docZagospodarowanie jabłek w Polsce w ostatnim 40
download 
Reklamacja Transkrypt
Zagospodarowanie jabłek w Polsce w ostatnim 40
ZESZYTY NAUKOWE INSTYTUTU SADOWNICTWA I KWIACIARSTWA im. SZCZEPANA PIENIĄŻKA TOM 17 2009 ZAGOSPODAROWANIE JABŁEK W POLSCE W OSTATNIM 40-LECIU The utilization of apple production in Poland in the last 40 years Piotr Brzozowski Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa im. Szczepana Pienią żka ul. Pomologiczna 18, 96-100 Skierniewice e-mail: [email protected] ABSTRACT The aim of this work was to define the changes in the utilization of apple production in Poland in the years 1961-2008. This period includes 29 years of planned economy and 19 years of market economy. The main source of data for this study were publications of Polish Central Statistical Office (GUS), FAO, and the Institute of Agricultural and Food Economics in Warsaw (IERiGŻ). The percentage of apples used for processing increased from 50% in the 1980’s to about 70% in the 1990’s to 80% at the beginning of the new century. Apple consumption per capita did not vary much in the years 1961-2008. However, the consumption of all kinds of fruit increased by about 40% during this period in line with the increase in the average monthly salary. The consumption of apples on the domestic market was much more evenly distributed throughout the year in market economy times. Further growth in apple production in Poland will be possible through increases in fresh fruit exports and in processing, and through better balancing of the seasonality of consumption. At present, locally grown apples in Poland are on sale all year round, however, their supply in the summer season could be augmented. Key words: apple utilization, apple consumption, processing, export WSTĘP W roku 2008 produkty ogrodnictwa stanowił y okoł o 20% wartoś ci eksportu rolno-spożywczego oraz okoł o 2% wartoś ci polskiego eksportu ogół em, w tym na owoce i ich przetwory o ł ącznej wartoś ci 1 277,7 mln euro, przypadał o odpowiednio 11,3% i 1,1%. Spoś ród wszyskich 42 Zeszyty Naukowe Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa im. Szczepana Pienią ż ka, tom 17 gatunków owoców w Polsce najważniejsze znaczenie gospodarcze mają jabł ka. Jabł onie uprawia sięna powierzchni okoł o 170 tys. ha, natomiast na pozostał e gatunki sadownicze przypada okoł o 230 tys. ha. Wartoś ć produkcji towarowej owoców w roku 2008 wynosił a okoł o 4,5 mld zł otych, w tym jabł ek okoł o 1,5 mld zł . Wartoś ćeksportu jabł ek i ich przetworów w roku 2008 wynosił a 367,3 mln euro, co stanowił o 29% wartoś ci eksportu owoców i ich przetworów. W latach 60. do sł abszych stron polskiego sadownictwa zaliczano: ekstensywnoś ć , rozdrobnienie i rozproszenie, brak specjalizacji, przypadkowy dobór odmian i niski poziom agrotechniki (Pieniąż ek 1959; Zaliwski 1962). Straty w plonach jabł ek spowodowane niewł aś ciwąochronądrzew przed chorobami i szkodnikami wynosił y 20-60% (Borecki 1963, 1968). W latach urodzaju bardzo zróżnicowane odmianowo i jakoś ciowo jabł ka trudno był o sprzedać, stą d duż ąich czę ś ćprzerabiano w gorzelniach na alkohol (Kubiak 1972). Rozwojowi produkcji jabł ek w Polsce nie towarzyszyłrównoległ y wzrost zaplecza magazynowego oraz rozwój organizacji obrotu i przechowalnictwa (Kubiak 1972). Krusze (1964) szacował a w tym okresie straty w produkcji i przechowywaniu na poziomie 10% zbiorów. Z badań Pawł owskiego (1970) wynika, że w latach 1964-1968 ubytki jabł ek w przechowalniach kształ tował y sięna poziomie od 4% do 20%, a koszty ubytków stanowił y 50% ogólnych kosztów przechowywania. Cegł owski (1971) szacowałw tym okresie straty w przechowywaniu na poziomie 20%. Pienią żek (1979) postulował zwię kszenie z pomocąpaństwa nakł adów inwestycyjnych na budowę nowoczesnych chł odni. Spoż ycie owoców charakteryzuje się : zróż nicowaniem poziomu i struktury asortymentowej w róż nych typach społ eczno-ekonomicznych i grupach wiekowych gospodarstw domowych, duż ąsezonowoś cią, mał ą różnorodnoś ciągatunkowąoraz zmniejszają cym sięznaczeniem produkcji rodzimej (Adamczyk 2002). Istotny jest udziałsamozaopatrzenia ludnoś ci w owoce, który wynosi 20% (Ciechomski 2004). Najwięcej jabł ek eksportowano po roku 2000, okoł o 400 tys. ton rocznie. W porównaniu z innymi krajami UE, gł ównym atutem jabł ek eksportowanych z Polski jest niska cena, podobnie jak w przypadku koncentratu jabł kowego (Ciechomski 2004). Zagospodarowanie jabł ek w Polsce w ostatnim 40-leciu 43 Celem pracy był a analiza zagospodarowania jabł ek w Polsce w odniesieniu do spożycia owoców, przetwórstwa, eksportu i importu w latach 1961-2008. MATERIAŁI METODY Materiałdo badaństanowił y dane Gł ównego Urzę du Statystycznego, Centralnego Oś rodka Badawczo-Rozwojowego Ogrodnictwa, Centrum Informacji Handlu Zagranicznego oraz Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnoś ciowej. Spoż ycie jabł ek opisano na podstawie badań budż etów rodzin pracowniczych, ta grupa bowiem jest najliczniejsza i w duż ej mierze decyduje o poziomie popytu na jabł ka. Badania spoż ycia owoców w tej grupie osób sąprowadzone przez GUS od roku 1961. Za podstawowy okres badańprzyję to lata 1961-2008, okres ten podzielono na okres gospodarki centralnie planowanej, od roku 1961 do roku 1989, oraz okres gospodarki rynkowej, od 1990 roku do 2008 roku. Do oceny trendu zmian spoż ycia owoców, jabł ek i ś redniego miesięcznego wynagrodzenia w latach 1961-2008 użyto metody regresji liniowej. Dynamikęzmian okreś lono wartoś ciąwspół czynnika regresji (byx), a moc zwią zku pomiędzy zmiennymi wartoś ciąwspół czynnika korelacji. Biorąc pod uwagęwysoki poziom inflacji w analizowanym okresie, wysokoś ć ś redniego miesięcznego wynagrodzenia przeliczono na USD wedł ug kursów NBP. WYNIKI I DYSKUSJA Spoż ycie jabł ek w Polsce Spoż ycie owoców w okresie gospodarki centralnie planowanej (19611989) wynosił o ś rednio 32,2 kg na jednego mieszkańca, z czego ponad 60% stanowił o spożycie jabł ek wynoszą ce 19,6 kg. W okresie gospodarki rynkowej (1990-2008) spoż ycie owoców w Polsce wynosił o ś rednio 44,4 kg na 1 mieszkańca, ale jabł ka stanowił y jużw tym tylko 45%, tj. ś rednio 19,3 kg. Na podstawie spożycia jabł ek można wnioskować , że Polska doł ączył a do krajów rozwinię tych, ponieważw Polsce spożycie jabł ek ś wież ych spada. W 2008 roku zmniejszył o siędo 15 kg na miesz- 44 Zeszyty Naukowe Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa im. Szczepana Pienią ż ka, tom 17 kańca. Zjawisko to wcześ niej obserwowano w USA, Niemczech i innych krajach rozwinię tych gospodarczo. Wielu autorów postuluje zwię kszenie konsumpcji jabł ek w Polsce do okoł o 22 kg na mieszkańca ze wzglę dów ekonomicznych, dietetycznych i zdrowotnych (Makosz 2009). W latach 1990-2008 spoż ycie owoców ogół em w Polsce wzrastał o ś rednio rocznie o 0,78 kg. O przyroś cie spożycia w tym okresie decydował a gł ównie konsumpcja owoców poł udniowych, ich udziałw strukturze spożycia wzrósłz 12% w roku 1990 do 28% w roku 2008. Tabe la 1 Wartoś ćwspół czynnika regresji liniowej b yi xi , współ czynnika korelacji r yi xi oraz współ czynnika determinacji D% dla zależ noś ci podanych w tabeli – Values of linear regression coefficient, correlation coefficient and determination coefficient for the pairs of variables given in the table Wyszczególnienie badanych zależ noś ci by i xi Relationships tested Wynagrodzenie miesię czne w USD – Y1 14,112 Average monthly salary in USD USD/rok Lata – Years – X1 Spoż ycie owoców ogół em – Y2 0,449 Consumption of all kinds of fruit kg/rok Lata – Years – X1 Spoż ycie jabł ek – Apple consumption – Y3 0,050 kg/rok Lata – Years – X1 Spoż ycie owoców ogół em – Y2 Consumption of all kinds of fruit 0,022 Wynagrodzenie miesię czne w USD – X2 kg/1 USD Average monthly salary in USD Spoż ycie jabł ek – Apple consumption – Y3 -0,0003 Wynagrodzenie miesię czne w USD – X 2 kg/1USD Average monthly solary in USD Objaś nienia – Explanation: D%= r 2 yi xi ryi xi D% 0,786** 61,79 0,714** 51,02 0,189NI 3,57 0,633** 40,01 -0,086NI 0,01 x 100% ** – poziom istotnoś ci 5% – significant at α=0.05 NI – nie istotnie – NS Źródł o: obliczenia wł asne na podstawie danych GUS – Source: own calculations based on GUS statistics Wynagrodzenie i spożycie owoców ogół em rosł y sukcesywnie w latach 1961-2008, natomiast spożycie jabł ek, wnioskują c z linii trendu, się nie zmienił o (rys. 1). W okresie tym ś redni roczny wzrost Zagospodarowanie jabł ek w Polsce w ostatnim 40-leciu 45 60 1400 50 1200 y = 0,4487x + 25,08 1000 40 800 30 y = 14,114x - 78,043 USD kg/mieszkańca/ kg per person wynagrodzenia wynosił14,1 dolara, a spoż ycie owoców wzrastał o w tempie okoł o półkilograma rocznie (tab. 1). Wynagrodzenie i spożycie owoców sąwysoce istotnie skorelowane z czasem, natomiast nie ma takiej korelacji dla spożycia jabł ek. Spożycie owoców w Polsce rosł o wraz ze wzrostem dochodów ludnoś ci, ponieważwysokoś ćś redniego miesięcznego wynagrodzenia i roczna konsumpcja owoców sąz sobąwysoce istotnie skorelowane. Korelacja spożycia jabł ek z wysokoś cią ś redniego miesięcznego wynagrodzenia okazał a sięnie istotna. 600 20 400 y = 0,0504x + 17,901 10 200 0 1 96 1 1 96 2 1 96 3 1 96 4 1 96 5 1 96 6 1 96 7 1 96 8 1 96 9 1 97 0 1 97 1 1 97 2 1 97 3 1 97 4 1 97 5 1 97 6 1 97 7 1 97 8 1 97 9 1 98 0 1 98 1 1 98 2 1 98 3 1 98 4 1 98 5 1 98 6 1 98 7 1 98 8 1 98 9 1 99 0 1 99 1 1 99 2 1 99 3 1 99 4 1 99 5 1 99 6 1 99 7 1 99 8 1 99 9 2 00 0 2 00 1 2 00 2 2 00 3 2 00 4 2 00 5 2 00 6 2 00 7 2 00 8 0 spoż ycie jabł ek w kg/ apple consumption in kg spoż ycie owoców ogół em w kg/ consumption of all fruits in kg ś rednia miesię czna pł aca w USD/ average monthly salery in USD Źródł o: obliczenia wł asne na podstawie danych GUS – Source: own calculations based on GUS statistics Rysunek 1. Linie trendu dla spoż ycia jabł ek i owoców ogół em oraz ś redniego miesię cznego wynagrodzenia w latach 1961-2008 – Trend lines for the consumption of apples, total consumption of all kinds of fruit, and average monthly salary in the years 1961-2008 Ciekawym przykł adem sąStany Zjednoczone, gdzie w okresie 100letnim, w miaręwzrostu zamoż noś ci społ eczeństwa, popyt na jabł ka spadł z 30,1 kg w latach 1910-1911 do 8,2 kg w latach 2005-2006 (wedł ug raportów USDA). Oznaczał oby to, że jabł ka sątam dobrem niższego rzędu. 46 Zeszyty Naukowe Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa im. Szczepana Pienią ż ka, tom 17 W Polsce przyjęł o sięokreś laćjabł ka i ogólnie owoce jako dobra wyż szego rzę du (Adamczyk 2002). lipiec – July czerwiec – June 20 sierpień– August 15 maj – May wrzesień– September 10 5 kwiecień– April marzec – paź dziernik – October 0 March listopad – November luty – February grudzień– December styczeń– January 1965/1966 1975/1976 Źródł o: dane GUS – Source: GUS statistics Rysunek 2. Spoż ycie jabł ek w poszczególnych miesią cach roku w latach 1965/1966 i 1975/1976 w Polsce w % rocznego spoż ycia – Consumption of apples in each month of the year in 1965/1966 and 1975/1976 in Poland in percentages of annual consumption Spoż ycie jabł ek w latach 1965-1966 w Polsce charakteryzował o się bardzo duż ąsezonowoś cią . W maju i czerwcu prawie w ogóle nie konsumowano jabł ek, natomiast prawie jedna piąta rocznego spożycia przypadał a na październik, a po kilkanaś cie procent przypadał o na wrzesień i listopad. W ostatnim kwartale roku konsumowano ponad poł owę rocznej iloś ci jabł ek. Sezonowoś ćspoż ycia jabł ek w latach 1975/1976 praktycznie sięnie zmienił a w porównaniu z latami 1965/1966 (rys. 2). Rozkł ad sezonowoś ci spoż ycia jabł ek zmieniłsięzasadniczo po 30 latach. Spoż ycie to stał o sięduż o bardziej równomierne, jedynie dwa miesiące charakteryzował y się wyraź nie mniejszą konsumpcją, tj. czerwiec i lipiec (Ostrowska 2006). Wyraź na poprawa w wyrównaniu Zagospodarowanie jabł ek w Polsce w ostatnim 40-leciu 47 spożycia jabł ek jest widoczna równieżpomię dzy latami 1993 a 2004 (rys. 3). W roku 1993 38% rocznej iloś ci konsumowanych jabł ek przypadał o na I pół rocze, a 62% na II, w roku 2004 był o to odpowiednio 50,5% i 49,5%. Wzrosł o takż e spoż ycie w czerwcu z 1,7% rocznego spożycia w 1993 do 2,7% w 2004 roku lipiec – July 15 czerwiec – June sierpień– August 10 maj – May wrzesień– September 5 kwiecień– April paź dziernik – October 0 marzec – March listopad – November luty – February grudzień– December styczeń– January 1993 2004 Źródł o/Source: Ostrowska B. 2006 Rysunek 3. Spoż ycie jabł ek w poszczególnych miesią cach roku w latach 1993 i 2004 w Polsce w % rocznego spoż ycia – Consumption of apples in each month of the year in 1993 and 2004 in Poland in percentages of annual consumption Do podobnych wniosków odnoś nie sezonowoś ci spoż ycia jabł ek doszł a Trębacz (2000), która podaje, że w czerwcu roku 2000 spożycie osiągnę ł o 3,25% rocznego spożycia. W latach 1965/1966 i 1975/1976 w Polsce nie odnotowywano spożycia jabł ek w czerwcu. Spożycie jabł ek w październiku spadł o natomiast z prawie 20% do 7,1%. Przetwórstwo i rynek krajowy W okresie gospodarki planowej okoł o 50% zbiorów jabł ek kierowano przez uspoł eczniony skup na przetwórstwo. Pozostał e 30-50% przezna- 48 Zeszyty Naukowe Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa im. Szczepana Pienią ż ka, tom 17 czano na zaopatrzenie rynku w stanie ś wieżym. Z powodu niedoinwestowania bazy przechowalniczej wystę pował y duż e straty – okoł o 20%, zarówno w przechowywaniu, jak i w obrocie. Dlatego tak waż na był a rola przetwórstwa w zagospodarowaniu zbiorów, zwł aszcza w latach urodzaju. Z jabł ek produkowano na skalęprzemysł owąspirytus (w latach 1958 i 1960 zagospodarowano w ten sposób po 80 tys. ton), kompoty, wina i marmolady. Pod koniec lat 60. rozpoczęto na skalęmasowąprodukcję soku zagę szczonego z jabł ek, nazywanego koncentratem. Szczególnie duży rozwój przetwórstwa jabł ek nastą piłw latach 80. i 90. W latach 60. nastą piłrozwój spół dzielczoś ci, która stał a sięważnym odbiorcąjabł ek. Podobnie jak w poprzednim okresie większoś ćowoców sprzedawano na targowiskach i w mał ych sklepach. W latach 70. zainstalowano duże linie przetwórcze, np. w zakł adach „Hortex” i na dużą skalęrozpoczęto produkcjękoncentratu. Udziałprzetwórstwa w zbiorach w latach 70. osią gał30-40%, a w latach 80. – 50%. W okresie rynkowym produkcja i eksport koncentratu jabł kowego nadal rosł y, osią gają c nawet 200 tys. ton rocznie. Od poł owy lat 90. stopniowo wzrastał a sprzedaż jabł ek w supermarketach, choćobrót na targowiskach hurtowych i detalicznych nadal odgrywałznaczą cąrolę . W okresie rynkowym zmniejszył a sięzasadniczo rola spół dzielczoś ci w obrocie jabł kami. W latach 1961-2008 iloś ćprzetwarzanych jabł ek wzrosł a z 76 tys. ton do okoł o 2000 tys. ton, tj. okoł o 25-krotnie. W okresie tym udział przetwórstwa w zbiorach jabł ek ogół em systematycznie wzrastał . W latach 80. wynosiłon okoł o 50%, w latach 90. okoł o 70%, a ostatnio okoł o 80%. Przyją wszy zbiory jabł ek ostatnich lat na poziomie okoł o 2 mln ton, na koncentrat był oby przerabiane ok.1,6 mln ton, a 400 tys. ton pozostawał oby na eksport w stanie ś wieżym i konsumpcjęw kraju. Wynika z tego, że brakuje jabł ek na konsumpcjęw kraju, która wedł ug badań budżetów gospodarstw domowych GUS powinna wynosićokoł o 750 tys. ton. Specjaliś ci wytł umaczenie dla tej niezgodnoś ci widząw niedoszacowaniu zbiorów jabł ek, zwł aszcza tych ze starych, mał ych sadów nietowarowych i ogrodów przydomowych. Ellinger (1999, 2007) w podobny sposób tł umaczy niezgodnoś ci w bilansie jabł ek w Niemczech. Ponadto w Polsce prawdopodobnie nie rejestrowano wszystkich jabł ek importowanych w celach przetwórczych. Zagospodarowanie jabł ek w Polsce w ostatnim 40-leciu 49 Eksport jabł ek Dynamiczny rozwój eksportu jabł ek ś wieżych i koncentratu jabł kowego nastą piłpo roku 2000. W latach 2005-2006 okoł o 11% ś wiatowej produkcji jabł ek był o eksportowane w stanie ś wieżym, natomiast w Polsce w tym okresie był o to ś rednio 18%. W latach 60. eksport jabł ek ś wieżych byłbardzo niski i wynosił ś rednio okoł o 13,4 tys. ton. W roku 2008 wzrósłdo 371 tys. ton, czyli okoł o 30-krotnie. Szacuje się, że w roku 2009 przekroczy on rekordowy dotychczas poziom 600 tys. ton (gł ównie dzięki wysokim zbiorom w 2008 roku). W latach 1982-1986 eksport jabł ek ś wież ych rozwijałsię dynamicznie, przekraczają c 200 tys. ton; na przykł ad w 1985 był o to 205 tys. ton, a w 1986 – 224 tys. ton. Gł ównym odbiorcąjabł ek w tym okresie byłZwiązek Radziecki. Eksport jabł ek ś wieżych zmniejszyłsię nagle w roku 1987 w wyniku szkód mrozowych, a także w późniejszych latach transformacji gospodarczej – 1989 i 1990. W latach 90. Rosja nadal pozostawał a znaczącym odbiorcąpolskich jabł ek. W okresie tym eksport jabł ek ś wieżych nie byłzbyt wysoki w stosunku do wielkoś ci produkcji i wynosiłokoł o 100 tys. ton Eksport jabł ek ś wież ych i w postaci koncentratu byłgł ównym stymulatorem rozwoju produkcji jabł ek w Polsce po roku 1990. W latach 2001-2005 na zagranicznych rynkach lokowano rocznie ś rednio 1892 tys. ton jabł ek ś wież ych i przetworzonych (w przeliczeniu na ś wież e), co stanowił o 81,4% zbiorów tych owoców (Kubiak 2007). Podobnie jak w przypadku przetwórstwa występuje tu trudnoś ć w zbilansowaniu eksportu ze zbiorami i spożyciem w kraju. Udział ł ą cznego eksportu (tzn. eksportu jabł ek ś wieżych i koncentratu w przeliczeniu na owoce ś wież e) w zbiorach jabł ek w latach 2000-2005 jest zawyżony, przekracza bowiem 90%. Wedł ug opinii fachowców z branży, prawdopodobną przyczyną, oprócz wspomnianego już w przypadku przetwórstwa niedoszacowania zbiorów z sadów nietowarowych, jest nieuwzglę dnianie importu do Polski jabł ek przemysł owych z Biał orusi, Sł owacji, Litwy i Ukrainy. Innąprzyczynąmoże byćniedoszacowanie reeksportu koncentratu. Import koncentratu jabł kowego do Polski byłznaczą cy, na co wskazuje rok 2005, kiedy zaimportowano do Polski okoł o 48 tys. ton tego produktu, co stanowi odpowiednik okoł o 400 tys. ton jabł ek. 50 Zeszyty Naukowe Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa im. Szczepana Pienią ż ka, tom 17 Gł ównym odbiorcąjabł ek z Polski pozostaje Rosja, na przykł ad w latach 2003-2005 sprzedawano tam jabł ka na sumęokoł o 175 mln zł rocznie, co stanowił o poł owęwpł ywów z eksportu jabł ek ś wieżych. Do krajów nowych czł onków UE sprzedawano w tym okresie za okoł o 70 mln złrocznie, do starych (UE-15) za 35 mln zł , tj. za nieco wię cej niżjedna dziesiąta wpł ywów uzyskanych z eksportu jabł ek ś wieżych. W latach 2002-2008 uzyskiwano ś rednio z eksportu jabł ek ś wieżych 367,9 mln zł . Znaczne wpł ywy, przekraczają ce wartoś ćeksportu jabł ek ś wieżych, uzyskiwano w tym okresie z eksportu koncentratu jabł kowego, był o to ś rednio 752,6 ml złrocznie. Jeś li przyją ć(wedł ug danych IERiGŻ i cen producenta) wartoś ćś redniej rocznej produkcji (towarowej) jabł ek w Polsce w tych latach na 1-1,5 mld zł otych, to udziałw niej eksportu musiał znacznie przekraczać50%. Dla porównania udziałprodukcji eksportowej w wytwarzaniu PKB w Polsce w tym okresie wynosiłokoł o 30%. Import jabł ek Import jabł ek ś wieżych nie jest dużąkonkurencjądla rodzimej produkcji, ponieważjabł ka sprowadza sięprzeważnie z pół kuli poł udniowej w okresie wczesnoletnim. Sąto gł ównie odmiany jabł ek nie wystę pują ce w Polsce, jak na przykł ad ‘Granny Smith’. Do roku 1990 import jabł ek do Polski praktycznie nie wystę pował . W roku 1990 zaimportowano 9,8 tys. ton jabł ek, a w roku 1993 odnotowano najwyż szy import jabł ek deserowych – 45,4 tys. ton. W latach 1997-2006 import jabł ek do Polski stanowiłtonaż owo okoł o 8% eksportu jabł ek z Polski, wartoś ciowo jednak – 22,2% eksportu. Wynika z tego, ż e w okresie 1997-2006 cena eksportowa jabł ek stanowił a tylko 44% ceny importowej. W latach 2005 i 2006 dysproporcje te znacznie zmniejszył y sięi cena eksportowa stanowił a już okoł o 90% ceny importowej. W przeliczeniu na jednego mieszkańca w latach 1997-2008 importowano ś rednio 0,5 kg rocznie, przy ś rednim spożyciu w tym okresie wynoszą cym 19,4 kg. Jabł ka importowane są ważnąpozycjąw wydatkach okreś lonej grupy gospodarstw domowych, gdyżsąone znacznie droż sze od krajowych (Ciechomski 2000). Zagospodarowanie jabł ek w Polsce w ostatnim 40-leciu 51 PODSUMOWANIE 1. W okresie 1961-2008 spoż ycie jabł ek w przeliczeniu na 1 mieszkańca nie uległ o zmianie, natomiast spożycie owoców ogół em wzrastał o ś rednio rocznie o 0,45 kg na mieszkańca. Średnie miesię czne wynagrodzenie w tym okresie rosł o w tempie 14,1 USD/mieszkańca/rok. Wysokoś ćś redniego miesię cznego wynagrodzenia i wielkoś ćrocznej konsumpcji owoców sąz sobąwysoce istotnie skorelowane. Korelacja spożycia jabł ek z wysokoś ciąś redniego miesię cznego wynagrodzenia okazał a sięnieistotna. 2. Spoż ycie jabł ek w latach gospodarki centralnie planowanej w Polsce charakteryzował o się bardzo dużą sezonowoś cią , w maju i czerwcu prawie w ogóle ich nie konsumowano, natomiast 20% rocznego spożycia przypadał o na październik, a po kilkanaś cie procent na listopad i wrzesień. Po trzydziestu latach spożycie jabł ek stał o sięduż o bardziej równomierne, pozostał y tylko dwa miesiące z wyraź nie mniejszym spożyciem – czerwiec i lipiec. 3. Udziałprzetwórstwa w zbiorach jabł ek w analizowanym 40-leciu wzrastał . W latach 80. wynosiłon okoł o 50%, w latach 90. okoł o 70%, a ostatnio okoł o 80%. 4. Eksport jabł ek w stanie ś wież ym i w postaci koncentratu był istotnym czynnikiem stymulują cym rozwój produkcji jabł ek w Polsce, szczególnie w okresie gospodarki rynkowej. W latach 2002-2008 udział eksportu w wartoś ci ś redniej rocznej produkcji jabł ek w Polsce znacznie przekraczał 50%, podczas gdy udział eksportu wszystkich dóbr w wytwarzaniu PKB wynosiłokoł o 30%, co ś wiadczy o wysoce proeksportowym charakterze produkcji jabł ek w Polsce. 5. Dalszy rozwój produkcji jabł ek w Polsce moż e nastą pićgł ównie przez zwię kszenie eksportu i przetwórstwa. Możliwe jest takż e zwię kszenie konsumpcji jabł ek w okresie wiosenno-letnim, gdy jest ona nadal dużo mniejsza niżw pozostał ych miesią cach. LITERATURA A d a m c z y k G. 2002. Wybrane aspekty zachowańkonsumpcyjnych i wzorców spoż ycia ż ywnoś ci w polskich gospodarstwach domowych w latach dziewię ć dziesią tych. Rocz. Akad. Rol. w Poznaniu CCCXLIII. Ekon.1: 31-40. 52 Zeszyty Naukowe Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa im. Szczepana Pienią ż ka, tom 17 B o r e c k i Z. 1963. Choroby jabł oni i ich zwalczanie w 1963 r. w Polsce. Co nowego w sadownictwie, nr 4: 2-5. B o r e c k i Z. 1968. Ochrona sadów przed chorobami w 1968 r., plany na 1969 r. Co nowego w sadownictwie, nr 4: 22-26. C e g ło w s k i S.M. 1971. Chł odnie czy przechowalnie w duż ych gospodarstwach sadowniczych. Co nowego w sadownictwie, nr 3: 1-5. C i e c h o m s k i W. 2000. Uwarunkowania i szanse rozwoju sektora ogrodniczego. Ogrodnictwo, nr 2: 3-5. C i e c h o m s k i W. 2004. Polskie ogrodnictwo w obliczu mię dzynarodowej konkurencji. Ekonomika i organizacja Gospodarki Żywnoś ciowej. Zesz. Nauk. SGGW w Warszawie: 35-42. E l l i n g e r W. 1999. Ceny i sytuacja w handlu zagę szczonymi sokami owocowymi – stan obecny i perspektywy. Referat na konferencji IERiGŻ, Warszawa. E l l i n g er W. 2007. Welche Markbedeutung hat der Streuobstbau?. ZMPMarktBlick Obst & Gemüse s. 16. K r u s z e N. 1964. Gospodarka ogrodnicza w Polsce. PWRiL, Warszawa. K u b i a k K. 1972. Rynek jabł ek w Polsce. Centrala Spół dzielni Ogrodniczych. Centralny Oś rodek Badawczo Rozwojowy. Zakł ad Ekonomiki i Organizacji, Warszawa. K u b i a k K. 2007. Rola jabł ek w produkcji, przetwórstwie i handlu zagranicznym. PrzemysłFermentacyjny i Owocowo-Warzywny nr 10: 42-43. M a k o s z E. 2009. Powierzchnia sadów, produkcja, zagospodarowanie i opł acalnoś ćprodukcji jabł ek w Polsce. Lublin, czerwiec 2009. O s t r o w s k a B. 2006. Popyt na ż ywnoś ciowe produkty ogrodnicze w latach 1993-2004. Praca magisterska. WydziałOgrodnictwa i Architektury Krajobrazu SSGW, Warszawa. P a w ło w s k i K. 1970. Koszty i efektywnoś ćekonomiczna przechowywania jabł ek w indywidualnych gospodarstwach w grójeckiem. Ogrodnictwo nr 11: 322-324. P i e n i ąże k S.A. 1959. Kierunki rozwoju sadownictwa w ś wiecie i w Polsce. Hasł o Ogrodniczo-Rolnicze nr 9: 324-326. P i e n i ąże k S.A. 1979. Problemy produkcji i zagospodarowania jabł ek. Ogrodnictwo nr 10: 253-254. Rynek owoców i warzyw. Raporty Rynkowe z lat 1999-2008: IERiGŻ, Warszawa. T r ęb a c z A. 2000. Preferencje konsumentów owoców a rynek jabł ek deserowych. Mat. III Ogólnopol. Konf. Ogrodniczej „Szanse i zagroż enia dla krajowego ogrodnictwa po przystą pieniu Polski do Unii Europejskiej”, Lublin 13-14 grudnia 2000 r. AR, Lublin, 233-242. Z a l i w s k i S. 1962. Modernizacja sadownictwa pilnąsprawą . Hasł o Ogrodniczo-Rolnicze nr 5: 2-3.
