PLASTYKA - MALARSTWO

PLASTYKA - MALARSTWO
MATERIAŁY POMOCNICZE DLA UCZNIÓW KLAS III GIMNAZJUM
Opracował: L.Gałężewski
SPIS TREŚCI
PLASTYKA - MALARSTWO.................................................................................... 1
Perspektywa.................................................................................................... 2
Światłocień...................................................................................................... 3
Martwa natura................................................................................................. 3
Pejzaż............................................................................................................. 3
Portret ............................................................................................................ 4
HISTORIA MALARSTWA....................................................................................... 5
Prehistoria....................................................................................................... 5
Starożytność ................................................................................................... 6
Średniowiecze ................................................................................................. 7
Renesans ........................................................................................................ 8
Manieryzm i barok ........................................................................................... 9
Rokoko ......................................................................................................... 10
Klasycyzm ..................................................................................................... 11
Romantyzm................................................................................................... 12
Realizm......................................................................................................... 13
Symbolizm .................................................................................................... 14
Impresjonizm ................................................................................................ 15
Ekspresjonizm, fowizm i postimpresjonizm ....................................................... 16
Kubizm i abstrakcjonizm ................................................................................. 17
Surrealizm i dadaizm ...................................................................................... 18
Inne nurty XX wieku ...................................................................................... 19
Style w malarstwie europejskim: ........................................................................ 20
Malarstwo to obok rzeźby i grafiki jedna z gałęzi sztuk plastycznych. Posługuje się
środkami plastycznego wyrazu, np. barwną plamą i linią, umieszczonymi na płótnie
lub innym podłożu (papier, deska, mur), a dzieła zwykle są dwuwymiarowe lub
dwuwymiarowe z elementami przestrzennymi. Twórczość malarska podlega zasadom
właściwym dla danego okresu. Poszukiwanie odmiennych form wyrazu przyczynia się
jednak do kształtowania nowych oryginalnych kierunków i niezwykłej różnorodności
dzieł malarskich.
Perspektywa
Sposób Przedstawienia Przestrzeni na Płaszczyźnie.
PERSPEKTYWA Malarska (uzyskanie efektu przestrzenności z wykorzystaniem
kolorów – Czym dalej tym jaśniej i chłodniej)
PERSPEKTYWA Kulisowa (Obiekty dalsze są zasłonięte przez obiekty
znajdujące się bliżej)
PERSPEKTYWA Liniowa (linearna) – perspektywa czołowa z jednym punktem
zbieżności i perspektywa krawędziowa z dwoma/lub trzema punktami
zbieżności
Światłocień
Rozmieszczenie (układ) światła i cienia na rysunku (obrazie)
Martwa natura
gatunek artystyczny obejmujący kompozycje, zwykle malarskie lub rysunkowe
składające się ze stosunkowo niewielkich, nieruchomych, zwykle nieożywionych
przedmiotów,
dobranych
ze
względów
kompozycyjno-estetycznych
lub
symbolicznych. Pospolitymi elementami martwych natur są kwiaty, książki, naczynia,
owoce itp.
Pejzaż
Pejzaż (francuski. paysage) - malarstwo krajobrazowe, czyli malarstwo
przedstawiające krajobraz, widok natury lub otoczenia miejskiego.
Portret
Portret (fr. portrait) - obraz, zdjęcie lub inne dzieło będące przedstawieniem
osoby i odwzorowujące jej wygląd zewnętrzny, a czasem także cechy
osobowości.
Artyści w różny sposób ujmują portretowane postaci: ukazują tylko jej głowę,
popiersie, półpostać lub całą postać (tzw. en pied). Model może być ukazany
frontalnie (en face), z profilu albo z trzech czwartych (en trois quart).
HISTORIA MALARSTWA
Prehistoria
Malarstwo prehistoryczne zostało odkryte właściwie dopiero w XIX wieku (np.
Altamira), a najbardziej istotne odkrycia pochodzą z XX wieku – np. jaskinia Lascaux
(1940). Najczęstszym tematem malowideł prehistorycznych są zwierzęta i postaci
ludzkie, składające się m.in. w sceny polowań. Malowidła te urzekają swoją siłą i
naturalizmem – ale jedynie w przypadku zwierząt: postaci ludzkie są zazwyczaj
bardzo uproszczone i zgeometryzowane. Podłożem dla malarstwa była skała jaskiń,
na której prostymi farbami z pigmentów i gliny zarysowywano kontury obiektów, a
czasem wypełniano je ziemistymi barwami. Farby nanoszono rękoma, za pomocą
mchu, a czasami pryskano barwnikiem z wydrążonych kości.
Malowidła z groty Lascaux sprzed 15-17 tys. lat
Starożytność
Antyk (400 p.n.e. - 400 n.e.) przyniósł udoskonalenie technik malarskich. Pojawiły się
też małe szczoteczki z włosia służące do nanoszenia farby, czyli pędzle. Jednak
niewiele z ówczesnych dzieł pozostało do naszych czasów. Powstawały liczne obrazy
dekoracyjne, przedstawiające bóstwa i herosów (także na różnych naczyniach i
przedmiotach użytkowych).
Starożytny Rzym: Portret kobiety. Malowidło naścienne.
Średniowiecze
Średniowiecze (400-1350) to czas gwałtownego rozwoju technik malarskich, głównie
na desce: tempery, później oleju, a także fresku. Powszechna była tematyka
religijna, na wschodzie Europy powstawały doskonałe ikony.
Charakterystyczne dla średniowiecza jest hierarchiczne i idealistyczne przedstawianie
postaci. Osoby ważniejsze są więc większe, a każda dobra postać jest
piękna. Nie przywiązywano wielkiej wagi do realizmu anatomicznego, stąd liczne
przekłamania w proporcjach ciała, "płaskość" postaci i obrazu. Malarstwo
uzupełniano chętnie złotem, wykładając złotymi płatkami powierzchnię malowanej
deski. Pod koniec średniowiecza lub na początku renesansu pojawił się pejzaż.
Toruń, kościół św. Jakuba, obraz Pasja, ok. 1480-90. Fragment - Ostatnia Wieczerza
Renesans
Renesans (1350-1510) był epoką, która przyniosła malarstwu olbrzymią ilość
innowacji. Należy wśród nich wymienić przede wszystkim zeświecczenie sztuki, które
pozwoliło na udoskonalenie portretu, pejzażu oraz pogłębienie psychologii i symboliki
dzieł poza sferę religii. Renesans wprowadził swobodniejszą kolorystykę, ożywił drugi
plan na obrazie i zamiłowanie do szczegółu. W tej epoce powstało również malarstwo
olejne i upowszechniło się płótno, które to wynalazki umożliwiły delikatniejszy
światłocień i pogłębiony modelunek. Niezwykle istotne jest również wprowadzenie
perspektywy – pierwsze doświadczenia należały do Paolo Uccello, a perspektywę zbieżną
wprowadził na obrazy Piero della Francesca. Renesansowa ideologia skłoniła wielu artystów
do tworzenia studiów ciała ludzkiego (np. Leonardo da Vinci) oraz przyrody (np.
Albrecht Dürer); w tym okresie rozwinęła się również martwa natura. Można
właściwie powiedzieć, z wielką przesadą, że dopiero renesans jest czasem powstania
malarstwa.
Metafizyczna kreacja sztuki właściwa Średniowieczu ustąpiła przed
naturalizmem i tendencją do poznawania świata zewnętrznego.
Leonardo da Vinci - Człowiek witruwiański –
studium proporcji ludzkiego ciała
Leonardo da Vinci - Mona Lisa (znana również
jako "Gioconda")
Manieryzm i barok
Surowa estetyka renesansu przekształciła się stopniowo w bardziej swobodny
manieryzm (1510-1590), aż wreszcie w barok (1590-1680).
Manieryzm określa się jako styl w sztuce, występujący w okresie późnego renesansu i
wczesnego baroku (XV-XVI wiek), zalecający tworzenie bez wzoru naturalnego,
na podstawie wyobraźni.
Malarstwo barokowe jest malarstwem wielkich form (płótna są często wielometrowej
długości) o bogatej ornamentyce i potężnej, pełnej rozmachu aranżacji scen
religijnych. Charakterystyczne dla baroku są świetliste przestrzenie i wielkie grupy
dynamicznych postaci (El Greco).
Malarze często sięgali do dramatycznych scen z mitologii i historii, jak porwania,
rzezie i wojny. Z drugiej strony rozwijała się wtedy martwa natura, często
akcentująca przemijanie ziemskich wartości – poprzez umieszczanie na płótnie
czaszek lub psujących się owoców.
Barok: El Greco – Pius V.
Rokoko
Rokoko (1680-1750) jest często nazywane "lżejszą wersją baroku". Zachowuje
bowiem barokowe bogactwo stylu, ale zajmuje się błahą tematyką. Typowe dzieło
rokokowe to jasna, delikatnie namalowana scena z życia dworu królewskiego.
Rokoko: Cornelis Troost – "Aleksander Wielki".
Klasycyzm
Kontrą dla rokokowego rozpasania był klasycyzm (1750-1800). Chętnie sięgano do
sprawdzonych w renesansie motywów antycznych. Przedstawiane wnętrza były
surowe, obowiązywała ścisła perspektywa, a postaciami byli często wodzowie i
bohaterowie państwowi i mitologiczni. W epoce klasycyzmu unikano swobodnego
światłocienia i rozmycia na rzecz wyraźnego kontrastu barwnego (Jacques-Louis
David).
obraz Jacquesa Louisa Davida - Porwanie Sabinek
Romantyzm
Rewolucyjne wydarzenia na świecie zmieniły sztukę we wszystkich jej przejawach.
Nadeszły czasy romantyzmu (1800-1840). W malarstwie wyraził się on w
zamaszystych pociągnięciach pędzla, burzliwej i dramatycznej tematyce oraz
zaakcentowaniu osobowości artysty. Często powstawały wielkie ekspresyjne płótna
dotyczące
aktualnych
wydarzeń
politycznych
(Eugène
Delacroix)
oraz
udynamicznione pejzaże (jak u Turnera). Właśnie w romantyzmie tkwi zalążek
przyszłego ekspresjonizmu.
Caspar David Friedrich - Wędrowiec ponad Morzem Mgły
Realizm
Niektórzy malarze, zmęczeni gwałtownością i idealizmem romantycznego malarstwa,
zapoczątkowali kierunek zwany realizmem (1840-1860), a w niektórych swoich
odmianach naturalizmem. Realiści przedstawiali zwykłych ludzi, pogrążonych w
codziennej, męczącej pracy, a więc żniwiarzy, kamieniarzy czy robotników. Paleta
stała się ciemna i stonowana (Jean-François Millet).
Jean-François Millet - Siewca (1850)
Symbolizm
Równocześnie z realizmem wielu artystów zaczęło sięgać do mitologii, Biblii i własnej
wyobraźni w poszukiwaniu symboli odzwierciedlających ich przekonania. Ogólnym
określeniem tej tendencji jest symbolizm. Częste u symbolistów są odwołania do
postaci biblijnych, religijne napomnienia, złożone obrazy-zagadki i wyraźne
podkreślanie intelektualnego charakteru sztuki.
Pierwsza fala symbolizmu miała miejsce w latach 1850-1870.
Symboliści dążyli do wyrażania ogólnoludzkich problemów psychologicznych oraz treści metafizycznych, które można poznawać
jedynie przez intuicję, emocje, podświadomość. Chcieli docierać w rejony niedostępne poznaniu racjonalnemu, poza byt realny,
do rzeczywistości transcendentalnej. Ich podstawowym środkiem ekspresji stał się symbol, skrót, bowiem pojmowali sztukę jako
swoisty język abstrakcyjnych znaków syntetycznych komunikujących o przeżyciach i emocjach artysty.
Fernand Khnopff - Sztuka albo Pieszczoty, 1896
Impresjonizm
W tych samych latach grupa francuskich malarzy rozwinęła impresjonizm, którego
naczelną ideą była obserwacja otaczającej rzeczywistości pod kątem światła
i koloru. Impresjoniści rozbijali obraz na plamy światła, malowali szybkimi
pociągnięciami pędzla, zapisując ich chwilowe wrażenie – impresję – którego
doznali w danym miejscu przy konkretnym stanie atmosfery. Ideę tą rozwinęli
puentyliści, malując przy pomocy olbrzymiej ilości maleńkich plamek, które dopiero
oglądane z daleka tworzyły właściwy obraz.
Claude Monet, Impression, wschód słońca, 1872
Ekspresjonizm, fowizm i postimpresjonizm
Pod koniec XIX wieku wielu malarzy skierowało się również w stronę własnej
psychiki, obrazując mroczne strony ludzkiej duszy. Tak narodził się ekspresjonizm,
akcentujący osobowość artysty i wyrazisty sposób przelania jej na płótno.
Charakterystyczne dla tego kierunku są żywe, zniekształcone formy, liczne
przedstawienia śmierci i cierpienia oraz samotności twórcy.
Jednym z ważniejszych odłamów ekspresjonizmu jest fowizm, który rezygnuje z problemów metafizycznych, ale pozostaje
przy ekspresyjnej barwie obrazu.
Postimpresjonizm to zainteresowanie formą obrazu, sposobem nanoszenia farby na płótno. Był to powrót do technik starych
mistrzów, przewodził tej tendencji Paul Cezanne. Vincent van Gogh natomiast był zafascynowany drzeworytem japońskim i
brakiem cienia w obrazach.
Edvard Munch - Krzyk
Kubizm i abstrakcjonizm
Impresjonistyczne zainteresowanie problemem postrzegania doprowadziło niektórych
artystów do chęci doskonalszego pokazania na obrazie trójwymiarowości obiektu.
Zbiegło się to z odkryciem prymitywnej sztuki afrykańskiej, która zelektryzowała
artystów, na czele z Picassem. To właśnie ze zderzenia tych tendencji narodził się
kubizm, pierwszy silnie zgeometryzowany kierunek malarski.
Obrazy Pabla Picassa:
W pierwszych latach XX wieku coraz śmielsze eksperymenty z porzuceniem
naturalizmu doprowadziły w końcu do powstania malarstwa abstrakcyjnego.
Abstrakcjoniści nie przedstawiali na swoich obrazach obiektów realnie istniejących,
lecz skupiali się na konstruowaniu kompozycji obrazu jedynie z plam barwnych.
Wassily Kandinsky, W szarościach
Surrealizm i dadaizm
Z podobnych poszukiwań powstał surrealizm zwany też (nadrealizmem), jeden z
najważniejszych kierunków dwudziestowiecznej sztuki. Surrealiści również uznali, że
świat widzialny jest niewystarczający dla bogatych możliwości artysty, i skupili się na
świecie rzeczy nieistniejących. W przeciwieństwie jednak do abstrakcjonistów, nie
były to nie przypominające niczego kształty (zazwyczaj geometryczne), lecz
najczęściej znane nam przedmioty umieszczone w nietypowych okolicznościach lub o
zmienionych właściwościach. Surrealistyczny z natury jest dadaizm – kierunek bardziej intelektualny niż malarski,
którego esencją jest wprowadzenie do sztuki elementu purnonsensu.
Salvador Dali - TRWAŁOŚĆ PAMIĘCI
Inne nurty XX wieku
Wszystkie powstałe od końca XIX wieku kierunki rozwijają się do dzisiaj, dając życie
licznym odmianom. Tak narodził się np. ekspresjonizm abstrakcyjny i neofowizm –
dzieci ekspresjonizmu. Echa surrealizmu widać w tzw. malarstwie metafizycznym oraz
realizmie magicznym. Jednak dwa popularne kierunki w powojennym malarstwie XX
wieku nie miały swoich bezpośrednich przodków – pop-art i op-art.
Mimo podobnych nazw te dwa nurty nie mają nic wspólnego. Pop-art wynika z
inspiracji kulturą popularną i likwiduje indywidualność artysty. Wedle ideologów tego
ruchu (na pierwszym miejscu oczywiście Andy Warhol) sztuką są popularne
opakowania, zdjęcia sławnych ludzi, reklamy itp. Twórcy pop-artu powielają
popularne obrazy kultury masowej, wychwalając codzienność i zwyczajność.
Op-art to natomiast sztuka optyczna, której celem jest bezpośrednie oddziaływanie
na ludzkie oko. Powtarzające się na obrazach motywy geometryczne (można więc
odnaleźć tu echo abstrakcjonizmu) mają pobudzać narząd wzroku i mamić go.
Niektórzy twórcy op-artu zajmują się złudzeniami optycznymi.
Obecnie malarstwo często łączy się z obiektami tradycyjnie uważanymi za obce malarstwu, jak żwir i piasek; w obrazy
wmontowuje się deski i opony. Niektórzy twórcy atakują dwuwymiarowość malarstwa (jak np. Lucio Fontana i jego spacjalizm).
Techniki mechaniczne i elektroniczne pozwoliły na powstanie hiperrealizmu oraz na dużo swobodniejsze tworzenie kolaży i
cytatów z innych dzieł, przy czym wielu artystów balansuje na granicy plagiatu, wybierając np. bliski pop-artowi plagiaryzm,
będący jedną z twarzy powszechnego obecnie postmodernizmu. Malarstwo końca XX wieku jest często wyrazem określonej
ideologii, a nie czystego zamysłu estetycznego, co dramatycznie wpływa na wymagania, jakie stoją przed współczesnym
malarzem.
Wydawać by się mogło, że "tradycyjne malarstwo", kojarzone z realistycznym malarstwem figuratywnym, nie ma już swojego
miejsca w świecie. Wielu estetyków jest wręcz zdania, że możliwości stojące przed malarstwem wyczerpały się, jako że nie ma
właściwie żadnego pola na innowację. Ale tak mogą mówić tylko ci ludzie, którzy nie są twórczy i nie wierzą w twórczość.
Malarstwo końca XX wieku powróciło do swoich korzeni, do malarskiego gestu, do figuratywności, która jest realizowana z
zachowaniem zasad malarskiego polimorfizmu.
Style w malarstwie europejskim:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
sztuka prehistoryczna – malowidła naskalne
starożytne malarstwo:
• malarstwo starożytnego Egiptu
• malarstwo starożytnej Krety (minojskie) i Myken (mykeńskie)
• malarstwo starożytnej Etrurii
klasyczne malarstwo greckie, rzymskie oraz hellenistyczne
malarstwo bizantyjskie
malarstwo wczesnośredniowieczne
gotyk
renesans
manieryzm włoski
manieryzm niderlandzki
barok
rokoko
klasycyzm
romantyzm
eklektyzm oraz historyzm
Barbizończycy
akademizm
Prerafaelici
realizm oraz naturalizm
impresjonizm
neoimpresjonizm
postimpresjonizm
symbolizm
prymitywizm
secesja
ekspresjonizm
fowizm oraz neofowizm
kubizm
futuryzm
konstruktywizm
dadaizm
abstrakcjonizm
informel
surrealizm
socrealizm
Pop-art
Op-art
hiperrealizm
plagiaryzm