Prawo Kanoniczne I

Prawo Kanoniczne I
Wprowadzenie1
Sacerdos = Kapłan → ten kto ma święcenia prezbiteratu lub episkopatu. Poza tym istnieją jeszcze
święcenia diakonatu, ale diakon nie jest sacerdos.
Definicja Ustawy według Świętego Tomasza z Akwinu: łac. Lex est ordinatio rationis ad bonum
comunae ad eo picuram habet comunicatis prumulgata. - Ustawa to rozumny nakaz służący dobru
wspólnemu, promulgowany2 przez tego, kto stoi na straży dobra jakiejś wspólnoty.
Cechy konstytutywne Ustawy Kościelnej:
- prawnie zobowiązujący charakter;
- rozumność;
- dzieło kompetentnego prawodawcy;
- ustawa jest zaadresowana w sposób generalny, do pewnej grupy osób;
- ustawa ma ujęcie abstrakcyjne - nie określa liczbowo kazusów;
- ustawa musi być promulgowana;
- ustawa wprowadza pewną innowacyjność - prawo ustanawia się po to aby uregulować coś
nowego;
Prawo kanoniczne odegrało ogromny wpływ na prawo kontynentalne i nieco mniejszy, ale także na
prawo anglosaskie, zwłaszcza za pośrednictwem prawa rzymskiego, którego było nośnikiem. W Lex
liguaria, zbiorze prawa frankońskiego, w rozdziale 58 odnajdujemy zapis: Eclesia vivit iurae romano Kościół żyje prawem rzymskim. Stąd prawo rzymskie od początku stanowiło ważną cząstkę prawa.
Zatem część z tych przepisów, które dzisiaj znajdują się w Kodeksie Prawa kanonicznego, pochodzi z
prawa rzymskiego; np. w odniesieniu do małżeństwa. Prawo rzymskie było przeważnie prawem
cywilnym, stąd dla prawa kanonicznego termin prawo cywilne oznacza wszystkie dziedziny prawa
państwowego.
Poznanie prawa kanonicznego jest poznaniem systemu praw, który reguluje wzajemne relacje podmiotów
tegoż prawa. Reguluje relacje pomiędzy osobami fizycznymi w Kościele, osobami prawnymi,
stowarzyszeniami wiernych, zakonami, hierarchią kościelną, czy też jednostkami organizacji terytorialnej
kościoła. System prawa kanonicznego wchodzi w niektórych wypadkach również w relacje z innymi
systemami prawa. Np. za pomocą prawa konkordatowego - wówczas jest to połączenie systemu prawa
państwowego z systemem prawa kanonicznego, jak w przypadku zawierania małżeństw w Polsce. Inaczej
jest np we Włoszech, gdzie zarówno zawieranie małżeństw, jak i rozwiązanie małżeństwa w niektórych
wypadkach jest regulowane konkordatem.
Prawo kanoniczne jest systemem, a nie gałęzią prawa. Gałąź prawa oznacza jedynie jedną dziedzinę
prawa, jak prawo cywilne, administracyjne, karne. Natomiast prawo kanoniczne to oddzielny system
praw, który obowiązuje prawie od 2000 lat i jest prawem Kościoła. Jednak prawo kanoniczne wiąże się
także z prawem krajowym m.in. za pomocą tzw. zjawiska kanonizacji, o którym mówi kanon 22: Ustawy
państwowe, do których odsyła prawo kościelne, należ zachować w prawie kanonicznym, o ile nie są
przeciwne prawu Bożemu i o ile prawo kanoniczne czegoś innego nie zastrzega.← Tzw. Kanonizacja
prawa cywilnego (państwowego).
Zjawisko kanonizacji: w Kościele wyróżnia się 2 rodzaje norm:
1
2
Opracowanie wykładów z III roku: 2009/2010 na wieczną rzeczy pamiątkę.
Promulgacja- ogłoszenie Ustawy.
Prawo kanoniczne I
a) normy kanonizacyjne - za ich pomocą prawodawca kościelny dokonuje inkorporacji norm
prawa państwowego do systemu prawa kanonicznego; np. adopcja wg Kan. 110: Dzieci
adoptowane zgodnie z przepisami prawa cywilnego uważane są za dzieci tego lub tych, którzy je
adoptowali.← W prawie kościelnym uważa się za ojca i matkę adoptowanego tych, którzy
adoptowali dziecko w prawie cywilnym;
b) normy kanonizowane - przepisy prawne określonego państwa lub państw, które zostają
inkorporowane do systemu prawa kanonicznego → jest jeden kanon w Kodeksie Prawa
kanonicznego, który podaje: Jeśli chodzi o kontrakty = umowy w kościele to obowiązują
wszystkie umowy prawa państwowego, czyli jednym przepisem prawa inkorporuje się przepisom
prawa kanonicznego przepisy prawa państwowego.
Sobór Watykański (1962-1965) zrezygnował z wielu prerogatyw w życiu publicznym dla kościoła, a
także z wielu przywilejów i wielu zapisów w aktach normatywnych zawartych np. w konstytucjach
państw czy w konkordatach - np że jakieś państwo jest państwem katolickim. Poznanie prawa
kanonicznego pomaga w rozwiązywaniu spraw z pogranicza prawa polskiego i prawa kanonicznego np.
sprawy pomocy prawnej małżonkom, którzy wnoszą pozew do Trybunału Kościelnego o stwierdzenie
nieważności małżeństwa i o orzeczenie separacji. Najwyższy Ustawodawca Kościelny, którym jest Papież
tak jak żaden ustawodawca nie podaje w Kodeksie Prawa kanonicznego definicji legalnej prawa
kanonicznego, gdyż to nie jest jego zadaniem. Można natomiast próbować podać definicję doktrynalną
prawa kanonicznego:
Prawo kanoniczne3 - łac. ius canonicum – prawo Kościoła jako społeczności wierzących w Chrystusa
rządzonej przez następcę Świętego Piotra i Biskupów, realizującej cel Zbawczy i Eschatologiczny w
warunkach tego świata.
Celem jest salus animarum, a więc zdrowie (zbawienie) dusz. Np. Kan. 1752 (kanon dotyczący
przenoszenia proboszczów): W sprawach przeniesienia należy stosować przepisy kanonu 1747: Usunięty
proboszcz powinien się powstrzymać od wykonywania zadań proboszcza, jak najszybciej pozostawić
wolny dom parafialny i wszystko, co należy do parafii, przekazać temu, któremu biskup parafię
powierzył.← Z zachowaniem kanonicznej słuszności, a są to zasady, które obowiązują w całym prawie
kanonicznym i mając przed oczyma zbawienie dusz, które zawsze winno być w kościele najwyższym
prawem.:
salus animarum supraema lex
Definicje te podkreślają jedność kościoła, która jest istotnym problemem zauważalnym nie tylko w
naszych czasach, ale wiadomo ile przez całe wieki było nieporozumień na temat jedności kościoła. Np.
schizmy które się dokonywały w wyniku działania woli ludzkiej. Natomiast prawo kanoniczne ma temu
zapobiegać. Jeśli w Kościele obowiązuje jakaś norma, to podmiot prawa kościelnego może być od niej
dyspensowany ze względu na salus animarum. Dyspensa funkcjonuje tylko w kościele, od czasów
rzymskich.
Prawo kanoniczne - system norm obowiązujący w Kościele, oparty na przesłankach teologicznych i
woli Ustawodawców Kościelnych, zawarty w aktach normatywnych i zwyczajach. Ta definicja ks. prof.
Mirosława Sitarza, w której podkreśla się przesłanki teologiczne, a więc Objawienie Boże, ma dla prawa
kanonicznego istotne znaczenie. Podkreśla to, co powiedział Jezus Chrystus i Apostołowie, bo to od nich
wychodzą pierwsze normy. Np. w odniesieniu do małżeństwa, do regulacji zachowań we wspólnocie
podkreśla się również fakty normatywne i zwyczaje, które odgrywają w Kościele dość ważną rolę, bo też
są źródłem prawa.
Termin prawo kanoniczne przyjął się w kościele w VIII wieku, a pochodził od gr. kanon.
Najprawdopodobniej przyjęto tę nazwę, aby odróżnić normę prawa kościelnego od norm prawa
świeckiego = państwowego. Normy prawa kościelnego to gr. kanones- kanony, reguły. Natomiast normy
3
Definicja ks. Pawluka. Kolejna definicja prawa kanonicznego wg ks. Pawluka: „Prawo Kanoniczne w ujęciu
przedmiotowym, to zbiór ustaw wydanych przez kompetentną władzę Kościoła, stojących na straży tych, co żyją we
wspólnocie Chrystusowej oraz wspomagających Kościół jako społeczność wiernych dążących do celu.”
2
Prawo kanoniczne I
prawa państwowego to gr. nomoi, albo łac. leges- ustawy państwowe. To rozróżnienie zaczyna być już
widoczne od czasu Soboru Nicejskiego w 325 roku. Wtedy to Kościół uzyskał wolność i zaczęto
spisywać kanony, czyli reguły zachowania, które obowiązywały w Kościele.
Po 325 roku Sobory rozróżniają „canones fidei”- reguły dotyczące wiary, „canones morum”- reguły
dotyczące obyczajowości = zwyczajów, oraz „canones disciplinares”- reguły dotyczące dyscypliny
kościelnej. W tych kanonach ustawodawca często uciekał się do regulacji życia kościoła i rezygnował z
przymusu. Zazwyczaj normy kościelne nie stosowały przymusu, aczkolwiek takie również się zdarzały.
Prawo kanoniczne nie jest gałęzią prawa, ale autonomicznym, czyli odrębnym systemem prawa, który
korzeniami sięga początków kościoła. A zatem liczy niespełna 2000 lat, i jest to najdłużej obowiązujący
system prawny spośród wszystkich systemów prawa jakie współcześnie obowiązują. Jest oparty na
prawie rzymskim.
Kodeks prawa kanonicznego z 1983 roku zawiera 1752 kanony, natomiast poprzedni Kodeks, który
obowiązywał do Pierwszej Niedzieli Adwentu 1918 roku, liczył 2414 kanonów i był bardziej jurydyczny.
Nowy Kodeks zawiera dużo elementów teologicznych, zwłaszcza kiedy rozpoczyna kolejną sekcję
przepisów, to zazwyczaj pierwszy kanon, wprowadzający jest kanonem teologicznym, czyli wyjaśniający
istotę rzeczy z punktu widzenia teologicznego i dopiero potem podaje przepisy stricte prawne. Natomiast
stary Kodeks nie zawierał takich kanonów teologicznych. Dzisiaj wróciło się do tej metody regulacji,
ponieważ uważa się, że źródłem prawa jest m.in. Objawienie Boże i celem prawa kanonicznego jest
„salus animarum - zbawienie dusz”.
Kodeks prawa kanonicznego z 1983 roku reguluje wszystkie dziedziny życia kościoła, czyli zawiera
zarówno prawo materialne, jak i prawo procesowe, normy generalne = ogólne: prawo administracyjne,
prawo konstytucyjne, prawo zakonne, prawo osobowe, prawo małżeńskie, prawo sakramentalne, prawo
dóbr kościoła, prawo karne prawo procesowe, prawo dotyczące zadania Nauczycielskiego Kościoła.
Prawo państwowe ma szereg odrębnych kodeksów, czy ustaw, które nie raz są mniejsze.
Należy odróżnić samą istotę kościoła w sensie dogmatycznym, jeśli chodzi o kategorie pojęć u
Arystotelesa. Jest to materia, czyli coś co jest niezmienne w kościele i stanowi jego istotę, którą należy
odróżnić od formy instytucjonalnej, a więc historycznej kościoła, jako rzeczywistości nie dogmatycznej,
czyli takiej która jest zmienna, nazywana przez Arystotelesa formą. Istota kościoła aktualizuje się w
określonej formie historycznej, nie jest możliwe oddzielenie do końca tych dwóch elementów. Istota
Kościoła, czyli Misterium Kościoła, nie może być traktowana w sposób relatywny, gdyż ten element
Kościoła pochodzi od jego założyciela Jezusa Chrystusa, natomiast forma może być traktowana jako
rzeczywistość relatywna, czyli zmienna, ale musi być doceniana jako niezbędny element do istnienia
Kościoła jako wspólnoty, społeczności, która posługuje się określonym system prawa. Do istoty
Kościoła, tego co jest w Kościele niezmienne, a szczególnie w prawie kanonicznym, należy prawo
Boskie: naturalne: „Stworzył ich jako mężczyznę i niewiastę”. Dla tego kto nie wierzy będzie to prawo
naturalne, natomiast dla tego kto wierzy będzie to Prawo Boskie. Jeśli uznaje się, że jest Stwórca, to nie
ma innego prawa naturalnego, jak to ustanowione przez Niego oraz pozytywne - Objawione przez Boga
poprzez Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, a szczególnie przez samego założyciela Kościoła,
którym jest Pan Jezus.
W odniesieniu do prawa kanonicznego do formy historycznej kościoła należy: prawo kościelne
pozytywne = ludzkie - ustanowione przez człowieka, np. nie można zmienić istoty małżeństwa, ponieważ
ono należy do prawa Boskiego naturalnego, natomiast pozytywnego prawa stanowionego (prawa
pozytywnego Kościoła) jest tutaj niewiele. Przykładem prawa pozytywnego = ludzkiego w regulacji
małżeństwa w Kościele jest przeszkoda adopcji, czy pokrewieństwa. Prawo krewnego nie wynika z Pisma
Świętego, ale ta przeszkoda została przyjęta do Kościoła z prawa rzymskiego, a więc jest przeszkodą
stricte prawa pozytywnego, kościelnego. Jest to prawo promulgowane poprzez władzę Kościelną, nie
oparte na prawie naturalnym, ani na prawie Boskim pozytywnym. W prawie kanonicznym są pewne
przepisy, normy które można zmieniać (może to robić Najwyższy Ustawodawca Kościelny - Papież bądź
Sobór albo Ustawodawca Partykularny - biskup i zrównani mu w prawie). Np. Kościół nie może znieść
Prymatu Papieskiego, dlatego że Jezus Chrystus ustanowił Świętego Piotra jako swojego Wikariusza i ten
urząd jest z ustanowienia Bożego. Wobec tego Kościół nie może zrezygnować z tego przepisu, a jest cała
partia przepisów od kanonu 330, które dotyczą urzędu Piotra. Do tego jest również Konstytucja
3
Prawo kanoniczne I
„Universi dominici gregis - O wyborze Papieża” zawierająca szczegółowe przepisy, kary np. za
naruszenie tajemnicy związanej z konklawe.
W prawie kanonicznym rozumianym sensus loco (w sensie partykularnym) obowiązują:
1) Normy prawa Boskiego naturalnego, które są niezmienne - człowiek może je tylko poznać.
Obowiązują one we wszystkich społecznościach ludzkich. Prawo to przejawia się przez sumienie
człowieka. Człowiek odkrywa to prawo w sobie, np. norma nie zabijaj. Ze względu na prawo
naturalne Kościół uznaje i szanuje prawa człowieka, które oparte są na ludzkiej godności.
2) Normy prawa Boskiego pozytywnego - Dekalog, Prawo Objawione. Jest nie zmienne i
bardziej dogłębnie poznane niż prawo Boskie naturalne, a także bardziej wyartykułowane w
Kościele, zwłaszcza w prawie kanonicznym.
3) Normy prawa pozytywnego Kościoła, łac. legibus mere Eclesiasticis - prawa czysto
kościelne → Kan. 11: Ustawom czysto kościelnym, podlegają ochrzczeni w Kościele katolickim,
lub do niego przyjęci, którzy jednak posiadają wystarczające używanie rozumu, oraz jeśli ustawa
czego innego wyraźnie nie zastrzega: ukończył siódmy rok życia. Są to normy pochodzące
wyłącznie z woli ustawodawcy Kościelnego np. przeszkoda adopcji Kan. 1094: Nie mogą ważnie
zawrzeć małżeństwa ze sobą ci, którzy są związani pokrewieństwem prawnym powstałym z
adopcji, w linii prostej lub w drugim stopniu linii bocznej. Zmienność kościelnych norm
pozytywnych zależy od ich mniej lub bardziej bezpośredniej relacji do prawa Boskiego
naturalnego lub pozytywnego - można zmienić prawo czysto kościelne o tyle, o ile ono jest
niepowiązane z prawem pozytywnym Boskim. Prawo czysto kościelne jak np w kan. 85:
Dyspensa, czyli rozluźnienie prawa czysto kościelnego w poszczególnym wypadku, może zostać
udzielona przez tych, którzy posiadają władzę wykonawczą w granicach ich kompetencji, a także
przez tych, którym wyraźnie lub pośrednio przysługuje władza dyspensowania, bądź mocą
samego prawa, bądź mocą zgodnej z prawem delegacji. Dyspensowanie jest możliwe tylko od
prawa czysto kościelnego. Kościół nie może dyspensować od Prawa Boskiego. Np. Kościołowi
nie wolno dyspensować od współżycia fizycznego małżonków. Problem ważności [ważne jeśli
małżonkowie od początku nie zakładali braku współżycia] lub nie ważności „małżeństw
białych”← Prawo Boskie naturalne. Przykładem prawa czysto kościelnego, a więc takiego, od
którego można dyspensować jest wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych w piątek. Ponieważ
Pan Jezus nigdzie nie powiedział, że tak ma być, czyli ten przepis nie należy do Prawa Boskiego
Objawionego, ale należy do prawa ludzkiego, jako element pokutny, który Kościół nałożył. W
związku z tym Kościół może dyspensować od zachowania tego prawa. Kolejnym przykładem
prawa czysto kościelnego jest możliwość dyspensowania przez biskupa niewidomego kapłana od
odmawiania brewiarza ← normalnie każda osoba duchowna jest zobowiązana do codziennego
odmawiania brewiarza.
Prawo kanoniczne wspomaga Kościół jako społeczność wiernych w dążeniu do jego celu. Celem
Kościoła nie jest jedynie zewnętrzna organizacja Kościoła, jako społeczności prawnie zorganizowanej. W
latach 20 XX wieku w historii Kościoła funkcjonowała teoria głosząca, że: Społeczność Kościoła to
społeczność perfekcyjnie zorganizowana, więc prawo ma służyć tylko tej społeczności a zwłaszcza
doskonałej organizacji. Nie chodzi tylko o to, żeby prawo zabezpieczało dobrą organizację Kościoła, ale
chodzi o cel jakim jest salus animarum, a więc zdrowie (zbawienie) dusz. Czyli celem jest uczestnictwo
w życiu Bożym poprzez łaskę uświęcającą w życiu nadprzyrodzonym, w życiu trynitarnym, oraz w życiu
komunii z Bogiem i ludźmi. I tak np. prawo sakramentalne, które jest działem prawa kanonicznego,
poświęcone jest celowi, jakim jest salus animarum, regulacja dotycząca różnych sakramentów np
sakrament namaszczenia chorych w starym Kodeksie widniał jako łac. unctio extrema - ostatnie
namaszczenie, w związku z czym ludzie bali się tego sakramentu. W obecnie obowiązujący Kodeksie
zawarty jest już zapis o namaszczeniu chorych, które ma umocnić łaską sakramentalną i dać siły do tego,
aby ten człowiek, jeśli może, to wyzdrowiał, jeżeli nie to, żeby przeszedł do tego drugiego życia z
Bogiem pojednany i umocniony, a nie ostatnim namaszczeniu.
Jan Paweł II wprowadził nowy Kodeks Prawa kanonicznego Konstytucją „Sacrae disciplinae leges”, w
której wyjaśnia, że prawo Kościoła ma być środkiem, który zabezpiecza osiągnięcie salus animarum.
4
Prawo kanoniczne I
Podział prawa kanonicznego:
1) Ze względu na autora:
- Prawo Boskie łac. fas - plan Bożej mądrości, która nadaje kierunek wszelkiemu
działaniu, pierwowzór każdego porządku. Np. prawo małżeńskie w prawie rzymskim
należało do ius sacrum, ponieważ chodziło o prawo naturalne, które było zawarte w
regulacjach prawa małżeńskiego. Jeśli ktoś w Rzymie chciał adoptować dziecko to szedł
do kapłana i tam dokonywało się adrogatio, czyli publiczne pytanie: czy chcesz go
adoptować?, czy chcesz być adoptowany?
1) Naturalne- odkrywalne przez rozum ludzki na podstawie obserwacji świata i
samego człowieka;
2) Pozytywne- zostało ogłoszone ludzkości przez Objawienie Boże, jest to
prawo nadane, np. Dekalog;
- prawo ludzkie łac. lex:
1) prawo kanoniczne czysto kościelne;
2) prawo świeckie;
3) prawo państwowe;
4) prawo cywilne;
2) Ze względu na formę, czyli sposób wydania, wprowadzenie w życie:
- prawo pisane - ustawa łac. leges;
- prawo niepisane - zwyczaj należy w Kościele do źródeł prawa, nie jest tworzony
przez ustawodawcę: papieża czy biskupa, ale jest tworzony przez wspólnotę wiernych z
chęcią związania się tą normą zwyczajową np. w odniesieniu do intencji mszalnych;
3) Ze względu na zasięg terytorialny:
- powszechne łac. leges universales - rozciąga się na całe terytorium Kościoła. Do
źródeł prawa powszechnego należy m.in. Kodeks Prawa Kanonicznego obowiązujący w
całym Kościele;
- partykularne łac. leges particulares (od pars czyli część) - obowiązuje na części
terytorium Kościoła. Np. prawo diecezjalne wydane przez biskupa diecezjalnego, który
jest ustawodawcą partykularnym, ale dla Kościoła partykularnego może też być wydane
prawo partykularne przez najwyższego ustawodawcę np. Papieża;
4) Ze względu na zasięg osobowy:
- ogólne łac. ius generale - obowiązuje wszystkich członków ludu Bożego łac.
Christifideles, czyli wszyscy ochrzczeni;
- specjalne łac. ius singulare - obowiązuje pewną grupę osób: albo tylko ludzi świeckich,
albo tylko osób duchownych, albo tylko zakonników;
Synod - instytucja która uchwala ustawy w formie propozycji a ich ostatecznym
legistratorem jest biskup;
5) Inne określenia prawa kanonicznego:
- szczególne łac. ius peculiare
- specjalne łac. leges speciales
obydwie nazwy służą na określenie norm prawnych
pozostających poza Kodeksem Prawa Kanonicznego np. normy dotyczące wakansu Stolicy
Apostolskiej i wyboru Papieża, Konstytucja „Universi Dominici Gregis - O wyborze
Papieża”. Normy te znajdują się poza Kodeksem Prawa Kanonicznego ponieważ stanowią
prawo szczególne czy specjalne, czyli są dość obszernie regulowane i może w Kodeksie
Prawa Kanonicznego było by niezręcznie wpisać coś takiego. Poza tym zostały one
zazwyczaj wydane po wejściu w życie Kodeksu Prawa Kanonicznego, a do obowiązującego
już Kodeksu Prawa Kanonicznego niczego się nie dodaje. Jest to tylko nowelizacja
pozostająca poza Kodeksem Prawa Kanonicznego;
5
Prawo kanoniczne I
6) Ze względu na tradycję:
- Kościół Łaciński czyli Zachodni - Kodeks Prawa Kanonicznego, który został
promulgowany 25.01.1983 roku Konstytucją Apostolską Jana Pawła II „Sacre
disciplinae leges” i wszedł w życie w I Niedzielę Adwentu 1983 roku. Wcześniej
natomiast obowiązywał pierwszy Kodeks Prawa Kanonicznego, który był promulgowany
27.05.1917 roku, a wszedł w życie 19.05.1918 roku;
- Katolickie Kościoły Wschodnie - Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich
[Kościoły Wschodnie Katolickie], który został promulgowany 18.10.1990 roku
Konstytucją Apostolską Jana Pawła II „Sacri canones” i wszedł w życie 01.10.1991
roku;
Źródła prawa kanonicznego:
 źródła pierwszorzędne:
a) Pismo Święte - prawo kanoniczne opiera się niewątpliwie na przesłankach teologicznych, które są
zawarte najpierw w Piśmie Świętym. -- Gracjan, autor Dekretu „Decretum Gratiani”, inaczej
„Concordantia discordantium canon - Uzgodnienie kanonów niezgodnych”← Tytuł wyraża ideę metody
scholastycznej powstałego w latach 1130-1140, w którym próbował usystematyzować wielką liczbę
kanonów uchwalanych przez Sobory w pierwszym milenium chrześcijaństwa w różnych częściach
świata, szczególnie na Wschodzie. W średniowieczu zbiór ten obowiązywał zarówno jako podręcznik
prawa kanonicznego na uniwersytetach i jako zbiór praw w sądach kościelnych, był w powszechnym
użyciu, aczkolwiek nie miał aprobaty papieskiej, czyli był zbiorem prywatnym 4. Gracjan jest więc
uważany za ojca prawa kanonicznego, ponieważ oddzielał dyscyplinę teologii od prawa kanonicznego.
Dzięki niemu w prawach Kościoła znajdują się nie tylko kanony, ale także fragmenty z dzieł
teologicznych. Stało się tak, poniważ Gracjan chcąć uzgodnić ze sobą normy niezgodne, cytował Ojców
Kościoła, czyli tych wybitnych teologów, którzy tłumaczyli jakąś regułę postępowania, którzy często
traktowali o prawie naturalnym stwierdzając, że in lege et in Evangelio continetur, czyli coś się znajduje
w prawie, ale i w Ewangelii.
Korzenie pewnych instytucji prawnych w Kościele sięgają do prawa szczególnie rzymskiego i do
Ewangelii. Gracjan argumentując jakąś tezę często sięgał tazkę do Starego Testamentu, uzasadniając
jakieś prawo cytatami z Biblii np. nierozerwalność małżeństwa. Kościół zawsze inspirował wszystkie
dziedziny swojego życia osobą i nauką Jezusa Chrystusa, czyli Ewangelią, a Jezus Chrystus odwołuje się
do już istniejących norm prawa mojżeszowego, zawartych w Pwt oraz podaje nowe normy i dyspozycje o
charakterze normatywnym. W czasie pontyfikatu Papieża Pawła VI [lata pontyfikatu 1963-1978] powstał
projekt promulgowania Ustawy Konstytucyjnej Kościoła Katolickiego „Lex Ecclesie fundamentalisFundamentalne prawo Kościoła”.
Po kilku latach prac pojawiła się bardzo silna opozycja tego dokumentu, jednym z argumentów
przeciwko jego promulgowaniu było to, że jak pokreślili biskupi dla Kościoła konstytucją jest sama
Ewangelia i nie wolno dopuszczać do jej kodyfikacji = zniekształcenia.
Nauka i pouczenia Apostołów zawarte są w Listach. Klasycznym przykładem jest tu święty Paweł, który
przy każdej okazji daje szczegółowe instrukcje co do zachowania się poszczególnych stanów we
wspólnocie kościelnej. Np. w tamtym czasie biskupem ma być mąż jednej żony, o prezbiterach, o
diakonach, o ojcach, o niewiastach. Często Apostołowie potwierdzają istnienie pewnych dyspozycji
normatywnych i podają, że pochodzą one od samego Jezusa. Zarówno Ewangelia jak i nauczanie
Apostołów stanowi Nowy Testament. Nowy Testament zawiera wiele dyspozycji prawnych dotyczących
życia chrześcijan i ich relacji z innymi braćmi w wierze, z władzą kościelną, z wyznawcami obcych
religii, a także z nieprzyjaciółmi. Przykłady takich norm dotyczą np. Prymatu Świętego Piotra,
nierozerwalności małżeństwa ← rozwiązanie małżeństwa naturalnego: małżeństwo ratun et non
consumatum - zawarte a niedopełnione, pomimo że jest ważnie zawarte, ale jeszcze nie perfekcyjne może
zostać rozwiązane tylko przez Papieża; odpuszczenia grzechów; przywileju Pawłowego: małżeństwo
naturalne ← dwie osoby nie ochrzczone zawierają małżeństwo i ono jest ważne w świetle nauki Kościoła,
choć jeszcze nie sakramentalne, kiedy jedna z osób chce być ochrzczona, a druga osoba nie ochrzczona
oponuje, wówczas Papież rozwiązuje takie małżeństwo.
4
Natomiast zbiór, który posiada aprobatę Papieża nazywa się zbiorem prawa autentycznego.
6
Prawo kanoniczne I
Sobór Jerozolimski z 50 roku jest uznawany za pierwszy Sobór Kościoła, kiedy to jeszcze za życia
Apostołów, na którym ustalano normy dyscyplinarne zawarte w Nowym Testamencie. Np. czy
chrześcijanie powinni być obrzezani, czy nie, czy zachowywać prawo starotestamentalne w Kościele, czy
nie, agapy z okazji celebracji uczty eucharystycznej, przymioty które muszą posiadać kandydaci chcący
przyjąć święcenia kapłańskie, normy dotyczące zachowania się podczas sprawowania kultu, o których
mówi święty Paweł (to wydarzenie zostało opisane w Dziejach Apostolskich). Pismo Święte nie tylko
podaje określone prawdy wiary, ale ewidentnie przekazuje normy postępowania. Pismo Święte nie jest
zbiorem praw, ale stanowi fundamentalne i niezastąpione źródło prawa Kościoła, reguluje życie
społeczne pierwszych chrześcijan.
b) Tradycja - różne normy były przekazywane drogą ustną. Tak była z częścią nauk pochodzących od
samego Pana Jezusa i apostołów, ponieważ nie wszystko zostało spisane. Zbiory praw powstałych w
pierwszych wiekach chrześcijaństwa mają za zadanie utrwalić na piśmie i poprzez nie tradycję ustną i
praktykę życia. Te zbiory są często przypisywane apostołom i ich uczniom, choć nie zawsze tak jest. Są
to tzw. zbiory pseudoapostolskie, których mankamentem jest niewielka autentyczność, ponieważ ich
autorami nie byli apostołowie, a ich autorstwo zostało im tylko przypisane. Zaletą jednak jest to, że
powołują się one na tradycję Kościoła, co jest bardzo silne w pierwszych wiekach chrześcijaństwa i w
pierwszym tysiącleciu życia Kościoła. Tylko część nauczania Chrystusa została spisana i przybrała postać
Ewangelii. Obok pism Nowego Testamentu istnieje tradycja przekazywana ustnie, norm regulujących
życie wspólnot chrześcijańskich. Te reguły przechodzą z pokolenia na pokolenie, a zwłaszcza we
wspólnotach chrześcijańskich są przekazywane ustnie: sukcesorowi - następcy na urzędzie. W
świadomości chrześcijan pierwszych wieków normy zachowania przekazywane są przez tradycję ustną i
miały charakter normatywny dla wszystkich członków Kościoła.
c) Sobory = spotkania biskupów. Wyróżnia się Sobory: powszechne ← obejmujące wszystkich
biskupów świata. Dawniej świat zamykał się w kręgu krajów Śródziemnomorskich, które cieszyły się
autentycznością i mocą obowiązującą w całym Kościele. Były wyrazem władzy ustawodawczej biskupów
i jedności z następcą świętego Piotra. Wyróżnia się także Synody - dyspozycje normatywne, które są:
partykularne, prowincjale lub diecezjalne ← Np w Kościołach na Wyspach, gdzie nie było kontaktu z
kontynentem, czy w Galii pod panowaniem Merowingów, kiedy pojawia się bardzo dużo praw
diecezjalnych, podczas reformy przeprowadzonej przez władców – Franków, liczni biskupi promulgują
tzw. kapitularia. ← Są to prawa diecezjalne, które zawierają również zarządzenia władzy świeckiej, czyli
obejmują tylko część terytorium Kościoła, ale występuje zjawisko stopniowego przenikania tych norm do
prawa terytorialnego, innych prowincji kościelnych, a nawet do prawa powszechnego. Np. Synody
Afrykańskie za czasów świętego Augustyna, gdzie zbierali się tylko biskupi z okolicznych diecezji i
uchwalali prawa, które potem były zachowywane, a następnie emanowały do prawa powszechnego
Kościoła, dyscyplina celibatu, która nie została narzucona powszechnym prawem soborowym, ale to
Synody partykularne, prowincjale wprowadzały je stopniowo i w końcu przeszły do prawa
powszechnego.
W Turcji znajduje się ojczyzna Soborów.
Sobory stanowią:
- wyraz zasady kolegialności biskupów jako następców Apostołów,
- wyraz zasady komunii całego Kościoła włączając w to wszystkie Kościoły partykularne,
- wyraz zasady prymatu świętego Piotra w Kościele, ponieważ tylko z Piotrem i w
łączności z następcą świętego Piotra mogły być uchwalane prawa w Kościele, a Piotr był
gwarantem jedności Kościoła.
Decyzje biskupów podjęte na synodach są ważne tylko wtedy, jeśli są podjęte w jedności z Biskupem
Rzymu. Następcą świętego Piotra nie zawsze jest obecny na soborze, ale wówczas zazwyczaj obecny jest
tam jego delegat, który po zakończeniu obrad soboru przedstawia papieżowi wszystkie ustalone na nim
prawa, a papież je akceptuje albo nie akceptuje. Celem soborów było zapewnienie jedności i jednolitości
dyscypliny Kościoła, która była utrwalana w kanonach, oprócz reguł wiary, czyli orzeczeń
dogmatycznych. Kanony, które były uchwalone na soborach, były dyspozycjami pisemnymi o
charakterze normatywnym dla chrześcijan mieszkających na określonym terytorium. Zbiory dyspozycji
normatywnych = kanonów były później zbierane w zbiory praw soborowych, czy synodalnych.
7
Prawo kanoniczne I
d) Akty prawa papieskiego - od początku w dokumentach Kościoła istnieją świadectwa interwencji
papieskiej w sprawach wiary i w sprawach dyscyplinarnych. Np w czasach poapostolskich - Pierwszy
List Klemensa Rzymskiego do Koryntian, w którym kodyfikuje pewne zasady dyscyplinarne. Po Edykcie
Konstantyna w 313 roku działalność papieska zyskuje na znaczeniu ponieważ z jednej strony Kościół
uzyskuje wolność, a z drugiej cesarz wyprowadza się do Konstantynopola, a papież zostaje sam w
Rzymie i wówczas to on zaczyna rządzić Rzymem. Co więcej przejmuje niektóre instytucje cesarskie
typu kancelaria cesarska, co stanowiło bardzo wielkie strumentum, czyli narzędzie do emanowania i
promulgowania praw.
Kolejnym źródłem prawa papieskiego są Littere decretales, czyli Dekretały ← odpowiedzi Papieża na
zapytania = kazusy biskupów, czy władzy świeckiej, jak rozwiązać daną kwestię dyscyplinarną, czy
prawną, które następnie układa się w zbiory prawa papieskiego, czyli Ius decretalium. Jest to system
uprawiania prawa, który obowiązuje od edyktu Konstantyna, połowy czwartego wieku aż do Kodeksu z
1917 roku.
 źródła drugorzędne:
A.
Prawo rzymskie = cywilne. Po edykcie Konstantyna w 313 roku religia chrześcijańska
zaczyna być religią państwową. Zanika opozycja między Kościołem i imperium rzymskim.
Przychodzi natomiast czas współpracy, która polega przede wszystkim na ochronie Kościoła przez
cesarza, co skutkuje dużą ingerencją cesarzy w sprawy Kościoła. Np. zwoływanie soborów, czy
zatwierdzanie jego praw. Później Kościół zaczął się bronić, ponieważ w Kościele szybko doszło się
do wniosku, że taka ścisła współpraca też nie wychodzi Kościołowi na dobre. Wówczas władza
świecka zamiast zwracać uwagę na sprawy duchowe, zaczęła wchodzić w różne interesy, czy to
materialne, czy polityczne. Współpraca ta przejawia się również we wzajemnym przenikaniu się
systemów prawnych:
- rzymskiego zwłaszcza post klasycznego
- prawa archaicznego
- klasycznego
- kanonicznego. Np. Kodeks Justyniana oraz Kodeks Teodozjański.
Ustawodawca kościelny w sprawach, które nie wymagały regulacji prawem kanonicznym posługiwał
się prawem rzymskim, zwłaszcza post klasycznym. Np. małżeństwo, adopcja, formuły
sakramentalne. Zjawisko to nazywane jest kanonizacją:
łac. canonisatio legum civilium.
Stąd kiedy mówi się do dzisiaj o prawie cywilnym w Kodeksie Prawa Kanonicznego, to prawo
cywilne jest tożsame z prawem państwowym. Nie dotyczy to tylko prawa cywilnego w sensie gałęzi
prawa, ale dotyczy całego prawa państwowego, dlatego że w Rzymie najbardziej rozwinięte było
prawo cywilne.
W zbiorach prawa kanonicznego odnajduje się wiele norm prawa rzymskiego, zwłaszcza wiążącego
się z Italią. Jeśli chodzi o prawo cywilne to pewnym źródłem prawa kanonicznego szczególnie w
Galii i w Niemczech są prawa germańskie, które jednak nie były tak bardzo rozwinięte. Głównie były
to prawa zwyczajowe, a nie pisane. Np. współpraca władców z dynastii Merowingów i Karolingów w
Galii, oraz prawo Imperium Bizantyjskiego, czyli Cesarstwa Wschodniego. Na wschodzie istnieją
zbiory praw zwane nomo canoni, które obejmowały zarówno prawo kościelne, jak i świeckie. Są to
ustawy cesarstwa wschodniego, które są zarazem kanonami, czyli prawem Kościoła. Prawo to
obejmowało również Północną Italię: np. Republika Wenecka oraz obszar Sycylii.
B.
Teksty teologiczne różnych autorów chrześcijańskich - są obecne w wielu zbiorach
prawa kanonicznego, zwłaszcza w pierwszym milenium życia Kościoła. Obecne są również w
Dekrecie Gracjana, ponieważ nie ma jeszcze w tamtym czasie (do Gracjana) różnicy pomiędzy
teologią i prawem kanonicznym. Zawierają normy wiary i inne normy dyscyplinarne. Do czasu
Gracjana uprawiano tylko tzw. teologię praktyczną, czyli prawo kanoniczne w zalążku, obok tej
teologii teoretycznej: teologii dogmatycznej i innych dziedzin.
C.
Normy penitecjalne dla wiernych, którzy odbywają proces pokutny. Mają one
charakter dyscyplinarny, moralny i pastoralny. Normy te mówiły o grzechach i o pokutach
wyznaczanych za ich popełnienie.
8
Prawo kanoniczne I
Ivon Szatr, znany teoretyk prawa, teologii praktycznej, w swoich dziełach zawiera bardzo wiele
materiału z zakresu prawa kanonicznego, jak również dogmatyki i teologii moralnej. Teologia
przyczynia się do rozwoju prawa kanonicznego na poziomie metodologii. Ivon Szatr aplikuje po raz
pierwszy metodę scholastyczną = dialektyczną5 do wymagań i potrzeb teologii praktycznej, czyli
prawa kanonicznego. Chodziło o metodę przydatną do zbierania i zestawiania w sensowną całość =
zbiory norm kanonicznych wszelkiego rodzaju, np. Dekrety Gracjana. Gracjan zdołał zebrać i
usystematyzować według metody scholastycznej, która wcześniej była uprawiana w teologii, normy
kanoniczne w formie casusów obowiązujące w Kościele przez pierwsze milenium = 1000 lat. Tym
samym Gracjan ustala normy obowiązujące w Kościele w XII wieku za pomocą ich wzajemnej
konfrontacji, czyli za pomocą metody dialektycznej. Pokazuje też ważność materiału teologicznego,
rozróżnia Sacra Pagina, czyli Pismo Święte w znaczeniu teologii od ius canonicum, czyli prawa
kanonicznego. Stąd od Gracjana prawo kanoniczne, a właściwie kanonistyka, staje się odrębną
dziedziną wiedzy z zakresu nauk kościelnych.
Kolejnym zbiorem są „Dekretały” Papieża Grzegorza IX, które zostają wydane 05.09.1234 roku, a
więc ok. 100o lat od Dekretu Gracjana, w czasie których znowu nagromadziły się nowe normy prawa
kanonicznego. Odbyto dwa Sobory Laterańskie: w 1179 roku i w 1215 roku, a także kilka kolekcji
zbiorów praw, wobec czego po raz kolejny wszystko się skomplikowało. Papież Grzegorz IX
zadecydował, że należy wydać zbiór prawa. To zadanie powierzył świętemu Rajmundowi z
Penyafort, dominikaninowi, kapelanowi i penitencjarzowi papieskiemu. Po 4 latach wydał on kolejny
zbiór prawa, który był już zbiorem autentycznym, czyli zatwierdzonym przez Papieża i był
promulgowany, w ciekawy i typowy dla średniowiecza sposób, tzn. przez rozesłanie na uniwersytety
zwłaszcza w Bolonii i w Paryżu.
D.
Reguły monastyczne - wpływają szczególnie na rozwój norm dotyczących
dyscypliny kościelnej. To źródło prawa coraz większe znaczenie w miejscach i czasach, w których
wzrasta znaczenie życia monastycznego. Szczególnie na terytoriach Kościołów wschodnich, np.
święty Bazylii, ale również na zachodzie, np. reguła Benedyktyńska, która zdominowała koniec życia
monastycznego pierwszego milenium i później weszła do wielu innych reguł związanych z życiem
zakonnym, ale nie również do kultury europejskiej.
E.
Teksty Ojców Kościoła, doktorów i innych pisarzy.
F.
Fakty historyczne - nie w znaczeniu jakoby jakiś fakt miał ewidentny wpływ na
powstanie tekstów prawnych ,ale jako konkretne świadectwo tradycji i jako przykład postępowania
zgodnego z tradycją, która miała charakter normatywny. Fakty historyczne, które ilustrują życie
chrześcijańskie, zostają włączone do zbiorów prawa kanonicznego i przybierają postać casusów,
które miały szczególne znaczenie w pierwszych wiekach. W faktach historycznych chodzi o to, że
jeśli prawnicy nie byli pewni, jakie prawo obowiązuje w Kościele, to patrzyli na fakty historyczne jak zachował się jakiś papież, jaką regułę prawną przez dany fakt historyczny potwierdził, co jest
zgodne z tradycją Kościoła. Chodziło o to, żeby te fakty historyczne też zaliczyć w sposób pośredni
jako źródła prawa.
„De normis generalibus” - Normy ogólne = generalne odnoszą się do całego Kodeksu Prawa
Kanonicznego. W ich świetle należy interpretować wszystkie przepisy zawarte w Kodeksie Prawa
Kanonicznego. Wyznaczają pewną przestrzeń, konstrukcję prawną, w której powinny zmieścić się
wszystkie inne normy prawne Kościoła łacińskiego. Normy ogólne są więc nośnikami zasad prawnych
prawa kanonicznego, są nośnikami kryteriów hermeneutycznych, czyli dotyczących interpretacji prawa
kanonicznego. Są nośnikami zasad typologii aktów prawnych, czyli jakie akty prawne są obowiązujące w
Kościele, są też nośnikami dyspozycji proceduralnych. W świetle norm ogólnych należy interpretować
każdą normę, która znajduje się poza księgą pierwszą, która zawiera normy ogólne. Kanony, które
zawierają normy generalne, są to 203 kanony, które zostały zredagowane w sposób wystarczająco
precyzyjny, aby wykluczyć dwuznaczności w interpretacji norm.
5
Metoda dyskusji, zestawiania ze sobą pewnych przeciwieństw.
9
Prawo kanoniczne I
Systematyka prawa kanonicznego w obecnym Kodeksie - w procesie systematyzacji swego
prawa Kościół zawsze nawiązywał do klasycznej rzymskiej systematyki prawa wyrażającej się w 3
kategoriach:
- persone - osoba,
- res - rzecz
- actiones – skargi.
Ten, kto wnosi skargę, to actor, natomiast oskarżony to reus, czyli powód i pozwany.
Ius decretalium obowiązujące w Kościele od IV wieku [od Dekretu Konstantyna] do 1917 roku. W ius
decretalium zazwyczaj iudicium - procesy umieszcza się na początku:
Prawo rzymskie
1. ----2. Personae
3. Res
4. Actiones
Ius decretalium
CIC z roku 1917
CIC6 z roku 19837
1. Iudicium
1. Normae generalis
1. Normae generalis
2. Clerus
2. Personae
2. De populo Dei
3. Connubia
3. De rebus
3. Munus docendi
4. Munus santificendi
5. Bona temporalia
4. Crimen
4. Proccesus
5. Delicta
6. Santiones
7. Procesus
Objaśnienia do tabelki
Iudicium - procesy
Connubia - małżeństwo (sakramenty)
Crimen - prawo karne w Kościele
Proccesus – kanonizacje itd.
Delicta – prawo karne w Kościele
De populo Dei – o ludzie Bożym
Munus docendi – obowiązek nauczania
Bona temporalia – dobra doczesne w Kościele
Santiones – prawo karne w Kościele
Objaśnienia poszczególnych kanonów
De normis generalibus – normy ogólne
Kanon 1. O zasięgu Kodeksu Prawa Kanonicznego
Canones huius Codicis unam Ecclesiam latinam respiciunt.
Kanony tego Kodeksu dotyczą jedynie Kościoła łacińskiego.
Normy zawarte w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 roku dotyczą jedynie Kościoła łacińskiego,
czyli Zachodniego i mają charakter wiążący tylko dla wiernych należących lub przyjętych przez akt
formalny do Kościoła łacińskiego. Nazwa łaciński odnosiła się do języka łacińskiego, gdyż Kościół
6
7
CIC = Codex Iurici Canonici. Tabelka podaje podział kodeksów prawa dokonany ze względu na kolejność ksiąg.
Kodeks z 1983 roku nawiązuje do prawa rzymskiego.
10
Prawo kanoniczne I
Zachodni, który funkcjonował i żył w Imperium zachodnim = rzymskim posługiwał się zawsze językiem
łacińskim, językiem urzędowym tegoż Kościoła i pozostał nim do Soboru Watykańskiego II(1962-1965).
Kanon 1 suponuje więc, że są inne Kościoły, które kierują się własnymi kanonami = normami, które w
Kościele noszą nazwę cannes. To z kolei oznacza, że są Kościoły o zasadniczo wspólnej tradycji z
tradycją Kościoła łacińskiego, jak np. Kościoły Wschodnie katolickie 8. Kościół łaciński oraz Kościoły
wschodnie katolickie mają wspólny trzon ustrojowy tzn. wspólne dogmaty wiary oraz Prawo Boże
naturalne i pozytywne.
Do Kościołów wschodnich katolickich należą:
- Kościół aleksandryjski z obrządkami: etiopskim, koptyjskim;
- Kościół antiocheński, czyli zachodnio-rosyjski (obrządki: malabarski, maunicki, zachodniorosyjski);
- Kościół bizantyjski = konstantynopolitański (obrządki: melchicki, ukraiński);
- Kościół chaldejski, czyli wschodnio-rosyjski (obrządki: chaldejski, syro-malabarski, wschodniej
Rosji);
- Kościół ormiański.
Każdy Kościół wschodni jest zgrupowany wokół jakiegoś patriarchatu i od niego bierze swój początek.
Liczba wiernych tych Kościołów łącznie wynosi ok. 15mln. Kościoły wschodnie rządzą się przepisami
Kodeksu Kanonów Kościołów Wschodnich, który był promulgowany 18.10.1990 roku przez Jana Pawła
II. Do obrządków Kościołów Wschodnich należą:
•
Rodzina obrządków aleksandryjskich: obrządek koptyjski; obrządek etiopski;
•
Rodzina obrządków antiocheńskich; obrządek syryjskim, gdzie liturgia jest odprawiana
po aramejsku, w języku samego Chrystusa, jest sprawowany w Iraku, należało do niego 90 tyś
chrześcijan, ale prześladowania zmniejszyły tę liczbę.
•
Obrządek syromalabarski, który mieści się w rodzinie obrządków chaldejskich
obowiązuje w Indiach w Pakistanie, należy do niego 1,5mln chrześcijan.
•
Obrządek maronicki, który powstał w 625 roku w Syrii, obecnie głównie w Bejrucie,
należało do niego 350 tyś chrześcijan.
•
Obrządek chaldejski, którego centrum znajduje się w Bagdadzie, należy do niego 200 tyś
chrześcijan.
•
Rodzina obrządków ormiańskich, powstałych w Armenii, należy do niego 100 tyś
chrześcijan.
•
Rodzina obrządków bizantyjskich: obrządek bizantyjski, obrządek grecki ← posiada 13
rytów: białoruski, bizantyjski, bułgarski, grecki, melchicki, italo-albański, rosyjski, rumuński,
rusiński, słowacki, ukraiński, węgierski; obrządek melchicki ← Katolicy którzy później uznali
prymat papieża, obecnie głównie w Damaszku. Należś do nich 230 tyś chrześcijan.
•
Obrządek zairski, obrządek rosyjski i obrządek trydenckim, ale nie są one Kościołem sui
iuris.
Rodzina obrządków zachodnich:
• Obrządek rzymski ← obecnie: watykański i trydencki 9.
• Obrządek mozarabski = starohiszpański = wizygocki, który obowiązuje w Toledo i Salamance, w
tym rycie w Adwencie jest 6 niedziel;
• Obrządek ambrozjański, który powstał w IV wieku, obowiązuje w Diecezji Mediolan i w część
okolicznych Diecezji [w 2-3 Dekanatach]. Ten obrządek bierze początek od Świętego
Ambrożego. W obrządku ambrozjańskim nie ma Baranku Boży, a Znak Pokoju jest po
Ofiarowaniu;
• Obrządek galijski, jest celebrowany na południu Francji, powstał przed VIII wiekiem.
8
Kościoły wschodnie katolickie są to Kościoły pozostające w jedności z Kościołem rzymskim, czyli rzymskokatolickim i z biskupem Rzymu.
9
W 2008 roku została wydana Bulla „Motu proprio summorum pontificorum” Benedykta XVI, który zezwolił na
odprawianie Mszy Świętej w rycie trydenckim. Jest to właściwie ryt rzymski według Mszału Jana XXIII, tylko
pocznie zwany trydenckim.
11
Prawo kanoniczne I
Na przełomie XIX wieku w Kościele dążono do unifikacji rytów, liturgii i prawa. Wszystko miało być
takie samo na całym świecie. Podkreślał to zwłaszcza język łaciński, ale chciano mu podporządkować
również ryty wschodnie. Jednak podczas Soboru Watykańskiego II dojrzało przekonanie, że
różnorodność w Kościele przyczynia się do jego bogactwa duchowego. W tej różnorodności Kościół
dowartościowuje różne kultury, bo obrządki są dostosowane do kultury ludzi. Sobór Watykański II
wypowiedział się, że Katolickie Kościoły Wschodnie mają prawo i obowiązek rządzić się według własnej
dyscypliny; czyli zmienił filozofię myślenia o Katolickich Kościołach Wschodnich.
Kanon 1 Kodeksu Kanonów Kościołów Wschodnich podaje: Kanony tego Kościoła dotyczą wszystkich i
tylko Kościołów Wschodnich Katolickich. Tenże Kodeks usankcjonował myślenie soborowe, czyli każdy
z tych Kościołów ma prawo nie tylko do liturgii, ale do całej dyscypliny.
Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 roku jest czasami nazywany Kodeksem Kościoła łacińskiego, albo
Kodeksem Kościoła Zachodniego. Zatem Kodeks łaciński dotyczy tylko jednego Kościoła, który jest
Kościołem sui iuris, czyli jest to Kościół o dyscyplinie zasadniczo jednorodnej. Na publiczną celebrację
Mszy Świętej w innym obrządku musi wyrazić zgodę Ordynariusz Miejsca.
Kanon 28 Kodeksu Kanonów Kościołów Wschodnich podaje definicję legalną obrządku:
Obrządek to wyodrębnione kulturą i okolicznościami historycznymi dziedzictwo liturgiczne,
teologiczne, duchowe i dyscyplinarne, wyrażone sposobem wiary i życia poszczególnych prawnie
autonomicznych (czyli sui iuris) Kościołów.
Kościół prawnie autonomiczny, czyli sui iuris, to wspólnota wiernych połączona prawem. Jest prawnie
autonomiczna (wyraźnie lub milcząco), uznana przez najwyższą władzę kościelną. Wobec tej definicji
Kościół łaciński jako całość jest Kościołem sui iuris = własnego prawa. Natomiast Kościół ambrozjański,
który należy do obrządku Kościoła zachodniego nie jest Kościołem sui iuris, chociaż należy do Kościoła
łacińskiego.
Objaśnienia do schematu
- Kościoły Wschodnie są sui iuris, czyli posiadają własne prawo i odrębną dyscyplinę.
- Sui iuris jest Kościół łaciński jako całość, a ryty w tym Kościele nie są siu iuris: nie mają
odrębnej dyscypliny, tylko odrębną liturgię. Np. celibat obowiązuje w Kościele łacińskim i
jego rytach. Na Wschodzie celibat obowiązuje tylko biskupów, a diakonów i prezbiterów nie,
ale po przyjęciu tych święceń nie można brać sakramentu małżeństwa.
- Do Kościoła katolickiego nie należą: protestanci ani Kościół prawosławny.
12
Prawo kanoniczne I
Obrządek (łac. ritus) to dziedzictwo Kościoła sui iuris, nie ograniczające się wyłącznie do odrębnej
liturgii, lecz ogarniające pewną specyfikę kulturowo-etniczno-religijną. Na czele Kościoła sui iuris
zazwyczaj stoi Patriarcha10.
Patriarchą Kościoła zachodniego jest Biskup Rzymu. Do 2006 roku Papież używał nazwy Patriarcha
Zachodu. Najwyższą władzę w całym Kościele ma Biskup Rzymu jako zastępca Chrystusa na ziemi i
następca Świętego Piotra, dlatego używano tytułu Patriarcha, ale przy układaniu Annuario pontyficio
przez zapomnienie pominięto go. Są również tradycyjne tytuły Patriarchy w innych Kościołach np. w
Wenecji, ale nie ma to żadnego znaczenia w związku ze strukturą = z ustrojem Kościoła. Jest to tytuł
honorowy. Np. Jan XXIII, kiedy był kardynałem Wenecji, posiadał tytuł Patriarchy Wenecji.
Ryt ma 2 znaczenia: prawno-ustrojowe [występuje wtedy kiedy jest to Kościół sui iuris] i liturgiczne
[występuje wtedy, kiedy Kościół nie jest sui iuris np. Kościół ambrozjański znajdujący się w ramach
Kościoła łacińskiego, jest całkowicie zintegrowany z Kościołem łacińskim i dla niego Patriarchą jest
Papież].
Normy zawarte w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 roku dotyczą jedynie Kościoła łacińskiego,
czyli Zachodniego i mają charakter wiążący tylko dla wiernych należących lub przyjętych do niego przez
akt formalny.
Kanon 2. – O prawie liturgicznym
Codex plerumque non definit ritus, qui in actionibus liturgicis celebrandis sunt servandi; quare leges
liturgicae hucusque vigentes vim suam retinent, nisi earum aliqua Codicis canonibus sit contraria.
Kodeks zazwyczaj nie określa obrzędów, jakie należy zachować w sprawowaniu czynności liturgicznych,
dlatego obowiązujące dotychczas przepisy liturgiczne zachowują swoją moc, chyba że któreś z nich są
przeciwne kanonom Kodeksu.
Chodzi o prawo liturgiczne, które nie jest zawarte w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 roku, ale
znajduje się w księgach liturgicznych i innych dokumentach liturgicznych wydawanych przez
kompetentną władzę kościelną.
Prawo liturgiczne jest czynnikiem składowym prawa kanonicznego. Kodeks nie definiuje obrzędów, czyli
rytów, jakie należy zachować przy okazji sprawowania czynności liturgicznych, czyli podczas celebracji
liturgicznych, dlatego normy liturgiczne będące obowiązującymi w chwili wejścia w życie tegoż Kodeksu
zachowały swoją moc obowiązującą z wyjątkiem tych, które były sprzeczne z przepisami Kodeksu Prawa
Kanonicznego.
Księgi Liturgiczne zostały odnowione przez Sobór Watykański II. Przepisy Kodeksu, które nie zawierają
prawa liturgicznego, a są tylko powiązane z liturgią, z woli ustawodawcy kościelnego, są normami
wyższego rzędu w relacji do tych, które zawierają się w ustawach liturgicznych. W razie konfliktu
między normami liturgicznymi a normami kodeksowymi stosuje się normy kodeksowe. Niektóre normy
dotyczące liturgii zawarte są także w IV księdze Kodeksu Prawa Kanonicznego, która reguluje prawo
sakramentalne Kościoła. Np. normy dotyczące rekwizytów i przesłanek ważność lub godziwości
określonych obrzędów, rytów, celebracji: w jaki sposób wchodzi się do Kościoła określonego obrządku i
pod jakimi warunkami; kto może sprawować określony urząd lub funkcję związaną z obrzędem, jaki ma
być celebrowany. Np. Sakrament Pokuty i pojednania może sprawować solus sacerdos 11.
Te trzy materie dotyczą liturgii i nie regulują samej celebracji, ale rzeczywistości uprzedzającej w
stosunku do celebracji po to, aby zagwarantować ważność lub godziwość tych czynności liturgicznych.
Jeżeli chodzi o sakramenty, to z punktu widzenia prawnego w Kościele rozważa się dwie sprawy: czy
czynność taka jest wykonana godziwie i czy jest wykonana w sposób ważny. Np. jeśli w Eucharystii 12
użytoby zamiast wina z winogron wina truskawkowego to Msza Święta nie jest ważna. Jeśli kapłan nie
ubierze się w szaty liturgiczne, tylko pójdzie sprawować Eucharystię w codziennym ubraniu, to msza
10
Tytuł ten pojawiał się w Annuario pontyficio.
Sacerdos w prawie kanonicznym to prezbiter albo biskup, dlatego że są 3 stopnie Kapłaństwa ,ale tylko 2 stopnie
z pośród nich: prezbiter i biskup mają udział w prawdziwym Kapłaństwie Chrystusa, natomiast diakon nie.
12
Materią eucharystyczną jest chleb pszenny i wino z winogron.
11
13
Prawo kanoniczne I
Święta jest ważna, ale niegodziwa. Podobnie jest w odniesieniu do święceń kapłańskich, biskupich – jak
w przypadku casusu arcybiskupa Lefebra, który odłączył się od Kościoła. Miał on ważne święcenia
biskupie wobec tego mógł ważnie wyświęcić kolejnych biskupów, co uczynił, ale czynił to bez mandatu
papieskiego, czyli czynił to nie godziwie. Sam Lefebr, jak i ci którzy je przyjęli, popadli w ekskomunikę
zarezerwowaną Stolicy Apostolskiej (łac. latae sententie).
Rozróżnienie norm prawa liturgicznego sensu stricto i norm związanych z prawem liturgicznym jest
bardzo trudne. Ustawodawca nie wyróżnił w tej kwestii dostatecznego kryterium. Kryterium miejsca
regulacji, czyli Kodeks Prawa Kanonicznego albo Księgi Liturgiczne nie mogą być jednoznacznie
przyjęte. Normy prawa kanonicznego i normy prawa liturgiczne wzajemnie się przenikają. Wielu autorów
wyraża pogląd, że część norm IV księgi Kodeksu Prawa Kanonicznego powinno być zawarte w księgach
liturgicznych. Np. Kan. 984-994 opisują normy dotyczące Szafarza Sakramentu Pokuty zwłaszcza tych,
które dotyczą zachowania tajemnicy spowiedzi Świętej. Obecny Kodeks nie reguluje wszystkich materii,
które w Kościele tej regulacji wymagają, a więc normy prawa liturgicznego w większości znajdują się
poza Kodeksem Prawa Kanonicznego najczęściej w dokumentach, księgach liturgicznych. Czyli są
Księgi Liturgiczne, gdzie zazwyczaj jest wstęp albo tzw. rubryki 13, w których również znajdują się
niektóre przepisy liturgiczne:
Kan. 838: $1. Kierowanie świętą liturgią należy w sposób wyłączny do władzy kościelnej, którą jest Stolica
Apostolska, oraz zgodnie z prawem biskup diecezjalny.
$2. Do Stolicy Apostolskiej należy kierowanie liturgią w całym Kościele, wydawanie ksiąg liturgicznych i
potwierdzenie ich przekładu na języki narodowe, a także czuwanie nad tym, by zarządzenia liturgiczne
były wszędzie wiernie przestrzegane.
$3. Do Konferencji Episkopatu należy przygotowanie tłumaczeń ksiąg liturgicznych na języki narodowe,
po dokonaniu odpowiednich przystosowań w granicach określonych w samych księgach liturgicznych
oraz ich wydawanie, po sprawdzeniu przez Stolicę Świętą.
$4. Do biskupa diecezjalnego w Kościele mu powierzonym należy, w ramach przysługującej mu
kompetencji, wydawanie w sprawach liturgicznych norm, które obowiązują wszystkich.
Kan. 838 $1-$4 to norma liturgiczna, która reguluje kompetencje w materii liturgicznej.
Kanon 3. – Relacja pomiędzy Kodeksem a prawem konkordatowym
Codicis canones initas ab Apostolica Sede cum nationibus aliisve societatibus politicis conventiones non
abrogant neque iis derogant; eadem idcirco perinde ac in praesens vigere pergent, contrariis huius
Codicis praescriptis minime obstantibus.
Kanony Kodeksu nie odwołują ani też nie zmieniają umów zawartych przez Stolicę Apostolską z krajami
lub innymi społecznościami politycznymi .Zachowują one przeto swoją dotychczasową moc, chociażby
nawet były przeciwne przepisom tego Kodeksu.
Kanon 3 zawiera regulacje relacji pomiędzy Kodeksem a prawem konkordatowym. Normy prawa
konkordatowego to normy znajdujące się poza kodeksem, są jednak zawarte w konkordatach, których
obecnie w świecie obowiązuje ponad 100. Konkordaty to umowy międzynarodowe między Stolicą
Apostolską a państwem, albo jak ma to miejsce w przypadku Niemiec - poszczególnymi landami. Są
różne formy umów międzynarodowych zawartych między Stolicą Apostolską a państwami m.in.:
Conventio, Concordata, Modus vivendi, Acordo (posiada różne nazwy). Jedne wymagają wiele
formalności, jak np. w znaczeniu ścisłym konkordat, który wymaga nie tylko podpisania przez stosowne
władze, ale także ratyfikacji. Inne natomiast jak np. Modus vivendi, który wchodzi w życie bez
ratyfikacji, obowiązywał on przez długie lata w Czechach, czyli rząd zawarł taką umowę
międzynarodową, ale nie podjął tego ratyfikacji. W myśl zasady: pacta sunt servanda - umowy należy
zachowywać, normy prawa konkordatowego zachowały swoją moc prawną.
Czyli kiedy Kodeks wchodził w życie jako nowe prawo to, te normy prawa konkordatowego zachowały
swoją moc prawną, ponieważ mają one autonomiczną moc prawną w relacji do przepisów Kodeksu.
Normy prawa konkordatowego to normy, które regulują relacje między Kościołem a państwem, a więc są
to normy prawne, które regulują relacje zewnętrzne. Natomiast normy prawa kanonicznego sensu stricto
13
Pisane na czerwono.
14
Prawo kanoniczne I
regulują relacje wewnętrzne w Kościele. Normy prawa konkordatowego mogą być zmienione jedynie za
obopólną zgodą podmiotów prawa międzynarodowego publicznego.
Natio – występuje w kanonie, czyli państwo (bo każda umowa była zawierana z państwem; nationibus kraje, narody).
Sobór Watykański II w „Gaudium et spes” nr 76 znajduje się zapis, że państwa i Kościół są w swoich
dziedzinach niezależne i autonomiczne, ale obydwa służą powołaniu jednostkowemu i społecznemu tych
samych ludzi.
Kanon 4. – Przepisy kodeksu a prawa nabyte i przywileje
Iura quaesita, itemque privilegia quae, ab Apostolica Sede ad haec usque tempora personis sive physicis
sive iuridicis concessa, in usu sunt nec revocata, integra manent, nisi huius Codicis canonibus expresse
revocentur.
Prawa nabyte oraz przywileje udzielone dotychczas przez Stolicę Apostolską osobom fizycznym lub
prawnym, a będące w użyciu i nie odwołane, pozostają nienaruszone, chyba że kanony tego Kodeksu
wyraźnie je odwołują.
Kanon 4 dotyczy przepisów kodeksu i ich relacji do prawa nabytego i przywilejów, które regulują
stosunek prawa kanonicznego do praw legalnie nabytych i do przywilejów nabytych pod rządami
kodeksu poprzedniego z 1917 roku. Zasada głosi, że pozostają one nienaruszone.
Lex retro non agit – prawo nie działa wstecz
Prawa nabyte to prawa, które ktoś nabył dzięki dokonywaniu czynności prawnej albo poprzez
przedawnienie czy zasiedzenie. Prawo, które weszło do ogółu praw pewnej osoby.
Warunki nabycia prawa:
1. musi istnieć umowa
2. trzeba spełnić wszystkie wymogi przed nabyciem.
Prawo nabyte to prawo subiektywne = podmiotowe. Czynność prawna, przez którą nabywa się prawo
nabyte, może być wykonana przez np. zdającego egzamin (ktoś zdobył tytuł doktora i gdyby teraz
zmieniły się prawa, by otrzymać doktorat, to on ma prawo nabyte – jest już doktorem i tak zostaje na
zawsze).
Jedna lub kilka czynności prawnych – musi być element wyboru i przyjęcia tego wyboru. Np. papież
zostaje wybrany, gdy jest konkretny wybór Kolegium Kardynalskiego i acceptatio – akceptacja przez
samą osobę wybraną. Tak samo w prawie nabytym, np. z otrzymaniem tytułu naukowego czy w prawie
małżeńskim. Nowe prawo inaczej definiuje małżeństwo, inaczej ujmuje przeszkody, ale małżeństwo
zawarte według starego Kodeksu jest ważne, bo jest to prawo nabyte. Np. prawo osób duchownych do
utrzymania, gdzie przed 1984 obowiązywał system beneficjalny 14 utrzymania kleru, potem zmienił się na
inny sposób wypłacania pensji. Dziś pobierany jest podatek kościelny. Prawa nabyte sprzed 1984 są
nietknięte. Nieważny jest sposób wykonywania prawa, on może się zmienić, ale samo prawo nie (czyli
prawo do utrzymania nadal funkcjonuje, ale zmienił się sposób jego wykonywania).
Ekspektatywa to zwykłe oczekiwanie prawa. Np. ktoś studiuje na pierwszym roku pięcioletnich studiach,
a w trakcje tego dokonuje się zmiana, że system staje się sześcioletni i ten studiujący jeszcze nie ma
prawa nabytego. Miałyby je, gdyby był na piątym roku. On teraz ma prawo do ukończenia pierwszego
roku.
Prawa wypływające z chrztu świętego nie są prawami nabytymi. Żadne prawo pozytywne nie może ich
anulować.
14
Np. proboszcz miał gospodarstwo, z którego czerpał pieniądze, a także utrzymywał się z otrzymywanych ofiar.
15
Prawo kanoniczne I
Druga część kanonu dotyczy przywilejów, które są prawami subiektywnymi (jaki przysługują osobie); ale
nie nabyte na podstawie czynności prawnej. Są otrzymywane przez udzielenie ich czy nadanie przez
władzę kościelną. Mogą dotyczyć osób fizycznych lub prawnych. Jeśli się ich nie odwoła to obowiązują,
choć niektóre zostają odwołane (np. przywilej używania czerwonej sutanny – kanonicy katedralni).
Np. kan. 396 $ 2 – o wizytacji biskupa, który ma prawo wybrać sobie osoby towarzyszące, nie jest
skrępowany lub prawo nadawania kanonikałów wg kan. 509 $2. Lub kan. 526 – na jednej parafii może
być tylko jeden proboszcz.
Kanon 4 dotyczy też tzw. indultów (np. Motu proprio ....), czyli zezwoleń wydawanych przez biskupa lub
papieża na odstępstwo obowiązujące w przerwie przepisów. Może to dotyczyć także spraw liturgii.
Kanon 5. – Przepisy kodeksu
§ 1. Vigentes in praesens contra horum praescripta canonum consuetudines sive universales sive
particulares, quae ipsis canonibus huius Codicis reprobantur, prorsus suppressae sunt, nec in posterum
reviviscere sinantur; ceterae quoque suppressae habeantur, nisi expresse Codice aliud caveatur, aut
centenariae sint vel immemorabiles, quae quidem, si de iudicio Ordinarii pro locorum ac personarum
adiunctis submoveri nequeunt, tolerari possunt.
§ 2. Consuetudines praeter ius hucusque vigentes, sive universales sive particulares, servantur.
§ 1. Istniejące dotychczas zwyczaje przeciwne przepisom niniejszych kanonów - tak powszechne, jak i
partykularne - zostają całkowicie zniesione i w przyszłości nie dopuszcza się do ich wznowienia, jeśli
zostały odrzucone przez kanony obecnego Kodeksu. Również pozostałe należy uważać za zniesione,
chyba że Kodeks wyraźnie co innego zastrzega, albo są one stuletnie lub niepamiętne - mogą być
tolerowane, jeśli zdaniem ordynariusza nie da się ich usunąć ze względu na okoliczności miejsca i osób.
§ 2. Zachowuje się istniejące dotychczas zwyczaje obok prawa, tak powszechne, jak i partykularne.
Zwyczaj:
1. to prawo w znaczeniu przedmiotowym, czyli na równi z przepisami prawa
2. prawo niepisemne
3. początek bierze ze stałego sposobu postępowania danej społeczności
4. ta społeczność wprowadza zwyczaj z wolą związania się z nim
5. ma charakter normatywny = wiążący.
Zwyczaj może być uznany za normy prawne, bo ma moc i skuteczność prawa.
Gracjan rozróżniał lex i mores (zwyczaj). Jednak często zwyczaj jest początkiem ustawy. Np. kan. 25
przedstawiający zwyczaj jako najlepszy sposób interpretacji prawa. W zwyczaju wyraża się aktywa
obecność Ducha Świętego.
Sensus fidelium – wierni mają zmysł, który pochodzi od Ducha Świętego, co się wyraża w zwyczaju.
Podział zwyczaju ze względu na związek z prawem:
I. secundum legem (zgodny z prawem) – jest sposobem interpretacji prawa;
II. praeter legem (obok prawa) – np. uczelnia wymaga lub zaniecha czegoś, co nie jest wymienione
przez prawo;
III. contra legem (przeciwny prawu) – jeśli jest przeciwny słowom samej ustawy; np. pozwala na to,
co jest przez przepis kościelny zakazane.
Nie można automatycznie powiedzieć, że zwyczaj contra legem jest zawsze przeciwny. Np.
Sobór Watykański II wprowadził normę, żeby nie spowiadać w czasie mszy świętej. Ale ten
zwyczaj – contra legem się utrzymał do naszych czasów, a Jan Paweł II pozwolił na to w
dokumencie o spowiadaniu się, bo wiedział, że to służy wiernym, bo tak to tylko by poszli do
spowiedzi i nie zostali na mszy. Od tego czasu jest to zwyczaj contra legem, ale przeszedł na
secundum legem.
Warunki, aby można było uznać zwyczaj:
I. musi być rozumny,
II. musi mieć co najmniej 30 lat (continui et completi == kontynuowanych i pełnych).
Zwyczaj – podział ze względu na zasięg terytorialny:
16
Prawo kanoniczne I
1. powszechny,
2. partykularny, np. diecezjalny lub tylko parafialny.
Kanon 5 dotyczy tylko zwyczajów contra legem i praeter legem z Kościołach partykularnych i
powszechnym. Wprowadza normę prawną, że mogą wprowadzać normy odmienne od prawa
kanonicznego, choć są tu pewne trudności. Jednak zwyczaje przeciwne zostają na jego mocy całkowicie
zniesione.
Reprobatio oznacza, że zostało zniesione teraz i nie przewiduje się ich w przyszłości. Zwyczaje contra
legem są więc pozbawione normy prawnej na mocy tego kanonu. Natomiast te zwyczaje, które nie zostały
odwołane, też mogą być zniesione, choć są tolerowane ze względu na dobro wiernych.
Kanon 5 $ 1 wymienia dwa wyjątki od uchylenia zwyczaju contra legem:
a) jeśli kodeks przewidywałby, że może obowiązywać, to może obowiązywać
b) zwyczaje niepamiętne i stuletnie jeśli według osądu ordynariusza nie mogą być zniesione, to
mogą być tolerowane. Zniesienie zwyczaju może dokonywać się za pomocą dekretu, bo nie ma
przeciw niemu zaskarżenia. Jednak milczenie ordynariusza jest odczytywane jako wyraz zgody.
$ 2 mówi o zwyczajach praeter legem, które mogą być powszechne i praktyczne, i wówczas są
zachowywane, bo nie są tak kłopotliwe.
Kanon 6 – O tym, co przestaje obowiązywać po wejściu w życie tego kodeksu
§ 1. Hoc Codice vim obtinente, abrogantur:
1° "Codex Iuris Canonici" anno 1917 promulgatus;
2° aliae quoque leges, sive universales sive particulares, praescriptis huius Codicis
contrariae, nisi de particularibus aliud expresse caveatur;
3° leges poenales quaelibet, sive universales sive particulares a Sede Apostolica latae,
nisi in ipso hoc Codice recipiantur;
4° ceterae quoque leges disciplinares universales materiam respicientes, quae hoc
Codice ex integro ordinatur.
§ 2. Canones huius Codicis, quatenus ius vetus referunt, aestimandi sunt ratione etiam canonicae
traditionis habita.
§ 1. Z chwilą wejścia w życie niniejszego Kodeksu, zostają zniesione:
1° Kodeks Prawa Kanonicznego promulgowany w 1917 roku;
2° również inne ustawy, powszechne lub partykularne, przeciwne przepisom obecnego
Kodeksu, chyba że odnośnie do partykularnych co innego wyraźnie zastrzeżono;
3° jakiekolwiek ustawy karne - tak powszechne, jak i partykularne - wydane przez Stolicę
Apostolską, chyba że zostały włączone do tego Kodeksu;
4° wreszcie pozostałe powszechne ustawy dyscyplinarne, które dotyczą spraw w całości
regulowanych obecnym Kodeksem.
§ 2. Jeśli kanony niniejszego Kodeksu zawierają stare prawo, winny być interpretowane z
uwzględnieniem również kanonicznej tradycji.
$ 1. Abrogantur – to, co wychodzi z użytku, zostaje uchylone:
1. Stary Kodeks Prawa Kanonicznego z 1917 roku;
2. przepisy przeciwne nowemu kodeksowi;
3. ustawy karne, powszechne i partykularne, które nie zostały wniesione do tego kodeksu; np. kara
ekskomuniki za nagranie spowiedzi świętej. Jednak w 1988 roku ustalono na nowo karę za
nagranie spowiedzi, za pomocą jakichkolwiek środków. Musiała więc wyjść kolejna ustawa:
kodeks zniósł ustawę, więc trzeba było wprowadzić nową. Dzieje się tak właśnie dlatego, że to,
co było przed Kodeksem nie obowiązuje, bo nowy Kodeks ma to regulować. Stare ustawy nie
obowiązują lub trzeba je na nowo wprowadzać aktem prawnym;
4. sprawy patrykularne dotyczące i regulowane tym kodeksem – te stare już nie obowiązują, a które
dotyczą ustaw dyscyplinarnych. Określają one sposób zachowania. Są normami, które zezwalają
lub zabraniają określonych czynności. Np. w 1966 weszła ustawa o poście i wstrzemięźliwości, a
w 1907 o odpustach itd.;
17
Prawo kanoniczne I
5. dokumenty dyscyplinarne różnych kongregacji. Te przepisy znajdują się już w nowym kodeksie.
Jeśli jednak w kodeksie brakuje jakieś ustawy kongregacji ustanowionej przed nowym kodeksem,
to wychodzi ona z użytku.
$ 2. Normy (te, które są abrogantur) nie tracą znaczenia całkowitego, jeśli zostały uchylone od powyższej
zasady. Dzieje się tak, ponieważ te nowe kanony zawierają stare prawo, a ono musi być interpretowane w
tradycji kanonicznej. Kodeks bowiem nie zrywa z tradycją, prawem, ale ją kontynuuje.
Stary kodeks zbierał wszystko, co było wcześniej. Nowy Kodeks wprowadza nowe prawo, ale też nie
zrywa z tradycją. Wszystko w nim jest ustalane w świetle tradycji kanonicznej.
Ustawy kościelne – Kodeks Prawa kanonicznego używa zamiennie: 1) ustawa, 2) przepis, 3) norma,
choć doktryna je rozróżnia: 1) ustawa to akt normatywny, gdzie wprowadza się prawo;
2)
przepis to jednostka tekstu prawnego;
3)
norma oznacza pewną regułę zachowania.
De legibus ecclesiasticis – ustawy kościelne
Kanon 7 – Powstanie ustawy
Lex instituitur cum promulgatur.
Ustawa powstaje z chwilą jej promulgowania.
Ustawa rodzi się do życia w chwili jej promulgowania.
Promulgowanie to ogłoszenie ustawy i jest następstwem procesu legislacyjnego.
Etapy procesu legislacyjnego:
1. inicjatywa ustawodawcza
2. ustalenie treści ustawy – idea
3. sporządzenie tekstu
4. uchwalenie / podpisanie w Kościele przez osobę odpowiedzialną (papieża, sobór z papieżem)
5. promulgacja
6. wejście w życie.
Między promulgacją a wejściem w życie występuje tzw. okres vacatio legis.
Po ogłoszeniu ustawa zaczyna istnieć (staje się pewnym faktem publicznym, każdy ma do niej dostęp),
staje się lex instituitur, ale jeszcze nie zaczyna obowiązywać.
W prawie kościelnym inicjatywa kościelna należy tylko do tych, którzy mają władzę ustawodawczą.
Jednak Christifidelis, wszyscy wierni, mogą zgłaszać sugestie, czy projekty ustaw biskupowi lub
papieżowi, ale żaden organ w ustawodawczy w Kościele nie jest zobowiązany tego prawa zgłoszonego
przez wiernych wprowadzać w życie. Czy więc biskupi mogą zgłaszać pewien problem? Papież może
działać sam, ale nie wbrew kolegium.
Ustawa może zacząć obowiązywać bez względu na reakcję podmiotów, które są zależne od tego prawa:
nie ma aprobaty podmiotu, odbiorcy (nie musi tego być, choć dobrze jak jest, bo wtedy ustawa będzie
przestrzegana).
Np. Benedykt XV „De sino diocesana” z około 1870 roku, a w 1925 Kongregacja Soboru15 orzekła, że
ustawa nieprzestrzegana przez 10 lat przestaje obowiązywać, dosłownie „popada w nie używanie”.
Jeśli papież16 ogłosi ustawy i one wejdą w życie, nikt nie może jej podważać. Nie można się odwołać
przeciw papieżowi np. do soboru.
Biskupi mają prawo i obowiązek zgłosić papieżowi swoje sugestie, jak nie przystoi by były przestrzegane
w Kościele. Muszą to jednak uczynić przed ogłoszeniem ustawy, bo gdy ona wejdzie w życie, to nikt nie
może jej podważać.
Kanon 8 – Promulgacja ustawy i jej wejście w życie
15
16
Po Soborze Trydenckim miała wprowadzać jego uchwały. Obecnie nie istnieje.
Papież jest interpretatorem prawdy objawionej, tylko on.
18
Prawo kanoniczne I
§ 1. Leges ecclesiasticae universales promulgantur per editionem in Actorum Apostolicae Sedis
commentario officiali, nisi in casibus particularibus alius promulgandi modus fuerit praescriptus, et vim
suam exserunt tantum expletis tribus mensibus a die qui Actorum numero appositus est, nisi ex natura rei
illico ligent aut in ipsa lege brevior aut longior vacatio specialiter et expresse fuerit statuta.
§ 2. Leges particulares promulgantur modo a legislatore determinato et obligare incipiunt post mensem a
die promulgationis, nisi alius terminus in ipsa lege statuatur
§ 1. Powszechne ustawy kościelne są promulgowane przez zamieszczenie w organie urzędowym
Actorum Apostolicae Sedis, chyba że w poszczególnych przypadkach został przepisany inny sposób
promulgowania. Uzyskują moc prawną wyłącznie po upływie trzech miesięcy od dnia, którym numer Akt
jest oznaczony, chyba że z natury rzeczy wiążą od razu albo w samej ustawie został specjalnie i wyraźnie
określony krótszy lub dłuższy okres nieobowiązywalności.
§ 2. Ustawy partykularne są promulgowane w sposób określony przez prawodawcę i zaczynają
obowiązywać po miesiącu od dnia promulgacji, chyba że w samej ustawie określono inny termin.
Promulgacja ma charakter imperatywno-wiążący, a nie tylko informacyjny.
Kto uchwala w Kościele prawo? (Ustawodawca to ten, kto może ustalać uchwały kanony)
1. Papież – powszechny i partykularny;
2. na mocy specjalnego mandatu papieskiego dla kolegium biskupów, ale musi być przez papieża
zatwierdzona:
a. kolegium – wszyscy biskupi jako następcy Apostołów;
b. synod – wybrani, nie wszyscy, stąd nie mają takiej mocy prawnej jak kolegium;
3. Kongregacje Kurii Rzymskiej na zlecenie papieża;
4. ustawodawca partykularny – biskup diecezjalny;
Vacatio legis to okres, w którym nowa ustawa istnieje, ale jeszcze nie obowiązuje. W tym czasie
obowiązują stare ustawy, do czasu aż wejdą nowe.
Tylko normy prawa pozytywnego, w Kościele czysto pozytywne, mają vacatio legis. Normy prawa
Bożego natomiast nie mają vacatio legis – np. odnośnie obowiązywanie małżeństwa.
Po promulgacji ustawa staje się autentyczna. Te zbiory razem są autentycznym źródłem poznania prawa
kanonicznego. Kodeks Gracjana nie miał zatwierdzenia papieskiego, a więc nie był dekretem
autentycznym, ale był zbiorem prawa prywatnego.
Potrzebna jest ogłoszenie autorytetem papieskim (np. po synodzie papież też dane prawa popisuje).
Historia promulgacji ustaw w Kościele:
1. na początku papieże przez prezbiterów lub diakonów rozsyłali dokumenty do odpowiednich
ośrodków Kościoła, biskupów tych miejsc.
2. Potem wpisane do spisów praw w bazylikach.
3. Dekretarze wysyłali ustawy na uniwersytety średniowiecznej Europy.
4. Pod koniec XIX wieku powstaje – Acta Sanctae Sedis (ASS). Jest to organ oficjalny Stolicy
Apostolskiej.
5. Pius X w „Motu propriu promulgo” ogłosił i powołał Acta Apostolicae Sedis (AAS). Wszystkie
ustawy muszą być tu promulgowane (jak w Polsce w „Monitorze”).
$ 1. Ustawy powszechne:
A. promulgowane w AAS – nie jest to organ urzędowy państwa watykańskiego, ale osobny
dla praw cywilnych
B. inny sposób, bliżej nieokreślony:
1. Może być ogłoszony, promulgowany w L'osservatore Romano
2. przez rozesłanie biskupom odpowiednich norm – np. o molestowaniu seksualnym w
Kościele w 2000 roku
3. czasem w druku.
4. „inny sposób” – rzadkie przypadki 97% według AAS są promulgowane.
Zasada – 3 miesiące trwa vacatio legis – od daty, z którą publikowany jest orkan AAS, a nie od czasu
podpisania ustawy przez papieża, o ile ustawa nie mówi inaczej.
1. Ustawa może obowiązywać od razu, gdy dotyczy norm prawa Bożego, np. odnośnie aborcji, bo
to jest deklarowanie zasad prawa Bożego.
19
Prawo kanoniczne I
2. Ustawa konkretyzująca daną ustawę już ogłoszoną – interpretacja autentyczna.
1 i 2 nie mają vacatio legis.
Dana ustawa może ustalić dłuższy lub krótszy okres vacatio legis. Np. tak się działo z nowym Kodeksem
Prawa Kanonicznego w 1983 roku (od 27 I - wydania - do 27 XI). Okres ten trwał dziesięć miesięcy we
względu na wagę i objętość tego dokumentu.
Ustawy powszechne z soborów muszą być publikowane w AAS.
Ad. $ 2 – nie ma ścisłego sposobu promulgacji np. przez kapitułę zakonną. Organem urzędowym dla
Konferencji Episkopatu Polski są Akta Konferencji Episkopatu Polski. Organy urzędowe biskupa
diecezjalnego to np. biuletyny, miesięczniki.
Kanon 9 – Nieretroaktywność ustaw kościelnych
Leges respiciunt futura, non praeterita, nisi nominatim in eisde praeteritis caveatur.
Ustawy odnoszą się do przyszłości nie do przeszłości, chyba że zastrzega się w nich wyraźnie o
rzeczach przeszłych.
Ustawy odnoszę się do przyszłości, a nie do przeszłości. Dzieje się inaczej, jeśli ustawa to
zaznacza, ale zdarza się to bardzo rzadko. Zasada ta pochodzi już z prawa rzymskiego:
Lex retro non agit
-
prawo nie działa wstecz, nie ma władzy wobec faktów sprzed wejścia w życie tej ustawy. Wobec
tych faktów stosuje się ustawę poprzednią, obowiązującą w trakcie wprowadzenia tej nowej
zasady:
Tempus regit actum
Czynnością prawną będzie rządził czas
Wyjątki od tej zasady są określane terminem technicznym: nisi! – chyba, że / wyjątek.
Już sama struktura aktu prawnego mówi nam o zasadach:
1. najpierw podana jest zasada
2. wyjątek – nisi.
Ustawa zastrzega sobie rozciąganie ustawy w przeszłości, ale musi to być dokonane w sposób wyraźny.
Nie mogą być zmienione prawa nabyte.
Kanon 1313 $ 2 – wyjątek: Ogólna zasada nieretroaktywności - prawo nie cofa się wstecz, w przeszłość ale tu ustawa jest retroaktywna.
20
Prawo kanoniczne I
Kanon 10 – Ustawy unieważniające i uniezdalniające – wyjątek!
Irritantes aut inhabilitantes eae tantum leges habendae sunt, quibus actum esse nullum aut inhabilem
esse personam expresse statuitur.
Jedynie te ustawy należy uznać za unieważniające lub uniezdalniające które wyraźnie postanawiają, że
akt jest nieważny, albo osoba niezdolna.
Synonimy: przepis, norma, klauzura unieważniające i uniezdalniająca.
Wyjątek od tego kanonu: kan. 124 $ 1 - Do ważności aktu prawnego wymaga się, by był on dokonany
przez zdolną do tego osobę oraz by były w nim zawarte wszystkie jego istotne elementy konstytutywne i
zostały wypełnione formalności oraz warunki wymagane przez prawo do ważności aktu.
Dana zasada nie zawsze jest w jednym kanonie (w jednym jest wyjątek, w drugim zasada jak tu: kan. 10 i
124 $ 1).
Np. w małżeństwie:
* - kapłan – świadek urzędowy
**
nupturienci
- świadkowie zwykli -
To jest tzw. forma kanoniczna
zawarcia małżeństwa
(a nie sama przysięga, słowa)
-*
*
Jak zabraknie świadków to ta forma jest nieważna. W Kościele sakrament małżeństwa małżonkowie
udzielają sobie sami, zawierają go między sobą. Chyba że jest nadzwyczajna forma, to wtedy brak
jednego z tych elementów formy kanonicznej nie unieważnia tego aktu.
Jak ksiądz chrzci mlekiem – czy sakrament jest ważny? Nie, bo czynności prawne muszą być zawarte w
ważnej formie kanonicznej. W ten sposób ustawodawca się zabezpiecza, by czynności prawne były
ważne.
Ustawy unieważniające – irritantes:
Sankcja nieważności dotyczy wprost danego aktu (samego aktu).
Ustawy uniezdalniające – inhabilitantes:
Sankcja nieważności dotyczy bezpośrednio aktu przez unieważnienie zdolności osoby; np. przeszkody
małżeńskie.
Np. 15-letni chłopcy zawierający związek małżeński - według prawa kanonicznego jest to sakrament
nieważny i niegodny. Jednak dla dziewcząt w tym samym wieku sakrament ten jest ważny, ale niegodny
(według naszego prawa partykularnego kościelnego, które za wiek zdolny do zawarcie małżeństwa
określa ukończony wiek 18 lat, a w prawie powszechnym Kościoła jest to: 14 dla kobiet i 16 lat dla
mężczyzny).
Ustawa unieważniająca irritantes dotyka aktu prawnego np.: wady oświadczenia woli: błąd, podstęp,
przymus itp. Jak to się zweryfikuje, to akt prawny jest nie ważny.
Ustawa uniezdalniająca inhabilitantes dotyka osoby np.: impotencja – nie może zawrzeć małżeństwa.
Czyli ustawodawca może powiedzieć, że osoba jest nie zdolna do dokonania aktu prawnego (działanie
pośrednie) – dyspozycja uniezdalniająca lub może powiedzieć, że akt jest nieważny (działanie
bezpośrednie) – dyspozycja unieważniająca.
Ten charakter unieważniający lub uniezdalniający jest użyty pośrednio lub bezpośrednio - np. słownie.
Jeśli pojawia się wątpliwość, czy ustawa jest unieważniająca /uniezdalniająca, to wtedy ustawa nie jest
uniezdalniająca / nie unieważniająca.
Akt prawny dokonany z naruszeniem tych ustaw jest ipso iure nie ważny. Np.: jeśli jest zawierane
małżeństwo i jeśli jest jakaś przeszkoda w momencie zawierania to wg prawa polskiego małżeństwo jest
ważne, ale można je w którymś momencie unieważnić. Ale prawo kanoniczne mówi, że jak jest
dyspozycja uniezdalniająca w momencie zawierania małżeństwa, to mimo zewnętrznej formy zawarcia
21
Prawo kanoniczne I
małżeństwa ono nie zachodzi, nie istnieje bo jest ta dyspozycja uniezdalniająca \ unieważniająca. I
dlatego potem jest stwierdzenie nieważności małżeństwa. Prawo kanoniczne patrzy na moment
zawierania i stwierdza ważność \ nieważność.
Może być wada nieważności usuwalna i nieusuwalna. To określa kan. 1620 (kiedy wada jest
nieusuwalna): np.: sędzia wydał wyrok pod wpływem przemocy, lub wyrok wydała niewłaściwa osoba.
To ten wyrok jest nie ważny.
Czyli nieważność może być usuwalna, jeśli nie jest nieusuwalna. W 2 przypadkach ustawa nie jest
nieusuwalna: I) Kan. 1620 II) jeśli nie wynika z naruszenia prawa Bożego. Prawo Boże jest
niepodważalne!!!
Kanon 11 - Zakres podmiotowy obowiązywania ustawy kościelnej
Ustawom czysto kościelnym podlegają ochrzczeni w Kościele katolickim lub do niego przyjęci, którzy
jednak posiadają wystarczające używanie rozumu oraz - jeśli ustawa czego innego wyraźnie nie
zastrzega - ukończyły siódmy rok życia.
Legibus mere ecclesiasticis tenentur baptizati in Ecclesia catholica vel in eandem recepti, quique
sufficienti rationis usu gaudent et, nisi aliud iure expresse caveatur, septimum aetatis annum expleverunt.
Zasada ogólna: prawo określa podmioty obowiązywania – kogo one obowiązują. Tu chodzi o ustawy
czysto kościelne. Odróżnia się je od Prawa Bożego naturalnego (które obowiązuje wszystkich) i od
prawa Bożego pozytywnego (obowiązujego ochrzczonych) – ci co poznali np. 10 przykazań. (Kan. 748
par. 1 - podkreśla obowiązek poszukiwania prawdy.)
Kodeks do 1917 r. mówił, że prawo Kościelne obowiązuje wszystkich ochrzczonych, ale Vat II to zmienił
i mówi, że ochrzczeni podlegają swoim prawom kościelnym.
Kodeks mówi również że p.k. obowiązuje wszystkich katolików, nawet tych co odstępują od Kościoła –
senel catholicus, semper catholicus - raz katolik, zawsze katolik. One obowiązują zawsze. Ustawy K.
obowiązują osoby spełniające 3 warunki:
I) musi być chrzest w k. kat. lub przyjęcie w k. kat. Chrzest decyduje o tym, że jakiś człowiek staje
się osobą fizyczną w kościele katolickim. Albo wstąpienie ochrzczonego z innego obrządku.
(Musi być formuła chrzcielna: „W imię Ojca i Syna i Ducha Świętego”).
II) Wystarczające używanie rozumu – wymóg prawa naturalnego. Osoby nie używające rozumu
podlegają prawu naturalnemu, ale nie czysto kościelnemu.
III) Ukończenie 7 roku życia.
Z własnej woli prawu kościelnemu podlegają osoby, które np. zawierają związek małżeński z katolikiem.
Również ci którzy korzystają z sakramentów (Kan 844 – instytucja communicatio in sacris.) Jeśli np.
przyjdzie prawosławny i poprosi o spowiedź i wyzna wiarę to można go wyspowiadać.
Podsumowanie:
- Senel catholicus semper catholicus – spowodowane przez chrzest lub przyjęcie do K. kat. - to jest
zasada, ale jest też wyjątek: chyba że (nisi) ustawodawca co innego postanawia. Może pojawić się
wystąpienie formalnym aktem z Kościoła. Do momentu wystąpienia jest pełna wspólnota z K. kat. (Kan.
205 określa pełną komunię z Kościołem – muszą być więzy wyznania wiary, więzy sakramentów i
zwierzchnictwa Kościoła) – to jest pełna komunia z Kościołem, jak nie ma 1 z tych 3 więzów to jej nie
ma. Człowiek, który był ochrzczony i występuje z Kościoła, podlega prawu kościelnemu (semper
catholicus), chyba że ustawodawca wyraźnie zaznacza co go nie obowiązuje. (Kan. 1117 tutaj jest
zaznaczone, że osoba, która odstąpiła od K. nie podlega danemu przepisowi prawa kościelnego materia małżeństwa jest b. ważna.)
Jest dyskusja: osoba była ochrzczona jako dziecko i znajduje się w sytuacji nie katolickiej. Np. matka
katoliczka, ojciec muzułmanin porywa dziecko i wychowuje je w kraju muzułmańskim. Ta osoba
formalnie nie wystąpiła z Kościoła, czy traktować ją jako senel catholicus semper catholicus, czy nie?
P.k. nie wie…
Osoba, która wystąpiła z K. może wrócić, ale: musi złożyć wyznanie wiary co do prawd katolickich,
wobec np. proboszcza, ordynariusza miejsca.
22
Prawo kanoniczne I
Sytuacja nietypowa: chrzest dziecka adoptowanego i kobieta mówi: „moja córka chyba 3x chrzczona” to
nie jest możliwe ze skutkiem prawnym. W sensie prawnym za pierwszym razem!
Katechumeni: element negatywny: brak przyjęcia chrztu – to nie są osoby formalnie przyjęte. Elementy
pozytywne - to osoby manifestujące wolę przynależenia do Kościoła, więc to zmienia ich status prawny.
Niektórzy mówią, że to podmiotowość II – rzędna (Kan. 206 mówi, że Kościół traktuje ich jako swoich.)
Te osoby nie są związane ust. Kościelnymi, są zobowiązane prawem Boskim naturalnym i pozytywnym.
Wyjątek: mają prerogatywy kościelne: a) opieka duchowa – katecheza, b) mogą uczestniczyć w życiu lit.
i apostolstwie, c) są zrównani z ochrzczonymi co do pogrzebu katolickiego d) mogą zawierać małż. wg
formy liturgicznej Kościoła, choć nie będzie ono dla nich sakramentem. Małżeństwo jest sakramentem
tylko wtedy, gdy obie osoby są ochrzczone. Nie muszą być obie katolikami, ale ochrzczone. Może być
wyrażone wg formy kanonicznej. e) mogą przyjmować sakramentalia, (ianua sacramentorum – brama
sakramentów to chrzest.) (Kan. 1170 mówi o błogosławieństwach: są udzielane katolikom, można ich
udzielać katechumenom i jeśli nie ma zakazu Kościoła również nie katolikom. )
(ksiądz podkreślił, że kanon 11 może być na egzaminie…)
Kanon 12 - Ustawy powszechne
§ 1. Ustawom powszechnym podlegają na całym świecie wszyscy, dla których zostały wydane.
§ 2.Spod ustaw powszechnych, które nie obowiązują na określonym terytorium, są wyjęci wszyscy, którzy
na tym terytorium aktualnie przebywają.
§ 3. Ustawy wydane dla określonego terytorium wiążą tych, dla których zostały wydane i którzy posiadają
na nim stałe lub tymczasowe zamieszkanie oraz równocześnie aktualnie na nim przebywają, z
zachowaniem przepisu Kan. 13.
§ 1. Legibus universalibus tenentur ubique terrarum omnes pro quibus latae sunt.
§ 2. A legibus autem universalibus, quae in certo territorio non vigent, eximuntur omnes qui in eo territorio
actu versantur.
§ 3. Legibus conditis pro peculiari territorio ii subiciuntur pro quibus latae sunt, quique ibidem domicilium
vel quasi-domicilium habent et simul actu commorantur, firmo praescripto can.13.
Ustawy powszechne obowiązują w całym K., bo są wydane dla K. powszechnego. Mamy K. powszechny
i partykularny (portio populi Dei – cząstka Ludu Bożego to jest Kościół partykularny). Ustawy
powszechne mogą być ogólne – obowiązują wszystkich (omnes) i wszędzie (ubique terrarum) czyli np.:
łacinników, którzy są na terytoriach K. wschodnich - obowiązuje mnie na wycieczce w Turcji. Mogą też
być specjalne – one obowiązują wszędzie, ale tylko określone osoby. Np.: tylko świeckich, lub tylko
duchownych. Tu jest klauzula: omnes pro quibus latae sunt – dla których zostały wydane.
Ustawa powszechna może nie obowiązywać na jakimś terytorium. W skutek czego nie obowiązuje
ustawa powszechna:
• przeciętnego zwyczaju,
• przeciwnego prawa partykularnego wydanego przez najwyższego prawodawcę kościelnego =
papieża,
• w skutek przywileju, albo dyspensy.
• czasem w skutek zapomnienia, czyli nieużywania.
Np.: jest wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych w Wielki Piątek w Kościele, a papież wyda
przywilej, że w jakimś mieście nie ma wstrzemięźliwości.
Paragraf 2: Wszyscy, którzy aktualnie przebywają na terytorium wyjętym spod prawa pow. np. mają
prawo zamieszkania lub są gośćmi  jest Wielki Piątek, a tam nie obowiązuje wstrzemięźliwość to
wszyscy mogą jeść mięso.
Egzempcium, egzempcja – to instytucja, która wyjmuje spod prawa powszechnego.
Paragraaf 3: Ust. Partykularne, terytorialne, obowiązują na terenie danej diecezji. Do przestrzegania
danych ustaw są zobowiązanie ci, którzy tam mieszkają (domicilium) lub przebywają (quasi domicilium),
ale zgodnie z Kan. 13.  Czyli kto wyjeżdża z Polski, w piątek może jeść mięso w kraju, gdzie się tego
nie przestrzega.
23
Prawo kanoniczne I
Kanon 13
§ 1. O ile nie stwierdzi się czego innego, ustawy partykularne posiadają charakter terytorialny nie zaś
personalny.
§ 2. Podróżni nie są związani:
1° ustawami partykularnymi własnego terytorium, jak długo poza nim przebywają, chyba że ich
przekroczenie powoduje szkodę na własnym terytorium albo ustawy mają charakter personalny;
2° ani ustawami terytorium, na którym przebywają, z wyjątkiem tych, które zaradzają porządkowi
publicznemu albo określają formalności aktów, albo dotyczą rzeczy nieruchomych, położonych na
tym terytorium.
§ 3. Tułacze podlegają ustawom - tak powszechnym, jak i partykularnym - obowiązującym w miejscu
przebywania.
§ 1. Leges particulares non praesumuntur personales, sed territoriales, nisi aliud constet.
§ 2. Peregrini non adstringuntur: 1° legibus particularibus sui territorii quamdiu ab eo absunt, nisi aut
earum transgressio in proprio territorio noceat, aut leges sint personales; 2° neque legibus territorii in quo
versantur, iis exceptis quae ordini publico consulunt, aut actuum sollemnia determinant, aut res immobiles
in territorio sitas respiciunt.
§ 3. Vagi obligantur legibus tam universalibus quam particularibus quae vigent in loco in quo versantur.
Prawo Kan. zna 2 sposoby określenia osób, do których są kierowane ustawy.
 W sposób pośredni – przez oznaczenie terytorium, na którym dane osoby mają domicilium lub
quasi domicilium (miejsce zamieszkania)
 W sposób bezpośredni – przez określenie grupy osób, które obowiązuje prawo niezależnie od
terytorium.
Paragraf 1: Jest domniemanie, że ustawy mają charakter terytorialny. Jeśli mają char. personalny, to jest
to wcześniej zaznaczone. Np. jest podane, że ust. dotyczy członków życia konsekrowanego.
Podróżni nie podlegają prawu własnego terytorium (ustawom partykularnym), tak długo jak przebywają
poza nim. Chyba że (nisi) przekroczenie ustaw powoduje szkodę na własnym terytorium
Par. 2 i 3 dotyczą podróżnych (2) i tułaczy (3), chodzi o ustawy partykularne – obowiązują np.: na
terenie Konferencji Episkopatu Włoch.
Podróżni – peregrini, to ci, którzy są poza miejscem zamieszkania (domicilium)
Tułacze – vagi, to ci, którzy nigdzie nie mają miejsca zamieszkania - bezdomni
Paragraf 2: Podróżni nie są związani ustawami partykularnymi na terytorium na, którym przebywają
(przejściowo), czyli nie podlegają ustawom, które wydała np.: Konferencja Episkopatu Włoch.
Czyli podróżnych nie obowiązuje żadne prawo partykularne, z wyjątkiem:
I) Ustaw, które zaradzają porządkowi publicznemu (zachowanie się w miejscach świętych,
porządek liturgiczny itp.).
II) Określają formalności aktów.
III) Dotyczą rzeczy nieruchomych położonych na tym terenie.
Paragraf 3: Tułacze (bezdomni) podlegają prawom powszechnym i partykularnym, tam gdzie przebywają.
Kanon 14 - Przepisy wątpliwe
W wątpliwości prawnej, ustawy nie obowiązują, nawet unieważniające i uniezdalniające. Natomiast w
wątpliwości faktycznej, ordynariusze mogą od nich dyspensować, byleby - gdy idzie o dyspensę
zastrzeżoną - zwykła jej udzielać władza, której jest zarezerwowana.
Leges, etiam irritantes et inhabilitantes, in dubio iuris non urgent; in dubio autem facti Ordinarii ab eis
dispensare possunt, dummodo, si agatur de dispensatione reservata, concedi soleat ab auctoritate cui
reservatur.
Wątpliwość to stan zawieszenia umysłu pomiędzy 2 zdaniami, z których każde może być
prawdopodobne.
24
Prawo kanoniczne I
Wątpliwość prawna (dubio iuris) dotyczy: I) obowiązywania ustawy, czyli czy: weszła w życie, czy
została ogłoszona, czy nie została uchylona \ zniesiona. Dotyczy też II) aplikacji przepisów ustawy do
danego kazusu. Np.: czy kanoniczna forma małż. obejmuje osoby, które od dzieciństwa nie były
wychowywane w wierze katolickiej?
Zasada prawna w dubium iuris – w razie uzasadnionych wątpliwości prawnych – zasada nie
obowiązuje. Lex dubia lex nulla - prawo wątpliwe nie jest żadnym prawem. Legis dubia non obligat –
prawo wątpliwe nie obowiązuje.
Wątpliwość faktyczna (dubium facti) zachodzi, gdy wątpi się, czy kazus wyczerpuje znamiona określone
przez prawo. Czy np. zachodzi pokrewieństwo. Źródłem tej wątpliwości jest brak wystarczającej wiedzy
– do kancelarii parafialnej przychodzi 2 nupturientów (narzeczonych) i teraz nie ma dostatecznych
dowodów co do ich pokrewieństwa. Co robić? Tu obowiązuje zasada, że w tego typu wątpliwościach
(dubium facti) ordynariusz może dyspensować od wszystkich ustaw kościelnych.Także od takich
ustaw, od których dyspensuje papież. Jaka to dyspensa? Np. od święceń diakonatu, prezbiteratu i
episkopatu (chodzi o celibat) – to jest zarezerwowane papieżowi, teoretycznie biskup może dyspensować,
ale Kościół nie zwykł. Drugi przykład: adopcja. Między ojcem i córką Kościół nie zwykł dyspensować,
ale między adoptowanymi dziećmi zwykł dyspensować. Np. przychodzi para do proboszcza, wszystkie
formalności są załatwione i pojawiają się zapowiedzi (publicationes). Przychodzi wtedy życzliwa pani do
proboszcza i mówi, że ten mężczyzna jest ojcem tej dziewczyny (adoptowanej) wówczas nie będzie
zgody na ślub, bo nie zwykło się dyspensować w takim przypadku, ale jeśli to by było adoptowane
rodzeństwo, to zwykło się dyspensować w takim przypadku. W obu przypadkach nie zachodzi związek
krwi. Ale od przypadku ojciec – córka, Kościół nie zwykł dyspensować.
Kanon 15
§ 1. Ignorancja lub błąd dotyczące ustaw unieważniających lub uniezdalniających, nie przeszkadzają ich
skutkom, chyba że co innego jest wyraźnie postanowione.
§ 2. Nie domniemywa się ignorancji lub błędu odnośnie do ustawy, kary, albo odnośnie do faktu własnego
czy cudzego notorycznego; natomiast domniemywa się to odnośnie do faktu cudzego nienotorycznego,
dopóki coś przeciwnego nie zostanie udowodnione.
§ 1. Ignorantia vel error circa leges irritantes vel inhabilitantes earundem effectum non impediunt, nisi
aliud expresse statuatur.
§ 2. Ignorantia vel error circa legem aut poenam aut circa factum proprium aut circa factum alienum
notorium non praesumitur; circa factum alienum non notorium praesumitur, donec contrarium probetur.
Ignorancja – brak wiedzy jaką należy posiadać.
Błąd – fałszywy sąd o rzeczywistości.
Zasada: Błąd i ignorancja oraz nieuwaga i zapomnienie (to dodaje doktryna) nie przeszkadzają skutkom
ustaw unieważniających lub uniezdalniających (kan. 10), niezależnie czy są zawinione czy nie. To jest
ważne, że błąd czy ignorancja nie przeszkadzają skutkom ustaw unieważniających lub uniezdalniających,
a nie innym. Nieznajomość przeszkody małżeńskiej nie przeszkadza jej skutkom, tzn. małżeństwo nie
zostanie zawarte ważnie. Ale tylko w wypadku ustaw unieważniających lub uniezdalniających.
Wyjątek: Chyba że prawo postanawia inaczej… np. (Kan. 1061 par. 3 Nieważne małżeństwo nazywa się
mniemanym, jeśli zostało zawarte w dobrej wierze przez jedną przynajmniej ze stron, dopóki obydwie
strony nie upewnią się o jego nieważności.)
Błąd \ ignorancja – jeśli się to popełni w przypadku ustaw unieważniających \ uniezdalniających nie
wpływa na nieważność ustawy, chyba że jest wyjątek.
Fakt notoryczny to jest jawny, fakt powszechnie znany.
Kanon 16
§ 1. W sposób autentyczny ustawy interpretuje prawodawca oraz ten, komu on zlecił władzę
autentycznego interpretowania.
25
Prawo kanoniczne I
§ 2. Interpretacja autentyczna, dokonana w formie ustawy posiada taką samą moc co ustawa i wymaga
promulgacji; jeśli tylko wyjaśnia słowa ustawy same w sobie pewne wtedy działa wstecz. Gdy ustawę
zawęża lub poszerza albo tłumaczy wątpliwą, nie działa wstecz.
§ 3. Interpretacja zaś dokonana w formie wyroku sądowego lub aktu administracyjnego w poszczególnej
sprawie, nie ma mocy ustawy i wiąże jedynie osoby oraz dotyczy spraw, dla których została wydana.
§ 1. Leges authentice interpretatur legislator et is cui potestas authentice interpretandi fuerit ab eodem
commissa.
§ 2. Interpretatio authentica per modum legis exhibita eandem vim habet ac lex ipsa et promulgari debet;
si verba legis in se certa declaret tantum, valet retrorsum; si legem coarctet vel extendat aut dubiam
explicet, non retrotrahitur.
§ 3. Interpretatio autem per modum sententiae iudicialis aut actus administrativi in re peculiari, vim legis
non habet et ligat tantum personas atque afficit res pro quibus data est.
Przedmiotem interpretacji - są przepisy, ustawy; cel interpretacji – wydobycie sensu. Chodzi o normy,
kto dokonuje interpretacji i mocy wiążącej interpretacji urzędowej.
Paragraf 1: W sposób autentyczny – interpretacja dokonana przez autora ustawy. Jak biskup wydaje
ustawę, to on ją autentycznie interpretuje. W Kościele papie. powierzył interpretacje Papieskiej Radzie
ds. interpretacji tekstów prawnych. Ta rada może interpretować: KPK, Kodeks Kanonów Kościołów
Wschodnich, wszystkie inne ustawy K., oprócz prawa zwyczajowego i norm prawa konkordatowego. To
jest możliwe dzięki jedności władzy (ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej) jaką skupia w swoim
urzędzie biskup Rzymu i biskup miejsca.
Interpretacja jest autentyczna, gdy wyraźnie to zaznaczono. Gdy jest dokonana na sposób ustawy, czyli
musi być promulgacja, w przypadku Rzymu musi być opublikowane w AAS, a w przypadku bpa
diecezjalnego w katalogu diecezjalnym.
Paragraf 2: Dopuszcza się zawężenie lub poszerzenie interpretacji ustawy. Zależy kto dokonuje
interpretacji: czy sam ustawodawca czy kto inny. Podstawą mocy prawnej interpretacji autentycznej
jest ogłoszenie jej per modum legis - na sposób ustawy – konieczna jest promulgacja. Interpretacje
autentyczne nie zamieszcza się w kodeksie, ale w przypisach do poszczególnych kanonów.
Interpretacja autentyczna to leges exta vagantes – prawa, które są poza zbiorem praw.
Paragfar 2 podejmuje retroaktywność interpretacji autentycznej, czy działa wstecz i czy poszerza\
zawęża interpretacje.
Paragraf 3: Chodzi o dokonanie interpretacji w poszczególnej sprawie. Od wyroku można się
odwoływać, ale od interpretacji autentycznej nie można się odwoływać.
Kanon 17 - Podstawowe reguły dot. interpretacji
Ustawy kościelne należy rozumieć według własnego znaczenia słów, rozważanego w tekście i
kontekście. Jeśli pozostaje ono wątpliwe i niejasne, należy uwzględnić miejsca paralelne, gdy takie są,
cel i okoliczności ustawy oraz myśl prawodawcy.
Leges ecclesiasticae intellegendae sunt secundum propriam verborum significationem in textu et contextu
consideratam; quae si dubia et obscura manserit, ad locos parallelos, si qui sint, ad legis finem ac
circumstantias et ad mentem legislatoris est recurrendum.
Potrzebne są reguły, żeby rozpoznać ich sens normatywny. Ustawodawca zapewnia staranny proces
wyjaśnienia słowa. Ustawodawca określając ustawę dobiera słowa wg ich znaczenia. W przypadku KPK
interpretujemy po łacinie, bo każde tłumaczenie jest już jakąś interpretacją.
Słowa należy rozważać w tekście i kontekście, trzeba uwzględnić miejsca paralelne i cel ustawy.
W KPK jest cały szereg celi: I - rzędny to zbawienie dusz – salus animarum, potem dobro zamierzone
przez ustawodawcę tzw. finis operantis – cel tego który działa - wydaje ustawę oraz zamysł związany z
ustawą – finis operis. Ustawy wydaje się jak jest potrzeba w Kościele.
Myśl ustawodawcy mens legislatorus – jaka była intencja ustawodawcy.
26
Prawo kanoniczne I
Kanon 18 - Interpretacja ścisła
Ustawy, które ustanawiają kary, ograniczają swobodne wykonywanie uprawnień albo zawierają wyjątek
od ustawy, podlegają ścisłej interpretacji.
Leges quae poenam statuunt aut liberum iurium exercitium coarctant aut exceptionem a lege continent,
strictae subsunt interpretationi.
Interpretacja ścisła nie wykracza poza granice ustawy. Jest to w minimalnym stopniu interpretacja. To
nawiązuje do zasady odia restrindit et favores conveni ampiarum – czyli to co jest trudne należy zwężać,
a to co jest na korzyść trzeba tłumaczyć szeroko.
W prawie kanonicznym zasadą jest: szeroka interpretacja ustaw kościelnych, a II etap to są wyjątki i to
wylicza Kan. 18. Interpretacji ścisłej podlegają:
• Ustawy ustanawiające kary – Kan. 1364 – 1399
• Ustawy ograniczające swobodne wykonywanie uprawnień (tu są przepisy uniezdalniające – Kan.
10)
• Przepisy zawierające wyjątek od ustawy, niektórzy mówią że wszystkie przepisy, które zaczynają
się od „chyba że – nisi”. A inni mówią, że tylko formy wyjątkowe, nieliczne.
Kanon 19 - Luki prawne
Jeśli w określonej sprawie brak wyraźnej ustawy, powszechnej lub partykularnej, albo prawa
zwyczajowego, sprawa - z wyjątkiem karnej - winna być rozstrzygnięta z uwzględnieniem ustaw
wydanych w podobnych sprawach, ogólnych zasad prawnych z zachowaniem słuszności kanonicznej,
jurysprudencji, praktyki Kurii Rzymskiej oraz powszechnej i stałej opinii uczonych.
Si certa de re desit expressum legis sive universalis sive particularis praescriptum aut consuetudo, causa,
nisi sit poenalis, dirimenda est attentis legibus latis in similibus, generalibus iuris principiis cum aequitate
canonica servatis, iurisprudentia et praxi Curiae Romanae, communi constantique doctorum sententia.
Np. są 2 instytucje, których wzajemnych relacji nie uregulowano i co zrobić żeby to uregulować.
Adresatami tego kanonu są organa interpretujące prawo, choć czasem też wierni świeccy. Taka luka
występuje, gdy brakuje normy lub zwyczaju.
Zasada: trzeba uzupełnić lukę prawną, ale nie w ustawach karnych i nie w ustawach unieważniających lub
uniezdalniających i nie w ustawach dot. ścisłej interpretacji.
I) Analogia legis – analogia z ustawy, tam gdzie jest luka prawna, należy zobaczyć jak ten
problem był rozwiązany w analogicznych ustawach.
II) Trzeba też uwzględnić ogólne zasady prawa, z zachowaniem słuszności kanonicznej - equitas.
I tutaj jest analogia iuris – analogia nie z ustawy, tylko z prawa, z zachowaniem equitas.
III) Należy uwzględnić samą słuszność kanoniczną (equitas). Czyli takie rozwiązanie prawa, aby
odpowiadało: a) ideałowi sprawiedliwości b) duchowi prawa kanonicznemu (zasady
ewangeliczne.)
IV) Należy uwzględnić praktykę kurii rzymskiej w sprawach sądowych i administracyjnych.
V) Należy uwzględnić stałą opinię uczonych – powszechną i opinię stałą, gdy wytrzymuje próbę
czasu.
Kanon 20 - Uchylenie ustawy
Późniejsza ustawa uchyla wcześniejszą lub ją zmienia, jeśli wyraźnie to postanawia albo jest jej wprost
przeciwna, albo porządkuje w całości przedmiot dawnej ustawy. Jednakże ustawa powszechna nie
zmienia prawa partykularnego lub specjalnego, chyba że co innego jest w prawie wyraźnie zastrzeżone.
Lex posterior abrogat priorem aut eidem derogat, si id expresse edicat aut illi sit directe contraria, aut
totam de integro ordinet legis prioris materiam; sed lex universalis minime derogat iuri particulari aut
speciali, nisi aliud in iure expresse caveatur.
Abrogare – całkowite uchylenie ustawy.
Debrogare – częściowe uchylenie ustawy.
27
Prawo kanoniczne I
Zasady: późniejsza ustawa uchyla lub pomniejsza wcześniejszą ustawę, jeśli to zakłada lub jest wprost
przeciwna albo porządkuje w całości przedmiot danej ustawy.
Ustawa powszechna nie zmienia prawa partykularnego. Chyba że…
Kanon 21 - Wątpliwość co do uchylenia ustawy wcześniejszej
W wątpliwości nie domniemywa się, że ustawa poprzednia została odwołana, lecz ustawy późniejsze
należy odnieść do poprzednich i wedle możności z nimi uzgodnić.
In dubio revocatio legis praeexistentis non praesumitur, sed leges posteriores ad priores trahendae sunt
et his, quantum fieri potest, conciliandae.
Kanon 22 - Kanonizacja prawa państwowego
Ustawy państwowe, do których odsyła prawo kościelne, należy zachować w prawie kanonicznym na ile
nie są przeciwne prawu Bożemu i o ile prawo kanoniczne czego innego nie zastrzega.
Leges civiles ad quas ius Ecclesiae remittit, in iure canonico iisdem cum effectibus serventur, quatenus
iuri divino non sint contrariae et nisi aliud iure canonico caveatur.
Kościół formuje się i wzrasta w jakimś środowisku. Na początku to było Imperium Rzymskie. Kościół
więc zachowywał prawo rzymskie, ale nie w materii prawa Bożego. Gdy brakuje normy w p.k.
zachowuje się normy prawa rzymskiego (tak było kiedyś). Dlatego jest specjalna instytucja kanonizacji
prawa.
Zasada: Ustawy państwowe, do których odsyła prawo kościelne , należy zachować w prawie kan. z tymi
samymi skautkami – chodzi o to, jeśli mamy zastosować w K. umowę o pracę, to trzeba zachować
wszelkie skutki, jakie ta umowa zawiera.
Tu są 2 klauzule: nie jest przeciwne prawu Bożemu i p.k. niczego innego nie zastrzega.
Tytuł II: De consuetudine - Zwyczaje
Kanon 23 - Elementy konstytutywne zwyczajów
Tylko ten zwyczaj wprowadzony przez wspólnotę wiernych posiada moc prawa, który został zatwierdzony
przez prawodawcę, zgodnie z kanonami niżej zamieszczonymi.
Ea tantum consuetudo a communitate fidelium introducta vim legis habet, quae a legislatore approbata
fuerit, ad normam canonum qui sequuntur.
„Tylko ten zwyczaj” – prawodawca jest restryktywny, nie chodzi o wszystkie zwyczaje. Elementy
konstytutywne zwyczajów:
• Zachowywanie zwyczaju przez wspólnotę wiernych, ten zwyczaj jest wprowadzony z
zamiarem związania wiernych tej wspólnoty.
• Moc wiążąca zwyczaju jest równa ustawie.
• Współdziałanie prawodawcy w zatwierdzeniu i podtrzymaniu zwyczaju.
Kanon 24 - O obowiązywaniu lub nie obowiązywaniu zwyczaju
§ 1. Żaden zwyczaj przeciwny prawu Bożemu nie może uzyskać mocy prawa.
§ 2. Nie może też uzyskać mocy prawa zwyczaj przeciwny prawu kanonicznemu albo powstały obok
niego, jeśli nie jest rozumny. Nie jest zaś rozumny zwyczaj wyraźnie przez prawo odrzucony.
§ 1. Nulla consuetudo vim legis obtinere potest, quae sit iuri divino contraria.
§ 2. Nec vim legis obtinere potest consuetudo contra aut praeter ius canonicum, nisi sit rationabilis;
consuetudo autem quae in iure expresse reprobatur, non est rationabilis.
Zwyczaj może być contra legem - przeciw prawu, preter legem – obok prawa, secundum legem – zgodny
z prawem. Zwyczaje mogą być 30 letnie, 100 letnie i nie pamiętne (Kan. 26)
28
Prawo kanoniczne I
Par. 1 i 2 (3 zastrzeżenia zawarte w kanonie). Klauzula do zwyczaju rozumnego, on jest secundum
legem, czyli zgodny z prawem.
Kanon 25 - Zwyczaj jako metoda wprowadzenia prawa przez wspólnotę
Tylko ten zwyczaj uzyskuje moc ustawy, który jest zachowywany z zamiarem wprowadzenia prawa przez
wspólnotę zdolną przynajmniej do jego przyjęcia.
Nulla consuetudo vim legis obtinet, nisi a communitate legis saltem recipiendae capaci cum animo iuris
inducendi servata fuerit.
Musi być zamiar – wspólnota chce taki zwyczaj, a nie jest to skutek uboczny np. pogrzeby katolików
związane z określonym zwyczajem.
Zwyczaj ma charakter normatywny, a nie informacyjny, czyli reguluje rzeczywistość, jest obligujący.
Podmiotem, który wprowadza zwyczaj jest wspólnota, a nie ustawodawca!!!
Kanon 26
Jeśli nie uzyskał specjalnego zatwierdzenia kompetentnego prawodawcy, zwyczaj przeciwny
obowiązującemu prawu kanonicznemu oraz zwyczaj obok prawa kanonicznego jedynie wtedy otrzymuje
moc prawa, gdy jest zachowywany zgodnie z prawem w sposób ciągły przez pełnych lat trzydzieści.
Natomiast przeciwny ustawie kanonicznej, która zawiera klauzulę zabraniającą przyszłych zwyczajów
tylko wtedy może przeważyć, gdy jest stuletni albo niepamiętny.
Nisi a competenti legislatore specialiter fuerit probata, consuetudo vigenti iuri canonico contraria aut quae
est praeter legem canonicam, vim legis obtinet tantum, si legitime per annos triginta continuos et
completos servata fuerit; contra legem vero canonicam, quae clausulam contineat futuras consuetudines
prohibentem, sola praevalere potest consuetudo centenaria aut immemorabilis.
Te zwyczaje contra i preter legem, tylko wtedy mają moc prawną, jeśli jest zachowywany taki zwyczaj
przez 30 lat continuos – w sposób ciągły i completos – pełnych 30 lat. (Dalej wyczytać z kanonu.)
Kanon 27
Zwyczaj jest najlepszą interpretacją ustaw.
Consuetudo est optima legum interpres.
Kanon 28 - Odwołanie zwyczaju przez zwyczaj przeciwny lub ustawę
Z zachowaniem przepisu kan. 5, zwyczaj czy to przeciwny prawu, czy obok niego, zostaje odwołany
przez zwyczaj przeciwny lub ustawę. Jeśli jednak o nich wyraźnie nie wspomina, ustawa nie odwołuje
zwyczajów stuletnich lub niepamiętnych, ani też ustawa powszechna nie odwołuje zwyczajów
partykularnych.
Firmo praescripto can. 5, consuetudo, sive contra sive praeter legem, per contrariam consuetudinem aut
legem revocatur; sed, nisi expressam de iis mentionem faciat, lex non revocat consuetudines centenarias
aut immemorabiles, nec lex universalis consuetudines particulares.
Kanon 29 - Dekrety ogólne oraz instrukcje
Dekrety ogólne, wydawane przez kompetentnego prawodawcę dla wspólnoty zdolnej do przyjęcia prawa i
zawierające ogólne przepisy, są ustawami we właściwym znaczeniu i rządzą się przepisami kanonów o
ustawach.
Decreta generalia, quibus a legislatore competenti pro communitate legis recipiendae capaci communia
feruntur praescripta, proprie sunt leges et reguntur praescriptis canonum de legibus.
Dekrety w p. k. są ustawami.
29
Prawo kanoniczne I
Są wydawane przez kompetentnego prawodawcę, dla wspólnoty. Są to USTAWY
Kanony: 31 – 33 - Ogólne dekrety wykonawcze
§ 1.Ogólne dekrety wykonawcze, w których mianowicie dokładniej określa się sposoby zastosowania
ustawy albo przynagla się jej zachowanie, mogą wydawać - w ramach własnej kompetencji - posiadający
władzę wykonawczą.
§ 2.Co do promulgacji i okresu nieobowiązywalności dekretów, o których w § 1, należy zachować
postanowienia kan. 8.
§ 1. Decreta generalia exsecutoria, quibus nempe pressius determinantur modi in lege applicanda
servandi aut legum observantia urgetur, ferre valent, intra fines suae competentiae, qui potestate gaudent
exsecutiva.
§ 2. Ad decretorum promulgationem et vacationem quod attinet, de quibus in § 1, serventur praescripta
can. 8.
Kanon 32
Ogólne dekrety wykonawcze obowiązują podlegających ustawom, których sposoby wykonania dekrety te
określają lub przynaglają wykonanie.
Decreta generalia exsecutoria eos obligant qui tenentur legibus, quarum eadem decreta modos
applicationis determinant aut observantiam urgent.
Kanon 33
§ 1.Ogólne dekrety wykonawcze, chociażby były wydane w formie dyrektoriów lub dokumentów o innej
nazwie, nie zmieniają ustaw, a ich przepisy ustawom przeciwne są pozbawione wszelkiej mocy.
§ 2.Dekrety te tracą moc na skutek odwołania wyraźnego lub pośredniego, dokonanego przez
kompetentną władzę, jak również z chwilą wygaśnięcia ustawy, dla wykonania której zostały wydane. Nie
wygasają natomiast z ustaniem władzy wydającego, chyba że co innego wyraźnie zastrzeżono.
§ 1. Decreta generalia exsecutoria, etiamsi edantur in directoriis aliusve nominis documentis, non
derogant legibus, et eorum praescripta quae legibus sint contraria omni vi carent.
§ 2. Eadem vim habere desinunt revocatione explicita aut implicita ab auctoritate competenti facta,
necnon cessante lege ad cuius exsecutionem data sunt; non autem cessant resoluto iure statuentis nisi
contrarium expresse caveatur.
Dekrety wykonawcze różnią się od ogólnych, one już nie są ustawami. Jeśli ustawa, do której się
odnoszą, traci moc, to dekrety też tracą moc, ale nie przestają obowiązywać, jeśli ustawodawca się
zmienia.
Kanon 34 - Instrukcje
§ 1 Instrukcje, które mianowicie wyjaśniają przepisy ustaw oraz rozwijają i określają racje, które należy
uwzględnić przy ich zachowaniu, są dane na użytek tych, którzy mają się troszczyć o wprowadzenie
ustaw w życie i obowiązują ich w wykonywaniu ustaw. Wydają je zgodnie z prawem w granicach swojej
kompetencji ci, którzy posiadają władzę wykonawczą.
§ 2. Postanowienia instrukcji nie zmieniają ustaw. Jeśli zaś któreś z nich nie dadzą się pogodzić z
przepisami ustaw, są pozbawione wszelkiej mocy.
§ 3. Instrukcje tracą moc nie tylko przez odwołanie wyraźne lub pośrednie przez kompetentną władzę,
która je wydała, lub wyższą, lecz także przez wygaśnięcie ustawy, dla której wyjaśnienia czy
wprowadzenia jej w życie, zostały wydane.
§ 1. Instructiones, quae nempe legum praescripta declarant atque rationes in iisdem exsequendis
servandas evolvunt et determinant, ad usum eorum dantur quorum est curare ut leges exsecutioni
mandentur, eosque in legum exsecutione obligant; eas legitime edunt, intra fines suae competentiae, qui
potestate exsecutiva gaudent.
30
Prawo kanoniczne I
§ 2. Instructionum ordinationes legibus non derogant, et si quae cum legum praescriptis componi
nequeant, omni vi carent.
§ 3. Vim habere desinunt instructiones non tantum revocatione explicita aut implicita auctoritatis
competentis, quae eas edidit, eiusve superioris, sed etiam cessante lege ad quam declarandam vel
exsecutioni mandandam datae sunt.
Instrukcje jakby uzasadniają (wyjaśniają, rozwijają i określają rację) dlaczego taka ustawa jest. Nie wiążą
osób podlegających ustawom – nie podlegają promulgacji. Wiążą natomiast tych, co wprowadzają
ustawę. Np. instrukcja dot. cmentarzy, ona dotyczy administratora kościelnego cmentarza.
Tytuł IV: De sctibus administrativus singularibus – Poszczególne akty administracyjne
Normy wspólne
Akty administracyjne są typową formą występowania władzy wykonawczej = administracyjnej (w
Kościele).
Władza wykonawcza to jedna z 3 form władzy rządzenia (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza).
Biskup posiada (władzę: munus docenti, munus sancificandi, munus regendi. Regendi to władza
rządzenia i ta władza dzieli się na 3 urzędy).
Akt administracyjny – jest to czynność prawna organu adm. Ten akt realizuje się w sposób jednostronny i
władczy – wydaje władze. Np. bp się nie musi pytać księdza, czy go może przenieść, wydaje dekret – akt
administracyjny i go przenosi. (Kan. 1748 – 1752 procedury przenoszenia proboszczów).
Kan. 35 – 47 normy ogólne, Kan. 48 – 93 normy szczegółowe
Kanon 35
Poszczególny akt administracyjny - a więc dekret, nakaz czy reskrypt - może być wydany przez
posiadającego władzę wykonawczą w granicach przysługującej mu kompetencji, z zachowaniem przepisu
kan. 76, § 1.
Actus administrativus singularis, sive est decretum aut praeceptum sive est rescriptum, elici potest, intra
fines suae competentiae, ab eo qui potestate exsecutiva gaudet, firmo praescripto can. 76 § 1.
Tu jest wymienione w sposób przykładowy, akty admistracyjne. To są m. in.: dekret, nakaz, reskrypt,
dyspensa i inne. Np. jak ktoś chce wesele w piątek, to musi uzyskać dyspensę od niezachowania dnia
pokutnego (każdy pt. i W. Post) i od abstynencji od pokarmów mięsnych. Władza wykonawcza w
granicach przysługującej jej kompetencji wydaje akty administracyjne. Przywileje natomiast mogą być
wydawane tylko przez władzę ustawodawczą.
Kanon 36
Kanon 37
Akt administracyjny dotyczący zakresu zewnętrznego powinien być wydany na piśmie. Dotyczy to także
wykonania tego aktu, jeśli jest przewidziany wykonawca.
Actus administrativus, qui forum externum respicit, scripto est consignandus; item, si fit in forma
commissoria, actus huius exsecutionis.
Dekret musi być wydany na piśmie. Bo chodzi tu o zakres zewnętrzny (a w Kościele są 2 zakresy –
formy, np. Penitencjaria Apostolska posiada zakres wewnętrzny, a Rota Rzymska i Sygnatura Apostolska
to zakres zewnętrzny.) Przykład: ktoś znieważy postacie eucharystyczne i zaciąga na siebie ex
communice latae sententiae, ją może znieść tylko Stolica Apostolska. Jeśli ją znosi przez penitencjarnie to
nie musi to być na piśmie.
Kanon 38
31
Prawo kanoniczne I
Kanon 48
Przez poszczególny dekret należy rozumieć akt administracyjny, wydany przez kompetentną władzę
wykonawczą, w którym zgodnie z przepisami prawa zostaje podjęta decyzja w poszczególnym przypadku
albo ma miejsce powierzenie, które ze swej natury nie suponuje wniesienia przez kogoś prośby.
Decretum singulare intellegitur actus administrativus a competenti auctoritate exsecutiva editus, quo
secundum iuris normas pro casu particulari datur decisio aut fit provisio, quae natura sua petitionem ab
aliquo factam non supponunt.
Dekret to akt administracyjny. Rodzaje dekretów: przeniesienie do innej parafii, powierzenia urzędu,
powierzenia parafii itp.
Kanon 49
Poszczególny nakaz jest dekretem, który jednej lub określonym osobom, wprost i zgodnie z prawem coś
poleca wykonać lub czegoś zaniechać, przede wszystkim celem przynaglenia do zachowania ustawy.
Praeceptum singulare est decretum quo personae aut personis determinatis aliquid faciendum aut
omittendum directe et legitime imponitur, praesertim ad legis observantiam urgendam.
Nakaz, np. zarządzenie bpa, żeby płacić na utrzymanie seminarium.
Kanon 51
Dekret powinien być wydany na piśmie, z podaniem, jeśli zawiera decyzję, przynajmniej ogólnej
motywacji.
Decretum scripto feratur expressis, saltem summarie, si agatur de decisione, motivis.
Ten kto posiada władzę wykonawczą może wydawać dekrety, a taką władzę posiada ordynariusz miejsca
i np. wikariusz generalny (por. Kan. 134).
Kanon 52
Poszczególny dekret posiada moc tylko w sprawach które rozstrzyga i w odniesieniu do osób, dla których
został wydany; wiąże je zaś wszędzie, chyba że z treści wynika co innego.
Decretum singulare vim habet tantum quoad res de quibus et pro personis quibus datum est; eas vero
ubique obligat, nisi aliud constet.
Dekret wiąże tylko określone osoby, a nie całej społeczności.
Kanon 58
§ 1. Poszczególny dekret traci swoją moc na skutek zgodnego z prawem odwołania przez kompetentną
władzę, a także przez wygaśnięcie ustawy, dla wykonania której został wydany.
§ 2. Każdy nakaz, który nie został nałożony dokumentem zgodnie z przepisami prawa, wygasa z
ustaniem władzy nakazującego.
§ 1. Decretum singulare vim habere desinit legitima revocatione ab auctoritate competenti facta necnon
cessante lege ad cuius exsecutionem datum est.
§ 2. Praeceptum singulare, legitimo documento non impositum, cessat resoluto iure praecipientis.
Jak umiera bp to nakaz przestaje obowiązywać, jeśli nie jest wydany w formie pisemnej.
32
Prawo kanoniczne I
Kanon 59
§ 1. Przez reskrypt należy rozumieć akt administracyjny wydany na piśmie przez kompetentną władzę
wykonawczą, którym - zgodnie z jego naturą - na czyjąś prośbę udziela się przywileju, dyspensy czy innej
łaski.
§ 2. Przepisy ustanowione w odniesieniu do reskryptów mają zastosowanie także w stosunku do
udzielanych ustnie zezwoleń i łask, chyba że stwierdza się coś innego.
§ 1. Rescriptum intellegitur actus administrativus a competenti auctoritate exsecutiva in scriptis elicitus,
quo suapte natura, ad petitionem alicuius, conceditur privilegium, dispensatio aliave gratia.
§ 2. Quae de rescriptis statuuntur praescripta, etiam de licentiae concessione necnon de concessionibus
gratiarum vivae vocis oraculo valent, nisi aliud constet.
Reskrypt to forma aktu administracyjnego. Musi być wydawany w formie pisemnej. Dyspensa też jest
łaską.
Kanon 60
Rescriptum quodlibet impetrari potest ab omnibus qui expresse non prohibentur.
Każdy może uzyskać jakikolwiek reskrypt, jeżeli mu tego wyraźnie nie zabroniono.
Każdy – quodlibet może otrzymać reskrypt, nawet nieochrzczeni.
Kanon 76
§ 1. Privilegium, seu gratia in favorem certarum personarum sive physicarum sive iuridicarum per
peculiarem actum facta, concedi potest a legislatore necnon ab auctoritate exsecutiva cui legislator hanc
potestatem concesserit.
§ 2. Possessio centenaria vel immemorabilis praesumptionem inducit concessi privilegii.
§ 1. Przywilej, czyli łaska udzielona dla pożytku pewnych osób, fizycznych lub prawnych, szczególnym
aktem, może być przyznany przez ustawodawcę oraz przez władzę wykonawczą, której prawodawca dał
taką władzę.
§ 2. Stuletnie lub niepamiętne posiadanie wprowadza domniemanie udzielenia przywileju.
Może zostać udzielony przez ustawodawcę, czyli nie przez tego, który posiada wł. wykonawczą, ale
ustawodawczą – a taką posiada papież, biskup diecezjalny. Przywilej nie jest ustawą. Przykłady:
przywilej noszenia infuły (czapka biskupa, jak mitra bez wzorków). Taki przywilej wydaje np. papież, na
prośbę biskupa, dla zasłużonych.
Kanon 85 - Definicja lokalna i kompetencja udzielenia dyspensy
Dispensatio, seu legis mere ecclesiasticae in casu particulari relaxatio, concedi potest ab iis qui potestate
gaudent exsecutiva intra limites suae competentiae, necnon ab illis quibus potestas dispensandi explicite
vel implicite competit sive ipso iure sive vi legitimae delegationis.
Dyspensa, czyli rozluźnienie prawa czysto kościelnego w poszczególnym wypadku, może zostać
udzielona przez tych, którzy posiadają władzę wykonawczą w granicach ich kompetencji, a także przez
tych, którym wyraźnie lub pośrednio przysługuje władza dyspensowania, bądź mocą samego prawa, bądź
mocą zgodnej z prawem delegacji.
Dyspensa – to w skrócie relaxatio legis – rozluźnienie prawa. Ale prawa czysto kościelnego! Nie może
być dyspensy od prawa: Bożego, naturalnego, pozytywnego. Rozluźnienie to wyjęcie podmiotu od
przestrzegania danego przepisu, a nie uchylenie ustawy. Np. dyspensa od przestrzegania prawa dnia
pokutnego jakiejś klasy, która chce mieć studniówkę. Udzielić dyspensę ma prawo ten, który ma wł.
wykonawczą. Władza dyspensowania – potestas dyspensandi, może być udzielona wyraźnie – explicite
lub pośrednio – implicite. Np. biskup może udzielić władzy dyspensowania od niektórych rzeczy
dziekanom dekanatów i to jest potestas dyspensandi implicite.
33
Prawo kanoniczne I
Kanon 86
Dispensationi obnoxiae non sunt leges quatenus ea definiunt, quae institutorum aut actuum iuridicorum
essentialiter sunt constitutiva.
Nie podlegają dyspensie ustawy, o ile definiują to, co jest istotnie konstytutywne dla instytucji albo aktów
prawnych.
Nie można dyspensować od czegoś co jest istotne dla dokonania aktu w Kościele. Np. nie można
dyspensować małżonków od wyrażenia zgody w kościele. Bo ten akt jest istotny - sine qua non.
Kanon 87
§ 1. Episcopus dioecesanus fideles, quoties id ad eorundem spirituale bonum conferre iudicet, dispensare
valet in legibus disciplinaribus tam universalibus quam particularibus pro suo territorio vel suis subditis a
suprema Ecclesiae auctoritate latis, non tamen in legibus processualibus aut poenalibus, nec in iis
quarum dispensatio Apostolicae Sedi aliive auctoritati specialiter reservatur.
§ 2. Si difficilis sit recursus ad Sanctam Sedem et simul in mora sit periculum gravis damni, Ordinarius
quicumque dispensare valet in iisdem legibus, etiam si dispensatio reservatur Sanctae Sedi, dummodo
agatur de dispensatione quam ipsa in iisdem adiunctis concedere solet, firmo praescripto can. 291.
§ 1.Biskup diecezjalny może dyspensować wiernych - ilekroć uzna to za pożyteczne dla ich duchowego
dobra - od ustaw dyscyplinarnych, tak powszechnych, jak i partykularnych, wydanych przez najwyższą
władzę kościelną dla jego terytorium lub dla jego podwładnych, jednak nie od ustaw procesowych lub
karnych ani od których dyspensa jest specjalnie zarezerwowana Stolicy Apostolskiej lub innej władzy.
§ 2.Jeżeli trudno jest zwrócić się do Stolicy Świętej i równocześnie zwłoka grozi niebezpieczeństwem
poważnej szkody, każdy ordynariusz może dyspensować od tychże ustaw, nawet jeżeli dyspensa
zarezerwowana jest Stolicy Świętej, jeśli tylko chodzi o dyspensę, której ona w tych samych
okolicznościach zwykła udzielać, z zachowaniem przepisu kan. 291.
Chodzi o pożytek dla dobra. Może też bp diecezjalny dyspensować od prawa papieskiego, ale czysto
kościelnego, ale nie od ustaw procesowy, karnych. Np. nie może dyspensować od celibatu kapłańskiego.
Nie może też dyspensować od małżeństwa bez procesu.
Paragraf 2: W wyjątkowych przypadkach biskup może dyspensować …
Kanon 88
Ordinarius loci in legibus dioecesanis atque, quoties id ad fidelium bonum conferre iudicet, in legibus a
Concilio plenario vel provinciali aut ab Episcoporum conferentia latis dispensare valet.
Ordynariusz miejsca może dyspensować od ustaw diecezjalnych, a także, ilekroć uzna, że będzie to dla
dobra wiernych, od ustaw wydanych przez synod plenarny lub prowincjalny albo przez Konferencję
Episkopatu.
Ordynariusz miejsca może dyspensować od ustaw partykularnych (logiczne). Czyli biskup diecezjalny
może dyspensować też od ustaw powszechnych, ale ordynariusz miejsca (szersze pojęcie będzie
wytłumaczone zaś), może dyspensować tylko od ustaw partykularnych.
Kanon 89
Parochus aliique presbyteri aut diaconi a lege universali et particulari dispensare non valent, nisi haec
potestas ipsis expresse concessa sit.
Proboszcz i inni prezbiterzy lub diakoni nie mogą dyspensować od ustawodawstwa powszechnego i
partykularnego, chyba że taka władza byłaby im wyraźnie udzielona.
34
Prawo kanoniczne I
Zasada: oni nie mogą dyspensować, ale jest też wyraźnie udzielona władza i w ten sposób proboszczowie
mogą dyspensować od dnia pokutnego i od wstrzemięźliwości od pokarmów mięsnych.
Kanon 90
§ 1. Od ustawodawstwa kościelnego nie należy dyspensować bez słusznej i racjonalnej przyczyny, z
uwzględnieniem okoliczności przypadku i ważności ustawy, od której się dyspensuje. W przeciwnym razie
dyspensa jest niegodziwa a także nieważna, chyba że została udzielona przez prawodawcę lub jego
przełożonego.
§ 2. W wątpliwości co do wystarczalności przyczyny, dyspensa jest udzielona ważnie i godziwie.
§ 1. A lege ecclesiastica ne dispensetur sine iusta et rationabili causa, habita ratione adiunctorum casus
et gravitatis legis a qua dispensatur; alias dispensatio illicita est, nisi ab ipso legislatore eiusve superiore
data sit, etiam invalida.
§ 2. Dispensatio in dubio de sufficientia causae valide et licite conceditur.
Sine iusta et rationabili causa musi być słuszna i racjonalna przyczyna, a nie ot tak. Inaczej dyspensa jest
niegodziwa i nieważna. Ale jeśli dyspensa została udzielona przez ustawodawcę (biskupa) bez ważnej
przyczyny to jest ważna, ale niegodziwa.
Par. 2 To musi być rzeczywista wątpliwość.
Kanon 91
Qui gaudet potestate dispensandi eam exercere valet, etiam extra territorium exsistens, in subditos, licet
e territorio absentes, atque, nisi contrarium expresse statuatur, in peregrinos quoque in territorio actu
degentes, necnon erga seipsum.
Kto posiada władzę dyspensowania, ma prawo wykonywać ją będąc także poza terytorium w stosunku do
podwładnych chociażby nieobecnych na terytorium, a także jeśli czegoś innego wyraźnie nie
postanowiono, w stosunku do podróżnych, przebywających aktualnie na terytorium, a również względem
samego siebie.
Np. jedzie pielgrzymka do Rzymu i chcą mieć dyskotekę w piątek. Proboszcz może udzielić dyspensy
swoim podwładnym, i nawet względem samego siebie. Bo jest jeszcze taki kazus, że proboszcz w piątek
udziela dyspensy od pokarmów mięsnych, ale sam pości. A prawo od 1983 roku mówi wyraźnie, że
udzielający dyspensy może też „brać w niej udział”, jego ta dyspensa też obowiązuje.
Kanon 92
Strictae subest interpretationi non solum dispensatio ad normam can. 36 § 1, sed ipsamet potestas
dispensandi ad certum casum concessa.
Ścisłej interpretacji podlega nie tylko dyspensa, zgodnie z przepisem kan. 36, § 1, lecz sama władza
dyspensowania udzielona do konkretnego przypadku.
Ten, kto udziela dyspensy, nie może interpretować szeroko tylko wąsko.
Kanon 93
Dispensatio quae tractum habet successivum cessat iisdem modis quibus privilegium, necnon certa ac
totali cessatione causae motivae.
Dyspensa mająca na celu zastosowanie ustaje w ten sam sposób co przywilej, a mianowicie poprzez
pewne i całkowite wygaśnięcie przyczyny skłaniającej.
Czyli jak wygaśnie przyczyna, to nie ma dyspensy.
35
Prawo kanoniczne I
Tytuł V: De statutis et ordinibus - Statuty
Kanon 94
§ 1. Statuta, sensu proprio, sunt ordinationes quae in universitatibus sive personarum sive rerum ad
normam iuris conduntur, et quibus definiuntur earundem finis, constitutio, regimen atque agendi rationes.
§ 2. Statutis universitatis personarum obligantur solae personae quae legitime eiusdem membra sunt;
statutis rerum universitatis, ii qui eiusdem moderamen curant.
§ 3. Quae statutorum praescripta vi potestatis legislativae condita et promulgata sunt, reguntur
praescriptis canonum de legibus.
§ 1. Statuty w sensie właściwym oznaczają zarządzenia wydawane zgodnie z prawem w zespołach osób
lub rzeczy, a określające ich cel, konstytucję, zarząd i sposoby działania.
§ 2. Statutami zespołu osób zobowiązane są tylko osoby, będące ich członkami zgodnie z prawem;
statutami zespołu rzeczy, ci którzy nimi kierują.
§ 3. Przepisy statutów, ustanowione i promulgowane mocą władzy ustawodawczej, kierują się przepisami
kanonów o ustawach.
Stowarzyszenie to zespół osób.
Statuty – również zespół rzeczy powinien posiadać statut, np. jakaś fundacja. Są to zarządzeni
ordinationes. Par. 2 statuty obowiązują tylko te osoby należące do stowarzyszenia. Np. neokatechumenat
ma taki statut. Statutami zespołu rzeczy są związani ci, którzy nim kierują. Np. jest fundacja diecezjalna i
ona może utrzymać przypuśćmy księży studiujących za granicą. Par. 3 de facto są to zarządzenia, statuty
są jak ustawy.
Kanon 95
§ 1. Ordines sunt regulae seu normae quae servari debent in personarum conventibus, sive ab
auctoritate ecclesiastica indictis sive a christifidelibus libere convocatis, necnon aliis celebrationibus, et
quibus definiuntur quae ad constitutionem, moderamen et rerum agendarum rationes pertinent.
§ 2. In conventibus celebrationibusve, ii regulis ordinis tenentur, qui in iisdem partem habent.
§ 1.Przepisami porządkowymi są reguły czy normy, które należy zachować podczas zgromadzeń osób
czy to ogłoszonych przez władzę kościelną, czy zwoływanych swobodnie przez wiernych, a także z okazji
różnych obchodów i przez które określa się to, co dotyczy ich ukonstytuowania, kierowania nimi i sposobu
działania.
§ 2.Podczas zgromadzeń i obchodów, przepisami porządkowymi są związane osoby, które biorą w nich
udział.
W diecezji mogą obowiązywać przepisy, co do zgromadzeń liturgicznych, np. neokatechumenat.
Tytuł VI – De personis phisicis et iuridicis
Rozdział I: De personarum physicarum condicione canonica – Osoby
fizyczne i prawne
Kanon 96 - Inkorporacja do Kościoła i osobowość w Kościele
Baptismo homo Ecclesiae Christi incorporatur et in eadem constituitur persona, cum officiis et iuribus
quae christianis, attenta quidem eorum condicione, sunt propria, quatenus in ecclesiastica sunt
communione et nisi obstet lata legitime sanctio.
Przez chrzest człowiek zostaje wcielony do Kościoła Chrystusowego i staje się w nim osobą, z
obowiązkami i prawami, które - zważywszy ich pozycję - są właściwe chrześcijanom, jeśli są we
wspólnocie kościelnej i o ile nie przeszkadza sankcja nałożona zgodnie z przepisem prawa.
36
Prawo kanoniczne I
Incrporator – wcielenie do Kościoła przez chrzest. Kanon zajmuje się kwestią prawną – czyli chrzest jako
włączenie, inkorporacja. (Por. Kan. 204 par. 2)
Status prawny: przez chrzest człowiek staje się osobowością prawną w Kościele.
Klauzuly: „zważywszy na ich pozycję” – każdy ma swoje właściwe obowiązki, „jeśli są we wspólnocie
Kościelnej” i „nie przeszkadza sankcja” np. czy nie jest ex comunicowany. Ex communica zabrania
otrzymywania np. rozgrzeszenia.
Kanon 97 - Wiek – aetas
§ 1. Persona quae duodevigesimum aetatis annum explevit, maior est; infra hanc aetatem, minor.
§ 2. Minor, ante plenum septennium, dicitur infans et censetur non sui compos, expleto autem septennio,
usum rationis habere praesumitur.
§ 1.Osoba, która ukończyła osiemnaście lat, jest pełnoletnia; poniżej tego wieku małoletnia.
§ 2.Małoletni, przed ukończeniem siódmego roku życia, nazywa się dzieckiem i uważany jest za nie
posiadającego używania rozumu. Po skończonym siódmym roku życia domniemywa się, że posiada
używanie rozumu.
Osoba pełnoletnia (maior) po 18 r. ż., małoletni (minor) to osoba 7 – 18 r. ż. a dziecko infans to jest do 7
r. ż. - dziecko nie używa rozumu. Par. 2 minor posiada używanie rozumu.
Kanon 98
§ 1. Persona maior plenum habet suorum iurium exercitium.
§ 2. Persona minor in exercitio suorum iurium potestati obnoxia manet parentum vel tutorum, iis exceptis
in quibus minores lege divina aut iure canonico ab eorum potestate exempti sunt; ad constitutionem
tutorum eorumque potestatem quod attinet, serventur praescripta iuris civilis, nisi iure canonico aliud
caveatur, aut Episcopus dioecesanus in certis casibus iusta de causa per nominationem alius tutoris
providendum aestimaverit.
§ 1. Osobie pełnoletniej przysługuje pełne wykonywanie jej uprawnień.
§ 2. W wykonywaniu swoich uprawnień osoba małoletnia podlega władzy rodziców lub opiekunów, z
wyjątkiem tych spraw, w których małoletni na podstawie prawa Bożego lub kanonicznego są wyjęci spod
ich władzy; co do ustanowienia opiekunów oraz ich władzy, należy zachować przepisy prawa cywilnego,
chyba że w prawie kanonicznym co innego zastrzeżono albo biskup diecezjalny uznał w pewnych
wypadkach, ze słusznej przyczyny, że należy zaradzić temu przez ustanowienie innego opiekuna.
Tu jest różnica między maior a minor. Maior może sam wykonywać swoje uprawnienia, a minor musi
być opiekunów. Jeśli chodzi o opiekunów, to p.k. odsyła do prawa cywilnego. Choć biskup diecezjalny
ma prawo ustanowić innego opiekuna.
Kanon 99
Quicumque usu rationis habitu caret, censetur non sui compos et infantibus assimilatur.
Ktokolwiek na stałe nie posiada używania rozumu, uznany jest za nieodpowiedzialnego i przyrównany
dzieciom.
Non sui compos słownictwo jak Kan. 97 W tym kanonie chodzi o dorosłą osobą, a nie o dziecko. Dzieci
nie są zobowiązane do przestrzegania prawa czysto kościelnego, ale do Bożego tak.
Kan. 100 – 107 locus, miejsca.
Kanon 100
37
Prawo kanoniczne I
Persona dicitur: incola, in loco ubi est eius domicilium; advena, in loco ubi quasi-domicilium habet;
peregrinus, si versetur extra domicilium et quasi-domicilium quod adhuc retinet; vagus, si nullibi
domicilium habeat vel quasi-domicilium.
Osobę nazywa się mieszkańcem w miejscu, gdzie posiada stałe zamieszkanie; przybyszem w miejscu, w
którym ma zamieszkanie tymczasowe; podróżnym, jeśli znajduje się poza miejscem stałego lub
tymczasowego zamieszkania, które nadal zatrzymuje; tułaczem, jeżeli nigdzie nie posiada stałego lub
tymczasowego zamieszkania.
Mieszkaniec incola – to osoba, która ma stałe zamieszkanie domicilium, (w Kościele nie ma
zameldowania.)
Przybysz advena – to ten, który ma zamieszkanie tymczasowe quasidomicilium.
Podróżny peregrini – osoba znajdująca się poza miejscem zamieszkania.
Tułacz vagus nie ma nigdzie stałego \ tymczasowego zamieszkania.
Kanon 101 - Miejsce pochodzenia
§ 1. Locus originis filii, etiam neophyti, est ille in quo cum filius natus est, domicilium, aut, eo deficiente,
quasi-domicilium habuerunt parentes vel, si parentes non habuerint idem domicilium vel quasi-domicilium,
mater.
§ 2. Si agatur de filio vagorum, locus originis est ipsemet nativitatis locus; si de exposito, est locus in quo
inventus est.
§ 1.Miejscem pochodzenia dziecka, także neofity, jest to, w którym rodzice w chwili jego urodzenia
posiadali stałe zamieszkanie albo - w jego braku - tymczasowe; lub matka, jeżeli rodzice nie mieli tego
samego stałego lub tymczasowego zamieszkania.
§ 2.Jeżeli chodzi o dziecko tułaczy, to miejscem pochodzenia jest samo miejsce narodzenia; jeśli zaś o
porzucone, to miejsce, w którym zostało znalezione.
Mater semper certa est. Matka zawsze pewna, dziś już nie obowiązuje. W przypadku wynajmu brzucha,
w świetle prawa rodzicem jest właściciel materiału genetycznego.
Co do kanonu to nawet jeśli jest wiadomy ojciec, a nie mieszkają razem, to za miejsce pochodzenia
przyjmuje się miejsce zamieszkania matki.
Paragraf 2: Bezdomni podlegają prawu, gdzie przebywają.
Kanon 102
§ 1. Zamieszkanie stałe nabywa się takim przebywaniem na terytorium jakiejś parafii lub przynajmniej
diecezji, które albo jest połączone z zamiarem pozostania tam na stałe, jeśli nic stamtąd nie odwoła, albo
trwało przez pełnych pięć lat.
§ 2. Tymczasowe zamieszkanie nabywa się przez takie przebywanie na terenie jakiejś parafii lub
przynajmniej diecezji, które albo jest połączone z zamiarem pozostania tam przynajmniej przez trzy
miesiące, jeśli nic stamtąd nie odwoła, albo przedłużyło się rzeczywiście do trzech miesięcy.
§ 3.Stałe lub tymczasowe zamieszkanie na terenie parafii nazywa się parafialnym; na terenie diecezji chociażby nie w parafii - diecezjalnym.
§ 1. Domicilium acquiritur ea in territorio alicuius paroeciae aut saltem dioecesis commoratione, quae aut
coniuncta sit cum animo ibi perpetuo manendi si nihil inde avocet, aut ad quinquennium completum sit
protracta.
§ 2. Quasi-domicilium acquiritur ea commoratione in territorio alicuius paroeciae aut saltem dioecesis,
quae aut coniuncta sit cum animo ibi manendi saltem per tres menses si nihil inde avocet, aut ad tres
menses reapse sit protracta.
§ 3. Domicilium vel quasi-domicilium in territorio paroeciae dicitur paroeciale; in territorio dioecesis, etsi
non in paroecia, dioecesanum.
Zamieszkanie stałe to takie, gdzie ktoś miał zamiar przebywania tam na stałe lub przebywał tam przez
ostatnich 5 lat, nawet jeśli nie miał zamiaru.
Te miejsca są ważne, jeśli np. ktoś chce zawrzeć małżeństwo. To musi zgłosić osoba, która ma
domicilium lub quasidomicilium do proboszcza miejsca, w którym mieszka.
38
Prawo kanoniczne I
Kan. 103 – 105 to domicilium realne, prawne. Przeczytać paragrafy.
Kanon 106
Domicilium et quasi-domicilium amittitur discessione a loco cum animo non revertendi, salvo praescripto
can. 105.
Stałe lub tymczasowe zamieszkanie traci się przez odejście z miejsca połączone z zamiarem
niepowracania, z zachowaniem przepisu kan. 105.
Tu muszą być te 2 elementy: odejście z miejsca z zamiarem.
Kanon 107 - skutki domicilium
§ 1. Tum per domicilium tum per quasi-domicilium suum quisque parochum et Ordinarium sortitur.
§ 2. Proprius vagi parochus vel Ordinarius est parochus vel Ordinarius loci in quo vagus actu
commoratur.
§ 3. Illius quoque qui non habet nisi domicilium vel quasi-domicilium dioecesanum, parochus proprius est
parochus loci in quo actu commoratur.
§ 1. Zarówno przez zamieszkanie stałe jak i tymczasowe, każdy uzyskuje własnego proboszcza oraz
ordynariusza.
§ 2.Własnym proboszczem lub ordynariuszem tułacza jest proboszcz lub ordynariusz jego aktualnego
pobytu.
§ 3.Proboszczem własnym tego, kto posiada tylko stałe lub tymczasowe zamieszkanie diecezjalne, jest
proboszcz miejsca aktualnego pobytu.
W Kościele każdy musi mieć własnego proboszcza i ordynariusza.
Kanon 108 -110 pokrewieństwo consanguinitas (wspólnota krwi)
Kanon 111
§ 1. Ecclesiae latinae per receptum baptismum adscribitur filius parentum, qui ad eam pertineant vel, si
alteruter ad eam non pertineat, ambo concordi voluntate optaverint ut proles in Ecclesia latina
baptizaretur; quodsi concors voluntas desit, Ecclesiae rituali ad quam pater petinet adscribitur.
§ 2. Quilibet baptizandus qui quartum decimum aetatis annum expleverit, libere potest eligere ut in
Ecclesia latina vel in alia Ecclesia rituali sui iuris baptizetur; quo in casu, ipse ad eam Ecclesiam pertinet
quam elegerit.
§ 1. Do Kościoła łacińskiego zostaje włączone przez przyjęcie chrztu dziecko rodziców, którzy do niego
należą, lub - jeśli jedno z nich do niego nie należy - którzy zgodnie sobie życzą, by potomstwo było
ochrzczone w Kościele łacińskim. Jeżeli zaś brak zgodności, zostaje włączone do Kościoła obrządku
ojca.
§ 2. Każdy z mających być ochrzczonym, który ukończył czternasty rok życia, może dobrowolnie wybrać
chrzest w Kościele łacińskim lub Kościele innego samodzielnego obrządku; w takim wypadku należy do
tego Kościoła, który wybrał.
Zasada: 2 rodziców należy do K. łacińskiego – dziecko jest w K łacińskim ochrzczone. Jeśli 1 np. należy
do K. łacińskiego, a 2 do K. grekokatolickiego, to na drodze konsensusu chrzczą je w K. katolickim =
łacińskim. A jeśli brak zgodności to chrzczą je w obrządku Kościoła ojca. Dziecko idzie za ojcem.
Obrządek może mieć duże konsekwencje prawne, np. celibat – w kościołach wschodnich jest
obowiązkowy tylko w episkopacie, a w diakonacie i prezbiteracie już nie (u nas wiadomo we wszystkich
3 stopniach święceń jest celibat). W obrządkach wsch. małżeństwo zawiera się przed diakonatem.
Paragraf 2: Czyli 14 lat wystarcza, choć jest małoletni, ma prawo wyboru rytu.
39
Prawo kanoniczne I
Kanon 112
§ 1. Post receptum baptismum, alii Ecclesiae rituali sui iuris adscribuntur:
1° qui licentiam ab Apostolica Sede obtinuerit;
2° coniux qui, in matrimonio ineundo vel eo durante, ad Ecclesiam ritualem sui iuris alterius
coniugis se transire declaraverit; matrimonio autem soluto, libere potest ad latinam Ecclesiam redire;
3° filii eorum, de quibus in nn. 1 et 2, ante decimum quartum aetatis annum completum itemque,
in matrimonio mixto, filii partis catholicae quae ad aliam Ecclesiam ritualem legitime transierit; adepta vero
hac aetate, iidem possunt ad latinam Ecclesiam redire.
§ 2. Mos, quamvis diuturnus, sacramenta secundum ritum alicuius Ecclesiae ritualis sui iuris recipiendi,
non secumfert adscriptionem eidem Ecclesiae.
§ 1. Po przyjęciu chrztu, do Kościoła innego samodzielnego obrządku zostają włączeni:
1° ci, którzy otrzymali zezwolenie Stolicy Apostolskiej;
2° małżonek, który zawierając małżeństwo lub w czasie jego trwania oświadczy, że pragnie
przejść do Kościoła innego samodzielnego obrządku swego małżonka; po rozwiązaniu jednak
małżeństwa może w sposób nieskrępowany powrócić do Kościoła łacińskiego;
3° dzieci tych, o których w nn. 1 i 2, przed ukończeniem czternastego roku życia, a w
małżeństwie mieszanym dzieci strony katolickiej, która zgodnie z przepisami prawa przeszła do
Kościoła innego obrządku; po osiągnięciu wskazanego wieku mogą powrócić do Kościoła
łacińskiego.
§ 2. Nawet długotrwały zwyczaj przyjmowania sakramentów według obrzędów Kościoła innego
samodzielnego obrządku, nie pociąga za sobą przynależności do tego Kościoła.
Można prosić o pozwolenie stolicy Ap. o przejście do innego Kościoła. Jeśli przejdzie kleryk to może się
ożenić. Ale jeśli przejdzie już po diakonacie to musi żyć w celibacie.
Chodzi o jedność małżonków, tu zawsze religia, jeśli jest inna to może być przedmiotem podziału.
Różnica mentalności. Trzeba wtedy złożyć oświadczenie, że przechodzi się do innego Kościoła. A z
powrotem może bez przeszkód przejść do K. łacińskiego. Ale zawsze to przechodzenie odbywa się w
Kościele katolickim, ale różne obrządki. Tu chodzi o kościoły sui iuris. Jak. Np. żona po 13 latach
małżeństwa przechodzi na obrządek męża i mają syna w wieku 12 lat, to on automatycznie przechodzi do
obrządku ojca i matki. Ale po 14 r. ż. Może powrócić do rytu łacińskiego.
Paragraf 2: Tu trzeba się zdeklarować! Samo tylko przyjmowanie sakramentów nie jest przyczyną
przejścia do innego obrządku, nawet długotrwałe.
Rozdział II: De personis iuridicis – Osoby prawne
Kanon 113
§ 1. Catholica Ecclesia et Apostolica Sedes, moralis personae rationem habent ex ipsa ordinatione divina.
§ 2. Sunt etiam in Ecclesia, praeter personas physicas, personae iuridicae, subiecta scilicet in iure
canonico obligationum et iurium quae ipsarum indoli congruunt.
§ 1. Kościół katolicki i Stolica Apostolska są osobami moralnymi z samego ustanowienia Bożego.
§ 2. Oprócz osób fizycznych są w Kościele także osoby prawne, będące mianowicie w prawie
kanonicznym podmiotem praw i obowiązków, które odpowiadają ich charakterowi.
Osoba moralna = osoba prawna ex ipsa ordinatione divina – z prawa Bożego (ustanowienia). Posiadać
osobowość prawną w K. to znaczy uzyskiwać przymiot bycia podmiotem praw i obowiązków. Taką
podmiotowość prawną mogą mieć osoby fizycznie (uzyskują osobowość prawną w momencie chrztu).
Kanon 114
§ 1. Personae iuridicae constituuntur aut ex ipso iuris praescripto aut ex speciali competentis auctoritatis
concessione per decretum data, universitates sive personarum sive rerum in finem missioni Ecclesiae
congruentem, qui singulorum finem transcendit, ordinatae.
40
Prawo kanoniczne I
§ 2. Fines, de quibus in § 1, intelleguntur qui ad opera pietatis, apostolatus vel caritatis sive spiritualis
sive temporalis attinent.
§ 3. Auctoritas Ecclesiae competens personalitatem iuridicam ne conferat nisi iis personarum aut rerum
universitatibus, quae finem persequuntur reapse utilem atque, omnibus perpensis, mediis gaudent quae
sufficere posse praevidentur ad finem praestitutum assequendum.
§ 1. Osoby prawne są ustanowione albo na mocy samego przepisu prawa, albo przez specjalne
przyznanie kompetentnej władzy, wydane w formie dekretu jako zespoły osób lub rzeczy, skierowane do
celu odpowiadającego misji Kościoła, ale przekraczającego cel poszczególnych jednostek.
§ 2. Przez cele, o których w § 1, należy rozumieć te, które odnoszą się do dzieł pobożności, apostolatu
lub miłości czy to duchowej, czy materialnej.
§ 3. Kompetentna władza Kościoła nie powinna nadawać osobowości prawnej, jak tylko tym zespołom
osób lub rzeczy, które realizują cel rzeczywiście pożyteczny oraz - po rozważeniu wszystkiego posiadają środki, które według przewidywań wystarczają do osiągnięcia ustalonego celu.
Par. 1 – 2 sposoby ustanawiania osób prawnych: na mocy samego przepisu prawa, przepis, który
deklaruje Prawo Boże. A drugi sposób to przez specjalne przyznanie kompetentnej władzy. Cel jest
ważny, aby osoba mogła mieć osobowość prawną musi udowonić cel, który jest właściwy misji Kościoła.
W tym kanonie jest najkrótsza definicja osób prawnych. Osoba prawna to zespół osób lub rzeczy –
univwersitas personarum vel rerum.
Par. 2 tutaj jest katalog celów, przykładowy.
Par. 3 muszą posiadać środki, aby cel osiągnąć. Środki to również struktury, osoby, nie tylko kasa.
Kanon 115
§ 1. Personae iuridicae in Ecclesia sunt aut universitates personarum aut universitates rerum.
§ 2. Universitas personarum, quae quidem nonnisi ex tribus saltem personis constitui potest, est
collegialis, si eius actionem determinant membra, in decisionibus ferendis concurrentia, sive aequali iure
sive non, ad normam iuris et statutorum; secus est non collegialis.
§ 3. Universitas rerum seu fundatio autonoma constat bonis seu rebus, sive spiritualibus sive
materialibus, eamque, ad normam iuris et statutorum, moderantur sive una vel plures personae physicae
sive collegium.
§ 1. Osobami prawnymi w Kościele są albo zespoły osób, albo zespoły rzeczy.
§ 2. Zespół osób, który może być ustanowiony co najmniej z trzech osób, jest kolegialny, jeżeli jego
działanie określają członkowie współdziałający w podejmowaniu decyzji, na równych prawach lub nie,
zgodnie z przepisami prawa i statutów; w przeciwnym wypadku jest niekolegialny.
§ 3. Zespół rzeczy, czyli fundacja autonomiczna, składa się z dóbr lub rzeczy duchowych lub
materialnych którymi, zgodnie z postanowieniami prawa i statutów, zarządza jedna lub kilka osób
fizycznych albo kolegium.
Par. 2 zespół musi mieć chociaż 3 osoby. (colegium) musi mieć 3 osoby.
Par. 3 zespół rzeczy to fundacja autonomiczna. To mogą być pieniądze itp…
Kanon 116
§ 1. Personae iuridicae publicae sunt universitates personarum aut rerum, quae ab ecclesiastica
auctoritate competenti constituuntur ut intra fines sibi praestitutos nomine Ecclesiae, ad normam
praescriptorum iuris, munus proprium intuitu boni publici ipsis commissum expleant; ceterae personae
iuridicae sunt privatae.
§ 2. Personae iuridicae publicae hac personalitate donantur sive ipso iure sive speciali competentis
auctoritatis decreto eandem expresse concedenti; personae iuridicae privatae hac personalitate donantur
tantum per speciale competentis auctoritatis decretum eandem personalitatem expresse concedens.
§ 1.Publicznymi osobami prawnymi są zespoły osób lub rzeczy, które są ustanowione przez kompetentną
władzę kościelną, by wykonywały w imieniu Kościoła w oznaczanym dla nich zakresie, zgodnie z
przepisami prawa, własne zadania im zlecone dla publicznego dobra; pozostałe osoby prawne są
prywatnymi.
41
Prawo kanoniczne I
§ 2.Osoby prawne publiczne otrzymują tę osobowość bądź mocą samego prawa, bądź specjalnym
dekretem kompetentnej władzy, przyznającym ją wyraźnie; osoby prawne prywatne otrzymują tę
osobowość tylko specjalnym dekretem kompetentnej władzy, przyznającym wyraźnie tę osobowość.
Par. 1 publiczna osoba prawna musi być zawsze erygowana przez władzę kościelną. Taka osoba
prawna musi wykonywać coś w imieniu Kościoła. Np. Towarzystwo przyjaciół seminarium duchownego.
Ale są też stowarzyszenia prywatne. Osoba prawna nie pokrywa się ze stowarzyszeniem.
Kanon 117
Nulla personarum vel rerum universitas personalitatem iuridicam obtinere intendens, eandem consequi
valet nisi ipsius statuta a competenti auctoritate sint probata.
Żaden zespół osób lub rzeczy, pragnący otrzymać osobowość prawną, nie może jej uzyskać, chyba że
jego statuty zostały zatwierdzone przez kompetentną władzę.
To dotyczy osób prawnych prywatnych. Ich statuty muszą być zatwierdzone.
Tytuł VII: De sctibus iuridicis – Akty prawne
Kanon 124
§ 1. Do ważności aktu prawnego wymaga się, by był on dokonany przez zdolną do tego osobę oraz by
były w nim zawarte wszystkie jego istotne elementy konstytutywne i zostały wypełnione formalności oraz
warunki wymagane przez prawo do ważności aktu.
§ 2. Domniemywa się ważność aktu prawnego właściwie dokonanego w jego elementach zewnętrznych.
§ 1. Ad validitatem actus iuridici requiritur ut a persona habili sit positus, atque in eodem adsint quae
actum ipsum essentialiter constituunt, necnon sollemnia et requisita iure ad validitatem actus imposita.
§ 2. Actus iuridicus quoad sua elementa externa rite positus praesumitur validus.
Par. 1: kanon określa ważnośc aktu prawnego. Np. małżeństwo – musi być najpierw osoba zdolna do
dokonania tego aktu. Persona habili. Habbilitas to zdolność prawna, cavacitas to zdolność naturalna. W
przypadku małżeństwa habilitas i cavacitas się pokrywają. Po drugie: muszą być zawarte wszystkie
istotne elementy konstytutywne. Np. małżonków można zwolnić od formy kanonicznej, ale nie można
zwolnić ich od wyrażenia konsensusu. Zostały wypełnione formalności, w małżeństwie to będzie np.
badanie kanoniczne.
Tytuł VIII: De potestate regiminis – Władza rządzenia
Kanon 129
§ 1.Ci, którzy otrzymali święcenia, zdolni są do sprawowania - zgodnie z przepisami prawa - władzy
rządzenia, która jest w Kościele z Bożego ustanowienia i nazywana jest również władzą jurysdykcji.
§ 2.W wykonywaniu tej władzy mogą współdziałać wierni świeccy, zgodnie z przepisami prawa.
§ 1. Potestatis regiminis, quae quidem ex divina institutione est in Ecclesia et etiam potestas iurisdictionis
vocatur, ad normam praescriptorum iuris, habiles sunt qui ordine sacro sunt insigniti.
§ 2. In exercitio eiusdem potestatis, christifideles laici ad normam iuris cooperari possunt.
Munus docendi, munus sanctificandi, munus rgendi. Władza rządzenia to munus regendi to również
władza jurysdykcji, tę władzę mają ci,co otrzymali święcenia. Świeccy tylko współdziałają w tej władzy.
Kanon 131
42
Prawo kanoniczne I
§ 1.Władza rządzenia jest zwyczajna, jeśli na mocy samego prawa łączy się z jakimś urzędem; jest
delegowana, gdy zostaje udzielona samej osobie, nie z racji urzędu.
§ 2.Zwyczajna władza rządzenia może być własna lub zastępcza.
§ 3.Kto twierdzi, że jest delegowany, ma obowiązek udowodnienia delegacji.
§ 1. Potestas regiminis ordinaria ea est, quae ipso iure alicui officio adnectitur; delegata, quae ipsi
personae non mediante officio conceditur.
§ 2. Potestas regiminis ordinaria potest esse sive propria sive vicaria.
§ 3. Ei qui delegatum se asserit, onus probandae delegationis incumbit.
Władza zwyczajna to taka, która jest związana z urzędem. Władza delegowana to taka, która nie wynika z
urzędu. Np. dziekani dekanatów mogą zwalniać z zapowiedzi.
Par. 2 własną władzę rządzenia ma w diecezji biskup. A zastępczą władzę rządzenia ma wikariusz
generalny lub biskupi.
Administrator apostolski ma władzę zastępczą. Władzę własną rządzenia ma w tym wypadku papież.
Kanon 134 - bardzo ważny kanon!!!
§ 1.Pod nazwą ordynariusz rozumiani są w prawie, oprócz Biskupa Rzymskiego, biskupi diecezjalni oraz
inni, którzy - choćby tylko czasowo - są przełożonymi Kościoła partykularnego lub wspólnoty do niego
przyrównanej zgodnie z przepisem kan. 368, jak również ci, którzy w nich posiadają ogólną wykonawczą
władzę zwyczajną, mianowicie wikariusze generalni i biskupi, a także - dla własnych członków - wyżsi
przełożeni kleryckich instytutów zakonnych na prawie a papieskim i kleryckich stowarzyszeń życia
apostolskiego na prawie papieskim, którzy posiadają przynajmniej zwyczajną władzę wykonawczą.
§ 2.Pod nazwą ordynariusz miejsca rozumiani są wszyscy wyliczeni w § 1, z wyjątkiem przełożonych
instytutów zakonnych i stowarzyszeń życia apostolskiego.
§ 3. To, co w zakresie władzy wykonawczej zostaje w kanonach imiennie przyznane biskupowi
diecezjalnemu, należy rozumieć jako przysługujące jedynie biskupowi diecezjalnemu i tym, którzy są mu
przyrównani w kan. 381, § 2, z wykluczeniem wikariusza generalnego i biskupiego, chyba że otrzymają
specjalne zlecenie.
§ 1. Nomine Ordinarii in iure intelleguntur, praeter Romanum Pontificem, Episcopi dioecesani aliique qui,
etsi ad interim tantum, praepositi sunt alicui Ecclesiae particulari vel communitati eidem aequiparatae ad
normam can. 368, necnon qui in iisdem generali gaudent potestate exsecutiva ordinaria, nempe Vicarii
generales et episcopales; itemque, pro suis sodalibus, Superiores maiores clericalium institutorum
religiosorum iuris pontificii et clericalium societatum vitae apostolicae iuris pontificii, qui ordinaria saltem
potestate exsecutiva pollent.
§ 2. Nomine Ordinarii loci intelleguntur omnes qui in § 1 recensentur, exceptis Superioribus institutorum
religiosorum et societatum vitae apostolicae.
§ 3. Quae in canonibus nominatim Episcopo dioecesano, in ambitu potestatis exsecutivae tribuuntur,
intelleguntur competere dumtaxat Episcopo dioecesano aliisque ipsi in can. 381 § 2 aequiparatis, exclusis
Vicario generali et episcopali, nisi de speciali mandato.
Par. 1 Zasada: ordynariusz to: biskup Rzymski, biskupi diecezjalni i inni z nimi zrównani - przełożeni
wspólnot wymienieni w Kan. 368: (Kościoły partykularne, w których istnieje i z których składa się jeden
i jedyny Kościół katolicki, to przede wszystkim diecezje, z którymi - jeśli nie stwierdza się czegoś innego są zrównane: prałatura terytorialna i opactwo terytorialne, wikariat apostolski i prefektura apostolska,
jak również administratura apostolska erygowana na stałe.)
Ordynariusz to:biskup Rzymu, biskup diecezjalny, prałat terytorialny, opat terytorialny (np. klasztor św.
Pawła za murami w Rzymie to opactowo terytorialne, czyli opat, który tam rządzi jest jak biskup –
ordynariusz), wikariusz apostolski, prefekt apostolski i administrator apostolski.
W tym kanonie nie ma struktury, która została dodana później odrębną konstytucją, a mianowicie:
ordynariusz wojskowy i jeszcze Benedykt XVI dodał ordynariusza personalnego Kościoła
anglikańskiego. (To już nie jest Kościół anglikański, bo oni już są u nas). Jeszcze w granicę pojęcia
ordynariusz są włączeni: wikariusz generalny i biskupi (Kan. 134 par. 1). Także wyżsi przełożeni
kleryckich instytutów zakonnych na prawie papieskim – dla własnych członków, wyżsi przełożeni
kleryckich stowarzyszeń życia apostolskiego na prawie papieskim, „którzy posiadają przynajmniej
władzę wykonawczą.” Np. przełożony prowincji, generał itp.
Wikariusz generalny to alter ego biskupa, drugi w diecezji.
43
Prawo kanoniczne I
Wikariusz biskupi ma taką samą władzę jak wikariusz generalny, ale zakres władzy jest inny.
Paragraf 2: Ordynariusz miejsca to już co innego jak ordynariusz, patrz wyżej na treść paragrafu 2. Czyli
ordynariuszem miejsca może być również wikariusz generalny lub wikariusz biskupi.
Paragraf 3: Tutaj chodzi o uprawnienia jakie ma biskup. Takich uprawnień nie mają wikariusz generalny,
wikariusz biskupi, przełożony kleryckich instytutów zakonnych na prawie papieskim, przełożony
kleryckich stowarzyszeń życia apostolskiego na prawie papieskim.
(Kan. 381 par. 2: Jeśli co innego nie wynika z natury rzeczy lub z przepisu prawa, z biskupem
diecezjalnym są zrównani w prawie ci, którzy są zwierzchnikami wspólnot wiernych, o których w kan.
368.).
Księga II: De populo Dei – O ludzie Bożym
(Lud Boży Kan. 204 – 207 obowiązują na egzamin z części I księgi II.)
Kanon 204
§ 1. Wiernymi są ci, którzy przez chrzest wszczepieni w Chrystusa, zostali ukonstytuowani Ludem Bożym
i stawszy się z tej racji na swój sposób uczestnikami kapłańskiego, prorockiego i królewskiego
posłannictwa Chrystusa, zgodnie z własną każdego pozycją, są powołani do wypełniania misji, jaką Bóg
powierzył pełnić Kościołowi w świecie.
§ 2. Ten Kościół, ukonstytuowany i uporządkowany na tym świecie jako społeczność, trwa w Kościele
katolickim, kierowanym przez następcę Piotra i biskupów we wspólnocie z nim.
§ 1. Christifideles sunt qui, utpote per baptismum Christo incorporati, in populum Dei sunt constituti, atque
hac ratione muneris Christi sacerdotalis, prophetici et regalis suo modo participes facti, secundum
propriam cuiusque condicionem, ad missionem exercendam vocantur, quam Deus Ecclesiae in mundo
adimplendam concredidit. § 2. Haec Ecclesia, in hoc mundo ut societas constituta et ordinata, subsistit in
Ecclesia catholica, a successore Petri et Episcopis in eius communione gubernata.
To jest kanon teologiczny.
Christifideles – Christi – Chrystusowi, fideles – wierni (wierni Chrystusowi). W Kościele termin ten ma
wiele znaczeń, często utożsamia się ze świeckimi, a to nie jest precyzyjne. A tego terminu nie można
ograniczyć do świeckich.
Per baptismum – przez chrzest dokonuje się wszczepienie w Chrystusa i w Kościół. (Osoba fizyczna w
Kościele to osoba, która jest podmiotem praw i obowiązków w Kościele.) Chrzest to jedyna inkorporacja,
Kościół się utożsamia z Ciałem Chrystusa.
Populus Dei – lud Boży (w Lumen Gentium pojawia się 40 razy). Termin ten podkreśla jedność
chrześcijan, podkreśla również równość ochrzczonych. Tu chodzi o równość w godności dzieci Bożych.
W hierarchii natomiast mamy: papież, biskupi, prezbiterzy, diakoni, świeccy, oni są wszyscy równi na
mocy chrztu, choć są w pewnej hierarchii. Kan. 204 podkreśla równość w godności. Z tego wszczepienia,
chrztu wynika udział w kapłańskim, królewskim i prorockim posłannictwie Chrystusa. Ale zgodnie z
pozycją, podkreśla się różnice w ludzie Bożym, ze względu na pełnioną funkcję np. Biskup ma inną
pozycję niż świecki. Kapłan ma udział w kapłaństwie hierarchicznym, a świecki w powszechnym
kapłaństwie Chrystusa. Cel: christifideles mają wypełnić misję, jaką Bóg powierzył Kościołowi w
świecie.
Wierni to christifideles, czyli: a) duchowni, b) osoby zakonne c) świeccy. Jeszcze można inaczej
podzielić: a) osoby mające święcenia b) osoby nie mające święceń. Osoby zakonne nie zawsze mają
święcenia (zakonnice i bracia zakonni).
Patagraf 2: Kościół jako ciało Chrystusa, czyli Kościół Chrystusa trwa w Kościele katolickim. Kanon nie
przeczy, że ten Kościół może trwać gdzieś indziej, ale mówi, że trwa w Kościele katolickim. Kościół
Chrystusa jest jeden – ut unum sint. Dążenie do jedności wynika z chrztu.
Kościół Chrystusa na ziemi ma jakby podwójną strukturę:
I)
Kościół wewnętrzny i duchowy
II)
Kościół zewnętrzny, widzialny→struktura społeczno – prawna.
44
Prawo kanoniczne I
Par 2 mówi, że Kościół jest societas constituta et ordynata społeczność ukonstytuowana i
uporządkowana. Te 2 elementy są nierozłączne i nie tworzą opozycji, co protestanci zarzucają. I te 2
elementy subsistit in Ecclesia catholic; subsistit – znaczy przetrwać, wytrzymać. To sformuowanie
oznacza, że Kościół zachował wszystkie środki zbawienia, również prymat papieża – ministerium
petrinum, inne kościoły mają elementy uświęcenia, a my mamy wszystkie. Biskupi muszą być we
wspólnocie – kazus Lefebraea.
Kanon 205 - więzy komunii
W pełnej wspólnocie Kościoła katolickiego pozostają tutaj na ziemi ci ochrzczeni, którzy w jego
widzialnym organizmie łączą się z Chrystusem więzami wyznawania wiary, sakramentów i
zwierzchnictwa kościelnego.
Plene in communione Ecclesiae catholicae his in terris sunt illi baptizati, qui in eius compage visibili cum
Christo iunguntur, vinculis nempe professionis fidei, sacramentorum et ecclesiastici regiminis.
Te 3 więzy trzeba zapamiętać: wyznanie wiary, sakramenty i zwierzchnictwo kościelne!!! To oddaje
czy ktoś jest w pełnej wspólnocie Kościoła. Dyspozycja dotyczy kościoła widzialnego, tutaj na ziemi –
his in terris Te 3 elementy są nierozłączne, jak nie ma jednego z nich, to nie ma pełnej komunii.
Skutek prawny niepełnej komunii z Kościołem, czym jest spowodowany:
I)
Działaniem samej osoby ochrzczonej: apostazja (np. akt formalnego wystąpienia z
Kościoła), herezja (negacja jakiejś prawdy), schizma
II)
Wykluczenie ochrzczonego ze wspólnoty Kościoła przez władzę kościelną. Np.
popełnienie ciężkich przestępstw. Encyklika Mistici corporis Piusa XII definiuje explicite
przynależność do Kościoła katolickiego: „należą do niego ci, którzy z niego nie odeszli i
którzy nie zostali z niego wykluczeni przez prawowitą władzę kościelną”. Przykładowe
środki wyłączenia z Kościoła:
excomunica (wiążąca mocą samego prawa ipso iure lub latae sententiae (ona zapada
samoistnie np. kobieta przerywa ciążę) –np. deklarowana (ginekolog dokonujący aborcji,
gorszy społeczność miasta, wtedy biskup może ogłosić excomunice mimo, że on w
momencie dokonania pierwszej aborcji zaciągnął ją na siebie.)
Excomunica:
a) Latae sententiae, wiążąca mocą samego prawa
• Deklarowana
• Zarezerwowana przeważnie stolicy Ap. np. napaść na papieża
• Niezarezerwowane
b) Ferendae sententiae, nałożona przez władzę kościelną
III)
Przyjęcie, otrzymanie chrztu we wspólnocie braci odłączonych i trwanie w niej.
(Kanony 206 – 207 proszę samemu uzupełnić)
Przerwa...
(Dokończenie Kanonu 335)
Wybór Papieża:
7. Ilość głosów - Pierwszego dnia konklawe jest jedno głosowanie poprzedzone liturgicznymi [wezwanie
Ducha świętego i wszystkich Świętych] czynnościami. Drugi i trzeci dzień po dwa głosowania.
Ważne, kto wygrał 2/3 głosów. Czwartego dnia przerwa na modlitwę i medytację. Możliwość zmiany
przepisów proceduralnych[JPII to wprowadził] jeżeli metoda okaże się bezskuteczna. Te przepisy zostały
uchylone przez Benedykta XVI, więc obecnie nie obowiązują. Wymagane 2/3 głosów.
8. Zakaz wpływania na elektorów- zakaz nałożony na władze państwowe, grupy nacisku i inne osoby.
45
Prawo kanoniczne I
Ma to być zupełnie wolny wybór. Ekskluzywa [prawo wykluczenia]- zakaz przyjmowania obietnicy
zgłaszania prawa veta. Zakaz życzenia wyboru chcianego Papieża.[Absolutny zakaz takich form]. Za
naruszenie - ekskomunika, late sentencie [zapada z chwilą popełniania przestępstwa], zarezerwowana
Papieżowi [tylko on może ją unieważnić]. Podmiotami tej sankcji są kardynałowie i inne osoby, które
pomagają w przygotowaniu całej tej ceremonii.
9. Po wyborze- po akceptacji, sakrze biskupiej- składany jest hołd „Czci i posłuszeństwa”[homandium]
nowemu Papieżowi.
10. Publiczne ogłoszenie nowo-wybranego Papieża, ogłasza Kardynał Protodiakon [najmłodszy kardynał
nominatio]. Błogosławieństwo. Puszczają odpowiedni dym-jest to zwyczaj mający charakter normy!
11. Konklawe kończy się z chwilą przyjęcia wyboru przez nowego papieża. Jeśli nowo wybrany nie
miałby święceń biskupich, to musi najpierw zostać udzielona sakra biskupia przez kardynała dziekana.
Kanon 336 - Kolegium biskupów podmiotem najwyższej władzy
Collegium Episcoporum, cuius caput est Summus Pontifex cuiusque membra sunt Episcopi vi
sacramentalis consecrationis et hierarchica communione cum Collegii capite et membris, et in quo corpus
apostolicum continuo perseverat, una cum capite suo, et numquam sine hoc capite, subiectum quoque
supremae et plenae potestatis in universam Ecclesiam exsistit.
Kolegium Biskupów, którego głową jest Papież a członkami biskupi na mocy sakramentalnej konsekracji
oraz hierarchicznej wspólnoty z głową Kolegium i członkami, i w którym trwa nieprzerwanie ciało
apostolskie, razem ze swoją głową, a nigdy bez niej, stanowi również podmiot najwyższej i pełnej władzy
nad całym Kościołem.
Określa strukturę kolegium biskupów:
Dwa elementy:
a) Biskup Rzymu-głowa tego kolegium - członek kwalifikowany
b) biskupi -zwykli członkowie.
Warunki inkorporacji członków do kolegium biskupów:
a) konsekracja sakramentalna (357 § 2) causa efficiens = Przyczyna sprawcza,
jeśli jej nie ma to ktoś nie wchodzi do grona Kolegium Biskupów. Musza być
te święcenia- trzeci stopień święceń. Ojciec Święty 12.12.2009 roku zmienił
nowelą swoja dwa kanony [udział w kapłaństwie Chrystusa maja tylko dwa
stopnie: prezbitera i episkopat; diakonat nie ma udziału w kapłaństwie
Chrystusa].
b) hierarchiczna wspólnota [komunia hierarchia] z Głową i pozostałymi
członkami Kolegium Biskupów.
Te dwa warunki są sine canon [konieczne do wejścia do Kolegium Biskupów]. Muszą zachodzić
jednocześnie.
Podmiot najwyższej i pełnej władzy w Kościele stanowi Głowa i członkowie Kolegium Biskupów [zaraz
po Papieżu]. Fundament tej władzy jest Sukcesja Apostolska. Konieczna jest Głowa [Caput] do
zaistnienia Kolegium Biskupów. Musi być konsensu tej władzy. Papież może działać sam, ale Kolegium
nie może działać bez Papieża. Wszyscy inni mają obowiązek działać qum Petro et sup Petro [z Piotrem i
pod Piotrem].
(Kardynałem mógł być ktoś bez święceń biskupich.)
Kanon 337 - Sposób wykonywania władzy przez Biskupów
§ 1. Potestatem in universam Ecclesiam Collegium Episcoporum sollemni modo exercet in Concilio
Oecumenico.
§ 2. Eandem potestatem exercet per unitam Episcoporum in mundo dispersorum actionem, quae uti talis
a Romano Pontifice sit indicta aut libere recepta, ita ut verus actus collegialis efficiatur.
46
Prawo kanoniczne I
§ 3. Romani Pontificis est secundum necessitates Ecclesiae seligere et promovere modos, quibus
Episcoporum Collegium munus suum quoad universam Ecclesiam collegialiter exerceat.
§ 1. Władzę w całym Kościele, Kolegium Biskupów wykonuje w sposób uroczysty na soborze
powszechnym.
§ 2. Tę samą władzę wykonuje przez zjednoczoną działalność biskupów rozproszonych po świecie, która
jako taka została przez Biskupa Rzymskiego zapowiedziana lub dobrowolnie przyjęta, tak żeby stała się
prawdziwym aktem kolegialnym.
§ 3. Do Biskupa Rzymskiego należy, stosownie do potrzeb Kościoła, dobieranie i popieranie sposobów
wykonywania przez Kolegium Biskupów jego zadania w całym Kościele.
§ 1.W sposób uroczysty Kolegium Biskupów sprawuje swoją władze na Soborze Powszechnym [było ich
ponad 21]. Sobór Watykański I określa Sobór Powszechny, jako taki, który został zatwierdzony przez
Piotra. Zaproszeni SA wszyscy biskupi.
§ 2. Kolegium Biskupów wykonuje swoją władze w sposób nadzwyczajny poza soborem, przez
zjednoczoną pracę biskupów rozproszonych po całym świecie.
§ 3. Biskup Rzymu określa zadania Kolegium Biskupów.
Kanon 338 - Prawo zwoływania soborów
§ 1. Unius Romani Pontificis est Concilium Oecumenicum convocare, eidem per se vel per se vel per
alios praesidere, item Concilium transferre, suspendere vel dissolvere, eiusque decreta approbare.
§ 2. Eiusdem Romani Pontificis est res in Concilio tractandas determinare atque ordinem in Concilio
servandam constituere; propositis a Romano Pontifice quaestionibus Patres Concilii alias addere
possunt, ab eodem Romano Pontifice probandas.
§ 1. Tylko Biskup Rzymski może zwołać sobór powszechny, przewodniczyć mu, osobiście lub przez
innych, a także przenieść sobór, zawiesić lub rozwiązać, jak również zatwierdzać jego dekrety.
§ 2. Biskup Rzymski określa sprawy, które mają być przedmiotem obrad soboru oraz ustala porządek
obowiązujący w czasie soboru. Do tematów zaproponowanych przez Biskupa Rzymskiego, ojcowie
soboru mogą dołączyć także inne. Wymagają one jednak zatwierdzenia papieskiego.








Tylko Bp Rzymski może zwołać Sobór Powszechny
Przewodniczyć mu może przez siebie samego [per Se] albo przez innych [per adios(?)].
Tylko on może przenieść Sobór Powszechny.
Zawiesić,
Rozwiązać,
Zatwierdzić dekrety soboru.
Określa przedmiot obrad.
Ustala porządek obowiązujący na soborze.
Kanon 339 - Członkowie Soboru
§ 1. Ius est et officium omnibus et solis Episcopis qui membra sint Collegii Episcoporum, ut Concilio
Oecumenico cum suffragio deliberativo intersint.
§ 2. Ad Concilium Oecumenicum insuper alii aliqui, qui episcopali dignitate non sint insigniti, vocari
possunt a suprema Ecclesiae auctoritate, cuius est eorum partes in Concilio determinare.
§ 1. Wszyscy i tylko biskupi, którzy są członkami Kolegium Biskupów, mają prawo i obowiązek
uczestniczenia w soborze powszechnym z głosem decydującym.
§ 2. Najwyższa władza kościelna może wezwać na sobór powszechny również niektórych innych, nie
mających godności biskupiej. Do niej też należy określić ich udział w soborze.
§ 1. Biskupi mają prawo i obowiązek [ius et oficjum] uczestniczenia w Soborze Powszechnym.
Mogą wejść inni, teologowie, goście ale nie mają prawa głosu.
Sufragi de liberativo - głos decydujący. Są podmiotem najwyższej władzy w Kościele, która spełniają w
sposób kolegialny.
§ 2. Papież ma prawo wezwać innych bez sakry biskupiej, np. w charakterze teologów, gości, ekspertów.
47
Prawo kanoniczne I
Kanon 340 - Przerwanie Soboru
Si contingat Apostolicam Sedem durante Concilii celebratione vacare, ipso iure hoc intermittitur, donec
novus Summus Pontifex illud continuari iusserit aut dissolverit.
Gdyby się zdarzyło, że w czasie soboru zawakowałaby Stolica Apostolska, na mocy samego prawa sobór
zostaje przerwany, dopóki nowy Papież nie nakaże go kontynuować lub rozwiązać.
Wtedy, gdy umiera Papież [ipso iure- z samego prawa].
Nowy Papież może rozwiązać lub kontynuować Sobór.
Kanon 341 - Dekretu Soboru Powszechnego
§ 1. Concilii Oecumenici decreta vim obligandi non habent nisi una cum Concilii Patribus a Romano
Pontifice approbata, ab eodem fuerint confirmata et eius iussu promulgata.
§ 2. Eadem confirmatione et promulgatione, vim obligandi ut habeant, egent decreta quae ferat Collegium
Episcoporum, cum actionem proprie collegialem ponit iuxta alium a Romano Pontifice inductum vel libere
receptum modum.
§ 1. Dekrety soboru powszechnego nie posiadają mocy obowiązującej, dopóki, po zatwierdzeniu ich
przez Biskupa Rzymskiego wraz z ojcami soboru, nie zostaną przez niego potwierdzone i na jego
polecenie ogłoszone.
§ 2. Takiego samego potwierdzenia i ogłoszenia, dla uzyskania mocy obowiązującej, wymagają dekrety
Kolegium Biskupów, gdy podejmuje działalność ściśle kolegialną, w sposób wskazany albo dobrowolnie
przyjęty przez Biskupa Rzymskiego.
§ 1. Dekrety Soboru Powszechnego nie maja mocy, gdy nie zostaną podobnym aktem potwierdzone przez
Bp Rzymskiego i nie zostaną promulgowane:
- głosowanie wszystkich bp wraz z bp Rzymu.
- potwierdzenie przez Papieża osobnym aktem
- promulgacja-ogłoszenie
§2. Zasada, iż takiego samego potwierdzenia potrzebują inne dekrety Kolegium Biskupów poza Soborem.
Rozdział II: De synodo Episcoporum - Synod Biskupów
Kanon 342 - Definicja Synodu Biskupów
Synodus Episcoporum coetus est Episcoporum qui, ex diversis orbis regionibus selecti, statutis
temporibus una conveniuntut arctam coniuntionem inter Romanum Pontificem et Episcopos foveant,
utque eidem Romano Pontifici ad incolumitatem incrementumque fidei et morum, ad disciplinam
ecclesiasticam servandam et firmandam consiiis adiutricem operam praestent, necnon quaestiones ad
actionem Ecclesiae in mundo spectantes perpendant.
Synod Biskupów jest zebraniem biskupów, wybranych z różnych regionów świata, którzy zbierają się w
określonych terminach, ażeby pobudzać ścisłą łączność między Biskupem Rzymu i biskupami, jak
również temuż Biskupowi Rzymskiemu świadczyć pomoc swoją radą w celu zachowania i wzrostu wiary
oraz obyczajów, a także zachowania i umocnienia dyscypliny kościelnej, i rozważenia problemów
związanych z działalnością Kościoła w świecie.
Nie wszyscy biskupi są zwołani na Synod. Są to nieliczne zgromadzenia nie więcej niż 150 bp. Instytucja
bardzo młoda – od papieża Pawła VI. Są tematyczne.
Kanon 343 - Zadania Synodu
48
Prawo kanoniczne I
Synodi Episcoporum est de quaestionibus pertractandis disceptare atque expromere optata, non vero
easdem dirimere de iisque ferre decreta, nisi certis in casibus potestate deliberativa eandem instruxerit
Romanus Pontifex, cuius est in hoc casu decisiones synodi ratas habere.
Zadaniem Synodu Biskupów jest rozpatrywanie przedstawionych mu spraw i wysuwanie wniosków, nie
zaś ich rozstrzyganie i wydawanie dekretów, chyba że w pewnych wypadkach zostanie on wyposażony
przez Biskupa Rzymskiego w głos decydujący, wówczas Biskup Rzymski ma prawo zatwierdzić decyzje
Synodu.
Synod nie ma władzy decydowania, może tylko udzielać opinie, dawać papieżowi rady. Wyjątekwyposażenie przez Bp Rzymskiego głosem decydującym - do tej pory to się nie wydarzyło. Na podstawie
tego powstają Adhortacje.
Kanon 344 - Uprawnienia Bp Rzymskiego w relacji do synodu biskupiego
Synodus Episcoporum directe subest auctoritati Romani Pontificis, cuius quidem est:
1° synodum convocare, quotiescumque id ipsi opportunum videatur, locumque designare ubi coetus
habendi sint;
2° sodalium, qui ad normam iuris peculiaris eligendi sunt, electionem ratam habere aliosque sodales
designare et nominare;
3° argumenta quaestionum pertractandarum statuere opportuno tempore ad normam iuris peculiaris ante
synodi celebrationem;
4° rerum agendarum ordinem definire;
5° synodo per se aut per alios praeesse;
6° synodum ipsam concludere, transferre, suspendere et dissolvere.
Synod Biskupów podlega bezpośrednio władzy Biskupa Rzymskiego, który ma prawo:
1° zwoływania Synodu, ilekroć uzna to za wskazane, i oznaczania miejsca, gdzie ma się odbyć zebranie;
2° zatwierdzania wyboru członków, którzy zgodnie z przepisami prawa specjalnego mają być wybrani, jak
również oznaczania i mianowania innych członków;
3° ustalania zagadnień - jakie mają być rozpatrywane w odpowiednim czasie przed zebraniem się
Synodu, zgodnie z przepisem prawa specjalnego;
4° ustalania porządku obrad;
5° przewodniczenia Synodowi, osobiście lub przez innych.
6° zamknięcia Synodu, przeniesienia, zawieszenia i rozwiązania.
Prawo specjalne - specjalna ustawa papieska, która dotyczy jakiegoś problemu - tu dotyczy synodu
biskupiego. Tam mamy przepisy co do wyboru członków. Podobnie jak w przypadku Soboru.
Kanon 345 - Typologia zebrań Synodu biskupów
Synodus Episcoporum congregari potest aut in coetum generalem, in quo scilicet res tractantur ad bonum
Ecclesiae universae directe spectantes, qui quidem coetus est sive ordinarius sive extraordinarius, aut
etiam in coetum specialem, in quo nempe aguntur negotia quae directe ad determinatam determinatasve
regiones attinent.
Synod Biskupów może się zebrać na zebranie generalne, na którym mianowicie rozpatruje się sprawy
dotyczące bezpośrednio dobra Kościoła powszechnego, które to zebranie może być zwyczajne lub
nadzwyczajne; albo także na zebranie specjalne, na którym rozpatruje się sprawy dotyczące
bezpośrednio jednego lub kilku regionów.
Ze względu na zasięg terytorialny, znaczenia, wyznaczonej tematyki ustawodawca wyróżnia zebranie:
a) generalne - rozpatruje sprawy, które z racji swego charakteru i wagi dla Kościoła wymagają
skorzystania z wiedzy roztropności i zdania Katolickiego Episkopatu całego świata.
b) Specjalne - rozpatrują sprawy naglące, dotyczące części Kościoła[np. regionu, kontynentu]
Ze względu na czas i sposób zwołania:
a) Zwyczajny - zwoływany w systematycznych odstępach czasu;
b) nadzwyczajny- zwołany w razie potrzeby.
49
Prawo kanoniczne I
Kanon 346 - Skład osobowy synodu
§ 1. Synodus Episcoporum quae in coetum generalem ordinarium congregatur, constat sodalibus quorum
plerique sunt Episcopi, electi pro singulis coetibus ab Episcoporum conferentiis secundum rationem iure
peculiari synodi determinatam; alii vi eiusdem iuris deputantur; alii a Romano Pontifice directe
nominantur; quibus accedunt aliqui sodales institutorum religiosorum clericalium, qui ad normam eiusdem
iuris peculiaris eliguntur.
§ 2. Synodus Episcoporum in coetum generalem extraordinarium congregata ad negotia tractanda quae
expeditam requirant definitionem, constat sodalibus quorum plerique, Episcopi, a iure peculiari synodi
deputantur ratione officii quod adimplent, alii vero a Romano Pontifice directe nominantur; quibus
accedunt aliqui sodales institutorum religiosorum clericalium ad normam eiusdem iuris electi.
§ 3. Synodus Episcoporum, quae in coetum specialem congregatur, constat sodalibus delectis praecipue
ex iis regionibus pro quibus convocata est, ad normam iuris peculiaris, quo synodus regitur.
§ 1. Synod Biskupów, zbierający się na zebranie generalne zwyczajne, składa się z członków, których
większość stanowią biskupi wybrani na poszczególne zebranie przez Konferencje Episkopatu w sposób
określony prawem specjalnym Synodu; inni są oznaczani na mocy tego samego prawa; inni wreszcie
mianowani są bezpośrednio przez Biskupa Rzymskiego. Do nich dołącza się niektórych członków
kleryckich instytutów zakonnych, wybranych zgodnie z prawem specjalnym Synodu.
§ 2. Synod Biskupów, zebrany na zebranie generalne nadzwyczajne dla omówienia spraw wymagających
szybkiego załatwienia, składa się z członków, których większość stanowią biskupi, wyznaczeni zgodnie z
prawem specjalnym Synodu, z racji sprawowanego urzędu. Inni są mianowani bezpośrednio przez
Biskupa Rzymskiego. Do nich dołącza się niektórych członków kleryckich instytutów zakonnych,
wybranych zgodnie z tym samym prawem Synodu.
§ 3. Synod Biskupów, zbierający się na zebranie specjalne, składa się z członków, wybranych głównie z
tych regionów, dla których zwoływane jest zebranie, z zachowaniem przepisów prawa specjalnego,
którym Synod się kieruje.
Kanon 347 - Zamknięcie i zawieszenie synodu Biskupów
§ 1. Cum synodi Episcoporum coetus a Romano Pontifice concluditur, explicit munus in eadem Episcopis
aliisque sodalibus commissum.
§ 2. Sede Apostolica post convocatam synodum aut inter eius celebrationem vacante, ipso iure
suspenditur synodi coetus, itemque munus sodalibus in eodem commissum, donec novus Pontifex
coetum aut dissolvendum aut continuandum decreverit.
§ 1. Z chwilą zamknięcia przez Biskupa Rzymskiego zebrania Synodu Biskupów wygasa tym samym
zadanie powierzone na danym zebraniu biskupom czy innym członkom.
§ 2. W przypadku wakansu Stolicy Apostolskiej po zwołaniu Synodu albo w czasie jego trwania, na mocy
samego prawa następuje zawieszenie zebrania Synodu, jak również powierzonych jego członkom zadań,
dopóki nowy Papież nie zadecyduje o rozwiązaniu lub kontynuowaniu zebrania.
Wygasa mandat i muszą przerwać obrady.
Podczas wakansu [np. gdy umiera Papież] Synod zostaje zawieszony. Całkowita władza Papieża .
Kanon - 348 Struktury Synodu Biskupów
§ 1. Synodi Episcoporum habetur secretaria generalis permanens, cui praeest Secretarius generalis, a
Romano Pontifice nominatus, cuique praesto est consilium secretariae, constans Episcopis, quorum alii,
ad normam iuris peculiaris, ab ipsa synodo Episcoporum eliguntur, alii a Romano Pontifice nominantur,
quorum vero omnium munus explicit, ineunte novo coetu generali.
§ 2. Pro quolibet synodi Episcoporum coetu praetera unus aut plures secretarii speciales constituuntur qui
a Romano Pontifice nominantur, atque in officio ipsis commisso permanent solum usque ad expletum
synodi coetum.
§ 1. Synod Biskupów posiada stały Sekretariat Generalny, któremu przewodniczy Sekretarz Generalny,
mianowany przez Biskupa Rzymskiego. Ma on do pomocy Radę Sekretariatu, składającą się z biskupów.
Zgodnie z prawem specjalnym Synodu, niektórzy z członków Rady są wybierani przez sam Synod
50
Prawo kanoniczne I
Biskupów, inni zaś otrzymują nominację od Biskupa Rzymskiego. Zadanie ich wszystkich wygasa z
chwilą rozpoczęcia nowego zebrania generalnego.
§ 2. Dla każdego zebrania Synodu Biskupów ustanawia się ponadto jednego lub kilku sekretarzy
specjalnych, mianowanych przez Papieża. Ich urząd wygasa w momencie zakończenia zebrania Synodu.
Stały sekretariat - obecny zawsze, specjalna komórka, która pracuje cały czas.
Sekretarz generalny- zazwyczaj kardynał lub biskup. Przed zebraniem Generalnym papież wybiera
nowego Sekretarza Generalnego. Sekretariat przygotowuje Adhortacje Apostolską / Konstytucję
Apostolska.
Sekretarze Specjalni - służą tylko pomocą podczas obrad.
Rozdział III: De Sanctae Romanae Ecclesiae Cardinalibus - Kardynałowie
Świętego Kościoła Rzymskiego
Kanon 349 - Określenie i zadania Kolegium Kardynalskiego
S. R. E. Cardinales peculiare Collegium constituunt, cui competit ut electioni Romani Pontificis provideat
ad normam iuris peculiaris; Cardinales item Romano Pontifici adsunt sive collegialiter agendo, cum ad
quaestiones maioris momenti tractandas in unum convocantur, sive ut singuli, scilicet variis officiis, quibus
funguntur, eidem Romano Pontifici praestando in cura praesertim cotidiana universae Ecclesiae.
Kardynałowie Świętego Rzymskiego Kościoła tworzą szczególne Kolegium, któremu przysługuje prawo
wyboru Biskupa Rzymskiego, zgodnie z postanowieniami specjalnego prawa. Ponadto kardynałowie są
do dyspozycji Papieża, czy to działając kolegialnie, gdy są zwoływani razem dla rozważenia ważniejszych
spraw, czy też pojedynczo, mianowicie przez wykonywanie różnych urzędów, świadcząc pomoc
Biskupowi Rzymskiemu, zwłaszcza w codziennej trosce o Kościół powszechny.
Ma szczególne zadanie-wolności wyboru. Jest uprzywilejowane, aby wybrać Papieża.
Specjalne prawo- Konstytucja Apostolska Universi Domini Gregis [zadana lektura].
Pierwszym zadaniem - wybór Biskupa Rzymskiego
Drugorzędne zadania- dyspozycyjność względem Papieża, gdy są razem zgromadzeni [kolegialnie] jak i
pojedynczo.
Należą tylko, ci którzy zostali ustanowieni przez Ojca św. na kardynałów.
Kanon 350
§ 1. Cardinalium Collegium in tres ordines distribuitur: episcopalem, ad quem pertinent Cardinales quibus
a Romano Pontifice titulus assignatur Ecclesiae suburbicariae, necnon Patriarchae orientales qui in
Cardinalium Collegium relati sunt; presbyteralem et diaconalem.
§ 2. Cardinalibus ordinis presbyteralis ac diaconalis suus cuique titulus aut diaconia in Urbe assignatur a
Romano Pontifice.
§ 3. Patriarchae orientales in Cardinalium Collegium assumpti in titulum habent suam patriarchalem
sedem.
§ 4. Cardinalis Decanus in titulum habet dioecesim Ostiensem, unacum alia Ecclesia quam in titulum iam
habeat.
§ 5. Per optionem in Consistorio factam et a Summo Pontifice approbatam, possunt, servata prioritate
ordinis et promotionis, Cardinales ex ordine presbyterali transire ad alium titulum et Cardinales ex ordine
diaconali ad aliam diaconiam et, si per integrum decennium in ordine diaconali permanserint, etiam ad
ordinem presbyteralem.
§ 6. Cardinalis ex ordine diaconali transiens per optionem ad ordinem presbyteralem, locum obtinet ante
omnes illos Cardinales presbyteros, qui post ipsum ad Cardinalatum assumpti sunt.
§ 1. Kolegium Kardynałów dzieli się na trzy stopnie: biskupów, do którego należą kardynałowie
otrzymujący od Biskupa Rzymskiego jako tytuł kościoły podmiejskie oraz patriarchowie wschodni
włączeni do Kolegium Kardynałów; prezbiterów i diakonów.
§ 2. Każdemu z kardynałów stopnia prezbiterów i diakonów wyznacza Papież w Rzymie tytuł lub
diakonię.
51
Prawo kanoniczne I
§ 3. Patriarchowie wschodni włączeni do Kolegium Kardynałów mają jako tytuł własny kościół
patriarchalny.
§ 4. Kardynał Dziekan otrzymuje jako tytuł diecezję Ostii, wraz z kościołem, który stanowił jego
dotychczasowy tytuł.
§ 5. Przez opcję dokonaną na konsystorzu i zatwierdzoną przez Papieża, kardynałowie, zachowując
pierwszeństwo święceń i promocji, mogą ze stopnia prezbiterów przechodzić na inny tytuł, a ze stopnia
diakonów z jednej diakonii na drugą, oraz - gdy przez pełnych dziesięć lat pozostawali w stopniu
diakonów - także do stopnia prezbiterów.
§ 6. Kardynał ze stopnia diakona, przechodząc na skutek opcji do stopnia kardynałów prezbiterów,
zajmuje miejsce przed wszystkimi kardynałami prezbiterami, którzy po nim zostali wyniesieni do godności
kardynalskiej.
Trzy stopnie kardynałów:
a) biskupów, mianowani przez Bp Rzymu jako tytuł kościoły podmiejskie [suburbicarie]- są to kościoły
blisko miasta Rzymu, jest ich siedem; oraz patriarchowie wschodni, z samego urzędu otrzymują stopień
biskupów.
b) prezbiterów
c) diakonów
§2. Chodzi o fikcję prawną, która jest pewnym instrumentem prawa. Papieża kiedyś wybierał lud
rzymski, potem duchowieństwo rzymskie. Jest problem, jeśli jakiś kardynał rezyduje poza Rzymem, nie
należy do kleru rzymskiego ani do ludu rzymskiego. Żeby włączyć danego kardynała spoza Rzymu
nadaje się mu tytuł kościoła rzymskiego.
Np. Kard. Dziwisz otrzymał tytuł prezbitera Santa Maria del Popolo.
Kard. Diakoni otrzymują tytuł diakonia-tytuł kościoła.
§3. Tytuł własny kościół patriarchalny. Stoją na czele kościołów sui iuris- swego prawa, są to kościoły
katolickie wschodnie.
§4. Kard. Dziekan zachowuje tytuł kościoła jaki miał, ale otrzymuje tytuł(!) diecezji Ostii- nie oznacza,
że otrzymuje ten kościół!
§5. Chodzi o precedensję w kościele. Jeśli komuś nie podoba się jego dotychczasowy kościół, może pytać
o zmianę.
Po 10-latach otrzymuje prawo proszenia o przeniesienie do innego stopnia.
§6. Wyprzedza wszystkich, którzy zostali mianowani po nim.
Kanon 351 - Ustanawianie Kardynałów
§ 1. Qui Cardinales promoveantur, libere a Romano Pontifice seliguntur viri, saltem in ordine
presbyteratus constituti, doctrina, moribus, pietate necnon rerum agendarum prudentia egregie
praestantes; qui nondum sunt Episcopi, consecrationem episcopalem recipere debent.
§ 2. Cardinales creantur Romani Pontificis decreto, quod quidem coram Cardinalium Collegio publicatur;
inde a publicatione facta officiis tenentur atque iuribus gaudent lege definitis.
§ 3. Promotus ad cardinalitiam dignitatem, cuius creationem Romanus Pontifex annuntiaverit, nomen
autem in pectore sibi reservans, nullis interim tenetur Cardinalium officiis nullisque eorum gaudet iuribus;
postquam autem a Romano Pontifice eius nomen publicatum fuerit, iisdem tenetur officiis fruiturque
iuribus, sed iure praecedentiae gaudet a die reservationis in pectore.
§ 1. Kardynałów ustanawia w sposób nieskrępowany Biskup Rzymski, wybierając ich spośród mężczyzn,
którzy mają przynajmniej święcenia prezbiteratu, odznaczają się szczególną nauką, obyczajami,
pobożnością i roztropnością w załatwianiu spraw. Ci, którzy nie są jeszcze biskupami, powinni przyjąć
sakrę biskupią.
§ 2. Kardynałowie są promowani dekretem Biskupa Rzymskiego, publikowanym wobec Kolegium
Kardynałów. Od momentu ogłoszenia są związani obowiązkami i cieszą się przywilejami, określonymi
przez prawo.
§ 3. Kto jednak został promowany do godności kardynalskiej i Biskup Rzymski wybór zapowiedział,
jednak zarezerwował sobie in pectore ogłoszenie jego nazwiska, na razie nie ma żadnych obowiązków,
ani też nie przysługują mu żadne uprawnienia kardynałów. Z chwilą wszakże ogłoszenia później jego
nazwiska przez Biskupa Rzymskiego, zostaje związany obowiązkami i otrzymuje uprawnienia, przy czym
pierwszeństwo liczy się od momentu zarezerwowania in pectore jego nazwiska.
52
Prawo kanoniczne I
Wybieranie przez Bp Rzymu, pozostają wolni, poza zewnętrznymi wpływami. Muszą mieć minimalnie
święcenia prezbiteratu [zdarzało się, że wybierano bez tego święcenia]. Nie muszą mieć święceń
biskupich.
In pectore- w sercu. Jeśli nie zostanie ogłoszone, to taka osoba nie ma praw kardynalskich. Robi się tak
np. ze względu na represje ze strony władz. Kardynał nawet jeśli dowiedział się po roku, że kardynalstwo
było zarezerwowane dla niego in pectore to jego obowiązki kardynalskie są liczone wstecznie, nawet ten
rok wcześniej, gdy o tym nie wiedziano.
Kanon 352 - Organy Kolegium Kardynałów
§ 1. Cardinalium Collegio praeest Decanus, eiusque impediti vices sustinet Subdecanus; Decanus, vel
Subdecanus, nulla in ceteros Cardinales gaudet potestate regiminis, sed ut primus inter pares habetur.
§ 2. Officio Decani vacante, Cardinales titulo Ecclesiae suburbicariae decorati, iique soli, praesidente
Subdecano si adsit, aut antiquiore ex ipsis, e coetus sui gremio unum eligant qui Decanum Collegii agat;
eius nomen ad Romanum Pontificem deferant, cui competit electum probare.
§ 3. Eadem ratione de qua in § 2, praesidente ipso Decano, eligitur Subdecanus; Subdecani quoque
electionem probare Romano Pontifici competit.
§ 4. Decanus et Subdecanus, si in Urbe domicilium non habeant, illud ibidem acquirant.
§ l. Kolegium Kardynałów przewodniczy Dziekan, którego w razie przeszkody zastępuje Prodziekan.
Dziekan lub Prodziekan nie posiadają żadnej władzy rządzenia w odniesieniu do pozostałych kardynałów,
lecz są jako pierwsi wśród równych.
§ 2. Z chwilą wakansu urzędu Dziekana, kardynałowie posiadający tytuły kościołów miejskich i tylko oni,
zebrani pod przewodnictwem Prodziekana, albo - gdy go nie ma - najstarszego z nich, powinni wybrać ze
swego grona Dziekana Kolegium. Jego nazwisko przedstawiają Papieżowi, któremu przysługuje prawo
zatwierdzenia wybranego.
§ 3. W sposób przewidziany w § 2 dokonuje się, pod przewodnictwem Dziekana, wyboru Prodziekana.
Również do Papieża należy zatwierdzenie wyboru Prodziekana.
§ 4. Gdyby Dziekan i Prodziekan nie mieli stałego zamieszkania w Rzymie, winni je tam uzyskać.
Dziekan lub prodziekan nie mają władzy rządzenia [władzy jurysdykcji] względem innych kard. Ale są
jako pierwsi wśród równych. Każdy kardynał podlega bezpośrednio Papieżowi.
Kardynałowie biskupi spośród siebie mają wybrać dziekana, gdy takowego nie ma.
Prodziekana wybiera podobnie jak dziekana.
To wszystko zatwierdza Papież. Dziekan i Prodziekan powinni mieć zamieszkanie stałe w Rzymie [in
Urbe domicilium].
Kanon 353 - Konsystorz
§ 1. Cardinales collegiali actione supremo Ecclesiae Pastori praecipue auxilio sunt in Consistoriis, in
quibus iussu Romani Pontificis eoque praesidente congregantur; Consistoria habentur ordinaria aut
extraordinaria.
§ 2. In Consistorium ordinarium, convocantur omnes Cardinales, saltem in Urbe versantes, ad
consultationem de quibusdam negotiis gravibus, communis tamen contigentibus, aut ad actus quosdam
maxime sollemnes peragendos.
§ 3. In Consistorium extraordinarium, quod celebratur cum peculiares Ecclesiae necessitates vel graviora
negotia tractanda id suadeant, convocantur omnes Cardinales.
§ 4. Solum Consistorium ordinarium, in quo aliquae sollemnitates celebrantur, potest esse publicum, cum
sciicet praeter Cardinales admittuntur Praelati, legati societatum civilium aliive ad illud invitati.
§ 1. Kardynałowie działaniem kolegialnym służą najwyższemu Pasterzowi Kościoła pomocą, głównie na
konsystorzach, na które zbierają się z polecenia Biskupa Rzymskiego i pod jego przewodnictwem.
Konsystorze bywają zwyczajne i nadzwyczajne.
§ 2. Na konsystorzu zwyczajny są zwoływani wszyscy kardynałowie, przynajmniej przebywający w
Rzymie, dla przekonsultowania niektórych ważniejszych spraw, częściej jednak się zdarzających, albo
dokonania najbardziej uroczystych aktów.
53
Prawo kanoniczne I
§ 3. Na konsystorz nadzwyczajny, który odbywa się wtedy, gdy to doradzają szczególne potrzeby
Kościoła lub konieczność rozważenia poważniejszych spraw, zwołuje się wszystkich kardynałów.
§ 4. Tylko konsystorz zwyczajny, na którym są dokonywane pewne uroczyste akty, może być publiczny, a
więc taki, na który, oprócz kardynałów dopuszcza się prałatów, przedstawicieli cywilnych społeczności
oraz innych zaproszonych.
Konsystorzy jako kolegium służą Papieżowi. Konsystorz zwołuje Bp Rzymski [por. Pastor Bonus nr 23konsystorz zwyczajny, nadzwyczajny plenarny].
a) k. zwyczajny - rozwiązuje sprawy zwyczajne kościoła. Może być:
- publiczny
- tajny
b) k. nadzwyczajny -[tajny] załatwiała szczególne potrzeby kościoła.
c) plenarny - zwołani są tylko kardynałowie kurialni.
§2. Przykład Konsystorza zwyczajnego, publicznego - konsystorz, na którym kreuje się kardynałów.
[Paweł VI zredukował m.in. kapelusze kardynalskie].
Kanon 354 - Dymisja z powodu ukończenia 75-ego roku życia
Patres Cardinales dicasteriis aliisve institutis permanentibus Romanae Curiae et Civitatis Vaticanae
praepositi, qui septuagesimum quintum aetatis annum expleverint, rogantur ut renuntiationem ab officio
exhibeant Romano Pontifici qui, omnibus perpensis, providebit.
Kardynałowie przełożeni dykasterii czy też innych stałych instytucji Kurii Rzymskiej i Państwa
Watykańskiego, którzy ukończyli siedemdziesiąty piąty rok życia, są proszeni o złożenie rezygnacji z
zajmowanego urzędu na ręce Biskupa Rzymskiego, który podejmie decyzję w tej sprawie, po rozważeniu
wszystkich okoliczności.
Rogantur - prosi się; jeśli ktoś nie złoży Papież może interweniować. Papież może nie przyjąć rezygnacji.
Kanon 355 - Funkcje w Kolegium Kardynałów
§ 1. Cardinali Decano competit electum Romanum Pontificem in Episcopum ordinare, si electus
ordinatione indigeat; impedito Decano, idem ius competit Subdecano, eoque impedito, antiquiori Cardinali
ex ordine episcopali.
§ 2. Cardinalis Proto-diaconus nomen novi electi Summi Pontificis populo annuntiant; item pallia
Metropolitis imponit eorumve procuratoribus tradit, vice Romani Pontificis.
§ 1. Kardynałowi Dziekanowi przysługuje prawo udzielania wybranemu na Biskupa Rzymskiego, gdyby
elekt tego potrzebował, sakry biskupiej. Jeśli Dziekan nie może tego uczynić, prawo to przechodzi na
Prodziekana, a w wypadku gdy i on ma przeszkodę, na najstarszego kardynała biskupa.
§ 2. Pierwszy z kardynałów diakonów ogłasza ludowi imię nowo wybranego Papieża. On też, w
zastępstwie Biskupa Rzymskiego, nakłada paliusze metropolitom lub przekazuje je ich pełnomocnikom.
Może się zdarzyć, że wybrany na Papieża nie ma sakry biskupiej. Udzielenie jej należy do Kard.
Dziekana/prodziekan/ Najstarszy Kard. Biskup.
Cardinalis Proto-diaconus ogłasza Papieża.
Kanon 356 - Obowiązek współpracy z biskupem Rzymu
Cardinales obligatione tenentur cum Romano Pontifice sedulo cooperandi; Cardinales itaque quovis
officio in Curia fungentes, qui non sint Episcopi dioecesani, obligatione tenentur residendi in Urbe;
Cardinales qui alicuius dioecesis curam habent ut Episcopi dioecesani, Urbem petant quoties a Romano
Pontifice convocentur.
Kardynałowie mają obowiązek gorliwie współpracować z Biskupem Rzymskim. Z tej racji kardynałowie,
którzy wypełniają jakikolwiek urząd w Kurii, a nie są biskupami diecezjalnymi, mają obowiązek rezydować
54
Prawo kanoniczne I
w Rzymie; kardynałowie zaś kierujący jakąś diecezją w charakterze biskupów diecezjalnych, powinni
przybyć do Rzymu, ilekroć są wzywani przez Biskupa Rzymskiego.
Obowiązek rezydencji – biskupi bez diecezji muszą rezydować w Rzymie, Ci z diecezją muszą szybko
przybyć na wezwanie.
Kanon 357 - Status prawny kardynałów
§ 1. Cardinales, quibus Ecclesia suburbicaria aut ecclesia in Urbe in titulum est assignata, postquam in
eiusdem venerunt possessionem, earundem dioecesium et ecclesiarum bonum consilio et patrocinio
promoveant, nulla tamen in easdem potestate regiminis pollentes, ac nulla ratione sese in iis
interponentes, quae ad earum bonorum administrationem, ad disciplinam aut ecclesiarum servitium
spectant.
§ 2. Cardinales extra Urbem et extra propriam dioecesim degentes, in iis quae ad sui personam pertinent
exempti sunt a potestate regiminis Episcopi dioecesis in qua commorantur.
§ 1. Kardynałowie, którzy otrzymali jako tytuł kościół podmiejski albo kościół w Rzymie, od chwili objęcia
ich w posiadanie, mają się troszczyć o diecezję lub kościół przez udzielanie rad i otaczanie ich opieką.
Nie otrzymują jednak w stosunku do nich żadnej władzy rządzenia ani też w żaden sposób nie mogą
ingerować w zakresie spraw dotyczących czy to zarządzania dobrami, dyscypliny, czy też wykonywania
posługi kościelnej.
§ 2. Kardynałowie przebywający poza Rzymem i poza własną diecezją, w sprawach dotyczących ich
osoby są wyjęci spod władzy rządzenia biskupa diecezji, w której przebywają.
Dwie sytuacje:
a)
Kardynał w diecezji, względem której otrzymał tytuł. Nie posiadają względem zarządzania
dobrami, posługi kościelnej żadnej władzy rządzenia.
b)
Biskup Diecezji goszczący kardynała nie ma nad nim władzy.
Kanon 358 - Zadania zlecone przez Bp Rzymskiego
Cardinali, cui a Romano Pontifice hoc munus committitur ut in aliqua sollemni celebratione vel
personarum coetu eius personam sustineat, uti "Legatus a latere," sciicet tamquam eius alter ego, sicuti
et illi cui adimplendum concreditur tamquam ipsius "misso speciali" certum munus pastorale, ea tantum
competunt quae ab ipso Romano Pontifice eidem demandantur.
Kardynałowi, któremu Biskup Rzymski zleca reprezentowanie go na jakimś uroczystym obchodzie lub
zgromadzeniu osób, w charakterze legata "a latere", a więc występującego jako jego alter ego, jak
również kardynałowi, który jako jego specjalny wysłannik ma wypełnić określoną posługę pasterską,
przysługuje tylko to, co mu zostało zlecone przez Biskupa Rzymskiego.
Legat „a latere” występuje jako alterego bp. Rzymu tylko w konkretnej sytuacji i zleceniu. Jeśli nie może
przyjechać Papież wyznacza swojego legat, który otrzymuje mandat względem jednego casusu.
Kanon 359 - Władza Kolegium kardynalskiego w sede vacante
Sede Apostolica vacante, Cardinalium Collegium ea tantum in Ecclesia gaudet potestate, quae in
peculiari lege eidem tribuitur.
Podczas wakansu Stolicy Apostolskiej Kolegium Kardynałów przysługuje jedynie ta władza, którą
przyznaje mu specjalne prawo.
Sede vacat - wtedy gdy Stolica Apostolska jest wakująca.
Specjalne prawo - określa Universi Dominici Gregis. Kardynałowie nie mogą wyjść poza te zadania,
które zostały tam wyznaczone, bo byłoby to uzurpacją.
55
Prawo kanoniczne I
Rozdział IV: De Curia Romana – Kuria Rzymska
Kanon 360 - Kuria Rzymska
Curia Romana, qua negotia Ecclesiae universae Summus Pontifex expedire solet et qua nomine et
auctoritate ipsius munus explet in bonum et in servitium Ecclesiarum, constat Secretaria Status seu
Papali, Consiio pro publicis Ecclesiae negotiis, Congregationibus, Tribunalibus, aliisque Institutis, quorum
omnium constitutio et competentia lege peculiari definiuntur.
Kuria Rzymska, przy pomocy której Papież załatwia sprawy Kościoła powszechnego i która w jego
imieniu oraz jego autorytetem wykonuje zadania dla dobra i służby Kościołom, obejmuje Papieski
Sekretariat Stanu, Radę Publicznych Spraw Kościoła, Kongregacje, Trybunały oraz inne instytucje. Ich
strukturę i kompetencje określają specjalne przepisy.
Historia: od IV wieku istnieje kancelaria Apostolska, została przejęta przez Papieża od Cesarza, gdy ten
przeprowadził się do Konstantynopola. Dzieli się na Kamerę Apostolską 17, Datarię Apostolską, Rotę
Rzymską18 i kolegium kardynałów. W XII w. wyodrębnia się nazwa Kuria Rzymska - oznaczała urzędy
wspomagające Papieża w zarządzaniu kościołami partykularnymi pośrednio oraz w zarządzie państwem
Kościelnym. Sykstus V wydał w 1588 na konstytucję apostolską Immensa Aeterni Dei, reorganizującą
Kurię Rzymską - pierwsza konstytucja regulującą tą instytucję. 19 Kuria Rzymska stanowi instrument za
pomocą, którego Papież załatwia sprawy kościoła powszechnego. Nie jest Kurią Diecezjalną [miasta]
Rzymu- tą stanowi Wikariat, na czele którego stoi Kard. Wikariusz [posiada władzę zwyczajną, ale nie
własną, lecz zastępczą]. Racją jej istnienia [K.R.] jest władza prymacjalna oraz komunia kościołów
-partykularnych. A także relacja miedzy kościołem powszechnym a kościołami partykularnymi. Kuria
działa w imieniu i autorytetem20 Bp Rzymu.
W strukturze funkcjonowania mają zastosowanie dwie zasady organizacyjne:
a) jedność władzy [ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej] – koncentruje się w pełni w
urzędzie
Bp Rzymu, jest to jego władza zwyczajna i własna.
b) dekoncentracji władzy- utworzenie organów pomocniczych, które podejmują decyzje tylko w
imieniu Bp Rzymu. Są wyposażone we władzę zwyczajną ale i zastępczą 21.
Struktura Kurii Rzymskiej [por. „Pastor Bonus] składa się z dykasterii = nośniki władzy wykonawczej,
które dzielą się na kongregacje i sekretariat stanu; trybunały [sprawuja władzę sądowniczą] oraz inne
instytucje/ agendy.
Papieski sekretariat Stanu, Rada Publicznych Spraw Kościoła
[por. Pastor Bonus22]
Rada Publicznych Spraw Kościoła została włączona bezpośrednio do Sekretariatu Stanu i stanowi dzisiaj
drugą sekcję Sekretariatu Stanu. To oznacza, że przepis can. 361 jest już nieaktualny bo należy się
odnieść do „Pastor Bonus”.
Dykasterie - pod względem prawnym są sobie równe [Pastor Bonus nr 2,2], ale nie wszystkie
partycypują we władzy rządzenia w tym samym stopniu. Np. KDW 23 do czasu Pawła VI - przewodniczył
17
Kamera Apostolska (Kamera Papieska) – jedna z najstarszych dykasterii w Kurii Rzymskiej. Do jej zadań należy
administracja dobrami i prawami doczesnymi Stolicy Apostolskiej zwłaszcza w okresie sede vacante. Pracami
kamery kieruje kardynał kamerling.
18
Rota Rzymska, obok Sygnatury Apostolskiej i Penitencjarii Apostolskiej jeden z trybunałów w Watykanie.
Zgodnie z kanonem 1443 Kodeksu Prawa Kanonicznego jest zwyczajnym trybunałem ustanowionym przez Biskupa
Rzymskiego dla przyjmowania apelacji. Stanowi tym samym najwyższy sąd apelacyjny wobec wyroków biskupich
(diecezjalnych). Publikuje roczniki procesowe "Decisiones Sententiae Romanae Rotae" i "Ius matrimoniale".
19
Istotne reformy K.R.: Pius X [1908r], Paweł VI [1967r], Jan Paweł II „Pastor Bonus”
20
Zachowuje pełnie władzy i nie traci niczego na rzecz organów pomocniczych. Organ podstawowy zachowuje
sobie władzę ustawodawczą, organom pomocniczym pozostawia władze wykonawcza i sądowniczą.
21
Jest ograniczona kompetencjami, jakie posiada konkretny organ czy osoba stojąca na czele takiego organu.
22
„ O odnowie i reformie Kurii Rzymskiej” Jan Paweł II -28 czerwca 1988
23
KDW- Kongregacja Doktryny Wiary- najstarsza z dziewięciu kongregacji Kurii Rzymskiej.
56
Prawo kanoniczne I
jej sam Papież, nie miała Prefekta, wówczas sam Bp Rzymu był Prefektem, dlatego, że tak kongregacja
uczestniczy w magisterium papieskim, czyli w magisterium UNK24.
1. Dykasterie:
a) Sekretariat Stanu:
- Sekcja wewnętrzna (wewnątrz kościelna) - służy bezpośrednio Papieżowi załatwianiu bieżących
spraw, które są poza zwyczajnymi kompetencjami innych dykasterii, a także służy koordynacji
spraw całej Kurii, Legatów Papieskich, oraz katolickich organizacji międzynarodowych (Pastor
Bonus 41-44).
- Sekcja zewnętrzna- zajmuje się stosunkami Stolicy Apostolskiej z Państwami i organizacjami
międzynarodowymi (Pastor Bonus 46-47). Sekretariat Stanu pracuje 24h/dobę bez przerwy i w
święta.
b) dziewięć kongregacji [funkcja wykonawcza + kontrolna]:
1. Kongregacja Nauki Wiary - rozwój doktryny katolickiej, przeprowadza badania teologiczne
[publikacji katolickich i innych, co za katolickich się mają]. Jest cała procedura dotycząca
sprostowań. W zakres wchodzą wiara i obyczaje. Papieska Komisja Biblijna+ Międzynarodowa
Komisja Teologiczna (Pastor Bonus 48-55). Przygotowuje także ważniejsze dokumenty
papieskie.
2. Kongregacja dla Kościołów Wschodnich (Pastor Bonus 56 -61)- nie zajmuje się sprawami
ekumenicznymi, zajmuje się Kościołami Wschodnimi KATOLICKIMI[!!]. Kompetencje:
są to wszystkie sprawami odnośnie do tych kościołów [organizacyjnymi i personalnymi].
3. Kongregacja do spraw Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentu (Pastor Bonus 62 -70) wszystko to,
co dotyczy liturgii i sakramentów. Kompetencje z Pastor Bonus (!).
4. Kongregacja do spraw Kanonizacyjnych (Pastor Bonus 71 -74) postępowanie beatyfikacyjne i
kanonizacyjne. Rygorystyczne postępowanie regulowane odrębną ustawą papieską. Jest to
postępowanie sądowe. Przyznanie świętym tytułu doktora kościoła, sprawdzanie wiarygodności
nauki, potwierdzanie autentyczności relikwii.
5. Kongregacja do spraw Biskupów- erekcja, zrzeszanie się, podziały, unie, modyfikacje kościołów
partykularnych. Nominacja biskupów. Za Jana Pawła II ta kongregacja była wyłączona z
nominacji [procedury] biskupów polskich, odpowiadał za to bezpośrednio Bp Rzymu. Wizytacje
apostolskie, prałatury personalne, odbywanie synodów, konferencji biskupów.
6. Kongregacja Ewangelizacji Narodów- [Propagand Fide] koordynowanie i kierowanie na całym
świecie dziełem ewangelizacji i współpracy misyjnej. Erekcja Kościołów Partykularnych na
terenach misyjnych. Zbieranie i rozdzielanie środków na cele misyjne (Pastor Bonus 85-92).
Wydaje Pismo Św. dla terenów misyjnych. Kształcenie Księży z terenów misyjnych.
7. Kongregacja do spraw Duchowieństwa- załatwia sprawy prezbiterów i diakonów należących do
duchowieństwa diecezjalnego. Zajmuje się dyscypliną wśród nich, obowiązkami i prawami.
Właściwym rozmieszczeniem w świecie. Zajmuje się radami kapłańskimi, radami parafialnymi,
kościołami-budynkami,
zobowiązaniami
mszalnymi,
pobożnymi
fundacjami
itd.
(Pastor Bonus 93-98).
8. Kongregacja do spraw Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiegozajmuje się rozwojem i kierowaniem życia według rad ewangelicznych w instytutach
zatwierdzonych przez kościół. (Pastor Bonus 105-111). Dotyczy tylko Kościoła Łacińskiego.
9. Kongregacja do spraw Wychowanie Katolickiego- [Kongregacja do sprawa Seminarium i
Instytutów Teologicznych] Formacja kandydatów do święceń, formacją katolicką: szkołami,
uniwersytetami kościelnymi i katolickimi. Uznawanie przez władze tych szkół i stopni
naukowych.
24
UNK- Urząd Nauczycielski Kościoła.
57
Prawo kanoniczne I
c) trybunały kościelne[ kanon 1442, 1445- nauczyć się] :
- Sygnatura Apostolska- rozpoznaje skargi od rochów Roty Rzymskiej. Tam można kierować
zarzuty wobec audytorów Roty Rzymskiej, rozstrzyga konflikty kompetencji dykasterii
rzymskich, rozpatruje Regulscy administracyjne, czuwa nad wymiarem sprawiedliwości, dba o
jednolitość judykatury w kościele, zajmuje się erygowaniem trybunałów Interdiecezjalnych i
administracyjnych (pastor Bonus 121-125).
Spełnia funkcję tryb. Administracyjnego oraz funkcje dykasterii.
- Trybunał Roty Rzymskiej- rozpatruje sprawy trzeciej instancji. Tryb apelacyjny [drugiej
instancji]- każda strona może przenieść swoją sprawę do Roty Rzymskiej drugiej instancji.
- Penitencjaria Apostolska –załatwia sprawy z zakresu wewnętrznego(forum internum) [zakresu
sumienia], udziela odpustów specjalnych, Ekskomunika „mocą samego prawa" (łac. late
sententiae)-zapadająca ipso iure, zarezerwowana dla Stolicy Apostolskiej:
•
znieważenie postaci Eucharystycznych(can. 1367)-niezarezerwowana SA.
•
stosowanie przymusy fizycznego wobec Bp Rzymu(can.1370)
•
przestępstwo solicytacji 25(can. 1378)
•
ten, który fałszywie donosi na spowiednika.
d) 12 Papieskich Rad (Pastor Bonus 131-170):
1) Papieska Rada ds. Świeckich
2) Papieska Rada Jedności Chrześcijan
3) Papieska Rada Rodziny
4) Papieska Rada Iusticia et Pax
5) Papieska Rada Cor Unum
6) Papieska Rada ds. Duchowieństwa Emigrantów i Podróżnych
7) Papieska Rada ds. Duszpasterstwa Pracowników Służby Zdrowia
8) Papieska Rada Interpretacji Tekstów Prawnych
9) Papieska Rada Dialogu Międzyreligijnego
10) Papieska Rada ds. Dialogu z Niewierzącymi
11) Papieska Rada ds. Kultury
12) Papieska Rada ds. Środków Społecznego Przekazu
e) Urzędy sprawujące funkcje pomocnicze/ usługowe względem innych organów Kurii Rzymskiej:
- Kamera Apostolska- na jej czele stoi kard. Kamerling 26
- Prefektura Spraw Ekonomicznych
- Administratura Patrymonium(?) Stolicy Apostolskiej(Pastor Bonus 171-179)
f) Dwie agendy Kurii Rzymskiej, które służą Ojcu Świętemu(Pastor Bonus 180-182):
1. Prefektura Domu Papieskiego
2. Urząd Celebracji Liturgicznych
g) Inne agendy nienależące do Kurii Rzymskiej, ale służące Papieżowi(PB 183-193):
- Zespół Adwokatów
- Tajne Archiwum Watykańskie
- Biblioteka Watykańska
- Drukarnia Watykańska
25
Solicytacja „w akcie spowiedzi albo z okazji lub pod jej pretekstem” nakłaniał penitenta „do grzechu przeciw
szóstemu przykazaniu” (KPK 1387)
26
Kamerling (łac. Camerarius Sanctae Romanae Ecclesiae - Skarbnik Świętego Kościoła Rzymskiego) w Kościele
katolickim - kardynał, który kieruje Kamerą Apostolską. Zarządza on sprawami zwyczajnymi Kościoła oraz
troszczy się o dobra i prawa doczesne Stolicy Apostolskiej w okresie wakatu.Etymologicznie słowo wywodzi się z
włoskiego camerlengo, camerlingo - szambelan (papieski); podskarbi. Stwierdza śmierć Papieża.
Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Kamerling
58
Prawo kanoniczne I
- Różne Akademie
- Wydawnictwo Watykańskie
- Radio Watykańskie
- Centrum Telewizyjne Watykańskie
- Fabryka św. Piotra27
- Akademia Kościelna28
Struktura każdej dykasterii:
1.
na czele kardynałów stoi Prefekt lub Abp Prezydent
2.
Sekretarz, zazwyczaj w randze Arcybiskupa
3.
określona liczba kardynałów i biskupów
4.
konsulatorzy znawcy w danej dziedzinie
5.
urzędnicy: wyżsi i niżsi. Nie należą w sensie ścisłym do kongregacji, choć w niej pracują.
Jest dziewięć klas urzędników(od prefekta do najniższego urzędnika)
6.
duchowni i świeccy z różnych części świata.
Kanon 361- Znaczenie pojęcia „Stolica Apostolska”
Nomine Sedis Apostolicae vel Sanctae Sedis in hoc Codice veniunt non solum Romanus Pontifex, sed
etiam, nisi ex rei natura vel sermonis contextu aliud appareat, Secretaria Status, Consiium pro publicis
Ecclesiae negotiis, aliaque Romanae Curiae Instituta.
Przez Stolicę Apostolską lub Stolicę Świętą rozumie się w niniejszym Kodeksie nie tylko Biskupa
Rzymskiego, lecz także - o ile nie wynika co innego z natury rzeczy lub z kontekstu Sekretariat Stanu,
Radę Publicznych Spraw Kościoła, jak również inne instytucje Kurii Rzymskiej.
Bp Rzymu + cała Kuria Rzymska.
W prawie międzynarodowym istnieje „Stolica Święta”, w Polsce „Stolica Apostolska”.
Rozdział V: De Romani Pontificis Legatis - Legaci Biskupa Rzymskiego
Kanon 362 - Prawo Biskupa Rzymskiego do wysyłania Legatów
Romano Pontifici ius est nativum et independens Legatos suos nominandi ac mittendi sive ad Ecclesias
particulares in variis nationibus vel regionibus, sive simul ad Civitates et ad publicas Auctoritates, itemque
eos transferendi et revocandi, servatis quidem normis iuris internationalis, quod attinet ad missionem et
revocationem Legatorum apud Res Publicas constitutorum.
Biskupowi Rzymskiemu przysługuje naturalne i niezależne prawo mianowania i wysyłania swoich
legatów, czy to do Kościołów partykularnych w różnych krajach lub regionach, czy też równocześnie do
państw i rządów, jak również przenoszenia ich i odwoływania, z zachowaniem przepisów prawa
międzynarodowego, gdy idzie o wysyłanie i odwoływanie legatów ustanowionych w państwach.
Jest to prawo przyrodzone i niezleżne do posiadania legatów i ich posyłania do:
a. Kościołów partykularnych
b. Państw i rządów
c. Organizacji Międzynarodowych.
d. Legaci papiescy dbają o jedność.
27
28
Zespół urzędów, które obsługują Bazylikę Watykańską
Uczelnia, która kształci przyszłych dyplomatów watykańskich
59
Prawo kanoniczne I
Kanon 363 - Funkcja Legatów
§ 1. Legatis Romani Pontificis officium committitur ipsius Romani Pontificis stabili modo gerendi
personam apud Ecclesias particulares aut etiam apud Civitates et publicas Auctoritates, ad quas missi
sunt.
§ 2. Personam gerunt Apostolicae Sedis ii quoque, qui in pontificam Missionem ut Delegati aut
Observatores deputantur apud Consilia internationalia aut apud Conferentias et Conventus.
§ 1. Legatom Biskupa Rzymskiego zleca się funkcję reprezentowania go na sposób stały w Kościołach
partykularnych lub także wobec państw i władz publicznych, do których są posyłani.
§ 2. Stolicę Apostolską reprezentują również ci, którzy w charakterze papieskiej misji są wyznaczani jako
delegaci lub obserwatorzy do organizacji międzynarodowych albo na konferencje czy zjazdy.
Reprezentacja Bp Rzymskiego (na sposób stały) i Stolicy Apostolskiej (na sposób czasowy) [jako
delegaci/ obserwatorzy]. Papież także mianuje legatów (na sposób czasowy) do przewodniczenia w
jakiejś funkcji kościelnej [np. kanonizacja].
Kanon 364 - Zadania Legata Papieskiego
Praecipuum munus Legati pontifici est ut firmiora et efficaciora in dies reddantur unitatis vincula, quae
inter Apostolicam Sedem et Ecclesias particulares intercedunt. Ad pontificium ergo Legatum pertinet pro
sua dicione:
1° ad Apostolicam Sedem notitias mittere de condicionibus in quibus versantur Ecclesiae particulares,
deque omnibus quae ipsam vitam Ecclesiae et bonum animarum attingant;
2° Episcopis actione et consilio adesse, integro quidem manente eorundem legitimae potestatis exercitio;
3° crebras fovere relationes cum Episcoporum conferentia, eidem omnimodam operam praebendo;
4° ad nominationem Episcoporum quod attinet, nomina candidatorum Apostolicae Sedi transmittere vel
proponere necnon processum informativum de promovendis instruere, secundum normas ab Apostolica
Sede datas;
5° anniti ut promoveantur res quae ad progressum et consociatam populorum operam spectant;
6° operam conferre cum Episcopis, ut opportuna foveantur commercia inter Ecclesiam catholicam et alias
Ecclesias vel communitates ecclesiales, immo et religiones non christianas;
7° ea quae pertinent ad Ecclesiae et Apostolicae Sedis missionem, consociata cum Episcopis actione,
apud moderatores Civitatis tueri;
8° exercere praeterea facultates et cetera explere mandata quae ipsi ab Apostolica Sede committantur.
Głównym zadaniem legata papieskiego jest zacieśnianie i umacnianie coraz bardziej więzów łączących
Stolicę Apostolską z Kościołami partykularnymi. Tak więc w odniesieniu do powierzonego mu okręgu, do
papieskiego legata należy:
1° przesyłanie do Stolicy Apostolskiej wiadomości na temat warunków, w których znajdują się Kościoły
partykularne, i o tym wszystkim, co dotyczy życia samego Kościoła i dobra dusz;
2° wspieranie biskupów czynem i radą, nie naruszając jednak wykonywania przyznanej im prawem
władzy;
3° ożywianie częstych kontaktów z Konferencją Episkopatu przez udzielanie jej wszechstronnej pomocy;
4° gdy idzie o nominację biskupów: przesyłanie lub proponowanie Stolicy Apostolskiej nazwisk
kandydatów, jak również przeprowadzanie procesu informacyjnego odnośnie do kandydatów, z
zachowaniem norm wydanych przez Stolicę Apostolską;
5° usilne popieranie tego, co służy utrwaleniu pokoju, rozwoju postępu i zgodnej współpracy między
narodami;
6° podejmowanie wraz z biskupami odpowiednich kontaktów między Kościołem katolickim oraz innymi
Kościołami lub wspólnotami kościelnymi, a nawet i religiami niechrześcijańskimi;
7° podejmowanie, działając wspólnie z biskupami, u kierujących państwem obrony tego, co jest związane
z misją Kościoła i Stolicy Apostolskiej;
8° wykonywanie ponadto pełnomocnictw oraz wypełnianie innych poleceń, przekazanych mu przez
Stolicę Apostolską.
Zacieśnianie więzów/ jedności + zadania szczególne. Katalog tych zadań jest otwarty.
Kanon 365 - Zadania Legata w odniesieniu do Państw
60
Prawo kanoniczne I
§ 1. Legati pontificii, qui simul legationem apud Civitates iuxta iuris internationalis normas exercet, munus
quoque peculiare est:
1° promovere et fovere necessitudines inter Apostolicam Sedem et Auctoritates Rei Publicae;
2° quaestiones pertractare quae ad relationes inter Ecclesiam et Civitatem pertinent; et peculiari modo
agere de concordatis aliisque huiusmodi conventionibus conficiendis et ad effectum deducendis.
§ 2. In negotiis, de quibus in § 1, expediendis, prout adiuncta suadeant, Legatus pontificius sententiam et
consilium Episcoporum dicionis ecclesiasticae exquirere ne omittat, eosque de negotiorum cursu
certiores faciat.
§ 1. Do papieskiego legata, który zgodnie z przepisami prawa międzynarodowego wypełnia równocześnie
misję w państwie, należy także szczególne zadanie:
1° podtrzymywać i ożywiać więzy między Stolicą Apostolską i Rządem;
2° prowadzić rokowania w zakresie spraw dotyczących stosunków Kościoła i Państwa oraz w sposób
szczególny pertraktować o zawarcie konkordatu czy innych tego rodzaju układów, jak również
wprowadzeni ich w życie.
§ 2. W załatwianiu spraw, o których w § 1, zgodnie z tym, co zalecają okoliczności, legat papieski niech
nie zaniedba zasięgać opinii i rady biskupów okręgu kościelnego oraz informować ich o przebiegu
sprawy.
Konkordat (łac. concordatum: uzgodniony) – umowa międzynarodowa zawierana między państwem a
Stolicą Apostolską, regulująca sprawy interesujące obie strony (np.pozycja Kościoła katolickiego w
danym państwie, kwestie własności, nauczania religii, ważności małżeństw sakramentalnych, wpływu
władz państwowych na obsadę stolic biskupich itp.). Ponadto nazwa konkordat używana jest również
jako nazwa techniczna na oznaczenie jakiejkolwiek umowy dwustronnej pomiędzy władzą kościelną i
państwową[1].
Instrukcja Ochrony danych osobowych: 29
Opiera się na przepisach z ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku „O ochronie danych osobowych”
Wyróżnia dane zwykłe[imię, nazwisko, adres zamieszkania, zawód, numer telefonu] i szczególnie
chronione[tj. ujawniające pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania
religijne/filozoficzne, przynależność religijną/ partyjną/ związkową, dane o stanie zdrowia, o kodzie
DNA, życiu seksualnym, dotyczące skazań- instytucja zatarcia, orzeczenia o karaniu/ mandatach karnych,
inne].
Zbiory danych: każdy posiadający strukturę zestaw danych o charakterze osobowym, dostępnych według
określonych kryteriów.
System:
a)tradycyjny
b)informatyczny
Przetwarzanie danych - jakiekolwiek czynności na danych osobowych[ m.in. zbieranie, utrwalanie,
opracowywanie, usuwanie, przechowywanie, aktualizowanie…] przetwarzanie danych „szczególnie
chronionych” co do zasady jest zabronione, z wyjątkiem sytuacji określonych w art. 27 ustęp 2
(niezbędne do wykonywania statutowych zadań kościoła). Przetwarzanie tych danych dotyczy wyłącznie
członków tych instytucji lub osób utrzymujących z nimi stałe kontakty w związku z ich działalnością i
zapewnione SA pełne gwarancje ochrony. Także na podstawie pisemnej zgody tych osób.
Obowiązek rejestracji zbiorów danych osobowych- zbiory danych kościoła nie podlegają obowiązkowi
zgłoszenia danych generalnemu inspektorowi ochrony danych osobowych.
Danymi osobowymi zarządza ADMINISTRATOR [podmiot decydujący o celach, o środkach
29
Jedna rzecz z dokumentów na kolokwium. Całość:
Pastor Bonus, Universi Dominici Gregis, Spirituali Militum Curae, Anglicanorum Quoetibus, Instrukcja o Danych
Osobowych, Instrukcja Episkopatu Polski o Formalnym Wystawieniu z Kościoła.
61
Prawo kanoniczne I
przetwarzania danych]. Np. Biskup w odniesieniu do diecezji, proboszcz w odniesieniu do parafii.
Ma obowiązek zabezpieczyć te dane: przez środki techniczne czy sposoby tradycyjne, a także
zabezpieczenie terenu [alarmy, zamki]. Zabezpieczenie przed osobami trzecimi. Dostęp tylko dla osób
upoważnionych.
Kanon 382 - Okres przed posessio canonica
§ 1. Episcopus promotus in exercitium officii sibi commissi sese ingerere nequit, ante captam dioecesis
canonicam possessionem; exercere tamen valet officia, quae in eadem dioecesi tempore promotionis iam
retinebat, firmo praescripto can. 409, § 2.
§ 2. Nisi legitimo detineatur impedimento, promotus ad officium Episcopi dioecesani debet canonicam
suae dioecesis possessionem capere, si iam non sit consecratus Episcopus, intra quattuor mense a
receptis apostolicis litteris; si iam sit consecratus, intra duos menses ab iidem receptis.
§ 3. Canonicam dioecesis possessionem capit Episcopus simul ac in ipsa dioecesi, per se vel per
procuratorem, apostolicas litteras collegio consultorum ostenderit, praesente curiae cancellario, qui rem in
acta referat, aut, in dioecesibus noviter erectis, simul ac clero populoque in ecclesia cathedrali praesenti
earundem litterarum communicationem procuraverit, presbytero inter praesentes seniore in acta
referente.
§ 4. Valde commendatur ut captio canonicae possessionis cum actu liturgico in ecclesia cathedrali fiat,
clero et populo adstantibus.
§ l. Przed kanonicznym objęciem diecezji, biskup promowany nie może ingerować w wykonywanie
powierzonego sobie urzędu. Może jednak wykonywać urzędy, które już posiadał w chwili promocji na tę
diecezję, z zachowaniem przepisu kan. 409, § 2.
§ 2. Jeśli tylko nie wstrzyma go zgodna z prawem przeszkoda, promowany na urząd biskupa
diecezjalnego powinien objąć swoją diecezję w kanoniczne posiadanie: gdy nie ma jeszcze sakry
biskupiej - w ciągu czterech miesięcy od otrzymania pisma apostolskiego; jeśli zaś posiada już sakrę - w
ciągu dwóch miesięcy od jego otrzymania.
§ 3. Biskup obejmuje kanonicznie diecezję, skoro tylko w tej diecezji - osobiście lub przez pełnomocnika przedstawi apostolskie pismo kolegium konsultorów, w obecności kanclerza kurii, który sporządzi
odpowiedni akt, albo w diecezjach nowo erygowanych poda do wiadomości to pismo apostolskie w
obecności wiernych i duchowieństwa, zgromadzonych w kościele katedralnym. Najstarszy spośród
obecnych prezbiterów sporządza odpowiedni akt.
§ 4. Bardzo się zaleca, ażeby kanoniczne objęcie diecezji zostało złączone z czynnością liturgiczną w
kościele katedralnym, w obecności duchowieństwa i ludu.
Nie wolno Bp ingerować w sprawy diecezji, jeśli posessio canonica. Może udzielać bierzmowania,
spełniać zadania biskupie.
Ma obowiązek podjęcia w posiadanie diecezji.
Bez sakry biskupiej w ciągu 4miesięcy [w ciągu trzech musi przyjąć sakrę biskupią].
Jeśli ją ma, wciągu 2 miesięcy.
Wyjątek: jakieś przeszkody zgodne z prawem. Bieg terminu po rozwiązaniu przeszkody.
Formalności:
a) istniejąca diecezja- przedstawienie kolegium konsultorów, pismo apostolskie.
b) nowoerygowana diecezja- pismo apostolskie w obliczy wiernych
Bp nominowany może to uczynić osobiście lub przez drugiego.
Akty:
-Posessio canonica w sensie formalno-prawnym
-uroczystość liturgiczna.
Kanon 383 - Troska pasterka biskupa
§ 1. In exercendo munere pastoris, Episcopus dioecesanus sollicitum se praebeat erga omnes
christifideles qui suae curae committuntur, cuiusvis sint aetatis, condicionis vel nationis, tum in territorio
habitantes tum in eodem ad tempus versantes, animum intendens apostolicum ad eos etiam qui ob vitae
62
Prawo kanoniczne I
suae condicionem ordinaria cura pastorali non satis frui valeant necnon ad eos qui a religionis praxi
defecerint.
§ 2. Fideles diversi ritus in sua dioecesi si habeat, eorum spiritualibus necessitatibus provideat sive per
sacerdotes aut paroecias eiusdem ritus, sive per Vicarium episcopalem.
§ 3. Erga fratres, qui in plena communione cum Ecclesia catholica non sint, cum humanitate et caritate se
gerat, oecumenismum quoque fovens prout ab Ecclesia intellegitur.
§ 4. Commendatos sibi in Domino habeat non baptizatos, ut et ipsis caritas eluceat Christi, cuius testis
coram omnibus Episcopus esse debet.
§ 1. Wypełniając swoją pasterską posługę, biskup diecezjalny winien się troszczyć o wszystkich wiernych
powierzonych jego pieczy, bez względu na ich wiek, pozycję czy narodowość, zarówno o stałych
mieszkańców, jak i o tych, którzy czasowo przebywają na jego terytorium, okazując apostolską troskę
także wobec tych, którzy z racji warunków swego życia nie mogą wystarczająco korzystać ze zwyczajnej
formy pasterzowania oraz wobec niepraktykujących.
§ 2. Jeśli ma w swojej diecezji wiernych odmiennego obrządku, niech stara się zaradzić ich duchowym
potrzebom przez posługę kapłanów lub tworzenie parafii obrządkowych czy przez wikariusza biskupiego.
§ 3. Do braci nie będących w pełnej wspólnocie z Kościołem katolickim niech się odnosi życzliwie i z
miłością, popierając także ekumenizm, zgodny z myślą Kościoła.
§ 4. Powinien uważać za powierzonych sobie w Panu nie ochrzczonych, ażeby i im zajaśniała miłość
Chrystusa, której świadkiem biskup winien być względem wszystkich.
Pierwsze zadanie Biskupa.
Kanon 384 - Troska o prezbiterów
Episcopus dioecesanus peculiari sollicitudine prosequatur presbyteros quos tamquam adiutores et
consiiarios audiat, eorum iura tutetur et curet ut ipsi obligationes suo statui proprias rite adimpleant
iisdemque praesto sint media et institutiones, quibus ad vitam spiritualem et intellectualem fovendam
egeant; item curet ut eorum honestae sustentationi atque assistentiae sociali, ad normam iuris,
prospiciatur.
Biskup diecezjalny winien otoczyć szczególną troska prezbiterów, których powinien wysłuchiwać jako
pomocników i doradców, stać na straży przysługujących im uprawnień i troszczyć się o to, aby wypełniali
właściwe ich stanowi obowiązki i mieli do dyspozycji środki oraz instytucje potrzebne do rozwoju życia
duchowego i intelektualnego. Jego troską ma być również zapewnienie im godziwego utrzymania oraz
opieki społecznej, zgodnie z przepisami prawa.
Diakon nie ma udziału w kapłaństwie biskupa, tylko prezbiter. Amonicione canonica- upomnienie
kanoniczne, potem kara.
Kanon 385 - Troska o powołania
Episcopus dioecesanus vocationes ad diversa ministeria et ad vitam consecratam quam maxime foveat,
speciali cura vocationibus sacerdotalibus et missionalibus adhibita.
Biskup diecezjalny niech popiera jak najbardziej powołania do różnych posług oraz do życia
konsekrowanego, okazując szczególną troskę o powołania kapłańskie i misyjne.
Kanon 386 - Obowiązek nauczania
§ 1. Veritates fidei credendas et moribus applicandas Episcopus dioecesanus fidelibus proponere et
illustrare tenetur, per se ipse frequenter praedicans; curet etiam ut praescripta canonum de ministerio
verbi, de homilia praesertim et catechetica institutione sedulo serventur, ita ut universa doctrina christiana
omnibus tradatur.
§ 2. Integritatem et unitatem fidei credendae mediis, quae aptiora videantur, firmiter tueatur, iustam tamen
libertatem agnoscens in veritatibus ulterius perscrutandis.
§ 1. Biskup diecezjalny ma obowiązek przedstawiać wiernym i wyjaśniać prawdy wiary, w które należy
wierzyć i stosować w obyczajach, sam często przepowiadając. Powinien również troszczyć się o to, by
63
Prawo kanoniczne I
pilnie wypełniano przepisy kanonów, dotyczące posługi słowa, zwłaszcza homilii i nauczania
katechetycznego, tak żeby wszystkim była przekazywana cała nauka chrześcijańska.
§ 2. Stosując odpowiednie środki, winien zdecydowanie bronić nienaruszalności i jedności prawd wiary, w
które należy wierzyć, uznając jednak uzasadnioną swobodę w zakresie zgłębiania prawd.
Potrójna rola biskupa:
a) nauczanie
b) uświęcanie
c) rządzenie
Przedstawiać ma prawdy wiary osobiście lub przez innych [prezbiterów, katechetów, itd.]
Kanon 387
Episcopus dioecesanus, cum memor sit se obligatione teneri exemplum sanctitatis praebendi in caritate,
humilitate et vitae simplicitate, omni ope promovere studeat sanctitatem christifidelium secundum
uniuscuiusque propriam vocationem atque, cum sit praecipuus mysteriorum Dei dispensator, iugiter
annitatur ut christifideles suae curae commissi sacramentorum celebratione in gratia crescant utque
paschale mysterium cognoscant et vivant.
Pamiętając o tym, że ma obowiązek dawać przykład świętości poprzez miłość, pokorę i prostotę życia,
biskup diecezjalny winien zabiegać wszystkimi środkami o wzrost świętości wiernych, zgodnie z własnym
powołaniem każdego. Ponieważ zaś jest głównym szafarzem Bożych tajemnic, ma zabiegać ustawicznie
o to, by wierni powierzeni jego pieczy, przez uczestnictwo w sakramentach wzrastali w łasce, a także
poznawali paschalną tajemnicę i nią żyli.
Kanon 388
§ 1. Episcopus dioecesanus, post captam dioecesis possessionem, debet singulis diebus dominicis
aliisque diebus festis de praecepto in sua regione Missam pro populo sibi commisso applicare.
§ 2. Episcopus Missam pro populo diebus, die quibus in, § 1, per se ipse celebrare et applicare debet; si
vero ab hac celebratione legitime impediatur, iisdem diebus per alium, vel aliis diebus per se ipse
applicet.
§ 3. Episcopus cui praeter propriam dioecesim aliae, titulo etiam administrationis, sunt commissae,
obligationi satisfacit unam Missam pro universo populo sibi commisso applicando.
§ 4. Episcopus qui obligationi, de qua in §§ 1-3, non satisfecerit, quam primum pro populo tot Missas
applicet quot omiserit.
§ 1. Od chwili objęcia diecezji, biskup diecezjalny obowiązany jest odprawiać Mszę świętą za powierzony
sobie lud w każdą niedzielę i święta nakazane w jego regionie.
§ 2. Mszę świętą za diecezjan w dni, o których w § 1, biskup winien odprawiać i ofiarować osobiście. Jeśli
jednak nie może odprawić ze zgodnego z prawem powodu, w wymienione dni ma wypełnić ten
obowiązek przez innych albo wypełnić go osobiście w inne dni.
§ 3. Biskup, któremu oprócz własnej diecezji powierzono inne, nawet tytułem zarządzania, czyni zadość
obowiązkowi odprawiając jedną Mszę świętą za cały powierzony sobie lud.
§ 4. Biskup, który nie wypełnił obowiązku, o jakim w §§ 1--3, powinien jak najszybciej odprawić za lud tyle
Mszy św., ile pominął.
Ustawodawca nałożył na biskupa obowiązek modlitwy za wiernych. Ma ją odprawiać od chwili objęcia
diecezji. Ten obowiązek dotyczy biskupa diecezjalnego. Msze św. w niedzielę i uroczystości nakazane w
tej diecezji.
Wypełnić może go per Se lub przez innych.
Ma tyle Mszy św. odprawić ile ma zobowiązań mszalnych.
Kapłan nie wyznacza cenę za intencję.
Kanon 389
64
Prawo kanoniczne I
Frequenter praesit in ecclesia cathedrali aliave ecclesia suae dioecesis sanctissimae Eucharistiae
celebrationi, in festis praesertim[przewodniczyć] de praecepto aliisque sollemnitatibus.
Powinien on często w kościele katedralnym lub w innym kościele swojej diecezji przewodniczyć
sprawowaniu Najśw. Echarystii, zwłaszcza w święta nakazane lub w uroczystości.
Jest taka forma Mszy św. według Pontyfikału, gdzie biskup uczestniczy we Mszy.
Nie powinien przez cały rok odprawiał Mszę św. w prywatnej kaplicy.
Kanon 390
Episcopus dioecesanus in universa sua dioecesi pontificalia exercere potest; non vero extra propriam
dioecesim sine expresso vel saltem rationabiiter praesumpto Ordinarii loci consensu.
Biskup diecezjalny może używać pontyfikaliów na terenie całej swojej diecezji; jednak nie poza własną
diecezją bez wyraźnego lub przynajmniej rozumnie domniemanego zezwolenia ordynariusza miejsca.
Poza diecezją może używać pontyfikaliów za zgodą ordynariusza innej diecezji.
Pontyfikalia- Paweł VI wydał różne przepisy, np. Motum Proprio- Pontificalia Insignia.
Kanon 391 - Obowiązek rządzenia
§ 1. Episcopi dioecesani est Ecclesiam particularem sibi commissam cum potestate legislativa,
exsecutiva et iudiciali regere, ad normam iuris.
§ 2. Potestatem legislativam exercet ipse Episcopus; potestatem exsecutivam exercet sive per se sive
per Vicarios generales aut episcopales ad normam iuris; potestatem iudicialem sive per se sive per
Vicarium iudicialem et iudices ad normam iuris.
§ 1. Obowiązkiem biskupa diecezjalnego jest rządzić powierzonym mu Kościołem partykularnym; z
władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, zgodnie z przepisami prawa.
§ 2. Władzę ustawodawczą wykonuje sam biskup; władzę wykonawczą wykonuje bądź osobiście, bądź
przez wikariuszy generalnych lub biskupich, zgodnie z przepisami prawa; władzę sądowniczą osobiście
albo przez wikariusza sądowego i sędziów, według przepisów prawa.
Chodzi o władze jurysdykcji, która dzieli się na:
a)Potestas legislat (ustawodawcza)
b)postestas egzecutiva (wykonawcza)
c)Postestcs iuristiani (sądowa)
Biskupowi występują te trzy [jedność władzy].
Wikariusz generalny posiada władze zastepczą.
Kanon 392
§ 1. Ecclesiae universae unitatem cum tueri debeat, Episcopus disciplinam cunctae Ecclesiae
communem promovere et ideo observantiam omnium legum ecclesiasticarum urgere tenetur.
§ 2. Advigilet ne abusus in ecclesiasticam disciplinam irrepant, praesertim circa ministerium verbi,
celebrationem sacramentorum et sacramentalium, cultum Dei et Sanctorum, necnon bonorum
administrationem.
§ 1. Ponieważ biskup winien mieć staranie o jedność całego Kościoła, jest obowiązany dbać o utrzymanie
karności wspólnej całemu Kościołowi i dlatego winien domagać się przestrzegania wszystkich przepisów
kościelnych.
§ 2. Ma czuwać nad tym, by do dyscypliny kościelnej nie wkradły się nadużycia, zwłaszcza w zakresie
posługi słowa, sprawowania sakramentów i sakramentaliów, kultu Boga i świętych, jak również
zarządzania dobrami.
Chodzi o utrzymywanie karności/ dyscyplinę kościelną [np. celibat] dla całego kościoła.
65
Prawo kanoniczne I
Kanon 393 - Prawo reprezentacji diecezji
In omnibus negotiis iuridicis dioecesis, Episcopus dioecesanus eiusdem personam gerit.
W załatwianiu wszystkich spraw diecezji o charakterze prawnym, biskup diecezjalny występuje w jej
imieniu.
Reprezentuje diecezję jako osobę prawną. Osoba prawna zawsze jest reprezentowana przez organ
prawny.
Kanon 394 - Obowiązek popierania apostolstwa
§ 1. Varias apostolatus rationes in dioecesi foveat Episcopus, atque curet ut in universa dioecesi, vel in
eiusdem particularibus districtibus, omnia apostolatus opera, servata uniuscuiusque propria indole, sub
suo moderamine coordinentur.
§ 2. Urgeat officium, quo tenentur fideles ad apostolatum pro sua cuiusque condicione et aptitudine
exercendum, atque ipsos adhortetur ut varia opera apostolatus, secundum necessitates loci et temporis,
participent et iuvent.
§ 1. Biskup powinien popierać różne formy apostolstwa w diecezji oraz czuwać nad tym, by w całej
diecezji lub w obrębie jej poszczególnych okręgów, były pod jego kierownictwem koordynowane
wszystkie dzieła apostolskie, z zachowaniem jednak właściwego charakteru każdego z nich.
§ 2. Winien przypominać wiernym obowiązek podjęcia apostolstwa, zgodnie z pozycją i zdolnością
każdego, jak również zachęcać ich do uczestnictwa i wspomagania różnych dzieł apostolskich, zgodnie z
potrzebami miejsca i czasu.
Biskup diecezjalny ma obowiązek być promotorem, ma koordynować te różne apostolstwa.
Ma zachowywać jedność apostolstwa
Ma przypominać wszystkim wiernym o obowiązku apostolstwa.
Kanon 395 - Obowiązek rezydencji
§ 1. Episcopus dioecesanus, etiamsi coadiutorem aut auxiliarem habeat, tenetur lege personalis in
dioecesi residentiae.
§ 2. Praeterquam causa visitationis Sacrorum Liminum, vel Conciliorum, Episcoporum synodi,
Episcoporum conferentiae, quibus interesse debet, aliusve officii sibi legitime commissi, a dioecesi aequa
de causa abesse potest non ultra mensem, sive continuum sive intermissum, dummodo cautum sit ne ex
eius absentia dioecesis quidquam detrimenti capiat.
§ 3. A dioecesi ne absit diebus Nativitatis, Hebdomadae Sanctae et Resurrectionis Domini, Pentecostes
et Corporis et Sanguinis Christi, nisi ex gravi urgentique causa.
§ 4. Si ultra sex menses Episcopus a dioecesis illegitime abfuerit, de eius absentia Metropolita Sedem
Apostolicam certiorem faciat quod si agatur de Metropolita, idem faciat antiquior suffraganeus.
§ 1. Chociażby biskup diecezjalny miał koadiutora lub biskupa pomocniczego, związany jest prawem
osobistej rezydencji w diecezji.
§ 2. Oprócz nawiedzania grobów apostolskich, obowiązkowego uczestniczenia w soborze lub synodzie, w
Synodzie Biskupów, w Konferencji Episkopatu, czy też wypełniania jakiegoś innego prawnie
powierzonego mu obowiązku, poza diecezją może on przebywać dla słusznej przyczyny tylko przez
miesiąc, bez przerwy lub z przerwami, jeśli jest pewne, że z jego nieobecności nie wyniknie szkoda dla
diecezji.
§ 3. Poza przypadkiem poważnej i naglącej przyczyny, nie powinien opuszczać diecezji w dni Bożego
Narodzenia, Wielkiego Tygodnia, Zmartwychwstania Pańskiego, Zesłania Ducha Świętego oraz Ciała i
Krwi Chrystusa.
§ 4. Gdyby biskup był bezprawnie nieobecny w diecezji ponad sześć miesięcy, metropolita ma
powiadomić Stolicę Apostolską o jego nieobecności. Jeśliby zaś chodziło o metropolitę, ma to uczynić
najstarszy z sufraganów.
Chodzi o osobisty [nie może przerzucać tego na innych] obowiązek rezydencji aktywnej.
66
Prawo kanoniczne I
Biskup może wyjeżdżać bez uszczegółowienia terminów. W celach prywatnych może przebywać poza
diecezją tylko jeden miesiąc.
Katalog naglących okazji, gdy biskup nie może wyjeżdżać:
- Boże Narodzenie
- Wielki Tydzień
- Dzień Zesłania Ducha Pańskiego
- Zmartwychwstanie
- Dzień Ciała i Krwi Chrystusa
Kanon 396 - Obowiązek wizytacji
§ 1. Tenetur Episcopus obligatione dioecesis vel ex toto vel ex parte quotannis visitandae, ita ut singulis
saltem quinquenniis universam dioecesim, ipse per se vel, si legitime fuerit impeditus, per Episcopum
coadiutorem, aut per auxiliarem, aut per Vicarium generalem vel episcopalem, aut per alium presbyterum
visitet.
§ 2. Fas est Episcopo sibi eligere quos maluerit clericos in visitatione comites atque adiutores, reprobato
quocumque contrario privilegio vel consuetudine.
§ 1. Biskup obowiązany jest wizytować diecezję każdego roku, albo w całości, albo częściowo, tak
jednak, by przynajmniej raz na pięć lat zwizytował całą diecezję. Obowiązek ten ma wypełniać osobiście,
a w wypadku uzasadnionej przeszkody, przez biskupa koadiutora lub pomocniczego, albo przez
wikariusza generalnego lub biskupiego albo przez innego prezbitera.
§ 2. Na towarzyszy i pomocników wizytacji biskup może sobie dobrać dowolnie wybranych duchownych,
z odrzuceniem wszelkiego przeciwnego przywileju lub zwyczaju.
Sięga aż czasów apostolskich, kiedy św. Paweł zakładał wspólnoty a potem je wizytował. Raz na pięć lat
ma biskup zwizytować całą diecezję, najpierw osobiście, a w razie przeszkód najpierw biskupa adiutora/
pomocniczego/ wikariusza generalnego lub diecezjalnego/ innego prezbitera.
Kanon 397 - Przepisy dotyczące wizytacji
§ 1. Ordinariae episcopali visitationi obnoxiae sunt personae, instituta catholica, res et loca sacra, quae
intra dioecesis ambitum continentur.
§ 2. Sodales institutorum religiosorum iuris pontificii eorumque domos Episcopus visitare potest in
casibus tantum iure expressis.
§ 1. Zwyczajnej wizytacji biskupiej podlegają osoby, instytucje katolickie, rzeczy i miejsca święte,
znajdujące się w obrębie diecezji.
§ 2. Członków instytutów zakonnych na prawie papieskim oraz ich domy, biskup może wizytować jedynie
w przypadkach przewidzianych przez prawo.
Chodzi tutaj o przedmiot:
- osoby [duchowni, świeccy]
- instytucje katolickie[ szkoły, Caritas itd.]
- rzeczy [np. relikwie]
- miejsca święte[ np. kościoły, cmentarze]
Członkowie instytutów zakonnych i domy mają ustawę wewnętrzną. Podlegają wizytacji wyższych osób
zakonnych. Bp może wizytować tylko duszpasterstwo, sprawowanie kultu publicznego.
Kanon 398 - Pilność i skromność podczas wizytacji
Studeat Episcopus debita cum diigentia pastoralem visitationem absolvere; caveat ne superfluis
sumptibus cuiquam gravis onerosusve sit.
Pasterską wizytację biskup winien odbywać z należytą pilnością, wystrzegając się, by przez zbytnie
wydatki nie stał się dla nikogo przykry czy uciążliwy.
67
Prawo kanoniczne I
Kanon 399 - Obowiązek składania sprawozdania z wizytacji
§ 1. Episcopus dioecesanus tenetur singulis quinquenniis relationem Summo Pontifici exhibere super
statu dioecesis sibi commissae, secundum formam et tempus ab Apostolica Sede definita.
§ 2. Si annus pro exhibenda relatione determinatus ex toto vel ex parte inciderit in primum biennium ab
inito dioecesis regimine, Episcopus pro ea vice a conficienda et exhibenda relatione abstinere potest.
§ 1. Biskup diecezjalny obowiązany jest co pięć lat przedstawiać Papieżowi sprawozdanie o stanie
powierzonej sobie diecezji, według formy i w czasie określonym przez Stolicę Apostolską.
§ 2. Jeśli rok wyznaczony na przedłożenie sprawozdania przypadnie w całości lub części w pierwszym
dwuleciu pasterzowania diecezją, biskup może powstrzymać się od sporządzenia i przedstawienia
sprawozdania.
Składa się go Papieżowi.
Ścisły obowiązek wchodzi po upływie pięciu lat od przejęcia diecezji, dano mu czas oswojenia się z
diecezją.
Formula Relacionis Quin Quennalis- zawiera sposób sporządzenia takiego sprawozdania.
Wysyła się go poprzez Nuncjature do Kongregacji Biskupów/ Ewentualnie Kongregacji Ewangelizacji
Narodów. Potem to idzie do Papieża.
Kanon 400 - Obowiązek wizyty ad limina apostorolum [do ad progów apostolskich]
§ 1. Episcopus dioecesanus, eo anno quo relationem Summo Pontifici exhibere tenetur, nisi aliter ab
Apostolica Sede statutum fuerit, ad Urbem, Beatorum Apostolorum Petri et Pauli sepulcra veneraturus,
accedat et Romano Pontifici se sistat.
§ 2. Episcopus praedictae obligationi per se ipse satisfaciat, nisi legitime sit impeditus; quo in casu eidem
satisfaciat per coadiutorem, si quem habeat, vel auxiiarem, aut per idoneum sacerdotem sui presbyterii,
qui in sua dioecesi resideat.
§ 3. Vicarius apostolicus huic obligationi satisfacere potest per procuratorem etiam in Urbe degentem;
Praefectus apostolicus hac obligatione non tenetur.
§ 1. Jeśli Stolica Apostolska inaczej nie zadecyduje, biskup diecezjalny powinien w tym roku, w którym
jest obowiązany przedłożyć sprawozdanie, udać się do Rzymu dla uczczenia grobów świętych Apostołów
Piotra i Pawła oraz spotkania się z Biskupem Rzymu.
§ 2. Powyższy obowiązek biskup powinien wypełnić osobiście, chyba że nie może tego uczynić z powodu
zgodnej z prawem przeszkody. W takim przypadku obowiązek ten ma wypełnić przez koadiutora, gdy go
posiada, albo przez biskupa pomocniczego, albo przez odpowiedniego kapłana swego prezbiterium,
mieszkającego w jego diecezji.
§ 3. Wikariusz apostolski może wypełnić ten obowiązek przez zastępcę, nawet przybywającego w
Rzymie. Prefekt apostolski nie ma tego obowiązku.
Ma wykonać ten obowiązek w roku, w którym ma złożyć sprawozdanie.
Do Rzymu ma się udać dla uczczenia grobów apostolskich, celebracji Eucharystii z Papieżem i spotkać z
Nim. Wszyscy biskupi mają raczej to spotkanie danego regionu.
Trzeba go osobiście wypełnić, chyba że istnieje przeszkoda to poprzez koadiutora/bp pomocniczego/
odpowiedniego kapłana z terenu diecezji.
Kanon 401 - Rezygnacja z urzędu
§ 1. Episcopus dioecesanus, qui septuagesimum quintum aetatis annum expleverit, rogatur ut
renuntiationem ab officio exhibeat Summo Pontifici, qui omnibus inspectis adiunctis providebit.
§ 2. Enixe rogatur Episcopus dioecesanus, qui ob infirmam valetudinem aliamve gravem causam officio
suo adimplendo minus aptus evaserit, ut renuntiationem ab officio exhibeat.
§ 1. Biskup diecezjalny, który ukończył siedemdziesiąty piąty rok życia, jest proszony o złożenie na ręce
Papieża rezygnacji z zajmowanego urzędu. Po rozważeniu wszystkich okoliczności, Papież podejmie
decyzję.
68
Prawo kanoniczne I
§ 2. Usilnie prosi się biskupa diecezjalnego, który z powodu choroby lub innej poważnej przyczyny nie
może w sposób właściwy wypełniać swojego urzędu, by przedłożył rezygnację z urzędu.
Po 75roku życia jest proszony[rogatur] o rezygnacje złożoną na ręce Papieża.
Wytworzyła się praktyka od SWII, że dymisje składają wszyscy, ale tekst prawny nie jest objęty ścisłym
obowiązkiem z racji na formę prośby a nie nakazu.
[Enixe rogatur] usilnie prosi się, by bp który nie może pełnić urzędu z racji choroby ubiegał się o
dymisję.
Kanon 402 - Prawa Biskupa Emeryta
§ 1. Episcopus, cuius renuntiatio ab officio acceptata fuerit, titulum emeriti suae dioecesis retinet, atque
habitationis sedem, si id exoptet, in ipsa dioecesi servare potest, nisi certis in casibus ob specialia
adiuncta ab Apostolica Sede aliter provideatur.
§ 2. Episcoporum conferentia curare debet ut congruae et dignae Episcopi renuntiantis sustentationi
provideatur, attenta quidem primaria obligatione, qua tenetur dioecesis cui ipse inservivit.
§ 1. Biskup, którego zrzeczenie się urzędu zostało przyjęte, zachowuje tytuł emeryta swojej diecezji i jeśli
sobie tego życzy, może zachować mieszkanie w tej diecezji, chyba że w pewnych przypadkach inaczej
zadecyduje Stolica Apostolska ze względu na specjalne okoliczności.
§ 2. Konferencja Episkopatu powinna zatroszczyć się o zabezpieczenie biskupowi zrzekającemu się
odpowiedniego i godnego utrzymania, mając w pierwszym rzędzie na uwadze obowiązek ciążący w tym
zakresie na diecezji, której on służył.
Zachowuje tytuł biskupa emeryta swojej diecezji, zachowuje mieszkanie. Pozostaje nadal członkiem
kolegium biskupiego, zachowuje komunię hierarchiczna z innymi członkami, ma prawo udziału w
Soborze Powszechnym i to z głosem decydującym. Konferencja Episkopatu-określa przepisy takich
biskupów.
15.10.1997 „Status Prawny Bp Polskich rezygnujących z urzędów”[określa minimum prawne i
materialne]
Artykuł 3: De Episcopis coadiutoribus et auxiliaribus – Biskupi koadiutorzy i
pomocniczy
Kanon 403
§ 1. Cum pastorales dioecesis necessitates id suadeant, unus vel plures Episcopi auxiliares, petente
Episcopo dioecesano, constituantur Episcopus auxiliaris iure successionis non gaudet.
§ 2. Gravioribus in adiunctis, etiam indolis personalis, Episcopo dioecesano dari potest Episcopus
auxiiaris specialibus instructus facultatibus.
§ 3. Sancta Sedes, si magis opportunum id ipsi videatur, ex officio constituere potest Episcopum
coadiutorem, qui et ipse specialibus instruitur facultatibus; Episcopus coadiutor iure successionis gaudet.
§ 1. Jeśli to zalecają pasterskie potrzeby diecezji, na prośbę biskupa diecezjalnego ustanowieni zostają
jeden lub kilku biskupów pomocniczych. Biskupowi pomocniczemu nie przysługuje prawo następstwa.
§ 2. W poważniejszych okolicznościach, o charakterze także personalnym, biskupowi diecezjalnemu
może być dany biskup pomocniczy, wyposażony w specjalne uprawnienia.
§ 3. Jeśli Stolicy Świętej wyda się to bardziej wskazane, może z urzędu ustanowić biskupa koadiutora,
wyposażonego w specjalne uprawnienia. Biskup koadiutor ma prawo następstwa.
SW II Christus Dominus nr 26
Biskup diecezjalny z zasady wychodzi z prośbą do Stolicy Apostolskiej o takiego biskupa.
Ma być jeden albo więcej. W Mediolanie swego czasu było ich siedmiu. Biskup pomocniczy nie ma
prawa następstwa [iure succesionis non gaudet] po śmierci diecezjalnego. Biskup II pomocniczy może
być dany przez Stolicę Apostolską. Bp Coadiutor ma prawo sukcesji. Ma specjalne uprawnieniaokreślone w bulli nominacyjnej.
69
Prawo kanoniczne I
Kanon 404
§ 1. Episcopus coadiutor officii sui possessionem capit, cum litteras apostolicas nominationis, per se vel
per procuratorem, ostenderit Episcopo dioecesano atque collegio consultorum, praesente curiae
cancellario, qui rem in acta referat.
§ 2. Episcopus auxiiaris officii sui possessionem capit, cum litteras apostolicas nominationis ostenderit
Episcopo dioecesano, praesente curiae cancellario, qui rem in acta referat.
§ 3. Quod si Episcopus dioecesanus plene sit impeditus, sufficit ut tum Episcopus coadiutor, tum
Episcopus auxiliaris litteras apostolicas nominationis ostendant collegio consultorum, praesente curiae
cancellario.
§ 1. Biskup koadiutor obejmuje swój urząd przez okazanie nominacyjnego pisma apostolskiego osobiście lub przez pełnomocnika - biskupowi diecezjalnemu oraz kolegium konsultorów, w obecności
kanclerza kurii, który winien spisać protokół.
§ 2. Biskup pomocniczy obejmuje swój urząd przez okazanie nominacyjnego pisma apostolskiego
biskupowi diecezjalnemu, w obecności kanclerza kurii, który winien sporządzić protokół.
§ 3. Gdyby biskup diecezjalny miał niepokonalne przeszkody, wtedy wystarcza gdy biskup koadiutor lub
biskup pomocniczy, przedstawia apostolskie pismo nominacyjne kolegium konsultorów, w obecności
kanclerza kurii.
Trzeba do diecezji przywieźć bullę nominacyjną, osobiście lub przez kogoś. Bp Coadiutor musi ją
dostarczyć bp diecezjalnemu oraz kolegium konsultorów, w obecności kanclerza sporządzającego
protokół. Bp pomocniczy okazuje tylko bp diecezjalnemu.
Kanon 405 - Obowiązki i prawa Bp Koadiutora i pomocniczego
§ 1. Episcopus coadiutor, itemque Episcopus auxiiaris, obligationes et iura habent quae determinantur
praescriptis canonum qui sequuntur, atque in litteris suae nominationis definiuntur.
§ 2. Episcopus coadiutor et Episcopus auxiliaris, de quo in can. 403, § 2, Episcopo dioecesano in
universo dioecesis regimine adstant atque eiusdem absentis vel impedit vices supplent.
§ 1. Obowiązki i prawa biskupa koadiutora oraz biskupa pomocniczego określają zamieszczone poniżej
kanony, jak również pismo nominacyjne.
§ 2. Biskup koadiutor oraz biskup pomocniczy, o którym w kan. 403, § 2, winni wspomagać biskupa
diecezjalnego w całym zarządzaniu diecezją, a także zastępować go w czasie, gdy jest nieobecny lub gdy
ma przeszkody.
Pismo no minacyjne i kanony określaja obowiązki i prawa.Podstawowym obowiązkiem jest
wspomaganie bp diecezjalnego w całym zarządzie diecezją.
Kanon 406 - Obowiązek ustanowienia bs koadiutora/ pomocniciusza wikariuszem
generalnym
§ 1. Episcopus coadiutor, itemque Episcopus auxiiaris, de quo in can. 403, § 2, ab Episcopo dioecesano
Vicarius generalis constituatur; insuper ipsi prae ceteris Episcopus dioecesanus committat quae ex iure
mandatum speciale requirant.
§ 2. Nisi in litteris apostolicis aliud provisum fuerit et firmo praescripto § 1, Episcopus dioecesanus
auxiliarem vel auxiiares suos constituat Vicarios generales vel saltem Vicarios episcopales, ab auctoritate
sua , aut Episcopi coadiutoris vel Episcopi auxiiaris de quo in can. 403, § 2, dumtaxat dependentes.
§ 1. Biskupa koadiutora oraz biskupa pomocniczego, o którym w kan. 403, § 2, biskup diecezjalny winien
ustanowić wikariuszem generalnym. Im też, przed innymi, biskup diecezjalny powinien powierzać to, co
na podstawie prawa wymaga specjalnego zlecenia.
§ 2. Jeśli czego innego nie przewidziano w papieskim piśmie, i zachowując przepis § 1, biskup
diecezjalny winien ustanowić biskupa pomocniczego lub biskupów pomocniczych, wikariuszami
generalnymi lub przynajmniej wikariuszami biskupimi zależnymi tylko od jego władzy, bądź też od władzy
biskupa koadiutora lub biskupa pomocniczego, o którym w kan. 403, § 2.
70
Prawo kanoniczne I
Kanon 407 - Współpraca między bp diecezjalnym a dwoma innymi biskupami
§ 1. Ut quam maxime praesenti et futuro dioecesis bono faveatur, Episcopus dioecesanus, coadiutor
atque Episcopus auxiiaris de quo in can. 403, § 2, in rebus maioris momenti sese invicem consulant.
§ 2. Episcopus dioecesanus in perpendendis causis maioris momenti, praesertim indolis pastoralis,
Episcopos auxiiares prae ceteris consulere velit.
§ 3. Episcopus coadiutor et Episcopus auxiiaris, quippe qui in partem sollicitudinis Episcopi dioecesani
vocati sint, munia sua ita exerceant, ut concordi cum ipso opera et animo procedant.
§ 1. Mając na uwadze możliwie najlepsze zagwarantowanie, aktualnie i w przyszłości, dobra diecezji,
biskup diecezjalny, koadiutor i biskup pomocniczy, o którym w kan. 403, § 2, winni się wzajemnie
konsultować w ważniejszych sprawach.
§ 2. Wypada, aby biskup diecezjalny w rozważaniu ważniejszych spraw, zwłaszcza duszpasterskich,
konsultował się na pierwszym miejscu z biskupami pomocniczymi.
§ 3. Biskup koadiutor i biskup pomocniczy, z racji swego powołania do udziału w troskach biskupa
diecezjalnego, tak mają wypełniać swoje zadania, ażeby postępowali zgodnie z nim w duchu i działaniu.
Obowiązek
konsultacji.
Taki
Bp
pomiwien
być
zależny
od
bp
diecezjalnego.
Władza zależna od decyzji bp diecezjalnego, są mu podlegli. Także bp diecezjalny powinien uzgadniać
ważniejsze sprawy z bp pomocniczymi.
Kanon 408 - Czynności liturgiczna
Can. 408 — § 1. Episcopus coadiutor et Episcopus auxiiaris, iusto impedimento non detenti, obligantur[są
obowiązani] ut, quoties Episcopus dioecesanus id requirat, pontificalia et alias functiones obeant, ad quas
Episcopus dioecesanus tenetur.
§ 2. Quae episcopalia iura et functiones Episcopus coadiutor aut auxiliaris potest exercere, Episcopus
dioecesanus habitualiter alii ne committat.
§ 1. Biskup koadiutor i biskup pomocniczy, jeśli tylko nie tłumaczy ich słuszna przeszkoda, ilekroć biskup
diecezjalny by tego potrzebował, obowiązani są wykonywać czynności pontyfikalne oraz inne funkcje, do
których zobowiązany jest sam biskup diecezjalny.
§ 2. Uprawnień i czynności, które biskup koadiutor i pomocniczy mogą wykonać, biskup diecezjalny nie
powinien zlecać na stale komu innemu.
Chodzi te fontifikalia do których jest zobowiązany sam bp diecezjalny.
Wyjątek-słuszna
przeszkoda,
która
byłaby
po
stronie
Ważna jest hierarchia władzy w mianowaniu.
bp
pomocniczego[chroba].
Kanon 409 - Wakans Stolicy Biskupiej [Sede vacante]
§ 1. Vacante sede episcopali, Episcopus coadiutor statim fit Episcopus dioecesis pro qua fuerat
constitutus, dummodo possessionem legitime ceperit.
§ 2. Vacante sede episcopali, nisi aliud a competenti auctoritate statutum fuerit, Episcopus auxiliaris,
donec novus Episcopus possessionem sedis ceperit, omnes et solas servat potestates et facultates
quibus sede plena, tamquam Vicarius generalis vel tamquam Vicarius episcopalis, gaudebat; quod si ad
munus Administratoris dioecesani, qui regimini dioecesis praeest.
§ 1. Z chwilą wakansu stolicy biskupiej, biskup koadiutor staje się od razu biskupem diecezji, dla której
został ustanowiony, jeśli zgodnie z przepisami prawa objął swój urząd.
§ 2. Jeśli kompetentna władza nie zarządziła czego innego, z chwilą wakansu stolicy biskupiej, biskup
pomocniczy zachowuje - do czasu objęcia diecezji przez nowego biskupa - wszystkie, ale tylko te, władze
i uprawnienia, które przed wakansem stolicy biskupiej posiadał jako wikariusz generalny lub wikariusz
biskupi. Gdy nie został administratorem diecezji, tę swoją władzę, chociaż jest udzielona na mocy prawa,
powinien wykonywać w zależności od władzy administratora diecezji, kierującego diecezją.
71
Prawo kanoniczne I
Odręna sytuacja prawna- dot. Bp koadiutora i pomocniczego- zasada,że bp koadiutor staje się
natychmiast[ipso iure] bp diecezji, po śmierci bp diecezjalnego, jeśli skutecznie objął swój urząd.
Bp pomocniczy do czasu objęcia decezji przez nowego bp zachowuje wszystkie swoje władze i
uprawnienia, ale tylko te, które posiadał przed wakansem[ jako wikariusz generalny lub wikariusz
biskupi].
Bp pomocniczy traci urząd wikariusza generalnego ale nie traci swoich uprawnień. Gdyby ten bp nie
został bp diecezji, bp pomocniczy zachowuje swój urząd administratora diecezji do czasu gdy nie mianują
nowego bp diecezjalnego.
Kanon 410 - Obowiązek rezydencji w diecezji
Episcopus coadiutor et Episcopus auxiliaris obligatione tenentur, sicut et ipse Episcopus dioecesanus,
residendi in dioecesi; a qua praeterquam ratione alicuius officii extra dioecesim implendi aut feriarum
causa, quae ultra mensem ne protrahantur, nonnisi ad breve tempus discedant.
Podobnie jak sam biskup diecezjalny, biskup koadiutor i biskup pomocniczy, mają obowiązek
przebywania w diecezji, której - oprócz wykonywania jakiegoś urzędu poza diecezją oraz wakacji, nie
przekraczających jednego miesiąca - nie powinni opuszczać, chyba że na krótki czas.
Dotyczy on wszystkich kategorii biskupów. Ma obowiązek personalny przebywania w diecezji. Wyjątki:
-wyjazd do innego urzedu,
-wakacje nie dłużej niż 1 miesiąc
- na krótki czas.
Kanon 411 - Zrzeczenie się urzedu przez biskupa koadiutora lub/i pomocniczego
Episcopo coadiutori et auxiiari, ad renuntiationem ab officio quod attinet, applicantur praescripta cann.
401 et 402, § 2.
Gdy chodzi o zrzeczenie się urzędu, to do biskupa koadiutora i pomocniczego mają zastosowanie
przepisy kan. 401 i 402, § 2.
Ustawodawca nakazuje aplikacje przepisów Kan. 401-402.
Rozdział III: De Sede impedita et de sede vacante – Przeszkoda w działaniu i wakans
Stolicy
Artykuł I: De Sede Impedita – Przeszkoda w działaniu Stolicy
Kanon 412 - Określinie Sede impedita
Sedes episcopalis impedita intellegitur, si captivitate, relegatione, exsiio aut inhabilitate Episcopus
dioecesanus plane a munere pastorali in dioecesi procurando praepediatur, ne per litteras quidem valens
cum dioecesanis communicare.
Uważa się, że stolica biskupia ma przeszkodę w działaniu, jeżeli biskup diecezjalny na skutek uwięzienia,
usunięcia, wygnania lub niezdatności, jest całkowicie pozbawiony możności wypełniania pasterskiej
posługi w diecezji, nie mogąc nawet listownie porozumiewać się z diecezjanami.
Gdy biskup jest pozbawiony posługi diecezjalnej, nawet pozbawiony porozumiewania się listownie z
diecezją. Przyczyny kodeksowe sede imperita: katalog zamknięty.
1) uwięzienie [captivitas]
2) usunięcie [relegacjo]
3) wyganianie [egzilio]
4) niezdatność [inhabilitas]
5)kara kościelna [kan.415]
72
Prawo kanoniczne I
Konieczna jest całkowita niezdatność do sprawowania władzy.
Kanon 413
§ 1. Sede impedita, regimen dioecesis, nisi aliter Sancta Sedes pro providerit, competit Episcopo
coadiutori, si adsit; eo deficiente aut impedito, alicui Episcopo auxiiari aut Vicario generali vel episcopali
aliive sacerdoti, servato personarum ordine statuto in elencho ab Episcopo dioecesano quam primum a
capta dioecesis possessione componendo; qui elenchus cum Metropolitana communicandus singulis
saltem triennis renoventur atque a cancellario sub secreto servetur.
§ 2. Si deficiat aut impediatur Episcopus coadiutor atque elenchus, de quo in § 1, non suppetat, collegii
consultorum est sacerdote meligere, qui dioecesim regat.
§ 3. Qui dioecesis regimen, ad normam § § 1 vel 2, susceperit, quam primum Sanctam Sedem moneat de
sede impedita ac de suspecto munere.
§ 1. Jeśli Stolica Apostolska czego innego nie zarządzi, w przypadku przeszkody w działaniu stolicy
kierowanie diecezją przysługuje - jeśli jest - biskupowi koadiutorowi. Gdy takiego nie ma albo sam ma
przeszkodę, władzę przejmuje któryś z biskupów pomocniczych, wikariusz generalny lub biskupi, albo
inny kapłan, według kolejności ustalonej w wykazie, który biskup diecezjalny winien sporządzić możliwie
najszybciej po objęciu diecezji. Wykaz ten należy podać do wiadomości metropolity i odnawiać
przynajmniej co trzy lata, a przechowuje go kanclerz, zachowując tajemnicę.
§ 2. Jeśli nie ma biskupa koadiutora lub ma przeszkody i nie ma wykazu, o którym w § 1, wtedy kolegium
konsultorów wybiera kapłana, aby kierował diecezją.
§ 3. Kto zgodnie z przepisem §§ 1 lub 2, przejął rządy diecezją, powinien możliwie najszybciej
powiadomić Stolicę Apostolską o przeszkodzie w działaniu stolicy biskupiej i o podjęciu zadania.
Katalog ważności:
a) Biskup Koadiutor
b) Bp Pomocniczy
c) Wikariusz Generalny lub Biskupi
d) inny Kapłan według Elemco30
Abp diecezji podległej bezpośrednio Stolicy Apostolskiej, tzw. „wyjętej”, przekazuje tą listę Metropolicie
Wybranemu przez siebie.[Pastor Bonus nr 75].
Brak Bp Koadiutora i brak wykazu => Kolegium Konsultrów wybiera Kapłana [Sacerdotem]- Prezbiter i
Biskup. Kto przejmuje to zadanie musi jak najszybciej powiadomić Stolicę Apostolską.
Kanon 414 - Charakter władzy kierującego diecezją tymczasowo [ad interim]
Quilibet ad normam can. 423 vocatus ut ad interim dioecesis curam pastoralem gerat pro tempore quo
sedes impeditur tantum, in cura pastorali dioecesis exercenda tenetur obligationibus atque potestate
gaudet, quae iure Administratori dioecesano competunt.
Kto zgodnie z kan. 413 zostanie powołany do sprawowania tymczasowo pasterskiej posługi diecezją, a
więc tylko w okresie przeszkody w działaniu stolicy, w pasterzowaniu diecezją ma te same obowiązki i
posiada taką samą władzę, jakie prawo przyznaje administratorowi diecezji.
Ma te same obowiązki i władzę, jakie prawo przykazuje Administratorowi.
Kanon 415 - Przeszkoda w działaniu na skutek kary kościelnej
Si Episcopus dioecesanus poena ecclesiastica a munere exercendo prohibeatur, Metropolita aut, si is
deficiat vel de eodem agatur, suffraganeus antiquior promotione ad Sanctam Sedem statim reccurat, ut
ipsa provideat.
30
Elemco- lista, którą podaje Bp Diecezjalny Metropolicie, zawiera kolejność hierarchii Kapłanów w Diecezji.
73
Prawo kanoniczne I
Gdyby na skutek kary kościelnej biskup diecezjalny nie mógł sprawować swojej posługi, wówczas
metropolita, a jeśli go nie ma lub o niego chodzi, najstarszy promocją sufragan, powinien natychmiast
powiadomić Stolicę Świętą, ażeby sama zaradziła.
Biskup musiałby popełnić jakieś przestępstwo.
Wówczas karą może być 31:
- ekskomunika lata sentencie32
- suspensa
Artykuł II: De Sede Vacante - Wakans Stolicy Biskupiej
Kanon 416 - Przyczyny wakansu
Sedes episcopalis vacat Episcopi dioecesani morte, renuntiatione a Romano Pontifice acceptata,
translatione ac privatione Episcopo intimata.
Stolica biskupia wakuje na skutek śmierci biskupa diecezjalnego, zrzeczenia przyjętego przez Biskupa
Rzymskiego, przeniesienia i pozbawienia, po powiadomieniu o tym biskupa.
Katalog przyczyn:
-śmierć bp diecezjalnego [mors]
-zrzeczenie się urzędu [renunciacio]
-przeniesienie[translacjo]
-pozbawienie urzędu [privacio]33
Kanon 417 - Określenie czasu ważności aktów prawnych
Vim habent omnia quae gesta sunt a Vicario generali aut Vicario episcopali, donec certam de obitu
Episcopi dioecesani notitiam iidem acceperint, itemque quae ab Episcopo dioecesano aut a Vicario
generali vel episcopali gesta sunt, donec certam de memoratis actibus pontificiis notitiam receperint.
Zachowuje moc wszystko, co zostało dokonane przez wikariusza generalnego lub wikariusza biskupiego
do momentu otrzymania przez nich pewnej wiadomości o śmierci biskupa diecezjalnego. Podobnie to, co
zostało dokonane przez biskupa diecezjalnego albo przez wikariusza generalnego czy biskupiego, aż do
otrzymania pewnej wiadomości o wspomnianych papieskich aktach.
Śmierć - zachowuje moc, co dokonał bp koadiutor, pomocniczy do czasu gdy otrzymał pewną informację
o śmierci bp diecezjalnego. Podobnie względem zrzeczenia się urzędu.
Przeniesienie / pozbawienie urzędu- ważne jest to, co dokonał sam bp diecezjalny lub [jego] wikariusz
generalny do otrzymania pewnej wiadomości o odpowiednich aktach papieskich.
Kanon 418 - Władza bp diecezji w diecezji ad quo po przeniesieniu do diecezji ad quem
§ 1. A certa translationis notitia, Episcopus intra duos menses debet dioecesim ad quam petere eiusque
canonicam possessionem capere autem captae possessionis dioecesis novae, dioecesis a qua vacat.
31
Por. Kan. 1333.
Ekskomunika late sentenciae - nikt nie musi jej nakładać, sama zapada.
33
Por. Kan. 196, Kan.. 1366.
32
74
Prawo kanoniczne I
§ 2. A certa translationis notitia usque ad canonicam novae dioecesis possessionem, Episcopus
translatus in dioecesi a qua:
1° Administratoris dioecesani potestatem obtinet eiusdemque obligationibus tenetur, cessante qualibet
Vicarii generalis et Vicarii episcopalis potestate, salvo tamen can. 409, § 2;
2° integram percipit remunerationem officio propriam.
§ 1. Licząc od chwili otrzymania pewnej wiadomości o przeniesieniu, biskup powinien w ciągu dwóch
miesięcy udać się do nowej diecezji i objąć ją kanonicznie. Od dnia objęcia nowej diecezji,
dotychczasowa diecezja wakuje.
§ 2. Od otrzymania pewnej wiadomości o przeniesieniu do czasu kanonicznego objęcia nowej diecezji,
biskup przeniesiony w dotychczasowej diecezji:
1° otrzymuje władzę i przejmuje obowiązki administratora diecezji; ustaje jednak wszelka władza
wikariusza generalnego i wikariusza biskupiego, z zachowaniem wszakże kan. 409, § 2;
2° pobiera pełne wynagrodzenie związane z urzędem.
W ciągu dwóch miesięcy bp ma obowiązek udać się do nowej diecezji i objąć tam porządek.
Od chwili posessio canonica, ta stara diecezja wakuje.
Od otrzymania pewnej wiadomości o przeniesieniu do czasu objęcia, bp diecezjalny w diecezji ad quo
utrzymuje władzę Administratora diecezji; ustaje jednak wszelka władza jego wikariusza generalnego i
biskupiego[nawet jeśli to bp pomocniczy]. Wyjątek: [Kan.409] pobiera bp diecezjalny pełne
wynagrodzenie związane z urzędem.
Kanon 419 - Kierowanie diecezją od chwili zawakowania diecezji do chwili ustanowienia
Administratora diecezjalnego
Sede vacante, regimen dioecesis, usque ad constitutionem Administratoris dioecesani, ad Episcoporum
auxiliarem, et si plures sint, ad eum qui promotione si antiquior devolvitur deficiente autem Episcopo
auxiliari, ad collegium consultorum, nisi a Sancta Sede aliter provisum fuerit. Qui ita regimen dioecesis
assumit, sine mora convocet collegium competens ad deputandum Administratorem dioecesanum.
W wypadku wakansu stolicy, aż do ustanowienia administratora diecezji, rządy diecezją przechodzą na
biskupa pomocniczego, a gdy jest ich kilku, na najstarszego promocją; jeśli zaś nie ma biskupa
pomocniczego - na kolegium konsultorów, chyba że Stolica Święta inaczej zarządziła. Kto tak przejmuje
rządy diecezją, powinien bezzwłocznie zwołać kolegium kompetentne do wyznaczenia administratora
diecezji.
Następuje w starej diecezji wakans[nie ma rządzącego]. Osiem dni- czas na wybór Administratora
diecezji, który będzie rządził do chwili posessio canonica przez nowego biskupa diecezji. Zasada- rządy
diecezją przechodzą na biskupa pomocniczego, jeśli jest jeden( jak jest więcej to na najstarszego
promocją). Nie otrzymuje Bp koadiutora ponieważ z mocy prawa stałby się biskupem diecezjalnym[ wg
prawa sukcesii]. Gdy nie ma bp pomocniczego władza przypada na Kolegium Konsultorów. Kto w tym
trybie przejmuje władze, ma obowiązek zwołać niezwłocznie kolegium konsultorów.
Kanon 420 - Wakans stolicy wikariatu i prefektury apostolskiej
In vicariatu vel praefectura apostolica, sede vacante, regimen assumit Pro- Vicarius vel Pro-Praefectus ad
hunc tantum effectum a Vicario vel a Praefecto immediate post captam possessionem nominatus, nisi
aliter a Sancta Sede statutum fuerit.
W wypadku wakansu stolicy wikariatu lub prefektury apostolskiej, rządy przejmuje prowikariusz lub
proprefekt, mianowany w tym tylko celu przez wikariusza lub prefekta apostolskiego bezpośrednio po
objęciu w posiadanie stolicy, chyba że Stolica Święta co innego zarządziła.
Rządy przejmuje Prowikariusz i Proprefekt.
Kanon 421 - Wybór Administratora diecezji
75
Prawo kanoniczne I
§ 1. Intra octo dies ab accepta vacationis sedis episcopalis notitia, Administrator dioecesanus, qui nempe
dioecesim ad interim regat, eligendus est a collegio consultorum, firmo praescripto can. 502, § 3.
§ 2. Si intra praescriptum tempus Administrator dioecesanus, quavis de causa, non fuerit legitime electus,
eiusdem deputatio devolvitur ad Metropolitam, et si vacans sit ipsa Ecclesia metropolitana aut
metropolitana simul et suffraganea, ad Episcopum suffraganeum promotione antiquiorem.
§ 1. W ciągu ośmiu dni od uzyskania wiadomości o zawakowaniu stolicy biskupiej, kolegium konsultorów
powinno wybrać administratora diecezji, tego mianowicie, który będzie rządził diecezją - z zachowaniem
przepisu kan. 502, § 3.
§ 2. Jeśli z jakiejkolwiek przyczyny administrator diecezji nie został zgodnie z prawem wybrany w
przepisanym czasie, wyznaczenie go przechodzi na metropolitę. Gdyby zaś zawakował Kościół
metropolitalny albo równocześnie metropolitalny i sufragalny, biskup sufragan najstarszy promocją.
Kompetencje do wyboru Administratora ma Kolegium Konsultorów[ma prawo podczas wakansu
St.Apostolskiej]. Nie powinno to przekroczyć ośmiu dni od uzyskania wiadomości o zawakowaniu St.
Apostolskiej. Konferencja Episkopatu może wprowadzić, że kompetencje Kolegium Konsultorów zostały
powierzone Kapitułom Katedralnym 34.
Jeżeli w czasie 8 dni lub jakiejkolwiek przyczyny Administrator nie zostanie wybrane, prawo jego
wyboru przypada Metropolicie. Metropolita, któy zmarł- prawo wyznaczenia przechodzi na
Sufragana(Bp najstarszy promocją). Obliczanie terminu jest regulowane w kan. 203, nie liczy się dnia, w
którym otrzymają wiadomość lecz następny.
Kanon 422 - Obowiązek powiadomienia St. Apostolskiej
Episcopus auxiiaris et, si is deficiat, collegium consultorum quantocius de morte Episcopi, itemque
electus in Administratorem dioecesanum de sua electione Sedem Apostolicam certiorem faciant.
Biskup pomocniczy, a gdy go nie ma, kolegium konsultorów ma obowiązek powiadomić jak najszybciej
Stolicę Apostolską o śmierci biskupa, a ten, kogo wybrano administratorem diecezji, o swoim wyborze.
Bp pomocniczy / Kolegium Konsultorów są zobowiązaniu powiadomienia jak najszybciej o śmierci
biskupa St. Apostolską. A nowo wybrany Administrator ma zawiadomić o swoim wyborze.
Kanon 423 - Zasady dotyczące wyboru Administratora
§ 1. Unus deputetur Administrator dioecesanus, reprobata contraria consuetudine; secus electio irrita est.
§ 2. Administrator dioecesanus ne simul sit oeconomus; quare si oeconomus dioecesis in Administratorem electus
fuerit, alium pro tempore oeconomum eligat consilium a rebus oeconomicis.
§ 1. Należy wyznaczyć jednego administratora diecezji. Przeciwny zwyczaj jest odrzucony a dokonany wybór
nieważny.
§ 2. Administrator diecezji nie powinien być równocześnie ekonomem. Stąd w wypadku wyboru ekonoma diecezji
na administratora, Rada do spraw ekonomicznych powinna wybrać na ten czas innego ekonoma.
Nakaz - wyznaczyć jednego [uniius] Administratora, zwyczaje inne są odwołane.
Zasada - zakaz łączenia funkcji Administratora i Ekonoma.
W przypadku wyboru na Administratora Ekonoma, Rada Ekonomiczna wybiera na ten czas kogoś
innego.
Kanon 424 - Aplikacja przepisów o wyborze do wyboru Administratora diecezji
Administrator dioecesanus eligatur ad normam cann. 165-178.
Administrator diecezji ma być wybrany zgodnie z kan. 165-178. 35
34
35
W Polsce tego nie ma.
Dodatkowo trzeba przeczytać od Kan. 184-196
76
Prawo kanoniczne I
Kanon 425 - Warunki wyboru na administratora diecezji
§ 1. Valide ad munus Administratoris dioecesani deputari tantum potest sacerdos qui trigesimum quintum
aetatis annum expleverit et ad eandem vacantem sedem non fuerit iam electus, nominatus vel
praesentatus.
§ 2. In Administratorem dioecesanum eligatur sacerdos, qui sit doctrina et prudentia praestans.
§ 3. Si praescriptae in § 1 condiciones posthabitae fuerint, Metropolita aut, si ipsa Ecclesia metropolitana
vacans fuerit, Episcopus suffraganeus promotione antiquior, agnita rei veritate, Administratorem pro ea
vice deputet; actus autem illius qui contra praescripta § 1 sit electus, sunt ipso iure nulli.
§ 1. Na urząd administratora diecezji może być wybrany ważnie tylko kapłan, który ukończył trzydzieści
pięć lat i nie został już na wakującą stolicę wybrany, mianowany lub prezentowany.
§ 2. Na administratora diecezji należy wybrać kapłana odznaczającego się wiedzą i roztropnością.
§ 3. Jeśli nie uwzględniono warunków określonych w § 1, wtedy - po ustaleniu faktu - metropolita, a gdyby
chodziło o Kościól metropolitalny, biskup sufragan najstarszy promocją powinien tym razem wyznaczyć
administratora. Na mocy samego prawa nieważne są akty administratora wybranego wbrew
postanowieniom § 1.
Może to być tylko Kapłan[Sacerdos]-bp lub prezbiter.
Ukończenie 35roku życia.
Ten, kto nie został wybrany na wakującą St. Apostolską.
Trzeba się wyznaczać wiedzą i roztropnością.
Wybory Administratora są nieważne, gdy nie został zachowany paragraf 1. Nieważność wyboru - prawo
wyznaczenia przechodzi na Metropolitę.
Kanon 426 - Charakter władzy kierującego diecezją od wakansu do wyboru
Administratora diecezji
Qui, sede vacante, ante deputationem Administratoris dioecesani, dioecesim regat, potestate gaudet
quam ius Vicario generali agnoscit.
Kto w czasie wakansu stolicy kieruje diecezją przed wyznaczeniem administratora diecezji, posiada
władzę przyznaną przez prawo wikariuszowi generalnemu.
Jest to władza jak władza Wikariusza Generalnego [zwyczajna, ale nie jego własna; wykonawcza
ograniczona- np. sede vacante- nie może nic nowego wprowadzać].
Kanon 427 - Obowiązki i władza Administratora diecezjalnego
§ 1. Administrator dioecesanus tenetur obligationibus et gaudet potestate Episcopi dioecesani, iis
excludis quae ex rei natura aut ipso iure excipiuntur.
§ 2. Administrator dioecesanus, acceptata electione, potestatem obtinet, quin requiratur ullius confirmatio,
firma obligatione de qua in can. 833, n. 4.
§ 1. Administrator diecezji ma te same obowiązki i władzę co biskup diecezjalny, z wyjątkiem tych spraw,
które z natury rzeczy lub na mocy samego prawa są wyjęte.
§ 2. Administrator diecezji po przyjęciu wyboru otrzymuje władzę i nie potrzebuje niczyjego zatwierdzenia,
z zachowaniem obowiązku, o którym w kan. 833, n. 4.
Zasada- ta sama władza i obowiązki co bp diecezjalny.
Jego władza jest zwyczajna i własna; władza tymczasowa.
Elementy:
-Legalny wybór przez Kolegium Konsultorów [legitima eleccione]
-eleccione acceptata- decyzja przyjecia.
Nie potrzeba zatwierdzenia przyjęcia i zrzeczenia się. 36
36
Podobnie jak w przypadku Biskupa Rzymu
77
Prawo kanoniczne I
Konieczne jest obowiązek złożenia wyznania wiary przed Kolegium Konsurtowów [adieciitatem do
godziwości].
Kanon 428 - Działania Administratora
§ 1. Sede vacante nihil innoventur.
§ 2. Illi quid ad interim dioecesis regimen curant, vetantur quidpiam agere quod vel dioecesi vel
episcopalibus iuribus praeiudicium aliquod affere possit; speciatim prohibentur ipsi, ac proinde alii
quicumque, quominus sive per se sive per alium curiae dioecesanae documenta quaelibet subtrahant vel
destruant, aut in iis quidquam immutent.
§ 1. Podczas wakansu stolicy niczego nie należy zmieniać.
§ 2. Temu, kto tymczasowo kieruje diecezją, zabrania się podejmowania czynności, które by mogły
przynieść jakiś uszczerbek diecezji lub prawom biskupa. W szczególności zabrania mu się, tak samo jak i
komukolwiek innemu, osobiście lub przez kogoś, jakichkolwiek dokumentów z kurii zabierać, niszczyć lub
cokolwiek w nich zmieniać.
Sede vacante nihil innoventur - nie może nic zmieniać.
Zabrania mu się zabrania dokumentów z Kurii.
Kanon 429 - Obowiązki Administratora Diecezji
Administrator dioecesanus obligatione tenetur residendi in dioecesi et applicandi Missam pro populo ad
normam can. 388.
Administrator diecezji ma obowiązek rezydować w diecezji i odprawiać Mszę świętą za lud, zgodnie z
przepisem kan. 388.
Obowiązek rezydencji, obowiązek odprawiania Mszy pro populo.
Kanon 430 - Ustanie władzy Administratora diecezjalnego
§ 1. Munus Administratoris dioecesani cessat per captam a novo Episcopo dioecesis possessionem.
§ 2. Administratoris dioecesani remotio Sanctae Sedi reservatur renuntiatio quae forte ab ipso fiat,
authentica forma exhibenda est collegio ad electionem competenti, neque acceptatione eget; remoto aut
renuntiante Administratore dioecesano, aut eodem defuncto, alius eligatur Administrator dioecesanus ad
normam can. 421.
§ 1. Urząd administratora diecezjalnego wygasa z objęciem w posiadanie diecezji przez nowego biskupa.
§ 2. Usunięcie administratora diecezji jest zarezerwowane Stolicy Świętej. Ewentualne zrzeczenie się
winno być przedstawione w formie autentycznej kolegium kompetentnemu do dokonania wyboru, ale nie
wymaga przyjęcia. Po usunięciu administratora diecezji, zrzeczenia się lub śmierci, należy wybrać
nowego administratora diecezji, zgodnie z postanowieniem kan. 421.
Gdy nowy biskup zasiada na urzędzie posessio canonica.
Z chwilą otrzymania wiadomości o usunięciu Administratora diecezji lub usunięcia, zrzeczenia,
Kolegium Konsultorów musi ponownie wybrać Administratora Diecezji.
Titulus II: De Ecclesiarum Particularium Coetibus (Cann. 431 – 459)
Rozdział I: De provinciis ecclesiasticis et de regionibus ecclesiasticis - Prowincje i
regiony kościelne
Kanon 431 - Cele i struktura prowincji kościelnych
78
Prawo kanoniczne I
§ 1. Ut communis diversarum dioecesium vicinarum, iuxta personarum et locorum adiuncta, actio
pastoralis promoveatur, utque Episcoporum dioecesanorum inter se relationes aptius foveantur,
Ecclesiae particulares viciniores componantur in provincias ecclesiasticas certo territorio circumscriptas.
§ 2. Dioeceses exemptae deinceps pro regula ne habeantur; itaque singulae dioeceses aliaeque
Ecclesiae particulares intra territorium alicuius provinciae ecclesiasticae exsistentes huic provinciae
ecclesiasticae adscribi debent.
§ 3. Unius supremae Ecclesiae auctoritatis est, auditis quorum interest Episcopis, provincias
ecclesiasticas constituere, supprimere aut innovare.
§ 1. W celu wspólnego działania pasterskiego sąsiednich diecezji, zgodnie z okolicznościami osób i
miejsca, jak również dla bardziej odpowiedniego ożywiania kontaktów między biskupami diecezjalnymi,
sąsiednie Kościoły partykularne powinny łączyć się w prowincje kościelne, obejmujące określone
terytorium.
§ 2. Na przyszłość nie dopuszcza się z reguły diecezji wyjętych. Stąd poszczególne diecezje lub inne
Kościoły partykularne, znajdujące się w obrębie jakiejś prowincji kościelnej, winny do niej należeć.
§ 3. Jedynie do najwyższej władzy kościelnej - po wysłuchaniu zdania zainteresowanych biskupów należy ustanawianie i znoszenie prowincji kościelnych oraz dokonywanie w nich zmian.
§ 1. Cele istnienia prowincji – doczytać (ks. omawia to skrótowo)
- współdziałanie pasterskie sąsiednich diecezji, w tym samym okręgu, jeśli leżą gdzieś blisko, na tym
samym terytorium to mają zazwyczaj wspólne problemy takie jak np. migracja ( we Włoszech są diecezje
na południu (Lampeduza?), które borykają się z emigracją z Afryki; każdy region ma swoją specyfikę),
diecezje mogą współdziałać tworząc prowincje
- ożywienie kontaktów między biskupami diecezjalnymi (Kościół charakteryzuje się jednością; bpi muszą
zachowywać komunię między bp-mi)
- struktura prowincji kościelnych – to są Ecclesiae particulares viciniores, czyli to powinny być te
najbliższe (nie może byś tak, że archidiecezja Gdańska i Gorzowska tworzą prowincję kościelną), te,
które leżą obok siebie (sąsiednie diecezje)
§ 2. Zasada, że pro pegula, czyli z reguły nie dopuszcza się diecezji wyjętych – czyli, nienależących do
żadnej prowincji kościelnych.
Prowincja – tworzą ja sąsiadujące ze sobą diecezje
Czyli nie powinno być tak, że jakaś diecezja znajduję się gdzieś w środku (naszego rysunku) i jest
wyjęta.
Ale są wyjątki, bo w praktyce istnieją diecezje niewchodzące w skład prowincji kościelnych tzw.
wyłączone spod kontroli metropolity, czyli bezpośrednio podległe Stolicy Apostolskiej, np. Monako,
Luksemburg, San Marino – małe diecezja w obrębie jednego państwa. Wyjątkiem jest również
archidiecezja Łódzka (ma abpa, który nie jest metropolitą) jest wyjęta i podlega bezpośrednio Stolicy
Apostolskiej.
79
Prawo kanoniczne I
§ 3. Zasada: jedynie do najwyższej władzy kościelnej należy: ustanawianie, znoszenie, dokonywanie
zmian, jeśli chodzi o prowincje kościelne (czyli ostateczny głos ma St. Ap. )
Kanon 432 - Podmioty władzy kościelnej i osobowość prawna prowincji kościelnej
§ 1. In provincia ecclesiastica auctoritate, ad normam iuris, gaudent concilium provinciale atque
Metropolita.
§ 2. Provincia ecclesiastica ipso iure personalitate iuridica gaudet.
§ 1. W prowincji kościelnej władzę posiada, zgodnie z przepisami prawa, synod prowincjalny oraz
metropolita.
§ 2. Na mocy samego prawa prowincja kościelna posiada osobowość prawną.
§ 1. a) synod prowincjalny – ma władzę ustawodawczą
b) metropolita – ma funkcje kontrolne i administracyjne
+ c) konwent = zebranie biskupów prowincji kościelnej (can. 434)
§ 2. Prowincja kościelna posiada ipso iure (z mocy prawa) osobowość prawną – czyli staje się podmiotem
praw i obowiązków, np. mogłaby zakupić sobie jakąś nieruchomość.
Diecezje i parafie mają bezpośrednio przełożenie na prawo państwowe, ale nie metropolia (prowincja).
Kanon 433 - Figura prawna regionu kościelnego
§ 1. Si utiitas id suadeat, praesertim in nationibus ubi numerosiores adsunt Ecclesiae particulares,
provinciae ecclesiasticae vicinores, proponente Episcoporum conferentia, a Sancta Sede in regiones
ecclesiasticas coniungi possunt.
Regio ecclesiastica in personam iuridicam erigi potest.
§ 1. Jeśli się to okaże pożyteczne, zwłaszcza w krajach posiadających większą liczbę Kościołów
partykularnych, Stolica Święta może, na wniosek Konferencji Episkopatu, łączyć sąsiednie prowincje
kościelne w regiony kościelne.
§ 2. Region kościelny może być erygowany jako osoba prawna.
Region kościelny – to zespoły prowincji kościelnych, np. dwie prowincje łączy się w region.
§ 1. Przesłanki za połączeniem:
- pożyteczność
- jeśli jest dużo kościołów partykularnych, czyli diecezji, np. we Włoszech, zwłaszcza na pd, np. diecezja
składa się z 25 - 40 parafii i tak mała diecezja jest niewydolna, więc papież łączy je w regiony.
§ 2. Region kościelny może być erygowany jako osoba prawna, a więc nie ipso iure, tylko papież musi
wydać osobny dekret, żeby taką osobowość prawną posiadać.
Kanon 434 - Konwent Biskupów Regionów Kościelnych
Ad conventum Episcoporum regionis ecclesiasticae pertinet cooperationem et actionem pastoralem
communem in regione fovere quae tamen in canonibus huius Codicis conferentiae Episcoporum
tribuuntur potestates, eidem conventui non competunt, nisi quaedam specialiter a Sancta Sede ei
concessa fuerint.
Do zebrania biskupów regionu kościelnego należy popieranie współpracy i wspólnej działalności
pasterskiej w ramach regionu. Władze jednak przyznane w niniejszym Kodeksie Konferencji Episkopatu
nie przysługują temu zebraniu, chyba że jakieś z nich zostaną specjalnie przyznane mu przez Stolicę
Świętą.
Kompetencje:
- popieranie współpracy i wspólnej działalności pasterskiej w ramach regionu (lepsze pasterzowanie
wiernym jest priorytetem  )
80
Prawo kanoniczne I
- zebraniu bp-ów regionu nie przysługują kompetencje należące do konferencji episkopatu, chyba, że
jakiejś z nich lub wszystkie (te uprawnienia należące do konferencji) były by exspressis verbis przyznane
przez St. Ap. danemu regionowi. Np. we Włoszech oprócz metropolii, które mają marginalne znaczenie,
jest np. przyznane dla regionu Lacium. Także są sądy dla regionu kościelnego (sądy kościelne), nie
apeluje się do metropolity tylko do sądu regionu..
Rozdział II: De Metropolitis - Metropolici
Kanon 435 - Pozycja Mertopolity
Provinciae ecclesiasticae praeest Metropolita, qui est Archiepiscopus dioecesis cui praeficitur; quod
officium cum sede episcopali, a Romano Pontifice determinata aut probata, coniunctum est.
Na czele prowincji kościelnej stoi metropolita, który jest arcybiskupem diecezji, której jest zwierzchnikiem.
Ten urząd jest związany ze stolicą biskupią, określoną lub zatwierdzoną przez Biskupa Rzymskiego.
Urząd, który powstał już w IV wieku. Rezydował w ważniejszych miastach i wysyłał na stolice biskupie
do małych miast biskupów o mniejszym znaczeniu, by oni tworzyli diecezje – miał wobec tych biskupów
kontrolne uprawnienia.
Zasada: na czele prowincji stoi metropolita. Metropolitą nie może być bp emeryt, to musi być bp
diecezjalny, jakiejś diecezji. (Np. Gda i wtedy Gdańska staje się stolicą metropolii) Gdy schodzi z urzędu
(np. ukończył 75 lat) to od razu papież go zwalnia z tego stanowiska metropolity.
Kanon 436 - Kompetencje Metropolity w kościołach Sufragana
§ 1. In dioecesibus suffraganeis Metropolitae competit:
1° vigilare ut fides et disciplina ecclesiastica accurate serventur, et de abusibus, si qui habeantur,
Romanum Pontificem certiorem facere;
2° canonicam visitationem peragere, causa prius ab Apostolica Sede probata, si eam suffraganeus
neglexerit;
3° deputare Administratorem dioecesanum, ad normam cann. 421, § 2 et 425, § 3.
§ 2. Ubi adiuncta id postulent, Metropolita ab Apostolica Sede instrui potest peculiaribus muneribus et
potestate in iure particulari determinandis.
§ 3. Nulla alia in dioecesibus suffraganeis competit Metropolitis potestas regiminis; potest vero in omnibus
ecclesiis, Episcopo dioecesano praemonito, si ecclesia sit cathedralis, sacras exercere functiones, uti
Episcopus in propria dioecesi.
§ 1. W diecezjach sufragalnych metropolicie przysługuje:
1° czuwać nad właściwym zachowaniem wiary oraz dyscypliny kościelnej i powiadamiać Biskupa
Rzymskiego o nadużyciach, jeśli jakieś są;
2° dokonywać kanonicznej wizytacji, gdyby jej zaniedbał któryś z sufraganów - po uzyskaniu wcześniej
aprobaty Stolicy Apostolskiej;
3° wyznaczyć administratora diecezji, zgodnie z przepisem kan. 421, § 2 i 425, § 3.
§ 2. Gdzie domagają się tego okoliczności, Stolica Apostolska może zlecić metropolicie szczególne
zadania i przyznać władze, które winny być określone w prawie partykularnym
§ 3. Poza tym nie przysługuje metropolitom żadna inna władza rządzenia w diecezjach sufragalnych.
Może on jednak we wszystkich kościołach sprawować święte czynności, jak biskup we własnej diecezji; w
przypadku kościoła katedralnego - po powiadomieniu biskupa diecezjalnego.
- w kościele metropolitalnym, czyli we własnej diec., ma takie kompetencje jak każdy bp diecezjalny we
własnej diecezji, czyli z władzą rządzenia włącznie
§ 1. - natomiast w kościołach sufraganalnych :
* czuwanie… (por. w tekście)
* wizytacja… (por. w tekście)
* can. 421 § 2 i can. 439 § 3 – wyznaczanie administratora diecezji.
81
Prawo kanoniczne I
Zadania te, są zw. z władzą rządzenia ale w bardzo ograniczonym zakresie, bo praktycznie on nie ma
władzy rządzenia w innych diecezjach, ale kompetencje to kontroli, tego stanu, który tam jest, zgłasza
żeby zawiadomić o nadużyciach.
§ 2. St. Ap. może zlecić szczególne zadanie
§ 3. Nie przysługuje metropolitom żadna inna władza rządzenia; może używać w tych kościołach
pontyfikaliów i nie musi pytać o zgodę, np. jak przyjedzie abp Gda nasz metropolita do k. św. Józefa to
nie potrzebuje zgody na odprawienie mszy i może w mitrze i z pastorałem, ale w k. katedralnym może
sprawować mszę św. po powiadomieniu bpa
Kanon 437 - Paliusz37 Metropolity
§ 1. Metropolita obligatione tenetur, intra tres menses a recepta consecratione episcopali, aut, si iam
consecratus fuerit, a provisione canonica, per se aut per procuratorem a Romano Pontifice petendi
pallium, quo quidem significatur potestas qua, in communione cum Ecclesia Romana, Metropolita in
Propria provincia iure instruitur.
§ 2. Metropolita, ad normam legum liturgicarum, pallio uti potest intra quamlibet ecclesiam provinciae
ecclesiasticae cui praeest, minime vero extra eandem, ne accedente quidem Episcopi dioecesani
assensu.
§ 3. Metropolita, si ad aliam sedem metropolitanam transferatur, novo indiget pallio.
§ 1. W ciągu trzech miesięcy od przyjęcia konsekracji biskupiej, a gdy jest już konsekrowany, od
powierzenia kanonicznego, metropolita obowiązany jest, osobiście lub przez pełnomocnika, prosić
Biskupa Rzymskiego o paliusz, który stanowi znak władzy, jaką - pozostając we wspólnocie z Kościołem
Rzymskim - jest wyposażony na mocy prawa we własnej prowincji.
§ 2. Zachowując przepisy liturgiczne, metropolita może używać paliusza w każdym kościele swojej
prowincji kościelnej, której przewodniczy, nigdy jednak poza nią, nawet za zgodą biskupa diecezjalnego.
§ 3. Jeśli metropolita zostaje przeniesiony na inną stolicę metropolitalną, potrzebuje nowego paliusza.
Paliusz metropolity - niewielka wełniana szarfa koloru białego, ozdobiona sześcioma krzyżykami koloru
czarnego, jest on nakładany na orant. Wełniany - jest dziany; w dzień św. Agnieszki papież błogosławi
baranki i z nich jest ścinana wełna, z niej dziane paliusze, które są kładzione na grób św. Piotra i one tam
leżą do 29 czerwca, czyli uroczystości św. Piotra i Pawła i wtedy papież lub jego delegat nakłada te
paliusze nowym metropolitom, którzy w poprzednim roku zostali mianowani. Jest to symbol łączności z
Bp Rzymu; relikwia w znaczeniu szerszym, gdyż był przechowywany na grobie św. Piotra i znak
władzy jaką jest wyposażony na mocy prawa metropolita we własnej prowincji.
§ 1. Metropolita w ciągu 3 msc. od przyjęcia Konsek. biskupiej lub od powierzenia kanonicznego urzędu
ma prosić papieża o paliusz osobiście lub przez pełnomocnika - chodzi o potwierdzenie jedności poprzez
tą prośbę
§ 2. Metropolita może mieć założony paliusz tylko na swoim terenie, nigdy poza swą prowincją.
§ 3. Jeśli metropolita jest przeniesiony, znowu musi prosić papieża o paliusz.
Kanon 438 - Tytuły Patriarchy i Prymasa
Patriarchae et Primatis titulus, praeter praerogativam honoris, nullam in Ecclesia latina secumfert
regiminis potestatem, nisi de aliquibus ex privilegio apostolico aut probata consuetudine aliud constet.
Oprócz prerogatywy honoru, tytuł patriarchy i prymasa nie daje w Kościele łacińskim żadnej władzy
rządzenia, chyba że o niektórych z przywileju apostolskiego lub zatwierdzonego zwyczaju co innego
wiadomo.
Gr. patriarches - protoplasta, najstarszy rodu
W kościołach wschodnich do dzisiaj ma duże uprawnienia.
Patriarcha w kościele łacińskim, nie wschodnim to tylko tytuł honorowy!!! Np. Prymas Polski, abp
wenecki ma tyt. patriarchy – ten tytuł (i inne) nie dają żadnej władzy rządzenia. Kiedyś miał duże
znaczenie, był Inter rexem gdyby nie było króla)
37
Niewielka wełniana szarfa koloru białego ozdobiona 6krzyżami koloru czarnego, nakładany na ornat.
82
Prawo kanoniczne I
Tytuły te dają jedynie prerogatywę honoru, będzie to się wyrażało w precedencji, w wielkich
celebracjach, np. prymas będzie szedł na końcu, on jest równy, w statucie Konferencji Episkopatu Pl.,
kardynałom – może być kardynałem ale nie musi, jak obecnie np. abp Muszyński.
Rozdział III: De conciliis particularibus – Synody partykularne
Kanon 439
§ 1. Concilium plenarium, pro omnibus scilicet Ecclesiis particularibus eiusdem conferentiae
Episcoporum, celebretur quoties id ipsi Episcoporum conferentiae, approbante Apostolica Sede,
necessarium aut utile videatur.
§ 2. Norma in, § 1 statuta valet etiam de concilio provinciali celebrando in provincia ecclesiastica, cuius
termini cum territorio nationis coincidunt.
§ 1. Synod plenarny, mianowicie dla wszystkich kościołów partykularnych tej samej Konferencji
Episkopatu, zbiera się wtedy, gdy Konferencja Episkopatu - mając aprobatę Stolicy Apostolskiej - uzna to
za konieczne lub pożyteczne.
§ 2. Norma podana w § 1 ma zastosowanie także w odniesieniu do synodu prowincjalnego, odbywanego
w prowincji kościelnej, której granice pokrywają się z granicami kraju.
- partykularny dotyczy części Kościoła
§ 1. Plenarny - dla wszystkich kościołów partykularnych tej samej Konferencji Episkopatu, np. dla całej
Polski; zbiera się gdy ma aprobatę St. Ap.
§ 2. nakazuję aplikację § 1 do synodu prowincjalnego , gdy granice prowincji kościelnej pokrywają się z
granicami kraju, np. małe jest terytorium Belgi, są tam 3, 4 diecezje i one stanowią jedna prowincję –
byłby to synod prowincjalny, ale zarazem plenarny bo obejmuję jedną konferencję.
Kanon 440 - Synod Prowincjalny
§ 1. Concilium provinciale, pro diversis Ecclesiis particularibus eiusdemprovinciae ecclesiasticae,
celebretur quoties id, de iudicio maioris partis Episcoporum dioecesanorum provinciae, opportunum
videatur, salvo can. 439, § 2.
§ 2. Sede metropolitana vacante, conciium provinciale ne convocetur
§ 1. Synod prowincjalny, dla Kościołów partykularnych tej samej prowincji kościelnej, należy zwołać
ilekroć - zdaniem większości biskupów diecezjalnych prowincji wyda się to pożyteczne, z zachowaniem
przepisu kan. 439, § 2.
§ 2. Podczas wakansu stolicy metropolitalnej nie powinno się zwoływać synodu prowincjalnego.
Celebrowany dla kościołów partykularnych tej samej prowincji. Zostaje zwołany gdy zdaniem bp
diecezjalnych jest to pożyteczne dla większości.
Zasada- nie powinno się zwoływać się podczas wakancji stolicy metropolii.
Kanon 441 - Kompetencje Konferencji Episkopatu względem Synodu Plenarnego
Episcoporum conferentiae est:
1° convocare conciium plenarium;
2° locum ad celebrandum concilium intra territorium conferentiae Episcoporum eligere;
3° inter Episcopos dioecesanos concilii plenarii eligere praesidem, ab Apostolica Sede approbandum;
4° ordinem agendi et quaestiones tractandas determinare, concilii plenarii initium ac periodum indicere,
illud transferre, prorogare et absolvere.
Do Konferencji Episkopatu należy:
1° zwołanie synodu plenarnego;
2° oznaczenie miejsca odbycia synodu w granicach terytorium, dla którego jest ustanowiona Konferencja;
83
Prawo kanoniczne I
3° wybranie spośród biskupów diecezjalnych przewodniczącego synodu plenarnego, który wymaga
zatwierdzenia Stolicy Apostolskiej ;
4° ustalenie regulaminu działania oraz tematów, jakie mają być rozważane, wskazanie czasu rozpoczęcia
i trwania synodu plenarnego, jego przeniesienia, przedłużenia i zakończenia.
Kanon 442 - Kompetencje Metropolity względem Synodu Prowincjalnego
§ 1. Metropolitae, de consensu maioris partis Episcoporum suffraganeorum, est:
1° convocare conciium provinciale;
2° locum ad celebrandum concilium provinciale intra provinciae territorium eligere;
3° ordinem agendi et quaestiones tractandas determinare, concilii provincialis initium et periodum
indicere, illud transferre, prorogare et absolvere.
§ 2. Metropolitae, eoque legitime impedito, Episcopi suffraganei ab aliis Episcopis suffraganeis electi est
concilio provinciali praeesse.
§ 1. Do metropolity, za zgodą większej części biskupów sufraganów, należy:
l° zwołanie synodu prowincjalnego;
2° wybranie miejsca dla odbycia synodu prowincjalnego, w granicach terytorium prowincji;
3° ustalenie porządku działania oraz tematów, jakie mają być rozpatrywane, oznaczenie czasu
rozpoczęcia i trwania synodu prowincjalnego, jego przeniesienia, przedłużenia i zakończenia.
§ 2. Synodowi prowincjalnemu przewodniczy metropolita, a gdy on ma prawną przeszkodę, biskup
sufragan, wybrany przez pozostałych biskupów sufraganów.
Kanon 443 - Uczestnicy Synodu Partykularnego
§ 1. Ad conciia particularia convocandi sunt atque in eisdem ius habent suffragii deliberativi:
1° Episcopi dioecesani;
2° Episcopi coadiutores et auxiiares;
3° alii Episcopi titulares qui peculiari munere sibi ab Apostolica Sede aut ab Episcoporum conferentia
demandato in territorio funguntur.
§ 2. Ad conciia particularia vocari possunt alii Episcopi titulares etiam emeriti in territorio degentes; qui
quidem ius habent suffragii deliberativi.
§ 3. Ad conciia particularia vocandi sunt cum suffragio tantum consultivo:
1° Vicarii generales et Vicarii episcopales omnium in territorio Ecclesiarum particularium;
2° Superiores maiores institutorum religiosorum et societatum vitae apostolicae numero tum pro viris tum
pro mulieribus ab Episcoporum conferentia aut a provinciae Episcopis determinando, respective electi ab
omnibus Superioribus maioribus institutorum et societatum, quae in territorio sedem habent;
3° Rectores universitatum ecclesiasticarum et catholicarum atque decani facultatum theologiae et iuris
canonici, quae in territorio sedem habent;
4° Rectores aliqui seminariorum maiorum, numero ut in n. 2 determinando, electi a rectoribus
seminariorum quae in territorio sita sunt.
§ 4. Ad concilia particularia vocari etiam possunt, cum suffragio tantum consultivo, presbyteri aliique
christifideles, ita tamen ut eorum numerus non excedat dimidiam partem eorum de quibus in §§ 1-3.
§ 5. Ad conciia provincialia praeterea invitentur capitula cathedralia, itemque consilium presbyterale et
consilium pastorale uniuscuiusque Ecclesiae particularis, ita quidem ut eorum singula duos ex suis
membris mittant, collegialiter ab iisdem designatos; qui tamen votum habent tantum consultivum.
§ 6. Ad concilia particularia, si id iudicio Episcoporum conferentiae pro concilio plenario aut Metropolitae
una cum Episcopis suffraganeis pro concilio provinciali expediat, etiam alii ut hospites invitari poterunt.
§ 1. Na synod partykularny należy wezwać i mają na nim głos decydujący:
l° biskupi diecezjalni;
2° biskupi koadiutorzy i pomocniczy;
3° inni biskupi tytularni, którzy na danym terytorium wykonują szczególne zadanie, zlecone im przez
Stolicę Apostolską lub Konferencję Episkopatu.
§ 2. Na synody partykularne mogą być wezwani inni biskupi tytularni, także emeryci, mieszkający na
danym terytorium. Mają oni prawo głosu decydującego.
§ 3. Na synod partykularny należy wezwać, ale tylko z głosem doradczym:
l° wikariuszy generalnych i wikariuszy biskupich wszystkich Kościołów partykularnych terytorium;
2° wyższych przełożonych instytutów zakonnych oraz stowarzyszeń życia apostolskiego, w liczbie - tak w
odniesieniu do mężczyzn, jak i kobiet - do ustalenia przez Konferencję Episkopatu lub biskupów prowincji,
84
Prawo kanoniczne I
wybranych przez wszystkich wyższych przełożonych instytutów i stowarzyszeń, mających swoją siedzibę
na terytorium;
3° rektorów uniwersytetów kościelnych i katolickich oraz dziekanów wydziałów teologii i prawa
kanonicznego, mających siedzibę na danym terytorium;
4° niektórych rektorów wyższych seminariów duchownych w liczbie wskazanej w n. 2, wybranych przez
rektorów seminariów, położonych na tym terytorium.
§ 4. Na synody partykularne mogą być także wezwani, ale z głosem jedynie doradczym, prezbiterzy oraz
inni wierni ale w liczbie nie przekraczającej połowy tych, o których w §§ 1-3.
§ 5. Na synod prowincjalny należy ponadto wezwać kapituły katedralne oraz Radę kapłańską i Radę
duszpasterską każdego Kościoła partykularnego tak, by każda z nich wybrała spośród swoich członków w
sposób kolegialny i wysłała dwóch przedstawicieli. Mają oni jedynie głos doradczy.
§ 6. Na synody partykularne wolno zaprosić jako gości również innych, jeśli wyda się to wskazane:
zdaniem Konferencji Episkopatu w odniesieniu da synodu plenarnego lub metropolity wraz z biskupami
sufraganami w odniesieniu do synodu prowincjalnego.
łc .haben suffragii deliberativi – głos decydujący
§ 6. np. gości, ekspertów…
Kanon 444 - Obowiązki prawa urzędników Synody Partykularnego
§ 1. Omnes qui ad concilia particularia convocantur, eisdem interesse debent, nisi iusto detineantur
impedimento, de quo concilii praesidem certiorem facere tenentur. § 2. Qui ad concilia particularia
convocantur et in eis suffragium habent deliberativum, si iusto detineantur impedimento, procuratorem
mittere possunt; qui procurator votum habet tantum consultivum.
§ 1. Wszyscy wzywani na synody partykularne mają obowiązek wziąć w nich udział, chyba że nie mogą
tego uczynić z uzasadnionego powodu, o którym powinni powiadomić przewodniczącego synodu.
§ 2. Ci, którzy są wezwani na synody partykularne i mają na nich głos decydujący, w razie zaistnienia
słusznej przeszkody, mogą wysłać pełnomocnika. Posiada on głos tylko doradczy.
Obowiązek:
-udziału
-zawiadomienia o nieobecności
-uczestnicy mają prawo wysyłania pomocnika (jednak
-głos decydujący, głos, który można użyć w głosowaniu
on
ma
głos
tylko
doradczy).
Kanon 445 - Zadania Synody Partykularnego (Synod Prowincjonalny + Synod Plenarny)
Concilium particulare pro suo territorio curat ut necessitatibus pastoralibus populi Dei provideatur atque
potestate gaudet regiminis, praesertim legislativa, ita ut, salvo semper iure universali Ecclesiae,
decernere valeat quae ad fidei incrementum, ad actionem pastoralem communem ordinandam et ad
moderandos mores et disciplinam ecclesiasticam communem servandam, inducendam aut tuendam
opportuna videantur.
Synod partykularny powinien, w odniesieniu do własnego terytorium, zatroszczyć się o zaspokojenie
potrzeb pasterskich Ludu Bożego. Wyposażony jest we władzę rządzenia, zwłaszcza ustawodawczą, tak
aby - zachowując zawsze prawo powszechne Kościoła - mógł podejmować decyzje w tym, co wydaje się
odpowiednie dla wzrostu wiary, ukierunkowania wspólnej działalności pasterskiej, poprawy obyczajów,
zachowania, wprowadzenia lub strzeżenia jednakowej dyscypliny kościelnej.
a)Troska o zaspokojenie potrzeb pasterskich
b)środki do wykonania zadania- Wyposażony jest we władzę rządzenia, zwłaszcza ustawodawczą!!!!
c) Synod Diecezjalny nie posiada władzy rządzenia!!
d) członkowie synodu mogą przegłosować prawo, które będzie obowiązywało w całej metropolii lub w
danym kraju.
e) na synodzie plenarnym zostało uchwalone, że można przyjmować Komunię Św. na rękę.
f)władza rządzenia ma służyć podejmowaniu decyzji.
85
Prawo kanoniczne I
Kanon 446 - Recognicio uchwał Synodu
Absoluto concilio particulari, praeses curet ut omnia acta concilii ad Apostolicam Sedem transmittantur;
decreta a concilio edicta ne promulgentur, nisi postquam ab Apostolica Sede recognita fuerint ipsius
concilii est definire modum promulgationis decretorum et tempus quo decreta promulgata obligare
incipiant.
Po zakończeniu synodu partykularnego, przewodniczący winien zatroszczyć się o przesłanie wszystkich
akt synodu do Stolicy Apostolskiej. Uchwały wydane przez synod nie mogą być promulgowane, dopóki
nie zostaną przejrzane przez Stolicę Apostolską. Do synodu należy określić sposób promulgacji uchwał
oraz czas, od którego zaczną obowiązywać promulgowane uchwały.
Trzeba przesłać uchwały St. Apostolskiej.
Po przejrzeniu mogą zostać oznaczone recognicio i odesłane. Potem dopiero promulgowane.
Sposób promulgacji prawa partykularnego sam ustawodawca określa sposób promulgacji.
Rozdział IV: De Episcoporum conferentiis – Konferencje Episkopatu
Kanon 447 - Definicja Konferencji Biskupów
Episcoporum conferentia, institutum quidem permanens, est coetus Episcoporum alicuius nationis vel
certi territorii, munera quaedam pastoralia coniunctim pro christifidelibus sui territorii exercentium, ad
maius bonum provehendum, quod hominibus praebet Ecclesia, praesertim per apostolatus formas et
rationes temporis et loci adiunctis apte accommodatas, ad normam iuris.
Konferencja Episkopatu, będąca stałą instytucją, jest zebraniem biskupów jakiegoś kraju lub określonego
terytorium, wypełniających wspólnie pewne zadania pasterskie dla wiernych jej terytorium, w celu
pomnożenia dobra udzielanego ludziom przez Kościół, głównie przez odpowiednio przystosowane do
bieżących okoliczności czasu i miejsca formy i sposoby apostolatu, z zachowaniem przepisów prawa.
To jeden z najmłodszych organizmów kościelnych sięgający okresu międzywojennego, w niektórych
krajach przed I wojną światową.
łc. Episcoporum conferentia: konferencja biskupów a nie episkopatu! ( Kan. polski to niedokładnie
przekłada):
- powołana na stałe
- struktura: zebranie
- cel: pomnożenie dobra udzielanego ludziom przez Kościół
- środki: formy apostolatu dostosowane do miejsca i okoliczności
Kanon 448 - Formy organizacyjne Konferencji Biskupów
§ 1. Episcoporum conferentia regula generali comprehendit praesules omnium Ecclesiarum particularum
eiusdem nationis, ad normam can. 450.
§ 2. Si vero, de iudicio Apostolicae Sedis, auditis quorum interest Episcopis dioecesanis, personarum aut
rerum adiuncta id suadeant, Episcoporum conferentia erigi potest pro territorio minoris aut maioris
amplitudinis, ita ut vel tantum comprehendat Episcopus aliquarum Ecclesiarum particularium in certo
territorio constitutarum vel praesules Ecclesiarum particularium in diversis nationibus exstantium;
eiusdem Apostolicae Sedis est pro earundem singulis peculiares normas statuere.
§ 1. Konferencja Episkopatu z ogólnej zasady obejmuje zwierzchników wszystkich kościołów
partykularnych tego samego kraju, zgodnie z przepisem kan. 450.
§ 2. Jeśli zdaniem Stolicy Apostolskiej, po wysłuchaniu zainteresowanych biskupów diecezjalnych, tak
doradzają okoliczności osób lub rzeczy, można erygować Konferencję Episkopatu dla mniejszego lub
większego terytorium, tak aby obejmowała tylko biskupów niektórych Kościołów partykularnych,
ustanowionych na określonym terytorium, albo pasterzy Kościołów partykularnych znajdujących się w
różnych krajach. Do Stolicy Apostolskiej należy także ustanowienie szczególnych norm dla każdej z nich.
86
Prawo kanoniczne I
§ 1. – tego samego kraju! wyjątki od zasady, jeżeli okoliczność tego wymaga:
* St. Ap. może erygować konferencję bp-ów, która skupiałaby tylko bp-ów tylko niektórych kościołów
partykularnych, które znajdują się na danym terytorium, tak jest np. we Włoszech: oprócz konfer. całych
Włoch, są jeszcze regionalne konfer. bp-ów, np. konfer. dla Lacium, Umbri
* St. Ap. może erygować konferencję bp-ów, która skupiałaby zwierzchników kościołów partyk.
znajdujących się w różnych krajach, np. jeśli są dwa małe kraje obok siebie i w 1 kraju jest 1 bp, a w
drugim 3, to papież może połączyć, rozszerzyć tą konferencją na dwa kraje. Tutaj w grę wchodzą też
przepisy państwowe, np. czasami zastrzega się (np. w konkordacie polskim), że żaden obcokrajowiec nie
może należeć do konferencji episkopatu. Więc nie może być tak, że papież by sobie postanowił:
Kanon 449
§ 1. Unius supremae Ecclesiae auctoritatis est, auditis quorum interest Episcopis, Episcoporum
conferentias erigere, supprimere aut innovare.
§ 2. Episcoporum conferentia legitime erecta ipso iure personalitate iuridica gaudet.
§ 1. Jedynie najwyższa władza kościelna ma prawo, po wysłuchaniu zainteresowanych biskupów, do
erygowania Konferencji Episkopatu, znoszenia ich i dokonywania w nich zmian.
§ 2. Konferencja Episkopatu erygowana zgodnie z prawem uzyskuje z mocy samego prawa osobowość
prawną.
§ 1. Erygowanie, znoszenie, dokonywanie zmian w konferencji jest zarezerwowane St. Ap.
§ 2. Nie musi być osobnego dekretu bo ipsu iure otrzymuje osobowość prawną; może posiadać z tego
tytułu pewne własności (nieruchomości).
Kanon 450 - Skład Konferencji Biskupów
§ 1. Ad Episcoporum conferentiam ipso iure pertinent omnes in territorio Episcopi dioecesani eisque iure
aequiparati, itemque Episcopi coadiutores, Episcopi auxiliares atque ceteri Episcopi titulares peculiari
munere, sibi ab Apostolica Sede vel ab Episcoporum conferentia demandato, in eodem territorio
fungentes; invitari quoque possunt Ordinarii alterius ritus, ita tamen ut votum tantum consultivum habeant,
nisi Episcoporum conferentiae statuta aliud decernant.
§ 2. Ceteri Episcopi titulares necnon Legatus Romani Pontificis non sunt de iure membra Episcoporum
conferentiae.
§ 1. Na mocy samego prawa do Konferencji Episkopatu należą wszyscy biskupi diecezjalni terytorium
oraz ci, którzy są z nimi prawnie zrównani, następnie biskupi koadiutorzy, biskupi pomocniczy i pozostali
biskupi tytularni, pełniący na terytorium szczególne zadanie, zlecone im przez Stolicę Apostolską lub
87
Prawo kanoniczne I
Konferencję Episkopatu. Można zaprosić także ordynariuszy innego obrządku, ale tylko z głosem
doradczym, chyba że co innego postanawiają statuty Konferencji Episkopatu.
§ 2. Pozostali biskupi tytularni, jak również legat Biskupa Rzymskiego[nuncjusz], nie są na mocy prawa
członkami Konferencji Episkopatu.
Zrównani prawnie z biskupami diecezjalnymi terytorium- Kon.368 38- Prałat terytorialny, Opat
terytorialny, ordynariusz wojskowy.
Biskupi Koadiutorzy, Biskupi Pomocniczy i Biskupi Tytularni. Można zaprosić ordynariuszy innych
obrządków ale z głosem doradczym.
por. can. 368 – zrównani z nimi w prawie !!!
inne obrządki, np. Kościoła greko - katolickiego to oni z mocy prawa nie mają głosu decydującego
§ 2. Nuncjusz nie należy z mocy prawa do konferencji bo-ów, ale statut może przewidywać ich
członkowstwo.
Kanon 451 - Statuty Konferencji Biskupów
Quaelibet Episcoporum conferentia sua conficiat statuta, ab Apostolica Sede recognoscenda, in quibus,
praeter alia, ordinentur conferentiae conventus plenarii habendi, et provideantur consilium Episcoporum
permanens et secretaria generalis conferentiae fini consequendo efficacius consulant.
Każda Konferencja Episkopatu powinna sporządzić własne statuty, potwierdzane przez Stolicę
Apostolską, w których - oprócz innych spraw - należy określić sposób odbywania zebrań plenarnych,
przewidzieć stałą Radę Episkopatu i sekretariat generalny Konferencji, jak również inne urzędy oraz
komisje, które zdaniem Konferencji skuteczniej pomogą osiągnąć cel.
Muszą być przejrzane i zaakceptowane przez St. Apostolską.
Kanon 452 - Organy K.B.
§ 1. Quaelibet Episcoporum conferentia sibi eligat praesidem, determinet quisnam, praeside legitime
impedito, munere pro-praesidis fungatur, atque secretarium generalem designet, ad normam statutorum.
§ 2. Praeses conferentiae, atque eo legitime impedito pro-praeses, non tantum Episcoporum conferentiae
conventibus generalibus, sed etiam consiio permanenti praeest.
§ 1. Każda Konferencja Episkopatu powinna wybrać sobie przewodniczącego oraz określić, kto będzie
wypełniał funkcję zastępcy przewodniczącego, gdy ten będzie miał prawne przeszkody, jak również
ustanowić sekretarza generalnego, zgodnie z przepisami statutów.
§ 2. Przewodniczący Konferencji, a w razie gdy on by miał przeszkody uznane przez prawo,
wiceprzewodniczący, przewodniczą nie tylko zebraniom plenarnym Konferencji Episkopatu, lecz także
stałej Radzie.
Zawiera katalog otwarty [perteralia=m.in.] materii regulowanych przez statuty k.b.:
-sposób odbywania zebrań plenarnych
-przepisy dotyczące rady stałej konferencji
-przepisy dotyczące sekretariatu generalnego rady biskupów
-przepisy o urzędach i komisjach
Każda K.B powinna wybrać:
a)przewodniczącego i jego zastępcę
b) sekretarza generalnego
Przewodniczący przewodniczy Radzie stałej i zebraniom plenarnym.
38
Kan. 368 - Kościoły partykularne, w których istnieje i z których składa się jeden i jedyny Kościół katolicki, to
przede wszystkim diecezje, z którymi - jeśli nie stwierdza się czegoś innego - są zrównane: prałatura terytorialna i
opactwo terytorialne, wikariat apostolski i prefektura apostolska, jak również administratura apostolska erygowana
na stałe.
88
Prawo kanoniczne I
Kanon 453 - Zebrania plenarne konferencji Biskupów
Conventus plenarii Episcoporum conferentiae habeantur semel saltem singulis annis, et praetera quoties
id postulent peculiaria adiuncta, secundum statutorum praescripta.
Zebrania plenarne Konferencji Episkopatu powinny się odbywać przynajmniej raz w roku, a także wtedy,
gdy się tego domagają szczególne okoliczności, zgodnie z postanowieniami statutów.
Zebrania plenarne konfer, bp-ów – przynajmniej raz do roku
Kanon 454 - Głos decydujący i doradczy
§ 1. Suffragium deliberativum in conventibus plenariis Episcoporum conferentiae ipso iure competit
Episcopis dioecesanis eisque qui iure ipsis aequiparantur, necnon Episcopis coadiutoribus.
§ 2. Episcopis auxiliaribus ceterisque Episcopis titularibus qui ad Episcoporum conferentiam pertinent,
suffragium competit deliberativum aut consultivum, iuxta statutorumconferentiae praescripta; firmum
tamen sit eis solis, de quibus in § 1, competere suffragium deliberativum, cum agitur de statutis
conficiendis aut immutandis.
§ 1. Na zebraniach plenarnych Konferencji Episkopatu na mocy samego prawa głos decydujący
przysługuje biskupom diecezjalnym i tym, którzy są z nimi prawnie zrównani, oraz biskupom koadiutorom.
§ 2. Biskupom pomocniczym oraz pozostałym biskupom tytularnym, wchodzącym w skład Konferencji
Episkopatu, przysługuje głos decydujący lub doradczy, zgodnie z postanowieniami statutów Konferencji.
Zawsze jednak tylko tym, o których w § 1, przysługuje głos decydujący, gdzie idzie o sporządzanie
statutów i dokonywanie w nich zmian.
Głos decydujący ipso iure na zebraniach plenarnych mają:
-bp diecezjalni;
-zrównani z nimi prawnie;
-bp koadiutorzy.
Głos decydujący lub doradczy mają:
-bp pomocniczy(dochodziło do anomalii wcześniej, gdzie pomocniczy przegłosowali bp diecezjalnych z
racji ilości);
-pozostali bp tytularni.
Kanon 455 - Dekrety
§ 1. Episcoporum conferentia decreta generalia ferre tantummodo potest in causis, in quibus ius
universale id praescripserit aut peculiare Apostolicae Sedis mandatum sive motu proprio sive ad
petitionem ipsius conferentiae id statuerit.
§ 2. Decreta de quibus in § 1, ut valide ferantur in plenario conventu, per duas saltem ex tribus partibus
suffragiorum Praesulum, qui voto deliberativo fruentes ad conferentiam pertinent, proferri debent, atque
vim obligandi non obtinent, nisi ab Apostolica Sede recognita, legitime promulgata fuerint.
§ 3. Modus promulgationis et tempus a quo decreta vim suam exserunt, ab ipsa Episcoporum conferentia
determinantur.
§ 4. In casibus in quibus nec ius universale nec peculiare Apostolicae Sedis mandatum potestatem, de
qua in § 1, Episcoporum conferentiae concessit, singuli Episcopi dioecesani competentia integra manet,
nec conferentia eiusve praeses nomine omnium Episcoporum agere valet, nisi omnes et singuli Episcopi
consensum dederint.
§ 1. Konferencja Episkopatu może wydawać dekrety ogólne jedynie w tych sprawach, w których
przewiduje to prawo powszechne, albo określa szczególne polecenie Stolicy Apostolskiej, wydane przez
nią z własnej inicjatywy lub na prośbę samej Konferencji.
§ 2. Dekrety, o których w § 1, wtedy są ważnie podejmowane na sesji plenarnej, gdy opowie się za nimi
przynajmniej dwie trzecie głosów biskupów, należących do Konferencji Episkopatu z głosem
decydującym. Otrzymują zaś moc obowiązującą po przejrzeniu ich przez Stolicę Apostolską, z chwilą
prawnej promulgacji.
§ 3. Sposób promulgacji dekretów i czas ich wejścia w życie, określa sama Konferencja Episkopatu.
§ 4. W wypadkach, w których ani prawo powszechne, ani szczególnie polecenie Stolicy Apostolskiej nie
udzieliło Konferencji Episkopatu władzy, o której w § 1, pozostaje nienaruszona kompetencja
89
Prawo kanoniczne I
poszczególnego biskupa diecezjalnego i ani Konferencja, ani jej przewodniczący nie mogą działać w
imieniu wszystkich biskupów, chyba że wszyscy i poszczególni biskupi wyrażają na to zgodę.
§ 1. Decreta generalia (ogólne) – mają charakter prawa, czyli ustawy z znaczeniu kościelnym
= lex, to nie jest w sensie administracyjnym, ale to jest lex.
Tylko w tych sprawach! Np. bp-i diecezjalni są właściwi w mianowaniu proboszczów i konfer. nie może
ustalić, że prob. może mianować bp, ale musi zatwierdzić tą nominację przewodniczący konfer.
episkopatu.
§ 2. Dekrety ogólne dla ważności muszą być przyjęte prze 2/3 bp-ów nie obecnych ale należących
(mających głos decydujący), bo gdyby było obecnych i połowa by tylko przyjechała i 3/4 obecnych by
już przegłosowało to byłoby to jednak poniżej połowy.
Promulgacja – dopiero jak St. Ap. odeśle już przejrzane.
§ 4. Potwierdza nienaruszoną kompetencję każdego bpa diecezjalnego, w sprawach, w których nie jest
właściwa konferencja bp-ów. Czyli – jeśli kodeks nie daje uprawnienia (kompetencji) konfer. bp-ów do
wydania dekretu generalnego w danej materii, to ona nie może tego dekretu wydać, St. Ap. nie daje
wtedy swojego recognitio.
Kanon 456 - Przesłanie akt do St. Apostolskiej
Absoluto conventu plenario Episcoporum conferentiae, relatio de actis conferentiae necnon eius decreta
a praeside ad Apostolicam Sedem transmittantur, tum ut in eiusdem notitiam acta perferantur, tum ut
decreta, si quae sint, ab eadem recognosci possint.
Po zakończeniu sesji plenarnej Konferencji Episkopatu, jej przewodniczący winien przesłać Stolicy
Apostolskiej relacje o aktach Konferencji oraz jej dekrety, zarówno w celu zapoznania się z aktami, jak i
dla ewentualnego przejrzenia dekretów, gdyby jakieś były.
Przewodniczący musi akt przesłać do St. Apostolskiej. Taki Akt powstaje po każdym zebraniu
plenarnym. Celem jest zapoznaniem się z tymi aktami przez St. Apostolską. 39
Kanon 457
Consilii Episcoporum permanentis est curae, ut res in plenario conventu conferentiae agendae
praeparentur et decisiones in conventu plenario statutae debite exsecutioni mandentur; eiusdem etiam
est alia negotia peragere, quae ipsi ad normam statutorum committuntur.
Zadaniem stałej Rady Episkopatu jest przygotowywanie spraw, jakie mają być rozważane na zebraniu
plenarnym i czuwanie nad tym, by decyzje podjęte na zebraniu plenarnym zostały przekazane do
właściwego wykonania. Załatwia także inne sprawy zlecone jej zgodnie z postanowieniami statutów.
Kanon 458
Secretariae generalis est:
1° relationem componere actorum et decretorum conventus plenarii conferentiae necnon actorum consiii
Episcoporum permanentis, et eadem cum omnibus conferentiae membris communicare itemque alia acta
conscribere, quae ipsi a conferentiae praeside aut a consilio permanenti componenda committuntur;
2° communicare cum Episcoporum conferentiis finitimis acta et documenta quae a conferentia in plenario
conventu aut a consiio Episcoporum permanenti ipsis transmitti statuuntur.
Do zadań Sekretariatu Generalnego należy:
l° przygotować relację o aktach i dekretach zebrania plenarnego Konferencji, jak również czynności stałej
Rady Episkopatu i zakomunikować je wszystkim członkom Konferencji; sporządzać także inne akta, na
zlecenie przewodniczącego Konferencji lub stałej Rady;
2° zakomunikować sąsiednim Konferencjom Episkopatu akty i dokumenty, zgodnie z poleceniem
zebrania plenarnego lub stałej Rady Episkopatu.
39
Tutaj wykładowca pomija omawianie Kan. 457-459 więc nie wiem czy są one wymagane.(?)
90
Prawo kanoniczne I
Kanon 459
§ 1. Foveantur relationes inter Episcoporum conferentias, praesertim viciniores, ad maius bonum
promovendum ac tuendum.
§ 2. Quoties vero actiones aut rationes a conferentiis ineuntur formam internationalem praeseferentes,
Apostolica Sedes audiatur oportet.
§ 1. Należy popierać kontakty między Konferencjami, zwłaszcza sąsiednimi, dla pomnożenia i ochrony
większego dobra.
§ 2. Ilekroć jednak czynności i sposoby działania podejmowane przez Konferencje przybierają charakter
międzynarodowy, należy porozumieć się ze Stolicą Apostolską.
Przesyłanie akt do St. Ap. – robi to przewodniczący po zakończeniu sesji plenarnej; przesyła on relacje o
aktach i dekrety (lex).
Titulus III - De Interna Ordinatione Ecclesiarum Particularium
Rozdział I: De synodo dioecesana – Synod diecezjalny
Kanon 460 - Definicja legalna Synodu Diecezjalnego
Synodus dioecesana est coetus delectorum sacerdotum aliorumque christifidelium Ecclesiae
particularis, qui in bonum totius communitatis dioecesanae Episcopo dioecesano adiutricem
operam praestant, ad normam canonum qui sequuntur.
Synod diecezjalny jest zebraniem wybranych kapłanów oraz innych wiernych Kościoła
partykularnego, którzy dla dobra całej wspólnoty diecezjalnej świadczą pomoc biskupowi
diecezjalnemu, zgodnie z postanowieniami zamieszczonych poniżej kanonów.
Jest zebraniem wybranych kapłanów oraz innych wiernych kościoła partykularnego, którzy dla dobra
wspólnoty świadczą pomoc bp diecezjalnemu.
- ma naturę zebrania
- wybrani kapłani i wierni Kościoła partykularnego
- świadczą pomoc biskupowi diecezjalnemu
- dla dobra całej wspólnoty diecezjalnej
Kanon 461 - Częstotliwość odbywania Synodów
§ 1. Synodus dioecesana in singulis Ecclesiis particularibus celebretur cum, iudicio Episcopi dioecesani et
audito consiio presbyterali, adiuncta id suadeant.
2. Si Episcopus plurium dioecesium curam habet, aut unius curam habet uti Episcopus proprius, alterius
vero uti Administrator, unam synodum dioecesanam ex omnibus dioecesibus sibi commissis convocare
potest.
§ 1. Synod diecezjalny powinien odbywać się w poszczególnych Kościołach partykularnych, ilekroć
zdaniem biskupa diecezjalnego i po wysłuchaniu Rady kapłańskiej, doradzają to okoliczności.
§ 2. Jeśli biskupowi zlecono troskę o kilka diecezji, albo jest biskupem własnym jednej diecezji, drugą zaś
kieruje jako administrator, może zwołać jeden tylko synod dla wszystkich powierzonych mu diecezji.
Ilekroć bp diecezjalny uważa, że są okoliczności ważne ku temu.
Jeśli bp kieruje kilkoma diecezjami- zwołuje jeden synod.
§ 1. Nie ma okresu czasu, co ile ma on się odbywać, ale jak bp uważa i musi wysłuchać on rady
kapłańskiej.
§ 2. Dziś w Polsce nie ma takiej sytuacji, kiedyś Wyszyński, jeszcze Glemp – kierował Gnieźnieńską i
Warszawską – w takiej sytuacji zwołuje jeden synod dla dwóch diecezji.
91
Prawo kanoniczne I
Kanon 462 - Kompetencja zwołania i przewodniczenia
§ 1. Synodum dioecesanam convocat solus Episcopus dioecesanus, non autem qui ad interim dioecesi
praeest. § 2. Synodo dioecesanae praeest Episcopus dioecesanus, qui tamen Vicarium generalem aut
Vicarium episcopalem pro singulis sessionibus synodi ad hoc officium implendum delegare potest.
§ 1. Synod diecezjalny zwołuje tylko biskup diecezjalny, nie zaś tymczasowy rządca diecezji.
§ 2. Synodowi diecezjalnemu przewodniczy biskup diecezjalny, który jednak może delegować na
poszczególne sesje synodu wikariusza generalnego lub wikariusza biskupiego do wypełnienia tego
obowiązku.
Tylko bp diecezjalny zwołuje Synod diecezjalny. Może zwołać także zrównany mu w prawie pasterz. Nie
może tymczasowy rządca diecezji.
Przewodniczy-bp diecezjalny, i może powoływać na konkretne sesje wikariusza generalnego.
§ 1. Tylko bp lub zrównany mu w prawie, por. can. 368. Nie może tymczasowy rządca, np. administrator
diecezjalny.
§ 2. Bp diecezjalny przewodniczy, ale może delegować na poszczególne sesje wikariusza generalnego,
lub wikariusza biskupiego, ale nie może udzielić delegacji ogólnej, musi ponawiać te delegacje.
Kanon 463 - Członkowie Synodu Diecezjalnego
§ 1. Ad synodum dioecesanam vocandi sunt uti synodi sodales eamque participandi obligatione tenentur:
1° Episcopus coadiutor atque Episcopi auxiiares;
2° Vicarii generales et Vicarii episcopales, necnon Vicarius iudicialis;
3° canonici ecclesiae cathedralis;
4° membra consilii presbyteralis;
5° christifideles laici, etiam sodales institutorum vitae consecratae, a consiio pastorali eligendi, modo et
numero ab Episcopo dioecesano determinandis, aut, ubi hoc consilium non exstet, ratione ab Episcopo
dioecesano determinata;
6° rector seminarii dioecesani maioris;
7° vicarii foranei;
8° unus saltem presbyter ex unoquoque vicariatu foraneo eligendus ab omnibus qui curam animarum
inibi habeant; item eligendus est alius presbyter qui, eodem impedito, in eius locum substituatur;
9° aliqui Superiores institutorum religiosorum et societatum vitae apostolicae, quae in dioecesi domum
habent, eligendi numero et modo ab Episcopo dioecesano determinatis.
§ 2. Ad synodum dioecesanam ab Episcopo dioecesano vocari uti synodi sodales possunt alii quoque,
sive clerici, sive institutorum vitae consecratae sodales, sive christifideles laici.
§ 3. Ad synodum dioecesanam Episcopus dioecesanus, si id opportunum duxerit, invitare potest uti
observatores aliquos ministros aut sodales Ecclesiarum vel communitatum ecclesialium, quae non sunt in
plena cum Ecclesia catholica communione.
§ 1. Na synod diecezjalny powinni być wezwani jako członkowie i mają obowiązek w nim uczestniczyć :
1° biskup koadiutor oraz biskupi pomocniczy;
2° wikariusze generalni i wikariusze biskupi oraz wikariusz sądowy;
3° kanonicy kościoła katedralnego;
4° członkowie Rady kapłańskiej;
5° wierni świeccy, także członkowie instytutów życia konsekrowanego, wybrani przez Radę
duszpasterską, w sposób i w liczbie do określenia przez biskupa diecezjalnego; albo - tam gdzie nie ma
tej Rady - w sposób oznaczony przez biskupa diecezjalnego;
6° rektor wyższego seminarium diecezjalnego;
7° dziekani;
8° przynajmniej jeden prezbiter z każdego dekanatu, wybrany przez wszystkich pełniących tam
duszpasterstwo; należy także wybrać innego prezbitera, który by go zastąpił, gdyby ten miał przeszkodę;
9° niektórzy przełożeni instytutów zakonnych i stowarzyszeń życia apostolskiego, które posiadają dom w
diecezji, wybrani w liczbie i w sposób określony przez biskupa diecezjalnego.
§ 2. Biskup diecezjalny może wezwać na synod diecezjalny w charakterze członków także innych, czy to
duchownych, czy członków instytutów życia konsekrowanego, czy wiernych świeckich.
92
Prawo kanoniczne I
§ 3. Jeśli biskup diecezjalny uzna to za wskazane, może zaprosić na synod diecezjalny w charakterze
obserwatorów niektórych pełniących funkcję lub członków Kościołów czy wspólnot kościelnych, które nie
są w pełnej wspólnocie z Kościołem katolickim.
§ 1. powinni być wezwani
§ 2. można wezwać
§ 3. można zaprosić obserwatorów
Zazwyczaj są wzywani, ci, którzy pełnią jakieś ważne funkcje w diecezji.
Kanon 464 - Pełnomocnicy członków
Synodo sodalis, si legitimo detineatur impedimento, non potest mittere procuratorem qui ipsius nomine
eidem intersit; Episcopum vero dioecesanum de hoc impedimento certiorem faciat.
Członek Synodu, jeśli byłby powstrzymywany od udziału prawnie uzasadnioną przeszkodą, nie może
wysłać pełnomocnika, który by w jego imieniu w nim uczestniczył. Powinien jednak powiadomić biskupa
diecezjalnego o tej przeszkodzie.
Nie można mieć pełnomocników.
Kanon 465 - Zasada swobodnego omawiania problemów
Propositae quaestiones omnes liberae sodalium disceptationi in synodi sessionibus subiciantur.
Wszystkie zaproponowane tematy powinny być poddane swobodnemu omówieniu przez członków na
sesjach synodalnych.
Kanon 466 - Władza ustawodawcza a synod diecezjalny
Unus in synodo dioecesana legislator est Episcopus dioecesanus, aliis synodi sodalibus voto
tantummodo consultivo gaudentibus unus ipse synodalibus declarationibus et decretis subscribit, quae
eius auctoritate tantum publici iuris fieri possunt.
Jedynym ustawodawcą na synodzie diecezjalnym jest biskup diecezjalny, inni członkowie Synodu
posiadają tylko głos doradczy. On sam podpisuje deklaracje i dekrety synodalne, które jedynie jego
autorytetem mogą być promulgowane.
Istotna różnica między synodem diecezjalnym a partykularnym- bp diecezjalny może promulgować
ustawy czy statuty synodalne, rozporządza ich promulgacje. Inni członkowie posiadają tylko głos
doradczy [voto tantummodo consultivo].
Kanon 467 - Notyfikacja deklaracji i dekretów Synodu Diecezjalnego
Episcopus dioecesanus textus declarationum ac decretorum synodalium communicet cum Metropolita
necnon cum Episcoporum conferentia.
Biskup diecezjalny podaje do wiadomości treść deklaracji i dekretów synodalnych metropolicie i
Konferencji Episkopatu.
Obowiązek ma bp diecezjalny aby notyfikować-czy podać do wiadomości metropolicie i konferencji
biskupów. Nie wysyła do stolicy Apostolskiej.
Kanon 468 – Zawieszenie / rozwiązanie Synodu Diecezjalnego
§ 1. Episcopo dioecesano competit pro suo prudenti iudicio synodum dioecesanam suspendere necnon
dissolvere.
93
Prawo kanoniczne I
§ 2. Vacante vel impedita sede episcopali, synodus dioecesana ipso iure intermittitur, donec Episcopus
dioecesanus, qui succedit, ipsam continuari decreverit aut eandem extinctam declaraverit.
§ 1. Biskup diecezjalny może zgodnie ze swoim roztropnym osądem zawiesić lub rozwiązać synod
diecezjalny.
§ 2. Z chwilą wakansu lub przeszkody w działaniu stolicy biskupiej, synod diecezjalny zostaje przerwany
na mocy samego prawa, dopóki nowy biskup diecezjalny nie poleci go kontynuować lub nie zadeklaruje,
że został rozwiązany.
Zawieszenie, czy rozwiązanie synodu diecezjalnego – należy do bp; kiedy jest wakans stolicy
diecezjalnej to synod zostaje przerwany mocą samego prawa (ipso iure).
Kanon 469 - Definicja legalna kurii diecezjalnej
łac. Curia dioecesana constat illis institutis et personis, quae Episcopo operam praestant in regimine
universae dioecesis, praesertim in actione pastorali dirigenda, in administratione dioecesis curanda,
necnon in potestate iudiciali exercenda.
pl. Kuria diecezjalną składa się z tych instytucji i osób, które świadczą biskupowi pomoc w zarządzaniu
całą diecezją, zwłaszcza w kierowaniu działalnością pasterską, w administrowaniu diecezją i
wykonywaniu władzy sądowniczej.
Elementy definicji:
- zespół instytucji i osób
- świadczą oni pomoc biskupowi diecezjalnemu w zarządzaniu diecezją (zarząd jest głównym celem)
- elementy szczególne w zakresie zarządu: kierowanie działalnością pasterską, administrowanie diecezji, i
w wykonywaniu władzy sądowniczej (jest to katalog otwarty, czyli enumeratywny – można dodać
więcej)
Kanon 470 - Zasada wolności nominacji
łac. Nominatio eorum, qui officia in curia dioecesana exercent, spectat ad Episcopum dioecesanum.
pl. Nominacja tych, którzy sprawują urzędy w kurii diecezjalnej, należy do biskupa diecezjalnego.
Bp nie jest niczym skrępowany, ino mają pomagać bo-owi.
Kanon 471 - Obowiązki pracowników kurii diecezjalnej przy obejmowaniu sprawowaniu
urzędu:
łac. Omnes qui ad officia in curia admittuntur debent:
1° promissionem emittere de munere fideliter adimplendo, secundum rationem iure vel ab Episcopo
determinatam;
2° secretum servare intra fines et secundum modum iure aut ab Episcopo determinatos.
pl. Wszyscy, którzy obejmują stanowiska w kurii, powinni:
1° złożyć przyrzeczenie, że będą wiernie wypełniać zadanie w sposób określony prawem lub przez
biskupa;
2° zachować tajemnicę w zakresie i w sposób oznaczony prawem lub przez biskupa.
§ 1. Przyrzecznie wiernego wykonywania zadań na piśmie.
§ 2. Zachować tajemnicę – ten obowiązek ma być dookreślony prze bpa diecezjalnego.
Kanon 472 - Przepisy dotyczące pionu sądownictwa i administracji kościelnej
94
Prawo kanoniczne I
łąc. Circa causas atque personas quae in curia ad exercitium potestatis iudicalis pertinent, serventur
praescripta Libri VII "De processibus" de iis autem quae ad administrationem dioecesis spectant,
serventur praescripta canonum qui sequuntur.
pl. Gdy idzie o sprawy i osoby, związane w kurii z wykonywaniem władzy sądowniczej, należy zachować
przepisy księgi VII Procesy; gdy zaś chodzi o sprawy dotyczące administracji diecezji, trzeba zachować
przepisy zamieszczonych poniżej kanonów.
Jeśli chodzi o wykonywanie władzy sądowniczej, obowiązują tutaj przepisy księgi VII – „De
Processibus” (O Procesach), także jeśli chodzi o sprawy małżeńskie to obowiązuje instrukcja o procesach
małżeńskich z 2005 roku „Dignitas connubi” Papieskiej Rady ds. Interpretacji Tekstów Prawnych.
Jeżeli chodzi o administrację diecezjalną to obowiązują kanony, które znajdują się pod nazwą Kuria
Diecezjalna.
Kanon 473 - Koordynacja prac kurii diecezjalnej
łac. § 1. Episcopus dioecesanus curare debet ut omnia negotia quae ad universae dioecesis
administrationem pertinent, debite coordinentur et ad bonum portionis populi Dei sibi commissae aptius
procurandum ordinentur.
§ 2. Ipsius Episcopi dioecesani est coordinare actionem pastoralem Vicariorum sive generalium sive
episcopalium; ubi id expendiat, nominari potest Moderator curiae, qui sacerdos sit oportet, cuius est sub
Episcopi auctoritate ea coordinare quae ad negotia administrativa tractanda attinent, itemque curare ut
ceteri curiae addicti officium sibi commissum rite adimpleant.
§ 3. Nisi locorum adiuncta iudicio Episcopi aliud suadeant, Moderator curiae nominetur Vicarius generalis
aut, si plures sint, unus ex Vicariis generalibus.
§ 4. Ubi id expedire iudicaverit, Episcopus, ad actionem pastoralem aptius fovendam, constituere potest
consiium episcopale, constans scilicet Vicariis generalibus et Vicariis episcopalibus.
pl. § 1. Biskup diecezjalny powinien czuwać nad tym, by wszystkie sprawy związane z zarządzaniem
całej diecezji były odpowiednio koordynowane i zawsze skierowane ku lepszemu osiągnięciu dobra
powierzonej mu części Ludu Bożego.
§ 2. Do biskupa diecezjalnego należy koordynowanie działalności pasterskiej wikariuszy generalnych i
biskupich. Tam, gdzie to będzie wskazane, można mianować moderatora kurii. Powinien to być kapłan,
którego zadaniem jest koordynowanie pod władzą biskupa załatwianych w kurii spraw administracyjnych,
jak i czuwanie nad tym, by pozostali pracownicy kurii właściwie wypełniali powierzone sobie funkcje.
§ 3. Jeśli, zdaniem biskupa, czego innego nie doradzają okoliczności miejsca, moderatorem kurii winien
być mianowany wikariusz generalny, a gdy jest kilku, jeden z nich.
§ 4. Gdzie biskup uzna to za wskazane dla bardziej odpowiedniego spotęgowania działalności
pasterskiej, może ustanowić radę biskupią, złożoną z wikariuszy generalnych i wikariuszy biskupich.
§ 1. Obowiązek koordynowania spoczywa do bp-a. Podstawowym kryterium koordynacji jest dobro całej
diecezji, łc. portio populi Dei !!! (cząstka ludu Bożego !!!)
§ 2. Bp ma koordynować działalność pasterską wikariuszy generalnych i biskupich.
Moderator kurii – koordynuje pod władzą bp –a, sprawy administracyjne i pracowników.
§ 3. Moderator kurii to zazwyczaj wikariusz generalny, z praktyki wynika, że najczęściej jeszcze bp
pomocniczy, jeśli takowy jest. W centrum Włoch diecezje są bardzo małe i tam już nie ma bp-a
pomocniczego, tylko wikariusz generalny.
§ 4. To się będzie działo w jakichś ogromnie dużych diecezjach, typu Mediolan, gdzie swego czasu było
7 bp-ów pomocniczych, wtedy jest sens utworzenia rady, np. Diecezja Rzym ma chyba 4, 5 bp-ów i jest
tak to urządzone, ze są strefy tej diecezji łącznie ze strefami miasta Rzymu i każdy bp jest wikariuszem
biskupim do spraw administracji związanej z daną częścią tej diecezji i miasta Rzymu (mają przydzielone
dzielnice).
Kanon 474 - Akta powstałe w kurii
łac. Acta curiae quae effectum iuridicum habere nata sunt, subscribi debent ab Ordinario a quo emanant,
et quidem ad validitatem, ac simul a curiae cancellario vel notario; cancellarius vero Moderatorem curiae
de actis certiorem facere tenetur.
95
Prawo kanoniczne I
pl. Akta kurii, które powstały, by wywołać skutek prawny, winny być podpisane przez ordynariusza, od
którego pochodzą, i to do ważności, jak również przez kanclerza kurii lub notariusza. Kanclerz kurii ma
obowiązek powiadomić o wspomnianych aktach moderatora kurii. BR
łac. ad validitatem – do swojej ważności !
Pamiętaj o rozróżnieniu: !!! por. can. 134 !!!
- ordynariusz miejsca
- bp diecezjalny
- ordynariusz, który de facto jest ordynariuszem personalnym (jeśli nie ma tego dodatku „personalny” to
i tak o niego chodzi)
W tym kanonie chodzi o ord. miejsca - ordynariusz, który jest w otoczeniu bp-a i jego władza odnosi się
do kreślonego terytorium; inaczej ord. w diecezji polowej – tu nie ma kryterium miejsca, ale personalne
(np. ord. personalni - wyżsi przełożeni).
Ten przepis będzie też się stosował do takiego ordynariusza, który będzie w kurii, nie będzie bp-em, ale
wikariuszem generalnego.
Wikariusz generalny i biskupi są ordynariuszami miejsca.
Chyba, że będzie to w diec. polowej lub w ordynariacie dla Anglikanów to będzie to ord. personalny,
tylko tego „personalny” zazwyczaj się nie dodaje.
Te akta, które powstają w kurii, mają być też podpisane przez kanclerza kurii, lub notariusza – kodeks nie
podaje, że podpis notariusza lub kanclerza ma być ad validitatem, niemniej jednak podpis notariusza
wywołuje tzw. fidem publica – wiarę publiczną, wiarygodność. Jeśli widzę, że jest dokument podpisany
tylko ordynariusza i zaczynam mieć wątpliwości, choć do ważności wystarczy, natomiast jeśli jest podpis
kanclerza, innego notariusza w kurii to dokument ma jeszcze tą fide publica do tego, czyli jest jakby
niepodważalny i ma domniemanie, że został prawidłowo sporządzony i, że jest ważny; z mocy prawa mu
to domniemanie towarzyszy.
Wikariusze generalni i biskupi – zawsze o to pyta na egz. (por. kanony niżej)
Kanon 475 - Oblig ustanowienia wikariusza kurii
łac. § 1. In unaquaque dioecesi constituendus est ab Episcopo dioecesano Vicariu generalis, qui
potestate ordinaria ad normam canonum qui sequuntur instructus, ipsum in universae dioecesis regimine
adiuvet.
§ 2. Pro regula generali habeatur ut unus constituatur Vicarius generalis, nisi dioecesis amplitudo vel
incolarum numerus aut aliae rationes pastorales aliud suadeant.
pl. § 1. W każdej diecezji biskup diecezjalny powinien ustanowić wikariusza generalnego, wyposażonego
we władzę zwyczajną, zgodnie z przepisami zawartymi w zamieszczonych poniżej kanonach, aby go
wspierał w zarządzaniu całą diecezją.
§ 2. Należy przyjąć jako ogólną regułę, że ustanawia się jednego wikariusza generalnego, chyba że co
innego zaleca wielkość diecezji, liczba mieszkańców lub inne racje duszpasterskie.
§ 1. łc. In unaquaque dioecesi constituendus est ab Episcopo dioecesano Vicarius generalis.Historia:
urząd wikariusza generalnego ukształtował się z tzw. prokuratora generalnego, który był w diecezjach.
Jeszcze do niedawna tez urząd prokuratora się utrzymywał w Kościele (kiedy nasz ks. był w semi  - w
latach 80., wtedy prokurator był w seminarium; pro kura, kurare – dbać; dbał o wyżywienie, sprzątanie w
semi – wszystko, co się wiązało z sprawami materialnymi; tera od tego w semi jest dr administracyjny)
Urząd prokuratora był bardzo popularny w starym prawie, odnosił się nie tylko do całej diecezji, ale do
poszczególnych instytucji.
Prokurator generalny – dlaczego generalny? Bo generalnie zajmował się całą diecezją.
Urząd prokuratora generalnego występował już w XII - XIV wieku, potem z tego urzędu wykształcił się
wikariusz generalny. Prokurator generalny zajmował się troską o diecezję, zwłaszcza w czasie, kiedy nie
było bp-a (kiedyś było tak, że jak bp się udawał gdzieś daleko to nie było go przez miesiące, mógł udać
się np. do Rzymu i był tam pół roku – nie było takiej komunikacji na poziomie). Potem z prokuratora
powstał wikariusz, który był delegatem a latere biskupa i później kodeks z 1917 roku umieścił go jako
wikariusza generalnego.
96
Prawo kanoniczne I
Cel urzędu – wspieranie bp-a w zarządzaniu całą diec. – ma uprawnienia w odniesieniu całej diec. Jest on
mocą samego prawa wyposażony w łc. potestas ordynaria – władzę zwyczajną (por. can. 131; władza
zwyczajną jest dołączona do urzędu)
§ 2. łc. nisi – chyba że
np. początek istnienia diec. toruńskiej – było dwóch wikariuszy generalnych, pierwszym był bp
diecezjalny bo nie było pomocniczego, wobec tego bp musiał mianować swojego wikariusza generalnego
i mianował jednego z księży i kiedy przyszedł bp Chrapek do diecezji, to niezręcznie było, żeby bp był
pod władzą tego ks. więc mianowano go bp wikariuszem generalnym (czyli mieliśmy dwóch wikariuszy
generalnych: biskupa i tego ks. i ich władza w sensie administracyjnym = w sensie władzy wykonawczej
ta władza była jednakowa; z tymże bp miał jeszcze władzę dodatkową, która wypływała ze święceń
biskupich).
Kanon 476 - Możliwość ustanowienia wikariusza/y biskupich
łac. Quoties rectum dioecesis regimen id requirat, constitui etiam possunt ab Episcopo dioecesano unus
vel plures Vicarii episcopales, qui nempe aut in determinata dioecesis parte aut in certo negotiorum
genere aut quoad fideles determinati ritus vel certi personarum coetus, eadem gaudent potestate
ordinaria, quae iure universali Vicario generali competit, ad normam canonum qui sequuntur.
pl. Ilekroć domaga się tego sprawny zarząd diecezją, biskup diecezjalny może ponadto mianować
jednego lub kilku wikariuszy biskupich, którzy by w określonej części diecezji lub w oznaczonym zakresie
spraw albo w odniesieniu do wiernych jakiegoś obrządku względnie do pewnej grupy osób, posiadali taką
samą władzę zwyczajną, jaka na mocy prawa powszechnego przysługuje wikariuszowi generalnemu,
zgodnie z przepisami zamieszczonych poniżej kanonów.
Urząd wikariusza biskupiego – nowy urząd, który się pojawią dopiero podczas Vaticanum II. Pojawił
się w głównie celu dowartościowania bp-ów pomocniczych, ponieważ oni nie zawsze uczestniczyli we
władzy bp-a diecezjalnego. Urząd ten może być też sprawowany przez zwykłego prezbitera (nie –
biskupa).
Kryterium ustanowienia wikariusza biskupiego: ilekroć domaga się tego sprawny zarząd diecezji = jeśli
tak potrzeba jest
Ustanowienie to jest fakultatywne – nie jest obligatoryjne; bp diecezjalny może = łc. possunt.
Określenie natury władzy wikariuszy biskupich: władza wikariusza generalnego i wikariusza biskupiego
jest równa! (czyli: zwyczajna i zastępcza za bp-a)
Jeśli chodzi o zakres władzy to jest on inny.
Zakres:
- ogranicza się do określonej części diecezji (jak w Rzymie)
- do oznaczonego zakresu spraw, np. w naszej diec. jest jeden wikariusz biskupi, który został wyznaczony
do spraw formacji permanentnej kapłanów
- może tak być, że ogranicza się do wiernych jakiegokolwiek obrządku względem pewnej grupy osób, np.
na pd., czy na wsch. jest trochę Ormian, to bp może wyznaczyć takiego wikariusza biskupiego ds.
Ormian, którzy nie mają swojego ordynariusza na terytorium Polski.
Kanon 477 - Mianowanie i usunięcie wikariusza generalnego i biskupiego
łac. § 1. Vicarius generalis et episcopalis libere ab Episcopo dioecesano nominantur et ab ipso libere
removeri possunt, firmo praescripto can. 406; Vicarius episcopalis, qui non sit Episcopus auxiliaris
nominetur tantum ad tempus, in ipso constitutionis actu determinandum.
§ 2. Vicario generali absente vel legitime impedito, Episcopus dioecesanus alium nominare potest, qui
eius vices suppleat eadem norma applicatur pro Vicario episcopali.
pl. § 1. Wikariusz generalny i biskupi są mianowani w sposób nieskrępowany przez biskupa
diecezjalnego i mogą być przez niego usunięci, z zachowaniem przepisu kan. 406. Wikariusz biskupi,
który nie jest biskupem pomocniczym, powinien być mianowany tylko na czas określony w samej
nominacji.
§ 2. Gdy wikariusz generalny jest nieobecny lub ma prawną przeszkodę, biskup diecezjalny może
ustanowić innego. Ta sama zasada ma zastosowanie do wikariusza biskupiego.
97
Prawo kanoniczne I
§ 1. łac. libere – w sposób wolny, nieskrępowany
can. 406 - chodzi o bp-a koadiutora i bp-a ze specjalnymi uprawnieniami (biskupi pomocniczy) - oni
powinni być mianowani wikariuszami generalnymi. (koadiutor stanie się od razu, kiedy umrze bp diec.,
staje się bp-em diecezjalnym)
łac. ad tempus – na czas (nie może być bezterminowo mianowany)
§ 2. Nie mówi się o usunięciu tamtego, ale o ustanowieniu innego na pewien czas.
Kanon 478
łac. § 1. Vicarius generalis et episcopalis sint sacerdotes annos nati non minus triginta, in iure canonico
aut theologia doctores vel licentiati vel saltem in iisdem disciplinis vere periti, sana doctrina, probitate,
prudentia ac rerum gerendarum experientia commendati.
§ 2. Vicarii generalis et episcopalis munus componi non potest cum munere canonici paenitentiarii, neque
committi consanguineis Episcopi usque ad quartum gradum.
pl. § 1. Wikariusz generalny i biskupi powinni być kapłanami, którzy ukończyli przynajmniej trzydzieści lat,
posiadają doktorat lub licencjat z prawa kanonicznego lub z teologii, ewentualnie w tych dyscyplinach są
przynajmniej naprawdę biegli, odznaczają się zdrową nauką, prawością, roztropnością i doświadczeniem
w załatwianiu spraw.
§ 2. Zadanie wikariusza generalnego i biskupiego nie da się pogodzić z zadaniem kanonika
penitencjarza. Nie należy też powierzać go krewnym biskupa, aż do czwartego stopnia.
§ 1. Wymagane przymioty:
- kapłan
- ukończone 30 lat życia
- posiadać doktorat lub licencjat prawa kanonicznego lub teologii, lub być w tych dyscyplinach biegłym
- odznaczać się zdrową nauką, prawością, roztropnością i doświadczeniem w załatwianiu spraw
§ 2. Wyraża niekompatybilność funkcji wikariusza generalnego i biskupiego z funkcją kanonika
penitencjarza, bo kanonik penitencjarz zajmuje się kwestiami z forum wewnętrznego, on nie może
zdradzić tajemnicy spowiedzi, bo często dokonuje się to w spowiedzi, np. zwolnienie z kar,
pośredniczenie w zwolnieniu z kar do Stolicy Apostolskiej, typu ekskomunika, czy innych, jakiś
interdykt, on nie może jednocześnie zajmować się forum zewnętrznym, a takim zajmują się wikariusz
generalny i biskupi, i forum wewnętrznym – tego nie można łączyć. Także forum wewnętrzne nie może
być powierzone wikariuszowi generalnemu i biskupiemu.
Zakaz powierzania zadań wikariusza generalnego i biskupiego krewnym biskupa do 4 –tego pokolenia
włącznie- by nie doszło do nadużyć.
Kanon 479 - Zdefiniowanie władzy wikariusza generalnego, lub biskupiego
łac. § 1. Vicario generali, vi officii, in universa dioecesi competit potestas exsecutiva quae ad Episcopum
dioecesanum iure pertinet, ad ponendos sciicet omnes actus administrativos, iis tamen exceptis quos
Episcopus sibi reservaverit vel qui ex iure requirant speciale Episcopi mandatum.
§ 2. Vicario episcopali ipso iure eadem competit potestas de qua in § 1, sed quoad determinatam territorii
partem aut negotiorum genus aut fideles determinati ritus vel coetus tantum pro quibus constitutus est, iis
causis exceptis quas Episcopus sibi aut Vicario generali reservaverit, aut quae ex iure requirunt speciale
Episcopi mandatum.
§ 3. Ad Vicarium generalem atque ad Vicarium episcopalem, intra ambitum eorum competentiae,
pertinent etiam facultates habituales ab Apostolica Sede Episcopo concessae, necnon rescriptorum
exsecutio, nisi aliud expresse cautum fuerit aut electa fuerit industria personae Episcopi dioecesani.
pl. § 1. Na mocy urzędu, wikariuszowi generalnemu przysługuje w całej diecezji władza wykonawcza,
którą z mocy prawa posiada biskup diecezjalny, do podejmowania wszystkich aktów administracyjnych, z
wyjątkiem jednak tych, które biskup sobie zarezerwował, albo do których prawo wymaga specjalnego
zlecenia biskupa.
§ 2. Wikariuszowi biskupiemu przysługuje na mocy prawa ta sama władza, o której w § 1, lecz w
odniesieniu do określonej części terytorium albo oznaczonego rodzaju spraw, albo wiernych określonego
98
Prawo kanoniczne I
obrządku lub tylko grupy osób, dla których został ustanowiony, z wyłączeniem tych spraw, które biskup
zarezerwował sobie albo wikariuszowi generalnemu, albo do których prawo domaga się specjalnego
zlecenia biskupa.
§ 3. Wikariuszowi generalnemu oraz wikariuszowi biskupiemu, w zakresie jego kompetencji, przysługują
także uprawnienia habitualne, udzielone biskupowi przez Stolicę Apostolską, jak również wykonywanie
reskryptów, chyba że co innego wyraźnie zastrzeżono albo został udzielony ze względu na osobę
biskupa diecezjalnego.
§ 1. łac. vi officii – na mocy urzędu – ma władzę wykonawczą w całej diecezji (ustawodawczą ma tylko
bp; wikariusz nie ma też władzy sądowniczej), czyli taką, jaką posiada ipso iure bp diecezjalny (tylko nie
jest to jego własna władza, ale zastępcza!!!)
Czemu służy ta władza: do podejmowania wszystkich aktów administracyjnych, czyli wikariusz
generalny może wystawić każdy dekret (taki, jaki może wystawić bp diecezjalny), z wyjątkiem spraw,
które zarezerwował sobie bp, u nas np. zarezerwował sobie sprawy personalne kapłanów (np. dekrety o
przeniesieniu) i z wyjątkiem tych, spraw, do których prawo wymaga specjalnego zlecenia bp-a.
§ 3. Tu wyrażono zasadę ogólną.
Reskryptów, czyli np. bp poprosi St. Ap. o jakąś godność dla kogoś i jeśli przyjdzie reskrypt od St. Ap to
on sam, ale także wikariusz gen, czy biskupi może go wykonać. Wyjątek: albo zostały udzielone te
uprawnienia habitualne ze względu na osobę biskupa diecezjalnego – bo może być jakiś człowiek który
ma zdolność zażegnywania konfliktów i papież mu nada funkcję z tym związaną, ale ze względu na jego
osobiste właściwości, posiada wtedy tylko taką władzę osobiście, a nie jako wikariusz generalny, czy
biskupi.
Kanon 480 - Wikariusz generalni i biskupi jako alter ergo (drugie ja) biskupa diecezji
łac. Vicarius generalis et Vicarius episcopalis de praecipuis negotiis et gerendis et gestis Episcopo
dioecesano referre debent, nec umquam contra voluntatem et mentem Episcopi dioecesani agant.
pl. Wikariusz generalny i wikariusz biskupi powinni ważniejsze sprawy, tak zamierzone, jak i wykonane,
referować biskupowi diecezjalnemu. Nie powinni też nigdy działać wbrew woli i zamierzeniom biskupa
diecezjalnego.
Wikariusz generalny we wszystkich sprawach i wikariusz biskupi w tych sprawach, które są mu
wyznaczone jest drugim ja bp-a. Stąd wynika obowiązek:
- referowania biskupowi diecezjalnemu wszystkich spraw zamierzonych i wykonanych
- zakaz działania wbrew woli czy zamierzeniu bp-a diecezjalnego
Kanon 481 - Wygaśnięcie władzy wikariusza generalnego, czy biskupiego
łac. § 1. Exspirat potestas Vicarii generalis et Vicarii episcopalis expleto tempore mandati, renuntiatione,
itemque, salvis cann. 406 et 409, remotione eisdem ab Episcopo dioecesano intimata, atque sedis
episcopalis vacatione.
§ 2. Suspenso munere Episcopi dioecesani, suspenditur potestas Vicarii generalis et Vicarii episcopalis,
nisi episcopali dignitate aucti sint.
pl. § 1. Władza wikariusza generalnego i wikariusza biskupiego wygasa po upływie czasu zlecenia, na
skutek zrzeczenia się, a także - z zachowaniem przepisów kan. 406 i 409 - przez usunięcie podane do
wiadomości zainteresowanego przez biskupa diecezjalnego, jak również przez wakans stolicy biskupiej.
§ 2. Z chwilą zawieszenia władzy biskupa diecezjalnego zostaje zawieszona władza wikariusza
generalnego i wikariusza biskupiego chyba że posiadają godność biskupią.
§ 1. Sposoby ustania władzy:
- po upływie czasu zlecenia (np. może być ustanowiony na 5 lat)
- na skutek zrzeczenia się
- przez usunięcie przez bp-a diecezjalnego podane do wiadomości zainteresowanego (podanie do
wiadomości zainteresowanego jest tutaj konstytutywny element – bo dopiero wtedy zachodzi ten skutek);
bp może swobodnie go usunąć z zachowaniem can. 406 i can. 409 – dotyczy wakansu stolicy biskupiej,
99
Prawo kanoniczne I
że bp koadiutor staje się diecezjalnym podczas wakansu, a pomocniczy zachowuje swoją władzę
aczkolwiek urząd jego też ustaje
- wakans stolicy biskupiej powoduje ustanie władzy, ( por. can 409: chyba, że ten urząd piastuje bp
pomocniczy, to jego urząd też wakuje, ale on zachowuje on swoją władzę jaką posiadał i tylko taką nie
większą.
§ 2. Taki status prawny jaki zachowuje biskup, taki również zachowuje jego alter ego. Bo nie może być
tak, ze bp traci urząd, a ten alter ego zostaje na urzędzie (wyjątek: chyba, że posiada godność biskupią to
wtedy oczywiście władzę zachowuje, ale urząd traci)
Kanon 482 - Ustanowienie kanclerza i jego zadania
łac. § 1. In qualibet curia constituatur cancellarius, cuius praecipuum munus, nisi aliter iure particulari
statuatur, est curare ut acta curiae redigantur et expediantur, atque eadem in curiae archivo custodiantur.
§ 2. Si necesse videatur, cancellario dari potest adiutor, cui nomen sit vice-cancellarii.
§ 3. Cancellarius necnon vice-cancellarius sunt eo ipso notarii et secretarii curiae.
pl. § 1. W każdej kurii należy ustanowić kanclerza. Jeśli czego innego nie postanowiono w prawie
partykularnym, jego głównym zadaniem jest troska o sporządzanie i wysyłanie akt kurialnych oraz
strzeżenie ich w archiwum kurii.
§ 2. W razie potrzeby można dać kanclerzowi pomocnika, zwanego wicekanclerzem.
§ 3. Kanclerz oraz wicekanclerz są tym samym notariuszami i sekretarzami kurii.
§ 1. W każdej kurii (łc. in qualibet curia)obowiązuje zasada obligatoryjnego ustanowienia kanclerza.
Kanclerz zajmuje się kancelarią kurii. Prawo partykularne (czyli diecezjalne zazwyczaj) może
przewidywać dla niego dodatkowe zadania.
Kanon 483 - Ustanowienie notariuszy i ich przymioty, czy rekwizyty
łac. § 1. Praeter cancellarium, constitui possunt alii notarii, quorum quidem scriptura seu subscriptio
publicam fidem facit quod attinet sive ad quaelibet acta, sive ad acta iudicialia dumtaxat, sive ad acta
certae causae aut negotii tantum.
§ 2. Cancellarius et notarii debent esse integrae famae et omni suspicione maiores; in causis quibus fama
sacerdotis in discrimen vocari possit, notarius debet esse sacerdos.
pl. § 1. Oprócz kanclerza można ustanowić innych notariuszy. Sporządzone przez nich lub podpisane
pismo nabiera charakteru urzędowego. Mogą być mianowani do jakichkolwiek czynności albo tylko do
czynności sądowych, albo jedynie do określonej sprawy bądź czynności.
§ 2. Kanclerz i notariusze winni być osobami o nieposzlakowanej opinii i ponad wszelkim podejrzeniem.
W sprawach, w których opinia kapłana może byt narażona na niebezpieczeństwo, notariuszem winien
być kapłan.
Sporządzone przez nich, lub napisane pismo nabiera charakteru urzędowego.
łc. publica fidem facit – wywołują skutek wiary publicznej, inaczej wiarygodności (dokument jest
wiarygodny jeśli jest przez takiego notariusza podpisany)
Kanon 484 - Doczytać...
łac. Officium notariorum est:
1° conscribere acta et instrumenta circa decreta, dispositiones, obligationes vel alia quae eorum operam
requirunt;
2° in scriptis fideliter redigere quae geruntur, eaque cum significatione loci, diei, mensis et anni
subsignare;
3° acta vel instrumenta legitime petenti ex regesto, servatis servandis, exhibere et eorum exempla cum
autographo conformia declarare.
pl. Zadaniem notariuszy jest:
100
Prawo kanoniczne I
1° spisywać akta i sporządzać dokumenty dotyczące dekretów,rozporządzeń, zobowiązań albo innych
aktów wymagających ich udziału;
2° wiernie redagować na piśmie to, co się dzieje, i składać pod tym swój podpis, zaznaczając
miejscowość, dzień, miesiąc i rok;
3° osobom, które prawnie o to proszą, udostępniać z regestów akty lub dokumenty - z zachowaniem tego,
co należy przestrzegać - oraz poświadczać ich autentyczne odpisy.
regesty – spis dokumentów, czy też dokumenty, które są w kurii
Kanon 485 - Usunięcie kanclerza i notariusza
łac. Cancellarius aliique notarii libere ab officio removeri possunt ab Episcopo dioecesano, non autem ab
Administratore dioecesano, nisi de consensu collegii consultorum.
pl. Kanclerz i notariusze mogą być swobodnie usunięci z zajmowanego stanowiska przez biskupa
diecezjalnego. Administrator diecezji może tego dokonać tylko za zgodą kolegium konsultorów.
kanon wyrażą łc. libere – swobodne (usunięcie kanclerza i notariuszy przez bp-a diecezjalnego)
Jednak jest ograniczenie co do ich usunięcia przez administratora diecezji – czyli rządcę ad inter
(tymczasowego).
Kanon 486 - Przechowywanie akt kurii
łac. § 1. Documenta omnia, quae dioecesim vel paroecias respiciunt, maxima cura custodiri debent.
§ 2. In unaquaque curia erigatur, in loco tuto, archivum seu tabularium dioecesanum, in quo instrumenta
et scripturae quae ad negotia dioecesana tum spiritualia tum temporalia spectant, certo ordine disposita
et diligenter clausa custodiantur.
§ 3. Documentorum, quae in archivo continentur, conficiatur inventarium seu catalogus, cum brevi
singularum scripturarum synopsi.
pl. § 1. Z największą troską należy strzec wszystkich dokumentów dotyczących diecezji lub parafii.
§ 2. W każdej kurii, w miejscu bezpiecznym, należy urządzić archiwum diecezjalne czyli depozyt
dokumentów, w którym winny być przechowywane dokumenty i pisma dotyczące spraw diecezjalnych zarówno duchowych, jak i doczesnych - odpowiednio uporządkowane i pilnie strzeżone pod
zamknięciem.
§ 3. Powinien być sporządzony inwentarz, czyli katalog dokumentów znajdujących się w archiwum, z
dołączeniem krótkiego opisu każdej pozycji.
§. 1. łc. maxima cura – największa troska
dokumenty mogą być różne, np. tytuły własności poszczególnych parafii, gruntów, nieruchomości
(nieruchomością jest też sam budynek kościelny)
§ 2. Zasada obligatoryjnego urządzenia archiwum diecezjalnego w każdej kurii.
Archiwum diecezjalne to wg kanonu depozyt dokumentów, które dotyczą spraw zarówno duchowych, jak
i materialnych.
Miejsce archiwum:
- uporządkowane
- bezpiecznie
- pilnie strzeżone
- pod zamknięciem
§ 3. Wyraża zasadę obligatoryjnego sporządzenia inwentarza, czyli katalogu dokumentów, z dołączeniem
opisu, by panował porządek.
Kanon 487 - Funkcjonowanie archiwum
łac § 1. Archivum clausum sit oportet eiusque clavem habeant solum Episcopus et cancellarius; nemini
licet illud ingredi nisi de Episcopi aut Moderatoris curiae simul et cancellarii licentia.
101
Prawo kanoniczne I
§ 2. Ius est iis quorum interest, documentorum, quae natura sua sunt publica quaeque ad statum suae
personae pertinent, documentum authenticum scriptum vel photostaticum per se vel per procuratorem
recipere.
pl. § 1. Archiwum powinno być zamknięte, a klucz od go winien mieć tylko biskup i kanclerz. Nikomu nie
wolno wchodzić do archiwum bez zezwolenia biskupa lub moderatora kurii i kanclerza równocześnie.
§ 2. Osoby zainteresowane mają prawo - gdy o to proszą osobiście lub przez pełnomocnika - otrzymać
autentyczny odpis lub kopię dokumentu, z natury swej publicznego, który dotyczy ich osoby.
Prawo wstępu do archiwum mają tylko: biskup diecezjalny i kanclerz (tylko oni mają klucz).
Wyjątek – bp diecezjalny albo moderator kurii i kanclerz (ci dwaj ostatni łącznie) mogą w
uzasadnionych przypadkach zezwolić na wejście kogoś innego.
§ 2. Osoby, które mają interes prawny mają prawo otrzymać odpis lub fotokopię dokumentu, który
dotyczy ich osoby.
Kanon 488 - Zakaz zabierania/wynoszenia dokumentów z archiwum
łac. Ex archivo non licet efferre documenta, nisi ad breve tempus tantum atque de Episcopi aut insimul
Moderatoris curiae et cancellarii consensu.
pl. Z archiwum nie wolno zabierać dokumentów, chyba ze tylko na krótki czas i za zgodą biskupa, albo
moderatora kurii i kanclerza równocześnie.
łac. nisi – chyba, że
Kanon 489 - Archiwum tajne
łac. § 1. Sit in curia dioecesana archivum quoque secretum, aut saltem in communi archivo armarium seu
scrinium, omnino clausum et obseratum, quod de loco amoveri nequeat, in quo scilicet documenta
secreto servanda cautissime custodiantur.
§ 2. Singulis annis destruantur documenta causarum criminalium in materia morum, quarum rei vita
cesserunt aut quae a decennio sententia condemnatoria absolutae sunt, retento facti brevi summario cum
textu sententiae definitivae.
pl. § 1. W kurii diecezjalnej powinno także być archiwum tajne albo przynajmniej w ogólnym archiwum
winna się znajdować kasa pancerna, dobrze zamknięta i umocowana, której nie da wynieść z miejsca.
Należy w nim przechowywać z największą pilnoscią dokumenty tajne.
§ 2. Każdego roku należy zniszczyć dokumenty spraw karnych w zakresie obyczajów, dotyczące osób
zmarłych albo spraw zakończonych przed dziesięciu laty wyrokiem skazującym, zachowując krótkie
streszczenie faktu wraz z tekstem wyroku.
§ 1. Zasada obligatoryjnego istnienia archiwum tajnego.
Miejsce: w kurii diecezjalnej.
Tu przechowywane są dokumenty ze swej natury tajne, np. dotyczące spraw karnych (jak np. proces o
pedofilii), informacje o jakiejś osobie, inne.
§ 2. Wyraża zasadę obligatoryjnego zniszczenia dokumentów w sprawach karnych.
Ma to się dokonywać każdego roku.
Chodzi tu o sprawy karne w zakresie:
- obyczajów
- dotyczące osób zmarłych
- spraw, które zakończyły się przed 10-ciu laty wyrokiem skazującym
Ale: zachowuje się krótkie streszczenie z tekstem wyroku.
(W prawie karnym i cywilnym istnieje „zatarcie” – instytucja zatarcia; w tym kanonie chodzi o takie
swoiste kościelne zatarcie, czyli po pewnym czasie od wymierzenia kary osoba jest jakby oczyszczona,
nie może na człowieku wisieć to przestępstwo przez całe życie i defanacja, bo za przestępstwem idzie też
pewna defanacja osoby. Po takim oczyszczeniu osoba znowu może mówić, jak ktoś ją zapyta czy była
karana, że nie.)
102
Prawo kanoniczne I
Kanon 490 - Zasady funkcjonowania archiwum tajnego
łac. § 1. Archivi secreti clavem habeat tantummodo Episcopus.
§ 2. Sede vacante, archivum vel armarium secretum ne aperiatur, nisi in casu verae necessitatis, ab ipso
Administratore dioecesano.
§ 3. Ex archivo vel armario secreto documenta ne efferantur.
pl. § l. Klucz od tajnego archiwum powinien mieć tylko biskup.
§ 2. Podczas wakansu stolicy nie wolno otwierać tajnego archiwum lub kasy pancernej. W razie
prawdziwej konieczności, czyni to sam administrator diecezji.
§ 3. Z tajnego archiwum lub kasy pancernej nie wolno wynosić dokumentów.
§ 1. Czyli de facto nawet zniszczenia dokumentów dokonuje bp diecezjalny (nie pomocniczy), albo idzie
tam z kanclerzem.
Kanon 491 - Inne archiwa – doczytać
łac. § 1. Curet Episcopus dioecesanus ut acta et documenta archivorum quoque ecclesiarum
cathedralium, collegiatarum, paroecialium, aliarumque in suo territorio exstantium diigenter serventur,
atque inventaria seu catalogi conficiantur duobus exemplaribus, quorum alterum in proprio archivo,
alterum in archivo dioecesano serventur.
§ 2. Curet etiam Episcopus dioecesanus ut in dioecesi habeatur archivum historicum habentia in eodem
diigenter custodiantur et systematice ordinentur.
§ 3. Acta et documenta, de quibus in § § 1 et 2, ut inspiciantur aut efferantur, serventur normae ab
Episcopo dioecesano statutae.
pl. § 1. Biskup diecezjalny powinien zatroszczyć się o to, ażeby pilnie były przechowywane akta i
dokumenty również archiwów kościołów katedralnych, kolegiackich, parafialnych oraz innych
znajdujących się na jego terytorium, jak również o to, by sporządzane były w dwóch egzemplarzach
inwentarze czyli katalogi. Jeden z nich ma być przechowywany w miejscowym archiwum, drugi zaś w
archiwum diecezjalnym.
§ 2. Biskup diecezjalny winien zatroszczyć się także o utworzenie archiwum historycznego, w którym
strzeżonoby pilnie dokumenty posiadające walor historyczny, uporządkowane systematycznie.
§ 3. By korzystać z akt i dokumentów, o których w §§ 1 i 2, albo wypożyczać je, należy zachować normy
ustanowione przez biskupa diecezjalnego.
§ 1. Panuje zasada sporządzania wszystkiego w dwóch egzemplarzach. (Jeden w archiwum parafialnym,
jeden w archiwum diecezjalnym.)
§ 3. Bp diecezjalny powinien wydać odpowiednie normy do korzystania i wypożyczania takich
dokumentów.
Kanon 492 - Obligatoryjne ustanowienie rady do spraw ekonomicznych
łac. § 1. In singulis dioecesibus constituatur consilium a rebus oeconomicis, cui praesidet ipse Episcopus
dioecesanus eiusve delegatus, et quod constat tribus saltem christifidelibus, in re oeconomica necnon in
iure civili vere peritis et integritate praestantibus, ab Episcopo nominatis.
§ 2. Membra consilii a rebus oeconomicis ad quinquennium nominentur, sed expleto hoc tempore ad alia
quinquennia assumi possunt.
§ 3. A consilio a rebus oeconomicis excluduntur personae quae cum Episcopo usque ad quartum gradum
consanguinitatis vel affinitatis coniunctae sunt.
pl. § 1. W każdej diecezji należy ustanowić Radę do spraw ekonomicznych, na czele której stoi biskup lub
jego delegat składającą się z trzech przynajmniej wiernych, biegłych w sprawach ekonomicznych,
znających dobrze prawo cywilne i odznaczających się prawością. Nominację otrzymują od biskupa.
§ 2. Członkowie Rady do spraw ekonomicznych powinni być mianowani na pięciolecie, po upływie
którego mogą być mianowani na dalsze pięciolecia.
§ 3. Wykluczeni są ze składu Rady do spraw ekonomicznych krewni lub powinowaci biskupa, aż do
czwartego stopnia.
103
Prawo kanoniczne I
Należy ustanowić w każdej diecezji – czyli jest to oblig prawny
Trzech wiernych, posiadających przymioty:
- biegłość w sprawach ekonomicznych
- dobra znajomość prawa cywilnego
- prawość
§ 2. Pięcioletnie kadencje z możliwością powtórnego wybrania.
Kanon 493 - Zadania rady ekonomicznej – doczytać
łac. Praeter munera ipsi commissa in Libro V "De bonis Ecclesiae temporalibus," consilii a rebus
oeconomicis est quotannis, iuxta Episcopi dioecesani indicationes, rationem apparare quaestuum et
erogationum quae pro universo dioecesis regimine anno venturo praevidentur, necnon, anno exeunte,
rationem accepti et expensi probare.
pl. Oprócz zadań powierzonych jej w księdze V Dobra doczesne Kościoła, Rada do spraw
ekonomicznych przygotowuje każdego roku, zgodnie ze wskazaniami biskupa diecezjalnego zestaw
przychodów i wydatków, przewidzianych w związku z zarządem diecezji w roku następnym, jak również
zatwierdza bilans przychodów i rozchodów za rok ubiegły.
Kanon 494 - Obligatoryjne mianowanie ekonoma
łac. § 1. In singulis dioecesibus ab Episcopo, auditis collegio consultorum atque consiio a rebus
oeconomicis, nominetur oeconomus, qui sit in re oeconomica vere peritus et probitate prorsus praestans.
§ 2. Oeconomus nominetur ad quinquennium, sed expleto hoc tempore ad alia quinquennia nominari
potest; durante munere, ne amoveatur nisi ob gravem causam ab Episcopo aestimandam, auditis collegio
consultorum atque consilio a rebus oeconomicis.
§ 3. Oeconomi est, secundum rationem a consilio a rebus oeconomicis definitam, bona dioecesis sub
auctoritate Episcopi administrare atque ex quaestu dioecesis constituto expensas facere, quas Episcopus
aliive ab ipso deputati legitime ordinaverint.
§ 4. Anno vertente, oeconomus consilio a rebus oeconomicis rationem accepti et expensi reddere debet.
pl. § 1. Po wysłuchaniu zdania kolegium konsultorów oraz Rady do spraw ekonomicznych, każdy biskup
winien ustanowić w swojej diecezji ekonoma. Winien on być rzeczywiście biegły w sprawach
gospodarczych i odznaczający się prawością.
§ 2. Ekonoma należy mianować na pięciolecie, lecz po jego upływie może być mianowany na dalsze
pięciolecia. W czasie trwania kadencji, biskup nie powinien go usuwać bez ważnej przyczyny, którą sam
ocenia i po wysłuchaniu zdania kolegium konsultorów oraz Rady do spraw ekonomicznych.
§ 3. Jest zadaniem ekonoma administrować pod władzą biskupa dobrami doczesnymi diecezji, w sposób
określony przez Radę do praw ekonomicznych, a także z dochodów diecezjalnych pokrywać wydatki,
które biskup lub wyznaczone przez niego osoby zgodnie z prawem poleciły dokonać.
§ 4. Z końcem roku ekonom winien przedstawić Radzie do spraw ekonomicznych wykaz przychodów i
rozchodów.
§ 1. Urząd ekonoma jest urzędem obligatoryjnym;
Bp w sprawie nominacji ekonoma, musi wysłuchać Rady ds. ekonomicznych i kolegium konsultorów
(ale: oni nie wybierają tylko radzą)
Ekonomem nie musi być duchowny, ważne żeby miał odpowiednie przymioty:
- biegły w sprawach gospodarczych
- odznaczający się prawością
§ 3 i 4 – zadania ekonoma (doczytać…)
Kanon 495 - Oblig ustanowienia rady kapłańskiej i jej definicja
łac. § 1. In unaquaque dioecesi constituatur consilium presbyterale, coetus scilicet sacerdotum, qui
tamquam senatus sit Episcopi, presbyterium repraesentans, cuius est Episcopum in regimine dioecesis
104
Prawo kanoniczne I
ad normam iuris adiuvare, ut bonum pastorale portionis populi Dei ipsi commissae quam maxime
provehatur.
§ 2. In vicariatibus et praefecturis apostolicis Vicarius vel Praefectus constituant consilium ex tribus
saltem presbyteris missionariis, quorum sententiam, etiam per epistolam, audiant in gravioribus negotiis.
pl. § 1. W każdej diecezji winna być ustanowiona Rada kapłańska, czyli zespół kapłanów, będący jakby
senatem biskupa i reprezentującym prezbiterium. Jej zadaniem jest wspieranie biskupa w kierowaniu
diecezją, zgodnie z przepisami prawa, ażeby możliwie najbardziej pomnażało się dobro pasterskie
powierzonej mu części Ludu Bożego.
§ 2. W wikariatach i prefekturach apostolskich, wikariusz lub prefekt apostolski powinni powołać Radę
złożoną z trzech przynajmniej prezbiterów misjonarzy, których zdania mają wysłuchać, nawet listownie,
przy załatwianiu ważniejszych spraw.
§ 1. W każdej diecezji – łc. in unaquaque dioecesi.
Definicja rady kapłańskiej – zespół kapłanów, będących jakby senatem biskupa i reprezentującym
prezbiterium (czyli: podwójna rola)
Nie jest to organ wykonawczy, ale organ, który służy radą biskupowi (a kuria zajmuje się w sensie
praktycznym, wykonawczym)
§ 2. Dzisiaj są już maile , więc nie trzeba listownie tego załatwiać
Kanon 496 - Statuty rady kapłańskiej
łac. Consilium presbyterale habeat propria statuta ab Episcopus dioecesano approbata, attentis normis
ab Episcoporum conferentia prolatis.
pl. Rada kapłańska powinna posiadać własne statuty, zatwierdzone przez biskupa diecezjalnego i
uwzględniające normy wydane w tej sprawie przez Konferencję Episkopatu.
Kanon 497 - Wyznaczanie członków rady kapłańskiej
łac. Ad designationem quod attinet sodalium consiii presbyteralis:
1° dimidia circiter pars libere eligatur a sacerdotibus ipsis, ad normam canonum qui sequuntur, necnon
statutorum;
2° aliqui sacerdotes, ad normam statuorum, esse debent membra nata, qui sciicet ratione officii ipsis
demandati ad consilium pertineant;
3° Episcopo dioecesano integrum est aliquos libere nominare.
pl. Gdy chodzi o wyznaczenie członków Rady kapłańskiej, to:
1° mniej więcej połowa powinna być wybrana w sposób wolny przez kapłanów, zgodnie z przepisami
zamieszczonych poniżej kanonów oraz statutów;
2° niektórzy kapłani, zgodnie z postanowieniami statutów, winni być członkami stałymi, a więc należącymi
do Rady z racji powierzonego im urzędu;
3° biskup może swobodnie mianowac niektórych członków Rady.
Członkowie rady kapłańskiej pochodzą z wyboru:
§ 1. dokonanego w sposób wolny przez kapłanów, kodeks mówi, że mniej więcej połowa ma być z
wyboru
§ 2. druga połowa: z racji piastowanego urzędu, ale zawsze zgodnie ze statutami (np.: kanclerz, rektor
seminarium, ci, którzy najbliżej współpracują z biskupem)
§ 3. w tej drugiej połowie może być też ktoś z nominacji, np. nie zajmuje ważnego stanowiska, a bp uzna,
że on jest ważnym ekspertem od czegoś i włączy go do tej rady kapłańskiej
Kanon 498 - Czynne i bierne prawo wyboru do rady kapłańskiej
łąc. § 1. Ius electionis tum activum tum passivum ad consilium presbyterale constituendum habent:
1° omnes sacerdotes saeculares in dioecesi incardinati;
105
Prawo kanoniczne I
2° sacerdotes saeculares in dioecesi non incardinati, necnon sacerdotes sodales alicuius instituti religiosi
aut societatis vitae apostolicae, qui in dioecesi commorantes, in eiusdem bonum aliquod officium
exercent.
§ 2. Quatenus statuta id provideant, idem ius electionis conferri potest aliis sacerdotibus, qui domicilium
aut quasi-domicilium in dioecesi habent.
pl. § 1. Prawo wyboru do Rady kapłańskiej, zarówno czynne, jak i bierne, posiadają:
1° wszyscy kapłani diecezjalni inkardynowani do diecezji;
2° kapłani diecezjalni nie inkardynowani do diecezji, jak również kapłani członkowie jakiegoś instytutu
zakonnego lub stowarzyszenia życia apostolskiego, którzy przebywając na terenie diecezji, wykonują dla
jej dobra jakiś obowiązek.
§ 2. Jeśli to przewidują statuty, to samo prawo wyboru może być przyznane innym kapłanom,
posiadającym w diecezji stałe lub tymczasowe zamieszkanie.
§ 1. inkardynacja – każdy kapłan musi być inkardynowany, czyli przypisany do jakiejś diecezji
( nie ma takich, którzy nie są inkardynowani; nie może być vadus – czyli taki kapłan przechodni,
gdzie on nie należy do żadnej diecezji i się błąka)
§ 2. np. proboszcz redemptorystów i wikariusz - bo wykonują dla diecezji obowiązek; ale ktoś kto jest
ojcem i tylko mieszka na terenie naszej diecezji to już niekoniecznie bo nie wykonuje jakiegoś obowiązku
dla diecezji
§ 3. np. dziekan wydziału teologicznego, czy jakiś ks. prof. (np. Bagrowicz, który jest z Włocławskiej
diecezji – jest inkardynowany do Włocławka, a mieszka tutaj i wykonuje pracę dla diecezji Toruńskiej
Kanon 499 - Sposób wyborów członków rady kapłańskiej
Sposób wyboru członków Rady kapłańskiej powinien być określony w statutach, tak jednak, ażeby wedle
możności kapłani prezbiterium byli reprezentowani z uwzględnieniem przede wszystkim różnych rodzajów
posług oraz różnych regionów diecezji.
Modus eligendi membra consilii presbyteralis statutis determinandus est, ita quidem ut, quatenus id fieri
possit, sacerdotes presbyterii repraesententur, ratione habita maxime diversorum ministeriorum
variarumque dioecesis regionum.
Powinno to być odzwierciedleniem prezbiterium, czyli winny być uwzględnione rodzaje posług, jak i
różnice regionów diecezji. Czyli czy jest więcej kapłanów zakonnych, czy świeckich.
Kanon 500
§ 1. Do biskupa diecezjalnego należy zwoływanie Rady kapłańskiej, przewodniczenie jej oraz określanie
spraw, które mają być rozpatrywane, albo dopuszczanie zgłoszonych przez członków.
§ 2. Rada kapłańska posiada jedynie głos doradczy. Biskup diecezjalny powinien wysłuchać jej zdania w
ważniejszych sprawach; potrzebuje zaś jej zgody tylko w wypadkach wyraźnie w prawie określonych.
§ 3. Rada kapłańska nie może nigdy działać bez biskupa diecezjalnego, który też jedynie może ogłosić to,
co zostało uchwalone zgodnie z postanowieniem § 2.
§ 1. Episcopi dioecesani est consilium presbyterale convocare, eidem praesidere atque quaestiones in
eodem tractandas determinare auta membris propositas recipere.
§ 2. Consilium presbyterale gaudet voto tantum consultivo; Episcopus dioecesanus illud audiat in negotiis
maioris momenti, eius autem consensu eget solummodo in casibus iure expresse definitis.
§ 3. Consilium presbyterale numquam agere valet sine Episcopo dioecesano, ad quem solum etiam cura
spectat ea divulgandi quae ad normam § 2 statuta sunt.
Par. 1 określa jakie są kompetencje biskupa diecezjalnego względem rady kapłańskiej – zwołuje,
przewodniczy, określa sprawy do rozpatrzenia. To jest rada, która ma radzić biskupowi, a nie nakazywać
cokolwiek.
Par. 2 rada ma głos doradczy, ale bp ma ich wysłuchać, bo kapłani mają udział w pasterskim
posługiwaniu biskupa. Czasem jednak biskup potrzebuje zgody rady kapłańskiej, ale to wyraźnie określa
kodeks.
106
Prawo kanoniczne I
Par. 3 to co uchwali rada k. może być ogłoszone tylko przez bpa diecezjalnego, tylko wtedy ma to rangę.
Kanon 501
§ 1.Członkowie Rady kapłańskiej winni być ustanawiani czasowo, na okres przewidziany w statutach, ale
w ten sposób, ażeby cała Rada lub przynajmniej jej część była odnawiana co pięć lat.
§ 2.Podczas wakansu stolicy, ustaje Rada kapłańska, a jej funkcje są wypełniane przez kolegium
konsultorów. W ciągu roku od objęcia diecezji, biskup powinien ustanowić od nowa Radę kapłańską.
§ 3.Jeśli Rada kapłańska nie wypełnia zadania powierzonego jej dla dobra diecezji albo poważnie go
nadużywa, biskup diecezjalny może ją rozwiązać, po konsultacji z metropolitą albo - gdy chodzi o
metropolię - z biskupem sufraganem najstarszym promocją. Jednakże w ciągu roku winien ustanowić ją
na nowo.
§ 1. Membra consilii presbyteralis designentur ad tempus, in statutis determinatum, ita tamen ut integrum
consilium vel aliqua eius pars intra quinquennium renovetur.
§ 2. Vacante sede, consilium presbyterale cessat eiusque munera implentur a collegio consultorum; intra
annum a capta possessione Episcopus debet consilium presbyterale noviter constituere.
§ 3. Si consilium presbyterale munus sibi in bonum dioecesis commissum non adimpleat aut eodem
graviter abutatur, Episcopus dioecesanus, facta consultatione cum Metropolita, aut si de ipsa sede
metropolitana agatur cum Episcopo suffraganeo promotione antiquiore, illud dissolvere potest, sed intra
annum debet noviter constituere.
Par. 1 KK nie określa czasu powoływania rady, to jest w statutach. KK podaje jednak zasadę, żeby rada
powinna zmieniać się co 5 lat, choć bp może przedłużyć ten okres.
Par. 2 status rady k. podczas wakansu stolicy biskupiej. I zasada: rada kapłańska ustaje podczas wakansu.
II zasada: funkcje rady k. wypełnia kolegium konsultorów (mniejsza część). III zasada: w ciągu roku od
objęcia diecezja bp ma ustalić nową radę kapłańską.
Par. 3 rozwiązanie rady k. gdy nie wypełnia swojej funkcji dla dobra diecezji. Biskup może wtedy radę
rozwiązać, po konsultacji z metropolitą lub z najstarszym sufraganem jeśli chodzi o samego metropolitę.
W ciągu roku od rozwiązania rady k. biskup musi ustanowić nową radę.
Kanon 502
§ 1.Spośród członków Rady kapłańskiej biskup diecezjalny powinien w sposób swobodny mianować
niektórych kapłanów, w liczbie nie mniejszej niż sześciu i nie przekraczającej dwunastu, którzy by
stanowili przez okres pięciu lat kolegium konsultorów, wypełniające zadania określone przez prawo. Po
upływie jednak pięciolecia wypełnia nadal swoje zadania, dopóki nie zostanie ukonstytuowane nowe
kolegium.
§ 2.Kolegium konsultorów przewodniczy biskup diecezjalny, a podczas przeszkody w działaniu lub
wakansu stolicy ten, kto tymczasowo zastępuje biskupa; przed jego zaś ustanowieniem, kapłan
najstarszy święceniami w kolegium konsultorów.
§ 3.Konferencja Episkopatu może zarządzić, by zadania konsultorów zostały powierzone kapitule
katedralnej.
§ 4.W wikariacie i prefekturze apostolskiej, zadania kolegium konsultorów wypełnia Rada misji, o której w
kan. 495, § 2, chyba że prawo co innego ustanawia.
§ 1. Inter membra consilii presbyteralis ab Episcopo dioecesano libere nominantur aliqui sacerdotes,
numero non minore quam sex nec maiore quam duodecim, qui collegium consultorum ad quinquennium
constituant, cui competunt munera iure determinata; expleto tamen quinquennio munera sua propria
exercere pergit usquedum novum collegium constituatur.
§ 2. Collegio consultorum praeest Episcopus dioecesanus; sede autem impedita aut vacante, is qui ad
interim Episcopi locum tenet aut, si constitutus nondum fuerit, sacerdos ordinatione antiquior in collegio
consultorum.
§ 3. Episcoporum conferentia statuere potest ut munera collegii consultorum capitulo cathedrali
committantur.
§ 4. In vicariatu et praefectura apostolica munera collegii consultorum competunt consilio missionis, de
quo in can. 495 § 2, nisi aliud iure statuatur.
107
Prawo kanoniczne I
Par. 1 bp ma obowiązek ustanowienia kolegium konsultorów, spośród członków rady kapłańskiej. Rada
kapłańska składa się tylko z kapłanów (sacerdos – prezbiterzy lub biskupi) w kolegium konsultorów
powinien być biskup pomocniczy. Kolegium ma mieć od 6 do 12 osób na 5 lat… najważniejsze zadanie
kolegium konsultorów: wybór administratora diecezji na czas wakansu. Kolegium ma na to 8 dni, jak
się im nie uda, to robi to metropolita.
Par. 2 prawo przewodniczenia kolegium konsultorów: I) biskup diecezjalny, II) rządca ad Inter –
zastępuje biskupa, III) kapłan najstarszy święceniami w kolegium biskupów. Kiedyś te obowiązki co ma
kolegium konsultorów miała kapituła katedralna. W Polsce już to prawo nie obowiązuje.
Kanon 503 - Określenie kapituły kanoników
Kapituła kanoników, katedralna lub kolegiacka, jest kolegium kapłanów, którego zadaniem jest
sprawowanie bardziej uroczystych czynności liturgicznych w kościele katedralnym lub kolegiackim.
Kapituła katedralna wypełnia ponadto zadania zlecone jej przez prawo lub przez biskupa diecezjalnego.
Capitulum canonicorum, sive cathedrale sive collegiale, est sacerdotum collegium, cuius est functiones
liturgicas sollemniores in ecclesia cathedrali aut collegiali persolvere; capituli cathedralis praeterea est
munera adimplere, quae iure aut ab Episcopo dioecesano ei committuntur.
Od średniowiecza jest takie ciało. Wcześniej mogli wybierać nawet biskupa i wtedy otrzymywał on
zatwierdzenie ze Stolicy Apostolskiej.
Rodzaje kapituł:
• katedralne (istnieją przy katedrze)
• kolegiackie (istnieją przy kolegiacie)
definicja kapituły kanoników: kolegium kapłanów. Ich zadaniem jest sprawowanie bardziej uroczystych
funkcji liturgicznych. Np. dziś jak jest Boże Ciało to idą w stroju pajaca (czerwone kapy i pomponiki).
Kapituły katedralne mogą wypełniać zadania zlecone przez bpa diecezjalnego.
Kanon 504 - Kapituły katedralne
Erekcja kapituły katedralnej, dokonywanie w niej innowacji oraz zniesienie są zarezerwowane Stolicy
Apostolskiej.
Capituli cathedralis erectio, innovatio aut suppressio Sedi Apostolicae reservantur.
Erekcja, zatwierdzenie statutów lub zniesienie kapituły katedralnej jest zarezerwowane Stolicy
Apostolskiej. Dlatego Rzym musi zatwierdzić, żeby nie wprowadzać reguł niezgodnych z p. k.
Kanon 505 - Statuty kapituł
Każda kapituła, tak katedralna, jak i kolegiacka, powinny mieć własne statuty, sporządzone zgodnym z
prawem aktem kapitulnym i zatwierdzone przez biskupa diecezjalnego. Statutów tych nie wolno zmieniać
ani znosić, jak tylko za aprobatą biskupa diecezjalnego.
Unumquodque capitulum, sive cathedrale sive collegiale, sua habeat statuta, per legitimum actum
capitularem condita atque ab Episcopo dioecesano probata; quae statuta ne immutentur neve
abrogentur, nisi approbante eodem Episcopo dioecesano.
Każda kapituła, stowarzyszenie musi mieć statut. Statuty winny być sporządzone aktem kapitulnym –
kolegiackim, czyli żeby były zgodne z prawem i muszą być zatwierdzone przez biskupa. O tym jest w
normach generalnych. Kapituła kolegiacka musi mieć statut zatwierdzony przez bpa diecezjalnego, a
kapituła katedralna przez Stolicę Apostolską.
108
Prawo kanoniczne I
Kanon 506 - Treść statutów kapituł kanoników
§ 1.Zachowując zawsze prawa fundacyjne, statuty kapituły winny określać strukturę kapituły oraz liczbę
jej członków. Powinny też sprecyzować czynności, jakie mają być wykonywane przez kapitułę lub
poszczególnych kanoników w zakresie kultu Bożego oraz posługi. Winny także regulować odbywanie
zebrań, na których załatwia się sprawy związane z działalnością kapituły, jak również określić warunki
wymagane do ważności lub godziwości podejmowanych czynności, z zachowaniem jednak przepisów
prawa powszechnego.
§ 2.Statuty winny także określić dochody, zarówno stałe, jak i pobierane z racji wykonywania jakiegoś
zadania, oraz - biorąc pod uwagę normy wydane przez Stolicę Świętą - insygnia kanoników.
§ 1. Statuta capituli, salvis semper fundationis legibus, ipsam capituli constitutionem et numerum
canonicorum determinent; definiant quaenam a capitulo et a singulis canonicis ad cultum divinum necnon
ad ministerium persolvendum sint peragenda; decernant conventus in quibus capituli negotia agantur
atque, salvis quidem iuris universalis praescriptis, condiciones statuant ad validitatem liceitatemque
negotiorum requisitas.
§ 2. In statutis etiam definiantur emolumenta, tum stabilia tum occasione perfuncti muneris solvenda
necnon, attentis normis a Sancta Sede latis, quaenam sint canonicorum insignia.
Par. 1 określa materię statutów
Par. 2 mówi o dochodach stałych, okazyjnych i o insygniach. Statuty nie mogą naruszać praw
fundacyjnych (np. ktoś ufundował dom dla kapituły, ale zażądał odprawianie iluś mszy w roku) i prawa
powszechnego.
Kanon 507 - Funkcje w kapitule
§ 1.Jeden z kanoników powinien spełniać funkcje przewodniczącego kapituły. Zgodnie z postanowieniami
statutów, mają być ustanowione także inne urzędy, biorąc pod uwagę miejscowe zwyczaje.
§ 2.Duchownym, którzy nie należą do kapituły, wolno powierzać inne urzędy, przez wykonywanie których
będą - zgodnie z postanowieniami statutów - świadczyli pomoc kanonikom.
§ 1. Inter canonicos habeatur qui capitulo praesit, atque alia etiam constituantur officia ad normam
statutorum, ratione quoque habita usus in regione vigentis.
§ 2. Clericis ad capitulum non pertinentibus, committi possunt alia officia, quibus ipsi, ad normam
statutorum, canonicis auxilium praebeant.
Par. 1 funkcja przewodniczącego, którą sprawuje jeden z kanoników – prepozyt.
Par. 2 Inne urzędy – zgodnie ze zwyczajami. Nie muszą sprawować ich sami kanonicy.
Kanon 508
§ 1 Kanonik penitencjarz, tak kościoła katedralnego, jak i kościoła kolegiackiego, ma z racji urzędu
władzę zwyczajną, której jednak nie może innym delegować, rozgrzeszania w zakresie sakramentalnym
od cenzur wiążących mocą samego prawa, ale nie zdeklarowanych i nie zastrzeżonych Stolicy
Apostolskiej. Na terenie diecezji może rozgrzeszać także obcych, a diecezjan również poza diecezją.
§ 2.Tam, gdzie nie ma kapituły, biskup diecezjalny powinien mianować jakiegoś kapłana do wykonywania
tego zadania.
§ 1. Paenitentiarius canonicus tum ecclesiae cathedralis tum ecclesiae collegialis vi officii habet
facultatem ordinariam, quam tamen aliis delegare non potest, absolvendi in foro sacramentali a censuris
latae sententiae non declaratis, Apostolicae Sedi non reservatis, in dioecesi extraneos quoque,
dioecesanos autem etiam extra territorium dioecesis.
§ 2. Ubi deficit capitulum, Episcopus dioecesanus sacerdotem constituat ad idem munus implendum.
Z kanonu nie wynika, obowiązek ustanowienia penitencjarza, choć par. 2 to sugeruje. Ta funkcja jest
bardzo ważna. Jak nie ma kapituły, to bp powinien mianować taką funkcję kanonika penitencjarza.
Kanonik penitencjarz z racji urzędu ma władzę zwyczajną bez możliwości delegowania. Ta władza
dotyczy rozgrzeszania w zakresie sakramentalnym, czyli spowiedzi od kar ex komuniki latae sententiae,
ale niezadeklarowanej. Np. aborcja, nie każdy ksiądz może rozgrzeszyć ten grzech, wysyła wtedy do
109
Prawo kanoniczne I
penitencjarza. Jeśli ex komunika jest zadeklarowana i zarezerwowana Stolicy Apostolskiej np. ginekolog
aborcjonista i Stolica Apostolska sobie zastrzeże, że tylko ona może rozgrzeszyć, to wiadomo…
Penitencjariusz swoją władzę może sprawować wobec wszystkich diecezjan, również poza granicami
diecezji np. na pielgrzymce, a obcych (tych co nie mają domicilium lub quasi – domicilium na terenie
diecezji) może rozgrzeszyć tylko na terenie diecezji.
Kanon 509 - Prawo nadawania kanonikatu
§ 1.Po wysłuchaniu zdania kapituły, do biskupa diecezjalnego, nie zaś do administratora diecezji, należy
prawo nadawania wszystkich i poszczególnych kanonikatów, tak w kościele katedralnym, jak i
kolegiackim, z odwołaniem wszelkich przeciwnych przywilejów. Tenże biskup zatwierdza wybranego
przez kapitułę jej przewodniczącego.
§ 2.Godność kanonika powinien nadawać biskup diecezjalny tylko kapłanom odznaczającym się nauką i
prawością życia, którzy chwalebnie wypełniają posługę.
§ 1. Episcopi dioecesani, audito capitulo, non autem Administratoris dioecesani, est omnes et singulos
conferre canonicatus, tum in ecclesia cathedrali tum in ecclesia collegiali, revocato quolibet contrario
privilegio; eiusdem Episcopi est confirmare electum ab ipso capitulo, qui eidem praesit.
§ 2. Canonicatus Episcopus dioecesanus conferat tantum sacerdotibus doctrina vitaeque integritate
praestantibus, qui laudabiliter ministerium exercuerunt.
Ono przysługuje bp diecezjalnemu, zarówno kapitułom katedralnym, jak i kolegiackim. Administrator
diecezji nie ma takiego prawa. Najwyższy ustawodawca znosi prawa i przywileje przeczące KK. Np. w
historii były przypadki, że jakieś rody przedstawiały kandydata na kanonika. Dziś to jest zniesione, bp
jest wolny w wyborze, ale winien skonsultować z kapitułą. Jeśli chodzi o przewodniczącego – prepozyta,
to bp zatwierdza, tego którego wybrała kapituła.
Par. 2 wymogi stawiane kanonikom:: I) kapłan (choć mogą być wyjątki, np. Sarkozy został kanonikiem
kapituły laterańskie – Lol!!! – przywilej, który dziedziczą premierzy Francji po królach Francji) II)
odznaczający się zdrową nauką – nie głosi herezji, III) prawością życia, IV) chwalebnym wypełnianiem
swoich obowiązków.
Kanon 510 - Relacja kapituła – parafia
§ 1.Nie należy więcej łączyć kapituły kanoników z parafią. Jeśli są parafie złączone z kapitułą, biskup
diecezjalny powinien je odłączyć od kapituły.
§ 2.W kościele, który jest zarazem parafialnym i kapitulnym, należy ustanowić proboszcza, wybranego
czy to spośród kanoników, czy też spoza nich. Na takim proboszczu spoczywają wszystkie obowiązki i
posiada on wszystkie uprawnienia oraz władze, które na mocy prawa są właściwe proboszczowi.
§ 3.Jest rzeczą biskupa diecezjalnego ustalić określone normy, które by skoordynowały w sposób
właściwy obowiązki duszpasterskie proboszcza i zadania właściwe kapitule, tak, by proboszcz nie
przeszkadzał w funkcjach kapitulnych, a kapituła w czynnościach proboszczowskich. W razie powstania
konfliktu sprawę rozstrzyga biskup diecezjalny, mając przede wszystkim na uwadze odpowiednie
zabezpieczenie duszpasterskich potrzeb wiernych.
§ 4.Gdy chodzi o ofiary składane dla kościoła, który jest zarazem parafialny i kapitulny, to domniemywa
się, że złożono je na parafię, chyba że co innego zostanie ustalone.
§ 1. Capitulo canonicorum ne amplius uniantur paroeciae; quae unitae alicui capitulo exstent, ab
Episcopo dioecesano a capitulo separentur.
§ 2. In ecclesia, quae simul sit paroecialis et capitularis, designetur parochus, sive inter capitulares
delectus, sive non; qui parochus omnibus obstringitur officiis atque gaudet iuribus et facultatibus quae ad
normam iuris propria sunt parochi.
§ 3. Episcopi dioecesani est certas statuere normas, quibus officia pastoralia parochi atque munera
capitulo propria debite componantur, cavendo ne parochus capitularibus nec capitulum paroecialibus
functionibus impedimento sit; conflictus, si quidam habeantur, dirimat Episcopus dioecesanus, qui
imprimis curet ut fidelium necessitatibus pastoralibus apte prospiciatur.
§ 4. Quae ecclesiae, paroeciali simul et capitulari, conferantur eleemosynae, praesumuntur datae
paroeciae, nisi aliud constet.
110
Prawo kanoniczne I
Par. 1 zasada: nie należy łączyć kapituł z parafiami. W historii było tak, że kasę od nich zdzierali (biedni
parafianie).
Par. 2 zasada: w kościele, który jest i parafialny i kapitulny proboszcza ustala biskup, a kanonicy się nie
mieszają. Ale proboszcz może być kanonikiem. tu chodzi, o to by nie było konfliktu.
Par. 3 Władzę rozstrzygnięcia konfliktu ma bp diecezjalny.
Par. 4 ofiary – domniemanie – złożenie ofiar w kościele kapitulnym, a zarazem parafialnym przechodzi
do kościoła parafialnego. Inaczej trzeba wyraźnie to zaznaczyć.
Kanon 511 - Powołania i zadania rady duszpasterskiej (na polu diecezji)
Gdy to zalecają okoliczności pasterskie, należy w poszczególnych diecezjach ustanowić Radę
duszpasterską, której zadaniem jest badać pod władzą biskupa wszystko, co dotyczy działalności
pasterskiej, a także rozważać i przedstawiać praktyczne wnioski.
In singulis dioecesibus, quatenus pastoralia adiuncta id suadeant, constituatur consilium pastorale, cuius
est sub auctoritate Episcopi ea quae opera pastoralia in dioecesi spectant investigare, perpendere atque
de eis conclusiones practicas proponere.
Rada d. jest fakultatywna, jeśli są okoliczności. Zadania: bada, rozważa i przedstawia wnioski praktyczne
co do działalności duszpasterstwa.
Kanon 512 - Skład rady duszpasterskiej
§ 1.Rada duszpasterska składa się z wiernych, pozostających w pełnej wspólnocie z Kościołem
katolickim, tak duchownych, jak członków instytutów życia konsekrowanego i przede wszystkim
świeckich, wyznaczonych w sposób określony przez biskupa diecezjalnego.
§ 2.Do Rady duszpasterskiej należy dobrać wiernych w ten sposób, żeby jej skład był rzeczywistym
odzwierciedleniem całej części Ludu Bożego, stanowiącego diecezję, z uwzględnieniem rożnych
regionów diecezji, warunków społecznych i zawodowych oraz udziału, jaki osoby pojedyncze lub
zrzeszone mają w apostolstwie.
§ 3.Do Rady duszpasterskiej należy dobierać tylko tych wiernych, którzy odznaczają się pewną wiarą,
dobrymi obyczajami i roztropnością.
§ 1. Consilium pastorale constat christifidelibus qui in plena communione sint cum Ecclesia catholica, tum
clericis, tum membris institutorum vitae consecratae, tum praesertim laicis, quique designantur modo ab
Episcopo dioecesano determinato.
§ 2. Christifideles, qui deputantur ad consilium pastorale, ita seligantur ut per eos universa populi Dei
portio, quae dioecesim constituat, revera configuretur, ratione habita diversarum dioecesis regionum,
condicionum socialium et professionum, necnon partis quam sive singuli sive cum aliis coniuncti in
apostolatu habent.
§ 3. Ad consilium pastorale ne deputentur nisi christifideles certa fide, bonis moribus et prudentia
praestantes.
Rada składa się z wiernych – christifidelicus (wszyscy ochrzczeni z wyjątkiem pasterzy??!!!)
Par. 2 skład rady ma być odzwierciedleniem życia diecezji np. jak jest dużo instytutów zakonnych, to
przedstawiciele ich powinni w niej być.
Par. 3 wymogi stawiane przedstawicielom rady: I) pewna wiara, II) dobre obyczaje, III) roztropność.
Kan. 513 okres działalności r. d.
§ 1.Radę duszpasterską ustanawia się na czas przewidziany w statutach wydanych przez biskupa.
§ 2.Podczas wakansu stolicy ustaje Rada duszpasterska.
§ 1. Consilium pastorale constituitur ad tempus, iuxta praescripta statutorum, quae ab Episcopo dantur.
§ 2. Sede vacante, consilium pastorale cessat.
Par. 1 Statuty przewidują ile mają rady trwać.
Par. 2 rada ustaje w momencie wakansu stolicy biskupiej.
111
Prawo kanoniczne I
Kanon 514 - Biskup diecezjalny, a rada duszpasterska
§ 1.Rada duszpasterska, posiadająca jedynie głos doradczy, jest zwoływana, zależnie od potrzeb
duszpasterskich, przez biskupa diecezjalnego, któremu też przysługuje wyłączne prawo przewodniczenia.
Również tylko on decyduje o tym, co ze spraw rozważanych przez Radę ma być opublikowane.
§ 2.Powinna być zwoływana przynajmniej jeden raz w roku.
§ 1. Consilium pastorale, quod voto gaudet tantum consultivo, iuxta necessitates apostolatus convocare
eique praeesse ad solum Episcopum dioecesanum pertinet; ad quem etiam unice spectat, quae in
consilio pertractata sunt publici iuris facere.
§ 2. Saltem semel in anno convocetur.
Zasada: rada ma głos doradczy
par. 2 rada winna być zwoływana przynajmniej 1 raz w roku.
Kanon 515 - Definicja legalna parafii
§ 1.Parafia jest określoną wspólnotą wiernych, utworzoną na sposób stały w Kościele partykularnym, nad
którą pasterską pieczę, pod władzą biskupa diecezjalnego, powierza się proboszczowi jako jej własnemu
pasterzowi.
§ 2.Erekcja parafii, zniesienie jej lub dokonywanie w niej zmian, należy do wyłącznej kompetencji biskupa
diecezjalnego. Nie powinien on erygować parafii albo ich znosić, ewentualnie dokonywać poważnych
zmian, bez wysłuchania Rady kapłańskiej.
§ 3.Parafia erygowana zgodnie z prawem posiada mocą samego prawa osobowość prawną.
§ 1. Paroecia est certa communitas christifidelium in Ecclesia particulari stabiliter constituta, cuius cura
pastoralis, sub auctoritate Episcopi dioecesani, committitur parocho, qua proprio eiusdem pastori.
§ 2. Paroecias erigere, supprimere aut eas innovare unius est Episcopi dioecesani, qui paroecias ne
erigat aut supprimat, neve eas notabiliter innovet, nisi audito consilio presbyterali.
§ 3. Paroecia legitime erecta personalitate iuridica ipso iure gaudet.
Parafia to określona wspólnota wiernych communio fidelium to musi być wspólnota, utworzona na okres
stały, mająca własnego pasterza – proboszcza, to on sprawuje pasterską pieczę pod władzą biskupa
diecezji.
Terytorium – brakuje tego kryterium, mogą być więc parafie terytorialne i personalne. Np.; parafia
garnizonowa, jest w niej każdy wojskowy (ma prawo w niej być)
Par. 2 tyko biskup diecezjalny ma prawa!!!!
Par. 3 parafia legalnie erygowana ma ipso iure osobowość prawną w Polsce również wobec prawa
cywilnego.
Kanon 516 - Parafia tymczasowa = tzw. łc. quasi - parolecia, czyli: jakby parafia
łac. § 1. Nisi aliud iure caveatur, paroeciae aequiparatur quasi-paroecia, quae est certa in Ecclesia
particulari communitas christifidelium, sacerdoti uti pastori proprio commissa, ob peculiaria adiuncta in
paroeciam nondum erecta.
§ 2. Ubi quaedam communitates in paroeciam vel quasi-paroeciam erigi non possint, Episcopus
dioecesanus alio modo earundem pastorali curae prospiciat.
pl. § 1. Jeśli czego innego w prawie nie zastrzeżono, z parafią jest zrównana parafia tymczasową, która
jest określoną wspólnotą wiernych w Kościele partykularnym, powierzoną kapłanowi, jak jej własnemu
pasterzowi, ze względu na szczególne okoliczności jeszcze nie erygowana jako parafia.
§ 2. Tam, gdzie jakieś wspólnoty wiernych nie mogą być erygować jako parafie lub parafie tymczasowe,
biskup diecezjalny powinien w inny sposób zapewnić im pasterską opiekę.
Jest to określona wspólnota wiernych w kościele partykularnym; jest powierzona kapłanowi – z tymże nie
ma proboszcza (nie jest mianowany dla niej proboszcz tylko kapłan); jeszcze nie erygowana jako parafia
ze względu na szczególne okoliczności, np. gdzieś na Syberii, kiedy np. jest jakaś wspólnota, a nie ma
jeszcze parafii (choć jest równa w prawie parafii).
112
Prawo kanoniczne I
§ 2. np. quasi – parafie są w Chinach, gdzie panuje reżim komunistyczny i nie ma parafii (wtedy bp
podsyła tam jakiegoś „podziemnego” księdza , który np. jest robotnikiem, tak jak kard. (czyt.Łylk – nie
wiem jak to się piszę, bo żem w googlu nie znalazła ))
Kanon 517 - Szczególne powierzenie parafii
łac. § 1. Ubi adiuncta id requirant, paroeciae aut diversarum simul paroeciarum cura pastoralis committi
potest pluribus in solidum sacerdotibus, ea tamen lege, ut eorundem unus curae pastoralis exercendae
sit moderator, qui nempe actionem coniunctam dirigat atque de eadem coram Episcopo respondeat.
§ 2. Si ob sacerdotum penuriam Episcopus dioecesanus aestimaverit participationem in exercitio curae
pastoralis paroeciae concredendam esse diacono aliive personae sacerdotali charactere non insignitae
aut personarum communitati, sacerdotem constituat aliquem qui, potestatibus et facultatibus parochi
instructus, curam pastoralem moderetur.
pl. § 1. Gdzie domagają się tego okoliczności, piecza pasterska o parafię lub kilka parafii równocześnie,
może być powierzona wspólnie kilku kapłanom, z zachowaniem jednak normy, że jeden z nich będzie
kierował pasterzowaniem, a więc wspólnie podejmowanym działaniem, jako moderator, będąc też za nie
odpowiedzialnym wobec biskupa.
§ 2. Gdyby, na skutek braku kapłanów, biskup diecezjalny doszedł do wniosku, że do współudziału w
trosce o pasterzowanie parafii należy dopuścić diakona lub jakąś inną osobę nie mającą święceń
kapłańskich, albo jakąś wspólnotę osób, to powinien ustanowić jakiegoś kapłana, który by posiadając
władzę i uprawnienia proboszczowskie, kierował działalnością pasterską.
§ 1. Mówi o powierzeniu solidarnym (łc. in solidum), czyli wspólnie kilku kapłanom!
Długa tradycja pojęcia „in solidum” w prawie – dzisiaj w parwie cywilnym, jak mówim, że dłużnicy są
współodpowiedzialni, np. zakłada się spółkę cywilną i wszyscy są zobowiązani in solidum, np. jest trzech
dłużników, którzy nie płacą to bank może udać się po należność obojętnie do którego i od niego pobrać
całość (z tymże może on później mieś roszczenie zwrotne do pozostałych, żeby go spłacili); tutaj jest
podobna zasada w odniesieniu do bp-a - tzn. bp każdego z nich może obciążyć odpowiedzialnością za
niewykonanie funkcji.
Obligatoryjnie trzeba zachowac zasadę, że jeden z nich będzie kierował pasterzowaniem; wszyscy są
jakby proboszczami (mają uprawnienia proboszczowskie), ale jeden jest moderatorem – na nim
spoczywa główna odpowiedzialność. (Np. można taką parafię powierzyć wspólnocie zakonnej)
§ 2. Ten przepis można realizować głównie na misjach; też na zachodzie czasami, kiedy nie ma
kapłanów, to wyznacza się świeckiego, który jest odpowiedzialny za parafię.
Ale: w takiej sytuacji bp diecezjalny powinien ustanowić kapłana, który kierowałby działalnością
pasterską, i któremu przysługują prawa proboszczowskie. Może to być proboszcz sąsiedni, który zostaje
mianowany proboszczem, ale troska o parafię jest powierzona bezpośrednio np. diakonowi, czy osobie
świeckiej. (np. w Niemczech)
Pamietać: sytuacja taka ma miejsce tylko na skutek braku kapłanów!
Kanon 518 - Zasada terytorialności parafii
łac. Paroecia regula generali sit territorialis, quae sciicet omnes complectatur christifideles certi territorii;
ubi vero id expediat, constituantur paroeciae personales, ratione ritus, linguae, nationis christifidelium
alicuius territorii atque alia etiam ratione determinatae.
pl. Z zasady ogólnej parafia powinna być terytorialna, a więc obejmująca wszystkich wiernych
określonego terytorium. Gdzie jednak jest to wskazane, należy tworzyć parafie personalne, określone z
racji obrządku, języka, narodowości wiernych jakiegoś terytorium, albo z innego jeszcze powodu.
Ustawodawca wyraża jasną zasadę, że parafia powinna być terytorialna (ma terytorium) – powinna
obejmować wszystkich wiernych określonego terytorium, którzy mają na tym terytorium domicilium
(zamieszkanie) lub quasi – domicilium (zamieszkanie tymczasowe). Także dotyczy to tułaczy. (W
Kościele nie ma obowiązku zameldowania w parafii!!!)
Wyjątek: tam, gdzie to wskazane tworzyć parafie personalne, z racji:
ratione ritus – z racji obrządku
113
Prawo kanoniczne I
linguae – język
ranione nationis – narodowości
alia ratione – z innego powodu,
np. parafie polskie poza graniacami Polski, albo jest tzw. misja polska – jest to parafia polska bez
terytorium (każdy, kto przyjdzie należy do tej parafii)
Kanon 519 - Urząd proboszcza
łac. Parochus est pastor proprius paroeciae sibi commissae, cura pastorali communitatis sibi concreditae
fungens sub auctoritate Episcopi dioecesani, cuius in partem ministerii Christi vocatus est, ut pro eadem
communitate munera exsequatur docendi, sanctificandi et regendi, cooperantibus etiam aliis presbyteris
vel diaconis atque operam conferentibus christifidelibus laicis, ad normam iuris.
pl. Proboszcz jest własnym pasterzem zleconej sobie parafii, podejmującym pasterską troskę o
powierzoną mu wspólnotę pod władzą biskupa diecezjalnego. Powołany jest do uczestnictwa w posłudze
Chrystusa, ażeby dla tejże wspólnoty wykonywał zadania nauczania, uświęcania i kierowania, przy
współpracy także innych prezbiterów i diakonów oraz niosących pomoc wiernych świeckich, zgodnie z
przepisami prawa.
Proboszcz jest: (określenie: jurydyczno – legalne urzędu proboszcza)
- własnym pasterzem zleconej sobie parafii
- podejmuje pasterską troskę o powierzoną mu wspólnotę
- czyni to pod władzą bp-a diecezjalnego
(Jest takie powiedzenie kościelne: parochus plusquam papa – proboszcz więcej „znaczy” niż papież)
Implikacje teologiczne figury prawnej proboszcza – jest powołany; uczestniczy w posłudze Chrystusa;
z tej racji wykonuje tria munera – potrójny urząd z powodu tego, ze jes prezbiterem: zadanie: nauczania,
uświęcania, kierowania.
Kanon 520 - Powierzenie parafii kleryckim instytutom lub stowarzyszeniom
łac. § 1. Persona iuridica ne sit parochus; Episcopus autem dioecesanus, non vero Administrator
dioecesanus, de consensu competentis Superioris, potest paroeciam committere instituto religioso
clericali vel societati clericali vitae apostolicae, eam erigendo etiam in ecclesia instituti aut societatis, hac
tamen lege ut unus presbyter sit paroeciae parochus, aut, si cura pastoralis pluribus in solidum
committatur, moderator, de quo in can. 517, § 1.
§ 2. Paroeciae commissio, de qua in § 1, fieri potest sive in perpetuum sive ad certum praefinitum
tempus; in utroque casu fiat mediante conventione scripta inter Episcoporum dioecesanum et
competentem Superiorem instituti vel societatis inita, qua inter alia expresse et accurate definiantur, quae
ad opus explendum, ad personas eidem addicendas et ad oeconomicas spectent.
pl. § 1. Osoba prawna nie powinna być proboszczem. Jednakże za zgodą kompetentnego przełożonego,
biskup diecezjalny, nie zaś administrator diecezji, może powierzyć parafię kleryckiemu instytutowi
zakonnemu lub kleryckiemu stowarzyszeniu życia apostolskiego, erygując ją nawet w kościele instytutu
lub stowarzyszenia, ale na tej zasadzie, że jeden prezbiter będzie proboszczem parafii, albo, w
przypadku powierzenia parafii kilku solidarnie, moderatorem, o którym w kan. 517, § 1.
§ 2. Powierzenie parafii, o którym w § 1, może być dokonane na stałe lub na ściśle określony czas. W
obydwu przypadkach ma to być uczynione na podstawie pisemnej umowy zawartej pomiędzy biskupem
diecezjalnym i kompetentnym przełożonym instytutu lub stowarzyszenia. Obok innych spraw należy w
niej wyraźnie i dokładnie określić to, co dotyczy wypełniania posługi, przydzielonych do tego osób oraz
spraw ekonomicznych.
Czyli powierzenie parafii zakonnikom.
§ 1. Wyrażony zakaz ustawowy: osoba prawna nie powinna być proboszczem. (To samo dotyczyło
kapituł kanoników, że kapituła nie powinna być proboszczem) Proboszczem powinien być jeden
określony prezbiter.
114
Prawo kanoniczne I
Kompetentny przełożony – czyli przełożony zakonny, np. w Totuniu u Paulinów było ostatnio takie
powierzenie.
Wobec bp-a musi być skonkretyzowana odpowiedzilaność, wiec jeśli jest to kolegium to głównym
odpowiedzialnym jest moderator.
§ 2. Powierzenie parafii pod względem czasowym – czyli ma być powierzone na stałe, alebo na czas
określony; w formie pisemnej umowy; materie zawarte w umowie: czyli to, co mają robić, co dotyczy
wypełniania posługi, np. jezuici mają przydzieloną określoną posłuę konfesjonału, musi być okreslenie ile
osób będzie przydzielonych, np., że zakon zawsze będzie dawał do tej parafii 4 księży, sprawy
ekonomiczne i inne.
Kanon 521 - Rekwizyty proboszcza – czyli co powinien posiadać, żeby móc otrzymac
urząd proboszcza
łac. § 1. Ut quis valide in parochum assumatur, oportet sit in sacro presbyteratus ordine constitutus.
§ 2. Sit praeterea sana doctrina et morum probitate praestans, animarum zelo aliisque virtutibus
praeditus, atque insuper qualitatibus gaudeat quae ad paroeciam, de qua agitur, curandam iure sive
universali sive particulari requiruntur.
§ 3. Ad officium parochi alicui conferendum, oportet de eius idoneitate, modo ab Episcopo dioecesano
determinato, etiam per examen, certo constet.
pl. § 1. Aby ktoś mógł ważnie zostać proboszczem, musi posiadać święcenia prezbiteratu.
§ 2. Winien ponadto odznaczać się zdrową nauką i dobrymi obyczajami, gorliwością pasterską oraz
innymi cnotami, jak również przymiotami, wymaganymi, czy to prawem powszechnym czy partykularnym,
do kierowania parafią, o którą chodzi.
§ 3. Aby ktoś mógł otrzymać urząd proboszcza, należy - w sposób określony przez biskupa
diecezjalnego, także przy pomocy egzaminu - przekonać się o jego zdatnosci.
§ 1. ad validitatem – do ważności musi posiadać święcenia prezbiteratu, bo musi mieć władzę
wypływającą ze święceń do uświęcania tych ludzi (Msza św., spowiedź…)
§ 2. np. nie może być pedofilem
§ 3. w toruńskiej diecezji jest ten egzamin – głownie chodzi o przepisy związane z władzą
proboszczowską, dotyczące: cmentarzy, ksiąg parafialnych, utrzymania kościoła …
Kanon 522 - Zasada stałości przy mianowaniu proboszcza
łac. Parochus stabiitate gaudeat oportet ideoque ad tempus indefinitum nominetur; ad certum tempus
tantum ab Episcopo dioecesano nominari potest, si id ab Episcoporum conferentia per decretum
admissum fuerit.
pl. Proboszcz winien cieszyć się stałością i dlatego ma być mianowany na czas nieokreślony. Na czas
określony biskup diecezjalny może mianować tylko wtedy, gdy zezwala na to dekret Konferencji
Episkopatu.
Mianowany na czas nieokreślony bo musi poznać parafian, przez co może skuteczniej działać.
Konferencja biskupoów ma jednak uprawnienia wprowadzenia tzw. kadencyjności urzedu
proboszczowskiego. (W Polsce były dyskusje, ale wycofano się na razie z tej opcji kadencyjności. We
Włoszech to jest, ale nie funkcjonuje, nie zdało to egzaminu  bo i tak jest to tylko formalność, że bp
mianuje proboszcza na lat 5 – kadencję, ale potem i tak przedłuża.)
Kanon 523 - Prawo powierzania urzedu proboszcza
łac. Firmo praescripto can. 682, § 1, parochi officii provisio Episcopo dioecesano competit et quidem
libera collatione, nisi cuidam sit ius praesentationis aut electionis.
pl. Zachowując w mocy przepis kan. 682, § 1, powierzenie urzędu proboszczowskiego przysługuje
biskupowi diecezjalnemu i to przez swobodne nadanie, chyba że ktoś posiada prawo prezentacji lub
wyboru.
115
Prawo kanoniczne I
Z zasady to uprawnienie przysługuje tylko biskupowi diecezjalnemu.
Wyjątek: np. kiedyś były takie wyjątki, że dziedzic posiadał prawo prezentacji; np. kapituła kanoników
posiadała prawo wyboru i bp nie miał wyboru musząc go zatwierdzić – tego chce ustawodawca uniknąć.
Wyjątek: gdy chodzi o nadanie urzędu proboszcza zakonnikowi – otrzymuje on nominację od bp-a
diecezjalnego; kandydat jest przedstawiany lub przynajmniej za zgodą kompetentnego przełożonego, bo
w tych parafiach, gdzie są zakonnicy przełożony ma prawo wskazać biskupowi kogo ma do dyspozycji
dla sprawowania takiego urzedu (bp musi uzgodnić z przełożonym kogo może mianować) – to jest
wyjątek od tej zasady prezentacji.
Kanon 524 - Wybór odpowiedniego kandydata na proboszcza
łac. Vacantem paroeciam Episcopus dioecesanus conferat illi quem, omnibus perpensis adiunctis,
aestimet idoneum ad paroecialem curam in eadem implendam, omni personarum acceptione remota ut
iudicium de idoneitate ferat, audiat vicarium foraneum aptasque investigationes peragat, auditis, si casus
ferat, certis presbyteris necnon christifidelibus laicis.
pl. Wakującą parafię biskup diecezjalny powinien powierzyć temu, kogo po rozważeniu wszystkich
okoliczności, uzna za odpowiedniego do wypełniania w niej parafialnej posługi, wykluczając wszelki
wzgląd na osobę. Aby urobić sobie sąd o zdatności, winien wysłuchać zdania dziekana i przeprowadzić
odpowiednie badania, zasięgnąć, jeśli potrzeba, opinii niektórych prezbiterów oraz wiernych świeckich.
Bp diecezjalny dokonuje oceny kandydata na urząd proboszcza.
Kanon 525 - Mianowanie proboszcza w okresie sede vacante i sede impedita
łac. Sede vacante aut impedita, ad Administratorem dioecesanum aliumve dioecesim ad interim regentem
pertinet:
1° institutionem vel confirmationem concedere presbyteris, qui ad paroeciam legitime praesentati aut
electi fuerint;
2° parochos nominare, si sedes ab anno vacaverit aut impedita sit.
pl. W okresie wakansu stolicy lub przeszkody w działaniu, do administratora diecezjalnego albo innego
tymczasowego jej zarządcy należy:
1° udzielać nadania lub zatwierdzać kapłanów, którzy zgodnie z prawem zostali na parafię prezentowani
lub
wybrani;
2° mianować proboszczów, gdy stolica wakuje lub ma przeszkodę w działaniu od roku.
§ 1. Jeśli np. ktoś by miał taki przywilej prezentowania np.: w relacji zakon – diecezja, to może
administrator diecezji takiego ustanowić.
§ 2.Mianować od siebie może tylko po upływie jednego roku od momentu wakansu stolicy biskupiej lub
zweryfikowania jakiejś przeszkody w działaniu – to jest ograniczenie władzy administratora diecezji.
Kanon 526 - Zasada: jeden probosz – jedna parafia
łac. § 1. Parochus unius paroeciae tantum curam paroecialem habeat; ob penuriam tamen sacerdotum
aut alia adiuncta, plurium vicinarum paroeciarum cura eidem parocho concredi potest.
§ 2. In eadem paroecia unus tantum habeatur parochus aut moderator ad normam can. 517, § 1,
reprobata contraria consuetudine et revocato quolibet contrario privilegio.
pl. § 1. Proboszcz powinien sprawować pieczę pasterską w jednej tylko parafii. Jednakże z powodu braku
kapłanów albo na skutek innych okoliczności, można takiemu proboszczowi powierzyć pieczę pasterską o
kilka sąsiednich parafii.
§ 2. W tej samej parafii ma być tylko jeden proboszcz albo moderator zgodnie z przepisem kan. 517, § 1.
Odrzuca się zwyczaj przeciwny oraz odwołuje wszelki przeciwny przywilej.
116
Prawo kanoniczne I
§ 1. Wyjątek: może być tak, że jest jeden probosz i kilka parafii (We Włoszech, ponieważ niektóre
parafie liczą np. po około 40 osób.)
Warunki jakie muszą być spełnione by był jeden proboszcza a kilka parafii: brak kapłanów, parafie
muszą być sąsiednie.
Kanon 527 - Possessio canonica – objęcie w posiadanie (w parafii)
łac. § 1. Qui ad curam pastoralem paroeciae gerendam promotus est, eandem obtinet et exercere tenetur
a momento captae possessionis.
§ 2. Parochum in possessionem mittit loci Ordinarius aut sacerdos ab eodem delegatus, servato modo
lege particulari aut legitima consuetudine recepto; iusta tamen de causa potest idem Ordinarius ab eo
modo dispensare; quo in casu intimatio dispensatio paroeciae notificata locum tenet captae possessionis.
§ 3. Loci Ordinarius praefiniat tempus intra quod paroeciae possessio capi debeat; quo inutiliter
praeterlapso, nisi iustum obstiterit impedimentum, paroeciam vacare declarare potest.
pl. § 1. Kto jest promowany do podjęcia troski pasterskiej w parafii, otrzymuje ją i obowiązany jest
pasterzować od momentu jej objęcia w posiadanie.
§ 2. Proboszcza wprowadza w posiadanie ordynariusz miejsca lub kapłan przez niego delegowany,
zachowując sposób przewidziany prawem partykularnym lub zgodnym z prawem zwyczajem. Dla
słusznej wszakże przyczyny tenże ordynariusz może dyspensować od tego sposobu. W takim wypadku
dyspensa podana do wiadomości parafii zastępuje objęcie w posiadanie.
§ 3. Ordynariusz miejsca powinien określić czas, w którym ma nastąpić objęcie parafii w posiadanie. Po
jego bezskutecznym upływie, może ogłosić, że parafia wakuje, chyba że zaistniała słuszna przeszkoda.
Kiedy proboszcz obejmuje w posiadanie i jak objemuje.
Promowany – czyli chodzi tu o proboszcza lub administratora parafii.
Jeśli np. dzisiaj otrzymam dekret dzisiaj to nie mam obowiązku od dzisiaj podjąć obowiązków tylko od
czasu objęcia w posiadanie.
Possesio canonica, jełki chodzi o sposób jej dokonania, czyli wprowadzania w urząd, określa ordynariusz
miejsca, lub kałan przez niego delegowany por. can. 134!!! (zawsze o to pyta!!!)
§ 3. Np., jeśli mianuje proboszcza i wyznaczy mu, że ma w ciągu tygodnia objąć tą parafię, a on tego nie
zrobi, to po tym terminie już nie może.
Kanon 528 - Obowiązki proboszcza. (Doczytać…)
łac. § 1. Parochus obligatione tenetur providendi ut Dei verbum integre in paroecia degentibus
annuntietur quare curet ut christifideles laici in fidei veritatibus edoceantur, praesertim homilia diebus
dominicis et festis de praecepto habenda necnon catechetica institutione tradenda, atque foveat opera
quibus spiritus evangelicus, etiam ad iustitiam socialem quod attinet, promoveatur peculiarem curam
habeat de puerorum iuvenumque educatione catholica omni ope satagat, associata etiam sibi
christifidelium opera, ut nuntius evangelicus ad eos quoque perveniat, qui a religione colenda recesserint
aut veram fidem non profiteantur.
§ 2. Consulat parochus ut sanctissima Eucharistia centrum sit congregationis fidelium paroecialis;
allaboret ut christifideles per devotam sacramentorum celebrationem, pascantur, peculiarique modo ut
frequenter ad sanctissimae Eucharistiae et paenitentiae sacramenta accedant; annitatur item ut iidem ad
orationem etiam in familiis peragendam ducantur atque conscie et actuose partem habeant in sacra
liturgia, quam quidem, sub auctoritate Episcopi dioecesani, parochus in sua paroecia moderari debet et,
ne abusus irrepant, invigilare tenetur.
pl. § 1. Proboszcz jest obowiązany zatroszczyć się o to, ażeby przybywającym w parafii głoszone było
nieskażone słowo Boże. Stąd zabiega o to, by wierni byli właściwie o prawdach wiary pouczeni,
zwłaszcza przez głoszenie homilii w niedziele i święta nakazane oraz przez nauczanie katechetyczne.
Popiera też dzieła, poprzez które jest propagowany duch ewangeliczny, również w zakresie
sprawiedliwości społecznej. W sposób szczególny troszczy się o katolickie wychowanie dzieci i
młodzieży. Wszelkimi siłami zabiega, korzystając także z pomocy wiernych, ażeby ewangeliczne orędzie
dotarło również do tych, którzy przestali praktykować albo nie wyznają prawdziwej wiary.
§ 2. Proboszcz troszczy się o to, ażeby sprawowanie Echarystii stało się centrum parafialnego
zgromadzenia wiernych. Pracuje nad tym, by wierni wzmacniali się przez pobożne uczestniczenie w
117
Prawo kanoniczne I
sakramentach, a zwłaszcza często przystępowali do sakramentów Najświętszej Echarystii i pokuty. Stara
się również o to, by wierni modlili się, także w rodzinach, oraz świadomie i czynnie uczestniczyli w liturgii.
Proboszcz, pod władzą biskupa diecezjalnego, winien kierować liturgią w swojej parafii i czuwać nad tym,
by nie wkradły się do niej nadużycia.
Przede wszystkim obowiązek głoszenia Słowa Bożego sprawowania Eucharystii, która ma być centrum
dla wiernych.
Kanon 529 - Funkcja pasterska proboszcza
łac. § 1. Officium pastoris sedulo ut adimpleat, parochus fideles suae curae commissos cognoscere
satagat; ideo familias visitet, fidelium sollicitudines, angores et luctus praesertim participans eosque in
Domino confortans necnon, si in quibusdam defecerint, prudenter corrigens; aegrotos, praesertim morti
proximos, effusa caritate adiuvet, eos sollicite sacramentis reficiendo eorumque animas Deo
commendando; peculiari diigentia prosequatur pauperes, afflictos, solitarios, e patria exsules itemque
pecularibus difficultatibus gravatos; allaboret etiam ut coniuges et parentes ad officia propria implenda
sustineantur et in familia vitae christianae incrementum foveat.
§ 2. Partem quam christifideles laici in missione Ecclesiae propriam habent, parochus agnoscat et
promoveat, consociationes eorundem ad fines religionis fovendo. Cum proprio Episcopo et cum dioecesis
presbyterio cooperetur, allaborans etiam ut fideles communionis paroecialis curam habeant, iidemque
tum dioecesis tum Ecclesiae universae membra se sentiant operaque ad eandem communionem
promovendam participent vel sustineant.
pl. § 1. Pragnąc dobrze wypełnić funkcję pasterza, proboszcz powinien starać się poznać wiernych
powierzonych jego pieczy. Winien zatem nawiedzać rodziny, uczestnicząc w troskach wiernych,
zwłaszcza niepokojach i smutku, oraz umacniając ich w Panu, jak również - jeśli w czymś nie domagają roztropnie ich korygując. Gorącą miłością wspiera chorych, zwłaszcza bliskich śmierci, wzmacniając ich
troskliwie sakramentami i polecając ich dusze Bogu. Szczególną troską otacza biednych, cierpiących,
samotnych, wygnańców oraz przeżywających szczególne trudności. Stara się wreszcie o to, by
małżonkowie i rodzice otrzymali pomoc do wypełniania własnych obowiązków oraz popiera wzrost życia
chrześcijańskiego w rodzinach.
§ 2. Proboszcz uznaje i popiera własny udział wiernych świeckich w misji Kościoła, udzielając również
poparcia ich stowarzyszeniom o celach religijnych. Współpracuje z własnym biskupem i diecezjalnym
prezbiterium, zabiegając także o to, by wierni troszczyli się o parafialną wspólnotę, czuli się członkami
zarówno diecezji, jak i Kościoła powszechnego, oraz uczestniczyli w rozwijaniu lub podtrzymywaniu tej
wspólnoty.
Powinien poznać parafian; środki ku temu: nawiedzanie rodzin, chorych, troska o wygnańców, popierać
udział wiernych świeckich w misji Kościoła.
Kanon 530 - Funkce specjalnie powierzone proboszczowi, jako jego prerogatywy
łac. Functiones specialiter parocho commissae sunt quae sequuntur:
1° administratio baptismi;
2° administratio sacramenti confirmationis iis qui in periculo mortis versantur, ad normam can. 883, n. 3;
3° administratio Viatici necnon unctionis infirmorum, firmo praescripto can. 1003, §§ 2 et 3, atque
apostolicae benedictionis impertiti;
4° assistentia matrimoniis et benedictio nuptiarum;
5° persolutio funerum;
6° fontis baptismalis tempore paschali benedictio, ductur processionum extra ecclesiam, necnon
benedictiones extra ecclesiam solemnes;
7° celebratio eucharistica sollemnior diebus dominicis et festis de praecepto.
pl. Do funkcji specjalnie powierzonych proboszczowi należą następujące:
1° udzielanie chrztu;
2° udzielanie sakramentu bierzmowania osobom znajdującym się w niebezpieczeństwie śmierci, według
przepisu kan. 883, n. 3;
3° udzielanie Wiatyku i namaszczenia chorych, z zachowaniem wszakże przepisu kan. 1003, §§ 2 i 3, a
118
Prawo kanoniczne I
także udzielanie apostolskiego błogosławieństwa;
4° asystowanie przy zawieraniu małżeństw i błogosławieniu małżeństw;
5° odprawianie pogrzebów;
6° świecęnie źródła chrzcielnego w okresie wielkanocnym, prowadzenie procesji poza kościołem oraz
dokonywanie uroczystych poświęceń poza kościołem;
7° bardziej uroczyste sprawowanie Echarystii w niedziele i święta.
Udzielanie chrztu, sakramentu bierzmowania osobom znajdującym się w niebezpieczeństwie śmierci,…
Kanon 531 - Ofiary złożone przy okzaji wykonywania zadań parafialnych
łac. Licet paroeciale quoddam munus alius expleverit, oblationes quas hac occasione a christifidelibus
recipit ad massam paroecialem deferat, nisi de contraria offerentis voluntate constet quoad oblationes
voluntarias; Episcopo dioecesano, audito consiio presbyterali, competit statuere praescripta, quibus
destinationi harum oblationum necnon remunerationi clericorum idem munus implentium provideatur.
pl. Chociażby kto inny wykonał parafialne zadanie, jednak ofiary przyjęte z tej okazji powinien przekazać
do wspólnej kasy parafialnej, chyba że pewna jest przeciwna wola ofiarodawcy w odniesieniu do ofiar
dobrowolnych. Do biskupa diecezjalnego należy - po wysłuchaniu zdania Rady kapłańskiej - wydać
odpowiednie przepisy co do przeznaczenia składanych ofiar oraz wynagrodzenia kapłanów
wypełniających to zadanie.
Zasada: ofiary złożone przy okazji wykonywania tych zadań nawet, gdy inny im przewodniczył powinny
być przeznaczone dla parafii i złożone do wspólnej kasy parafialnej.
Kanon 532 - Reprezentacja parafii
łac. In omnibus negotiis iuridicis parochus personam gerit paroeciae, ad normam iuris curet ut bona
paroeciae administrentur ad normam cann. 1281-1288.
pl. W załatwianiu wszystkich czynności prawnych proboszcz występuje w imieniu parafii,
zgodnie z przepisami prawa. Ma również troszczyć się o to, by dobra parafii były
administrowane według norm kan. 1281-1288.
Jest tu zasada: proboszcz jest reprezentantem prawnym parafii.
Kanon 533 - Obowiązek rezydencji proboszcza
łac. § 1. Parochus obligatione tenetur residendi in domo paroeciali prope ecclesiam; in casibus tamen
particularibus, si iusta adsit causa, loci Ordinarius permittere potest ut alibi commoretur, praesertim in
domo pluribus presbyteris communi, dummodo paroecialium perfunctioni munerum rite apteque sit
provisum.
§ 2. Nisi gravis obstet ratio, parocho, feriarum gratia, licet quotannis a paroecia abesse ad summum per
unum mensem continuum aut intermissum; quo in feriarum tempore dies non computantur, quibus semel
in anno parochus spirituali recessui vacat; parochus autem, ut ultra hebdomadam a paroecia absit,
tenetur de hoc loci Ordinarium monere.
§ 3. Episcopi dioecesani est normas statuere quibus prospiciatur ut, parochi absentia durante, curae
provideatur paroeciae per sacerdotem debitis facultatibus instructum.
pl. § 1. Proboszcz ma obowiązek rezydować w domu parafialnym w pobliżu kościoła. W szczególnych
wszakże przypadkach, mając na uwadze słuszną przyczynę, ordynariusz miejsca może zezwolić, aby
gdzie indziej zamieszkał, zwłaszcza w domu wspólnym dla wielu kapłanów, jeśli zostanie zabezpieczone
właściwe i odpowiednie wykonanie parafialnych zadań.
§ 2. Jeśli czego innego nie domaga się poważny powód, wolno proboszczowi każdego roku opuścić
parafię z racji wakacji najdłużej przez miesiąc, czy to ciągły, czy to z przerwami. Nie wlicza się do niego
rekolekcji, odbywanych jeden raz w roku. Gdy proboszcz opuszcza parafię na ponad tydzień, obowiązany
jest powiadomić o tym ordynariusza miejsca.
119
Prawo kanoniczne I
§ 3. Biskup diecezjalny powinien wydać przepisy, aby pod nieobecność proboszcza zabezpieczyć pieczę
duszpasterską w parafii przez kapłana wyposażonego w potrzebne uprawnienia.
§ 1. Generalnie ma mieszkać w domu parafialnym blisko kościoła by był dyspozycyjny dla wiernych.
§ 2. Podobnie jak w relacji do bp-a (było już omawiane)
Wtedy bp ma obowiązek wydac przepisy o zabezpieczeniu pieczy duszpasterskiej w parafii podczas
nieobecności proboszcza, bo nie może być tak, że kiedy on wyjeżdża na dłużej to parafia jest
pozostawiona samej sobie (bo np. kto s umiera i prosi o namaszczenie, Wiatyk).
Kanon 534 - Obowiązek odprawiania Mszy św. pro polulo, czyli za lud
łac. § 1. Parochus, post captam paroeciae possessionem, obligatione tenetur singulis diebus dominicis
atque festis in sua dioecesi de praecepto Missam pro populo sibi commisso applicandi; qui vero ab hac
celebratione legitime impediatur, iisdem diebus per alium aut aliis diebus per se ipse applicet.
§ 2. Parochus, qui plurium paroeciarum curam habet, diebus de quibus in § 1, unam tantum Missam pro
universo sibi commisso populo applicare tenetur.
§ 3. Parochus qui obligationi de qua in §§ 1 et 2 non satisfecerit, quam primum pro populo tot Missas
applicet, quot omiserit.
pl. § 1. Po objęciu parafii proboszcz obowiązany jest odprawiać Mszę św. za powierzony sobie lud: we
wszystkie niedziele i święta nakazane we własnej diecezji. Jeżeli w jakimś dniu nie może ich odprawić
wskutek uznanej przez prawo przeszkody, winien tego dokonać w te same dni przez kogo innego albo w
innym dniu osobiście.
§ 2. Proboszcz pasterzujący w kilku parafiach obowiązany jest w dni wymienione w § 1, odprawić tylko
jedną Mszę św. za cały powierzony sobie lud.
§ 3. Proboszcz, który nie uczynił zadość obowiązkowi zgodnie z postanowieniem §§ 1 i 2, powinien jak
najszybciej odprawić tyle Mszy św. za wiernych, ile opuścił.
Ten obowiązek się weryfikuje po objęciu parafii i ma odprawiać tę Mszę we wszystkie niedziele i święta
nakazane we własnej diecezji, może go wypełnić prze kogoś innego – per alium – w te same dni, albo pre
se ipse – w innym dniu, jeśli by nie mógł odprawiać. (Oczywiście wystracza jedna Msza św. za cały
powierzony sobie lud, nawet jeśli ma np. 6 parafii.)
Kanony o księgach parafialnych nie obowiązują!
120