Diagnoza psychologiczna w kontekście

Diagnoza psychologiczna w kontekście wielojęzyczności najczęstsze błędy i dobre praktyki
Daniel
1
Dzida ,
2
Grzymała-Moszczyńska ,
2
Barzykowski ,
Joanna
Krystian
2
3
Magdalena Kosno , Halina Grzymała-Moszczyńska
1 – Instytut Zdrowia Publicznego CM UJ, 2 – Instytut Psychologii UJ, 3 – Instytut Religioznawstwa UJ
Wiadomości codzienne
Mieszka w Polsce i nie mówi po polsku?
Do poradni psychologiczno-pedagogicznej
trafia dziewczynka romska, która od urodzenia
mieszka w Polsce. Na początku roku szkoła
zgłosiła prośbę o diagnozę poziomu inteligencji
dziewczynki. Po wstępnej rozmowie i nawiązaniu
kontaktu psycholog rozpoczyna diagnozę
inteligencji za pomocą skali WISC-R.
W trakcie badania okazuje się, że dziewczynka
nie jest w stanie odpowiedzieć na liczne
Pytania ze Skali Słownej, dobrze radząc sobie
z zadaniami Skali Bezsłownej.
Przygotowanie i opracowanie merytoryczne: mgr Krystian Barzykowski, prof. dr hab. Halina Grzymała-Moszczyńska, mgr
Daniel Dzida, mgr Joanna Grzymała-Moszczyńska i mgr Magdalena Kosno
W prezentowanej pozycji, omówione zostały następujące zagadnienia związane z diagnozą
dzieci
wielokulturowych i wielojęzycznych: postawy diagnosty wobec obcości kulturowej; kompetencje diagnosty;
wybór narzędzi diagnostycznych adekwatnych do badania dzieci dwujęzycznych i dwukulturowych; nawiązanie
kontaktu z dzieckiem i z rodzicami dzieci odmiennymi kulturowo; wpływ sytuacji zmiany kultury na
zachowanie dziecka.
Kompetencje osoby prowadzącej diagnozę w kontekście wielokulturowości i wielojęzyczności
(opracowanie własne na podstawie Stemplewska-Żakowicz, 2011; s. 24)
Co osoba prowadząca diagnozę powinna zrobić w tej sytuacji?
Jakie hipotezy o funkcjonowaniu dziewczynki powinna postawić?
W jaki sposób można je zweryfikować?
Poniższy plakat w skrótowy sposób zaprezentuje odpowiedzi na te pytania, równocześnie
zapraszając do lektury książki „Wybrane zagadnienia diagnozy psychologicznej w
kontekście wielokulturowości oraz wielojęzyczności dzieci”.
DWUJĘZYCZNOŚĆ W POLSKICH SZKOŁACH
Sytuacje takie jak opisana powyżej mogą zdarzać się w polskich szkołach i poradniach
psychologiczno-pedagogicznych coraz częściej, co wynika ze wzrastającej liczby osób
pochodzących z odmiennych niż polska grup etnicznych i kulturowych. Będą to :
Dzieci imigrantów, dzieci Polaków
powracających z pobytu
zagranicznego do Polski, u których
nauka języka opiera się na wcześniej
nabytym, pierwszym języku
Dzieci z rodzin wielokulturowych
nabywające kompetencji w
zakresie dwóch (lub więcej)
języków
Zapowiedź książki: Wybrane zagadnienia diagnozy psychologicznej w
kontekście wielokulturowości oraz wielojęzyczności dzieci
dwujęzyczność
Narzędzia do określenia gotowości do podjęcia nauki szkolnej/ diagnoza niepowodzeń szkolnych:
Kompetencje w
zakresie
narzędzi
pomiaru
funkcjonowania
poznawczego
Pewnym rozwiązaniem problemów (choć nie idealnym) z językiem jest możliwość rozszerzenia
stosowanych narzędzi o testy, niewymagające biegłej znajomości języka polskiego, dla przykładu,
Test Matryc Ravena, Międzynarodowa Skala Wykonaniowa Leitera , Skala Dojrzałości Columbia.
Dodatkowo Pracownia Testów Psychologicznych zapowiada wydanie następujących testów
dotyczących funkcjonowania poznawczego, które bezpośrednio odwołują się do zagadnienia
neutralności kulturowej: Neutralny Kulturowo Test „G” – CFT 3, Neutralny Kulturowo Test
Inteligencji – CFT 20-R oraz CFT 1-R , Test Słów i Test Liczb – WS/ZF-R. Należy pamiętać jednakże,
że wszystkie tego typu testy zawierają instrukcje przekazywane za pomocą języka. Co więcej, były
normalizowane na grupach dzieci polskich o jednorodnym zapleczu kulturowym. Dlatego też nawet
jeśli nie mają komponentu językowego, to jednak ich wykonanie, jak i wynik zależą zarówno od
języka jak i zaplecza kulturowego.
2. W jaki sposób prowadzić diagnozę deficytów językowych lub gotowości do podjęcia nauki?
Gdy celem diagnozy jest, np. określenie gotowości do podjęcia nauki, opracowanie optymalnego
programu kształcenia lub diagnoza deficytów językowych – prowadzenie badania w języku polskim,
jeśli nie jest on zarówno pierwszym, jak i dominującym językiem dziecka, może stanowić wartość,
ponieważ znajomość języka polskiego jest jej właściwym przedmiotem zainteresowania.
Kompetencje
diagnosty
kulturowe
1. W jaki sposób prowadzić diagnozę funkcjonowania poznawczego w kontekście
dwujęzyczności?
Zagadnienie znajomości języka jest szczególnie istotne w przypadku pomiaru poziomu
funkcjonowania poznawczego. Wynik ten może być zaniżony, a w ekstremalnych wypadkach osoba
może zostać uznana na tej podstawie za osobę niepełnosprawną intelektualnie. Jeżeli to możliwe,
należy stosować testy w języku, który znany jest osobie badanej w najlepszym stopniu. W
niektórych przypadkach – jeśli nawiązanie kontaktu za pomocą języka polskiego okazuje się
niemożliwe – można rozważyć skorzystanie z wsparcia osoby trzeciej - tłumacza , bądź innej osoby,
która może pomóc w skutecznym porozumieniu się z dzieckiem.
Stosując testy, które wymagają biegłego posługiwania się językiem polskim (np. WAIS-R, WISC-R),
należy pamiętać, że ich możliwości diagnostyczne mogą być w znacznym stopniu ograniczone. W
przypadku Skali Inteligencji Wechslera – uśrednianie wyników Skali Słownej i Bezsłownej w postaci
ilorazu inteligencji w Skali Pełnej, w sytuacji gdy różnice pomiędzy nimi są bardzo duże, jest
błędem. Należy w takiej sytuacji wyniki w obu skalach rozpatrywać oddzielnie oraz tylko i wyłącznie
na ich podstawie (a nie wyniku w Skali Pełnej) podejmować dalsze decyzje: (a) diagnostyczne – o
ponownym badaniu za jakiś czas lub zbadaniu innymi narzędziami, (b) prognostyczne – wskazówki co
do działań edukacyjnych (np. które obszary należy z dzieckiem intensywnie rozwijać w celu
zwiększenia harmonijności rozwoju, jak indywidualizować dalszą naukę).
Wyzwania
diagnostyczne
Kompetencje
• wiedza z dziedziny psychometrii
• wiedza z zakresu psychologii kulturowej
• wiedza, umiejętności i znajomość technik diagnozowania uwzględniających specyfikę
funkcjonowania dzieci wielokulturowych i wielojęzycznych
• umiejętność krytycznej oceny różnorodnych ról, kontekstów i relacji, w których funkcjonują
psycholog i klient pochodzący z odmiennej kultury
• umiejętność ustanowienia, podtrzymania i rozumienia współpracującej relacji profesjonalnej
• budowanie postawy kooperacyjnej
• kompetencja kulturowa
• uświadomienie sobie własnych postaw wobec osób odmiennych kulturowo
• techniczne umiejętności diagnostyczne:
• wybór odpowiednich metod diagnozy,
• efektywne zastosowanie procedur diagnostycznych,
• systematyczne zbieranie danych;
• analiza danych;
• opracowanie wyników diagnozy i sformułowanie adekwatnych zaleceń;
• dostarczenie klientowi zrozumiałych i użytecznych informacji zwrotnych.
- Test Umiejętności na Starcie Szkolnym (TUNSS, 2012)
- Bateria metod diagnozy przyczyn niepowodzeń szkolnych u dzieci ośmioletnich (Bogdanowicz i in.)
- Bateria metod diagnozy rozwoju psychomotorycznego dzieci pięcio- i sześcioletnich (Bogdanowicz i in.)
- Skali Gotowości Szkolnej (Matuszewski i in., 2006)
językowego
Jednakże w przypadku wszystkich wymienionych powyżej narzędzi wynik dziecka dwujęzycznego lub
pochodzącego z odmiennej od polskiej kultury będzie oddawał jedynie fragment jego kompetencji,
związany z funkcjonowaniem w kontekście użycia języka polskiego. Nie będzie zatem dawał podstaw
do pełnej oceny jego możliwości (poznawczych, społecznych, czy językowych).
Testy zdolności werbalnych, które mogą być pomocne w pracy diagnostycznej
W ostatnich latach w mediach pojawiały się liczne doniesienia sugerujące występowanie błędów
diagnostycznych (w odniesieniu do dzieci wielojęzycznych, a także pochodzących z różnych
kręgów kulturowych), przypisywanych Poradniom Psychologiczno-Pedagogicznym. W szczególności
koncentrowano się na sytuacji dzieci pochodzenia romskiego, sugerując że ze względu na
pochodzenie kulturowe i nieznajomość języka polskiego nagminnie kierowane są do szkół
specjalnych. Dodatkowo, niedawno przeprowadzone badania pod kierunkiem prof. dr hab. Haliny
Grzymała-Moszczyńskiej Funkcjonowanie poznawcze i językowe dzieci romskich uczęszczających do
szkół podstawowych specjalnych i masowych – konteksty społeczne (2011) sugerują, że wyniki
uzyskiwane przez ponad 50% przebadanych dzieci pochodzenia romskiego w szkołach
specjalnych nie wskazują na niepełnosprawność intelektualną. Niezależnie od możliwych
powodów tego stanu rzeczy, pojawiła się konieczność napisania opracowania uwrażliwiającego
środowiska psychologów na proces diagnozy dzieci o odmiennym pochodzeniu
- Test Słów i Liczb WS/FZ-R (zapowiedź Pracowni PTP)
- Test Słownikowy dla dzieci TSD(Pracownia PTP)
- Obrazkowy Test Słownikowy – Rozumienie (OTSR) (Pracownia Testów Psychologicznych i Pedagogicznych, 2012)
Również wywiad z rodzicami stanowi istotne źródło informacji. W szczególności warto zapytać o:
•język rodzimy dziecka oraz kompetencje posługiwania się nim w mowie, piśmie oraz umiejętności czytania; znajomość innych
języków;
•w jakim języku mówi się w domu? Czy ktoś z domowników lub ważnych dla dziecka osób posługuje się innym językiem?
•jeśli dziecko rozumie/mówi w języku polskim, gdzie słyszy ten język i gdzie się nim posługuje?
•W którym momencie dziecko zaczęło uczyć się języka polskiego? Jak przebiegał wczesny rozwój mowy u dziecka? Jak przebiega
nauka języków w edukacji szkolnej?
PODSUMOWANIE
Temat wielokulturowości i wielojęzyczności jest w naszym społeczeństwie tematem na tyle nowym, że specjaliści
pracujący z osobami pochodzącymi z odmiennej kultury niż polska, mogą odczuwać potrzebę dokształcania się w tym
zakresie. W świetle prowadzonych przez nas badań chcieliśmy podzielić się z Czytelnikami i Czytelniczkami
przemyśleniami i wnioskami dotyczącymi sposobów traktowania w postępowaniu poradnianym osób wielojęzycznych i/lub
pochodzących z innych kultur.
PLANOWANA DATA WYDANIA: WRZESIEŃ 2013 – wersja elektroniczna; I KWARTAŁ 2014 wersja papierowa
KONTAKT: [email protected] , [email protected], [email protected], [email protected],
[email protected]
RESEARCH POSTER PRESENTATION DESIGN © 2012
www.PosterPresentations.com