docKoncepcja zdrowia, choroby i śmierci z perspektywy psychologii
download 
Reklamacja Transkrypt
Koncepcja zdrowia, choroby i śmierci z perspektywy psychologii
2014-06-09 Nowa Wola 2014-06-07 Koncepcja zdrowia, choroby i śmierci z perspektywy psychologii kulturowej Anna Kwiatkowska Instytut Psychologii PAN 1. 2. 3. Nowa Wola, 7 czerwca 2014 r. Wartości kulturowe Pojęcie Ja Komunikacja interpersonalna PODLASIE JAKO REGION ZRÓŻNICOWANY KULTUROWO Etniczni Tatarzy Lokalni Miasto Prawosławni Muzułmanie Starzy Bogaci – Kultury indywidualistyczne kultury kolektywistyczne Koncepcja Ja Ja Niezależne – Ja Współzależne Etniczni Litwini Przyjezdni Młodzi Wartości kulturowe Nowa Wola Etniczni Ukraińcy 2014-06-07 Etniczni Białorusini Mężczyźni Nowa Wola Katolicy Kobiety 2014-06-07 Kategorie analizy różnic kulturowych Podlasie jako region zróżnicowany kulturowo Etniczni Polacy 2 Komunikacja interpersonalna Biedni 3 Kultury niskokontekstowe – kultury wysokokontekstowe 4 Wieś 1 2014-06-09 Jednostka a grupa/kolektyw • • • • • • Harmonia wewnątrz grupy, szacunek dla starszych bezpieczeństwo, tradycja konformizm współpraca 5 Kultury nisko- i wysokokontekstowe • Jestem towarzyska, nieśmiała, odważna, bojaźliwa • Lubię… / nie lubię… • Moje hobby to… • Pochodzę z rodziny…. • Jestem towarzyska jak moja matka • Moja matka jest chora • Denerwuje się, jak rozmawiam z lekarzem Nowa Wola Ja Współzależne • „Ja” związane z „Innymi” • Przepuszczalne granice między Ja a Innymi • Definiowane za pomocą relacji interpersonalnych; cech wspólnych dla Ja i dla ważnych bliskich 6 Komunikacja interpersonalna Nowa Wola 2014-06-07 (Hall, 1976) 7 Kultury niskokontekstowe Kultury wysokokontekstowe • Podstawowy kanał przekazywania informacji – komunikacja werbalna • Najważniejsze informacje zawarte są w słownym komunikacie • Komunikat niewerbalny służy jako komentarz do komunikatu słownego • Nadawca jest odpowiedzialny za jasność i czytelność komunikatu • Wiele kanałów przekazywania informacji • Najważniejsze informacje zawarte są w kontekście • Ważna jest komunikacja niewerbalna • Słowa są dodatkiem, które często należy odrzucić, żeby zrozumieć prawdziwy przekaz • Odbiorca musi odszyfrować komunikat tak, aby stał się jasny i zrozumiały 2014-06-07 autonomia osobista niezależność samorealizacja hedonizm poszukiwanie wrażeń rywalizacja Ja Niezależne • „Ja” odrębne od „Innych” • Wyraźne granice między Ja a Innymi • Definiowane za pomocą stałych, wewnętrznych cech, specyficznych dla siebie; Nowa Wola • • • • • • 2014-06-07 Kolektywizm • Najważniejsza jest grupa, jej cele, jej los, jej potrzeby. • Cenione wartości w społeczeństwie Nowa Wola Indywidualizm • Najważniejsza jest jednostka, jej potrzeby i jej prawa. • Cenione wartości w społeczeństwie 2014-06-07 Pojęcie Ja (Triandis, 1995) 8 2 2014-06-09 ETNOCENTRYZM: ZACHODNIE ZAŁOŻENIA KULTUROWE 9 Kultury kolektywistyczne Jednostka nie istnieje samodzielnie, lecz jest częścią grupy. Zdrowie psychiczne jednostki jest sprawą grupy • Zdrowie i kondycja psychiczna jednostki ma znaczenie dla funkcjonowania kolektywu (rodziny, grupy, systemu społecznego), ponieważ uszkadza dobrostan i harmonię kolektywu, społeczności, zbiorowości 2014-06-07 Wysokie wartościowanie niezależności w relacjach z innymi, silnego EGO, wyraźnych granic między JA i nie-JA. Terapia polega na pomocy w budowaniu siły wewnętrznej (siły EGO) i mocnych granic. Zdrowie psychiczne jest sprawą jednostki; jednostka jest odpowiedzialna za własny rozwój i radzenie sobie z problemami Nowa Wola 2014-06-07 Nowa Wola 10 Zachodnie vs wschodnie założenia kulturowe (2) Dualizm: ciało a umysł Zachodnie vs wschodnie założenia kulturowe (2) Koncentracja na JA Kultury indywidualistyczne Kultury kolektywistyczne • Nieeksponowanie własnej osoby • Unikanie otwartego chwalenia się • Powściągliwość emocjonalna • Wypełnianie obowiązków społecznych i powinności wobec innych, • Troska o kolektyw, • Troska o harmonię społeczną • Nieobarczanie innych swoimi problemami • Unikanie konfrontacji 11 Kultury indywidualistyczne Podział na zaburzenia organiczne i psychologiczne Obiektywizacja subiektywnych doświadczeń pacjenta, tj. obiektywny opis symptomów, Nie branie pod uwagę sytuacyjnych lub indywidualnych charakterystyk osoby. Kultury kolektywistyczne Ludzkie cierpienie traktowane całościowo, w sposób zintegrowany somatopsychiczny; jako równoczesne cierpienie duszy i ciała. Zgłaszane są problemy fizjologiczne/somatyczne zamiast psychicznych Terapeuci zachodni uważają, że taki pacjent nie ma wglądu w swoje problemy, funkcjonuje poznawczo na prymitywnym poziomie, posiada słabo rozwinięte sposoby radzenia ze stresem 2014-06-07 Kulturowy ideał dojrzałej zdrowej osoby Koncentracja na Ja Dualizm: Ciało a Umysł Człowiek to „zbiór części” Kultura jako zakłócenie diagnozy i terapii Kultury indywidualistyczne • Afirmacja własnej osoby • Poczucie własnej wartości • Samorealizacja • Poczucie szczęścia i zadowolenia z życia • Autonomia emocjonalna • Autonomia intelektualna • Otwartość • Asertywność Nowa Wola 1. 2. 3. 4. 5. Nowa Wola 2014-06-07 Kulturowy ideał dojrzałej zdrowej osoby (1) 12 3 2014-06-09 Zachodnie vs wschodnie założenia kulturowe (3) Człowiek to „zbiór części” W Afryce do uzdrowiciela chodzi się po poradę w sprawie bolącej nogi, nieudanych zbiorów i konfliktów w rodzinie 13 ▪ Brak dowodów empirycznych na trafność diagnoz w odniesieniu do ludzi z innych kultur, ▪ Nie są rozpoznawane zaburzenie związane z alienacją, z akulturacją, migracją, rasizmem czy dyskryminacją, itp.. ▪ Np. Członkowie grup mniejszościowych, imigranci, uchodźcy – bariera językowa, brak środków do życia, nieznajomość lokalnej kultury – mogą reagować podejrzliwością, sztywnością jak w zaburzeniach paranoidalnych 2014-06-07 Kultura jest rozumiana jako konstrukt arbitralnie nałożony na poznawalną biologiczną rzeczywistość. Kultura jako zbiór przesądów, zakłócających proces diagnozowania i leczenia. DSM – niewrażliwy kulturowo Nowa Wola 2014-06-07 Kultury kolektywistyczne Społeczeństwa tradycyjne traktują człowieka bardziej holistycznie, zakładając, że w środowisku wszystko pozostaje ze sobą w relacji. Nowa Wola Kultury indywidualistyczne Nowoczesne, technologicznie zaawansowane społeczeństwa mają skłonność do kategoryzowania swoich problemów Udają się do różnych specjalistów od poszczególnych „części”. Zachodnie vs wschodnie założenia kulturowe (4) 14 Stres To, co jest adaptacyjne w danej kulturze, może być dysfunkcjonalne i być źródłem stresu w innej kulturze 1. 2. 3. 15 • Koncentracja na zadaniu, emocjach, unikanie • Najbardziej efektywna strategia zadaniowa • Ważne obniżanie napięcia emocjonalnego Kultury kolektywistyczne • Stresory • Presja na podporządkowanie się grupie • Presja na wywiązywanie się z obowiązków wynikających z ról społecznych (płciowych, rodzinnych itd.) • Zagrożenie – wykluczenie z grupy, ostracyzm 2014-06-07 • Presja na osiągnięcie sukcesu osobistego • Rywalizacja • Presja na posiadanie kontroli • Zagrożenie – utrata niezależności, autonomii, niemożność samorealizacji • Strategie radzenia sobie ze stresem Stres Pojęcie Ja a dobrostan Starzenie się KULTURA A DOBROSTAN • Stresory Nowa Wola Nowa Wola 2014-06-07 Kultury indywidualistyczne • Strategie radzenia sobie ze stresem • Powszechność strategii unikania (przeczekiwanie, cierpliwe znoszenie, tłumienie emocji) • Korzystanie ze wsparcia społecznego (sama świadomość przynależności do grupy; raczej konkretne niż emocjonalne typu pocieszanie, podwyższanie ego) 16 4 2014-06-09 Pojęcie Ja a dobrostan Szczęście Norwegia 0,11 12,50*** Ja Niezależne 0,33*** Polska 0,03 8,69** Ja Niezależne 0,18** Białoruś 0,07 20,61*** Ja Niezależne Ja Współzależne 0,22*** 0,13*** Rosja 0,15 23,82*** Ja Współzależne 0,38*** Zadowolenie Norwegia 0,07 7,83** Ja Niezależne 0,27** z życia Polska 0,06 8,19*** Ja Niezależne Ja Współzależne 0,17** 0,14* Białoruś 0,04 24,12*** Ja Niezależne 0,20*** Rosja 0,11 17,54*** Ja Współzależne 0,33*** 17 Odpowiedzialność lekarza Odpowiedzialność Pacjenta Niska Odpowiedzialność Pacjenta Wysoka Odpowiedzialność Lekarza Niska Model tradycyjny Model moralny Nikt nie jest za nic odpowiedzialny Pacjent jest odpowiedzialny za powstanie choroby Lekarz nie jest odpowiedzialny za leczenie Los/fatum/wola boska Odpowiedzialność Lekarza Wysoka Model medyczny Pacjent nie jest odpowiedzialny za powstanie choroby Lekarz jest odpowiedzialny za leczenie Model wspólnej odpowiedzialności Pacjent jest odpowiedzialny za powstanie choroby i za leczenie Lekarz jest odpowiedzialny za leczenie 18 Źródło: Kwiatkowska, 2012 • Ladakh (Tybet) – kiedy ożeni się najstarszy syn • !Kung (Botswana) – w 45 r. ż., do imienia dodaje się „na” • Eskimosi – kiedy wnuczek osiąga 8 r.ż. • W społeczeństwach nieuprzemysłowionych za starą uznaje się osobę, która przestaje być w pełni „produkcyjna” (np. Eskimosi - „kiedy mężczyzna nie może polować w środku zimy”) • Ale może być użyteczny dla rodziny i społeczności • Może dalej pracować w swoim (wolniejszym) tempie, lub wybrać zajęcie odpowiadające fizycznym i psychicznym możliwościom, • Może pełnić jakieś specjalne role (tradycyjne rytuały, uzdrawianie, wróżenie itp.) • Może mieć nawet wyższy status niż w młodości (np., stare kobiety w społeczeństwach kolektywistycznych) Nowa Wola • Np. Przejście na emeryturę, włączenie do rady starszych, małżeństwo dziecka, zostanie dziadkiem/babcią • Przykłady z różnych kultur 2014-06-07 • Przypisanie etykietki „STARY/STARA” zwykle wiąże się z jakimś ważnym wydarzeniem życiowym: 19 • Często starych ludzi dzieli się na „sprawnych-starych” i „niedołężnych-starych” • W wielu społeczeństwach nieuprzemysłowionych sprawnym zapewnia się wszelkie wsparcie w postaci jedzenia, schronienia, opieki, • natomiast niedołężnym, którzy stają się brzemieniem dla rodziny czy społeczności, odmawia się wsparcia, a nawet stosuje się praktyki prowadzące do śmierci (brak opieki, opuszczenie, wystawianie na działanie złej pogody, zabijanie – najczęściej w przypadku ciężkiej choroby) • Przemoc wobec starych – głównie ze strony dorosłych dzieci – zaniechanie opieki, przemoc fizyczna i psychiczna, wykorzystywanie materialne, 2014-06-07 Traktowanie starych ludzi Kiedy człowiek zostaje uznany za starego człowieka? Nowa Wola Diagnoza dotycząca stopnia rozwoju Ja (Ja Niezależnego - autonomii, asertywności, bądź Ja Współzależnego – opartego na relacjach z innymi) pozwala przewidywać dobrostan jednostki tylko w określonym kontekście kulturowym Beta 2014-06-07 Model Nowa Wola R kw. 2014-06-07 Kraj Nowa Wola Współczynniki Modele choroby i terapii Zmienne zależne 20 5 2014-06-09 Pomyślne starzenie się Successful aging 21 • W wielu kulturach wierzy się, że dusza żyje i komunikuje się z żyjącymi we śnie, wpływa na życie żyjących; poczucie obecności tych, którzy odeszli 22 • Na styl życia, który w dużej mierze decyduje o stanie zdrowia • Na rodzaj stresorów, z jakimi styka się jednostka • Na wybór strategii radzenia sobie ze stresem • Ma wpływ na to, jak ludzie chorują: 2014-06-07 • Jaki jest związek kultury ze stanem zdrowia/choroby /dobrostanem jednostki? • Kultura ma wpływ na stan zdrowia: Nowa Wola 2014-06-07 Nowa Wola • np. reinkarnacja w buddyzmie • Papua Nowa Gwinea – kilka znaczeń słowa „martwy”: umierający, nieprzytomny, prawdziwie martwy i całkowicie martwy; • Zwłaszcza mężczyzn, którzy po przejściu na emeryturę, tracą autorytet, władzę • Pozycja starych kobiet może się nie zmieniać, a nawet wzrastać (rola babci, zarządzanie gospodarstwem domowym) Podsumowanie • Sposób radzenia sobie z nieuchronnością śmierci zależy od • W wielu tradycyjnych społeczeństwach śmierć nie jest tabu, lecz jest akceptowana jako nieuchronny etap w cyklu życia. • Nie we wszystkich kulturach śmierć jest czymś ostatecznym, 2014-06-07 • Wraz z modernizacją społeczeństwa status ludzi starych się pogarsza. Radzenie sobie z perspektywą śmierci • Orientacji religijnej, koncepcji życia po śmierci oraz rytuałów i obyczajów związanych z odchodzeniem • W aranżacji przestrzeni, np. „silver seats” w komunikacji w Japonii; • W języku, np. używanie honorowych tytułów • W codziennych praktykach, np. podawanie posiłków najpierw osobie najstarszej; towarzyszenie podczas zakupów Nowa Wola 2014-06-07 • W społeczeństwach tradycyjnych szacunek dla ludzi starych może się wyrażać : Nowa Wola • W kulturach indywidualistycznych • Skojarzone ze zdolnością do bycia niezależnym i samowystarczalnym • Amerykanie wolą mieszkać samotnie, z dostępem do opieki, mieć kontrolę nad własnym życiem • W kulturach kolektywistycznych • Być pod opieką rodziny (zależność) jest traktowana jako warunek dobrostanu osoby starej (Hongkong) • W społeczeństwie konfucjańskim opieka nad starymi rodzicami nie jest kwestią wyboru, lecz moralnym obowiązkiem Status społeczny osób starych • Jak definiują stan zdrowia i choroby, interpretują objawy, jak wyrażają swoje cierpienie, • kiedy zgłaszają się po pomoc, jakiej pomocy oczekują, jak komunikują się z lekarzem, (niska/wysoka kontekstowość komunikacji) 23 • Ma wpływ na postawy wobec naturalnego procesu starzenia się i umierania 24 6
