ANNA KSIĄŻEK - Czy empatii można się nauczyć, EMPATIA

Temat:
Czy empatii można się nauczyć?
Cel:
Zwrócenie uwagi uczestniczek na rolę emocji i empatii.
Zamierzenia/po zajęciach uczestniczka będzie:
• Potrafiła nazwać odczuwane emocje
• Wiedziała że wszystkie emocje czemuś służą i mogą być przydatne
• Znała sposoby na wyrażanie emocji nie krzywdzące innych
• Potrafiła adekwatnie reagować na emocje innych osób
• Wiedziała czym jest empatia
• Wiedziała czym jest aktywne słuchanie
Dlaczego warto:
W naszym świecie i edukacji dużo mówi się o zdobywaniu wiedzy, coraz mniej jednak o emocjach i
empatii, a przecież są one nieodłącznym elementem naszego życia. Podczas spotkania uczestniczki
będą miały okazję przyjrzeć się swoim emocjom, nazwać je, porozmawiać o wyrażaniu emocji i
adekwatnym reagowaniu na emocje innych osób.
Ilość osób:
8-24
Wiek:
10-13 lat
Miejsce:
Dowolne, spokojne (bez hałasu i rozpraszających dźwięków)
Materiały:
Papier pakowy (lub flipchart), mazaki.
Przebieg:
1. Jak się dziś czuję? - ćwiczenie
Uczestniczki siadają w kole. Zadaniem każdej z nich jest pokazanie, za pomocą mimiki, ewentualnie
gestów, jak się dziś czuje. Starajmy się nie przesadzać z pokazywaniem emocji, nie chcemy stworzyć
ich parodii, ale rzeczywiście odzwierciedlić je w ciele. Zanim przystąpicie do pokazywania warto
poprosić uczestniczki o zamknięcie oczu i zastanowienie się chwilę jak się dziś czują. Podczas
pokazywania mogą pojawić się określenia, które nie są emocjami, np. głód. Porozmawiaj z
uczestniczkami i zastanówcie się: czy głód jest emocją? A jeśli nie, to czym różni się od emocji?
Każda uczestniczka po kolei pokazuje jak się dziś czuje, reszta osób zgaduje. Na koniec spisujemy
wszystkie emocje, jakie się pojawiły oraz dopisujemy te, które nie zostały wspomniane. Zwracamy
uwagę uczestniczek na to, że istnieją cztery główne emocje. Czy uczestniczki potrafią je nazwać?
(strach, złość, smutek, radość). Reszta naszych emocji jest pochodną tych czterech podstawowych.
Czas trwania: 10 min
2. Sąd nad emocjami - dyskusja
Czy możemy podzielić wypisane emocje na dobre i złe? Dzielimy uczestniczki na dwie grupy,
wybieramy jedną z emocji np. złość. Jedna grupa broni złości, druga oskarża. Każda grupa ma chwilę
na przygotowanie argumentów, wybiera również swoją reprezentantkę. Prowadząca pomaga grupom,
jeśli te mają problemy. Czasami argumenty mogą nie być oczywiste (np. złość pomaga nam
podejmować działania i zmieniać rzeczy wokół siebie; radość może spowodować, że innym osobom,
które nie mają tego co my będzie przykro). Dyskusję możemy przeprowadzić na zasadzie „gorącego
krzesła”: na środku sali stoją trzy krzesła, po jednym na przedstawicielkę każdej grupy i jedno puste,
na którym mogą usiąść inne uczestniczki jeśli mają ochotę coś dodać. Puste krzesło służy jednak tylko
do wyrażania pojedynczych argumentów, nie można zostać na nim dłużej. Każda dyskusja trwa
maksymalnie 5 minut, po czym przechodzimy do następnej emocji. Warto zmienić skład grup, które
bronią i oskarżają. Dobrze jest przeprowadzić sąd przynajmniej nad jedną emocją stereotypowo
uważaną za negatywną (np. złość) i jedną stereotypowo pozytywną (np. radość). Podsumowując
koniecznie zwracamy uwagę na to, że emocje same w sobie nie są złe ani dobre i wszystkie do czegoś
służą. Natomiast dobry albo zły może być sposób wyrażania emocji.
Czas trwania: 15 min
3. Wyrażanie emocji – praca w grupach
Podziel uczestniczki na cztery kilkuosobowe grupy. Każda grupa otrzymuje jedną z 4 podstawowych
emocji (złość, strach, smutek, radość). Zadaniem każdej grupy jest zastanowić się jak możemy
wyrazić daną emocje w sposób, który nie zrobi nikomu krzywdy, a jednocześnie pozwoli nam poczuć
się lepiej? Grupy mają 7 minut na wykonanie zadania, następnie każda grupa ma 2 minuty na
zaprezentowanie wypracowanych sposobów. Może inne grupy będą chciały coś uzupełnić?
Czas trwania: 15 min
4. Reagowanie na emocje – praca w grupach
Pozostańcie w 4 grupach. Będziecie dalej pracować nad daną emocją. Jeśli chcecie, możecie na czas
kolejnego zadania zamienić się emocjami. Zastanówcie się teraz co można zrobić, kiedy Wasz kolega
albo koleżanka czuje daną emocje. Jak możemy zareagować? Co by pomogło? Pamiętajcie o tym, że
nie każdej osobie pomaga to samo. Następnie wybierzcie jeden z wypisanych przez Was sposobów i
przygotujcie scenkę, w której zaprezentujecie trafną według Was reakcję.
Następnie każda grupa odgrywa przygotowaną scenkę, reszta zastanawia się czy ta reakcja pomogła
osobie odczuwającej daną emocje? Zwróćcie uwagę na radość, czasem wydaje się że reagowanie na
czyjąś radość jest proste, często okazuje się jednak, że i tam pojawiają się różne pytania i wątpliwości.
Podzielcie się również innymi sposobami reagowania wypracowanymi w grupach.
Czas trwania: 20 min
5. Kiedy jestem smutna lubię… - zabawa
Poniższa zabawa może być wykorzystana w tym momencie spotkania, lub w jakimkolwiek innym
kiedy poczujemy, że uczestniczki mają potrzebę ruchu.
Korzystamy ze znanej zabawy „wszyscy ci, którzy”. Siadamy w kręgu, najlepiej na krzesłach. W
wersji podstawowej zabawy na środku stoi jedna osoba, która zaczyna zdanie: „wszyscy ci którzy…” i
kończy je w dowolny sposób np. … lubią czekoladę. Wówczas wszyscy ci, którzy lubią czekoladę
zamieniają się miejscami. Miejsca szuka również osoba wypowiadająca zdanie. Ostatecznie więc
zostanie jedna uczestniczka bez miejsca i ta mówi kolejne zdanie zaczynające się od „wszyscy ci
którzy…”. W naszej zmodyfikowanej wersji osoba na środku zaczyna zdanie: kiedy jestem smutna
lubię… (np. słuchać muzyki). Wówczas wszystkie osoby, które też lubią słuchać muzyki kiedy są
smutne zamieniają się miejscami. Oczywiście emocje można zmieniać, np. kiedy jestem
zdenerwowana/przestraszona/szczęśliwa, itd.
Warto zwrócić uwagę na to, że każda z nas lubi inne rzeczy kiedy jest smutna/zdenerwowana/radosna.
Czas trwania: 5 min
6. Posłuchaj – praca w parach
Jedną z metod, która pozwala nam prawidłowo reagować na swoje własne emocje oraz emocje innych
osób jest słuchanie, prawdziwie i aktywne słuchanie. Żeby móc dobrze słuchać trzeba na samym
początku zatrzymać się i wyciszyć. Uspokoić oddech. Odciąć się od innych myśli i impulsów i
całkowicie skoncentrować na osobie, którą chcemy wysłuchać. Nie przerywajmy, wysłuchamy
dokładnie jej historii i potem dopiero, jeśli będzie taka potrzeba, odpowiedzmy. Unikajmy wszelkiego
rodzaju oceny i rad. Spróbujcie zrobić to w parach. Spróbujcie najpierw razem wspólnie wyciszyć się i
skoncentrować na oddechu, skupić się. Potem odwróćcie się do koleżanki, z którą jesteśmy w parze.
Zdecydujcie, która z Was pierwsza opowie wybraną historie. To może być historia z wczoraj, a może
z odległej przeszłości. Może miła, może niemiła. Może jakaś wycieczka, urodziny, ciekawe spotkanie,
a może jakieś rozczarowania czy coś co wywołało Waszą złość. Opowiedzcie o tym. Zadaniem
drugiej osoby jest słuchanie. Na koniec może dopytać osobę mówiącą o emocje. Pomóc jej nazwać te
emocje korzystając z ćwiczeń, które wykonałyście wcześniej podczas spotkania. Następnie
zamieniamy się rolami. Każda osoba ma 3 minuty na opowiedzenie swojej historii. Całe ćwiczenie
podsumujcie w kręgu. Jak się czułyście słuchając i będąc słuchanymi?
Czas trwania: 15 min
6, Podsumowanie
Podsumujcie dzisiejsze spotkanie. Czego się nauczyłyście? Porozmawiajcie chwilę o empatii. Czym
dla Was jest empatia? Czy bazując na wykonywanych dziś ćwiczeniach myślicie, że empatii można
się nauczyć? Jak możemy ją trenować?
10 min
Zadania dodatkowe:
1. Zapytaj 5 wybranych osób o to czym dla nich jest empatia. Jeśli wykonujecie zadanie w
grupie, niech każda z Was zada pytanie 5 osobom, porównajcie uzyskane odpowiedzi.
2. Przez tydzień, codziennie wieczorem zapisuj jak się czułaś danego dnia. Nazwij konkretne
emocje.
3. Jak można rozwijać empatię? Stwórzcie listę pomysłów na to, jak możecie rozwijać w sobie
empatię
4. Znajdźcie osobę lub organizację, której warto pomóc. Zastanówcie się czego byłoby jej
potrzeba? Co Wy możecie zrobić? I zróbcie to!
5. Rozejrzyjcie się wokół siebie. Czy w Waszej grupie, klasie, w Waszym otoczeniu są jakieś
osoby, które częściej niż inne odczuwają smutek, strach lub złość? Jak myślicie, dlaczego tak
się dzieje? Co mogłybyście zrobić żeby im pomóc?
6. Przez kolejny miesiąc przynajmniej raz w tygodniu porozmawiajcie o Waszych emocjach.
Rozpoczynajcie Wasze spotkania od rundki, w której każda osoba opowie o tym jak się w
danej chwili czuje.
Bibliografia:
startempathy.org
Przygotowanie scenariusza:
Anna Książek – psycholożka, trenerka, związana z takimi organizacjami jak Ashoka, ZHP czy
Amnesty International. Koordynatorka projektów społecznych, obecnie w podróży dookoła świata:
exchangebabel.com.