Oddziaływanie najnowszych regulacji prawnych na

Iwona Michniewicz, Romuald Michniewicz
Ratownictwo Wodne Rzeczpospolitej w Kaliszu
PWSZ w Kaliszu
Oddziaływanie najnowszych regulacji prawnych
na wszystkie podmioty odpowiedzialne za bezpieczeństwo na obszarach
wodnych
Wprowadzenie
W ostatnim czasie (począwszy od 2010 roku, gdy nowelizacji uległa Ustawa Prawo
wodne [2, 13], ratownictwo wodne w Polsce przeszło gruntowną reorganizację. Przez pół
wieku, prym na wodniackim terytorium wiodło Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe
(WOPR), którego opinie i decyzje, w większości merytorycznych kwestii, były
wyznacznikiem obowiązujących standardów. Szczególnie w odniesieniu do treści programów
szkoleniowych, zasad egzaminowania i nadawania uprawnień w ratownictwie oraz ich
ważności, ale też rodzaju dokumentów potwierdzających zdobyte uprawnienia – wszystko to,
leżało w gestii decyzji WOPR. W 2012 roku, dwa podstawowe akty prawne, regulujące
przepisy w obrębie ratownictwa wodnego, tj. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 maja
1997 roku [12], w sprawie określenia warunków bezpieczeństwa osób przebywających w
górach, pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne, (Dz. U. z dnia 7 czerwca
1997 r.) oraz Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 12
listopada 2002 roku [5], w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków i uprawnień
specjalistycznych organizacji ratowniczych, warunków ich wykonywania przez inne
organizacje ratownicze oraz rodzaju i wysokości świadczeń przysługujących ratownikom
górskim i wodnym w związku z udziałem w akcji ratowniczej (Dz. U. z dnia 22 listopada 2002
r.), przeszły do historii.
Od 2012 roku, gdy w życie weszła Ustawa o bezpieczeństwie osób przebywających na
obszarach wodnych [14], a w ślad za nią cztery, kolejne akty wykonawcze – środowisko
wodniackie mówi wręcz o rewolucji w prawie. Większość ratowników, działaczy i
sympatyków, najbardziej odczuwa i komentuje zmiany w przepisach, dotyczące otwarcia
ratownictwa dla szerokiej rzeszy podmiotów, które po uzyskaniu odpowiedniej zgody
Ministra, stają się swego rodzaju konkurencją dla WOPR. Szeroko dyskutowane są też
1
kwestie związane z nowościami wprowadzonymi do szkolenia i certyfikowania ratowników
wodnych i instruktorów.
Jednak niezwykle istotne zmiany, dotyczą także pozostałych ogniw, np. samorządów czy
przeciętnych obywateli (osób korzystających z kąpieli).
Cel pracy
Niniejsza wypowiedź służy temu, by wskazać istotne kwestie, dotychczas inaczej
określone prawnie – z uwzględnieniem praw, przywilejów i obowiązków właścicieli,
organizatorów i dysponentów różnych akwenów wodnych; ratowników i organizacji
wykonujących ratownictwo wodne oraz osób przebywających na obszarach wodnych.
Materiał i metody badań
Materiał stanowią wcześniej i obecnie obowiązujące akty prawne, regulujące całą
dziedzinę (życia i nauki), dotyczącą bezpieczeństwa na obszarach wodnych, a także artykuły
naukowe i korespondencja prowadzona pomiędzy Ratownictwem Wodnym Rzeczpospolitej i
Ministerstwem Spraw Wewnętrznych [4].
Zastosowana metoda, to analiza porównawcza, dzięki której można lepiej zrozumieć
wprowadzone zmiany, a także interpretować zawiłe przepisy.
Zmiany w prawie, dotyczącym ratownictwa wodnego
Po raz pierwszy, dookreślenia niektórych definicji w obrębie ratownictwa wodnego,
dokonano w znowelizowanej (w 2010 roku) Ustawie Prawo wodne [13], która stała się
podwaliną do dalszego uszczegółowienia zagadnień, dotyczących bezpieczeństwa osób
przebywający na obszarach wodnych.
I tak, w art. 9 dodano ust. 5a, wyjaśniający znaczenie kąpieliska; uznając, że rozumie się
przez to wyznaczony uchwałą rady gminy, wydzielony i oznakowany fragment wód
powierzchniowych, wykorzystywany przez dużą liczbę osób kąpiących się, określoną w
uchwale rady gminy w sprawie wykazu kąpielisk, pod warunkiem że w stosunku do tego
kąpieliska nie wydano stałego zakazu kąpieli; kąpieliskiem nie jest: basen pływacki, basen
uzdrowiskowy, zamknięty zbiornik wodny podlegający oczyszczaniu lub wykorzystywaniu w
celach terapeutycznych, sztuczny, zamknięty zbiornik wodny, oddzielony od wód
powierzchniowych i wód podziemnych.
Pojawia się zatem obowiązek organu samorządowego – rady gminy, która musi podjąć
odpowiednie uchwały w tej materii.
2
W ust. 5c, wyjaśnia się znaczenie miejsca wykorzystywanego do kąpieli; uznając, że
rozumie się przez to wydzielony i oznakowany fragment wód powierzchniowych, niebędący
kąpieliskiem i wykorzystywany do kąpieli. Można mniemać, że ten zapis miał wypełnić lukę
po wcześniejszym [12] akcie prawnym, gdzie poza kąpieliskiem zorganizowanym, było także
kąpielisko prowizoryczne. Jednakże dzisiaj, porównując dalsze wymagania stawiane przed
tymi dwoma rodzajami miejsc do kąpieli, trudno uznać wyższość któregokolwiek z nich nad
drugim. Obecnie, kąpielisko musi być wyposażone w [8]:
1) ratowniczą łódź motorową – jedna na każde 400 m linii brzegowej;
2) ratowniczą łódź wiosłową – jedna na każde 100 m linii brzegowej;
3) koło ratunkowe z nietonącą linką o długości 25 m lub pasy ratownicze – jedna sztuka na
każde 50 m linii brzegowej, umieszczone w pobliżu lustra wody;
4) żerdzie ratunkowe na kąpieliskach posiadających pomosty stałe lub pływające – dwie
sztuki;
5) liny asekuracyjne o długości minimum 80 m na kołowrotku lub w zasobniku linowym –
jedna na każde 100 m linii brzegowej;
6) tubę głosową elektroakustyczną na każdym stanowisku ratowniczym;
7) tablicę do zamieszczania informacji o temperaturze wody i powietrza, szybkości wiatru
oraz wysokości fali;
8) akustyczny sygnał alarmowy typu gwizdek, gong, dzwon lub syrena – po jednej sztuce na
każdym stanowisku ratowniczym;
9) środki łączności między stanowiskami ratowniczymi;
10) rzutki ratunkowe – po jednej sztuce dla każdego ratownika wodnego;
11) lornetki – jedna sztuka na każdym stanowisku ratowniczym;
12) zestaw do nurkowania (płetwy, maska, fajka) – po jednym komplecie dla każdego
ratownika wodnego;
13) podwyższone stanowiska ratownicze dla ratowników wodnych – jedno na każde 100 m
linii brzegowej;
14) maszt wraz z kompletem flag przy każdym stanowisku ratowniczym;
15) sprzęt medyczny, leki i artykuły sanitarne.
a miejsce wykorzystywane do kąpieli w:
1) ratownicze łodzie wiosłowe – jedna na każde 100 m linii brzegowej;
2) koło ratunkowe z linką nietonącą – jedno na każde 50 m linii brzegowej, umieszczone w
pobliżu lustra wody;
3
3) żerdzie ratunkowe – w miejscach wykorzystywanych do kąpieli posiadających pomosty
stałe lub pływające – dwie sztuki;
4) linę asekuracyjną o długości minimum 80 m na kołowrotku lub w zasobniku linowym –
jedna na każde 100 m linii brzegowej;
5) akustyczny sygnał alarmowy typu gwizdek, gong, dzwon lub syrena – po jednej sztuce na
każdym stanowisku ratunkowym;
6) rzutki ratunkowe – po jednej sztuce dla każdego ratownika wodnego;
7) lornetkę – jedna sztuka;
8) zestaw do nurkowania (płetwy, maska, fajka) – po jednym komplecie dla każdego
ratownika wodnego;
9) maszt wraz z kompletem flag;
10) sprzęt medyczny, leki i artykuły sanitarne.
Zdaje się, że wymagania co do kąpieliska są znacznie wyższe (choćby konieczność
zapewnienia łodzi motorowej), szczególnie, gdy analizuje się obowiązki wynikające z
ewidencjonowania, zgłaszania, badania jakości wody etc. – mogą więc stanowić trudności
finansowe i organizacyjne dla niektórych właścicieli czy organizatorów.
Prawo wodne w ust. 7a, wyjaśnia znaczenie organizatora; uznając, że rozumie się przez to
osobę fizyczną, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości
prawnej, która podjęła się zorganizowania kąpieliska lub miejsca wykorzystywanego do
kąpieli oraz uzyskała na to zgodę właściciela wody i przyległego gruntu lub która prowadzi
kąpielisko lub miejsce wykorzystywane do kąpieli.
Ust. 10a, określa definicję profilu wody w kąpielisku, a artykuły: od 162 do 163 precyzują
dokładne zasady określania profilu wody. Badanie profilu wody jest kolejnym obowiązkiem
podmiotów, będących właścicielami wody i przyległych do niej gruntów.
Ust. 10b, określa znaczenie sezonu kąpielowego; uznając, że jest to okres zawarty między
15 czerwca a 30 września.
Art. 20.
Po ust. 1. Grunty pokryte wodami, stanowiące własność Skarbu Państwa, niezbędne do
prowadzenia przedsięwzięć związanych z (…) działalnością służącą do uprawiania rekreacji,
turystyki, sportów wodnych (…) – oddaje się w użytkowanie za opłatą roczną.
i ust. 2. Umowa użytkowania wymaga formy pisemnej, a do jej zawarcia upoważnione są
odpowiednio organy, o których mowa w art. 11 ust. 1. Jeżeli wartość opłaty, o której mowa w
ust. 1, będzie wyższa niż 5 000 zł, umowę sporządza się w formie aktu notarialnego.
4
Dodano ust. 2a w brzmieniu: Wysokość opłaty rocznej za oddanie w użytkowanie gruntów, o
których mowa w ust. 1, ustala się proporcjonalnie do okresu prowadzenia działalności
określonego w pozwoleniu wodnoprawnym, jeżeli jest on krótszy niż jeden rok (…).
Rozumieć przez to należy, że ustalona opłata roczna na działania związane z
uprawieniem rekreacji nad wodą, musi uwzględniać jej sezonowość, a nie wyłącznie roczne
ramy kalendarzowe. Istotne jest także to, że każda działalność na obszarach wodnych,
wymaga pozwolenia wodnoprawnego, a jego wygaśnięcie skutkuje rozwiązaniem umowy.
Zanim właściciel wody, dokona czynności zabraniających korzystania z jego własności
(np. postawienie znaków zakazu itp.), pamiętać musi, że:
Art. 34
ust. 1. Każdemu przysługuje prawo do powszechnego korzystania ze śródlądowych
powierzchniowych wód publicznych, morskich wód wewnętrznych wraz z morskimi wodami
wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej, i z wód morza terytorialnego, jeżeli przepisy nie stanowią
inaczej.
ust. 2. Powszechne korzystanie z wód służy do zaspokajania potrzeb osobistych, gospodarstwa
domowego lub rolnego, bez stosowania specjalnych urządzeń technicznych, a także do
wypoczynku, uprawiania turystyki, sportów wodnych (…). Wyjątek stanowi sytuacja, o której
mowa w art. 6 ustawy o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych, kiedy:
Zarządzający wyznaczonym obszarem wodnym lub osoba przez niego upoważniona może nie
wpuścić na ten obszar osoby lub żądać opuszczenia przez nią tego obszaru, jeśli zachowanie
osoby wyraźnie wskazuje, że znajduje się ona w stanie nietrzeźwości lub jest pod wpływem
środka odurzającego.
Duży pakiet obowiązków (przypisanych nowelizacją, jako kompetencje należące do rady
gminy lub organizatora kąpielisk i miejsc wykorzystywanych do kąpieli), określono w
dodanych artykułach 34a do 34j. Znajdują się tutaj m.in.:
a) uchwały (do 31 maja każdego roku) w sprawie wykazu kąpielisk na terenie gminy (po
uprzednim – do 15 kwietnia – zaopiniowaniu przez dyrektora regionalnego zarządu
gospodarki wodnej, wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska i państwowego
powiatowego inspektora sanitarnego),
b) wnioski o umieszczenie w wykazie kąpielisk (do 31 grudnia każdego roku – przed
sezonem, w którym planowane jest utworzenie kąpieliska),
c) prowadzenie i aktualizacja ewidencji kąpielisk,
d) przechowywanie dokumentacji (5 lat od dnia dokonania wpisu),
5
e) przekazywanie informacji zawartych w ewidencji kąpielisk na wniosek właściwego
państwowego powiatowego inspektora sanitarnego lub organów właściwych w
sprawach gospodarowania wodami,
f) wykonanie badania jakości wody,
g) oznakowania kąpieliska,
h) usuwanie oznakowania, po zaprzestaniu prowadzenia kąpieliska,
i) przy niedostatecznej jakości wody w kąpielisku – podejmowanie odpowiednich
czynności: informowanie o tym użytkowników, ustalenie przyczyn, zapobieganie lub
eliminacja przyczyn zanieczyszczenia.
Istotne jest, że w odniesieniu do organizacji kąpielisk, uzupełniający akt do omawianej
ustawy, stanowi Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 kwietnia 2011 roku [10], w
sprawie ewidencji kąpielisk oraz sposobu oznakowania kąpielisk i miejsc wykorzystywanych
do kąpieli (Dz. U. Nr 91, poz. 527). O fakcie istnienia tego dokumentu, zdaje się zapominać
wiele środowisk, zajmujących się ratownictwem wodnym (próżno go szukać choćby na
stronie internetowej WOPR, ale także innych podmiotów). Kolejnym, ważnym aktem
wykonawczym jest Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 8 kwietnia 2011 roku [11], w
sprawie prowadzenia nadzoru nad jakością wody w kąpielisku i miejscu wykorzystywanym do
kąpieli (Dz. U. 11.86.478).
Ostatnie dwa zapisy z ustawy Prawo wodne, zawarte są w art. 88 i 163. W tym
pierwszym, w punkcie 88e, ust. 2. pkt 4b, nałożony został obowiązek przedstawiania
występowania kąpielisk na mapach ryzyka powodziowego – (mapy te sporządza Prezes
Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej i przekazuje zgodnie z art. 88f).
Z kolei art. 163 (dotyczący kontroli jakości wody w kąpieliskach), został uzupełniony o art.
163a (harmonogram pobierania próbek), 163b (czynności po stwierdzeniu, że woda w
kąpielisku nie spełnia wymagań), 163c (gromadzenie i analiza danych uzyskanych w wyniku
kontroli – system internetowy, prowadzony przez PIS1 od dnia 01.01.2013 r.) i 163d
(wskazanie laboratoriów do badania jakości wody w kąpieliskach).
Dokładnej analizy ustawy Prawo wodne, należało dokonać z uwagi na fakt, że to zapisy
zawarte w tym dokumencie, stały się podwaliną (i odniesieniem) dla kolejnych,
„branżowych” aktów prawnych. Poza tym, środowiska stricte wodniackie (ratownicze), duży
nacisk kładą na znajomość pozostałych przepisów, a ten akt zdają się pomijać. Jednak kto, jak
nie ratownicy wodni właśnie, winni znać procedury, zasady, definicje i inne kwestie,
1
Państwowa Inspekcja Sanitarna (PIS, zwyczajowa nazwa: sanepid)
6
związane z organizacją i obiegiem prawnym kąpielisk i miejsc wykorzystywanych do
kąpielisk. Każdy, kto chce uchodzić za specjalistę, musi znać przywołane zapisy.
Najważniejszy obecnie dokument – Ustawa o bezpieczeństwie osób przebywających na
obszarach wodnych, wprowadziła ogromną ilość zmian – w tym praw, przywilejów i
obowiązków – nakładanych na różne strony. Począwszy od definicji z art. 2, gdzie wyjaśnia
się rozumienie: obszaru wodnego, wyznaczonego obszaru wodnego, wypadku, ratownictwa
wodnego, ratownika wodnego, miejsca wykorzystywanego do kąpieli, kąpieliska i pływalni.
Dla organizatorów kąpielisk i samych ratowników, wielką zmianą jest bardzo precyzyjne
określenie, kim jest (jakie musi spełniać warunki) ratownik wodny. Zapisy ustawy
„wywróciły” dotychczasowy porządek w tym zakresie. Otóż, ze wszystkich wcześniej
funkcjonujących tytułów (stopni), nadawanych przez WOPR, został w prawnym obrocie
dopuszczony wyłącznie jeden: ratownik wodny. Ustawa kończy erę ratowników młodszych,
ratowników WOPR, starszych ratowników etc. Po odbytym szkoleniu (od 2012 roku), każdy
absolwent, winien otrzymać zaświadczenie (zgodnie z rozporządzeniem w sprawie szkoleń w
ratownictwie wodnym). Zaświadczenie to, stanowi potwierdzenie udziału w szkoleniu
ratowników wodnych i ukończenie tegoż szkolenia, z wynikiem pozytywnym. Zaznaczenia
wymaga to, że obowiązujące przepisy nie upoważniają jakiegokolwiek podmiotu do
nadawania tytułu ratownika wodnego [4].
Ratownikiem wodnym jest osoba, która spełnia łącznie następujące warunki:
1. Posiada wiedzę i umiejętności z zakresu ratownictwa wodnego i technik pływackich;
2. Posiada inne kwalifikacje przydatne w ratownictwie wodnym;
3. Spełnia wymagania określone w art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 8 września 2006 roku o
Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U. Nr 191, poz. 1410, z późn. zm.), tj.:
a) posiada pełną zdolność do czynności prawnych,
b) jest zatrudniona lub pełni służbę w jednostkach współpracujących z systemem –
Państwowe Ratownictwo Medyczne, lub jest członkiem tych jednostek,
c) posiada ważne zaświadczenie o ukończeniu kursu kwalifikowanej pierwszej pomocy i
uzyskaniu tytułu ratownika,
d) jej stan zdrowia pozwala na udzielanie kwalifikowanej pierwszej pomocy;
4. Jest zatrudniona lub pełni służbę w podmiocie uprawnionym do wykonywania
ratownictwa wodnego lub jest członkiem tego podmiotu.
Udział w szkoleniu ratowników wodnych, gwarantuje więc wypełnienie tylko jednego
(pierwszego z wymienionych), z czterech wymogów, stawianych przed ratownikiem
wodnym. Tak więc, aby ukończyć szkolenie ratowników wodnych, z pewnością trzeba być
7
osobą pełnoletnią. Wynika to z faktu, że ratownikiem wodnym może być osoba posiadająca
pełną zdolność do czynności prawnych oraz ukończone szkolenie z zakresu kwalifikowanej
pierwszej pomocy (a tylko osoby pełnoletnie mogą to szkolenie ukończyć). Zatem nadawanie
tytułu (stopnia) młodszego ratownika, ratownika WOPR, pływalni, morskiego itp. – może być
traktowane w kategoriach wewnętrznego systemu szkolenia, ale z pewnością nie jest
szkoleniem ratowników wodnych.
Ustawa w art. 41 ust. 1 i 2, bardzo konkretnie określa, kto zachowuje (posiada)
uprawnienia ratownika wodnego. W związku z wielością wcześniej występujących stopni,
aby nie doprowadzać do konieczności wyrównywania kwalifikacji, doszkalania ratowników
itp. – potraktowano wszystkich ratowników, jako spełniających warunek posiadania wiedzy i
umiejętności z zakresu ratownictwa wodnego i technik pływackich, o ile ukończyli szkolenie
bądź rozpoczęli szkolenie przed wejściem w życie ustawy. Takim zapisem mogą się czuć
skrzywdzeni lub zawiedzeni ratownicy, którzy wcześniej uzyskali stopień starszego
ratownika. Zyskali z pewnością młodsi ratownicy. Każdy bowiem, posiadający jakikolwiek
poziom wiedzy i umiejętności (bez określenia godzinowego, merytorycznego) – wypełnia
pierwszy warunek definicji ratownika wodnego.
Szkolić i certyfikować ratowników wodnych mogą wyłącznie podmioty uprawnione do
wykonywania ratownictwa wodnego. Na chwilę zamykania niniejszego materiału, są to (z
ustawowego zapisu art. 40 – z ważnością uprawnienia do końca 2013 roku):
1. WOPR, z siedzibą w Warszawie, ul. Pytlasińskiego 17,
2. Mazurska Służba Ratownicza (MSR), z siedzibą w Orzyszu,
oraz dziewięć podmiotów, na podstawie decyzji Ministra – bezterminowo:
1. Ratownictwo Wodne Rzeczpospolitej, z siedzibą w Kaliszu
2. Wiesław Borowski Wibor – Ratownictwo Morskie, z siedzibą w Dziwnowie
3. Romuald Kowalski Zakład Handlowo-Usługowy „Romulus”, z siedzibą w
Nowogardzie
4. Ratownictwo Wodne Asekuracja Sp. z .o. o., z siedzibą w Sosnowcu
5. Tomasz Sułkowski, Artur Tokarski, z siedzibą w Ostrowcu Świętokrzyskim
6. Legionowskie Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, z siedzibą w Legionowie
7. Jarocki Tomasz Multi Grupa, z siedzibą w Kątach Wrocławskich
8. „Wodniak” s.c. Biskupski Marek, Dudka Zbigniew, Kina Grzegorz, Rzeźnik
Zbigniew z siedzibą w Słoku (Bełchatów)
9. Mazurskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, z siedzibą w Giżycku [15].
8
Podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa wodnego, mają równe prawa we
wszystkich aspektach dotyczących działania, zawierania umów, szkolenia etc. – jak wcześniej
WOPR.
Istotne, szczególnie z poziomu samorządów, wydaje się to, że żadna jednostka WOPR
(posiadająca odrębny wpis do KRS – czyli odrębną osobowość prawną) – z wyłączeniem
Legionowskiego WOPR, nie posiada uprawnień do wykonywania ratownictwa wodnego, od 1
stycznia 2012 roku, czyli od dnia wejścia w życie ustawy o bezpieczeństwie osób
przebywających na obszarach wodnych. Jest to potwierdzone oficjalnym stanowiskiem MSW,
z którego wynika, że [4]:
Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy „ratownictwo wodne mogą wykonywać Wodne Ochotnicze
Pogotowie Ratunkowe oraz inne podmioty, jeżeli uzyskały zgodę ministra właściwego do
spraw wewnętrznych”.
W obrocie prawnym funkcjonuje jeden podmiot o nazwie własnej takiej, jak w przywołanym
przepisie. Jest to Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe z siedzibą w Warszawie przy ul.
Pytlasińskiego 17, zarejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym pod numerem 50111.
Oczywiście różne jednostki WOPR w kraju „uznają się” za jednostki terenowe WOPR, co jest
niezgodne z prawem, gdyż:
Zgodnie z art. 10 ust. 2 i 3 ustawy – Prawo o stowarzyszeniach nie ma możliwości, aby osoba
prawna powołana do życia jako samodzielne stowarzyszenie lub związek stowarzyszeń była
jednocześnie jednostką terenową innego stowarzyszenia.
Wszystkie, działające w Polsce organizacje, z członem WOPR w nazwie, mogą
współpracować z WOPR w Warszawie, posiadającym uprawnienia, ale:
Jeżeli podmioty te chcą samodzielnie wykonywać ratownictwo wodne i realizować obowiązki i
uprawnienia, jakie ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających
na obszarach wodnych przyznaje podmiotom uprawnionym do wykonywania ratownictwa
wodnego, powinny ubiegać się o uzyskanie zgody na wykonywanie ratownictwa wodnego [4].
Zgodnie z art. 21. ust. 1. Ustawy, organizowanie i finansowanie działań ratowniczych na
wyznaczonym obszarze wodnym, należy do zarządzającego tym obszarem.
Każdy zarządzający wyznaczonym obszarem wodnym może zlecić (art. 21, ust. 3
ustawy), w drodze umowy, organizowanie, kierowanie i koordynowanie działań ratowniczych
wyłącznie podmiotom uprawnionym do wykonywania ratownictwa. Zatem: zarówno
szkolenia, zawierane umowy, wydawane dokumenty – przez jakikolwiek podmiot (poza
WOPR ZG w Warszawie), są obciążone wadami prawnymi – gdyż podmioty te nie mają
właściwego umocowania, wynikającego z ustawy o bezpieczeństwie osób przebywających na
9
obszarach wodnych. Samorządy mogą udzielać dotacji celowych na ratownictwo wodne z
pominięciem otwartego konkursu ofert, jednak wyłącznie podmiotom uprawnionym do
wykonywania ratownictwa wodnego (art. 22, ust. 4 i 5).
Nadzór nad ratownictwem wodnym sprawuje minister właściwy do spraw wewnętrznych
(art. 23. ust.1 Ustawy o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych). Nie
może być mowy o tym, że przedstawiciel jednego podmiotu kontroluje członków, czy też
sposób wykonywania ratownictwa wodnego – przez inny podmiot.
Kolejno wprowadzane rozporządzenia spowodowały wiele zamieszania w środowiskach
ratowniczych. Bardzo różnie jest traktowane i interpretowane pierwsze z nich, tj.
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych [7] w sprawie minimalnych wymagań
dotyczących liczby ratowników wodnych zapewniających stałą kontrolę wyznaczonego
obszaru wodnego (Dz. U. 2012 r. Nr 0, poz. 108), które wyparło wcześniej obowiązujące
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 maja 1997 roku [12] w sprawie określenia
warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kapiących się i
uprawiających sporty wodne (Dz. U. Nr 57, poz.358).
Tab. 1. Porównanie przepisów wcześniej obowiązujących i obecnych
Rozporządzenie Rady Ministrów
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych
z dnia 6 maja 1997 roku
z dnia 23 stycznia 2012
normy zatrudnienia ratowników na poszczególnych rodzajach akwenów
1. w kąpieliskach śródlądowych na 1. w przypadku kąpielisk:
każde 100 m linii brzegowej a) śródlądowych na każde 100 m linii brzegowej
jeden ratownik od strony lądu i
- jeden ratownik wodny od strony lądu i jeden
jeden ratownik od strony lustra
ratownik wodny od strony lustra wody,
wody,
przebywający na łodzi lub platformie
2. na pływalniach dysponujących
umożliwiającej obserwację i umieszczonej poza
nieckami o długości do 25 m strefą dla umiejących pływać,
jeden ratownik,
b) nadmorskich na każde 100 m linii brzegowej 3. na pływalniach dysponujących
trzyosobowe zespoły ratowników wodnych, w
nieckami o długości 25-50 m tym co najmniej jeden ratownik od strony lustra
dwóch ratowników,
wody;
4. na pływalniach dysponujących
2. w miejscach przeznaczonych do kąpieli nieckami o długości powyżej 50 m dwóch ratowników wodnych;
- trzech ratowników,
3. w przypadku pływalni:
5.w kąpieliskach nadmorskich a) dysponującej nieckami basenowymi o długości
trzyosobowe zespoły ratowników
do 25 m - jeden ratownik wodny,
na każde 100 m linii brzegowej.
b) dysponującej nieckami basenowymi o
długości 25-50 m - dwóch ratowników wodnych,
c) dysponującej nieckami basenowymi o długości
powyżej 50 m - trzech ratowników wodnych;
4. w przypadku innych obiektów dysponujących
nieckami basenowymi o łącznej powierzchni
powyżej 100 m2 i głębokości ponad 0,4 m w
najgłębszym miejscu lub głębokości powyżej 1,2
10
m - co najmniej jeden ratownik wodny.
Omawiane rozporządzenie zdaje się wyłącznie dookreślać kwestie dotyczące niecek o
nieregularnych kształtach, czego nie było we wcześniejszych przepisach, jednak spory w
środowisku dotyczą spraw podstawowych, w zasadzie nie zmienionych w najnowszym
prawie.
Najwięcej emocji, budzi zapis § 2 ust. 3. tego rozporządzenia. W pierwszym oglądzie –
zauważa się jedynie słowo „wodny” w odniesieniu do ratownika, pozostałe treści
przeniesiono właściwie w identycznym brzmieniu. Jednak rozumienie tego fragmentu
rozporządzenia to najbardziej istotna kwestia, która rodzi olbrzymie skutki prawne (i
finansowe), gdyż Ministerstwo Spraw Wewnętrznych stoi na stanowisku, że przepis winien
być czytany i interpretowany literalnie to znaczy, że:
1. niecki krótsze niż 25 m wymagają jednego ratownika (często takie baseny znajdują się
w hotelach, przy szkoła etc.),
2. niecki równe 25 metrom i równe 50 metrom – mają być strzeżone przez dwóch
ratowników,
3. niecki dłuższe niż 50 m – potrzebują trzech ratowników.
Powszechnie wiadomo, że na wielu pływalniach o długości równej 25 metrów – służbę
pełni jeden ratownik. Dlaczego? Trudno odpowiedzieć na to pytanie. Przecież wcześniejsze
zapisy brzmiały prawie tak samo – ale prawodawca był inny, i być może w tym tkwi sedno
sprawy.
Ratownicy muszą pamiętać, że to na nich spoczywa obowiązek wynikający z art. 16 ust.
9 ustawy o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych w brzmieniu:
niezwłoczne informowanie zarządzającego, o którym mowa w art. 21 ust. 1, oraz swojego
przełożonego o zagrożeniach bezpieczeństwa osób przebywających na obszarze wodnym;
Zatem, zdając sobie sprawę, że na strzeżonym przez niego basenie winno być np. dwóch, a
nie jeden ratownik – powinien on natychmiast taką informację (najlepiej na piśmie) przekazać
pracodawcy lub przełożonemu.
Najistotniejsza różnica została wprowadzona z uwzględnieniem nieregularnych niecek –
występujących zazwyczaj w parkach wodnych, które wcześniej nie miały dookreślonych
parametrów liczbowych, dotyczących ratowników. Zapis ten (§ 2 ust. 4 rozporządzenia) jest
też dla wielu ratowników i właścicieli akwenów wodnych – dość nieczytelny. Pierwsza część
wskazuje, że jeśli jakakolwiek niecka ma 100 metrów kwadratowych powierzchni i w tym
choć kilka centymetrów powierzchni o głębokości powyżej 40 centymetrów – musi tam być
11
jeden ratownik. Druga część zapisu budzi jednak wątpliwości. Jak należy ją odczytywać?
Otóż: każda niecka – niezależnie od powierzchni, mająca ponad 120 centymetrów głębokości
– winna być strzeżona przez jednego ratownika. Prawodawca miał tu na myśli niewielkie
niecki (np. baseny wylotowe ze zjeżdżalni), które są miejscami o zwiększonym ryzyku dla
uczestników kąpieli i wymagają stałego nadzoru ratownika. Zatem ratownik strzegący innej
niecki – nie może jednocześnie (przy okazji) zapewniać bezpieczeństwa w takim miejscu.
Niemal każdego tygodnia, autorzy otrzymują wiele zapytań od ratowników, zatrudnionych w
różnych miejscach Polski. Wątpliwości dotyczą zarówno uprawnień, kwalifikacji,
nazewnictwa, ale też często obowiązków ratownika, w czasie służby. Kierownicy i inni
zarządzający obiektami wodnymi powinni wiedzieć, że włączanie do obowiązków
ratowników na przykład nauki pływania, w trakcie dyżuru ratowniczego – jest wielce
nieodpowiedzialne. W takiej sytuacji, gdy pracodawca wymusza/nakłada na ratowników
wykonywanie innych czynności, aniżeli te, które służą zapewnieniu bezpieczeństwa osób
przebywających pod ich opieką, może się zakończyć uznaniem wyłącznej ich (pracodawców)
winy za zaistniały wypadek (tragedię) [3].
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 27 lutego 2012 roku w sprawie
wymagań dotyczących wyposażenia wyznaczonych obszarów wodnych w sprzęt ratunkowy i
pomocniczy, urządzenia sygnalizacyjne i ostrzegawcze oraz sprzęt medyczny, leki i artykuły
sanitarne [8], nakłada na zarządzających obszarami wodnymi i organizatorów kąpielisk
szereg wymogów, związanych z zakupem konkretnych rodzajów sprzętu i wyposażenia.
Jedną z ważniejszych kwestii jest konieczność posiadania artykułów medycznych w ilości i
zawartości, jak znana w świecie ratowniczym torba R1. Z tym przepisem trudno jakkolwiek
dyskutować, gdyż w zasadzie składa się ze spisu wymaganych rodzajów sprzętu i środków
ratowniczych, z uwzględnieniem rodzaju akwenu (obiektu).
Istotne zmiany zostały wprowadzone Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych z
dnia 6 marca 2012 r. [9] w sprawie sposobu oznakowania i zabezpieczania obszarów wodnych
oraz wzorów znaków zakazu, nakazu oraz znaków informacyjnych i flag (Dz. U. 2012 r. Nr 0,
poz. 286). Bardzo ważna jest odwrócona kolorystyka oznaczania stref dla niepływających i
pływających (wcześniej strefa dla niepływających oznakowana była bojami w kolorze żółtym
a dla pływających – bojami w kolorze czerwonym). W chwili obecnej, kolory boi
wyznaczający strefy – zamieniono. Przepis ten wprowadził także dwa nowe znaki nakazu –
B1 – nakaz zakładania kamizelek ratunkowych i B2 – nakaz ustawicznego nadzoru nad
dziećmi.
12
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 czerwca 2012 roku [6] w
sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym (Dz. U. z 2012 r. Nr 0, poz. 747) jest w całości
przepisem nowym, przez co także szeroko komentowanym i ocenianym.
Przede wszystkim żywot kończą stare, zakorzenione w świadomości ogółu społeczeństwa
– legitymacje, wydawane przez WOPR. Obecnie, absolwent szkolenia otrzymuje
zaświadczenie – zgodne z wzorem (załącznikiem do rozporządzenia). Po wtóre jest tylko
jeden stopień: ratownik wodny i tylko taki ma prawo świadczenia pracy. Istotna zmiana
dotyczy możliwości powtarzania (dwukrotnego), każdej części egzaminu (testu i części
praktycznej).
Zmienił się, i to istotnie, zestaw praw, przywilejów i wymagań stawianych przed
instruktorem. Wcześniej, aby zostać instruktorem ratownictwa wodnego (lub instruktorem
WOPR), należało przejść wieloetapowe szkolenie, zaliczając kolejne stopnie w ratownictwie.
Bez któregokolwiek poprzedniego szczebla, nie było możliwe uczestniczenie w szkoleniu –
na kolejny. Tak więc instruktorzy byli prawdziwą elitą wśród ratowników. W nowych
przepisach można być instruktorem, nie będąc ratownikiem. Należy jedynie zaliczyć próby
sprawnościowe i testy, takie same jak osoby kończące szkolenie ratowników. Pozytywne
przejście tych egzaminów nie nadaje uprawnień ratownika wodnego, a jedynie dopuszcza do
szkolenia instruktorskiego. Szkolenie trwa 38 godzin i składa się z czterech (niezbyt
wygórowanych) zadań. W szkoleniach instruktorskich WOPR, kadrę stanowili najlepsi
instruktorzy (posiadający tytuły naukowe, doświadczenie szkoleniowe, a także najwyższe
stopnie ratownicze – np. instruktora wykładowcy). Nowe przepisy dopuszczają jako
szkoleniowca (nawet na szkoleniach dla instruktorów) – ratownika wodnego. Musi on jedynie
posiadać przygotowanie pedagogiczne i udokumentowane doświadczenie w działaniach
ratowniczych. Tak skonstruowane prawo, wywołało oburzenie i troskę o jakość wiedzy i
umiejętności adeptów ratownictwa i kadry szkoleniowej.
Dyskusja
Niezależnie od tego, czy prawo nam się podoba, czy też nie – nikt i nic, nie zwalnia nas
od jego respektowania. Bunt w środowisku ratowniczym, swoista konsternacja i niezgoda na
niektóre zmiany, powodują do dzisiaj (ustawa o bezpieczeństwie osób przebywających na
obszarach wodnych weszła w życie 1 stycznia 2012 roku) wielkie zamieszanie i różną
interpretację niektórych zapisów. Ratownictwo Wodne Rzeczpospolitej, jako jeden z niewielu
podmiotów uprawnionych do wykonywania ratownictwa wodnego, jest organizacją
pozarządową, ma strukturę ogólnokrajową i za swoją domenę przyjęło aktywność
szkoleniową, informacyjną i naukową – przed typowym, komercyjnym działaniem
13
(przejmowanie
w
drodze
przetargów
zadań
własnych
samorządów
w
obszarze
bezpieczeństwa na wodach). Od początku naszej pracy spotykamy się z ogromnym
zainteresowaniem rzetelną informacją na wiele tematów. Obiegowe opinie, mity i
nadinterpretacja przepisów wprowadzają bowiem jedynie frustrację i zagubienie wśród
ratowników i pracodawców. Należy dążyć do tego, by jak najszerzej, jednym głosem i z tą
samą wiedzą – docierać do różnych środowisk: wodniaków, samorządowców i zwykłych
obywateli. Nie można się obrażać na przepisy i uważać, że skoro są niedoskonałe [1], to
należy je lekceważyć czy wręcz łamać.
Z pewnością ważne jest, aby w momencie podejścia nowelizacyjnego do wprowadzonych
niedawno aktów, nad ich nowym brzemieniem pochyliły się wszystkie podmioty, pracując
ramię w ramię – na rzecz wspólnej misji – bezpieczeństwa nad wodą i w wodzie.
Bibliografia
1. Michniewicz I., Michniewicz R., 2012. Nowe przepisy dotyczące ratowników wodnych w
przededniu otwarcia sezonu kąpielowego 2012. Bezpieczeństwo Pracy. Nauka i Praktyka,
nr 5, s. 5-6. Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy,
Warszawa.
2. Michniewicz I., Michniewicz R., 2012. Nowelizacja ustawy Prawo wodne w zakresie
organizacji kąpielisk. Sporty Wodne i Ratownictwo Vol. 2, s. 12-22.
3. Michniewicz R., Michniewicz I., 2011. Śmierć na strzeżonym kąpielisku – wina
ratownika czy systemu szkolenia? Bezpieczeństwo Pracy. Nauka i Praktyka, nr 1, s. 2830. Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa.
4. Pismo
Departamentu
Ratownictwa
i
Ochrony
Ludności
Ministerstwa
Spraw
Wewnętrznych Nr DRiOL-NRGW-5503-7/2013 z dnia 9 stycznia 2013 r.
5. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 12 listopada 2002
roku w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków i uprawnień specjalistycznych
organizacji ratowniczych, warunków ich wykonywania przez inne organizacje ratownicze
oraz rodzaju i wysokości świadczeń przysługujących ratownikom górskim i wodnym w
związku z udziałem w akcji ratowniczej. Dz. U. z dnia 22 listopada 2002 r.
6. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 czerwca 2012 roku w sprawie
szkoleń w ratownictwie wodnym. Dz. U. z 2012 r. Nr 0, poz. 747.
7. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23 stycznia 2012 roku w sprawie
minimalnych wymagań dotyczących liczby ratowników wodnych zapewniających stałą
kontrolę wyznaczonego obszaru wodnego. Dz. U. z 2012 r. Nr 0, poz. 108.
14
8. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 27 lutego 2012 roku w sprawie
wymagań dotyczących wyposażenia wyznaczonych obszarów wodnych w sprzęt
ratunkowy i pomocniczy, urządzenia sygnalizacyjne i ostrzegawcze oraz sprzęt medyczny,
leki i artykuły sanitarne. Dz. U. z 2012 r. Nr 0, poz. 261.
9. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 6 marca 2012 roku w sprawie
sposobu oznakowania i zabezpieczania obszarów wodnych oraz wzorów znaków zakazu,
nakazu oraz znaków informacyjnych i flag. Dz. U. z 2012 r. Nr 0, poz. 286.
10. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 kwietnia 2011 roku w sprawie ewidencji
kąpielisk oraz sposobu oznakowania kąpielisk i miejsc wykorzystywanych do kąpieli. Dz.
U. Nr 91, poz. 527.
11. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 8 kwietnia 2011 roku w sprawie prowadzenia
nadzoru nad jakością wody w kąpielisku i miejscu wykorzystywanym do kąpieli. Dz. U.
11.86.478.
12. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 maja 1997 roku w sprawie określenia
warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się i
uprawiających sporty wodne (Dz. U. z dnia 7 czerwca 1997 r.).
13. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo wodne. Dz. U. z 2001 r. Nr 115, poz. 1229, z
późn. zm.
14. Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 roku o bezpieczeństwie osób przebywających na
obszarach wodnych. Dz. U. z 2011 r. Nr 208, poz. 1240.
15. http://msw.gov.pl/portal/pl/781/10073/Ratownictwo_wodne.html
[dostęp
z
dnia
28.01.2013 r.].
Influence of the latest legal regulations
on all entities responsible for safety at water basins
Abstract
Key words: water rescue, law
Ignorance of law does not absolve from the responsibility of abiding by it. When a tragedy
takes place, nobody will be treated leniently only because they were not aware of binding
regulations. Water rescue in Poland, since quite recently, has had quite a new face. For the
15
first time, water rescue group can be proud of their own Act – this is a water basins safety Act
[14]. This law has been supplemented with a number of orders that in detail and with a new
approach described the whole area of water safety.
Implemented changes led to considerable commotion among people dealing with water
safety. The latest regulations impose multiple obligations on various level self governments.
Also, those regulations are very significant for an average citizen, who associated water
rescue only with Volunteer Life Saving Association.
16