Zobacz publikacje
Transkrypt
Zobacz publikacje
WładysławBojarski Kara śmierciw prawaclr państw antycznych Uwagi wstępne 1. Pragrrę przedstawić informacje dotyczące kary śnrierciw ltastępujących państwaclt antycznyclr: chifiskim, irrdyjskinl, sumer_ skim, babiloriskim, asyryiskim, perskim, Iretyckim' żyJowskim, egiPskim i greckinr. o karze śnrierci w starożytnyrn Rzymie będą tra[to_ wać, jak sądzę' wszystkie referaty tego sympozjurn. Zadanie rrie jest łatwe, gdyż niekiedy zaclrowały się, czy t'eż zostały orlkryte, tylko ułornki kodeksów prawnyc}r. Wyrazu ,,kodeks'', używanego rv odtrie_ sieniu do zbiorórv pr'aw antycznych, nie należy oc"y*iści"e rozuntieć w znaczeniu dzisie.jszyrn. 2. Z historycznego punktu widzenia nożna wyróżnić trzy etapy pojmowania przestępstwa i kary w starożytności.Najpier.w pr'zestępstwo uważano za obrazę bogów, a karę za sposób icii przebłagania. Potenr przestępstwo traktowano jako og."rię jednego plerrrierria na drugie, karą zaśbyła krwawa zernsta poszkoclowur'"go plenienia na plemierriu ,,wirrrryrrr''. Wreszcie w trzecinr etapie, przestępstwo jest naruszeniern porządku pral,vnego ustalorrego jrzez^wład zę państwową, kara zaśjesi reakcją te.j właclzy na postępowanie.jerlnostki przecirvnej woli palistwa. 3. W rrajdawrriejszyclt czasaclr kara miała clrarakter spoleczny. Reakcja na przestępstwo jeclrrostki była zbiorowa. Najdawniejszą jcj formą było kalriienowanic przestępcy. Relikterrr tej zbiorowej represji dzisiaj byloby ))plawo linczu''. W prawach pierwotnych przestępca odpowiadał za czysty skutek. Konieczna była ekspiacja. Musiało WładysłarvBojarski 10 zostać oczyszczone całe otoczenie plzestępcy. odpowiadały nawet plzedmioty nieożywione i zwierzęta za zło, które spowodowały. 4. Z czasem kara śmierci traci swój charakter sakralny. Poja_ wiają się dwa rodzaje kar również pierwotnych: pozbawienie pokoju i krwawa zemsta. Zarówno wykluczenie ze wspólnoty pokoju, jak i krwawa zemsta nie były reakcją indywidualną, lecz reakcją społeczności stróża pokoju, porządku i prawa. Konsekwencją rcz|uźnierria się więzi plemiennej było złagodzenie reakcji represyjnej skierowanej na przestępcę. Wykluczenie ze wspólnoty pokoju ulegało złagodzeniu; karę śmiercizamienia się na karę wygnania czasowego lub na Zawsze; kary okaleczenia zamienia się na kary pieniężne początkowo dobrowolne, potem obligatoryjne; wykształca się system kompozycji. Z chwilą wzmocnienia się państwa poszkodowany lub jego rodzina traci prawo wymierzania kary przestępcy, które otrzymuje od państwa bezstronny sędzia. odtąd wielkośćkary będzie zależałaod wielkościwyrządzonej bezprawnej szkody. W miejsce zemsty pojawia się zasada talionu. W ten sposób instynktowi zemsty przeciwstawia się miarę i przedmiot. Dzięki pewnej obiektywizacji talionu kara zdobywa rangę pubiicznej. Nieograniczona władza państwa w dziedzinie karania przestępców przekształca się w publiczne plawo karne. ono właśnieokreśla przestępstwo i karę, likwidując samowolę. 5. Historia państw starożytnego Wschodu wskazuje na religijny charakter pierwotnych reakcji karnych' Karanie często polegało na celem odwrócenia ich gniewu. ofiarowaniu przestępców bogom Dlatego normy karne często starrowiły częśćksiąg świętyclr. Uważano, że król czy cesarz jest pomaza1rcem bogów. Cec}rą wspólną starożytnych praw karnyclr była surowośćkar.1 Informacje o karze śmierci 1. Chińskie plawo karne najdawniejszej epoki jest przepojone sakralnością, a kontynuacją kar ziemskich były kary pozagrobowe. Pierwotne cłri1rskie prawo karne jest zawarte w zbiorze Pięciu kar, z czasów mitycznego cesarza Chin, Seinu. W tym prymitywnym I2 Władyslalv Bojarski p'n'e') i zbioru P'r|1Esznunny za niektóre ciężkie przestępstrva ziła kara śmierci'W kilku gloo*'o.ou."ł, *ogi'_ori'iru wykonana sądo*ego * ro,-i" "r""ł.i",]"wanej plawem 4' Babilońskie.prawo karne.jest zawarte przede wszystkim deksie Hammurabiego w I(o(1728-idil".. p.n.e'). Władcalen, pochoclze_ nia semickiego, starał się stworzl z ludności ,"*"^i,": jeden społeczny i semickiej organizm, .'uau'ą. w swoim korleksie zwycza.jom sumerskim i semickim. Babilońsłi" p.*Jff.::':# nowi przyk ład s urowości, niekiedy ok.ucieńs ;;, ; i;;;"nierórvności w karaniu' uwzgJędnia łr"*i"'" p""zyc.ję społe.r"i Z 282 pu'ug.ufó*o"rruodowanego. lv s.r'"irl-';:;;rr^ częśćpoświę.onu jest prawu karnemu' Ta wielka li.'łr" o.".Ji"."* #il;;*'u'Ji,u z jednym z głównych celów pra*o.la*cy, wymienior'y.l, *" *Tt-ępi": tracił bezbożnych i złoczyńcó#''. ,.aby wyi<.a"[' ;;;;o)Tjor,,,'" prawa ustroj u wsp ólno ty .l aor'"j''..r""*": l"is ty, t l'ffi "ru:likt)' HilT;ffi:ii - al ionu, W Kodeksie Hammurabiego bardzo często jest przewidziana kara śmierci'bo w 34 przyoujLo.r.. Niekiedy ł"r" ił.rt przewi- *il: JJ ::T:.:i,:;?;#, ;;# : ": uuJ","l" -"" usprawiedri- Umyślnezabój1tw:, poclżeganie do liego i współudział były karane śmiercią.p.""*uł.'j" w nim i'i.i"..ią były karane przestępstwa przeciwko mieniu' co alu r<oJ.krlr. w porównaniu z odpowiednimi ',':*-_'u-{|i..r.,r."r," przypadkami w prawach Esznunny Hammu_ rabi karze o wiele surowiej. -" #lT' JTfix;x_,To leksie przes tęps twu,,,, u,,l'o1';. Hammurab iego z ffi *":'#', I',:o:':' ;'.il'ffi agr ożOne Są : ni euclo- i n 1 clo b n e cl o ni ej sprawie garcl ł owej,'"ł. "]" 1 ;":' JTTI"?}:'5 ::::T nie obowiązków służbowych i wojskowych, schwvtani" ".J'|.ie władzy przezdowódców r'u .;;;;;#*ie, niezachowarrie wierności malżeńskiej * ."*i" p.""uy*u'r-J"rlr, . ,#lffil'on w do*u srojłi o" *i,Tń,x";':ilI.ffijil:i',i:: Sposoby wykonania kary śmierci według Kodeksu Hamnura- i(ara śmiercirr' prarvach państrv antl,czn.yclr 13 biego są różne: utopienie np. żony, która opuściładom, trwoniła - spalenie majątek i znieważałamęża; np. w przypadku kazirodz_ - zakopanie twa popełnionego przez syna i matkę; lub zamurowarrie np. sprawcy włamania do domu; wbicie na pal która - innego - żony, mężczyzny dała zabić swe8o męża"; włóczenie ,,dla skazańca bydłem np. rządcy, który dopuściłsię sprzeniewierzenia9. 5. Asyryjskie prawo karne znamy z fragmentów tzw. praw śred_ nioasyryjskich, pochodzących dopiero z XII w. p.n.e. Prawodawstrvo asyryjskie pojawia się zresztąjuż w okresie staroasyryjskim na początku II tysiąclecia we fragmentaclr regulaminu miejskiego z Kanesz, asyryjskiej kolonii handlowej w Małej Azji. Zacho*ało się spolo dokumentórv w postaci tabliczek. Wśród przepisów prawnych znajdują się także przepisy karne, dotyczące głównie przestępstw popełnianycIt przez kobiety lub przeciw kobietom. Chociaż prawa asyryjskie są o rviele późniejsze niż prawo babilońskie, to jednak Są one bardziej archaiczne' zawierają bowiem więcej reliktów pierwotnego ustroju. Przypadki zapłaty kompozycji (odszkodowania), zamiast śmierci lub okaleczenia, są w prawie asyryjskim rzad,sze njż w Kodeksie Hammurabiegolo. Karą śmiercizagrożone były przestępstwa przeciwko państwu, np' 'vypowiedzenie ,,słowa zdrady", wypowiedzenie przez kobietę słowa przecirv władzy lub bluźnierstwa, kradzież dotor'o,rru przez kobietę w świątyni, czarytl ' Przestępstwa przeciwko źyciu karane były śmiercią. Była zwyczajowa lub nawet pisana norma' chociaź clo naszycłr czasów nie zachowała się: ,,wirrien dać życie za życie'', nierzadko wzmiankowana w prawie asyryjskiml2. W poszczególnych jednak przypaclkach, specjalnie wskazanyclr, prawo asyryjskie dopuszczało również odszkodowanie (kompozycję) za zabójstwol3. Karane było także zabójstwo ewentualne: jeślikobieta, której spowodowano poronienie zmarła, to sprawca odpowiadał życiem; jeślisama kobieia poprzez sztuczne poronienie spowodowała śmierćswego płodu, była karana śmierciąla. Szereg przepisów (tablica III z triech) karze szczególnie Surowo przestępstwa, które popełniła żona ,,człowieka'' lub które popełniono przecirv żonie ,,człowieka''. Winne kobiety karane były z reguły śmiercią.przY C'7vm kara r-zeqf n zll^ł^ }. ^J ''-- ^._:. 15 Władyslalv Bojarski W prawie asyryjskim spotykamy się z odpowiedzialnością indywidualną za przestępstwo odpowiada tylko winny, ale zasada ta nie jest realizowana konsekwentnie. 6. Perskie prawo karne zna rówrrież karę śmierci.W najdawniejszym okresie starożytnej Persii panowała krwawa zemsta regulowana prawem odwetu. Potem skazywano za wszelkie naruszenia plawa jako godzące w majestat władcy, a ponieważ on nakładał kary i powodował się chęcią zemsty, kary te były okrutne i rvykonywane sposobami okrutnymi, moźe narvet bardziej okrutnymi niż pod rządami innych praw tych czasów' Wśród tych kar panor,vała kara śmierci. Wykonywana ona była ptzez ukamienowanie, ukrzyżowanie, ćwiartowalrie, ścięciei przez',Skafizm'' 16. Najstarsze ustarvodawstwo perskie jest zawarte w głównej części Awesty (XI w. p.n.e'). 7. Hetyckie prawo karne zawarte jest w l{od,eksi,e hetyckirn. wyraźeniem tym określasię całokształtprzepisów prawnycłr, które dotarły do naszych czasów w postaci fragrnentów lepiej lub gorzej zachowanych tabliczek glinianych, gdzie po hetycku, pismem klinowyffi, wyryty jest tekst. zbior praw hetyckich obejrnuje dwie tablice. Paragrafy zostały policzone przez wydawców, od 1 do 100 na pierwszej tablicY, od 101_ do 200 na drugiej. 1ostały one opublikowane dopiero w 1921 r.17. Tabrica II zawiera przecle ,u."y.tkir,r prawo karne' Data powsŁania Kodeksu hetyckiego jest kontro*ersyjr,o''. Laicki charakter l(odeksu hetyckiego świadczyniewątplirvie o bardziej rozwiniętym duclru plawnym niż w irrnyclr zbiorach orierrtalnych. Kodeks lt'etycki jest świadectwemłagodzenia rygorórv represji karnej . Liczne przepisy zawieraj możliwośćo dszko dowarri a pierriężą nego' np. w zamiarr zakarę śmiercilg. Kara śmierci jest przewidziana tylko dla kilku przypadkórv; chodzi o rebelię przeciw władcy i przestępstwa seksualne. Nie ma już okrutnych sposobów wykonania kary śmierci,praktykowanych rv innych państwach orientalnych (ukamienowanie, spalenie, utopienie, zakopanie źywcem itp.)' Śmierć groziła zakradzież miecza w bramie pałacu cesarskiego, bowiem miecz był symbolem nietykalności cesarza; było to więc przestępstwo przeciwko państwu. Podobnie śnlierć spotykała tego, kto rozbił tabliczkę z wyrokiem sądu cesarskiego2.. Kara śmiercirv prarvach państrv antycznych W t5 większości przypadków zabójstwa prawo hetyckie lezygnowało z krwawej zemsty, z kary śmierci na tZeCZ kar rnajątkowyclr. Za gwałt lnężczyzny na kobiecie w górach karany jest tylko Splawca' ponieważ kobieta w takirn miejscu nie mogła wzywać pomocy; jeślijednak mężczyzna ,,schwyci ją w Samym dotnu'', to mąż ma prawo zabić iclr oboje, gdy ich przyłapie' i nie jest za to ukarany; mąż, który przyłapałżonęz je.j wspólnikiem in flagranti,, może ze słowami ,,rriech żona nie umrze'' przyprowadzić żonę ze wspólnikiern do pałacu przed sąd cesarza, wówczas oboje zac}rowają życiei jeżeli mąż powie: ,,nieclr obo.je ulnrą'', wówczas cesarz albo ,,zabije'' icłr, albo ułaskawi. Przestępstwa zagrożone karą z reguły były rozpatrywane przed sądern cesarskinr. 8. Hebrajskie (żydowskie, izraelskie) prawo karne jest zarvarte przede wszystkiln w trzech miejscach Pisma Śuiętego Starego Testamentu. Pierwsza redakcja zwyczajow została dokonana w l{siędze Wyjścia(20, 22-23, 33) zaraz po Dekalogu' Tekst ten nazwany Księ7q Przynzierza niektórzy określająterminem Kodeks Przymierza2l. Przepisy karlle zawarte są w 21, 12-32. Księgę Przymierza czy też Kodeks Przymierza uzupełnia Kodeks Deuteronomiczny zawarty w l(siędze Powtórzonego Prauazz, w 15 rozdziałacll (12 26). Przepisy plawa karnego tnieszczą się rv rozdziale 19, 21 i 22. zreforrnowane i na nowo skoclyfikowane prawo hebrajskie zarviera I{sięga I{apłuriska |ub I{or]eks Kapłańskiz3, który nrieści przepisy karne w rozdziale 20 i 24. Dla Zyclów, poclobnie jak dla Semitów w Mezopotamii, prawo jest pochodzenia boskiego. Bóg dał.je swenlu lrrdowi. Prawo to może zmieniać jedynie Bóg' Hebrajskie prawo karne jest mniej okrutne rriź prawo babilo1rskie i nie jest bardziej Surowe rriż prawo hetyckie. I(ara śmierciznana jest oczywiście w prawie hebrajskinr. Karą śmiercizagrożone są przestępstwa: śmiertelne uderzenie człowieka, podstępne zabicie człowieka, uderzetlie ojca lub nratki, porwanie i sprzedaż człorvieka, złorzeczenie ojcu lub rnatce, śnriertelne uclerzenie kobiety brzemiennej24, obcowatrie ze zwierzęcielrr2s. I(arą śmierci przez ukamienorvanie zagrożone było bałwoclrwalstwo26, bluźnierstw o27 , zaIsó jstwo człorvieka28. Śnrier ć ptzez spalenie rv ogniu groziła tentu, kto wziął za żonę,,kobietę i.|e.j matkę'' (,,oil i ona T6 Wladysłarv Bojarski będą spaleni w ogrriu'')29' Karą śmiercizagrożone było również: cudzołóstwo, kazirodztwo, homoseksualizrn, bestiali'tas i inne.30 Kara śmierci w prawie hebrajskirn wykonywana była przez ukamienowanie, spalenie, a także powieszenie na drzewie31. 9. Nie ulega wątpliwości,ze Egipt miał swoje prawa. Według legendy twórcą praw egipskiclr był Menes założyciel pierwszej - o poclrodzących z I dynastii. Grecy zaśzachowali wspomnienie tysiąclecia p.n.e. kodyfikacjach: Bokhorisa (720-715), Psametika I (663-609), Amasisa (568-526) i Dariusza lub lepiej na jego rozkaz (między 519 a 505 r.).32 Wiadomo również, że co naimnie.| ocl XViII dynastii wezyT} sprawujący wyrniar sprawiedliwości, dysponował zwojami papirusów z tekstami praw. Niestety, żaden zbiór prawa egipskiego nie zaclrował się do naszych czasów. Przepisy prawa karnego zacłrowały się na steli z Karnaku z czasów XIX dynastii (ustawa karna faraona Horemheba założycielaXIX dynastii z ok' 1350 r. p.n.e.). Jest to na.jstarsze prawo egipskie i właściwiejedyne, jakie zachowało się do naszych czasów. odkryty został również papirus Hermopoulis pochodz ący z konca III w' P.tr'€., który odzwierciedla wcześniejszeautentyczne prawo egipskie. Jest to najwazniejszy tekst egipski ustawodawczy33. Prawo egipskie zostało objawione przez bogów i było przepełnione duchem religijnym. Przestępstwo obrażało bogów. Stąd kary za przestępstwa były bardzo surowe' okrutne. Celem kary było przebłaganie bóstwa. Wśród kar występuje kara śrnierci.Wykonywano ją przez ścięcie lub powieszenie' a w przypadku przestępstw najcięższych' jak zdrada, rebelia, ojcobójstwo) pIZeZ wbicie nakrzyż lub spalenie lra stosie34. Kara śmiercibyła wymierzarr a raczej rzadko. Szacunek dla zycia ludzkiego był jednym z fundamentór.v nrorahrości egipskiej. L0. w Grecji były liczne polei,s państwa i w konsekwencji były liczne prawa' liczne prawodawstwa. Do najważniejszyclr nalezą: prawodawstwo Sparty, związane z legendarną postacią Likurga (IX-VIII w. p.n.e.); prawodawstwo Aten, które było dziełenr Drakona (VII *.), a następnie Solona (VI w.); prawodawstwo miasta Lokri, spisane przez Zaleukosa (ViI w.); prawodawstwo Katany (Sy- Kara śmiercirr' prarvach państrv antycznycłr 17 cylia), ogłoszone ptzez Clrarondasa (ok. 600 r.); prawodawstwo miasta Gortyn (Kreta) z przełomu Vi i V w. Niestety, teksty tych praw uległy prawie całkowiteml zniszczeniu' Musimy się zadowolić jedynie fragmentami ich oraz wspomnieniami o nich, które znajdujemy w pismach filozofów, historyków, poetów, w mowach retorów. Prawo ateńskie, które jest dla nas najważniejsze, nie było inspirowane przez idee religijne. Kara rniała swój fundament w zemście i w odstraszeniu. Surowe sankcje karne ustanowił Drakon, co zapewniło mu sławę (drakońskie prawa). W prawach Drakona w rzeczywistościbyła tylko jedna kara własnie kara śmierci.Przewidziana ona była dla przestępstw -przeciwko życiu i mieniu. Kara śmiercigroziła za kradzieź nawet lub owoców, za pod- którewarzyw palenie, a nawet za nieróbstwo, podciągnięto pod kategorię przestępstw' Śmierć groziła ald'zołóżcy schwytanemu na gorącym uczynku i złodziejowi nocnemu; były to śladydawnej zemsty (krwawej, prywatnej). Reliktern tej zemsty była też śmierćdla mężobójcy. Kara śmiercigroziła przede wszystkim za najcięższe przestępstwa, takie jak : zdrada kraju, świętokradztwo, no i własnie mężobójstwo, którego kwalifikowanym rodzajern było ojcobójstwo i matkobójstwo. Zdradę (prodosia) pojmowano bardzo szeroko. W jej zakres wchodziła zdrada tajemnic wojskowych lub państwowych, wydanie miasta nieprzyjacielowi, poddanie mu się z wojskienr lądowynr lub flotą, udanie się do nieprzyjaciela bez zezwolenia władz, osiedlenie się w kraju nieprzyjacielskim. i(arami za to przestępstwo były: śmierć,konfiskata rnienia i wyrzucenie zwłok za granicę3s. Karze śmierci podlegal zarówno ten, kto, zasiadając w kolegium sędziowskim, dał się przekupić, jak i ten, kto przekupił. Kara śmierci groziła rórvnież za rriesumienne wypełnienie misji dyplomatycznej (parapresbeia)36 . Śmiercią karano równieź za stręczenie do nierz ąd'u (proagogeia) wolnego c}rłopca lub kobiety. Karze tej podlegał zarówno wynajmujący za opłatą rnałoletniego lub pełnoletniego clrłopca dla celów nierządu, jak rórvnież najmujący37. Śnriercią karano bluźnierstw o (asebeia) i świętokradztwo (hiero- 1B Wladyslarv Bojarski sylia), które uważano zakradzieżkwalifikowaną; oprócz kary śmierci konfiskowano mienie i pozbawiano przestępcę pogrzebu38. W państwach greckich karę śmiórci wykonyw ano pl-zezstrącenie w przepaść,podanie trucizny, uduszenie, po*ies"enie, ukamienowanie' wbicie nakrzyż, spalenie. Kara śmierciprzezstrącenie.W przepasć była wykonywana pierwotnie w Atenach; p."u|?.ią tą była Baratron, znajdująca się na zachód od miasta''w-śpur.i" zwłoki juź_straconych przestępców wrzucano w przepaśćKeadas. Straconych przestępców nie grzebano i wyrzucano poza granicę kraju3g. W Lokri, dla ochrony stabiliza.ji p.u*, Zaleukos postanowił, źe ten, kto zaproponuje na Zgromad""ni., nową ustaw', Ina założyćna szyję sznur, jeślijego projekt ustawy zostanie przez zgromadzenie odrzucony, pro.jektodawca zostanie uduszony tym sznurem; taka kto nie zgodzi.ię, urtu*y daną I:'rLn"rrłio|"*o' ;n: 'yLłua.,ią Uwagi końcowe 1' Cechą pierwotnych ludów orientalnyclr było to, żekierowały sięzwyczajami, a więcrządziły się prawem niepisanym, które potem było kodyfikowane, a taczej spisywane. 2. Najdawniejsze prawa tym- karne -- inspirowane są i przepojone ideami religijnymi. Wyjątek stanowią p.ui"u lretyckie, które mają wyraźnie.t'u.uLi". tui.ńlu także,w późniejszym czasie, prawa greckie. 3. Prawie u wszystkich ludów staroźytnych na początku spotykamy krwawą zemstę, a dopiero potem kompozycję. Podobnie najpierw funkcjonuje odpowieJzialnose zbiorowa, dopiero później indywidualizacj a odpowiedzialności' 4' Najlepiej zachowało się prawo karne babilońskie Kodeksie Hammurabiego i hebraj skiew- Staryń - w tu T"rtom"ncie.można mówić o pewnym całokształcie. Kompilacja justyniańska pojawi się wszak później. 5' Poza wymienionymi wyżej inne kodeksy karne państw orientalnych nie zachowały się w całości. Dysponujemy obecnie jedynie Kara śmierci rv prarvach państrv arrtyczrrycłt 19 mniejszyrni lub większymi fragmentami ustaw karnyclr. Niekiedy zas dowiadujemy się o prawie karnym z d'zieł historyków, filozofów oraz z mów retorów. 6. Najwięcej przestępstw sarrkcjonowanych karą śnriercijest w prawie karnym Hammurabiego i w prawoclawstwie Drakona. zalicza się do niclr na przykład kradzież owoców czy nieróbstwo. 7. Kara śmierciw orientalrtych prawaclr karnych starożytności groziła za takie przestępstwa, jak: bałwochwalstwo, bluźnierstwo, świętokradzttvo, czary; zdrarla kraju i obraza majestatu jedno i drugie na ogół szeroko pojęte; zabójstwo człowieka - w tym kwalifikowane: ojcobójstwo i matkobójstwo; kradzież szczególnie zło- np. warzyw dziej schrvytany nocą, ale i drobni złodziejaszkowie, czy owoców; poliarrdria, cudzolóstwo, gwałt, kazirodztwo, homoseksualizm, bestialitas i inne. 8. Celem kary śmierci w prawaclr karnyclr antycznych na początku była zemsta, odwet, potem doclrodzi funkcja oistraszania ewentualnych przestęp ców' 9. Karę śmierci najpierw wykonywano publicznie, potem (np. Grecja) w miejscu zamknięt.yrrl. 10. Sposoby wykonania kary śmierci w antycznych prawach karnych są następujące: ścięcie,ćwiartowanie, grzebanie źywcern, spalenie żywcerłr,strącenie w przepasć, powieszenie, uduszenie, ukrzyżowanie, rvbicie na pal, utopierrie, zakopanie żywceln, podarrie trucizny, zamurowanie żywcem, tzw. skafizm. 11. Straconyclr przestęp ców zrzucano w przepasć (np. w Sparcie) lub wyrzuc a:no Za granicę państwa; niekiedy gło*y jcĘtyclr wystawiano na widok publiczny. 12. Studiurn lristorii kształtowania się prawa karnego, wspólnego wszystkim państwonr, prowadzi do wniosku, że schodzą się w nim trzy elementy: rzymski' kanoniczny i germański. Nie wolrro jednak nie doceniać wkładu Greków w tej dzieclzinie. To własnie Grecji zawdzięczimy po wielowiekowej walce uwolnienie się władzy paristwowej od własciwego Wsclrodowi przemoźnego - karrrej, a wpływu teokratyzrnu') a -przez to lrurnanizację rcpresji także indywidualną świadomośćczłowieka' Ten waźny wkład ćreków dociera do naszyclr czasów poprzez wielkie w dziedzinie prawa dzieło - - Władysław Bojarski 20 Rzymian. Prawa greckie (w tym prawa karne) to faza przejściowa między Wschodem i Zachodem' praw karnych Wschodu i prawa karnego Zachodu. Przypisy 2 Szerzej na temat cech antycznych praw karnych: L. Jimenez de Asua, Tbatado de derecho penal, t. J., Buenos Aires 1964, s. 240 i n.; idem, .La ,,Ley de Lynch'', Cronica d,el Crirnen, Buerros Aires 1945, s.247i zob. też: P. Fauconnet, La responsabilitć, Pais 1920' s. 140. Por. L. Jimenez de Asua, Thatado..., s. 268 i n., tam dalsza literatura. 3 Ibidern, s. 27I, tam dalsza literatura. 4 Na temat zbiorów sumeryjskich i akkadyjskich, zob' C. Kunderewicz, Nojstarsze prawa świata,Łódź L972, s. 3 i n.; i dem, Reformy Urukaginy włodcy Lagasz, CPH XVI, L964, z. 1, s. 89 i n.; E. Volterra, Storia del dińtto romano e storia dei diritti orientali, RISG, 1951, s. 16L, n. 41.; E. Schlechter, Les anciennes codifi,cations, RIDA, IV, 1957, s.75; idem, A propos du Code d'Ur-Nammu, RA, XLVII, 1.953, s. 1i n.; idem, Le Code d'Ur-Nammu, RA, XLIX, 1955, s. 169 i n.; J. Gaudemet, Institutions de l'Antiquitó, Paris 1967, s. 18 i n. Zob.R. Yaron, FormsintheLawsof Eshnunna,RIDA, IX, 1962,s. 137in. 6 7 Na ten temat również E. Schlechter, Les lois d'Esnunna. Tbanscription, traduction et cornmentaire, Paris L954. Zob. Prawa Esznunny, 5512, 40, 49, 50. Zob. R. Haase, Kórperliche Strafen in ilen altorientalischen RechtssammIungen, 8 RIDA, X, 1963, s. 55 i J. Kli ma, Prawa n. Z języka czeskiego przelożył C. Kundes.294in.; $56,8, 14, 16, 19,21,25,7;I-3, 11,26, Hamrnurabiego. rewicz, Warszawa 1957, 33, 34; 1"29-1.30, 133, 143, 155, 157, 255*256, 227, 1.16, 210, 229-230. I Ibidem, $$143, 129, 155, I57, 11.0, 25, 2I, 227, 153, 256. t0 Prawa asyryjskie, III $50: śmierć,Kodeks Hammurabiego, $209: kara pieniężna. 11 l2 13 L4 15 Prawa asyryjskie:PA I $3; III $2 i 1. Por. I. M. Diakonov, Zakong Vauilonii, Assirii i Chettskogo carstua, ,,Vestnik Drevnej Istorii", 3 (40), 1952, s. 248. PA IIi $50; II $3. Na przykład PA III $10; iI $2. PA III $50; 53; I, $8; 51-52. Ibidem,III $$55-56; l2-L6;23. Por. I. M. Diakonov, op. cit., s.250. Kara śmierciw prarvaclr palrstrv antycznyclt 16 17 t9 21 ,,Skafizm'' polegał na porvolnej śmierci dzięki systemowi wyrafinowanej brutalności. opierając się na przekazach Herodota, I(senofonta, Dionizego z Halikarnasu, Strabona i Plutarcha' Wladyslarv Thot opisuje: ,,Karę skafizmu rvykonyrvano w ten sposób, że skazarrego ściskano między drviema lódkami o równej długościtak, że glowa, nogi i ręce pozostawały na ze'wnątrz; wtedy wykluwano mu oczy i polewano miodem oraz mlekiem twarz i czlonki oraz obracano cialo ku sloricu. Natychmiast ciało to obsiadaly muclry' które je pożeraly; robaki zas pochodzące z ekskrementów skazanego kończyly rlzieło gryząc wnętrzności. Ta okrutna kara byla stosorvana rv Persji przez dlugi czas. Król lrlitrydates znosil tę karęprzez 17 dni''' Zob. W. Thot, La filosofia penal hebreo, arabe A pers&, Reuista Argentina de Ciencias Polilicas, Buenos Aires 1924, s. 419. Por. L. Jimenez de Asua Tfatodo..., s' 269. V' Koro śec,tres fragments du droit hittite conseruós hors du recueil des lois hittites, C.R.XL Rencontre assyriologique, Leiden 1964, s.47 i n., J. Gaudemet, op. cit., s.84 i n. Poglądy są rozbieżne. Jedni urvażają, że kodeks ten powstal w XIV, drudzy że v' XIII Jv. p.n.e.' a są rórvnież tacy, którzy sądzą, że pierrvotna wersja zbioru poTvstała rv okresie poprzedzającym panowanie jednego z ostatnich znanych królórv pierwszego (darvnego) pairstwa lretyckiego (XVIII_XVI lv'), Telepinusza. Zob. J. G audem et, op. cil., s. 81 i n. E. Cavaignac, Droit hittite et droit babylonien et matićre de rneurtre, RHD, 1958, s. 588 i n'' informuje o Stosowaniu odszkodowania u Hetytórv tam, gdzie Babiloriczycy aplikowali karę śmierci. Można zresztą zavważyć w kodeksie hetyckim śladyróżnych tendencji zarówno bardzo surowyclr' jak i bardziej lagodnyclr. Zob. też V. Korośec,.Les droits hittites, RA LVII, tt s. 136 i n. ,,Dom jego lvinien być obrócony rv ruinę'', tzn., jak się zdaje, sprawca i jego rodzina oddają się śnrierci,a mieszkanie ulega zniszczeniu; jeśliniewolnik powstanie przecirvko srvojenru parru, winierr być wyrzucony do zbiornika z wodą; karane są także określone przestępstwa przeciw religii. Zob. $$126' I73, 44, 166-169. Por. I. lvl. Diakono v, Chettskije zakong, VDI, 4 (42), 1952, s.301 i n. Szerzej o pralvie Hetytórv: E. Neufeld, The Hittite Laws, IYanslated into English and Hebreu with Commentary, London 1951 oraz E. Cu q, Les lois hźttites, RHD, 1924, s. 374 i n., przedruk w jego Etudes sur le droit babylonien, Ies lois assyriennes et les lois hźttites, Paris 1929. Umieszczenie Kodeksu Przyrnierzo zaraz po Dekalogu tlumaczy się tyrn, że tekst ten zarviera rozrvinięcie pewnych przepisórv Dekalogu. !V istocie Księga Przymierzo jest historycznie nowsza. Została sporządzona prawdopodobnie wkrótce po przybyciu do Kanaan. Promulgacji jej być może dokonal Jozue' oparta na Dekalogu odporviadała pasterskim potrzebom spoleczeńStwa na drodze do życia osiadłego. obecnośćw niej zwyczajolv śrviadczyćmoże o pewnych analogiach z l(odeksem Hammurabiego i Kodeksem Hetyckim. Być może z tych rvlaśnie zbiorórv prarv pochodzązapożyczenia odnośnie do sądów. Por. J. Gaudemet' op. cit., s.99. :: il ł\ 'I ,t Władysłarv Bojarski 22 22 TYadycia przypisuje Kodeks Deuteronomiczly Jozjaszowi (621 r' p'n'e'), króp."u" arcykaplana w Śrviątyni, lowi Judy. Byloby to więc prawo znaleziorr" następnie odczytane 8.ło1no' p1ze" przeczyta'rte prre, pisa"L przed królem' a tradycji toczy się jednak dys_ króla Jozjasz' o.""j".'iyń l,rd"-. Wokół tej kusja.Zob.2KrI22,8i23,2'Por'A'Moret'Histoired'el'Orient't'2'Paris du peuple hóbreu' RIDA' 1936, s. 629,73I, iaą, i"Pirenn e, Inst'itutions 1952, s. 68. 23 Kodeks Kapłański ogłosiłokoło 445 r' p'n'e' Nehemiasz' oprócz norvych cit' o*uj.? całościelementy dawne' Por' J' P i r e n n e' op' ' przypisów """t RIDA, I, 1954' s. 201 i n' tn wj zt,l2-25. 25 lbidern, 22,18. 26 Pwt 13,10; kpł 20'2. " Kpł 24,l0_L6. 28 lbidem,24,17-23. 2s lbideTn, 20,14. 30 lbidern, 20p-zr. 3t P*t 21,22-23. 32 Diodo. z Sycylii, I, 65, 79, 94-95; Kronika demotycka' V' 8 n' ,u Po,' G. M a t h a, A preliminary report on the legal Cod,e of Herrnopolis West, s' 297 i n' ,,Bull. Inst. Egypt." XXIII, 1940*1941' 3n Por. G' Dykmans, Histoi,re óconomique et sociale d'e I'ancienne Eggpte, III, Paris 1937, s' 181 i n' 35 Ksenof ont, Historia grecka, I,7,22; K I(or a:nyi' Powszech'na historia państwa i prawa, t' 1, Warszawa 1965' s' 94' 36 K. Kor anY\, oP. cit', s' 94' 37 lbid,em, s. 95. 38 Ksenof ortt,op. cit.,I,7,22'K Koranyi'op' 39 K. Koranyi, op' cit', s' 93' tarn źródła' no J. Gaudemet, oP. cit', s' 153' cit''s'95'