Cicha Agnieszka -

UNIWERSYTET EKONOMICZNY W KRAKOWIE
KRAKOWSKA SZKOŁA BIZNESU
STUDIA PODYPLOMOWE
MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO
Agnieszka Cicha
Wpływ integracji europejskiej na rozwój wspólnego rynku
kredytowego oraz prawa konsumenta na rynku kredytów
Praca pisana pod kierunkiem
Dr Piotr Karaś
Kraków 2015
Spis treści
I.
Integracja europejska ....................................................................................................... 4
A.
Koncepcja jednolitego rynku wewnętrznego .............................................................. 4
B.
Integracja rynków finansowych................................................................................... 4
II. Harmonizacja przepisów państw członkowskich na przykładzie dyrektywy
w sprawie umów o kredyt konsumencki ......................................................................... 5
A.
Ochrona konsumenta kredytów konsumpcyjnych w Unii Europejskiej...................... 6
B.
Regulacje kredytu konsumenckiego w prawie polskim .............................................. 7
III. Ocena poziomu integracji rynku kredytów konsumenckich ...................................... 11
A.
Rynek kredytów konsumenckich w Unii Europejskiej ............................................. 11
B.
Kredyty transgraniczne jako wskaźnik poziomu integracji ....................................... 13
2
Wstęp
Integracja europejska przebiega obecnie na różnych płaszczyznach, jedną z nich jest
rynek
finansowy w tym rynek kredytowy. Jednolity rynek kredytowy daje swobodę
w korzystaniu z produktów kredytowych w całej Unii Europejskiej, natomiast tworzenie
wspólnego rynku wymaga ujednolicenia regulacji i wzmocnienia praw konsumentów.
Celem pracy jest przedstawienie zmian w regulacjach kredytu konsumenckiego jakie
zostały wprowadzone w wyniku działań mających na celu ujednolicenie rynku kredytowego.
Jak również ocena stopnia integracji tego rynku.
Pierwszy rozdział przedstawia podstawowe założenia jednolitego rynku wewnętrznego
oraz korzyści z integracji rynków finansowych. W drugim rozdziale omówione zostały
regulacje kredytu konsumenckiego w prawie polskim. Trzeci rozdział ma na celu
zobrazowanie rynku kredytów konsumpcyjnych w Unii Europejskiej oraz ocenę poziomu
integracji tego rynku.
3
I.
A.
Integracja europejska
Koncepcja jednolitego rynku wewnętrznego
Stworzenie jednolitego rynku europejskiego jest jednym z filarów Unii Europejskiej.
Celem jest wykorzystanie potencjału europejskiego rynku, który na tle innych gospodarek
światowych jest znaczący. Już w Traktacie o Unii Europejskiej określono cztery swobody,
którymi rynek ten powinien się charakteryzować, tj.:
•
Swoboda przepływu osób.
•
Swoboda przepływu kapitału.
•
Swoboda przepływu towarów.
•
Swoboda świadczenia usług.1
Jednak nasilenie działań mających na celu budowę jednolitego rynku nastąpiło dopiero
po kryzysie w 2008 r. Powstała strategia „Europa 2020” oraz „Pakt Euro Plus”. Komisja
Europejska opublikowała również dwa „Akty o jednolitym rynku”. Działania integracyjne
podzielone są na cztery obszary: zintegrowane sieci, mobilność przedsiębiorstw i ludności,
gospodarka cyfrowa oraz umocnienie spójności społecznej i korzyści dla konsumentów.2
Jednolity rynek z założenia ma przynosić korzyści w postaci wzrostu gospodarczego,
który jest naturalnym następstwem większego rozwoju rynków finansowych. Każda
koncepcja ma jednak swoich przeciwników, twierdzą oni, ze korzyści związane z integracją
rynków nie będą rozdzielane równo i w rezultacie jedne kraje będą się bogaciły z kolei inne
będą biedniały.3
B.
Integracja rynków finansowych
Integracja rynków finansowych postępuje zarówno poprzez dostosowania przepisów
krajowych do zaleceń Wspólnoty, jak również w wyniku globalizacji. Integracja rynków
finansowych poprawia konkurencyjność, poprzez mechanizmy dostosowawcze instrumenty
o tym samym ryzyku mogą być kupowane po tej samej cenie w granicach wspólnego rynku.
Korzyści płynące z integracji rynków finansowych przedstawia tabela 1.
1
J. Pietrucha, J. Żabińska, Zarządzanie gospodarcze w strefie euro, Difin, Warszawa 2014.
Komisja Europejska: Razem na rzecz nowego wzrostu
Akt o jednolitym
http://ec.europa.eu/internal_market/smact/docs/single-market-act2_pl.pdf
3
K. Piech, Integracja rynków finansowych a gospodarka i jej wzrost, „BANK I KREDYT” 4/2007.
2
rynku
II,
4
Tabela 1. Korzyści z integracji rynków finansowych UE
Korzyści dla rynku finansowego
Korzyści dla konsumentów
Wzrost konkurencji pomiędzy pośrednikami
Niższe koszty transakcyjne
finansowymi
Niższe koszty w wyniku wzrostu efektów skali
Wyższe oczekiwania skorygowane o ryzyko stopy
zwrotu (w przypadku produktów inwestycyjnych)
Wyższa konkurencja w sektorze banków
Dostęp do szerszej gamy produktów finansowych
korporacyjnych ze strony instytucji finansowych
oferujących alternatywne sposoby finansowania
przedsiębiorstw
Poprawa w zakresie przejrzystości cenowej
Poprawa w zakresie przejrzystości cenowej i jakości
informacji
Wzrost obrotów na rynkach finansowych
Pośrednie skutki integracji rynków finansowych
i zmniejszenie poziomu ryzyka płynności
wynikające z poprawy warunków ekonomicznych
Rozwój rynków wysokiego ryzyka, np. venture
capital
Źródło: L. Pawłowicz, M. Penczar, Ekonomiczne aspekty ochrony konsumenta na integrującym się rynku
kredytowym w Unii Europejskiej, INSTYTUT BADAŃ NAD GOSPODARKĄ RYNKOWĄ, Transformacja
i Rozwój nr 116, Gdańsk 2010, s. 17.
Wspólny rynek przynosi korzyści zarówno dla podmiotów finansowych jak
i konsumentów. Większa konkurencja wymusza restrukturyzację nieefektywnych podmiotów,
nierentowne przedsiębiorstwa zostają przejęte lub zamknięte ustępując miejsca lepszym
podmiotom. W warunkach zwiększonej rywalizacji między przedsiębiorcami korzystają
również konsumenci – oferta produktów finansowych staje się szersza i bardziej przejrzysta.
II.
Harmonizacja
przykładzie
przepisów
dyrektywy
w
państw
sprawie
członkowskich
umów
o
na
kredyt
konsumencki
Jednym z obszarów integracji rynków finansowych jest rynek kredytowy. Rozwojowi
oferty kredytów w Europie powinno towarzyszyć wzmocnienie praw konsumentów oraz
standaryzacja produktów i usług. W przeciwnym wypadku bariery w korzystaniu z usług
finansowych poza granicami kraju zamieszkania będą wpływały negatywnie na rozwój tego
5
rynku. Aby harmonizacja przepisów krajowych sprzyjała rozwojowi oferty kredytów
transgranicznych, konsumenci muszą czuć się pewnie na rynku europejskim.4
A.
Ochrona konsumenta kredytów konsumpcyjnych w Unii Europejskiej
Regulacja kredytu konsumenckiego w Polsce zdeterminowana jest przez dyrektywy
Unii Europejskiej. Wspólnota Europejska już w latach 70 rozpoczęła realizację celu jakim jest
ochrona konsumenta na rynku towarów i usług. Początkowo uważano, że w gospodarce
rynkowej nie ma potrzeby prawodawstwa w tym zakresie z uwagi na konkurencję i walkę
o klienta. Ten pogląd okazał się być sprzeczny z rzeczywistością i wymusił uregulowanie
praw konsumentów. Pierwszą dyrektywą dotyczącą kredytu konsumenckiego była Dyrektywa
Rady 87/102/EWG z 22 grudnia 1986 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych,
wykonawczych
i
administracyjnych
państw
członkowskich
dotyczących
kredytu
konsumenckiego.5 Dokument ten był tzw. dyrektywą minimalną i zawierał dyspozycje
w jakich obszarach kraje członkowskie mają zmienić swoje regulacje, jednak określając tylko
wymogi minimalne. Poszczególne państwa musiały zapewnić ochronę prawną konsumentom
na minimalnym poziomie, jednak nic nie ograniczało ich w przyznawaniu maksymalnych
uprawnień. Skutkiem harmonizacji minimalnej były w wielu przypadkach błędne
implementacje dyrektywy, niektóre państwa członkowskie wprowadzały do prawa krajowego
zapisy dużo bardziej restrykcyjne niż podane w zaleceniach. Konsument był wprowadzony
w błąd, ponieważ nie mógł mieć pewności, że w innym kraju uzyska ochronę na tym samym
poziomie co w swoim kraju macierzystym. W rezultacie cel jakim było usprawnienie
przepływu towarów i usług między krajami członkowskimi nie został osiągnięty. Kiedy
dostrzeżono potrzebę wdrożenia pełnej harmonizacji przepisów o kredycie konsumenckim
konieczne było wydanie nowej dyrektywy. Dyrektywa 2008/48/WE z 23 kwietnia 2008 r.
uchylająca dyrektywę 87/102/EWG jest tzw. dyrektywą maksymalną, co oznacza że prawo
krajowe nie może odbiegać od postanowień w niej zawartych.6 Niniejsza dyrektywa ma na
celu zharmonizowanie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw
członkowskich odnoszących się do kredytów konsumenckich w celu ułatwienia
4
G. Wałęga, Kredytowanie gospodarstw domowych, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2013,
s. 95.
5
P. Czublun, Nowy kredyt konsumencki, „Miesięcznik Ubezpieczeniowy” 2010, nr 10.
6
K. Kochaniak, Nowa Ustawa o kredycie konsumenckim i jej wpływ na uczestników rynku, [w:] I. Pyka,
J. Ciohorska (red.), Finanse w niestabilnym otoczeniu – dylematy i wyzwania. Bankowość, Zeszyty Naukowe
Wydziałowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2012, s. 370-371.
6
transgranicznego
świadczenia usług.
Dyrektywa
poprawia przejrzystość warunków
umownych i poziom ochrony konsumentów. Dyrektywy nie stosuje się do umów
kredytowych:
•
zabezpieczonych hipoteką,
•
zawieranych w celu nabycia gruntu lub nieruchomości,
•
których całkowita kwota jest mniejsza niż 200 EUR lub większa niż 75 000 EUR,
•
dotyczących dzierżawy bez żadnych zobowiązań do zakupu lub leasingu,
•
udzielanych bez odsetek, bez opłat lub w postaci kredytu na rachunku bieżącym,
•
zawieranych z przedsiębiorstwami inwestycyjnymi,
•
będących wynikiem decyzji podjętej w sądzie lub przed innym organem ustawowym,
•
związanych z rozliczeniem lub zabezpieczeniem długu,
•
związanych z kredytami udzielanymi ograniczonej grupie osób.
Państwa członkowskie mogą stosować mniej rygorystyczne zasady w stosunku do
organizacji mających cele społeczne i prowadzących działalność wyłącznie na korzyść
swoich członków, jeżeli oferują rzeczywiste roczne stopy procentowe niższe niż poziom
stosowany na rynku.7
B.
Regulacje kredytu konsumenckiego w prawie polskim
Podstawowym aktem prawnym regulującym kredyt konsumencki w Polsce jest ustawa
o kredycie konsumenckim z dnia 12 maja 2011 r. stanowiąca implementację postanowień
wspomnianej dyrektywy 2008/48/WE. Ustawa o kredycie konsumenckim zawiera regulacje
prawne dotyczące zasad zawierania i wykonywania umów o kredyt lub pożyczkę
z konsumentami.
Ochrona konsumentów nie opiera się jedynie na obwarowaniu kredytodawców
szeregiem nakazów i zakazów oraz przypisaniu konsumentom dodatkowych przywilejów.
Jeśli podmioty chronione nie będą wiedziały jak skorzystać z przysługujących im praw, cały
system ochrony nie zda egzaminu. Podobnie jest z porównywaniem ofert przy wyborze
najkorzystniejszego sposobu finansowania. Jeśli kredytobiorcy nie wiedzą jak efektywnie
porównać koszty i warunki umowy, są małe szanse że dokonają trafnego wyboru. Edukacja
finansowa konsumentów jest więc bardzo istotnym aspektem. W ustawie o kredycie
7
Dyrektywa 2008/48/WE z 23 kwietnia 2008 r.
7
konsumenckim zostały uregulowane pewne elementy, które mają ułatwić konsumentom
porównywanie ofert kredytowych.8
Jednorodna informacja dostępna dla wszystkich konsumentów to cel wprowadzenia
tzw. Europejskiego Standardowego Arkusza Informacyjnego. Dotyczy on wszystkich
kredytów udzielanych konsumentom również kredytów i pożyczek zabezpieczonych
hipoteką. Obowiązek uzupełniania takiego formularza mają kredytodawcy oraz pośrednicy
kredytowi.9
W pierwszym punkcie muszą znaleźć się dokładne dane kredytodawcy lub pośrednika
kredytowego. Znajdują się tutaj wszystkie kanały kontaktu z kredytodawcą w szczególności
adres, telefon, poczta elektroniczna, fax oraz strona internetowa. W drugim punkcie znajduje
się katalog cech które pozwolą na przedstawienie najważniejszych parametrów kredytu. Na
szczególną uwagę zasługuje punkt „całkowita kwota do zapłaty przez konsumenta”. Jest to
suma całkowitej kwoty kredytu oraz wszystkich kosztów. Jeśli w umowie zostaną
zamaskowane niektóre koszty, to w tym miejscu muszą być one uwzględnione. W sposób
jednoznaczny muszą zostać również podane terminy i sposób wypłaty kredytu, zasady
i terminy spłaty, a także opis zabezpieczeń kredytu wymaganych od kredytobiorcy.
W zależności od rodzaju kredytu w punkcie opis kredytu zawarte są także informacje
dodatkowe. W przypadku kredytu wiązanego opisany musi być nabywany towar oraz jego
cena. W kolejnym punkcie szczegółowo omówione są koszty kredytu. Poza oczywistą
kwestią jaką jest oprocentowanie kredytu i warunki jego zmiany, wyszczególnione zostały
podpunkty dotyczące dodatkowych aspektów wpływających na wzrost kosztów kredytu.
W szczególności kredytodawca musi wskazać czy wymagane jest podpisanie umów
dodatkowych np. ubezpieczenia. Sprecyzowana zostaje również sprzedaż pakietowa czyli
obligatoryjność skorzystania z dodatkowych usług np. założenia rachunku bieżącego czy też
korzystania z kart kredytowych. Ważnym podpunktem jest skutek braku płatności w którym
kredytodawca powinien wprost wymienić opłaty, które zostaną pobrane w przypadku
zaległości w spłacie. Umowy kredytowe często skonstruowane są w sposób nakazujący
korzystanie z aktualnej tabeli opłat. Jeśli dojdzie do pobrania danej opłaty jej kwota może być
zupełnie inna niż w chwili podpisania umowy, dlatego najważniejsze opłaty powinny być
zapisane bezpośrednio w umowie.10
8
T. Czech, Kredyt konsumencki: komentarz, LexisNexis Polska, Warszawa 2012, s. 144-145.
N. Jeziolowicz, Wzmocnienie pozycji kredytobiorców, „Bank” 2010, nr 7-8.
10
Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim, t. jedn., Dz.U. 2011 nr 126 poz. 715, stan prawny
na 25.04.2015 r.
9
8
W świetle nowej ustawy obowiązki informacyjne wydają się być kluczowym
aspektem ochrony konsumentów, przewyższając nawet aspekt ograniczania kosztów kredytu.
Za tą tezą przemawia fakt zlikwidowania zapisu o maksymalnej kwocie opłat pobieranych
przez kredytodawców, który obowiązywał w poprzedniej ustawie. W świetle starych
przepisów wszystkie koszty związane z zawarciem umowy kredytowej takie jak: prowizje,
opłaty, nie mogły przekraczać 5% kwoty kredytu. Obecnie banki mają wolną rękę w tym
zakresie i mogą ustalić dowolną prowizję. Przyczyną takiej decyzji było omijanie tego
przepisu przez instytucje, które chciały więcej zarobić, poprzez nadkładanie np.
obowiązkowego ubezpieczenia kredytu. Założeniem jest, że cena kredytu ma być
kształtowana na zasadach rynkowych, a rozbudowane wymogi informacyjne mają zwiększyć
konkurencję wśród podmiotów udzielających kredytów.11 W tym miejscu pojawia się też
problem z kredytowaniem prowizji. W myśl zakazu pobierania odsetek od rozłożonych na
raty kosztów związanych z udzieleniem kredytu, banki żądają ich zapłaty z góry. Część
banków może wymagać zapłaty prowizji w gotówce, inne instytucje udzielają dodatkowego
kredytu wspomagającego sfinansowanie tych kosztów, a jeszcze inne konstruują tak umowę,
aby prowizja spłacona była z części kredytu na dowolny cel. W innym wypadku
kredytobiorcy zadłużający się na wysokie kwoty nie byliby w stanie opłacić prowizji.12
W nowej ustawie doprecyzowane zostały zasady udzielania tzw. kredytu wiązanego.
Kredyt ten udzielany jest na sfinansowanie zakupu towarów, a środki są wypłacane
bezpośrednio sprzedawcy. W przeszłości dochodziło do wielu nieporozumień na linii
sprzedawca-konsument-bank i w odpowiedzi na apele środowiska bankowego te kwestie
zostały uszczegółowione. Najważniejszą zmianą jest zastrzeżenie, że sprzedawca nie będzie
wydawał towaru klientowi przez upływem terminu na odstąpienie od umowy. Oczywiście
może zdarzyć się, że dany sprzedawca zgodzi się na wcześniejsze wydanie sprzętu, wówczas
musi się liczyć z przejęciem odpowiedzialności za spłatę zobowiązania. Tym samym umowa
musi zawierać warunki na jakich sprzedawca przyjmie zwracany towar od kredytobiorcy.
Korzyścią dla konsumentów jest możliwość dochodzenia roszczeń od kredytodawcy do
wysokości kredytu w przypadku nieskutecznego domagania się swoich praw od sprzedawcy
który nienależycie wywiązał się z umowy.13
11
M. Bednarek, Ustawa o kredycie konsumenckim. Czy dostaniemy kredyty bez gwiazdek?, 2011
http://wyborcza.pl/pozyczajzglowa/1,123095,10821372,Ustawa_o_kredycie_konsumenckim__Czy_dostaniemy_
kredyty.html?as=3, (data odczytu 25 kwietnia 2015).
12
J. Kitowska, Ustawa sobie banki sobie, „Gazeta Bankowa” 2012, nr 3.
13
N. Jeziolowicz, Wzmocnienie…, op. cit.
9
Zakładając, że konsument pomimo wszystkich uzyskanych informacji i wyjaśnień
podpisał niekorzystną lub niedostosowaną do jego potrzeb umowę kredytową ustawodawca
daje mu czas na odstąpienie.14 Poprzedni stan prawny przewidywał 10-dniowy termin na
odstąpienie od umowy obecnie okres ten został wydłużony do 14 dni. Wydłużenie tego
okresu spowodowane było głównie zamiarem ujednolicenia terminu konsumenckiego prawa
do odstąpienia od umowy kredytowej oraz umowy zawartej na odległość. Konsument może
odstąpić od umowy bez podania przyczyny i zobowiązany będzie tylko do zapłaty odsetek za
każdy dzień kiedy środki były postawione do jego dyspozycji. W tym punkcie również jest
zmiana ponieważ obecnie kredytodawca nie może zatrzymać opłaty przygotowawczej,
zabrania się również pobierania opłat z tytułu odstąpienia. Warto zaznaczyć, że bieg terminu
odstąpienia
zostaje
„zamrożony”
dopóki
kredytobiorca
nie
otrzyma
wszystkich
przewidzianych w ustawie informacji lub będą one błędne. Przykładowo jeśli w dokumentach
przekazanych konsumentowi nie będzie podana informacja o całkowitej kwocie kredytu lub
innym z dwudziestu jeden elementów zastrzeżonych w ustawie, nie można zacząć odliczania
biegu odstąpienia. Dopiero wówczas gdy kredytodawca dostarczy wszystkie informacje
można zacząć odliczać 14 dni. Po stosownym złożeniu oświadczenia klient powinien
bezzwłocznie zwrócić kwotę kredytu wraz z odsetkami, jednak nie później niż w ciągu
30 dni.15
Po zawarciu umowy konsumentowi przysługuje jeszcze prawo do wcześniejszej spłaty
kredytu. Poprzedni stan prawny pod tym względem nadawał przywileje tylko konsumentom
zabraniając pobierania opłat za wcześniejszą spłatę przez banki. Budziło to sprzeciw
środowiska bankowego, ponieważ przedwczesny zwrot zobowiązania jest nieprzewidzianą
stratą dla banku. Nowa ustawa bierze pod uwagę interesy obu stron i dopuszcza naliczenie
prowizji za spłatę przed terminem, jednak nieprzekraczającej ustalonych dopuszczalnych
limitów. Warunkiem możliwości naliczenia prowizji jest spłata kredytu w okresie kiedy stopa
oprocentowania jest stała, a kwota przedterminowej spłaty w ciągu 12 kolejnych miesięcy
przekracza kwotę przeciętnego trzymiesięcznego wynagrodzenia. Ponadto prowizja nie może
przekroczyć 1% spłacanej kwoty w przypadku, gdy okres między terminem jej
wymagalności, a datą spłaty jest dłuższy niż 1 rok, z kolei dla okresu krótszego niż 1 rok
maksymalna prowizja wynosi 0,5% spłacanej kwoty. Warto nadmienić, że chęć
przedterminowej spłaty przez kredytobiorcę nie wymaga wcześniejszego zawiadamiania
14
Kredytobiorcy z reguły narzekają na skomplikowany język stosowny w umowach czy też ich obszerność
i mały druk, co utrudnia zrozumienie i ocenę warunków.
15
K. Kochaniak, Nowa Ustawa o kredycie konsumenckim… op.cit., s. 370-371.
10
o tym fakcie. Zgodnie z prawem zostają zmniejszone wszystkie koszty dotyczące przedziału
czasu o który skrócone zostaje obowiązywanie umowy.16
Ustawa przewiduje również kary za niestosowanie się do wymogów w niej zawartych.
Sankcja tzw. „kredytu darmowego” lub „kredytu gratisowego” daje konsumentowi prawo do
zwrotu kredytu bez odsetek i innych związanych z nim opłat z wyłączeniem kosztów
dotyczących zabezpieczenia.17 Z takiego przywileju konsument może skorzystać przed
upływam 1 roku obowiązywania umowy i to nawet po jej wygaśnięciu jeśli umowa jest
zawarta na krótszy okres. Sankcje te przewidziane są w przypadku nienależytego
skonstruowania umowy np. błędnego podania informacji wymaganych przez ustawę lub jej
niepodania. Kredytobiorca będzie mógł skorzystać z dobrodziejstw kredytu darmowego
również jeśli nie zostanie dotrzymana forma pisemna umowy, co nie oznacza z kolei że
umowa taka nie będzie ważna.18
III.
A.
Ocena poziomu integracji rynku kredytów konsumenckich
Rynek kredytów konsumenckich w Unii Europejskiej
Na podstawie danych Europejskiego Banku Centralnego zaprezentowanych na
wykresie 1 możemy stwierdzić, że w krajach należących do strefy euro do roku 2006
obserwowany był systematyczny wzrost ilości udzielonych kredytów konsumpcyjnych.
Z dużym prawdopodobieństwem można wnioskować, że wpływ na trend wzrostowy miało
wprowadzenie wspólnej waluty euro w roku 1999 r. Kolejne lata były potwierdzeniem tezy na
temat korzyści płynących z przyjęcia wspólnej waluty europejskiej, wzrost liczby kredytów
towarzyszył bowiem wzrostowi gospodarczemu. Po roku 2006 nastąpiło odwrócenie trendu
i powolny spadek udzielonych kredytów, natomiast w 2008 roku podczas kulminacji kryzysu
gospodarczego możemy zaobserwować nagły gwałtowny spadek. Po roku 2013 rynek
kredytów konsumpcyjnych zaczyna powoli odżywać. Z jednej strony jest to zapewne
naturalny etap cyklu koniunkturalnego czyli faza ożywiania następująca po okresie depresji.
16
T. Czech, Kredyt konsumencki…, op. cit., s. 323.
Ł. Obzejta, M. Wołk, Kredyt konsumencki po raz drugi, „Bank” 2011, nr 12.
18
N. Jeziolowicz, Wzmocnienie…, op. cit.
17
11
Jednak po części wpływ na odbudowanie zaufania do rynku finansowego miały wprowadzone
regulacje mające na celu poprawę sytuacji konsumentów na rynku kredytowym.19
Wykres 1. Stopa wzrostu kredytów i pożyczek konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych ze strefy euro
(wszystkie waluty, wszystkie okresy zapadalności, nieodsezonowane, zmiana r/r w proc.)
10
8
6
4
2
0
-2
-4
2015Mar
2014Paź
2014Maj
2013Gru
2013Lip
2013Lut
2012Wrz
2012Kwi
2011Lis
2011Czer
2010Sie
2011Sty
2010Mar
2009Paź
2009Maj
2008Gru
2008Lip
2008Lut
2007Wrz
2007Kwi
2006Lis
2006Sty
2006Czer
2005Sie
2005Mar
2004Paź
2004Maj
-6
Źródło: Bilanse bankowe - kredyty, https://www.euro-area-statistics.org/banks-balance-sheetloans?cr=eur&cr1=eur&lg=pl&page=2 (data odczytu 27.05.2015).
Polska w porównaniu z innymi krajami Unii Europejskiej charakteryzuje się dość
wysokim wzrostem w obszarze kredytów konsumpcyjnych. Z danych European Banking
Authority wynika, że liczba kredytów w latach 2012 – 2013 wzrosła w Polsce o ponad 3 pkt.
proc. Jedynie sześć państw członkowskich UE utrzymało bądź zwiększyło akcje kredytową.
Największy wzrost odnotowano na Słowacji, natomiast Polska znalazła się na drugim
miejscu. Największe spowolnienie w tym czasie odnotowano na Łotwie, gdzie współczynnik
udzielonych pożyczek konsumpcyjnych spadł aż o 33 pkt. proc. w ciągu roku.20
19
K. Gajewski, K. Olszewski, M. Pawłowska, W. Rogowski, G. Tchorek, J. Zięba, Integracja finansowa
w Europie po wprowadzeniu euro. Materiały i Studia, Zeszyt nr 277, Warszawa 2012 r.
20
Związek Banków Polskich: Polityka kredytowa w Polsce i UE, lipiec 2014.
12
Wykres 2. Poziom zmiany zaciągnię
ągniętych
tych kredytów konsumpcyjnych rok do roku (12.2012/12.2013)
5,00%
-10,00%
Łotwa
Dania
Słowenia
Cypr
Portugalia
Czechy
Irlandia
Rumunia
Chorwacja
Węgry
Hiszpania
-5,00%
Słowacja
Polska
Luksemburg
Bułgaria
Litwa
Szwecja
Malta
Finlandia
Włochy
Niemcy
Estonia
Austria
Wielka Brytania
Francja
Belgia
Grecja
Holandia
0,00%
-15,00%
-20,00%
-25,00%
-30,00%
Źródło: Raport Polityka kredytowa w Polsce i UE,
UE Związek
zek Banków Polskich, lipiec 2014.
Obecnie
becnie rynek kredytów konsumpcyjnych w Unii Europejskiej jest generalnie mocno
zróżnicowany pod względem
ędem wielkości
wielko zadłużenia, tempa rozwoju i znaczenia w gospodarce.
Nie można również zaobserwować
zaobserwowa w tym obszarze wyraźnego
nego podziału na „nowe” i „stare”
kraje UE.
B.
Kredyty transgraniczne jako wskaźnik
wska nik poziomu integracji
Jednym ze sposobów oceny poziomu integracji rynku kredytowego jest sprawdzenie
jaki udział wartości
ci w instytucjach finansowych mają
maj kredyty udzielane transgranicznie.
Wykres 3 jednoznacznie wskazuje,
kazuje, żee rynek kredytowy w Unii Europejskiej ma charakter
narodowy, a stopień integracji rynku bankowego w UE jest relatywnie niski.
Udział kredytów transgranicznych
ransgranicznych dla podmiotów
miotów niefinansowych wynosił zaledwie
9% w 1999 r., by zwiększyć się do 13,5% w połowie 2008 r. Od tego momentu ponownie
zyskały na znaczeniu kredyty oferowane wewnątrz
wewn
danego państwa,
stwa, choć przyrost wyniósł
tylko około 1 punktu procentowego.
13
Integrację rynku bankowego w Unii Europejskiej utrudnia wiele różnorodnych barier.
Niektóre mają charakter naturalny (np. bariera językowa) i będą trudne do przełamania
w krótkim okresie. Inne zaś wiążą się z aspektami prawnymi, które można przełamywać
poprzez odpowiednie działania legislacyjne. Bariery integracji z perspektywy konsumentów
to głównie: różnice językowe, funkcjonowanie różnych walut, odległość, brak wiedzy
potrzebnej do rozwiązywania sporów transgranicznych, przyzwyczajenie do form produktów
bankowych oferowanych na krajowym rynku bankowym, różnice w zamożności, wyższe
ryzyko.
Wykres 3. Struktura kredytów dla sektora niefinansowego w strefie euro
Źródło: Bankowość transgraniczna: studium prawno-ekonomiczne, Urząd Komisji Nadzoru Finansowego,
Warszawa 2011.
Instytucje kredytowe mogą natomiast powstrzymywać się od wejścia na rynek
europejski z uwagi na większą asymetrię informacji, zróżnicowanie regulacji, konieczność
przygotowywania na rynki zagraniczne całkowicie nowej oferty produktowej, braku wspólnej
infrastruktury rynku.
14
Zakończenie
Rynek kredytów konsumenckich w krajach strefy euro do roku 2006 odnotowywał
dynamiczny wzrost co było następstwem poprawy rozwoju gospodarczego w krajach, które
przyjęły wspólną walutę. Po 2006 roku nastąpiło załamanie związane z kryzysem
finansowym w 2008 roku. Obecnie rynek kredyty powoli zaczyna wracać do stanu sprzed
kryzysu.
W krajach Unii Europejskiej w 2013 roku w stosunku do roku poprzedniego przyrost
liczby zaciągniętych kredytów odnotowano jedynie na Słowacji, w Polsce, Luksemburgu,
Bułgarii, Litwie i Szwecji pozostałe kraje odnotowały spadki.
Poziom integracji rynku kredytów konsumpcyjnych mierzony udziałem kredytów
transgranicznych dla podmiotów niefinansowych jednoznacznie wskazuje, że rynek
kredytowy w Unii Europejskiej ma charakter narodowy,
a stopień integracji rynku
bankowego w UE jest relatywnie niski.
15
Literatura
1. Bednarek M., Ustawa o kredycie konsumenckim. Czy dostaniemy kredyty bez
gwiazdek?,
2011
http://wyborcza.pl/pozyczajzglowa/1,123095,10821372,Ustawa_o_kredycie_konsume
nckim__Czy_dostaniemy_kredyty.html?as=3, (data odczytu 25 kwietnia 2015).
2. Czech T., Kredyt konsumencki: komentarz, LexisNexis Polska, Warszawa 2012.
3. Czublun P., Nowy kredyt konsumencki, „Miesięcznik Ubezpieczeniowy” 2010, nr 10.
4. Dyrektywa 2008/48/WE z 23 kwietnia 2008 r.
5. Gajewski K., K. Olszewski, M. Pawłowska, W. Rogowski, G. Tchorek, J. Zięba,
Integracja finansowa w Europie po wprowadzeniu euro. Materiały i Studia, Zeszyt nr
277, Warszawa 2012 r.
6. Jeziolowicz N., Wzmocnienie pozycji kredytobiorców, „Bank” 2010.
7. Kitowska J., Ustawa sobie banki sobie, „Gazeta Bankowa” 2012, nr 3.
8. Kochaniak K., Nowa Ustawa o kredycie konsumenckim i jej wpływ na uczestników
rynku, [w:] I. Pyka, J. Ciohorska (red.), Finanse w niestabilnym otoczeniu – dylematy
i
wyzwania.
Bankowość,
Zeszyty
Naukowe
Wydziałowe
Uniwersytetu
Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2012.
9. Komisja Europejska: Razem na rzecz nowego wzrostu Akt o jednolitym rynku II,
http://ec.europa.eu/internal_market/smact/docs/single-market-act2_pl.pdf
10. Obzejta Ł., Wołk M., Kredyt konsumencki po raz drugi, „Bank” 2011, nr 12.
11. Pawłowicz L., Penczar M., Ekonomiczne aspekty ochrony konsumenta na
integrującym się rynku kredytowym w Unii Europejskiej, INSTYTUT BADAŃ NAD
GOSPODARKĄ RYNKOWĄ, Transformacja i Rozwój nr 116, Gdańsk 2010.
12. Piech K., Integracja rynków finansowych a gospodarka i jej wzrost, „BANK
I KREDYT” 4/2007.
13. Pietrucha J., Żabińska J., Zarządzanie gospodarcze w strefie euro, Difin, Warszawa
2014.
14. Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim, t. jedn., Dz.U. 2011 nr 126
poz. 715, stan prawny na 25.04.2015 r.
15. Wałęga
G.,
Kredytowanie
gospodarstw
domowych,
Polskie
Wydawnictwo
Ekonomiczne, Warszawa 2013.
16. Związek Banków Polskich: Polityka kredytowa w Polsce i UE, lipiec 2014.
16