftlig dokumentation och fotografier i arkivet försummades. Man vet inte var TSKŻ dokument från åren - har tagit vägen. Om de försvann under flytten till föreningens nya lokaler på Grzybowskitorget i Warszawa eller om de slängdes ner i byggnadens källare tillsammans med tusentals judiska böcker, till rov för råttor och fukt. Sanningen är dock att problemet med arkivmaterialet, dess skick och förvaringssätt, aldrig har tilldragit sig någon uppmärksamhet från föreningens ledning efter . Jag kan inte erinra mig att ett enda av TSKŻ ledningsmöten eller styrelsemöten under de senaste åren skulle ha ägnats åt arkiveringen av dokument, bilder, bokmanuskript som det nedlagda förlaget IDISZ BUCH aldrig hann ge ut före mars , och som fanns i TSKŻ-organet FolkSztymes arkiv eller de judiska tidsskrifter, bland dem ovärderliga tidningslägg med skriften DOS NAJE LEBN, som kom ut sedan och var den första efter ockupationen. Förra året inträffade en katastrof: det sedan år misskötta och ofinansierade arkivet lades helt enkelt ner. Lokalerna byggdes om till en klubb, och nämnda samlingar, däribland ett stort bildmaterial från redaktionerna, samt dokumentation över organisationshändelser inom själva TSKŻ, slängdes ner i byggnadens källare. Som om detta inte var nog läckte det ut hundratals bilder med arkivvärde från källaren och blev föremål för handel på internet. Jag har även fått information om att Judiska historieinstitutet erbjudits att köpa förlaget IDISZ BUCH:s manuskript. Det var inte vanliga anställda i TSKŻ utan folk från föreningens ledning życie codzienne i artystyczne Y som fattade beslut om att slänga ut tidningens arkiv från lokalerna. Och skulden för att arkivsamlingarna i deras hägn har förstörts vilar på dem. Efter det hemska kriget som inte bara bragde miljoner polska judar om livet utan även förstörde dokument som bar vittnesbörd om deras liv i Polen, är allt som utarmar judiska arkiv ett sannskyldigt brott mot det judiska folkets historieminne. Adam Rok Adam Rok – kännare av judisk kultur, publicist, chefredaktör av ”Judisk tidning” på internet, styrelseledamot i Judisk Historiska Institutet i Warszawa. Y państwowe lub dokumenty pisane dla tych organów przez zobowiązane do tego instytucje żydowskie, a dla okresów wcześniejszych także źródła kościelne. Nie da się jednak na tej podstawie objąć całego obszaru spraw żydowskich, bo nie sięgnie się w głąb opisywanej rzeczywistości i wewnętrznych uwarunkowań towarzyszących funkcjonowaniu żydowskiego życia społecznego i narodowego. * Odbudowa i upadek Kończy się wojna. Z łagrów nazistowskich, z ukrycia, z partyzantki powracają ocaleli Żydzi. Jest ich około tysięcy. Wkrótce rozpoczyna się repatriacja obywateli polskich z Rosji Sowieckiej. W lipcu r. na obszarze Polski znajduje się około tysięcy Żydów. To ledwo krótki moment w dziejach tej społeczności, bo za chwilę nastąpi okrutny pogrom w Kielcach i po nim, w ciągu niespełna ośmiu miesięcy, paniczna ucieczka z kraju blisko stu vardag & kulturevenemang tysięcy ludzi. Ale od pierwszych chwil po wyzwoleniu, mimo złej atmosfery wokół Żydów, społeczność ta wykazuje niesłychaną dynamikę. Odradza się prasa, powstaje teatr, odnowiona zostaje działalność tradycyjnych żydowskich partii politycznych i organizacji społecznych, odbudowuje żydowskie i hebrajskie szkolnictwo, opieka społeczna i zdrowotna. Rola głównego animatora i organizatora życia tej społeczności spoczywa na Centralnym Komitecie Żydów w Polsce, skupiającym reprezentantów wszystkich środowisk politycznych – od komunistów po prawicowych syjonistów. Dokumentacja tego okresu, choć daleko bogatsza niż czasu przedwojennego, także nie jest pełna. Dobrze udokumentowana jest działalność Centralnego Komitetu Żydów, jego agend i komitetów terenowych – wojewódzkich i powiatowych. Natomiast szczątkowo zachowała się dokumentacja działalności partii i organizacji syjonistycznych. Postępująca sowietyzacja życia politycznego doprowadziła do zaniku pluralizmu politycznego w Polsce. Pod koniec r. Ministerstwo Administracji Publicznej w drodze administracyjnego nakazu zlikwidowało partie i organizacje syjonistyczne, polecając wydziałom społeczno–politycznym urzędów wojewódzkich dopilnowanie, by dokumenty polikwidacyjne rozwiązanych partii i organizacji zostały przekazane do powstałego w r. Żydowskiego Instytutu Historycznego. Dlaczego tak się nie stało, można się jedynie domyślać. Działacze tych organizacji emigrując do Izraela najpewniej zabierali dokumenty ze sobą. Czy tak samo postępowali działacze Bundu? W każdym razie także archiwalia tej partii zachowały się w Polsce w postaci szczątkowej. W r. w miejsce CKŻwP powstaje Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce, które do r. prowadzi w miarę ożywioną działalność społeczną, kulturalną i oświatową. Istnieje bardziej pozorna niż rzeczywista działalność żydowskich gmin wyznaniowych. Jest Państwowy Teatr Żydowski i Żydowski Instytut Historyczny, wydawnictwo książki żydowskiej oraz gazeta codzienna i pismo literackie. Jeśli spojrzeć przez pryzmat zgromadzonej dokumentacji wytworzonej przez te instytucje w okresie -, to uderza zastanawiająca luka w dokumentacji Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce. Zasoby archiwalne tej organizacji, usystematyzowane i skatalogowane przez archiwistów ŻIH-u kończą się na roku . Zbiory z okresu - są niekompletne. Dokumentów wytworzonych przez TSKŻ w następnych latach, po dzień dzisiejszy nie ma ani w archiwach ŻIH, ani w samym TSKŻ (pomijam bieżące dokumenty). Bez wyobraźni i odpowiedzialności Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów jest największą świecką organizacją ludności żydowskiej w Polsce. Do roku , mimo gorsetu komunistycznych ograniczeń, wypełniało ono ważne dla środowiska zadania. Wydarzenia marcowe roku były dla TSKŻ, podobnie jak dla innych żydowskich instytucji, uderzeniem niemal śmiertelnym: tysiące członków tej organizacji i wszyscy liczący się działacze TSKŻ zostali zmuszeni do emigracji. To przyczyniło się do zaniedbań w gromadzeniu i ochronie dokumentów archiwalnych, zarówno pisanych jak i fotograficznych. Nie wiadomo gdzie się podziały dokumenty TSKŻ z lat -. Czy zostały zagubione w czasie przeprowadzki w r. do nowej siedziby Towarzystwa na Placu Grzybowskim w Warszawie, czy też już na Placu Grzybowskim zostały rzucone, razem z setkami książek żydowskich do piwnic budynku na żer szczurów i wilgoci. Prawdą życie codzienne i artystyczne Y jednak jest, że problem zasobów archiwalnych, ich stanu i sposobu przechowywania nigdy nie zaprzątał uwagi pomarcowego kierownictwa Towarzystwa. Nie przypominam sobie ani jednego zebrania Prezydium czy Zarządu Głównego TSKŻ w ciągu ostatnich . lat, które byłoby poświęcone archiwizacji dokumentów, zdjęć, maszynopisów książek, których nie zdążyło do marca r. wydać zlikwidowane wydawnictwo IDISZ BUCH, a znalazły się w archiwum organu TSKŻ FolksSztyme, wreszcie czasopism żydowskich, wśród nich bezcennych zszywek pierwszego po okresie okupacji pisma DOS NAJE LEBN ukazującego się od r. W ubiegłym roku nastąpiła katastrofa: zaniedbane i od lat nie dofinansowywane archiwum zostało po prostu zlikwidowane, jego pomieszczenie zaadaptowane na klub, a zbiory, o których wspomniałem, w tym znaczna ilość materiału fotograficznego, pochodzącego ze zbiorów redakcyjnych, oraz dokumentacji wydarzeń organizacyjnych w samym TSKŻ wyrzucone na przysłowiową kupę w piwnicy budynku. Jak by tego było mało, setki zdjęć o wartości archiwalnej „wyciekło” z owej piwnicy i stało się przedmiotem handlu na giełdzie internetowej. Dotarła do mnie również informacja, iż Żydowskiemu Instytutowi Historycznemu oferowano kupno maszynopisów wydawnictwa IDISZ BUCH. O wyrzuceniu archiwum gazety z zajmowanych pomieszczeń nie zadecydowali szeregowi pracownicy Towarzystwa, lecz ludzie z jego kierownictwa. I to ich obciąża wina za dewastację zbiorów archiwalnych będących pod pieczą TSKŻ. Po strasznej wojnie, która zniszczyła nie tylko życie milionów polskich Żydów, ale także dokumenty dające świadectwo ich życia w Polsce, każde zubożenie żydowskich archiwów jest najprawdziwszym przestępstwem vardag & kulturevenemang dokonanym na historycznej pamięci narodu żydowskiego. Adam Rok Adam Rok – znawca kultury żydowskiej, publicysta, red. nacz. internetowej „Gazety Żydowskiej”, członek zarządu Stowarzyszenia Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie. Y Turistoffensiv Början på året är en tid av mässor och andra intensiva förberedelser inför turistsäsongen, som för övrigt pågår utan uppehåll. Som en reklamslogan för en svensk resebyrå slår fast: ”Sommaren tar aldrig slut, den bara flyttar på sig.” I år gör Polska Statens Turistbyrå i Skandinavien en riktig offensiv. Polen har varit synligt på alla evenemang av vikt. Mellan den och januari gick turistmässan Reiseliv av stapel i Oslo. Sammanlagt besöktes mässan av mer än gäster. Organisatörerna noterade, vilket säkert även gläder utställarna, en ökning av antalet gäster som var där i affärer, det vill säga sådana som representerar resebyråer. Den polska montern var så lockande att Norges drottning stannade till vid den, trots att hon hade ett strikt besökschema som mässdeltagarna tidigare fått ta del av; den polska montern ingick inte i detta schema, men däremot den närbelägna tjeckiska montern som vackert fick vänta. Matka (matka betyder resa) i Helsingfors, Skandinaviens största turistmässa, ägde för tjugonde gången rum - januari. I år besöktes den av personer, däribland affärsmän från olika resebyråer. Under andra mässdagen på Ferie i Köpenhamn - januari kom den tragiska nyheten från Chorzów, Polen där snömassor fick taket till en mässhall att rasa in under en brevduvemässa, med dödsoffer som följd. Organisatörerna placerade ett sorgeinslag i montern och lade fram en kondoleansbok. – Man kunde märka en tydlig oro hos besökarna – berättar vd:n för Polska statens turistbyrå, Juliusz Sochan – när de tittade på utställningshallens tak som bars upp av en genombruten konstruktion. Även Köpenhamn drabbades av rikliga snöfall i januari. Trots det lockade mässan besökare. Polska statens turistbyrå deltog även i mässan i Stockholm, ett evenemang som inte var avsett för konsumenter utan enbart för branschfolk. Den polska montern hörde till de flitigast besökta på alla evenemang och det inte bara av krönta huvuden. De gick av stapeln under slogan Meeting with culture (alt. Nature eller pleasure). Det ledande inslaget var aktiv turism. Organisatörerna kände starkt stöd från polska myndigheter: alla montrar besöktes av polska ambassadörer på plats och av andra höga tjänstemän som ansvarar för turism och kulturellt utbyte. Nu närmar sig årets höjdpunkt för mässfolket – mässa i Göteborg. Z. B. Foto: POT Norges Drottning och J. Sochan Turystyczna ofensywa Początek roku to okres targów i innych intensywnych przygotowań do sezonu turystycznego, który trwa, zresztą, bez przerwy. Tak jak głosi hasło reklamowe jednego ze szwedzkich biur podróży „Lato nigdy się kończy, ono tylko zmienia miejsce” . życie codzienne i artystyczne Y Polska Organizacja Turystyczna w Skandynawii przypuściła w tym roku prawdziwą ofensywę. Polska widoczna była na wszystkich liczących się imprezach. Między a stycznia odbyły się Reiseliv , czyli targi turystyczne w Oslo. Targi odwiedziło łącznie ponad tys. gości. Organizatorzy odnotowali, co z pewnością cieszy również wystawców, wzrost liczby gości handlowych, czyli reprezentujących biura podróży. Polskie stoisko było tak atrakcyjne, że zatrzymała się przy nim królowa Norwegii, chciaż miała ścisły i podany wcześniej do wiadomości uczestników Targów plan wizyty; nie było w nim polskiego stoiska lecz znajdujące się nieopodal czeskie, które musiało trochę poczekać. Matka (matka znaczy podróż) w Helsinkach – największe w Skandynawii targi turystyczne – odbyły sie w dniach – stycznia już po raz dwudziesty. W tym roku odwiedziło je ponad tys. zwiedzających, w tym , tys. handlowców z biur podróży. Drugiego dnia targów w Kopenhadze Ferie ( – stycznia) przyszła tragiczna wiadomość z Chorzowa, gdzie, w hali, w której odbywały się targi gołębi pocztowych, pod ciężarem nieuprzątniętego śniegu zawalił się dach, powodując śmierć ofiar. Organizatorzy umieścili w stoisku żałobny akcent i wyłożyli księgę kondolencyjną. Wyczuwało się wyraźny niepokój zwiedzających – opowiada dyrektor POT w Skandynawii Juliusz Sochan – gdy spoglądali na podparty ażurową konstrukcją dach hali wystawowej w Kopenhadze, którą również nawiedziły w styczniu obfite opady śniegu. Mimo to targi przyciągnęły ponad , tys. zwiedzających. Polski wystawca wziął również udział w targach w Sztokholmie – imprezie przeznaczonej nie dla konsumentów lecz wyłącznie dla handlowców z branży. Polskie stoiska należały do najliczniej odwiedzanych vardag & kulturevenemang na wszystkich imprezach i to nie tylko przez koronowane głowy. Odbywały się pod hasłem Meeting with culture albo nature albo pleasure. Przewodnim elementem polskiej oferty była turystyka aktywna. Organizatorzy czuli silne wsparcie polskich władz: wszystkie stoiska odwiedzali miejscowi ambasadorowie RP i inni wyżsi urzędnicy odpowiedzialni za wymianę kulturalną i turystyczną. Zbliża się najważniejsza impreza dla promocji turystyki – targi w Göteborgu. Z. B. Y �������������������������� ������������� ���� ������������������������� ������������ �������������� �������������������������������� ����������� ������ �������������������������� ����������� �������� ���������������������������� ����������� ������������ ��������� �������������������������������������� �������������������� ������������ ��������������� życie codzienne i artystyczne Y vardag & kulturevenemang Suecia Polonia nr 1(15)/2006 ”Suecia Polonia” utges av Föreningen Forum Suecia-Polonia/„Suecia Polonia” jest pismem wydawanym przez Stowarzyszenie Forum Suecia-Polonia Ansvarig utgivare/ Wydawca odpowiedzialny: Zbigniew Bidakowski Redaktör/Redaktor: Zbigniew Bidakowski Översättning/Tłumaczenia: Stefan Ingvarsson, Lisa Mendoza Åsberg, Grafisk form/Opracowanie graficzne: Anna Bidakowska. Foto: Anna Bidakowska, Stefan Markiewicz, tefan adowski (), Ignacy Skwarcan, POT Adress/Adres:”Suecia Polonia”, Himlabacken , Solna Tel/fax:+-()- , +-() e-mail: [email protected] ������������ Alla inbetalningar till Postgiro/ Wszystkie wpłaty na Postgiro: 194 626-8 Föreningen Forum Suecia-Polonia Redaktionen tar inget ansvar för innehåll i annonser, återsänder inte obeställd materiall och har inga möjligheter att svara på alla insända brev. Vi förbehåller oss rätter att förkorta och redigera texter samt ändra rubriker/ Redakcja nie odpowiada za treść ogłoszeń, nie zwraca materiałów nie zamówionych i nie ma możliwości odpowiadania na wszystkie nadsyłane listy. Zastrzegamy sobie prawo skracania i adiustacji tekstów oraz zmiany ich tytułów. ISSN 1651-0658 ◆ Powietrzne rzeźby Joanny Ocias pojawiają się u nas ponownie, chociaż wystawa w Instytucie Polskim, na której można je było podziwiać skończyła się jakiś czas temu i rzeźby – złożone – czekają gdzieś na kolejne nadmuchanie. Wyjątkowo złośliwy chochlik drukarski zdmuchnął z łamów w poprzednim numerze nazwisko Autorki. Aby pokazać, że to jednak my tu rządzimy, a nie on, zamieszczamy piktorial ze świetnej wystawy jeszcze raz – z nazwiskiem. A w międzyczasie nabrał „Biało-czerwony pokój” nowych znaczeń: biel i czerwień to kolory nie tylko Danii i Polski ale także Białorusi, chociaż tam chwilowo zakazane (zob. str. ). Joanna Ocias luftfyllda skulpturer är återigen tillbaka, trots att utställningen på Polska institutet, där de gick att beses, för en tid sedan har upphört och skulpturerna väntar hopvikta någonstans på att åter blåsas upp. En ovanligt illasinnad tryckfelsnisse blåste bort konstnärens namn från förra numret. För att visa att det minsann är vi som bestämmer, och inte han, publicerar vi på nytt en bild från den utmärkta utställningen. Den här gången tillsammans med konstnärens namn. Under tiden har "Vit-röda rummet" fått ny innebörd: vitt och rött är inte bara Danmarks och Polens färger, utan även Vitrysslands, trots att de där för tillfället är förbjudna (se s. ). / : /: , , / , /: , , , / , , , . / , , , / „” , , / , . , / ������������������������������� ������������������� �������������������� BILJETTPRISER - ENKEL RESA 7/1 - 18/12 2005 A B C D E F ������������������������������������������ Bil + 5 Max 2 m hög (inkl. taklast), 6 m lång 805 1 285 890 1 450 965 1 530 Max��������������������������������������������������������������������������� 2 m hög (inkl. taklast), 6 m lång 605 965 680 1 085 725 1 130 Bil + 1 ���������������������������������������������������������������������������� Husbil + 5 Maxlängd 10 m. 1 285 1 995 1 410 2 330 1 530 2 450 ����������������������������������������������������������������� Maxlängd 10 m. 885 1 410 965 1 605 1 045 1 690 Husbil +1 Släp Max�������������������� 2 m hög, 4 m långt 360 560 405 645 440 680 ��� Husvagn / Släp Maxlängd 10 m. 885 1 410 965 1 605 1 045 1��690 ����� ������ Motorcykel +1 405 645 445 725 485 765 ��� � � � ����������������������������������������������� Vuxen 305 485 335 545 370��� 580 �� ������������������������������������������������������ r 240 390 260 435 290 460 Barn 4 - 14 år, student, pensionä ����� � ��������������������������������������������������������� � ���������������������������������������������� � ����������������������������������������������������������������������������� �BILJETTPRISER ���������������������������������������������������������� - T/R 7/1 - 18/12 2005 A B C D 1 210 1 930 1 335 2 175 Bil + 5 SPECIALPAKETET 2) Max�2 ������������������������������������������������ m hög (inkl. taklast), 6 m lång 1 420 2 260 1 565 2 550 � ������������������������������������������������������ SEAPEX 1) Maxlängd 10 m. 1 930 2 990 2 115 3 495 Husbil + 5 Husbil + 5 SPECIALPAKETET 2) � ��������������������������������������������������������� Maxlängd 10 m. 2260 3510 2480 4100 Begränsat antal platser / Alternativ = Biljettpriser enkel resa Bil + 5 SEAPEX 1) Max�������� 2 m hög (inkl. taklast), 6 m lång E 1 450 1 700 2 295 2695 F 2 295 2 690 3 675 4315 ����������������������������������������������������� � ������������������������ 1) Betalas direkt i samband med bokning, ordinarie avbokningsregler, ordinarie återbetalningsregler Ombokningsbar fram till dagen������������������������������������������� före avresa i mån av plats. Begränsat antal platser. Vid utresa och hemresa i olika���������������������������������������������� perioder räknas halva t/r-priset i respektive period. �������������������� 2) Ordinarie betalningsregler, ordinarie avbokningsregler, ordinarie återbetalningsregler. ������������������������������������������������������������������������ Ombokningsbar fram till dagen före avresa i mån av plats. Begränsat antal platser. ������������������� Vid utresa och hemresa i olika perioder räknas halva t/r-priset i respektive period. Cykel/Moped fritt - ordinarie personbiljettspris. ��� fall är Bil = Husbil Cykel på bil fritt om de ej transporteras på������ biltaket - I dessa ��� ��� ����� Stena Balticas turlista. HYTTPRISER 2005 Priset avser hela hytten ����� ����� ����� � ����� ���������� ����� ����� � ����� ������ Club Class, 4 bäddshytt 4-bäddshytt 2-bäddshytt 4-bäddshytt 2-bäddshytt* 2-bäddshytt** Vilstol ������� ��� ���� ������� ������� ��� ����� ����� � ����� ��� ��� ������� ������� ������� ����� �� ������� � ������� � ������� � ������� � ����� � ����� ����� � Lyxhytt, 2-bäddshytt Business Class, 2-bäddshytt Comfort Class, 4-bäddshytt 4-bäddshytt 2-bäddshytt* 1-bäddshytt 4-bäddshytt** 4-bäddshytt* 2-bäddshytt* Vilstol ������������������� ���� ��������������� � ������� � ������ � ������ ������� � ������� � ������� ������� ������� ������� ����� �� ������� ������� ������� � ������� � ������� � ����� � ������� ������������������ ������� � ������� � HYTTPRISER STENA STENA CHALLENGER 7/2 - 25/4 2005 Däck �������������������������������������������������������������������������������������������� s 9 utsides 9 1090 545 4-bäddshytt utsides 5,7,9 utsides 9 1120 560 2-bäddshytt utsides 4 ���������������� � ������ 7&8 960 480 utsides 7,9 4-bäddshytt insides utsides 4-7 880 440 2-bäddshytt* insides 9 ��� ������ ��� ��� ��� ���� ��� ��� 4 utsides 6 500 ����� 250 2-bäddshytt, ej dusch** ��� insides 8 800 400 insides 7 ����� ����� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� insides �����4 - 7 0 8 insides ���������� 660 330 � ����� ����� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� 4&5 gratis ����� ������ k insides 4 ����� ������� ������� ����� � ����� 1120 ����� ������� 560 ������� ������� ������� Nattsegling Dagsegling 1600 800 1120 560 960 480 880 440 720 360 620 310 200 gratis 100 gratis ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ** Handikapphytt. nattsegling) ��������������������������������������������������������������������������������������������������� med begränsat utbud. För mer information ������������������������������������������������������������������������������������������������ ���������������������������������������������������������������� insides 5 720 360 Stena Baltica läggs på varv i perioden 7/2 - 25/4 insides 4 720 360 I perioden 7/2 – 25/4 kommer Stena Baltica att ligga på varv för ombyggnad och renovering. 100 gratis Stena Challenger ersätter Stena Baltica i perioden 7/2 - 25/4 och kommer att trafikera enligt ����������� Stena Balticas turlista. �������������������������� � ������������������� ���������������������������������������������������� ��������������������������������� ������������������� ���������� ������������ ���������� ���������� ������������ ������������������������������� �� ����� ��� � � ��� �� ����� ���
