Pobierz wersję elektroniczną publikacji w formacie

Pobierz wersję elektroniczną publikacji w formacie

Kocham wolność, czyli jak zaszczepiliśmy w sobie jej gen
Copyright © Fundacja „Instytut Lecha Wałęsy”, Warszawa 2013
Wszystkie prawa zastrzeżone.
Wydawca: Fundacja „Instytut Lecha Wałęsy”
Al. Jerozolimskie 11/19
00-508 Warszawa
Nakład: 20 000 egz.
Autor tekstu: Piotr Metz
Współpraca: Tomasz Ulanowski, Piotr Rzepka
Skład i łamanie: Studio Zakład Sp. z o.o., www.zaklad.pl
Zdjęcia: East News
Publikacja powstała we współpracy z Grupą Wydawniczą BOOKMARK SA
www.genwolnosci.pl
www.facebook.com/MamGenWolnosci
ISBN: 978-83-63292-86-7
1989 r.
w 4 czerwca
cznicy wyboró
ro
.
20
y
od
Obch
ki/REPORTER
Ostals
Fot. Łukasz
Wstęp
Mieliśmy go w sobie zawsze. Przekazywany przez kolejne pokolenia, chowany
w trudnych czasach do szafy, ale pielęgnowany i chroniony. Gen WOLNOŚCI. Słowa, które we
wszystkich językach brzmi tak samo. Odważnie i dumnie. Uczyliśmy się jej i o niej, odkrywaliśmy ją codziennie w sprawach zwykłych i wielkich. Dotyczących nas samych i całych narodów.
W literaturze, filmie, pieśni i piosence. W jednoznacznych skojarzeniach, często odległych od siebie. Pokojowy Nobel, Woodstock, Wielki Długopis, „I Had a Dream”, gest Kozakiewicza.
Mam nadzieję, że dostrzeżecie ją też między słowami i dźwiękami tego wydawnictwa.
Z konieczności jest ono bardzo ograniczonym, subiektywnym wyborem 50-godzinnej audycji
radiowej. Słuchając jej raz jeszcze z szalenie trudnym zadaniem edycji do pojemności jednej płyty
kompaktowej, odkryliśmy, że skompletowany dopiero niedawno przez naukowców ludzki genotyp
zawiera jeszcze jeden niesklasyfikowany element – Wolność. Mamy ją po prostu w genach. Dzielmy się nią i zarażajmy innych. Na przykład tak, jak podczas Jesieni Ludów ćwierć wieku temu.
Nasza przewodnia piosenka, słowami nieżyjącego już niestety Bogdana Łyszkiewicza, ujmuje to
w sposób najprostszy z możliwych: „Wolność kocham i rozumiem, wolności oddać nie umiem”.
Piotr Metz
3
1955
1956
Warszawa żyje Światowym Festiwalem
Młodzieży i Studentów, który odbywa się
pod hasłem „O pokój i przyjaźń”. Do stolicy
zjeżdża 30 tysięcy młodych ludzi ze 114
krajów.
W listopadzie Władysław Gomułka tryumfalnie wraca z podróży do Moskwy. Od granicy witają go tysiące Polaków.
mułka.
Władysław Go
NEWS
eciński/EAST
cz
Fot. Karol Sz
W czerwcu w Poznaniu giną ludzie*.
na radiostacja.
ry. Ostatnia wol
eśnie rano
„Tu Węgry, tu Węg ji Narodów Zjednoczonych. Wcz
z kraj.
zac
nas
ani
na
Org
k
do
ata
śba
any
Pro
rozpoczęły zmasow
ska
woj
wą.
kie
sko
iec
woj
sow
oc
ychmiastową pom
Węgrom!”
Prosimy Was o nat
ności – pomóżcie
wol
i
a
Bog
ę
W imi
1957
W Polsce rosną ceny artykułów luksusowych. Samochód marki Warszawa kosztuje już
nie 80, lecz 120 tysięcy.
Po polskim Październiku, kiedy do władzy doszedł
Władysław Gomułka*, trwa wojna na Węgrzech.
Radzieckie czołgi obalają rząd Imre Nagya.
Stanisław Królak wygrywa Wyścig Pokoju.
Start jedn
ego z etap
ów Wyścigu
na Stadioni
Pokoju
e Dziesięc
iolecia w
Fot. Lech
Warszawie.
Charewicz/
EAST
NEWS
Stanisław Kr
ólak,
pierwszy po
lski zwycię
zca
Wyścigu Poko
ju w 1956 r.
Fot.
EAST NEWS
4
Kultowe auto
Warszawa M-20.
Fot. Wiesław
M. Zieliński
/EAST NEWS
5
1958
III zjazd PZPR. Partia ma już milion członków*.
Premiera filmu „Baza ludzi umarłych” Czesława Petelskiego. Na afiszach zabrakło nazwiska Marka Hłaski, autora opowiadania.
W telewizji pojawia się Kabaret
Starszych Panów Jeremiego
Przybory i Jerzego Wasowskiego.
1959
W Czeladzi w województwie katowickim
otwarto pierwszą szkołę – pomnik Tysiąclecia Państwa Polskiego.
Kabaret Starszych Panó
w; kabaret autorski Jere
miego
Przybory i Jerzego Waso
wskiego nadawany przez
Telewizję
Polską w latach 1958-196
6.
Fot. POLFILM/EAST NEWS
Wiceprezydent USA, Richard Nixon, odwiedza Związek Radziecki.
Nastolatki ubierają się inaczej niż reszta świata.
ietnymi
zynki są św
pcy i dziewc w nich kilka funtów
ło
Ch
ć.
ia
się wyróżn
Zostawiają
niunkturę.
„Młodzi chcą sklepów odzieżowych.
korzystać ko
wy
a
ym.
ją
dl
ie
i
um
am
edawcy
klient
m młodzieżow
Sprytni sprz dom towarowy z działe yte specjalnie
tygodniowo.
sz
st
;
je
mieście
tylko chcą
jak
Już w każdym
uchy, jakie
wolny czas;
gą kupić ci
ędzać swój
wa era.
mo
sp
no
i
e
ak
ła
zi
ci
sz
gd
ie
de
Dz
ajpki. Na
tkowo mają
kn
da
e
do
wszystow
A
eż
.
tu
zi
ch
–
od
i
dla ni
u wyrosły mł urki, no a dziewczynk
cz
sz
de
po
grzyby
ie mund
cili wreszc
Chłopcy zrzu czalne”.
sz
ko jest dopu
Na ekrany kin wchodzi „Popiół
i diament” Andrzeja Wajdy.
ski,
w Cybul
Zbignie
.
a
k
s
w
yże
NEWS
Ewa Krz
M/EAST
LFIL
Fot. PO
Nikita Chrusz
czow
i wiceprezyden
t
USA Richard Ni
xon.
Fot. EAST NEW
S
„Amerykański wiceprezydent i
jego żona zostali w Moskwie ciepł
o powitani.«Mam nadzieję, że każdy, kogo
tu spotkam, będzie wobec mnie
szczery» – mówi Nixon. Co za ironi
a. Nixon zamienił w Moskwie parę
szczerych
zdań z Nikitą Chruszczowem”.
Richard Nixon:
„Są pewne dziedziny, w których
nas wyprzedzacie. Na przykład
budowa
silników rakietowych, podbój
kosmosu”.
„I choć Chruszczow zgadza się
ze swoim gościem, to utrzymuje,
że Związek Radziecki jest lepszy także
w innych dziedzinach. «Zobaczymy
, który kraj zrobi więcej dla swoic
h mieszkańców» – mówi sowiecki
sekretarz
generalny”.
Richard Nixon:
„Nie bójcie się swobodnej wymia
ny poglądów”.
„Kiedy tłumacz przekłada te słowa
, Chruszczow odpowiada: «To wy
się
nie bójcie wolności słowa. My
nie mamy powodu, żeby się jej
bać»”.
Richard Nixon:
„Cieszę się, że jesteśmy zgodn
i co do wartości, jakie niesi
e wolność
słowa. Bo w końcu nawet wy nie
wiecie wszystkiego”.
„«A wy nic nie wiecie o komun
izmie» – odparowuje Chruszczow
”.
6
7
550. rocznica bitwy pod Grunwaldem.
W miejscu bitwy odbywają się uroczystości
z udziałem władz państwowych. 200 tys.
ludzi ogląda odsłonięcie pomnika Grunwaldzkiego. 30 tys. młodzieży ślubuje wierność PZPR. Władze wykorzystują uroczystości do ataku na Niemcy Zachodnie.
ęsnym.
epem mi
RTER
zed skl
r
PO
p
RE
a
k
k/
j
Kole
z Wasylu
odzimi
Fot. Wł
er
Ogłoszenie Ministerstwa Handlu Wewnętrznego:
Puste półki w sklepie.
1960
Film „Krzyżacy” ogląda najwięcej widzów
w historii polskiego kina – do 1973 r.
25 mln ludzi.
Fot. Mark Carrot/FOTONOVA
Rok 1960.
Plan filmu
„K
rii Aleksa
ndra Forda. rzyżacy” w reżyseNa zdjęciu
Kalenik, od
Mieczysław
twórca roli
i Grażyna
Zbyszka z
Staniszews
Bogdańca,
ka jako Da
Fot. Andrze
nusia.
j Kossobud
zk
i-Orłowski
/FOTONOVA
mi
z trudnościa
u
„W związku
rzeniu rynk
at
op
za
ym
w pełn
w restauek
ał
zi
ed
ni
w każdy po
e będzie
ołówkach ni
racjach i st traw mięsnych,
po
sprzesię podawać
będzie się
a w sklepach droby, salcesony,
po
dawać tylko
smalec”.
i
ki
an
sz
ka
Bar mleczny „P
od Barbakanem
”.
Fot
. Zenon Zyburt
owicz/EAS
T NEWS
W Moskwie Polska, Czechosłowacja, NRD,
Węgry i ZSRR podpisują umowę o budowie rurociągu naftowego „Przyjaźń” .
8
9
1961
W Nowej Hucie wybuchają rozruchy
w obronie krzyża usuniętego przez władze
z miejsca, w którym planowano budowę
kościoła.
Przed Sądem Wojewódzkim w Kielcach
kończy się proces za nielegalne garbowanie i sprzedaż skóry. Trzy osoby zostają
skazane na dożywocie, a wiceprezes spółdzielni garbarskiej na śmierć.
W USA do sprzedaży wchodzą pigułki antykoncepcyjne.
Berlin zostaje podzielony betonowym murem.
Mur berliński.
ki/EAST NEWS
Fot. Wojtek Las
W Polsce spis powszechny. Jest nas już
29 mln 731 tys.
Na Igrzyskach Olimpijskich w Rzymie Zbigniew Pietrzykowski, waga półśrednia,
przegrywa walkę o złoto z Cassiusem
Clayem, późniejszym Muhammadem Alim.
Feliks Stamm
i Zbigniew Pietrzykowsk
i.
Fot. EAST NEWS
„Tylko w tym roku 144
tysiące wschodnich Nie
mców wybrało
wolność. Od zakończenia
wojny uciekły już 3 mil
iony ludzi.
Dzisiaj pomiędzy wschod
nim a zachodnim Berlin
em stoją
barykady. Pracę po zac
hodniej stronie straci
ło 50 tysięcy
berlińczyków ze Wschod
u. Granicy strzegą czo
łgi, podwojono
straże”.
go są zablokowane.
do Berlina Zachodnie
obecnie na
„Przejścia graniczne
się
i naziemnej kończą
Linie metra i kolejk
Wczoraj do Berlina
m.
cki
zie
rad
ze
tor
sek
ostatniej stacji w
iąca uchodźców.
prawie dwa i pół tys
ekradali się
Zachodniego przybyło
Prz
a.
stk
zaledwie gar
aw przez kanał”.
Dzisiaj przedarła się
wpł
li
mostami, przepłynę
podwórkami, małymi
Prezydent USA John Ken
nedy:
„Ci, którzy straszą nas
wojną o Berlin Zachodni,
powinni przypomnieć sob
ie słowa filozofa: Kto
mieczem
wojuje, od miecza ginie”
.
10
11
„Ludzie, kt
órzy lubią
nowoczesny
ni, a fani
jazz, są zw
tradycyjne
go jazzu fa
ykle inteli
talnie się
gentubierają”.
„Jeśli chodzi o
facetów, to lubię,
gie grzywki, bia
jak mają dłułe, sztywne kołnie
rzy
w paski i krawat
– najlepiej koloro ki, koszule
jakaś marynarka
wy. I jeszcze
i baaardzo ciasne
spodnie”.
Eleanor Roosevelt
i John F. Kennedy.
czki,
zą krótkie spódni i
„Dziewczyny nos
z ostrym
y
but
e
oki
wys
pończoszki i
noskami”.
tion/
Fot. Everett Collec
EAST NEWS
nedy:
Prezydent USA John Ken
Neon kina Skarpa
atu i Foksal.
na rogu Nowego Świ
EAST NEWS
, obserwował budo„Rząd, tak jak obiecałem
i na Kubie. W ciąacj
tal
ins
ch
wę radziecki
leźliśmy niezbite
zna
ia
odn
gu ostatniego tyg
talują pociski
ins
i
dowody na to, że Sowiec
wyspie. Rakiety
ej
lon
ewo
zni
tej
na
e
atomow
na Kubie zagrażają
zainstalowane w bazach
j”.
nie
hod
całej półkuli zac
Fot.
Młodzież, lata 60.
/EAST NEWS
Fot. Lech Charewicz
W Londynie powstaje Amnesty International.
Rozporządzenie Ministerstwa Kultury i Sztuki w sprawie repertuaru polskich kin. 50
procent repertuaru mają stanowić filmy
z państw obozu socjalistycznego. W miastach z jednym kinem – 60 procent.
12
1962
„Przyjaciele, czasy są takie, że to, co zaraz powiemy,
może być najważniejszym komunikatem, jaki kiedykolwiek
został nadany przez radio. Tak, najważniejszym, bo powie
wam, przyjaciele, jak ocalić skórę podczas ataku atomowego. Musimy się przygotować na najgorsze. Musimy dokładnie
wiedzieć, jak się zachować. Pomoże w tym nasz «Samouczek
przetrwania». Każdy może go dostać pocztą. Za jedyne 3,98
dol. Można płacić gotówką, czekiem albo odebrać przesyłkę za pobraniem. Wyślijcie zamówienie już teraz – żeby
zapewnić przetrwanie sobie i swojej rodzinie”.
ęki temu,
ełnie inna. Wszystko dzi
iety za„Atmosfera jest dziś zup
rak
ać
tow
mon
zde
zgodził się
y’emu,
że premier Chruszczow
ned
Ken
owi
ent
obiecał prezyd
instalowane na Kubie i
coś więcej.
też
się
ło
sta
Ale
ji.
że zabierze je do Ros
ia i wrogonie ma już tego napięc
Pomiędzy oboma narodami
tęp baletu
wys
cją
owa
ła
ść przyję
ści. W Moskwie publiczno
z Nowego Jorku”.
13
1963
W Moskwie mistrzostwa Europy w boksie i dwa złote medale dla Polski. Jeden
zdobywa Jerzy Kulej, a drugi Zbigniew
Pietrzykowski. Obaj pokonują bokserów
radzieckich.
W Radiu Wolna Europa odczytano list
34 pisarzy i uczonych do premiera
Cyrankiewicza. To pierwszy akt zbiorowego protestu intelektualistów przeciwko polityce kulturalnej państwa. List
podpisali między innymi: Maria Dąbrowska, Antoni Słonimski, Paweł Jasienica,
Jerzy Turowicz, Jerzy Andrzejewski,
Stefan Kisielewski i Melchior Wańkowicz*.
1964
Nowym przywódcą ZSRR zostaje Leonid
Breżniew.
Jerzy Kulej.
KC PZPR
Pierwszy sekretarz
i sekretarz
Władysław Gomułka
nid Breżniew.
generalny KPZR Leo
Fot. EAST NEWS
Fot. EAST NEWS
Martin Luther King:
„Miałem sen..., że pewnego dnia ten naród powst
anie
i spełni się owa deklaracja, która legła u
narodzin
Nowego Świata. Uznajemy za oczywiste, że wszys
cy
ludzie rodzą się równi”.
„Wpuść mnie na antenę, Phil, wpuść mnie!
kolumna samochodów
Jesteśmy w centrum Dallas, właśnie mija nas
kli policyjnych.
prezydenckich. Widzę wiele motocykli, motocy
ość, żeby torować
Wszyscy policjanci dostali przez radio wiadom
stało.
tam
się
Coś
kolumnie drogę.
Wydaje się, że była jakaś strzelanina.
m pani Kennedy.
Widzę samochód prezydenta, widzę różowy kostiu
pasażerów auta.
Oficer Secret Service przykrywa swoim ciałem
i jego żona.
W samochodzie jest też chyba gubernator Cowley
ogóle.
w
ktoś
jeśli
elony,
postrz
Nie widać, kto został
Ale coś jest nie tak, coś jest bardzo nie tak”.
ent Kennedy nie
„Tu Dallas, Teksas. Oficjalny komunikat – prezyd
żyje”.
14
Pociągi kursujące na trasie Tokio – Osaka
rozwijają prędkość 220 km/h.
W Nowym Jorku pokaz pierwszego domowego magnetowidu.
Na Igrzyskach Olimpijskich w Tokio trzy
polskie sukcesy w boksie. Nasi bokserzy
pokonują bokserów radzieckich. Szczęśliwą serię rozpoczyna Józef Grudzień, waga
lekka. Finał w wadze lekkopółśredniej wygrywa Jerzy Kulej. W wadze półśredniej
złoto zdobywa Marian Kasprzyk.
W Moskwie w ścianach nowego budynku
Ambasady USA znaleziono 40 ukrytych
mikrofonów.
Czescy podróżnicy Hanzelka i Zikmund po
pięciu latach kończą w Pradze podróż dookoła świata, w czasie której przejechali
62 tys. kilometrów samochodem marki
Tatra.
15
1965
Martin Luther King, przywódca Amerykańskiego Ruchu na rzecz Praw Obywatelskich, otrzymuje Pokojową Nagrodę Nobla.
„Młody, 22-letni człowiek,
Roger La Port, był określany
jako pacyfista, był też członkiem katolickiego Ruchu Robotniczego i studentem seminarium
duchownego. Aktywnie występował
przeciwko amerykańskim działaniom zbrojnym w Wietnamie.
Uczestniczył w wiecach, podczas
których młodzi palili karty
powołania. Dziś o piątej rano
Roger La Port podpalił się.
Powiedział, że wybrał tak wczesną porę, żeby nikt go nie mógł
powstrzymać”.
„Przez pierwsze godziny demonstracji przyglądali się tylko
dziennikarze i policjanci.
Był też jakiś facet w mundurze
i ze swastyką na ramieniu.
Niósł wielki kanister i transparent z napisem «Darmowa
benzyna i zapałki dla każdej
pacyfistycznej łajzy, która
chciałaby się podpalić».
No, ale w końcu nie znajdował
się na swoim terytorium.
Demonstranci go poturbowali
i zabrali mu transparent”.
Koniec procesu 10 osób oskarżonych
w aferze mięsnej. Dyrektora Stołecznego
Przedsiębiorstwa Handlu Mięsem Stanisława Wawrzeckiego skazano na śmierć.
Wyrok wykonano. Cztery osoby skazano
na dożywocie.
Polscy biskupi piszą do biskupów niemieckich: „Wybaczamy i prosimy o wybaczenie”*.
„W ciągu ostatnich 20 lat
rąbek spódnicy wędrował coraz
wyżej i wyżej. W końcu moda
dotarła tam, gdzie wzrok dotąd
nie sięgał. Brwi idą w górę,
gdy się widzi dzieło projektantów z Londynu – spódniczkę
kończącą się około 12 cm NAD
KOLANEM! Niektórzy kreatorzy
nadal jednak pilnują, by damskie kolanka skrywała tajemnica. Co więc mają zrobić biedne
dziewczęta? Może ten skok od
maksi do mini to zwierciadło
naszych czasów – w górę idą
drapacze chmur i koszty utrzymania”.
„73-letni Mao Tse-tung, przewodniczący
Chińskiej Partii Komunistycznej, wystąpił
na wiecu w Pekinie. Prawie milion młodych
Chińczyków z Czerwonej Gwardii zapełniło
plac Niebiańskiego Spokoju. Premier Chin,
który również przybył na wiec, zaapelował
do młodzieży, by pozytywnie odpowiedziała
na wezwanie do Wielkiej Rewolucji Kulturalnej oraz do zwiększenia produkcji przemysłowej i rolnej”.
1966
W TVP sygnalna emisja pierwszego odcinka
„Czterech pancernych i psa”.
Na Helu odsłonięto pomnik Bohaterów Westerplatte.
„Czterej pancerni
i pies”.
Fot. EAST NEWS
1967
W Chinach rewolucja kulturalna Mao Tse-tunga doprowadza do rozlewu krwi. Niebezpieczeństwo grozi każdemu, kto ma
inne zdanie od przewodniczącego.
Koncert Rolling Stonesów w Sali Kongresowej Pałacu Kultury w Warszawie. Ci, dla
których nie ma już biletów, stoją przed Pałacem. Milicja próbuje ich rozpędzić. Próba
kończy się bijatyką.
Po raz pierwszy od 1959 r. władze podnoszą ceny mięsa, przetworów mięsnych
i słoniny.
W Afryce Południowej przeprowadzono pierwszy na świecie udany przeszczep ludzkiego serca. 56-letni Louis
Washkansky otrzymał serce 25-letniej
dziewczyny.
Moda na spódniczki mini.
Fot. Andrzej Kossobudzki-Orłowski/FOTONOVA
16
17
1968
„O godzinie szóstej wróciłem do
poko
w pokoju 309, a doktor King w 306, ju na telewizję. Mieszkałem
mniej niż 20 m ode mnie.
Kiedy włączyłem telewizor, zoba
czyłem go na ekranie”.
Martin Luther King:
„Czekają nas trudne dni, ale ja
się tym nie martwię, bo ja dota
rłem
już na szczyty.
Już się nie martwię.
Tak jak każdy, chciałbym żyć dług
o, ale nie jest to już dla mnie
najważniejsze.
Chcę po prostu wypełniać wolę bożą
.
Bo to Bóg pozwolił mi wejść na
szczyty.
I spojrzałem w dół, i zobaczyłem
ziemię obiecaną. Mogę tam z wami
nie dotrzeć, ale chcę, żebyście
wiedzieli, że nasz lud dojdzie
kiedyś do ziemi obiecanej.
Dlatego jestem dziś szczęśliwy
i nic mnie nie martwi, nikogo się
boję. Moje oczy widziały już nade
nie
jście Pana”.
„Kiedy skończył się program, chci
ałem wyłączyć telewizor. Wtedy
usłyszałem strzał. Wybiegłem na
balkon. Na ziemi leżał doktor King
”.
Martin Luther Kin
g.
18
Fot. Everett Col
lection/EAST NEW
S
rt Kennedy:
Senator Robe
ażne gdzie
„Nikt, niew
się zajmuje,
ym
cz
i
żyje
pewny, że
ć
by
nie może
stępną ofia
na
nie będzie
u.
rd
mo
o
eg
wn
rą bezsenso
mo, kolejny
Znowu to sa
ym kraju.
sz
na
mord w
Czemu?”
nedy.
Senator Robert Ken
tion/
Fot. Everett Collec
EAST NEWS
Senator Kennedy, brat zamordowanego w 1963 r. prezydenta Johna Kennedy’ego, wygrywa
prawybory w Kalifornii. To zwycięstwo praktycznie gwarantuje mu nominację Partii Demokratycznej w tegorocznych wyborach prezydenckich.
„Senatorze, jaki ma pan pomys
ł, jak zamierza pan pokonać
Huberta Humphreya?
Senator Kennedy został... Senat
or Kennedy został postrzelony.
Czy to możliwe, czy to możliwe?
To możliwe, panie i panowie,
to możliwe... Nie tylko senat
or
Kennedy... O mój Boże, senator
Kennedy został postrzelony.
Oprócz senatora także szef jego
kampanii wyborczej – został
prawdopodobnie postrzelony w
głowę.
Rayford Johnson złapał jakiegoś
mężczyznę, chyba tego, który
strzelał. Tak, tego, który strze
lał. Uwaga, on cały czas ma
pistolet. Celuje we mnie. Uwaga
, niech mu zabiorą broń.
Ostrożnie.
Zabierzcie mu pistolet! Zabie
rzcie mu pistolet! Zabierzcie
mu
pistolet.
Uważajcie na ten pistolet.
Łapać pistolet!
Uwaga na pistolet. Trzyma go
w ręce. Złapać go za kciuk, za
kciuk,
za kciuk!
Złapcie go za kciuk i złamcie
go, jeśli trzeba, złapcie go
za ten
kciuk. O tak, bardzo dobrze,
Rayford. Łapać go”.
Edward Kennedy:
zginął.
idealizowany dlatego, że
„Mój brat nie powinien być
go
ądne
porz
ego,
dobr
jako
ętać
Będziemy go po prostu pami
ał zło i próbował je
rzeg
dost
y
któr
a,
wiek
człowieka. Czło
dzić.
pienie i próbował mu zara
naprawić. Który widział cier
.
czyć
skoń
ją
ował
Który widział wojnę i prób
dzisiaj
i którzy odprowadzają go
a
Ci z nas, którzy go kochali
ował
opan
a
wizj
jego
ą się, by
na wieczny odpoczynek, modl
kiedyś cały świat.
je
którzy widzą, co się dzie
On często powtarzał: «Nie
cze nie
jesz
y
nigd
o
czeg
tym,
ę o
i tłumaczą dlaczego. Ja marz
»”
było, i pytam: dlaczego nie?
19
Edward Ochab rezygnuje ze stanowiska
przewodniczącego Rady Państwa. Mówi:
„Jako Polak i komunista protestuję z najgłębszym oburzeniem przeciw hecy antysemickiej”*.
„W Paryżu toczą się najcięższe walki uliczne od wyzwolenia miasta w 1944 r. Młodzież
wyszła na ulicę, po tym jak
władze zamknęły uniwersytet.
Wcześniej na Sorbonie starli
się zwolennicy i przeciwnicy
wojny w Wietnamie. Policja
zareagowała bardzo ostro.
Studenci podjęli wyzwanie
i wydali wojnę władzom”.
„Policja próbuje rozbić
ustawioną na środku ulicy
barykadę, którą demonstranci
zrobili z kawałków metalowych płotów. Oddziały szturmowe policji stanęły teraz
w odległości prawie 100 m
od demonstrantów. Znowu gaz
łzawiący, znowu gaz.
Dostał mi się do oczu”.
akowałeś
i rzuciłeś kamieniem, zaat
„Jeśli raz to zrobiłeś, jeśl
jak uciekają,
ś,
iałe
widz
i
tów
cjan
stko,
policjanta albo pięciu poli
stko. Że możesz zmienić wszy
to już wiesz, że możesz wszy
ny”.
nowa
ermi
ająco zdet
jeśli jesteś tylko wystarcz
„O trzeciej rano, 21 sierpnia
1968 r., obudziłem się
w zupełnie innym świecie. Kied
y nagrywam te słowa, rosyjski
e
czołgi, gotowe do akcji, stoj
ą pod moim oknem. Możecie pomy
śleć, że Czesi to tchórze, bo
nie podjęli walki, ale przecież nie można iść z gołymi ręko
ma na czołg”.
owanie spokohosłowackich władz o zach
„Mimo apelu ze strony czec
ały wywalmusi
ka
wojs
ie
ieck
radz
sji
ju i godności w obliczu agre
miast”.
ch
inny
i
i
Prag
tów
ch punk
czyć sobie drogę do niektóry
„Słuchacie wolnego radia nadającego z Czechosłowacji.
Apelujemy do wszystkich rozgłośni w Rumunii, Jugosławii. Proszę, poinformujcie o sytuacji w Czechosłowackiej Republice Socjalistycznej. Proszę, przekażcie
prawdę całemu światu”.
Podczas uroczystości dożynkowych na Stadionie Dziesięciolecia Ryszard Siwiec, były
żołnierz AK, dokonuje aktu samospalenia.
Protestuje przeciwko udziałowi Wojska
Polskiego w inwazji na Czechosłowację*.
Ministrem obrony narodowej zostaje generał Wojciech Jaruzelski.
Władze decydują, że kandydaci na studia
dostaną dodatkowe dwa punkty za pochodzenie robotnicze lub chłopskie.
W Warszawie V Zjazd Polskiej Zjednoczonej
Partii Robotniczej. Gościem jest sekretarz
generalny Komunistycznej Partii Związku
Radzieckiego Leonid Breżniew. Oferuje
braterską pomoc krajom, w których „zdobycze socjalizmu” zostałyby zagrożone.
36 krajów podpisuje w Moskwie traktat
o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej.
Wojciech Jaruzelski.
Fot. World History Archive/
East News
Protest Ryszarda Siwca
na Stadionie Dziesięciole
Fot. Leszek Łożyński/REP
ORTER
20
cia.
21
1969
W Czechosłowacji student Jan Palach dokonuje aktu samospalenia. Protestuje przeciwko okupacji jego ojczyzny przez wojska
Układu Warszawskiego.
Na ekrany polskich kin wchodzi „Rejs” Marka Piwowskiego.
W Polsce pierwsze rozprawy uczestników
protestu* w marcu 1968 r. Jacka Kuronia
i Karola Modzelewskiego skazano na trzy
i pół roku więzienia, Adama Michnika na
trzy lata.
ało, wszyscy
iły się tłumy. Wielu płak
„Na placu Wacława zgromadz
ej procesji
cich
w
ało
erow
masz
osób
zachowywali powagę. Ok. 500
Płonęły
a.
flag
ka
owac
ewała czechosł
przez plac. Nad nimi powi
światełkach. Cokół został
w
ł
toną
awa
Wacł
tego
znicze. Pomnik Świę
ono wieńce.
yczkami. U stóp Wacława złoż
cały przykryty małymi płom
y do Czechoczył
wkro
ka
wojs
obce
y
, kied
Od sierpnia zeszłego roku
swojego
kraju jednoczą się wokół
słowacji, mieszkańcy tego
świętego”.
e
„Orzeł, tu Houston, na razi
idzie dobrze.
Podchodzimy do lądowania,
wszystko idzie dobrze.
– Tu Houston, masz zgodę
na lądowanie.
– Zapalam światła. Naprzód,
naprzód. Jeszcze 13 m.
Wzbijamy pył. Jeszcze
naprzód, trochę w prawo.
Houston, tu baza na Morzu
Spokoju. Orzeł wylądował”.
„Jestem przy drabinie.
Wychodzę z lądownika...
To taki mały krok dla czło
wieka, a jakże wielki skok
dla ludzkości”.
Buzz Aldrin podczas pierwszego
lądowania na Księżycu
22
Fot. Everett Collection
/EAST NEWS
1970
Przeciwko podwyżkom żywności protestują
robotnicy na Wybrzeżu. W grudniu dochodzi do krwawych starć z milicją i wojskiem*.
1971
Styczeń. Na Wybrzeżu znowu strajki. Kolejny pożar gasi osobiście pierwszy sekretarz
PZPR towarzysz Edward Gierek*.
W Związku Radzieckim władze postanowiły,
że młodzi mężczyźni nie będą już zatrzymywani za długie włosy.
Polskie władze zwalniają rolników z obowiązkowych dostaw płodów rolnych.
1972
Obniża się ceny następujących telewizorów: Lazurytów 19 z 7,3 tys. do 6,6 tys.
zł, Ametystów i Neptunów 19 cali z 8,2
tys. do 7 tys. zł, Berylów 101 24 cale
z 10,7 tys. do 9,5 tys. zł, a Berylów 102
z 11,9 tys. do 10 tys. zł.
23
1973
W USA powstaje pierwszy komputer osobisty.
W Starym Teatrze w Krakowie premiera
„Dziadów” w reżyserii Konrada Swinarskiego. Spektakl zostaje uznany za jedno z najwybitniejszych osiągnięć teatru polskiego.
Na Wembley drużyna Kazimierza Górskiego
remisuje 1:1 z Anglikami. Awans na mistrzostwa świata w Monachium zapewnia
nam bramka Jana Domarskiego.
1974
Adam Hanuszkiewicz wystawia w Teatrze
Narodowym „Balladynę” Juliusza Słowackiego. Uwspółcześniona inscenizacja
wzbudza kontrowersje. Krytykom nie podoba się, że bohaterowie sztuki jeżdżą po
scenie japońskimi motocyklami.
W Monachium mistrzostwa świata w piłce
nożnej. Polscy piłkarze zdobywają brązowy
medal. W walce o trzecie miejsce pokonują
Brazylię.
Grand Prix Festiwalu Filmowego w Gdyni
zdobywa Jerzy Hoffman i jego „Potop”.
24
Twórca radzieckiej bomby atomowej,
a obecnie dysydent, Andriej Sacharow
otrzymuje Pokojową Nagrodę Nobla.
Trzydzieści pięć państw podpisuje w Helsinkach porozumienie na temat bezpieczeństwa i współpracy w Europie. Wszyscy
mają nadzieję, że ten dokument zapewni
suwerenność wielu krajom Europy, przestrzeganie podstawowych praw człowieka
i doprowadzi do końca zimnej wojny.
1975
Umiera Kazimierz Moczarski, autor słynnych „Rozmów z katem”. Moczarski, były
żołnierz AK, został przez komunistyczne
władze zamknięty w więzieniu w jednej celi
z likwidatorem warszawskiego getta Gruppenführerem SS Jürgenem Stroopem.
Kazimierz Moczarski
po wyjściu z więzienia.
Fot. archiwum Elżbiety Moczarskiej/
FOTONOVA
Kadr z filmu „Potop”.
Na zdjęciu Daniel Olbrychski.
Fot. EAST NEWS
25
1976
Sejm zapisuje w konstytucji przewodnią
rolę PZPR i sojusz z ZSRR*. Jedynym posłem, który nie popiera zmian w konstytucji
i wstrzymuje się od głosu, jest Stanisław
Stomma.
Rząd podwyższa ceny. Mięsa o 69 proc.,
drobiu o 30 proc., masła i serów o połowę,
a cukru dwukrotnie. W całej Polsce wybuchają strajki. Do największych protestów
dochodzi w Radomiu i Ursusie. Siły bezpieczeństwa zatrzymują dwa i pół tysiąca
osób*. Po protestach społecznych rząd
wycofuje się z podwyżek cen żywności.
1977
Rada Państwa PRL ratyfikuje Międzynarodowy Pakt Praw Człowieka uchwalony
przez ONZ w 1966 r.
Na ekrany kin wchodzi film Andrzeja Wajdy
„Człowiek z marmuru”*.
Na Igrzyskach Olimpijskich w Montrealu
Polacy zdobywają 24 medale, w tym siedem złotych.
Powstaje Ruch Obrony Praw Człowieka
i Obywatela, czyli ROPCiO.
Rząd wprowadza kartki na cukier. Każdemu
dorosłemu Polakowi przysługują 2 kg słodkości miesięcznie.
W Krakowie nieznani sprawcy mordują studenta UJ i współpracownika KOR Stanisława Pyjasa.
Z przylądka Canaveral startują bliźniacze
sondy Voyager. Na złotych płytach niosą
posłanie do obcych cywilizacji. Zapisano je
w 55 językach. Po polsku brzmi ono: „Witajcie istoty z zaświatów”.
Po zamieszkach wywołanych podwyżką cen
powstaje Komitet Obrony Robotników.
sław Kozień
nda i Zdzi
Krystyna Ja owiek z Marmuru”.
zł
w filmie „C
NEWS
Fot. EAST
Strajk w Zakładach
Mechanicznych „Ursus”.
Fot. Zbigniew Garwacki/FOTONOVA
26
27
1978
Prezydent USA Jimmy Carter:
nistan
„Radziecka inwazja na Afga
dla
ie
ożen
zagr
żne
stanowi powa
ansją na
pokoju. Grozi dalszą eksp
achodniej
inne kraje w południowo-z
tyka niepoli
a
sywn
agre
Taka
.
Azji
cie”.
świe
m
cały
na
i
pokoi ludz
W Polsce wybory do 2 tys. 352 rad narodowych. Oficjalnie bierze w nich udział 98
proc. wyborców, a 99 proc. głosujących
popiera listę Frontu Jedności Narodu.
1979
1980
W Afganistanie znajduje się 80 tys. żołnierzy
radzieckich.
Leszek Cichy i Krzysztof Wielicki jako pierwsi
zdobywają zimą Mount Everest.
Amerykanie wstrzymują ratyfikację układu o ograniczeniu zbrojeń nuklearnych
SALT II. Stawiają też ultimatum w sprawie
igrzysk olimpijskich, które latem mają odbyć się w Moskwie.
Podwyżka cen mięsa. Władze tłumaczą ją
„rozszerzeniem sprzedaży komercyjnej”.
W całym kraju wybuchają strajki*. Na bramie Stoczni Gdańskiej robotnicy wywieszają tablicę z 21 postulatami. Pierwszy
dotyczy zgody władz na wolne związki zawodowe. Sąd w Warszawie rejestruje NSZZ
„Solidarność”.
W katastrofie polskiego samolotu pasażerskiego lecącego z Nowego Jorku do Warszawy ginie 87 osób, w tym Anna Jantar.
Tablica z 21
postul
Na festiwalu filmowym w Moskwie jedną
z głównych nagród zdobywa „Amator”
Krzysztofa Kieślowskiego. Jury VI Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych przyznaje
„Amatorowi” Złote Lwy.
atami.
Fot. Jan Palik/
FOTONOVA
Związek Radziecki rozpoczyna interwencję
zbrojną w Afganistanie.
Janusz Krzysz
tof Kieślowski
.
Fot. Janusz Gut
tner/EAST
NEWS
Delegacja NSZZ
„Solidarność”
po złożeniu wn
iosku
o rejestrację
związku.
Marian Jurczy
k,
Kazimierz Świt
oń, Lech Wałę
sa.
Fot. Woj
tek Laski/EAS
T NEWS
28
29
1981
Kartki na mięso.
Fot. W. Pniewski/REP
ORTER
W Moskwie odbywają się XXII Igrzyska Olimpijskie. Polacy zdobywają trzy złote medale.
Najwięcej emocji budzi skok o tyczce Władysława Kozakiewicza i jego słynny gest
w stronę moskiewskiej widowni.
Rząd wprowadza kartki na mięso.
em. Włamobilu i witał się z tłum
„Papież jechał w swoim papa
Papież upadł
ał.
strz
padł
y
kied
,
śnie wyciągał do kogoś dłoń
u minut
go sekretarza. W ciągu kilk
opow ramiona swojego prywatne
rawd
Najp
ie.
Rzym
w
ego szpitala
odwieziono go do najlepsz
y”.
owan
oper
dobniej jest teraz
Zamach na papieża Jan
a Pawła II.
Plac Św. Piotra, Wat
ykan, 13.05.1981.
Fot. EAST NEWS
VII Plenum KC PZPR usuwa Edwarda Gierka z Komitetu Centralnego. Obarcza go
odpowiedzialnością za kryzys ekonomiczny, społeczny i wewnątrzpartyjny. Nowym
pierwszym sekretarzem zostaje Stanisław
Kania.
30
Rok 1980.
Moskwa, ig
rzyska
olimpi
Mistrz ol jskie.
impijski
Władysław
Kozakiewic
z
pokazu
gest Koza je tzw.
Fot. Lesz
ki
ew
ic
za.
ek Fidusi
ew
icz/REPORT
ER
„Człowiek z żelaza” Andrzeja Wajdy otrzymuje Złotą Palmę na Festiwalu Filmowym
w Cannes.
KPZR: „Socjalistycznej Polski, bratniej Polski nie opuścimy w biedzie i nie damy jej
skrzywdzić”.
Polska prasa publikuje list KC KPZR do KC
PZPR, w którym kierownictwo ZSRR wyraża zaniepokojenie wydarzeniami w Polsce. W liście przypomniano słowa Leonida
Breżniewa wygłoszone na XXVI Zjeździe
Na IX Nadzwyczajnym Zjeździe PZPR premier gen. Wojciech Jaruzelski mówi: „Pozostają pytania. Kto za tym wszystkim stoi?
Kto zmierza ku konfrontacji, ku antysocjalistycznej awanturze?”
31
Zjazd Solidarności wywołuje protest Komitetu Centralnego KPZR i rządu radzieckiego. W oświadczeniu przekazanym Stanisławowi Kani i Wojciechowi Jaruzelskiemu
czytamy: „Pierwsza tura zjazdu Solidarności stała się trybuną, z której rozbrzmiewały oszczerstwa i zniewagi pod adresem
naszego państwa. Oburzającą prowokacją
stało się przyjęte w Gdańsku tzw. posłanie
do ludzi pracy Europy Wschodniej”.
Gen. Wojciech Jaruzelski zostaje pierwszym
sekretarzem KC PZPR. 13 grudnia Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego wprowadza stan wojenny*.
Po dwutygodniowej przerwie związanej
z wprowadzeniem stanu wojennego władze oświatowe wznawiają lekcje w szkołach podstawowych i średnich.
Podczas pacyfikacji strajku w kopalni
Wujek ginie dziewięciu górników.
Sejm uchwala ustawę o związkach zawodowych. Zgodnie z nią „związki zawodowe
stoją na gruncie zasad społecznej własności środków produkcji”, uznają „przewodnią rolę PZPR w budowie socjalizmu oraz
konstytucyjne zasady polityki zagranicznej
PRL”. Ponadto „rejestracje związków zawodowych dokonane przed dniem wejścia
w życie ustawy tracą moc”.
13 grudnia 1981; sta
n wojenny.
Fot. Wojtek Laski/EA
ST NEWS
W wielu miastach Polski odbywają się niezależne demonstracje pierwszomajowe.
Milicja zatrzymuje ok. tysiąca osób.
1982
1983
W komisariacie przy ulicy Jezuickiej w Warszawie milicjanci biją 19-letniego Grzegorza Przemyka. Dwa dni później Przemyk
umiera*.
Krzyż pod
kopalnią Wujek,
gdzie 16 grudnia 198
1 r.
ZOMO zastrzeliło
dziewięciu górników
Fot. Wojtek Laski/EA
ST NEWS
32
Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego
skazuje zaocznie na karę śmierci Zdzisława
Najdera, dyrektora Rozgłośni Polskiej Radia
Wolna Europa. Wcześniej skazano zaocznie
na śmierć ambasadorów PRL w USA i Japonii, Romualda Spasowskiego i Zdzisława
Rurarza. Obaj po wprowadzeniu stanu wojennego poprosili o azyl polityczny w USA.
Grzegorz Przemyk.
Lech Wałęsa otrzymuje Pokojową Nagrodę
Nobla*.
Fot. Fotonova
33
1984
Bogdan Lis, członek Tymczasowego
Komitetu Koordynacyjnego Solidarności,
wpada w ręce SB. Lis ukrywał się od
13 grudnia 1981 r.
W Krakowie powstaje Ruch „Wolność i Pokój”.
Wojciech Jankowski, 21-letni nauczyciel
z Gdańska, prosi o umożliwienie odbycia
służby zastępczej. Odmawia przyjęcia karty
powołania i odsyła swoją książeczkę wojskową. Sąd Marynarki Wojennej w Gdyni
skazuje go na trzy i pół roku więzienia.
Stany Zjednoczone i Związek Radziecki
prowadzą rozmowy rozbrojeniowe.
1985
Zespół Zbigniewa Religi wykonuje pierwszą
w Polsce operację przeszczepu serca.
1986
Sagan:
USA
Amerykański naukowiec Carl
nuklearnych ciosów pomiędzy
anie
wymi
w
że
się,
cuje
podczas
„Sza
że
też,
się
uje
Szac
i.
ludz
dala
a ZSRR zginie około miliarda
kilk
u,
głod
z
umrze, głównie
tak zwanej nuklearnej zimy
ardów daje ok.
mili
a
kilk
plus
ard
mili
szych miliardów. No cóż,
jest dziś ludzi na ziemi”.
pięciu miliardów, a tyle
W Warszawie zatrzymano Zbigniewa Bujaka,
członka Tymczasowego Komitetu Koordynacyjnego Solidarności. Bujak ukrywał się
od czasu wprowadzenia stanu wojennego.
Do przebywającego na zesłaniu w Gorkim Andrieja Sacharowa dzwoni Michaił
Gorbaczow, proponując mu powrót do
Moskwy po sześciu latach wygnania.
W Polsce trwa trzecia od wprowadzenia
stanu wojennego amnestia. Minister spraw
wewnętrznych Czesław Kiszczak informuje,
że wolność odzyskało 225 więźniów politycznych.
Rzecznik prasowy rządu Jerzy Urban informuje, że władze PRL przekażą bezdomnym mieszkańcom Nowego Jorku pięć
tys. śpiworów i koców.
pacyfistów
ja grupy
ym
Demonstrac olem oznaczając
z ich symb olność i pokój”.
„W
EAST NEWS
ek Laski/
Fot. Wojt
List gońc
zy
za Zbigni
ewem Buja
kiem.
Fot. EA
ST NEWS
34
35
Wybuch w elektrowni atomowej w Czarnobylu.
tórych rewczoraj wieczorem. W niek
rokrot„Wieści z Finlandii przyszły
czte
albo
dwuy promieniowanie
jonach kraju zanotowaliśm
nie większe niż zwykle”.
„W nocy nad Szwecją padał deszcz. To oznacza, że wzrosło promieniowanie gruntu. W wielu miejscach nawet
dziesięciokrotnie. W niektórych nawet stukrotnie”.
Z 30-kilometrowej strefy dookoła elektrowni ewakuowano wszystkich mieszkańców.
Przywódca Związku Radzieckiego Michaił
Gorbaczow przedstawia zasady głasnosti
i pierestrojki.
?
y jakiś samolot. Co on robi
„Nad placem Czerwonym krąż
ił się
madz
zgro
tłum
y
godn
iary
Coś niesamowitego. Niew
u”.
y właśnie wylądował na plac
wokół tego samolotu, któr
19-letniego Niemca Mathiasa Rusta.
Ten samolot to maleńka cessna pilotowana przez
Rust pozbawia pracy ministra i wicePrzemykając przez radziecki system obrony lotniczej,
ministra obrony ZSRR.
malowane
Krasnale
pisach
wanych na
na zamalo
h.
yc
OVA
antyrządow
„Piękny wiosenny dzień,
wszędzie kwitną jabłonie,
bawią się dzieci. Po ulini
cach krążą żołnierze ubra
onochr
ony
inez
komb
e
biał
w
ne i wyposażeni w liczniki
Geigera. Personel medyczny pobiera ludziom krew.
To mrożący krew w żyłach
widok”.
owa.
Czarnobyl. Elektrownia atom
Widoczny zniszczony wybuchem
czwarty reaktor.
EPORTER
Fot. Anatoly Rasskazov/UPG/R
Według oficjalnych danych od 1980 r.
z Polski wyjechało 740 tys. osób. Większość
emigrantów nie ukończyła 35. roku życia.
Instytut Gospodarki podaje, że na zakończenie
roku zadłużenie Polski przekracza 31 mld dol.
Czarnobyl.
1987
Carrot/FOT
Fot. Mark
ON
We Wrocławiu odbywa
się pierwszy happening
Pomarańczowej Alternatywy. Dobre czerwone krasnale rozdają przechodniom cukierki*.
an:
Prezydent USA Ronald Reag
aczow, jeśli naprawdę
„Sekretarzu generalny Gorb
i wolności dla Związku
oju
pragnie pan pokoju, rozw
odniej, niech pan przyjRadzieckiego i Europy Wsch
otworzy tę bramę.
pan
h
Niec
ę!
bram
dzie pod tę
i ten mur”.
obal
pan
h
niec
Panie Gorbaczow,
Po miesiącach negocjacji Amerykanie
i Rosjanie dochodzą do porozumienia
w sprawie ograniczenia liczby pocisków
nuklearnych średniego zasięgu.
Fot. Vladimir Ostapenko/
UPG/REPORTER
36
37
1988
PAP: Radio Wolna Europa i inne zachodnie rozgłośnie polskojęzyczne nie będą już
zagłuszane.
Wiosną w Polsce wybuchają strajki. Pracę
przerywają robotnicy z Huty imienia Lenina,
Huty Stalowa Wola i gdańscy stoczniowcy.
Na festiwalu filmowym w Berlinie Zachodnim Krzysztof Kieślowski otrzymuje Felixa
za „Krótki film o zabijaniu”.
wielki dzień.
wca 1988 r. Nadszedł ten
„Jest 12:15, sobota 11 czer
da albo którego
oglą
e
któr
iu,
rzen
wyda
Bierzecie udział w wielkim
50 krajach.
widzów i radiosłuchaczy w
słucha ponad miliard tele
Będzie dziesięć
eli.
Mand
ona
Nels
zin
To koncert z okazji 70. urod
Straits,
z całego świata, w tym Dire
godzin muzyki, 50 artystów
s”.
Whitney Houston, Simple Mind
George Michael:
. Częściowo
nie śpiewać swoich piosenek
„Na początku myślałem, żeby
m też, żeby
ałby
chci
Nie
.
grać
będą
inni
dlatego, że nie wiem, co
jako piosenkarz
moich piosenek. Po drugie,
to wyglądało jak promocja
robić. Chodzi o to,
to
ę
lubi
tu
pros
po
,
wolę śpiewać czyjeś piosenki
kę”.
że biały śpiewa czarną muzy
Zamieszki w okupowanym przez Chiny
Tybecie. Tybetańczycy wychodzą na ulice
z okazji 30. rocznicy powstania przeciwko
chińskiej okupacji. Armia brutalnie tłumi
demonstracje. Kilka osób traci życie.
Podczas wizyty przywódcy ZSRR Michaiła Gorbaczowa w Chinach dochodzi do
protestu chińskich studentów. Tysiące
młodych Chińczyków wychodzą na plac
Niebiańskiego Spokoju. Tuż obok odbywa
się bankiet, który chińskie władze wydają
na cześć radzieckiego gościa.
1989
ajcie ten
„Tu Radio Pekin. Zapamięt
Tego dnia
dzień – 3 czerwca 1989 r.
tragedii.
w stolicy Chin doszło do
ci niewinni
Tysiące ludzi, w większoś
zmasakrocywile... Tysiące zginęły
e użyli
wane przez wojsko. Żołnierz
h i karatransporterów opancerzonyc
. Zginęli
binów, żeby rozproszyć tłum
a Pekin”.
także nasi koledzy z Radi
W Polsce wybory parlamentarne. Pierwsze
po wojnie, w których oddany głos naprawdę
coś znaczy. Nowy Sejm, w którym zasiadają posłowie Solidarności, wybiera Tadeusza
Mazowieckiego na premiera rządu*.
Stevie Wonder:
j świętujemy jego
onowi Mandeli, że my tuta
„Chciałbym przekazać Nels
u, że Nelson
fakt
domi
świa
ak
jedn
eśmy
urodziny. Wszyscy tu jest
że nikt z nas,
y,
miem
rozu
tu
scy
Wszy
oli.
Mandela jest nadal w niew
wolny, jeśli wolności
ie
będz
nie
,
odzi
poch
niezależnie od tego, skąd
.
nie odzyska Nelson Mandela”
W Polsce trwają negocjacje
w sprawie rozmów władz i podziemnej opozycji przy Okrągłym
Stole*.
Obrady Okrągłego Stołu.
Na zdjęciu Lech Wałęsa.
Kampania wyborcza.
NOVA
Fot. Tomasz Wierzejski/FOTO
RTER
Fot. Igor Śnieciński/REPO
Plakat wyborczy Solidarności
a
„W samo południe” autorstw
Jerzego Sarneckiego.
NOVA
Fot. Tomasz Wierzejski/FOTO
38
39
Frederik Willem de Klerk zostaje nowym
prezydentem RPA. Obiecuje, że zreformuje
kraj i skończy z polityką apartheidu.
Przywódca Tybetu Dalajlama, który 30 lat
wcześniej musiał uciekać z okupowanego
przez Chiny kraju, otrzymuje Pokojową Nagrodę Nobla.
Dalajlama:
„Najważniejsza jest miłość
nam
i uprzejmość. To one dają
wsiłę wewnętrzną. To one zape
ść.
szło
przy
nam
nią
”.
To one dadzą nam nadzieję
na
ego nagle zezwolił ludziom
ie
„Dowódca posterunku graniczn
Ludz
ów.
ment
doku
ch
gany
i wyma
przejście, mimo że nie miel
graie
płoc
w
kę
przez małą bram
dosłownie szarżują teraz
nicznym”.
„Stoję na szczycie muru berlińskiego – przez
lata
symbolu Europy podzielonej żelazną kurtyną.
Zabawa,
w której biorę udział, to najlepsza ilustracja
obecnych zmian w Europie”.
mur. Miałem wtedy 21 lat.
„Pamiętam, jak budowali ten
ą
odniej strony na zachodni
wsch
ze
i
Ludzie przeskakiwal
przychodzą
z
tera
A
y.
ierz
żołn
z
i ginęli, zabijani prze
i”.
do nas bez strachu – woln
„Mężczyzna ro
bi teraz znak
zacznie wier
na murze. W
ci
tym miejscu
pierwsza wyrw ć. Inny robotnik już za
czął. To będz
a w murze. Do
ie
jakaś dziewc
ro
botnika podc
zy
hodzi teraz
Uśmiechnął si na. Przyniosła mu kwiaty
.
ę i włożył kw
iatek w klap
ę”.
Fot. EAST NEWS
Władze Niemiec wschodnich nieoczekiwanie otwierają granicę z Zachodem. Tłumy szturmują posterunki rozmieszczone
w zbudowanym 28 lat temu murze berlińskim.
Mur się
„Tu dzieje się historia.
szcie”.
Nare
zą.
płac
ie
wali. Ludz
W stolicy Bułgarii, Sofii, 100 tys. ludzi żąda
wolnych wyborów i uchwalenia nowej konstytucji.
Komunistyczne władze Czechosłowacji
zgadzają się na wolne wybory. Przywódca
opozycji, a teraz także aksamitnej rewolucji, Vaclav Havel, przemawia na placu Wacława w Pradze.
Fot. EAST NEWS
Także komuniści na Węgrzech zgadzają się
na wolne wybory.
40
Na Malcie odbywa się konferencja
mocarstw. Przywódcy najpotężniejszych
państw świata ogłaszają koniec zimnej
wojny.
„Kilka minut te
mu Rumuni
zobaczyli to, na
co czekali od lat – zoba
czyli, jak
znienawidzony pr
zez nich
Nicolae Ceausesc
u
i jego żona Elen
a, upokorzeni, wychodzą
z transportera opancerz
onego.
Lektor powoli cz
ytał akt
oskarżenia – lu
dobójstwo,
kradzież dobra
publicznego, defraudacj
a, próba
ucieczki. Oskarż
eni mieli podkrążone i
zapadnięte
oczy. Jakby nie
rozumieli,
co się z nimi dz
ieje. Potem
wysłuchali, wyda
nego przez
specjalny trybun
ał, wyroku
śmierci. Oboje
nic nie powiedzieli. Ceau
sescu poruszył rękoma, ja
kby w geście
rezygnacji.
I tak skończył
się 24-letni
rumuński koszma
r”.
41
1990
W Jugosławii napięcia na tle narodowościowym. Władze niektórych republik otwarcie
żądają niepodległości.
„Nelson Mandela przechodzi
przez bramę. Od tej chwili
jest już wolnym człowiekiem.
Podnosi zaciśniętą pięść,
z
uśmiecha się. Wygląda wręc
siwe
o
lekk
ma
co,
nują
impo
włosy, ale trzyma się prosto. Obok niego rozpromieniona żona Winnie Mandela.
si
Tłum odpowiada i też wzno
pięści”.
Sejm likwiduje cenzurę.
W Polsce na mocy porozumienia rządu
i episkopatu do szkół wraca nauka religii.
Borys Jelcyn, główny rywal Michaiła Gorbaczowa, zostaje przewodniczącym Rady
Najwyższej Rosji, największej republiki
ZSRR.
W Moskwie ministrowie ZSRR, USA, Wielkiej Brytanii, Francji oraz RFN i NRD podpisują układ o zjednoczeniu Niemiec.
„Już za kilka minut nastąpi
zjednoczenie Niemiec. U stóp
ichstagu wywieszono z tej
Reokazji ogromną niemiecką
flagę. Na
wietrze powiewają trzy kolo
ry – czarny, czerwony i złot
mnie tysiące mniejszych flag
y. Wokół
, przyniesionych przez 250
dzi, którzy przyszli pod
tys. luReichstag. Dzwony wybiły
północ, a to
oznacza zjednoczenie Niem
iec. Ludzie się obejmują,
cieszą. Po
45 latach są znowu razem”.
W Warszawie ministrowie spraw zagranicznych Niemiec Hans-Dietrich
Genscher i Polski Krzysztof Skubiszewski podpisują traktat potwierdzający nienaruszalność granicy
polsko-niemieckiej*.
Wybory prezydenckie w Polsce wygrywa Lech Wałęsa*.
42
sa podLech Wałęsa i Danuta Wałę
ia przed
czas ceremonii zaprzysiężen
Sejmie.
w
m
dowy
Naro
m
enie
madz
Zgro
Fot. Wojtek Laski/EAST NEWS
Armia Radziecka tłumi dążenia niepodległościowe na Litwie i Łotwie.
Akcję potępia Zachód. Prezydent
Rosji Borys Jelcyn popiera Litwinów i Łotyszy.
W Jugosławii trwają walki pomiędzy
Serbami a Chorwatami. Kraj stoi na krawędzi wojny domowej.
Prezydent Lech Wałęsa odwiedza Stany
Zjednoczone*. Amerykanie umarzają 70
proc. naszego zadłużenia. Klub Paryski
redukuje polski dług o połowę.
Posłanka Halina Nowina-Konopczyna
z ZChN, wyrażając swoje zdanie na temat
ewentualnego referendum dotyczącego
ustawy antyaborcyjnej, mówi: „Społeczeństwo składa się z przypadkowych
jednostek. Wciąż nie można mieć do
niego zaufania”.
1991
gorzowski
Ordynariusz
walik:
bp Józef Ko
k ma
zał: katoli
ar
wt
po
ę
„Będ
ka
na
osować
obowiązek gł cijanin na
eś
rz
tolika, ch
na, muzułmana
chrześcijani
anina, żyd
łm
zu
mu
na
nin
sona, każma
na
n
so
żyda, ma
stę”.
a na komuni
dy komunist
Układ Warszawski zostaje rozwiązany*.
Premier Polski Jan Krzysztof Bielecki otwiera
w Warszawie Giełdę Papierów Wartościowych.
Wybory do parlamentu, pierwsze po wojnie
całkowicie wolne.
Koniec Związku Radzieckiego. Przywódcy 11 republik byłego ZSRR zawiązują
Wspólnotę Niepodległych Państw.
Michaił Gorbaczow:
„W związku z powołaniem
Wspólnoty Niepodległych
Państw składam urząd
prezydenta ZSRR. System
totalitarny, który nie
pozwolił nam na stworzenie bogatego i sprawnego
państwa, został obalony.
To prawdziwy przełom.
Weszliśmy na drogę prowadzącą do demokracji”.
Fot. Leszek Łożyńs
ki/REPORTER
43
1992
.
y. Wszędzie krew zy„Leżeli na ulic
bez nóg – kr
nę
zy
wc
ie
dz
m
Widziała
ora...
m mojego profes
czała. Widziała
..
c.
mo
po
o
na ulicy. Prosił kupić chleb.
o
Oni chcieli tylk ”.
ła
A bomba ich zabi
Na rynku w Sarajewie giną ludzie stojący
w kolejce po chleb.
Z Bośni docierają dramatyczne zdjęcia
serbskich obozów koncentracyjnych dla
Muzułmanów i Chorwatów.
Prezydent USA George Bush:
„Wszyscy mamy przed oczami oboz
y koncentracyjne z drugiej
wojny światowej. Pamiętamy o
ludobójstwie, do którego wted
y
doszło. To się nie może powtórzy
ć. Wspólnota międzynarodowa
musi uzyskać dostęp do tych oboz
ów”.
Polskę opuszczają ostatnie jednostki bojowe wojsk rosyjskich.
Rada Bezpieczeństwa ONZ postanawia
wysłać do Bośni siły pokojowe.
Premier Izraela Icchak Rabin i przewodniczący OWP Jaser Arafat podpisują porozumienie pokojowe i ściskają sobie dłonie.
Prezydent Borys Jelcyn rozwiązuje rosyjską
Dumę. Rosyjscy deputowani nie uznają
dekretu prezydenta i barykadują się w budynku parlamentu. Armia pozostaje wierna
Jelcynowi.
Siły bezpieczeństwa zdobywają parlament.
Nelson Mandela i prezydent RPA de Klerk
otrzymują Pokojową Nagrodę Nobla.
44
Prof. Aleksander Wolszczan odkrywa
pierwszy pozasłoneczny układ planetarny.
1993
Australijski parlament gwarantuje aborygenom prawa do ziemi, z której zostali wygnani przez białych.
W Polsce wybory do parlamentu. Najwięcej mandatów w Sejmie zdobywa Sojusz
Lewicy Demokratycznej. Drugie jest PSL.
Obie partie formują rząd.
Rozpoczyna się dwuletnia operacja denominacji złotówki w relacji 1 do 10 tys.
Litr benzyny kosztuje złotówkę, a oleju
napędowego – kilkadziesiąt groszy. Dolar
– blisko 2,50 zł.
W Warszawie po prawie 70 latach od przygotowania pierwszych planów rusza pierwszy, 12-kilometrowy odcinek metra.
Pierwsi Polacy Marek Kamiński i Wojciech
Moskal po 72 dniach pieszej wędrówki
zdobywają biegun północny.
Po trzech tygodniach negocjacji w amerykańskiej bazie wojskowej w Dayton
w stanie Ohio prezydenci Bośni, Chorwacji
i Serbii podpisują porozumienie pokojowe.
Wisława Szymborska otrzymuje literacką
Nagrodę Nobla.
1995
W Polsce wybory prezydenckie wygrywa
Aleksander Kwaśniewski.
Po 53 dniach samotnej wędrówki Marek
Kamiński dociera do bieguna południowego. Jako pierwszy człowiek podczas jednego roku zdobywa oba bieguny.
1996
1997
Na południu Polski powódź stulecia.
SLD przegrywa wybory do parlamentu.
Jedną trzecią głosów zdobywa Akcja Wyborcza „Solidarność”. AWS tworzy rząd
razem z Unią Wolności.
bla
Nagrody No
wręczenia
Ceremonia
.
ry
tu
y litera
z dziedzin
ymborska.
Wisława Sz
WS
PRESS/EAST
Fot. SIPA
NE
45
1998
W Irlandii Północnej strony konfliktu podpisują tak zwane porozumienie wielkanocne.
er do spraw
Brytyjska minist
:
am
wl
Mo
Mo
u
er
Ulst
o początku
„Wiele osób mówi
m nadzieję
Ma
.
go
czegoś nowe
będzie. Jeszk
i wierzę, że ta
przed nami
cze wiele pracy
miesiące
,
ie
dn
go
ty
– całe
a, że usływn
pe
– ale jestem
e dobrych
el
wi
szymy jeszcze
”.
ci
oś
om
wiad
1999
st
storii to nie je
zez 40 lat. W hi
pr
ed
ę
Zj
si
h
o
ac
ił
an
dz
St
ro
w
„Euro
acie,
k zapewne pamięt nim dolar stał się
długi okres. Ja
lat, za
70
d
na
po
ło
nę
noczonych mi
wspólną walutą”.
2000
Polska wstępuje do NATO*.
Wybory parlamentarne wygrywa SLD.
Premierem zostaje Leszek Miller.
2002
Przed trybunałem w Hadze rozpoczyna się
proces byłego prezydenta Jugosławii Slobodana Miloszewicia oskarżonego o ludobójstwo i zbrodnie wojenne.
„Gazeta Wyborcza” publikuje artykuł „Ustawa za łapówkę, czyli przychodzi Rywin do
Michnika”. Wybucha afera Rywina i stojącej za nim „grupy trzymającej władzę”.
Papież Jan Paweł II po raz ósmy i ostatni
odwiedza Polskę.
2004
1 maja Polska zostaje członkiem Unii Europejskiej*.
Andrzej Wajda otrzymuje Oscara za całokształt twórczości.
W Polsce rozpoczęto wydawanie białych tablic rejestracyjnych z biało-czerwoną flagą.
2001
Adam Małysz wygrywa Turniej Czterech
Skoczni i zdobywa Puchar Świata w skokach za sezon 2000-2001. Jest pierwszym Polakiem, który tego dokonuje.
zuk/
ław Kowalc
Fot. Stanis
EAST NEWS
Rusza pierwszy polski komunikator internetowy Gadu-Gadu.
Wybory prezydenckie wygrywa ponownie
Aleksander Kwaśniewski.
46
rem
rowym Osca
jda z hono
.
ci
Andrzej Wa
oś
cz
ałt twór
za całokszt EAST NEWS
OTO/
Fot. AFP PH
*Więcej na płycie CD.
47