Żywność Genetycznie Zmodyfikowana

W ślad za publikacją Głównego Inspektoratu Sanitarnego
Żywność Genetycznie Zmodyfikowana
Wprowadzenie
Żywność Genetycznie Zmodyfikowana (żywność GM) znajduje się na rynku od 1994 roku.
Wtedy po raz pierwszy został dopuszczony do obrotu, w Stanach Zjednoczonych, transgeniczny
pomidor - Flavr Savr. Po ponad 10 latach od tego wydarzenia wciąż trwają burzliwe dyskusje,
których przedmiotem jest wykorzystanie organizmów genetycznie zmodyfikowanych (GMO) w
produkcji żywności. Modyfikacje genetyczne przeprowadza się w ramach jednego lub różnych
gatunków, jak również między gatunkami należącymi do różnych królestw świata przyrody.
Najczęściej celem modyfikacji jest uzyskanie gatunku o zwiększonej odporności na czynniki
chorobotwórcze, na działanie szkodników lub herbicydów, na stres, czy też na poprawę cech
jakościowych. Tempo powstawania nowych, genetycznie zmodyfikowanych produktów
spożywczych rośnie dynamicznie. Jednakże ich stosunkowo krótka obecność na rynku, a co za tym
idzie brak informacji na temat ewentualnych skutków długotrwałego spożywania takich produktów,
budzi obawy lub wątpliwości potencjalnych konsumentów. Dlatego też w Unii Europejskiej, w
trosce o bezpieczeństwo i zdrowie konsumentów, zostały przyjęte akty prawne z zakresu żywności
GM.
Żywność GM zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa UE nie może:
 mieć niekorzystnego wpływu na zdrowie ludzi i zwierząt oraz na środowisko,
wprowadzać w błąd konsumenta,
 różnić się pod względem wartości odżywczych od swojego konwencjonalnego odpowiednika,
tzn. niezmodyfikowanego genetycznie produktu spożywczego.
Definicje
Skrót GMO pochodzi od pierwszych liter angielskiej nazwy: GENETICALLY MODIFIED
ORGANISM
organizm genetycznie zmodyfikowany (GMO) - rozumie się przez to organizm inny niż istota
ludzka, w którym materiał genetyczny został zmieniony w sposób nie zachodzący w warunkach
naturalnych wskutek krzyżowania lub naturalnej rekombinacji ,
Żywność Genetycznie Zmodyfikowana (żywność GM) - żywność zawierająca, składająca się
lub wyprodukowana z organizmów genetycznie zmodyfikowanych ,
możliwość śledzenia (traceability) - oznacza zdolność śledzenia organizmów genetycznie
zmodyfikowanych i produktów wyprodukowanych z organizmów genetycznie
zmodyfikowanych na wszystkich etapach wprowadzania ich do obrotu - w łańcuchach produkcji
i dystrybucji ,
Akty prawne regulujące zagadnienie żywności GM
W dniu 1 maja 2004r. w Polsce i w pozostałych 9 "nowych" państwach członkowskich Unii
Europejskiej, a w "starych" 15 państwach w dniu 18 kwietnia 2004r., weszły w życie
obowiązujące obecnie przepisy prawne w zakresie żywności GM:


rozporządzenie nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z 22 września 2003 r. w
sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy,
oraz
rozporządzenie nr 1830/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z 22 września 2003r. w
sprawie możliwości śledzenia i znakowania organizmów genetycznie
zmodyfikowanych oraz możliwości śledzenia żywności i produktów paszowych
wyprodukowanych z organizmów genetycznie zmodyfikowanych i zmieniające
dyrektywę 2001/18/WE.
Przed datą wejścia w życie ww. rozporządzeń zagadnienia żywności genetycznie
zmodyfikowanej w Unii Europejskiej regulowało rozporządzenie nr 258/97 Parlamentu
Europejskiego i Rady z dnia 27 stycznia 1997r. w sprawie nowej żywności i nowych składników
żywności. W Polsce podstawa prawna z zakresu żywności GM zawarta była w ustawie z dnia 11
maja 2001 roku o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia
Akty Prawne z zakresu GMO:
1.
Rozporządzenie (WE) Nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 września
2003r. w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy
2.
Rozporządzenie Komisji (WE) NR 641/2004 z dnia 6 kwietnia 2004 r. w sprawie
szczegółowych zasad wykonywania rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 Parlamentu
Europejskiego i Rady odnoszącego się do wniosków o zatwierdzenie nowego typu
żywności i paszy genetycznie zmodyfikowanej, powiadamiania o istniejących produktach,
oraz przypadkowym lub technicznie nieuniknionym występowaniu materiału genetycznie
zmodyfikowanego, który pomyślnie przeszedł ocenę ryzyka.
3.
Rozporządzenie (WE) nr 1830/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 września
2003 r. dotyczące możliwości śledzenia i etykietowania organizmów zmodyfikowanych
genetycznie oraz możliwości śledzenia żywności i produktów paszowych
wyprodukowanych z organizmów zmodyfikowanych genetycznie i zmieniające dyrektywę
2001/18/WE
4.
Commission Regulation (EC) No 65/2004 of 14 January 2004 establishing a system for
the development and assignment of unique identifiers for genetically modified organisms
5.
2004/787/WE: Zalecenie Komisji z dnia 4 października 2004 r. w sprawie wytycznych
technicznych w zakresie pobierania próbek i wykrywania organizmów zmodyfikowanych
genetycznie oraz materiałów produkowanych z organizmów zmodyfikowanych
genetycznie lub w składzie produktów w kontekście rozporządzenia (WE) nr 1830/2003
6.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/18/WE z dnia 12 marca 2001 r. w
sprawie zamierzonego uwalniania do środowiska organizmów zmodyfikowanych
genetycznie i uchylająca dyrektywę Rady 90/220/EWG
7. Rozporządzenie (WE) nr 1946/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 lipca 2003
r. w sprawie transgranicznego przemieszczania organizmów genetycznie zmodyfikowanych
8. Rozporządzenie (WE) Nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia
2002 r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące
Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie
bezpieczeństwa żywności
9. Ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych
10.Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia
WPROWADZENIE ŻYWNOŚCI GM DO OBROTU W UE
Na podstawie rozporządzenia 1829/2003 mogą być złożone 3 rodzaje wniosków:
1. wniosek, w którym GMO będzie wykorzystany tylko jako żywność,
2. wniosek, w którym zastosowanie GMO jako żywność jest jednym z innych
przewidzianych zastosowań (np. upraw, przetwarzania itd.),
3. wniosek w którym przewiduje się wykorzystanie GMO zarówno jako żywność, jak i
pasze.
Etapy procedury:
1. Złożenie wniosku do właściwego urzędu krajowego (ang. national competent authority).
2. Przesyłanie wniosku do Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (ang.
European Food Safety Authority - EFSA).
3. Przygotowanie opinii EFSA
 opracowanie
streszczenia wniosku i udostępnienie go wszystkim
zainteresowanym stronom, włączając opinię publiczną,
4. Przekazanie Opinii EFSA Komisji Europejskiej (KE) oraz udostępnienie jej opinii
publicznej.
5. Przygotowanie projektu decyzji przez KE
6. Przyjęcie decyzji zgodnie z procedurą komitologii (art. 5 decyzji Rady 1999/468/EC)
Decyzja wydawana jest na 10 lat. Czas jej obowiązywania może być przedłużony na wniosek
posiadacza autoryzacji, złożony nie później niż rok przed wygaśnięciem pierwotnego terminu
obowiązywania decyzji.
ZNAKOWANIE ŻYWNOŚCI GENETYCZNIE ZMODYFIKOWANEJ
Zgodnie z art. 13 rozporządzenia 1829/2003, na etykiecie produktu spożywczego, który zawiera
lub składa się z GMO, jest wyprodukowany lub zawiera składniki wyprodukowane z GMO
powinna być umieszczona jedna z następujących informacji:




'genetycznie zmodyfikowany',
'wyprodukowany z genetycznie zmodyfikowanej (nazwa organizmu np. kukurydzy)',
'zawiera genetycznie zmodyfikowany (nazwa organizmu np. rzepak)',
'zawiera (nazwa składnika np. olej) wyprodukowany z genetycznie zmodyfikowanej
(nazwa organizmu np. kukurydzy)',
Dodatkowe znakowanie żywności GM jest wymagane gdy:


żywność GM różni się od swoich konwencjonalnych odpowiedników pod względem np.
wartości odżywczych,
żywność GM może mieć wpływ na kwestie o charakterze etycznym lub religijnym.
Uzupełniające informacje wymagane są na etykiecie gdy żywność GM nie ma
konwencjonalnego odpowiednika. Dla nieopakowanych jednostkowo produktów spożywczych,
oferowanych konsumentowi końcowemu lub w miejscach zbiorowego żywienia (restauracjach,
szpitalach, stołówkach itp.), informacja o tym, że dany produkt spożywczy jest genetycznie
zmodyfikowany musi pojawić się przy produkcie w miejscu widocznym dla konsumenta.
MOŻLIWOŚĆ ŚLEDZENIA ŻYWNOŚCI GM (TRACEABILITY)
System traceability jest ułatwieniem kontroli i weryfikacji wymaganego przepisami prawnymi
znakowania. Umożliwia sprawne wycofanie produktów spożywczych zawierających lub
składających się z GMO, w przypadku kiedy zaistnieje ryzyko zagrożenia dla zdrowia ludzi lub
bezpieczeństwa środowiska.
Wymóg wdrożenia systemu traceability obowiązuje wszystkich operatorów żywności, to znaczy
wszystkie osoby, które umieszczają produkt GM na rynku lub otrzymują taki produkt od
dostawców wewnątrz Unii Europejskiej.
Dokumentacja powinna być przechowywana przez 5 lat od daty każdej transakcji zarówno
przez podmiot udostępniający, jak i otrzymujący genetycznie zmodyfikowany produkt
spożywczy. Każdy operator żywności jest zobligowany do udostępnienia informacji, zawartych
w prowadzonym przez niego rejestrze, na życzenie kompetentnego urzędu.
Wyjątki od wymogów znakowania żywności GM i traceability
Wyjątki, w których żywność GM nie podlega wymogowi znakowania lub nie jest przedmiotem
systemu traceability:


jeśli próg zawartości GMO nie przekracza 0,9% dla każdego składnika liczonego
indywidualnie, oraz jeśli producent tej żywności jest w stanie udowodnić, że obecność
materiału genetycznie zmodyfikowanego jest przypadkowa lub technicznie nieunikniona;
wyjątek ten dotyczy żywności GM dopuszczonej do obrotu w UE,
jeśli próg zawartości GMO nie przekracza 0,5% dla każdego składnika liczonego
indywidualnie, jeśli ten materiał genetyczny posiada przychylną opinię komitetów
naukowych Wspólnoty lub EFSA, wydaną przed wejściem w życie rozporządzenia
1829/2003, jeśli metoda detekcji tych GMO jest dostępna publicznie; wyjątek b)
obowiązuje tylko do 18 kwietnia 2007r.
Komisja Europejska opublikowała listę materiałów genetycznie zmodyfikowanych, które
uzyskały ww. przychylną opinię komitetów naukowych.
(http://www.europa.eu.int/comm/food/food/biotechnology/gmfood/events_en.pdf )
GŁÓWNY INSPEKTORAT SANITARNY (GIS)
Główny Inspektorat Sanitarny jest urzędem kompetentnym w zakresie żywności GM w Polsce.
GIS jest również właściwym urzędem krajowym (ang. national competent authority) do
przyjmowania wniosków o wprowadzenie do obrotu żywności GM zgodnie z art. 5
rozporządzenia 1829/2003.
KONTROLA ŻYWNOŚCI GM W POLSCE
Kontrolę nad przestrzeganiem przepisów aktów prawnych z zakresu żywności GM sprawuje w
Polsce Państwowa Inspekcja Sanitarna (PIS) oraz Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów
Rolno-Spożywczych.
Kontrola żywności GM polega na:



weryfikacji dokumentacji (traceablilty),
sprawdzeniu znakowania,
próbkobraniu.
W strukturach Państwowej Inspekcji Sanitarnej znajdują się 3 laboratoria badające żywność GM.
Laboratorium
Adres/Kontakt
Regionalne Laboratorium Badań Żywności
Genetycznie Zmodyfikowanej
WSSE Rzeszów
Dział Laboratoryjny w Tarnobrzegu
Laboratorium referencyjne zgodnie z
39 - 400 Tarnobrzeg
rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 26
ul. 1-go Maja 5
kwietnia 2004 r. w sprawie wykazu laboratoriów
[email protected]
referencyjnych
tel. 015 823 44 10
Należy do: Europejskiej Sieci Laboratoriów
GMO (ENGL)
Pracownia Badań
Zmodyfikowanej
Żywności
WSSE Białystok
Dział Laboratoryjny
Genetycznie 15 - 099 Białystok
ul. Legionowa 8
[email protected]
tel. 085 740 85 82
WSSE Poznań
Laboratorium Badania Żywności i
Przedmiotów Użytku
Pracownia Badania Żywności Genetycznie
61 - 707 Poznań
Zmodyfikowanej
ul. Libelta 36
[email protected]
tel. 061 854 48 55
WSPÓLNOTOWY REJESTR GENETYCZNIE ZMODYFIKOWANEJ ŻYWNOŚCI I PASZ
Rozporządzenie 1829/2003 jest podstawą prawą do prowadzenia 'Wspólnotowego Rejestru
genetycznie zmodyfikowanej żywności i pasz'. Rejestr administrowany jest przez Komisję
Europejską i ma formę elektroniczną.
(http://europa.eu.int/comm/food/dyna/gm_register/index_en.cfm)
PRZYDATNE ADRESY
1. Ministerstwo Środowiska
2. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
3. Główny Inspektorat Weterynarii
4. Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno - Spożywczych
5. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności
6. Strona Komisji Europejskiej poświęcona GMO
7. Codex Alimentarius
8. Wspólne Centrum Badawcze
9. Wspólnotowe Laboratorium Referencyjne
10.Europejska Sieć Laboratoriów GMO