Materiały dla seminarzystów Uniwersytet Przyrodniczy cz 6

Materiały dla seminarzystów Uniwersytet Przyrodniczy cz 6

Tomasz Białowąs
ZRÓŻNICOWANIE KONKURENCYJNOŚCI A POZYCJA
EKSPORTOWA KRAJÓW CZŁONKOWSKICH UNII EUROPEJSKIEJ
W HANDLU MIĘDZYNARODOWYM W LATACH 1995-2011
Wprowadzenie
Kryzys gospodarczy lat 2008-2009 uwydatnił narastający w niektórych krajach Unii
Europejskiej problem utraty konkurencyjności, zarówno kosztowo-cenowej oraz, jak
wskazują wyniki analiz, równie istotnej konkurencyjności związanej ze zróżnicowaną
elastycznością cenową eksportu, nowoczesnością produkcji i tempem wzrostu popytu na
głównych rynkach eksportowych. Bardziej konkurencyjne gospodarki również lepiej i
szybciej poradziły sobie z kryzysem i umocniły swoją pozycję w handlu międzynarodowym.
Globalizacja spowodowała wzrost konkurencji na rynkach międzynarodowych,
zwłaszcza ze strony dynamicznie rozwijających się krajów azjatyckich. W konsekwencji
producenci z Unii Europejskiej zmuszeni zostali do podjęcia walki o utrzymanie udziału
rynkowego w światowym eksporcie. Podstawą osiąganej przewagi może być wysoka
wydajność pracy, niskie koszty produkcji, obfitość taniej siły roboczej, jednak największe
szanse na umocnienie pozycji w handlu międzynarodowym mają kraje o wysokim poziomie
zaawansowania
technologicznego,
specjalizujące
się
w
sektorach
high-tech
oraz
nowoczesnych usługach komercyjnych.
Celem opracowania jest ocena konkurencyjności kosztowo-cenowej i pozacenowej
krajów członkowskich Unii Europejskiej w latach 1995-2011 oraz jej wpływu na pozycję
eksportową w handlu międzynarodowym. Szczegółową analizą objęto:
1) ogólną konkurencyjność krajów członkowskich UE mierzoną za pomocą dynamiki
realnego PKB, wydajności pracy i efektywności wykorzystania czynników produkcji;
2) konkurencyjność cenowo-kosztową;
3) konkurencyjność pozacenową;
4) konkurencyjność zewnętrzną.
Do oceny konkurencyjności wykorzystano szereg wskaźników. Analizę statystyczną
uzupełniono dostępnymi wynikami badań.

dr, asystent, Katedra Gospodarki Światowej i Integracji Europejskiej, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w
Lublinie.
1
1. Koncepcja i pomiar konkurencyjności
Konkurencyjność jest szerokim i wielowymiarowym pojęciem definiowanym na różne
sposoby z perspektywy firmy, sektora gospodarki i kraju. Jedną z najczęściej przytaczanych
definicji sformułowała na początku lat 90. Laura Tyson. Konkurencyjność określa ona jako
zdolność do wytwarzania towarów i usług, które są w stanie sprostać międzynarodowej
konkurencji, podczas gdy obywatele kraju cieszą się zrównoważonym i rosnącym standardem
życia (Tyson, 1992, s. 317). Przyjęta w publikacjach Komisji Europejskiej definicja zakłada,
że konkurencyjna gospodarka to taka, w której standard życia rośnie w sposób zrównoważony
oraz zapewniająca dostęp do miejsc pracy dla wszystkich chcących pracować (European
Commission, 2011a, s. 31).
Znacznie trudniejsze jest zdefiniowanie konkurencyjności handlowej, a zatem
zewnętrznej konkurencyjności kraju. W większości definicji akcentuje się zdolność
firm/sektorów do dostarczania towarów i usług na danym rynku. A. Nehring uznaje, że
konkurencyjność handlowa to zdolność do osiągnięcia jak największych korzyści w
międzynarodowym podziale pracy (Nehring, 2007, s. 51).
W ocenie konkurencyjności kraju wykorzystywanych jest wiele wskaźników. W
zaprezentowanej definicji L. Tyson główny nacisk położono na dwa elementy: 1) pozycję
eksportową kraju i 2) poziom życia mieszkańców. Ich pomiar może zostać przeprowadzony
przy wykorzystaniu prostych mierników, jak zmiany udziału rynkowego w światowym
eksporcie towarów i usług i relatywne tempo wzrostu eksportu. Dobrym wskaźnikiem zmian
poziomu życia mieszkańców kraju jest tempo wzrostu realnego PKB per capita, natomiast
możliwości tego wzrostu są zdeterminowane przez dynamikę wydajności pracy i łącznej
produktywności czynników wytwórczych (TFP). Słusznie jednak zauważa laureat Nagrody
Nobla z roku 2008 Paul Krugman, że w definicji L. Tyson konkurencyjność w zbyt dużym
stopniu zależy od krajowych czynników, a zbyt mały akcent położono na relatywny wzrost
produktywności w stosunku do innych krajów i zewnętrzną konkurencyjność gospodarki
(Krugman, 1994, s. 32).
Na
poziomie
makroekonomicznym
ocena
konkurencyjności
kraju
powinna
uwzględniać cztery podstawowe obszary (Di Mauro, Forster, 2011, s. 12-19): 1) podstawowe
wskaźniki
rozwoju
gospodarczego,
2)
konkurencyjność
cenowo-kosztową,
3)
konkurencyjność pozacenową, 4) konkurencyjność zewnętrzną. Szczegółowo koncepcja ta
została zaprezentowana w tabeli 1.
2
Tabela 1. Podstawowe obszary i mierniki konkurencyjności
1) Konkurencyjność ogólna
2) Konkurencyjność cenowo-kosztowa
3) Konkurencyjność pozacenowa
4) Konkurencyjność zewnętrzna
- wzrost realnego PKB per capita
- wzrost wydajności pracy
- wzrost łącznej produktywności czynników produkcji
- zmiany realnego efektywnego kursu walutowego
- zmiany jednostkowych kosztów pracy
- poziom nakładów na B+R
- poziom wykształcenia społeczeństwa
- liczba patentów triadowych
- syntetyczny indeks innowacyjności
- indeks wolności gospodarczej
- indeks wydajności logistycznej
- zmiany udziału rynkowego w światowym eksporcie
- dynamika wzrostu eksportu
- indeks ujawnionej przewagi komparatywnej
Źródło: opracowanie własne.
Istotnym wyznacznikiem pozycji konkurencyjnej kraju jest konkurencyjność kosztowa
i cenowa. Pierwsza jest zazwyczaj oceniana na podstawie tendencji zachodzących w
kształtowaniu się jednostkowych kosztów pracy, natomiast druga poprzez analizę zmian
realnego efektywnego kursu walutowego. Realny efektywny kurs walutowy oparty zazwyczaj
o szeroką miarę cen (inflacja mierzona na podstawie wskaźników HICP, CPI, deflator PKB),
lub jednostkowe koszty pracy jest najbardziej obiektywnym miernikiem konkurencyjności
cenowej krajowych producentów. Jeśli ceny dóbr podlegających wymianie lub jednostkowe
koszty pracy rosną w tempie wyższym niż w innych krajach (stanowiących grupę
odniesienia), wówczas następuje aprecjacja realnego efektywnego kursu walutowego, co
może prowadzić do utraty udziału rynkowego w światowym eksporcie.
Pozacenowe czynniki konkurencyjności możemy podzielić na dwie podstawowe
grupy: 1) wpływające na innowacyjność gospodarki i poziom technologicznego
zaawansowania produktów, 2) tworzące prawno-instytucjonalne oraz logistyczne i
infrastrukturalne warunki dla rozwoju przedsiębiorczości. Pierwsza grupa, najczęściej
oceniana jest na podstawie poziomu nakładów na B+R, liczby patentów, poziomu
wykształcenia społeczeństwa oraz syntetycznych wskaźników innowacyjności. Do oceny
drugiej, stosuje się rankingi wolności gospodarczej i konkurencyjności, natomiast warunki
logistyczne i jakość infrastruktury technicznej możemy skwantyfikować w oparciu o
publikowane przez Bank Światowy dane.
Konkurencyjność handlowa kraju najczęściej oceniana jest przy wykorzystaniu
indeksu ujawnionej przewagi komparatywnej, który po raz pierwszy został zastosowany w
1965 roku przez B. Balasse (Balassa, 1965). Indeks mierzy przewagę komparatywną kraju
(A) poprzez porównanie udziału grupy produktów j w eksporcie kraju A (
grupy produktów j w eksporcie grupy referencyjnej R (
) z udziałem
). Indeks przyjmuje postać [1].
3
[1]
Wartości większe od 1 oznaczają, że w danej grupie produktów kraj A posiada ujawnioną
przewagę komparatywną względem grupy referencyjnej.
2. Zróżnicowanie ogólnej konkurencyjności krajów członkowskich Unii Europejskiej
Podstawowym miernikiem konkurencyjności kraju oraz wskaźnikiem standardu życia
mieszkańców są zmiany w poziomie realnego PKB per capita. Najwyższe tempo wzrostu w
latach 1995-2011 miały Litwa (6,0%), Łotwa (5,8%), Estonia (5,5%), Polska (4,4%) i
Słowacja (4,2%). Wśród głównych czynników wysokiej dynamiki możemy wymienić efekt
doganiania (catch-up), duży wzrost wydajności pracy związany głównie ze wzrostem
nakładów kapitałowych na zatrudnionego i poprawą jakości kapitału ludzkiego oraz wzrost
efektywności wykorzystania czynników produkcji mierzony zmianami TFP (por. tabela 2).
Najniższe tempo wzrostu realnego PKB per capita osiągnęły Włochy (0,4%) i Dania
(0,9%). W obu przypadkach powodem niskiej dynamiki był spadek TFP, a w przypadku
Włoch również najniższy w całej Unii Europejskiej wzrost wydajności pracy.
Tabela 2. Wskaźniki wzrostu gospodarczego w latach 1995-2011 (średniorocznie w %)
Realny PKB per
capita
Austria
Belgia
Bułgaria
Cypr
Czechy
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Litwa
Luksemburg
Łotwa
Malta
Niemcy
Polska
Portugalia
Rumunia
Słowacja
Słowenia
Szwecja
Węgry
Wielka Brytania
Włochy
Unia Europejska (UE-27)
1,8
1,4
3,4
1,2
2,7
0,9
5,5
2,5
1,1
1,6
1,6
1,7
3,2
6,0
2,2
5,8
1,0
1,4
4,4
1,2
3,0
4,2
2,9
2,3
2,5
1,8
0,4
1,6
Wydajność pracy
PKB
PKB
na zatrudnionego
na godz. pracy
1,2
1,6
0,9
1,0
2,9
3,1
1,2
1,4
2,9
3,2
1,0
0,8
5,3
4,0
1,6
1,9
0,8
1,3
1,5
1,3
0,7
0,8
1,0
1,3
2,3
2,6
5,7
5,1
0,3
0,6
5,2
6,0
0,1
1,2
0,8
1,3
3,9
3,5
1,2
0,9
5,5
5,6
4,0
4,3
2,9
2,5
2,0
2,0
2,2
2,3
1,5
1,9
0,1
0,4
1,1
1,4
TFP
1,1
-0,2
-1,7
0,8
0,5
-0,2
3,4
1,1
0,0
-0,4
-0,5
0,4
0,6
2,7
-0,2
1,3
1,2
0,8
2,0
-0,8
3,3
2,6
0,8
0,9
-0,3
0,2
-0,4
---
Źródło: obliczenia własne na podstawie danych (Eurostat, 2012; The Conference Board, 2012).
4
Podstawowym założeniem rozwijanych od początku bieżącego stulecia modeli handlu
zagranicznego jest wyższa wydajność pracy eksporterów niż firm działających tylko na rynku
krajowym. Jedynie najbardziej produktywne przedsiębiorstwa mogą rozpocząć działalność
eksportową, ponieważ ekspansja na rynki zagraniczne wymaga poniesienia dodatkowych
kosztów (Melitz, 2003). Najwyższe tempo wzrostu wydajności pracy w grupie krajów UE-15
w latach 1995-2011 miały Irlandia (2,6%), Szwecja (2,0%), Wielka Brytania (1,9%) i
Finlandia (1,9%). Wydajność pracy rosła w tych krajach w większości sektorów, niewielki
był natomiast wpływ na wzrost całkowitej produktywności migracji siły roboczej z sektorów
o niższej do tych charakteryzujących się wyższą wydajnością pracy (European Commission,
2010, s. 29-30). Najwolniej wydajność pracy rosła we Włoszech (0,4%), Luksemburgu
(0,6%), Hiszpanii (0,8%) i Danii (0,8%), co w znacznym stopniu spowodowane było
spadkiem efektywności wykorzystania czynników produkcji (TFP) (por. tabela 2).
Ze względu na występowanie efektu doganiania tempo wzrostu wydajności pracy
krajów o niższym poziomie rozwoju przewyższa wyniki osiągane przez gospodarki o
najwyższym poziomie PKB per capita. We wszystkich krajach UE-12 za wyjątkiem Cypru i
Malty wydajność pracy w latach 1995-2011 rosła średniorocznie w tempie przekraczającym
2%. Największa poprawa produktywności w analizowanym okresie miała miejsce na Łotwie,
Litwie i w Rumunii.
Pomimo postępującej konwergencji absolutny poziom wydajności pracy jest bardzo
zróżnicowany pomiędzy krajami UE-27. Na rysunku 1 zaprezentowano dane pokazujące
poziom wydajności pracy (PKB na godzinę pracy) w stosunku do średniej dla Unii
Europejskiej (UE-27=100). W roku 2011 najwyższy poziom wydajności pracy miały
Luksemburg (189,8% średniej UE-27), Holandia (153,3%), Belgia (152,8%) i Francja
(149,1%). Poziom wydajności pracy wszystkich krajów UE-12 pozostaje ciągle poniżej
średniej dla całej Unii, ale w większości z nich nastąpiła wyraźna poprawa. Jedynie na Malcie
i Cyprze wydajność pracy w stosunku do średniej spadła. Niekorzystnie również należy
ocenić produktywność Portugalii i Grecji.
5
250
1995
200
2011
150
100
50
Rumunia
Bułgaria
Łotwa
Estonia
Litwa
Polska
Węgry
Portugalia
Czechy
Słowacja
Grecja
Cypr
Malta
Słowenia
Włochy
Hiszpania
Finlandia
Wielka Brytania
Dania
Szwecja
Austria
Irlandia
Niemcy
Francja
Belgia
Holandia
Luksemburg
0
Rysunek 1. Poziom wydajności pracy (PKB na godzinę pracy) w stosunku do średniej dla UE-27
w roku 1995 i 2011 w %
Źródło: (The Conference Board, 2012).
3. Konkurencyjność cenowa i kosztowa
Podstawą oceny konkurencyjności cenowej i kosztowej jest analiza zmian realnych
efektywnych kursów walutowych i poziomu jednostkowych kosztów pracy. Badając realny
efektywny kurs walutowy należy wyróżnić dwie grupy gospodarek. Do pierwszej możemy
zaliczyć najwyżej rozwinięte kraje (UE-15), natomiast drugą tworzą nowe kraje członkowskie
UE-12. Kraje rozwijające się, przechodzące transformację gospodarczą, mające wysokie
tempo wzrostu realnego PKB i wydajności pracy, doświadczają aprecjacji realnego
efektywnego kursu walutowego. Dzieje się tak ze względu na występowanie efektu BalassySamuelsona polegającego na wzroście płac i cen w sektorach produkujących dobra
podlegające wymianie w odpowiedzi na wzrost wydajności pracy, pociągający za sobą nie
mający podstaw we wzroście produktywności wzrost cen dóbr niepodlegających wymianie
(Balassa, 1964; Samuelson, 1964). Spośród krajów Europy Środkowej i Wschodniej
najsilniejszy efekt Balassy-Samuelsona oszacowano dla Polski i Węgier, jednakże jego
wpływ na aprecjację realnego efektywnego kursu walutowego nie przekraczał 1,5%. W
przypadku Czech, Słowacji i Słowenii wpływ był statystycznie nieistotny (Égert, Halpern,
MacDonald, 2005, s. 30).
W grupie krajów wysoko rozwiniętych w latach 1999-2011 konkurencyjność cenowa
mierzona zmianami realnego efektywnego kursu walutowego opartego na deflatorze PKB
wzrosła w największym stopniu w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Szwecji, Finlandii i Austrii
6
(por. tabela 3). Należy jednak podkreślić, że w przypadku Wielkiej Brytanii wysoka
deprecjacja realnego kursu walutowego nastąpiła dopiero wskutek kryzysu lat 2008-2009,
natomiast w latach 1999-2007 realny efektywny kurs funta miał tendencję do aprecjacji
(European Commission, 2010, s. 101-102). Niewielkie, nie przekraczające 10% pogorszenie
konkurencyjności w stosunku do 36 najwyżej rozwiniętych krajów świata, miało miejsce w 9
krajach Unii Europejskiej: Belgii i Luksemburgu, Danii, Grecji, Francji, Irlandii, Włoszech,
Holandii i Portugalii. Największa aprecjacja realnego efektywnego kursu walutowego wśród
krajów UE-15 w latach 1999-2011 miała miejsce w Hiszpanii o 18,5%.
Porównując zmiany realnego kursu walutowego opartego na deflatorze PKB ze
wskaźnikami, do obliczenia których wykorzystano jednostkowe koszty pracy należy wskazać
na jeszcze wyższą poprawę konkurencyjności Austrii i Niemiec co wynika z niewielkiego
wzrostu płac, podobnie jak to ma miejsce w przypadku Japonii i Stanów Zjednoczonych.
Szczególnie negatywnie wzrost jednostkowych kosztów pracy wpłynął na konkurencyjność
Irlandii, Włoch, Finlandii i Danii.
Tabela 3. Realny efektywny kurs walutowy oparty na deflatorze PKB i jednostkowych kosztach pracy w
stosunku do grupy 36 najwyżej rozwiniętych gospodarek w latach 1999-2011 (indeks 1999=100)
Austria
Belgia i Luksemburg
Bułgaria
Cypr
Czechy
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Litwa
Łotwa
Malta
Niemcy
Polska
Portugalia
Rumunia
Słowacja
Słowenia
Szwecja
Węgry
Wielka Brytania
Włochy
Unia Europejska
Deflator PKB
99,0
108,6
154,6
116,8
149,1
109,6
136,7
98,9
102,7
109,1
118,5
109,5
107,8
138,1
143,5
121,0
89,6
119,6
108,7
197,9
174,3
100,5
98,5
138,9
83,6
107,7
104,0
Jednostkowe koszty pracy
95,9
107,7
154,4
115,2
167,4
115,2
142,9
106,1
108,1
106,6
111,4
110,9
116,0
121,0
134,4
117,0
88,9
103,0
110,8
178,7
177,7
110,9
101,3
133,8
88,9
115,2
112,8
Źródło: (European Commission, 2011c, s. 81-84).
W grupie 12 krajów, które przystąpiły do Unii Europejskiej w latach 2004/2007
zróżnicowanie konkurencyjności jest jeszcze większe. Większe są również różnice
7
występujące pomiędzy zmianami realnego kursu walutowego opartego na deflatorze PKB i
jednostkowych kosztach pracy. Największa aprecjacja w latach 1999-2011 miała miejsce w
Rumunii, Słowacji i Bułgarii. Nieznacznie lepszą pozycję zajmowały Czechy i Łotwa.
Najmniejsza utrata konkurencyjności nastąpiła w Słowenii, w której aprecjacja realnego kursu
opartego na deflatorze PKB wyniosła zaledwie 0,5% (por. tabela 3).
Warto zwrócić uwagę na konkurencyjność Polski. Realny efektywny kurs walutowy
oparty na deflatorze PKB uległ w latach 1999-2011 aprecjacji o blisko 20%, co spowodowane
było głównie wzrostem cen dóbr i usług. Natomiast aprecjacja kursu opartego na
jednostkowych kosztach pracy była niska, zaledwie 3%. Świadczy to o niewielkim wzroście
kosztów pracy i minimalnym wpływie na pogorszenie konkurencyjności. Przeciwne tendencje
wystąpiły w Słowenii - wzrost cen był mały, a pogorszenie konkurencyjności było
spowodowane wzrostem kosztów pracy.
Uzupełnieniem analizy konkurencyjności kosztowo-cenowej jest ocena zmian
jednostkowych kosztów pracy, która dostarcza informacji o relatywnym poziomie
konkurencyjności krajów. Nominalne jednostkowe koszty pracy w latach 2000-2011
najwolniej rosły w Niemczech (0,53%), Litwie (0,97%), Austrii (1,28%), Polsce (1,52%) i
Szwecji (1,57%). Największy wzrost natomiast nastąpił w Rumunii (17,6%), Łotwie (5,93%),
Bułgarii (5,38%), Estonii (5,17%) i Węgrzech (4,97%). W pozostałych krajach Unii
Europejskiej wzrost nominalnych jednostkowych kosztów pracy mieścił się w przedziale 2%3% (por. rysunek 2).
Rumunia
Łotwa
Bułgaria
Estonia
Węgry
Słowacja
Słowenia
Luksemburg
Cypr
Malta
Grecja
Dania
Wielka Brytania
Włochy
Czechy
Irlandia
Hiszpania
Holandia
Portugalia
Francja
Finlandia
Belgia
Szwecja
Polska
Litwa
Austria
Niemcy
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
Rysunek 2. Średnie roczne tempo wzrostu nominalnych jednostkowych kosztów pracy
w latach 2000-2011 w %
Źródło: (Eurostat, 2012).
8
Analiza dynamiki kosztów pracy na poziomie poszczególnych przemysłów pozwala
zidentyfikować najbardziej konkurencyjne kosztowo sektory gospodarki w poszczególnych
krajach. Zgodnie z danymi publikowanymi przez Komisję Europejską najniższe tempo
wzrostu jednostkowych kosztów pracy w latach 1996-2009 w przemyśle przetwórczym miały
Bułgaria (-2,3%), Finlandia (-1,4%), Austria (-1,2%), Szwecja (-0,7%) i Belgia (-0,2%)
(European Commission, 2010, s. 104). Wysoki wzrost jednostkowych kosztów pracy w
Bułgarii zaprezentowany na rysunku 2 spowodowany był dużym wzrostem kosztów w
usługach pośrednictwa, nieruchomościach i usługach biznesowych.
Znacznie gorsze wyniki niż w sektorze przemysłowym odnotowano w usługach
rynkowych, w których w większości krajów miał miejsce wysoki wzrost jednostkowych
kosztów pracy. W dynamicznie rozwijających się usługach finansowych najbardziej
konkurencyjne pod względem kosztów pracy były Austria, Belgia, Bułgaria, Dania, Hiszpania
i Portugalia. W handlu hurtowym i detalicznym wyraźną przewagę kosztową posiadały
Austria, Czechy, Niemcy, Luksemburg, Holandia i Szwecja.
4. Konkurencyjność pozacenowa
Równie istotne, jak cenowe czynniki konkurencyjności są pozacenowe źródła
przewagi komparatywnej. W stworzonej na przełomie lat 70. i 80. nowej teorii handlu obok
klasycznych czynników wymiany uwzględniono zróżnicowanie produktów. W rozwijanych w
kolejnych latach modelach handlu zagranicznego coraz częściej uwzględniano jakościowe
czynniki rozwoju wymiany (Sutton, 2007). Wśród najistotniejszych należy wymienić poziom
zaawansowania technologicznego kraju i jego innowacyjność, wysokość nakładów badawczo
rozwojowych,
poziom
wykształcenia
społeczeństwa,
aktywność
patentową,
jakość
infrastruktury transportowej i teleinformatycznej. Równie istotne jest prawno-instytucjonalne
otoczenie biznesu, jakość instytucji, poziom wolności gospodarczej, bariery administracyjne.
Przeprowadzone przez eksportów Komisji Europejskiej analizy handlu zagranicznego
krajów Unii Europejskiej wykazały, że pozacenowe czynniki miały o wiele większy wpływ
na wzrost eksportu niż czynniki cenowe i kosztowe oraz popyt zagraniczny. Wkład
czynników pozacenowych do wzrostu eksportu w latach 1999-2009 był ponad 50% w
Luksemburgu, Holandii, Słowenii, Irlandii, Polsce i Czechach. Mniejszy, ale również
pozytywny w przypadku eksportu Litwy, Belgii, Słowacji, Niemiec, Austrii, Rumunii i
Hiszpanii. W pozostałych krajach czynniki pozacenowe miały negatywny wpływ, największy
w przypadku Malty, Włoch i Łotwy (European Commission, 2010, s. 131).
9
Najczęściej analizowanym wskaźnikiem przy ocenie stopnia zaawansowania
technologicznego gospodarki jest poziom nakładów na badania i rozwój (GERD). Ich
wysokość jest bardzo zróżnicowana pomiędzy krajami Unii Europejskiej. Zgodnie z danymi
Eurostatu w roku 2010 w pięciu krajach wysokość nakładów na B+R przekraczała 2,5% PKB.
Najwięcej środków na prace badawcze przeznaczano w Finlandii (3,87%), Szwecji (3,42%),
Danii (3,06%), Niemczech (2,82%) oraz Austrii (2,76%) (por. rysunek 3). Najmniej środków
na cele B+R w roku 2010 przeznaczały Rumunia (0,47%), Cypr (0,50%), Bułgaria, Grecja i
Łotwa (po 0,60%), Malta i Słowacja (po 0,63%) oraz Polska (0,74%) i Litwa (0,79%). W
pozostałych krajach UE poziom nakładów na B+R mieścił się w przedziale 1%-2,5% (por.
rysunek 3).
4,50
4,00
3,50
3,00
2,50
2,00
1,50
1,00
0,50
Finlandia
Szwecja
Dania
Niemcy
Austria
Francja
Słowenia
Belgia
Holandia
Irlandia
Wielka Brytania
Luksemburg
Estonia
Portugalia
Czechy
Włochy
Hiszpania
Węgry
Litwa
Polska
Malta
Słowacja
Łotwa
Grecja
Bułagaria
Cypr
Rumunia
0,00
Rysunek 3. Wysokość nakładów na B+R w % PKB w roku 2010
Źródło: (Eurostat, 2012).
Drugą zmienną, obok nakładów na badania i rozwój, wpływającą na potencjał
innowacyjny gospodarki jest poziom wykształcenia społeczeństwa. Obfitość dobrze
wykształconych ludzi idzie w parze z wysokim poziomem produktywności. Ponadto wysoko
wykwalifikowani pracownicy dają większe możliwości absorpcji zaawansowanej technologii.
Jak wskazują R. Barro i J-W. Lee, poziom wykształcenia jest ważnym czynnikiem wzrostu
jakości i zasobu kapitału ludzkiego oraz wzrostu produkcji (Barro, Lee, 2010, s. 2). Angel de
la Fuente oszacował, że każdy dodatkowy rok edukacji podnosi poziom produktywności w
krajach Unii Europejskiej średnio o 6,2%, a w długim okresie o kolejne 3,1% wskutek
przyspieszenia postępu technologicznego (De la Fuente, 2003, s. 48). W nowszych badaniach
10
wykazał on również, że wzrost jakości kapitału ludzkiego w rezultacie poprawy poziomu
wykształcenia ma około 30% wkład we wzroście wydajności pracy w Unii Europejskiej (De
la Fuente, 2011).
Na podstawie opracowanych przez R. Barro i J-W. Lee statystyk możemy wskazać
kilka prawidłowości. Po pierwsze, średni czas edukacji osób po 25 roku życia wzrósł w latach
1995-2010 we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Największa poprawa miała miejsce w
Niemczech (wzrost czasu edukacji z 9,41 roku do 12,21), Hiszpanii (z 7,73 do 10,35), Francji
(z 8,30 do 10,43) i Grecji (z 8,18 do 10,5). Niewielki, nie przekraczający 6 miesięcy, wzrost
czasu edukacji odnotowano w Danii, Słowacji, Słowenii i Cyprze. Po drugie, nastąpił
wyraźny wzrost konwergencji w długości czasu edukacji. Odchylenie standardowe od
średniej dla UE-27 spadło z 1,24 w roku 1995 do 1,04 w roku 2010. Zauważalnie gorsze
wyniki osiąga jedynie Portugalia (por. rysunek 4).
1995
2010
Bułgaria
12
Cypr
14
10
8
6
4
2
Czechy
Estonia
Niemcy
Węgry
Słowenia
Szwecja
Irlandia
Słowacja
Litwa
Holandia
Grecja
Bellgia
Rumunia
Łotwa
Francja
Hiszpania
Dania
Finlandia
Polska
Luksemburg
Malta
Austria
Wielka Brytania
Włochy
Portugalia
0
Rysunek 4. Średni czas edukacji osób powyżej 25 roku życia w latach 1995 i 2010 w latach
Źródło: (Barro, Lee, 2012).
Efektywność nakładów badawczo-rozwojowych możemy zmierzyć ilością nowych
patentów zgłaszanych do urzędów patentowych. Najbardziej reprezentatywnym wskaźnikiem
jest liczba patentów triadowych przypadająca na jeden milion mieszkańców kraju. Zgodnie z
danymi publikowanymi przez OECD w roku 2009 najwięcej patentów zgłoszono w Szwecji
11
(96,8), Niemczech (70,4), Finlandii (63,0), Holandii (56,0), Danii (50,6) i Austrii (49,7).
Najniższą aktywnością patentową cechowały się Słowacja (0,5), Polska (0,6), Grecja (1,0),
Portugalia (1,9) oraz Czechy (2,0) (OECD, 2011, s. 183).
W szerszym ujęciu potencjał i efekty innowacyjności możemy ocenić na podstawie
syntetycznego wskaźnika (Summary Innovation Index) publikowanego corocznie w European
Innovation Scoreboard. Jest on skonstruowany w oparciu o trzy cząstkowe indeksy: potencjał
innowacji (enablers), innowacyjna działalność przedsiębiorstw oraz jej wyniki. Potencjał
innowacji rozumiany jest jako siły sprawcze innowacji, do których zaliczono: zasoby ludzkie,
możliwości finansowania projektów oraz wsparcie rządowe dla działań innowacyjnych.
Innowacyjna działalność przedsiębiorstw obejmuje inwestycje, powiązania zewnętrzne oraz
przedsiębiorczość i efekty pośrednie. Wyniki działalności innowacyjnej uwzględniają odsetek
przedsiębiorstw wdrażających innowacje o charakterze rynkowym lub w obrębie firmy oraz
gospodarcze efekty innowacji takie jak: zmiany struktury zatrudnienia, wysokości eksportu
oraz sprzedaży. Na podstawie uzyskanych wyników wyróżniono cztery grupy krajów: 1)
liderów innowacyjności, 2) kraje podążające za liderami, 3) umiarkowanych innowatorów, 4)
kraje mało innowacyjne. Do pierwszej grupy zaliczono cztery gospodarki: Szwecję, Danię,
Niemcy i Finlandię. Grupę drugą tworzą Belgia, Wielka Brytania, Holandia, Austria,
Luksemburg, Irlandia, Francja i trzy kraje słabiej rozwinięte: Słowenia, Cypr i Estonia. Za
najmniej innowacyjne gospodarki uznano Rumunię, Litwę, Bułgarię i Łotwę. Pozostałe kraje
znalazły się w grupie umiarkowanych innowatorów.
Tabela 4. Syntetyczny indeks innowacyjności w roku 2011
Liderzy innowacyjności
Szwecja
Dania
Niemcy
Finlandia
0,755
0,724
0,700
0,691
Umiarkowani innowatorzy
Włochy
0,441
Portugalia
0,438
Czechy
0,436
Hiszpania
0,406
Węgry
0,352
Grecja
0,343
Malta
0,340
Słowacja
0,305
Polska
0,296
Podążający za liderami
Belgia
Wielka Brytania
Holandia
Austria
Luksemburg
Irlandia
Francja
Słowenia
Cypr
Estonia
Kraje mało innowacyjne
Rumunia
Litwa
Bułgaria
Łotwa
0,621
0,620
0,596
0,595
0,595
0,582
0,558
0,521
0,509
0,496
0,263
0,255
0,239
0,230
Źródło: (European Commission, 2012, s. 7 i 70) .
12
Istotnym wyznacznikiem pozacenowej konkurencyjności gospodarki są warunki w
jakich działają przedsiębiorstwa. Wielu badaczy wykazało istotny pozytywny wpływ
wolności gospodarczej i jakości instytucji publicznych na osiągane stopy wzrostu
gospodarczego, poziom PKB per capita, czy wreszcie szeroko pojętą konkurencyjność
gospodarki (De Haan, Sturm, 2000, s. 215-241). W syntetyczny sposób ten aspekt
konkurencyjności jest oceniany przez ekspertów The Heritage Foundation, a uzyskane wyniki
prezentowane w corocznie publikowanych rankingach wolności gospodarczej. W roku 2012
najkorzystniejsze warunki dla prowadzenia działalności gospodarczej stworzono w Irlandii,
Danii, Luksemburgu i Wielkiej Brytanii. Na drugim końcu rankingu znalazły się Grecja,
Włochy, Słowenia i Portugalia. Największa poprawa w latach 1996-2012 nastąpiła w krajach
przechodzących transformację gospodarczą (Litwa, Rumunia, Bułgaria, Słowenia, Węgry,
Polska), ale również w wysoko rozwiniętych gospodarkach liberalizujących przepisy i
znoszących bariery dla przedsiębiorców (Irlandia, Dania, Finlandia). W czterech krajach
(Wielka Brytania, Francja, Włochy i Grecja) poziom wolności gospodarczej został oceniony
niżej (por. rysunek 5).
80
1996
2012
75
70
65
60
55
50
45
Grecja
Włochy
Słowenia
Portugalia
Polska
Francja
Bułgaria
Rumunia
Łotwa
Malta
Słowacja
Belgia
Węgry
Hiszpania
Austria
Czechy
Litwa
Niemcy
Szwecja
Cypr
Finlandia
Estonia
Holandia
Wielka Brytania
Dania
Luksemburg
Irlandia
40
Rysunek 5. Indeks wolności gospodarczej w roku 1996 i 2012
Źródło: (The Heritage Foundation, 2012).
Kluczową rolę w procesie dystrybucji dóbr i usług odgrywa sektor transportowy i
infrastruktura logistyczna. Jakość dróg i autostrad, portów morskich, lotnisk i systemów
13
teleinformatycznych jest istotnym wyznacznikiem kosztów transportu i konkurencyjności
eksportu. Eksperci Banku Światowego skonstruowali indeks wydajności logistycznej
składający się z sześciu elementów: 1) efektywność obsługi celnej, 2) jakość infrastruktury
handlowej i transportowej, 3) łatwość wysłania towaru poza granice kraju, 4) jakość usług
logistycznych, 5) możliwość identyfikacji i śledzenia przesyłek, 6) czas dostawy towarów od
producenta do konsumenta. Indeks przyjmuje wartości mieszczące się w przedziale od 1 do 5.
Im wyższa wartość tym lepiej oceniany jest kraj. W roku 2010 sześć krajów Unii Europejskiej
znalazło się w pierwszej dziesiątce światowego rankingu. Najwyżej na świecie oceniono
Niemcy (4,11), przed Singapurem (4,09), Szwecją (4,08), Holandią (4,07), Luksemburgiem
(3,98) i Szwajcarią (3,97). W drugiej dziesiątce globalnego rankingu znalazły się Irlandia,
Finlandia, Dania, Francja i Austria (por. rysunek 6).
Niemcy
Szwecja
Holandia
Luksemburg
Wielka Brytania
Belgia
Irlandia
Finlandia
Dania
Francja
Austria
Włochy
Hiszpania
Czechy
Polska
Portugalia
Łotwa
Słowacja
Estonia
Litwa
Cypr
Grecja
Węgry
Słowenia
Rumunia
Bułgaria
Malta
4,5
4,3
4,1
3,9
3,7
3,5
3,3
3,1
2,9
2,7
2,5
Rysunek 6. Indeks wydajności logistycznej w roku 2010
Źródło: (World Bank, 2012).
Najgorszą konkurencyjnością logistyczną charakteryzują się Malta, Bułgaria,
Rumunia, Słowenia, Grecja i Węgry. Szczególnie niekorzystnie oceniono w tych krajach
efektywność obsługi celnej, jakość infrastruktury i usług logistycznych.
Podsumowaniem analizy konkurencyjności pozacenowej są zaprezentowane na
rysunku 7 wyniki najnowszego raportu (Global Competitiveness Report 2011-2012)
opublikowanego przez Światowe Forum Ekonomiczne. Na podstawie szeregu wskaźników
cząstkowych oceniana jest ogólna konkurencyjność kraju. Uzyskane wyniki potwierdzają
wcześniej przytoczone dane. Za najbardziej konkurencyjne uznano Szwecję (3 miejsce w
14
rankingu globalnym), Finlandię (4 miejsce), Niemcy (6 miejsce), Holandię (7 miejsce) i
Danię (8 miejsce). Spośród słabiej rozwiniętych krajów Unii Europejskiej najwyżej w
rankingu znalazły się Estonia (33 miejsce w rankingu globalnym i 12 wśród krajów UE),
Czechy (odpowiednio 38 i 14 miejsce) oraz Polska (41 i 15 miejsce). Szczególnie wysoko
oceniono w nich poziom wykształcenia i szkolnictwo wyższe, efektywność rynków towarów
(Estonia i Czechy). W Polsce niżej oceniono innowacyjność gospodarki.
120
Konkurencyjność ogólna
Szkolnictwo wyższe
Efektywność rynku towarów
Innowacyjność
100
80
60
40
20
Grecja
Rumunia
Bułgaria
Słowacja
Łotwa
Słowenia
Malta
Węgry
Cypr
Portugalia
Litwa
Włochy
Polska
Czechy
Hiszpania
Estonia
Irlandia
Luksemburg
Austria
Francja
Belgia
Wielka Brytania
Dania
Holandia
Niemcy
Finlandia
Szwecja
0
Rysunek 7. Pozycja krajów Unii Europejskiej w rankingu konkurencyjności Światowego Forum
Ekonomicznego w latach 2011-2012
Źródło: (WEF, 2011, s. 15-22).
Za najmniej konkurencyjne kraje w Unii Europejskiej uznano Grecję (90 miejsce w
rankingu globalnym), Rumunię (77 miejsce), Bułgarię (74 miejsce), Słowację (69 miejsce) i
Łotwę (64 miejsce). Na złe wyniki wpłynęły głównie niska innowacyjność, zwłaszcza
Słowacji, Rumunii, Bułgarii i Grecji oraz nieefektywny rynek towarów (Grecja, Rumunia,
Bułgaria).
5. Konkurencyjność zewnętrzna
Zewnętrzna konkurencyjność kraju może być mierzona zmianami udziału rynkowego
w światowym eksporcie towarów i usług oraz analizę dynamiki wzrostu tego eksportu.
Natomiast konkurencyjność w poszczególnych dziedzinach handlu najczęściej określana jest
przez analizę indeksów ujawnionej przewagi komparatywnej. Zasadniczą tendencją
charakteryzującą konkurencyjność eksportu krajów członkowskich Unii Europejskiej w latach
1995-2011 jest wyraźny wzrost udziału rynkowego w światowym eksporcie krajów UE-12
15
przy równoczesnej utracie pozycji eksportowej najwyżej rozwiniętych gospodarek (UE-15).
Najlepsze wyniki uzyskały Litwa, Łotwa, Estonia, Słowacja, Rumunia i Węgry, które co
najmniej dwukrotnie zwiększyły swój udział w światowym eksporcie (por. tabela 5). Niewiele
gorsze wyniki osiągnęły Polska i Czechy. We wszystkich wymienionych krajach, za
wyjątkiem Litwy, wzrost był głównie spowodowany umocnieniem pozycji w światowym
eksporcie towarów, mniej korzystniej kształtowała się pozycja eksportowa w sektorze usług
komercyjnych.
Tabela 5. Wskaźniki konkurencyjności handlowej w latach 1995-2011
Austria
Belgia i Luksemburg
Bułgaria
Cypr
Czechy
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Litwa
Łotwa
Malta
Niemcy
Polska
Portugalia
Rumunia
Słowacja
Słowenia
Szwecja
Węgry
Wielka Brytania
Włochy
Zmiany udziału rynkowego w światowym
eksporcie w %
Towary i
Towary
Usługi
usługi
-14,9
-10,8
-23,5
-10,0
-19,7
43,8
52,6
50,2
63,6
-33,9
-58,0
-20,5
91,6
118,6
1,9
-21,3
-36,0
32,5
138,8
161,8
93,7
-36,3
-44,1
8,6
-42,7
-43,0
-40,7
0,4
-19,8
29,4
-7,6
-12,6
7,7
-7,5
-6,6
-11,9
37,6
-18,4
585,3
201,9
198,4
218,9
151,7
189,9
85,9
-15,2
-38,5
33,8
-15,9
-19,1
5,3
94,3
135,3
5,6
-19,7
-25,6
-0,6
126,0
127,7
114,4
127,9
165,8
-15,9
17,3
20,0
5,7
-20,1
-33,1
51,9
115,5
150,0
27,4
-31,1
-42,8
8,4
-37,9
-35,7
-46,6
Tempo wzrostu eksportu średniorocznie
w%
Towary i
Towary
Usługi
usługi
7,8
9,1
5,3
8,1
8,0
9,3
13,1
13,7
12,2
7,0
5,3
7,9
14,5
15,6
9,8
7,6
6,4
10,5
17,1
17,7
16,3
7,5
7,0
10,8
5,5
5,7
4,9
9,0
8,2
10,3
9,0
8,9
9,2
8,9
9,3
7,4
11,7
8,4
25,0
18,5
18,4
19,1
16,0
17,6
13,1
7,9
6,7
10,0
8,3
8,2
9,4
15,1
15,9
12,5
8,2
7,9
9,0
15,5
15,4
16,5
15,4
16,9
7,7
10,5
10,9
9,0
8,1
7,3
11,2
14,9
15,5
13,2
6,5
5,6
9,0
6,3
6,7
4,6
Źródło: obliczenia własne na podstawie danych (WTO, 2012).
W grupie wysoko rozwiniętych krajów Unii Europejskiej (UE-15) największy wzrost
udziału rynkowego w światowym eksporcie miała Irlandia. Był on w całości spowodowany
bardzo silnym umocnieniem pozycji w eksporcie usług. Niewielki (0,4%) wzrost osiągnęła
Grecja, a pozycja eksportowa pozostałych krajów pogorszyła się. O ponad 40% spadł udział
rynkowy Francji, o około 1/3 Finlandii, Wielkiej Brytanii i Włoch. W przypadku wielu
krajów (Belgia i Luksemburg, Dania, Finlandia, Grecja, Hiszpania, Irlandia, Niemcy,
Szwecja, Wielka Brytania) pogarszającej się pozycji w światowym handlu towarami
towarzyszył wzrost znaczenia w eksporcie usług. Jest to spowodowane wzrostem znaczenia
16
nowych ośrodków w handlu międzynarodowym (Chiny, Indie) oraz rosnącą aktywnością
korporacji międzynarodowych na rynkach krajów rozwijających się, które w celu
racjonalizacji kosztów przenoszą produkcję do krajów o niższych jednostkowych kosztach
pracy. Następuje również wyraźna zmiana specjalizacji eksportowej krajów Europy
Zachodniej polegająca na wzroście znaczenia nowoczesnych usług komercyjnych.
Na podstawie zaprezentowanych w tabeli 6 indeksów Balassy, obliczonych dla
czterech różniących się poziomem zaawansowania technologicznego grup towarów, możemy
ocenić konkurencyjność krajów członkowskich UE w światowym handlu towarowym.
Strukturalnym
problemem
Unii
Europejskiej,
wpływającym
niekorzystnie
na
jej
międzynarodową konkurencyjność jest słabo rozwinięty sektor produkujący dobra
zaawansowane technologicznie. W roku 2009 jedynie 8 krajów UE posiadało przewagę
konkurencyjną w eksporcie produktów wysokich technologii. W przypadku Francji, Holandii,
Irlandii i Wielkiej Brytanii przewaga oparta jest na silnych podstawach, zwłaszcza na
wysokiej innowacyjności, poziomie edukacji i nakładach na B+R. Natomiast dyskusyjna jest
wysoka wartość indeksów dla Cypru, Malty, Słowacji i Węgier. W przypadku małych
gospodarek często wysokie wartości wskaźnika RCA spowodowane są obecnością na rynku
dużych korporacji międzynarodowych, których produkcja charakteryzuje się silną orientacją
eksportową. Kluczowym czynnikiem rozwoju zaawansowanej technologicznie produkcji w
tych krajach jest napływ zagranicznych inwestycji bezpośrednich. Największa luka
konkurencyjna w eksporcie produktów high-tech występuje na Litwie, w Estonii, Portugalii,
Bułgarii i Włoszech. Udział zaawansowanych technologicznie produktów w eksporcie jest
tam trzykrotnie niższy niż w stanowiących grupę referencyjną krajach OECD.
Unia Europejska charakteryzuje się wyraźną przewagą komparatywną w eksporcie
produktów średnich-wysokich technologii, zwłaszcza w produktach kapitałochłonnych. W
roku 2009 dla 15 krajów UE indeks Balassy przyjmował wartości wyższe od 1, najwyższe w
przypadku Niemiec (1,39), Słowenii (1,25), Czech (1,22) i Hiszpanii (1,18).
Przewaga komparatywna licznej grupy krajów skoncentrowana jest w produktach
niskiej (20 gospodarek) i średniej technologii (14 gospodarek). Towary te charakteryzują się
często wysoką praco- i surowcochłonnością i muszą konkurować z dobrami pochodzącymi z
bardziej konkurencyjnych kosztowo gospodarek azjatyckich. Szczególnie wysoka wartość
indeksu ujawnionej przewagi konkurencyjnej występuje w Portugalii, Grecji, Bułgarii,
Łotwie, ale również w Danii.
17
Tabela 6. Indeksy ujawnionej przewagi konkurencyjnej wg stopnia zaawansowania technologicznego w
eksporcie towarów w krajach Unii Europejskiej, Japonii i Stanach Zjednoczonych w roku 2009
Wysokie technologie
Austria
Belgia
Bułgaria
Cypr
Czechy
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Litwa
Luksemburg
Łotwa
Malta
Niemcy
Polska
Portugalia
Rumunia
Słowacja
Słowenia
Szwecja
Węgry
Wielka Brytania
Włochy
Unia Europejska (UE27)
0,54
0,97
0,36
1,70
0,85
0,52
0,30
0,69
1,07
0,66
0,49
1,08
2,05
0,23
0,41
0,60
2,66
0,76
0,57
0,33
0,46
1,07
0,62
0,86
1,60
1,10
0,38
0,84
Średnie-wysokie
technologie
1,14
1,06
0,59
0,73
1,22
0,97
0,82
0,97
1,07
0,50
1,18
0,89
1,11
0,74
0,68
0,58
0,50
1,39
1,03
0,84
1,04
1,03
1,25
1,01
1,11
1,10
1,12
1,14
Średnie-niskie
technologie
1,02
0,92
1,75
0,51
0,95
0,93
1,48
1,07
0,78
1,45
0,93
0,92
0,14
1,67
1,86
1,13
0,50
0,77
1,22
1,09
1,22
1,09
1,04
0,97
0,56
0,88
1,14
0,89
Niskie technologie
1,20
1,02
1,65
1,43
0,75
1,75
1,58
1,35
1,08
1,90
1,31
1,27
0,66
1,57
1,23
2,22
0,80
0,75
1,14
2,06
1,26
0,72
0,86
1,19
0,62
0,82
1,28
1,03
Źródło: (European Commission, 2011b, s. 123).
Jedną z najważniejszych tendencji charakteryzujących współczesną gospodarkę
światową jest dynamiczny rozwój sektora usługowego. W przypadku Unii Europejskiej jego
rola jest szczególnie duża. Zgodnie z danymi Komisji Europejskiej udział usług rynkowych w
PKB Unii Europejskiej (UE-27) wzrósł w latach 1997-2009 o 3,8 punktu procentowego do
49,9%, a usług nierynkowych o 1,9 punktu procentowego do 24,1% (European Commission,
2011b, s. 37). Największy udział usług rynkowych w PKB w roku 2009 miały Luksemburg
(69,9%), Cypr (54,7%), Łotwa (54,1%), Wielka Brytania (53,3%), Grecja (52,8%) oraz
Francja (52,7%).
Konkurencyjność kraju w eksporcie usług zależy od wielu czynników, wśród których
istotną rolę odgrywa charakter i sposób świadczenia usługi (Langhammer, 2004, s. 889-890;
Mucha-Leszko, Kąkol, Białowąs, 2009, s. 60-64). Gdy eksport usług następuje poprzez
transgraniczną wymianę, wówczas kluczowe jest techniczne, a zwłaszcza teleinformatyczne
zaawansowanie eksportera. W przypadku usług świadczonych za pośrednictwem inwestycji
zagranicznych lub związanych z przepływem siły roboczej ważne dla konkurencyjności są
18
warunki podejmowania działalności usługowej na rynku kraju docelowego, w szczególności
swoboda świadczenia tych usług i brak dyskryminujących usługodawcę przepisów prawnych.
Przyjmując za kryterium konkurencyjności handlowej wysokość indeksu Balassy
możemy wskazać kraje charakteryzujące się wyraźną przewagą w światowym eksporcie
usług. Spośród krajów UE najsilniejszą pozycję mają Francja, Holandia, Rumunia i Wielka
Brytania. Aż w 5 z 9 kategorii usług komercyjnych wysokość wskaźnika RCA jest wyższa od
1. Natomiast Belgia, Cypr, Dania, Grecja, Łotwa i Włochy miały przewagę zaledwie w
dwóch kategoriach usług. Najistotniejsza jednak z punktu widzenia pozycji kraju w
światowym eksporcie usług jest przewaga w nowoczesnych, dynamicznie rozwijających się
dziedzinach usług, jak komputerowe i informatyczne, finansowe oraz ubezpieczeniowe.
Austria
Belgia
Bułgaria
Cypr
Czechy
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Litwa
Luksemburg
Łotwa
Malta
Niemcy
Polska
Portugalia
Rumunia
Słowacja
Słowenia
Szwecja
Węgry
Wielka Brytania
Włochy
Unia Europejska (UE27)
1,17
2,00
1,30
0,40
0,82
0,47
1,30
0,57
1,12
0,30
0,69
2,08
0,33
1,11
2,22
1,06
0,58
0,73
0,90
1,20
3,62
1,40
1,85
1,46
0,91
1,36
0,61
1,07
0,63
0,91
0,40
0,26
0,84
0,56
0,51
4,92
0,16
0,12
0,84
1,20
6,54
0,18
0,30
0,55
0,33
0,92
0,52
0,27
1,73
0,78
0,44
2,11
0,93
0,85
0,12
1,09
0,88
0,63
2,02
0,34
0,58
0,24
1,17
1,75
1,41
0,23
1,15
1,14
0,00
0,59
0,26
0,32
0,00
1,62
1,74
1,05
1,77
0,67
1,53
0,32
0,66
0,36
0,85
0,90
0,26
0,52
0,07
2,79
0,03
0,16
0,15
0,21
0,17
0,04
0,50
0,20
1,21
0,14
7,86
0,86
0,83
0,59
0,19
0,12
0,24
0,67
0,08
0,32
0,12
3,15
0,87
1,12
0,94
0,68
0,82
0,35
0,26
0,35
0,08
0,31
0,20
0,33
0,65
0,28
5,15
0,00
2,26
0,30
0,60
0,80
0,04
0,28
0,22
0,50
0,63
0,81
0,04
2,21
0,50
1,07
1,08
1,61
0,37
0,71
0,86
0,77
0,62
1,93
0,80
0,14
0,95
1,48
1,30
0,30
0,51
0,61
1,11
1,12
1,01
0,79
1,14
0,56
0,72
1,60
0,95
1,26
1,06
1,07
0,45
0,67
0,70
0,40
0,46
0,73
0,21
0,03
1,01
0,33
1,24
0,83
0,00
0,37
1,60
0,22
18,12
0,41
0,44
1,24
0,72
0,77
0,75
0,86
4,49
1,26
0,93
0,88
0,80
0,97
0,73
1,34
1,51
2,17
1,93
0,00
1,37
2,36
0,52
1,02
0,00
1,97
0,19
1,81
0,47
1,39
1,07
0,91
1,07
1,08
0,88
0,63
1,16
0,51
0,85
0,97
Turystyczne
Transportowe
Osobiste,
kulturalne i
rekreacyjne
Inne usługi
biznesowe
Ubezpieczeniowe
Finansowe
Budowlane
Komputerowe i
informatyczne
Komunikacyjne
Tabela 7. Indeksy ujawnionej przewagi konkurencyjnej w eksporcie usług komercyjnych w krajach Unii
Europejskiej, Japonii i Stanach Zjednoczonych w roku 2009
1,52
0,54
2,31
0,77
1,07
0,47
0,77
0,52
1,26
1,10
1,86
0,61
0,24
1,25
0,29
0,80
1,14
0,55
1,32
1,83
0,54
1,60
1,78
0,80
1,15
0,57
1,49
0,90
Źródło: (European Commission, 2011b, s. 115).
Specjalizacja krajów członkowskich UE w handlu usługami jest silnie zróżnicowana.
Cypr, Luksemburg oraz Wielka Brytania mają wysoką przewagę konkurencyjną w usługach
19
finansowych. Irlandia, Luksemburg i Wielka Brytania charakteryzują się również wysokimi
wskaźnikami RCA w usługach ubezpieczeniowych. W zaawansowanych technologicznie
usługach komputerowych i informatycznych przewagę komparatywną posiadają Finlandia,
Irlandia, Holandia, Rumunia i Szwecja.
W usługach turystycznych i transportowych kluczową rolę odgrywają czynniki
klimatyczne, geograficzne i kulturowe. Tradycyjnie przewagę mają kraje Europy Południowej
(Włochy, Grecja, Hiszpania, Portugalia, Malta) oraz Francja. W ostatnich latach do grona
krajów cieszących się rosnącym zainteresowaniem turystów dołączyły niektóre kraje Europy
Środkowej (Czechy, Polska, Słowacja, Słowenia) i Wschodniej (Bułgaria i Litwa).
W transporcie morskim wysoką przewagę konkurencyjną mają Dania, Grecja oraz
Cypr. W przewozach drogowych i kolejowych przewaga komparatywna należy do krajów
leżących na trasach głównych szlaków handlowych. W przewozach drogowych silną pozycję
mają Polska, Słowacja, Litwa, Łotwa i Estonia, w kolejowych Francja i Niemcy.
Zakończenie
Przeprowadzona analiza konkurencyjności kosztowo-cenowej i pozacenowej krajów
członkowskich Unii Europejskiej w latach 1995-2011 oraz jej wpływu na pozycję eksportową
pozwala na sformułowanie kilku wniosków. Po pierwsze, oceniając ogólną konkurencyjność
gospodarek na podstawie dynamiki PKB per capita i tempa wzrostu wydajności pracy należy
pozytywnie ocenić wyniki osiągane przez Irlandię, Szwecję, Wielką Brytanię i Finlandię.
Cechowały się one najwyższą dynamiką wśród krajów UE-15. Natomiast najwolniej
rozwijały się Włochy, Hiszpania i Portugalia. Ze względu na duży wpływ efektu doganiania
istotnie wyższe tempo wzrostu PKB i wydajności pracy miały w analizowanym okresie kraje
UE-12. Nie stanowiły one jednak jednorodnej grupy, wśród najszybciej rozwijających się
znalazły się Litwa, Łotwa, Estonia i Polska.
Po drugie, biorąc pod uwagę czynniki kosztowe i cenowe mierzone zmianami
realnych efektywnych kursów walutowych i jednostkowych kosztów pracy za najbardziej
konkurencyjne możemy uznać Niemcy, Szwecję, Austrię, Finlandię, Słowenię i Polskę. Niską
konkurencyjnością cenową charakteryzują się Hiszpania i Włochy, a wśród krajów UE-12 ze
względu na występowanie efektu Balassy-Samuelsona: Rumunia, Bułgaria, Słowacja i
Estonia.
Po trzecie, najbardziej złożony i wielowymiarowy obszar konkurencyjności stanowi
konkurencyjność pozacenowa. Biorąc pod uwagę wysokość nakładów na B+R, poziom
wykształcenia społeczeństwa, aktywność patentową przedsiębiorstw, wolność gospodarczą,
20
jakość infrastruktury transportowej i logistycznej, za najbardziej konkurencyjne możemy
uznać kraje skandynawskie oraz Austrię, Niemcy i Holandię. W grupie krajów UE-12 wysoko
można ocenić jedynie poziom wykształcenia. Za najmniej konkurencyjne należy uznać Grecję
i Portugalię, a w grupie krajów UE-12 Rumunię i Bułgarię.
Po czwarte, wysoka konkurencyjność cenowa i pozacenowa krajów skandynawskich,
Niemiec, Austrii i Holandii nie idzie w parze z wysoką dynamiką ich wymiany handlowej
oraz nie znajduje odzwierciedlenia w rosnącym udziale rynkowym. Natomiast wysokie tempo
wzrostu wydajności pracy krajów UE-12 pomaga im w osiągnięciu wysokiej dynamiki
eksportu. Należy jednak podkreślić, że w wielu przypadkach doskonałe wyniki są skutkiem
napływu inwestycji zagranicznych oraz efektem odrabiania zaległości (zjawisko doganiania)
w stosunku do najwyżej rozwiniętych gospodarek.
Inny obraz otrzymaliśmy po przeprowadzeniu analizy w oparciu o indeksy ujawnionej
przewagi komparatywnej. Uzyskane wyniki potwierdziły, że to najbardziej konkurencyjne
cenowo i pozacenowo gospodarki uzyskują przewagę w światowym eksporcie produktów
wysokich (Francja, Holandia, Irlandia) i średnich-wysokich technologii (Niemcy) oraz w
nowoczesnych usługach rynkowych, a zwłaszcza finansowych, ubezpieczeniowych,
biznesowych,
komputerowych
i
telekomunikacyjnych
(Wielka
Brytania,
Irlandia,
Luksemburg, Finlandia, Holandia, Szwecja).
Bibliografia:
1) Balassa B., (1965), Trade Liberalization and Revealed Comparative Advantage, “Manchester School of
Economic and Social Studies”, Vol. 32.
2) Barro R.J., Lee J-W., (2010), A New Data Set of Educational Attainment in the World 1950-2010,
"NBER Working Papers", No. 15902.
3) Barro R.J., Lee J-W., (2012), A New Data Set of Educational Attainment in the World 1950-2010,
http://www.barrolee.com.
4) De Haan J., Sturm J-E., (2000), On the relationship between economic freedom and economic growth,
"European Journal of Political Economy", Vol. 16.
5) De la Fuente A., (2003), Human Capital in a Global and Knowledge-based Economy part II:
Assessment at the EU Country Level, "Barcelona Economics Working Paper Series", No. 98.
6) De la Fuente A., (2011), Human Capital and Productivity, "Barcelona Economics Working Paper
Series", No. 530.
7) Di Mauro F., Forster K., (2011), Competitiveness as a Multi-Dimensional Concept, w: Di Mauro F.,
Mandel B.R. red., Recovery and Beyond. Lessons for Trade Adjustment and Competitiveness, ECB,
Frankfurt am Main.
21
8) Égert B., Halpern L., MacDonald R., (2005), Equilibrium Exchange Rates in Transition Economies:
Taking Stock of the Issues, "William Davidson Institute Working Paper", No. 793.
9) European Commission, (2010), Product Market Review 2010-2011, "European Economy", No. 8.
10) European Commission, (2011a), European Competitiveness Report 2011.
11) European Commission, (2011b), EU Industrial Structure 2011. Trends and Performance.
12) European Commission, (2011c), Price and Cost Competitiveness. Fourth quarter 2011.
13) European Commission, (2012), Innovation Union Scoreboard 2011.
14) Eurostat, (2012), Statistics database, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/.
15) Krugman P.R., (1994), Competitiveness: A Dangerous Obsession, "Foreign Affairs", Vol. 73, No. 2.
16) Langhammer R.J., (2004), Revealed Comparative Advantages in Service Trade of the US, EU and
Japan. What Do They Tell US?, "Journal of World Investment and Trade", Vol. 5, No. 6.
17) Melitz M.J., (2003), The Impact of Trade on Intra-Industry Reallocations and Aggregate Industry
Productivity, “Econometrica”, Vol. 71, No. 6.
18) Mucha-Leszko B., Kąkol M., Białowąs T., (2009), Analiza handlu usługami Unii Europejskiej w latach
1995-2008 i ocena konkurencyjności, w: Mucha-Leszko B. red., Pozycja Unii Europejskiej w handlu
międzynarodowym. Dynamika i struktura obrotów, konkurencyjność, główni partnerzy, Wyd. UMCS,
Lublin.
19) Nehring A., (2007), Rozwój i konkurencyjność małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce,
Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków.
20) OECD, (2011), Factbook 2011.
21) Samuelson P.A., (1964), Theoretical Notes on Trade Problems, "Review of Economics and Statistics",
Vol. 46, No. 2.
22) Sutton J., (2007), Quality, trade, and the moving window: the globalization process, "The Economic
Journal", Vol. 117.
23) The
Conference
Board,
(2012),
Total
Economy
Database,
http://www.conference-
board.org/data/economydatabase/.
24) The Heritage Foundation, (2012), http://www.heritage.org/.
25) Tyson L., (1992), Who's bashing whom: trade conflict in high technology industries, Institute for
International Economics, Washington D.C.
26) WEF, (2011), The Global Competitiveness Report 2011-2012.
27) World Bank, (2012), World Development Indicators and Global Development Finance,
http://www.worldbank.org.
28) WTO, (2012), Statistics database, http://stat.wto.org/.
22