przedmowa - Sinthome

PRZEDMOWA
Celem mojego nauczania zawsze było, i nadal jest, szkolenie analityków.
-
Lacan, Seminarium XI, 209 (181)
Pomimo całej złożoności pisarstwa Lacana, sporą część jego koncepcji dotyczących kliniki sformułować można w
sposób przejrzysty i prosty. Niewiele jest książek poświęconych Lacanowi - jeżeli w ogóle są jakiekolwiek - które mówią,
jak zajmować się psychoanalizą lacanowską, czego ona dotyczy i czym w gruncie rzeczy różni się od innych form terapii,
niezależnie od tego czy zorientowanych psychoanalitycznie, czy też nie.
Niniejsza książka ma tę sytuację zmienić. Adresowana jest do klinicystów (psychoanalityków, psychologów,
psychiatrów, psychoterapeutów, osób zajmujących się poradnictwem, pracowników socjalnych, itp.) oraz tych
wszystkich, którzy bądź przechodzą własną terapię, bądź zainteresowani są jej rozpoczęciem. Książka ta jest efektem
wielu lat mojej pracy poświęconej zarówno szkoleniu terapeutów na Uniwersytecie Duquesne, jak i superwizji
praktykujących już klinicystów. Niewielu z nich znało wcześniej prace Lacana, ale i tak w naszym doświadczeniu
klinicznym byliśmy w stanie znaleźć wspólną płaszczyznę rozmawiając o problemach, przed którymi staje wielu
praktyków: angażowanie pacjentów w terapię, sposób traktowania ich niepokojów, lęków oraz domagań, radzenie sobie
z miłością przeniesieniową i własnymi uczuciami (zarówno pozytywnymi, jaki i negatywnymi) wobec pacjenta,
pozostawianie naszych własnych sądów poza gabinetem terapeutycznym, praca z agresją, sarkazmem, krytycyzmem,
itp.
Jak podpowiada mi doświadczenie, klinicyści wielu szkół uważają prace Lacana za przystępne i zrozumiałe, gdy
odnoszą się one do konkretnych przypadków klinicznych. Dołożyłem więc wszelkich starań, by w niniejszej książce
omówić sytuacje pojawiające się w codziennej praktyce klinicznej oraz zilustrować poruszane przeze mnie zagadnienia
zaczerpniętymi z praktyki przykładami.
Zakładam, iż czytelnik nie zna prac Lacana, więc w dodatkowym rozdziale na końcu książki dołączyłem zalecaną
listę lektur obejmującą książki i artykuły autorstwa Freuda, Lacana i jego uczniów. Książka ta różni się od moich
poprzednich prac poświęconych Lacanowi. Nie ma w niej skrupulatnej interpretacji jego złożonych koncepcji, nie ma
starannego odszyfrowywania sformułowań zawartych w jego niezwykle trudnym i nieprzystępnym pisarstwie. Zakładam
też, że czytelnik staje wobec tysięcy praktycznych problemów, jakie niesie ze sobą praca terapeutyczna i nie jest jeszcze
pewien, czy podejście Lacana interesuje go na tyle, by poświęcić wiele godzin, a być może miesięcy i lat na poznanie
meandrów lacanowskiej teorii.
Na prezentowane przeze mnie podejście można zatem spojrzeć dwojako. (1) Jest to w sposób nie dający się
usprawiedliwić zubożona popularyzacja prac Lacana, zawierająca rażące generalizacje i redukcjonizm - pisane mi jest
bycie oskarżanym o to przez niektórych. (2) Jest to próba stworzenia miejsca, w którym spotkać się może teoria i
praktyka. Takimi miejscami są bez wątpienia prowadzone przez lacanistów paryskie szpitale i ambulatoria, w których
nowi terapeuci oraz ludzie szkolący się na terapeutów uczestniczą w codziennej pracy terapeutycznej u boku
doświadczonych analityków lacanowskich. Nie zgłębiają tam finezji heglowskiej dialektyki, logiki modalnej i topologii, nie
mówią o heideggerowskiej teorii bycia i prawdy, nie koncentrują swojej uwagi na figurach stylistycznych (przenośniach,
metaforach, metonimii, itp.). Rozmawiają natomiast o konkretnych przypadkach, w których diagnoza, leczenie,
hospitalizacja i sposób angażowania pacjenta w terapię są problemami zasadniczymi. Właśnie w kontekście omawiania
konkretnych przypadków, dyskusji nad sposobami postępowania z pacjentem, rozważania możliwych interpretacji jego
snów, fantazji i marzeń, klinicyści francuscy po raz pierwszy stykają się z teorią lacanowską i pojęciami, takimi jak:
pragnienie analityka (analyst's desire), symboliczne, obiekt a, jouissance, itp. Nie oznacza to oczywiście, że w lot pojęcia
te rozumieją, ale przynajmniej istnieje we Francji kontekst, który pozwala klinicystom czerpać z podstawowych koncepcji
Lacana zarówno w codziennej praktyce klinicznej, jak i przy formułowaniu zaleceń dla terapeutów zajmujących się
konkretnymi pacjentami.
Nie każdy rodzi się analitykiem, a spotkany na ulicy Francuz czy Francuzka niewiele rozumieją z gramatyki Lacana, a
z całą pewnością jeszcze mniej z jego wielopoziomowych, niejednoznacznych stwierdzeń. Nikt we Francji nie zrozumie
Lacana przeczytawszy najważniejsze z jego dzieł, Ecrits. Jak o swoich pracach powiedział sam Lacan: "One nie są po
to, żeby je czytać" (Seminarium XX, 29). Francuscy terapeuci poznają Lacana w kontekście akademickim i klinicznym, a
nauczani są przez praktyków, którzy bądź pracowali bezpośrednio z Lacanem bądź też z jego współpracownikami,
uczęszczali na seminaria, prezentacje przypadków, spędzili lata na analitycznej kozetce - słowem, poznali pracę Lacana
z pierwszej ręki, w praktyce.
W Stanach Zjednoczonych, psychoanaliza lacanowska była jak dotąd kojarzona jedynie ze zbiorem tekstów - z
martwym, akademickim dyskursem. Aby dyskurs Lacana ożył, jego podejście kliniczne musi być wprowadzone poprzez
analizę, superwizję i pracę kliniczną - innymi słowy, poprzez doświadczenie upodmiatawiające. Książki to zaledwie
początek. Jeżeli, docierając do klinicystów na poziomie ich codziennego doświadczenia, będę w stanie zmotywować ich
do głębszego zainteresowania się trudnymi do przeniknięcia pracami Lacana i do poważniejszego traktowania jego
spojrzenia na doświadczenie analityczne, osiągnę cel, jaki postawiłem sobie pisząc tę książkę. Nie jest ona w żadnym
wypadku pełną prezentacją poglądów Lacana na temat praktyki klinicznej, to raczej wprowadzenie i zaproszenie do
czytania.
Książka ta powinna spełnić oczekiwania osób szkolących się na analityków, klinicystów wszelkich orientacji oraz
studentów starszych lat i studiów podyplomowych tak psychologii, jak i kierunków pokrewnych. Książka prezentuje
szerokie spojrzenie na lacanowskie podejście do terapii, wprowadzając przy tym wiele podstawowych terminów i
koncepcji teoretycznych: wyobrażeniowe, symboliczne, realne, potrzeba (need), domaganie (demand), miłość,
pragnienie (desire), fantazmat, jouissance, podmiot, obiekt, Inny, znaczący i znaczony, trzy formy negacji (wykluczenie,
zaprzeczenie i wyparcie) i struktury kliniczne przez nie determinowane, pragnienie analityka, punktowanie i zmienny
czas trwania sesji, itp. W drugiej części książki przedstawiłem cztery szczegółowe opisy przypadków ilustrujące
lacanowską praktykę kliniczną. Omówiłem również stosowane w psychoanalizie kategorie diagnostyczne. Ale i we
wcześniejszych rozdziałach przytaczam pewną ilość materiału klinicznego (choć opis jest bardziej fragmentaryczny), w
znacznej części zapożyczonego od superwizowanych przeze mnie terapeutów. Często jest mi bowiem łatwiej omówić
specyficzne interwencje czy też zilustrować konkretne zagadnienie opierając się na cudzych przypadkach, jako że
przytaczając własne miałbym skłonność do opisów zbyt szczegółowych jak na to, na co pozwala kontekst. Opisy
przypadków w rozdziale 8 pochodzą z mojej własnej praktyki i w znacznym stopniu wzbogacają materiał teoretyczny.
Lacan, którego przedstawiam, to nie "wczesny Lacan" - czyli klinicysta z lat 50. - lecz raczej „późniejszy Lacan”
połowy lat 60. i 70. Moje rozumienie jego prac bierze się z siedmioletniego szkolenia w Paryżu w instytucie założonym
przez Lacana na krótko przed śmiercią (Ecole de la Cause Freudienne), mojej własnej analizy oraz superwizji u uczniów
Lacana, studiów podyplomowych na Uniwersytecie Paryskim VIII w Saint Denis, a także wielu lat mojej praktyki,
superwizji, studiów i tłumaczeń.
Pozwoliłem sobie na nowo przetłumaczyć fragmenty tekstów Lacana, które przytaczam w niniejszej książce. Obecnie
przygotowuję całkowicie nowe wydanie wspomnianego już, najważniejszego dzieła Lacana - Ecrits (Paris: Seuil, 1966).
Uważam, iż istniejący przekład Ecrits: A Selection (New York: Norton, 1977) jest nie tylko przekładem mylącym, ale
często po prostu błędnym. Tłumacząc na nowo fragmenty prac Lacana chciałem wiernie oddać sens (i znaczenie) jego
francuszczyzny. Chciałem wyrazić ów sens w idiomatycznym języku anglo-amerykańskim tak, by uzyskać ten sam efekt i
wpływ na amerykańskie ucho, jakie pisarstwo Lacana miało na francuskie. Jak sądzę, właśnie tego najbardziej brakuje
dotychczasowym tłumaczeniom.
SPIS TREŚCI
Słowo wstępne ................................................................................................. 5
Od tłumacza.....................................................................................................
7
Podziękowania ................................................................................................. 11
Spis treści
.........................................................................................................13
Przedmowa
A. Pragnienie i technika psychoanalityczna ......................................................19
1.Pragnienie w analizie
.....................................................................................21
2.Włączanie pacjenta w proces terapeutyczny .................................................31
3.Relacja analityczna .........................................................................................53
4.Interpretacja – otwieranie przestrzeni pragnienia ...........................................71
5.Dialektyka pragnienia ....................................................................................81
B. Diagnoza i pozycja analityka .........................................................................111
6.Lacanowskie podejście do diagnozy ..............................................................113
7.Psychozy .......................................................................................................118
8.Nerwice
.......................................................................................................163
9.Perwersje .......................................................................................................234
C. Technika psychoanalityczna poza pragnieniem ..........................................287
10.Od pragnienia ku jouissance ........................................................................289
Posłowie ...........................................................................................................307
Sposób cytowania prac ..................................................................................310
Przypisy ...........................................................................................................311
Zalecane lektury
............................................................................................405