ryzyko ubezpieczeniowe - Koło naukowe ubezpieczeń i doradztwa

Daria Stefańska
Magdalena Szymkiewicz
UMK Toruń
RYZYKO UBEZPIECZENIOWE
1. WPROWADZENIE
Konferencja „Organizacyjno – prawne aspekty funkcjonowania ubezpieczeń”, w
której bierzemy udział ma na celu poszerzyć wiedzę oraz spojrzenie na tematykę ubezpieczeń.
W związku z tym zagadnienie: ryzyko ubezpieczeniowe, jego źródła i manipulacje, wydaje
się być odpowiednim tematem do podjęcia dyskusji. Pojęcie ryzyka jest uniwersalne, dotyczy
działalności politycznej, gospodarczej i społecznej. Pomimo częstego występowania ryzyka w
każdej dziedzinie działalności człowieka, jest ono tematem często pomijanym. Szczególnego
znaczenia nabiera w działalności gospodarczej, gdzie jego realizacja pociąga za sobą
określone skutki finansowe. Powoduje to, że istota ryzyka, metody jego pomiaru oraz
zarządzanie ryzykiem stają się tematem coraz większej liczby publikacji z różnych dziedzin
nauki.
W ubezpieczeniowej teorii ryzyka trzeba rozróżnić takie pojęcia jak: ryzyko,
niebezpieczeństwo i hazard:
1. Ryzyko to pojęcie szerokie.
2. Niebezpieczeństwo rozumie się jako przyczynę lub źródło straty.
3. Hazard oznacza zespół warunków i okoliczności, w których dane niebezpieczeństwo
się realizuje. 1
2. DEFINICJA RYZYKA UBEZPIECZENIOWEGO
Istnieją dwa charakterystyczne podejścia do zagadnień ryzyka ubezpieczeniowego.
Pierwsze, charakterystyczne dla myśli ekonomicznej, traktuje ryzyko przez pryzmat
niebezpieczeństw postrzeganych
jako
przyczyna rzeczywistych zdarzeń
społeczno-
1
W. Ronka-Chmielowiec, Ryzyko w ubezpieczeniach – metody oceny, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej
im. Oskara Langego, Wrocław 1997, s. 12 – 13.
1
ekonomicznych. Drugie podejście, charakterystyczne dla prawa ubezpieczeniowego, traktuje
ryzyko od strony skutków wystąpienia niebezpieczeństw.
A. Willet w roku 1901 w „The Economic Theory of Risk Insurance” jako pierwszy
próbował podać definicję naukową ryzyka ubezpieczeniowego. Według Willeta ryzyko jest
czymś obiektywnym, związanym z subiektywną niepewnością. W 1921 r. F.H. Knight w
pracy „Risk, Uncertainly and Profit” opublikował swoja koncepcję niepewności mierzalnej i
niemierzalnej; pierwszą nazwał ryzykiem, drugą – niepewnością sensu stricto. Nie można
stworzyć jednolitej kompleksowej definicji ryzyka ubezpieczeniowego. W roku 1966
Komisja do spraw Terminologii Ubezpieczeniowej USA opublikowała dwie oficjalne
definicje ryzyka ubezpieczeniowego. Pierwsza definicja uwzględniała pojęcie niepewności.
Druga
koncentrowała
się
na
zagadnieniach
praktyki
ubezpieczeniowej.
Cechy
charakteryzujące naturę ryzyka ubezpieczeniowego:
1. Natura ryzyka jest niejednorodna (nie ma możliwości podania jednoznacznej,
uniwersalnej definicji).
2. Ryzyko występuje w co najmniej dwóch różnych aspektach:
- obiektywnym,
- subiektywnym.
3. Ryzyko
może
być
badane
w
różnych
kontekstach,
jako:
- niebezpieczeństwo,
- hazard,
- niepewność,
- prawdopodobieństwo.2
Zgodnie z pracą E. J. Vaughana „ Fundaments of Riks and Insurance” można podać kilka
najczęściej spotykanych definicji ryzyka ubezpieczeniowego:
1. ryzyko jest szansą nastąpienia straty – ryzyko należy rozumieć jako możliwość lub
prawdopodobieństwo, że coś się wydarzy, lub jako stopień tego prawdopodobieństwa.
Pierwsze z tych znaczeń traktuje ryzyko jako szansę straty, która nie jest mierzalna.
Natomiast szansa straty jest kwantyfikowalna procentowo lub w ułamkach.
2. ryzyko jest możliwością nastąpienia straty – możliwość to prawdopodobieństwo
zajścia określonego zdarzenia zawarte między zerem a jednością i w tym znaczeniu
ryzyko jest niewiadomą.
2
A. Śliwiński, Ryzyko ubezpieczeniowe : taryfy - budowa i optymalizacja, Poltext, Warszawa 2002r., s. 10-30.
2
3. ryzyko jest stanem, w którym istnieje możliwość straty – ryzyko to pewien stan
rzeczywistości, w którym istnieje możliwość niekorzystnego odchylenia się wyniku
rzeczywistego od wyniku założonego lub oczekiwanego w danej sytuacji i tu ryzyko
jest mierzalne za pomocą prawdopodobieństwa wystąpienia straty.
4. ryzyko jest dyspersją rezultatów rzeczywistych i oczekiwanych – ocenia się stopień
rozrzutu wyników w stosunku do pozycji centralnych lub średnich.
5. ryzyko jest prawdopodobieństwem wyniku innego niż oczekiwany,
6. ryzyko jest niepewnością,
7. ryzyko jest niebezpieczeństwem,
8. ryzyko oznacza przedmiot ubezpieczenia.3
3. KLASTFIKACJA RYZYKA UBEZPIECZENIOWGO
Ryzyko może być klasyfikowane według różnych kryteriów, co wynika przede
wszystkim z jego niejednoznaczności oraz trudnej do zidentyfikowania natury, dlatego bardzo
ważne jest jego znaczenie i funkcje klasyfikacji. Analizując literaturę polską i zagraniczną,
wyodrębniamy cztery podstawowe funkcje klasyfikacji ryzyka: funkcja poznawcza, funkcja
metodologiczna, funkcja praktyczna, funkcja kwantyfikacji.
Funkcja poznawcza ma niewątpliwe znaczenie dla teorii ubezpieczeniowej. Brak
jednoznacznej systematyki ryzyka zubaża rozumienie istoty i natury tego zjawiska.
Klasyfikacja ryzyka ubezpieczeniowego posiada również walor metodologiczny,
ułatwiając czy wręcz warunkując komunikatywny język i metody badawcze stosowane w
obrębie
teorii
ubezpieczeń.
Teoria
ubezpieczeniowa,
poprzez
analizę
ryzyka
ubezpieczeniowego, powinna stworzyć swoje własne klasyfikacje tegoż ryzyka. Celem
stworzenia takiej klasyfikacji jest przede wszystkim oddzielenie ryzyk ubezpieczanych od
nieubezpieczalnych oraz stworzenie grup ryzyk dających się unormować prawnie, co jest
niezbędne do stworzenia ogólnych warunków umowy ubezpieczenia.4
Podział ryzyka jest równie ważny w praktyce ubezpieczeniowej, ponieważ dzięki
niemu możliwe jest określenie zasad i technik identyfikacji, kwantyfikacji oraz selekcji ryzyk.
Z powodu niejednoznaczności ryzyka również i jego klasyfikacja jest stworzona na różne
sposoby. Pewne ryzyka sklasyfikowane do danej grupy po przyjęciu innych kryteriów mogą
3
4
W. Ronka-Chmielowiec, op. cit., s. 12 – 13.
A. Śliwiński, op. cit., s. 10-30.
3
stanowić inną grupę. Na przykład ryzyko czyste, po przyjęciu innych kryteriów, może być
zaliczone do ryzyka finansowego lub majątkowego. Podobnie ryzyko finansowe może mieć
charakter czysty bądź spekulatywny.
Prace nad klasyfikacją ryzyka ubezpieczeniowego ciągle trwają. Wielu autorów
próbuje wyodrębniać różne grupy ryzyka, wzbogacając istniejącą klasyfikację. Prace te
utwierdzają tylko w przekonaniu, że nie można stworzyć stałej, niepodważalnej klasyfikacji
ryzyka ubezpieczeniowego, która w pełni uwzględniałaby wszystkie jego aspekty i rodzaje.
Powodem tego jest dynamiczny charakter ryzyka, które powinno być traktowane jako pewien,
zmienny w czasie, proces, a nie stała cecha świata zewnętrznego.
a) Ryzyko obiektywne i subiektywne
Podział ten wynika z charakteru ryzyka. Zrozumienie istoty podziału ryzyka na obiektywne i
subiektywne jest niezwykle ważne z punktu widzenia praktyki ubezpieczeniowej. Podział i
postrzeganie wymienionych ryzyk determinuje zachowania osób i przedsiębiorstw
ubezpieczeniowych.
Ryzyko obiektywne jest rozumiane jako względne odchylenie straty rzeczywistej od
oczekiwanej. W praktyce ubezpieczeniowej ryzykiem obiektywnym nie jest sam fakt
zaistnienia szkody,
lecz możliwy do zaakceptowania margines błędu rezultatów
rzeczywistych od zakładanych.
Miarami ryzyka obiektywnego mogą być parametry statystyki opisowej mierzące poziom
odchyleń wyników rzeczywistych od wartości oczekiwanej, np. wariancja, odchylenie
standardowe, współczynnik zmienności. Pomiar tego ryzyka jest tym dokładniejszy, im
badana grupa jest większa. Ma tu zastosowanie prawo wielkich liczb. W praktyce
ubezpieczeniowej ryzyko obiektywne odnosi się do zagrożeń o charakterze masowym.5
Ryzyko obiektywne odnosi się do zdarzeń, których wyniku nie da się w żaden sposób
przewidzieć.
Ryzyko subiektywne ma charakter indywidualnej oceny możliwości wystąpienia
danych skutków. W literaturze jest określane jako niepewność oparta na osobistych
uwarunkowaniach psychologicznych lub nastroju duchowym. Miarą tego ryzyka może być
stopień niepewności co do wystąpienia określonych strat. Jednak jest to miara trudna do
5
E. Wierzbicka, Istota i znaczenie ubezpieczeń [w:] Ubezpieczenia osobowe, pod red. E. Wierzbickiej, Wolters
Kluwer, Warszawa 2008r., s. 20.
4
kwantyfikacji. Poziom ryzyka subiektywnego może być oceniany za pomocą testów
psychologicznych. Wyniki takich testów są nieprecyzyjne i często niejednoznaczne. Wobec
czego ryzyko subiektywne jest praktycznie niemierzalne. Pomimo tego, że ryzyko to jest
niemierzalne, jego ocena jest niezwykle ważna z punktu widzenia zakładu ubezpieczeń.
Ryzyko subiektywne jest jednym z czynników determinujących decyzję o ubezpieczeniu się.
Na przykład wielu przedsiębiorców nie ubezpiecza majątku przedsiębiorstw, uzasadniając ten
fakt niską szkodowością (niski poziom ryzyka obiektywnego) lub zbyt wysokim poziomem
składek. Rozumowanie, że skoro przez kilka lub nawet kilkadziesiąt lat nie nastąpił wypadek
ubezpieczeniowy, może świadczyć o niskiej subiektywnej ocenie ryzyka. W interesie
przedsiębiorstw
ubezpieczeniowych
jest
wzrost
świadomości
ubezpieczeniowej
społeczeństwa. Można to osiągnąć wykorzystując ryzyko subiektywne. Poziom tego ryzyka,
może być determinowany przez odpowiednie działania prewencyjne i politykę zakładów
ubezpieczeń i państwa, której celem powinien być wzrost świadomości ubezpieczeniowej
społeczeństwa. Zakłady ubezpieczeń powinny więc prowadzić kampanie promocyjne
przybliżające istniejące niebezpieczeństwa. Osoby postrzegające ryzyko subiektywne
wykazują większą skłonność do ubezpieczania się. Skłonność ta wynika z większej niż w
pozostałych przypadkach ocenie możliwości wystąpienia straty powstałej z realizacji ryzyka
obiektywnego. W związku z tym, że podział ten leży w obszarze zainteresowań praktyki
ubezpieczeniowej, umieszczono go celowo w klasyfikacji ryzyka ubezpieczeniowego.6
b) Ryzyko systematyczne i specyficzne
Podział ryzyka na systematyczne oraz specyficzne po raz pierwszy podał C. Kulp.
Ryzyko systematyczne dotyczy ogółu społeczeństwa. Nie może być kontrolowane,
ponieważ wynika z przyczyn niezależnych od pojedynczej osoby. Ryzyko to może być
związane z działaniem sił przyrody.7 Na przykład gospodarka danego kraju charakteryzuje się
danym poziomem ryzyka, wynikającym z ogólnej sytuacji ekonomicznej. Ryzyko to w
zasadzie nie może być wyeliminowane. Na jego poziom można wpływać przez odpowiednią
politykę rządu, banku centralnego, a także innych instytucji międzynarodowych.
Ryzyko specyficzne, w odróżnieniu od systematycznego, może być kontrolowane.
Jego poziom zależy bowiem od indywidualnych decyzji konsumenta.8
6
E. Wierzbicka, op. cit., s. 20.
A. Śliwiński, op. cit., s. 10-30.
8
Ibidem.
7
5
Pomimo tego, że podział na ryzyko systematyczne i specyficzne wydaje się być podobnym do
podziału na ryzyko obiektywne i subiektywne, istnieje tu zasadnicza różnica: ryzyko
obiektywne i subiektywne dotyczy cech lub odczuć jednostki, a ryzyko systematyczne
charakteryzuje pewną zbiorowość ogólną.
c) Ryzyko spekulatywne i czyste
Ryzyko spekulatywne dotyczy sytuacji, w której konsekwencjami jego realizacji są
trzy możliwe sytuacje: strata, zysk lub brak starty bądź zysku. 9
Przykładem dobrze opisującym ten typ ryzyka może być sytuacja, gdy producent
wprowadza na rynek nowy produkt, spodziewając się dużych zysków. Jeśli produkt zostanie
zaakceptowany przez rynek, przedsiębiorca osiągnie spodziewane zyski, gdy produkt nie
zostanie zaakceptowany – producent narażony jest na straty. Koszty związane z produktem
mogą zostać w całości pokryte przychodami ze sprzedaży i producent nie osiągnie zysków ani
nie poniesie strat.
Ryzyko to nie jest mierzalne metodami statystycznymi i nie nadaje się do
ubezpieczenia.10
Ryzyko czyste w odróżnieniu od ryzyka spekulatywnego występuje w momencie, gdy
realizacja tegoż ryzyka powoduje stratę majątkową, a brak realizacji nie daje żadnych
korzyści. W tym typie ryzyka występuje alternatywa między stratą a brakiem straty.
Przykładem tego ryzyka może być sytuacja, gdy konsument dokonuje zakupu samochodu. W
momencie realizacji ryzyka i uszkodzenia samochodu konsument ponosi określoną stratę
materialną. Natomiast w przypadku wystąpienia sytuacji odwrotnej nie odnosi żadnych
korzyści.
Ryzyko czyste może być przedmiotem dalszych klasyfikacji. Podział ryzyka czystego
przedstawił E.J. Vaughan, który w ramach ryzyka czystego wyodrębnił:
- ryzyko osobiste jest to ryzyko związane z utratą możliwości zarobkowania, np. wskutek
przedwczesnej śmierci, choroby, inwalidztwa, bezrobocia.
- ryzyko własności jest związane z posiadaniem mienia, np. posiadając dom jesteśmy narażeni
na jego zniszczenie przez pożar, co wiąże się ze stratą materialną. E.J. Vaughan wyróżnił dwa
rodzaje strat związanych z ryzykiem własności: stratę bezpośrednią (direct loss), która jest
9
Ibidem.
E. Wierzbicka, op. cit., s. 20.
10
6
związana z samą szkodą (jeśli dom zostaje zniszczony pożarem, wówczas właściciel traci
jego wartość) i stratę pośrednią (indirect loss), występującą jako konsekwencja straty
bezpośredniej. Właściciel zniszczonego domu musi zapewnić sobie i rodzinie zastępcze
miejsce zamieszkania, a w przyszłości odbudować stracone mienie, czyli ponieść stratę
bezpośrednią. Strata bezpośrednia może być zminimalizowana przez ubezpieczenie.
- ryzyko „odpowiedzialności” – występuje w sytuacji, kiedy strata materialna jest wynikiem
nieumyślnego bądź zamierzonego działania osób trzecich. Z ryzykiem tym związany jest
istniejący system ubezpieczeń obowiązkowych, np. ubezpieczenie obowiązkowe pojazdów,
rolników z tytułu prowadzenia gospodarstw rolnych.
- ryzyko „z winy innych” – obejmuje sytuacje, kiedy to my, przez działanie niezamierzone,
powodujemy szkodę materialną dotykającą kogoś innego. Przykładem tego ryzyka może być
nieumyślne spowodowanie wypadku drogowego. W USA przyczyną wielu pożarów są
niedopałki papierosów wyrzucane przez kierowców.11
d) Ryzyko statyczne i dynamiczne
Jest to kolejny bardzo ważny podział ryzyka ubezpieczeniowego. Klasyfikacja ta uwzględnia
czynnik czasu. Dzieli ryzyka na niezależne od czasu oraz zmieniające się w czasie.
Ryzyko statyczne istnieje niezależnie od czasu. 12Według E.J. Vughana może pojawić
się nawet wówczas, gdy nie będzie postępu gospodarczego. Jest to ryzyko, które występuje
niezależnie od zmian związanych z postępem ekonomicznym, technologicznym i
cywilizacyjnym.13
Ryzyko dynamiczne ma odmienny charakter. Jest to ryzyko związane ściśle ze
zmianami ekonomicznymi, organizacyjnymi i technologicznymi.14
W literaturze podkreśla się, że ten podział również nie jest konsekwentny. Istnieją
bowiem ryzyka, które mają charakter zarówno statyczny, jak i dynamiczny (np. poziom
śmiertelności danej populacji).15 Jak pisze E. Kowalewski, śmiertelność z jednej strony
wykazuje cechy statyczne, z drugiej zaś zależy od poziomu konsumpcji, rozwoju medycyny i
innych czynników społecznych wpływających pośrednio na długość życia człowieka.
11
A. Śliwiński, op. cit., s. 10-30.
Ryzyko to może przejawiać się jako np. działanie żywiołów przyrody.
13
W. Ronka-Chmielowiec, op. cit., s. 17.
14
Ibidem.
15
Przykładem jest kryzys sub – prime, który wystąpił w 2008r.
12
7
e) Ryzyko finansowe i niefinansowe
Podział na ryzyko finansowe i niefinansowe wynika z charakteru strat powstałych na skutek
realizacji określonego ryzyka.
Ryzyka finansowe charakteryzują się tym, że ich realizacja powoduje stratę finansową.
Ryzyka te występują przede wszystkim w ubezpieczeniach majątkowych.
Ryzyka niefinansowe stwarzają określone negatywne skutki dla otoczenia (np. w życiu
jednostki czy w działalności gospodarczej podmiotów), lecz nie zawsze skutki te muszą mieć
bezpośredni charakter finansowy. Nie można zakładać, że ubezpieczane są tylko ryzyka
finansowe. W momencie realizacji ryzyka niefinansowego powstaje przyszła potrzeba
finansowa.16
f) Ryzyko fundamentalne i partykularne
Kryterium tego podziału to źródło ryzyka, jego masowe oddziaływanie oraz rozmiar jego
następstw.
Ryzyko fundamentalne ma charakter bezosobowy. Konsekwencją jego realizacji są straty
odczuwalne przez całe społeczeństwo.
Ryzyko partykularne ma charakter osobowy. Realizacja tego ryzyka wynika z
określonych działań jednostki, choć często może być również od niej niezależna. Straty
wynikające z realizacji tego ryzyka mają wpływ na zachowanie jednostki (np. kradzież,
podpalenie). Natomiast w przypadku katastrofy lotniczej czy samochodowej realizacja ryzyka
partykularnego powoduje straty jednostki, ale jest od niej niezależna. 17
g) Ryzyko probabilistyczne i estymacyjne
Podział ten został po raz pierwszy podany przez F.H. Knighta. Wynika on bezpośrednio z
możliwości kwantyfikacji ryzyka.
Ryzyko probabilistyczne dzieli się na aprioryczne, dające się obliczyć metodami
matematycznymi, i statystyczne, dające się obliczyć na podstawie danych statystycznych.
16
17
A. Śliwiński, op. cit., s. 10-30.
Ibidem.
8
Ryzyko estymacyjne występuje w sytuacji, gdy możliwa kwantyfikacja obarczona jest
dużym błędem. Powoduje to zbliżenie tego ryzyka do niepewności, przez co staje się
nieubezpieczalne.18
Podział ten, podobnie jak podział na ryzyka czyste i spekulatywne, jest niezwykle
przydatny w praktyce ubezpieczeniowej. Panuje bowiem ogólne przekonanie, że tylko ryzyka
dające się kwantyfikować statystycznie mogą być ubezpieczalne.
h) Ryzyko osobowe i majątkowe
Podział ten ma szczególne znaczenie w prawnej systematyce ubezpieczeń. Wynika z
charakteru przedmiotu ubezpieczenia. Jest niezwykle przydatny do konstrukcji określonych
produktów ubezpieczeniowych.
Ryzyko osobowe jest to ryzyko, którego realizacja powoduje stratę w dobrach
osobistych takich jak życie, zdrowie i zdolność do pracy.
Ryzyko majątkowe jest to ryzyko, którego realizacja zagraża dobrom majątkowym. 19
i) Podział ryzyka ze względu na charakter niepewności
W literaturze występuje podział ryzyka ze względu na charakter niepewności, który wywołuje
wiele sporów i dyskusji. Występują obawy, czy klasyfikacja ta jest metodologicznie
poprawna i kompletna. Celem tego podziału jest przedstawienie dotychczasowych osiągnięć
nauki w zakresie ryzyka ubezpieczeniowego. Wobec czego uzasadnione jest przedstawienie i
tej
klasyfikacji.
Wyróżnia
się
tu
cztery
główne
grupy
ryzyka:
- ryzyko niepewności faktu realizacji – charakteryzuje się niepewnością co do realizacji
ryzyka (np. nie ma pewności, czy zaistnieje wypadek samochodowy czy nie).
- ryzyko niepewności czasu – charakteryzuje się pewnością co do realizacji ryzyka, lecz
nieznany jest czas tej realizacji (np. ryzyko śmierci; śmierć jest zdarzeniem pewnym, lecz nikt
nie jest w stanie określić dokładnego jej czasu).
- ryzyko niepewności skutku – występuje w sytuacji, kiedy jesteśmy w stanie określić czas i
fakt realizacji ryzyka, ale nie mamy pewności co do jego skutku (np. meteorolodzy mogą
określić
czas
i
miejsce
huraganu,
nie
mogą
jednak
określić
jego
skutków).
18
W. Ronka-Chmielowiec, op.cit., s. 18.
Przykładem ryzyka osobowego jest wypadek powodujący niepełnosprawność, która wyklucza pracę w
niektórych zawodach, za to ryzyka majątkowego jest np. pożar lub zalanie mieszkania.
19
9
- ryzyko niepewności miejsca – dotyczy sytuacji, kiedy nie można określić miejsca realizacji
danego ryzyka.20
4. ŹRÓDŁA RYZYKA
Źródła ryzyka można podzielić na dwie grupy. Pierwszą grupę tworzą elementy, na
które człowiek nie ma wpływu i wynikają z podstawowych praw natury jak np. zmiany pór
roku, zmiany klimatu. Do grupy drugiej należy zaliczyć czynniki kształtowane przez
człowieka i zależne od niego. Może to być na przykład wykształcenie, postęp techniczny,
potrzeby ludzkie, czyny niedozwolone, działania polityczne, siły natury, ryzyko zależności,
zależenie się tylko od jednej grupy podmiotów.
5. ZARZĄDZANIE A MANIPULACJA RYZYKIEM
Zarządzanie ryzykiem (risk management) jest rozumiane jako system metod i działań
zmierzających do obniżenia stopnia oddziaływania ryzyka funkcjonowania podmiotu
gospodarczego i do podejmowania w tym celu optymalnych decyzji. Głównym celem
zarządzania ryzykiem jest minimalizacja strat wynikających z realizacji danego ryzyka.
Powszechnie uważa się, że risk management polega na podjęciu decyzji co do wyboru
ubezpieczenia lub nie. W rzeczywistości jest to skomplikowany, dynamiczny proces
zarządzania
przedsiębiorstwem,
obejmujący
działania
związane
z
planowaniem,
diagnozowaniem, kontrolą i przeciwdziałaniem realizacji określonych ryzyk. Jest to proces
rozłożony w czasie i składający się z wielu elementów składowych. Elementy te można
połączyć w cztery podstawowe fazy:
1. analiza ryzyka,
2. kontrola ryzyka,
3. finansowanie ryzyka,
4. administrowanie procesu kierowania.
Analiza ryzyka stanowi fazę wstępną w procesie zarządzania. Polega na identyfikacji i
klasyfikacji grup ryzyk występujących w danym przedsiębiorstwie. Hierarchizacja ryzyk
powinna być dokonana z punktu widzenia wielkości strat wywołanych realizacją określonego
ryzyka, na tle bilansu i rachunku zysków i strat firmy.
20
A. Śliwiński, op. cit., s. 10-30.
10
Celem kontroli ryzyka jest minimalizacja wystąpienia określonych ryzyk. W literaturze
przedmiotu proces zarządzania ryzykiem i faza kontroli ryzyka są często utożsamiane z
metodami manipulacji ryzykiem (methods of handling risk).
Metody manipulacji stanowią część procesu zarządzania ryzykiem, obejmującą sposoby
eliminowania, ograniczania lub przenoszenia ryzyka. Wynikają z doświadczeń kadry
zarządzającej zdobytych w przeszłości.
Do metod manipulacji ryzykiem zaliczamy:
1. unikanie ryzyka,
2. aktywne lub pasywne zatrzymanie ryzyka,
3. kontrolę ryzyka,
4. transfer ryzyka,
5. ubezpieczenie.
Z wyborem odpowiedniej metody manipulacji wiąże się kolejny etap procesu zarządzania
ryzykiem – jego finansowanie. Etap ten polega na przeprowadzeniu analizy opłacalności
wybranej metody manipulacji z punktu widzenia wielkości prawdopodobnych strat oraz
możliwości finansowych przedsiębiorstwa. Cały proces zarządzania ryzykiem powinien być
stale administrowany przez tworzenie, weryfikację i ocenę proponowanych programów
działania.21
6. PODSUMOWANIE
Podsumowując, temat ryzyka ubezpieczeniowego jest bardzo istotnym zagadnieniem,
ponieważ towarzyszy człowiekowi w każdej dziedzinie jego działalności. Pomimo tego, że
pojęcie ryzyka jest uniwersalne i dotyczy działalności politycznej, gospodarczej i społecznej,
jest ono niejednoznaczne i trudne do zdefiniowania. Szczególnego znaczenia nabiera w
działalności gospodarczej, gdzie jego realizacja pociąga za sobą określone skutki finansowe.
Powoduje to, że istota ryzyka, metody jego pomiaru oraz zarządzanie ryzykiem stają się
tematem coraz większej liczby publikacji z różnych dziedzin nauki.
Aby poznać naturę ryzyka przede wszystkim trzeba je skwalifikować. Jednak związek
ryzyka z niepewnością dodatkowo utrudnia wykonanie tego. Zarówno kwalifikacja, jak i
kwantyfikacja ryzyka jest bardzo ważnym aspektem związanym z funkcjonowaniem firm
21
A. Śliwiński, op. cit., s. 28.
11
ubezpieczeniowych, ponieważ dają one podstawy do podjęcia kluczowych decyzji wiążących
się z ubezpieczeniem danego rodzaju ryzyka i zarządzania nim. Ryzyko dzielimy na: ryzyko
obiektywne i subiektywne, ryzyko systematyczne i specyficzne, ryzyko spekulatywne i
czyste, ryzyko statyczne i dynamiczne, ryzyko finansowe i niefinansowe, ryzyko
fundamentalne i partykularne, ryzyko probabilistyczne i estymacyjne, ryzyko osobowe i
majątkowe. Dzięki tym podziałom mamy podstawę do nie tylko lepszego poznania tego
trudnego tematu, ale też do znalezienia źródła ryzyka i zarządzania nim.
12
LITERATURA:
1) Praca zbiorowa pod redakcją Walentego Ostasiewicza, Składki i ryzyko
ubezpieczeniowe – modelowanie stochastyczne, Wydawnictwo Akademii
Ekonomicznej im. Oskara Langego, Wrocław 2004;
2) Ronka-Chmielowiec W., Ryzyko w ubezpieczeniach – metody oceny, Wydawnictwo
Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, Wrocław 1997;
3) Śliwiński A., Ryzyko ubezpieczeniowe : taryfy - budowa i optymalizacja, Poltext,
Warszawa 2002;
4) E. Wierzbicka, Istota i znaczenie ubezpieczeń [w:] Ubezpieczenia osobowe, pod red. E.
Wierzbickiej, Wolters Kluwer, Warszawa 2008.
13