MAZURSKI PARK KRAJOBRAZOWY Co warto zobaczyē

MAZURSKI PARK KRAJOBRAZOWY
Co warto zobaczyç ?
Mazurski Park Krajobrazowy to jeden z najstarszych i najwi´kszych parków krajobrazowych w Polsce. Powierzchnia Parku wynosi 53 655 ha. Mazurski Park zosta∏ utworzony w 1977 r. Po∏o˝ony jest na terenie województwa warmiƒsko-mazurskiego, zajmujàc
pogranicze trzech powiatów: mràgowskiego, piskiego i szczycieƒskiego oraz siedmiu
gmin: Piecki, Mràgowo, Âwi´tajno, Ruciane-Nida, Miko∏ajki, Orzysz i Pisz. Mazurski Park
Krajobrazowy w wi´kszoÊci zajmuje teren Krainy Wielkich Jezior, w cz´Êci zachodniej
Pojezierze Mràgowskie, a w po∏udniowej Równin´ Mazurskà.
1. WczesnoÊredniowieczne grodzisko nad jeziorem Majcz Wielki k. Lipowa
(z wa∏em obronnym).
2. Najwi´kszy g∏az narzutowy (ró˝owy granit) o wymiarach: obwód 1215 cm,
wysokoÊç 2 m, na pó∏wyspie Kusnort k. Miko∏ajek.
3. Uk∏ad zabudowy wsi Ga∏kowo, za∏o˝onej przez staroobrz´dowców.
4. Klasztor staroobrz´dowców w Wojnowie z 1847 r. nad Jeziorem DuÊ.
5. Murowana molenna staroobrz´dowców z lat 1922-27 w Wojnowie.
6. Drewniana cerkiew prawos∏awna (1922-23) w Wojnowie.
7. KoÊció∏ gotycki w Nawiadach z 1437 r. (obecny z ok. 1527 r.).
8. KoÊció∏ neogotycki w Ukcie z 1864 r.
9. KoÊció∏ neogotycki w Wejsunach z 1898 r.
10. Drewniana dzwonnica w Ukcie z 1846 r.
11. M∏yn wodny na rzece Krutyni w Zielonym Lasku z koƒca XIX w.
12. Ruiny m∏yna wodnego na strumieniu Pierwos k. Bobrówka.
13. Spi´trzenie strumienia na Uklance przy zachodnim brzegu Jeziora Mokrego.
14. Ruiny zburzonego pod koniec II wojny Êwiatowej mostu kolejowego
w Ukcie z koƒca XIX w.
15. Âluza Guzianka pomi´dzy jeziorami Be∏dany i Guzianka Ma∏a, przeci´tna
wysokoÊç Êluzowania wynosi 2,20 m, d∏ugoÊç Êluzy 44 m, szerokoÊç wrót 7,5 m,
powsta∏a w po∏owie XIX wieku.
16. Jaz mi´dzy jeziorami Mokrym i Krutyƒskim.
17. Prom na linie – Wierzba k. Miko∏ajek – kursuje co godzin´ od 6 do 18.
18. Zabudowania pojunkierskie w Krutyni i w ¸uknajnie.
19. Zespó∏ pa∏acowo-parkowy w Baranowie.
Pola w okolicach Miko∏ajek
rezerwaty przyrody
1. Krutynia; 2. Zakr´t; 3. Królewska Sosna; 4. Krutynia Dolna; 5. Jezioro Warno∏ty; 6. Czaplisko-¸awny Lasek; 7. Strza∏owo
8. Jezioro Lisiny; 9. Czapliniec; 10. Jezioro ¸uknajno; 11. Pierwos
Cmentarze ewangelickie w miejscowoÊciach: Ukta, Krutyƒ, Bobrówko, Wojnowo oraz cmentarze staroobrz´dowców w miejscowoÊciach: Wojnowo,
Ga∏kowo, Iwanowo, Kadzid∏owo, Onufryjewo
WieÊ Krutyƒ
Klasztor staroobrz´dowców nad jeziorem DuÊ
Cerkiew prawos∏awna w Wojnowie
20. Izba Pami´ci pisarza Ernsta Wiecherta w Piers∏awku.
21. Muzeum Przyrodnicze Mazurskiego Parku Krajobrazowego w Krutyni
– ekspozycje przyrodnicza, fotograficzna i plastyczne prezentowane w zabytkowej
stodole mazurskiej.
22. Galeria rzeêby Zdzis∏awa Grunwalda w Ze∏wàgach.
23. Izba Regionalna Eugeniusza Bielawskiego w Wejsunach.
24. Kolekcja sztuki ludowej Walentyny i Marii Dermackiej w Pieckach.
25. Park Dzikich Zwierzàt w Kadzid∏owie. Na du˝ych wybiegach zobaczyç mo˝na jeleniowate, koniki polskie, wilki, ró˝ne gatunki ptaków.
Z Parkiem Dzikich Zwierzàt sàsiaduje Osada Kulturowa w Kadzid∏owie, na którà
sk∏adajà si´ zabytkowe zabudowania mazurskie: drewniana cha∏upa, drewniana
cha∏upa podcieniowa, spichlerzyk podcieniowy i budynek gospodarczy.
26. Stacja PAN w Popielnie; zajmuje si´ prowadzeniem hodowli jeleni, koników
polskich i bobrów.
27. Ferma jeleniowatych Stacji Badawczej Instytutu Parazytologii PAN w Kosewie
Górnym. Na du˝ych wybiegach ˝yjà stada jeleni i danieli (po ok. 200 sztuk),
a tak˝e muflony, koniki polskie.
28. Pó∏wysep Szeroki Ostrów z klifowymi brzegami i widokiem na ca∏e
jezioro Âniardwy.
29. Park podworski w Brejdynach.
30. „Dàb nad Mukrem“ im. Karola Ma∏∏ka – pomnikowy dàb szypu∏kowy
na wschodnim brzegu Jeziora Mokrego.
31. Martwa ju˝ od 30 lat sosna – „Królewska Sosna“ naprzeciwko
„D´bu nad Mukrem“.
32. „D´by Królewskie“ w miejscowoÊci Ruciane-Nida, przy szosie do Pisza po lewej
stronie; naprzeciwko Wy∏uszczarni Nasion rosnà 2 d´by szypu∏kowe: „Dobko“
(bli˝ej ulicy) i „Gniewko“.
33. Pomnikowa grupa drzew „Zakochana Para“, ok. 300 m na zachód od wsi Krutyƒ.
34. Pomnikowy dàb szypu∏kowy we wsi Ukta ko∏o parkingu.
Osadnictwo
Jezioro Âniardwy
Wody i lasy
Park swoimi granicami obejmuje najwi´ksze w Polsce jezioro Âniardwy, które znajduje si´ we
wschodniej cz´Êci. W zachodniej cz´Êci przewa˝ajà lasy Puszczy Piskiej, które zajmujà 29 tys. ha.
Charakterystycznym zbiorowiskiem leÊnym dla Parku jest gràd – wielogatunkowy las liÊciasty,
w którym rosnà takie drzewa, jak: dàb szypu∏kowy, lipa drobnolistna, grab zwyczajny, klon zwyczajny. Z brzegami wód i terenami podmok∏ymi zwiàzane sà bory bagienne, olsy i ∏´gi. Lasy
poprzecinane sà d∏ugimi jeziorami rynnowymi takimi, jak: Be∏dany, Miko∏ajskie, a w zachodniej
cz´Êci Mokre, które jest najg∏´bszym jeziorem Parku o g∏´bokoÊci maks. 51 m. Jezior
o powierzchni powy˝ej 1 ha jest oko∏o 60 na terenie Parku. Niemniej cenne sà ma∏e, bezodp∏ywowe, najcz´Êciej ÊródleÊne jeziorka, zarastajàce roÊlinnoÊcià torfowiskowà.
Wody p∏ynàce Parku reprezentuje rzeka Krutynia, p∏ynàca
w zachodniej cz´Êci Parku. S∏ynie z kr´tego biegu – meandrów i malowniczego po∏o˝enia wÊród wzgórz morenowych. Krutynia, rzeka o d∏ugoÊci 26 km, wyp∏ywajàca z Jeziora Krutyƒskiego, wpadajàca do
Jeziora Gardyƒskiego, jest fragmentem znanego szlaku kajakowego rzeki Krutyni liczàcego
ok. 102 km d∏ugoÊci. WÊród
strumieni Parku wyró˝niajà si´
Blankowa Struga, Pierwos,
Uklanka, Skok, Garcianka,
majàce niejednokrotnie charakter ma∏ych rzeczek. Wody
na terenie Parku zajmujà ok.
18 tys. ha.
Rzeka Krutynia
Najwi´kszà wsià Mazurskiego Parku Krajobrazowego jest Ukta po∏o˝ona nad rzekà Krutynià,
podobnie jak wieÊ Krutyƒ, w której znajduje si´
dyrekcja Mazurskiego Parku Krajobrazowego.
Sieç osadnicza Parku to 29 miejscowoÊci,
zamieszkanych przez ok. 4,8 tys. mieszkaƒców.
Wyró˝niajàcym jest osadnictwo staroobrz´dowców z poczàtku XIX w., którzy wykupili i zasiedlili ziemie nad Êrodkowà Krutynià i w okolicy. Za∏o˝yli wsie Wojnowo, Ga∏kowo, Piotrowo, Onufryjewo, Kadzid∏owo, Osiniak i inne. Niezwyk∏a religijnoÊç staroobrz´dowców wyra˝a∏a si´ powstaniem pi´ciu Êwiàtyƒ – molenn w latach 70-tych
XIX w., w których gromadzili si´ wyznawcy oraz
kilku klasztorów, z których do dziÊ jest czynny
KoÊció∏ w Nawiadach
klasztor w Wojnowie p. w. Zbawiciela i Âw. Trójcy.
Osadnicy rosyjscy budowali najcz´Êciej drewniane domostwa, a w póêniejszych latach murowane, wzorowane na zabudowie mazurskiej. Tradycyjne budownictwo mazurskie ocala∏o w szczàtkowej formie w postaci koÊcio∏ów: w Nawiadach, Ukcie, Wesunach, Baranowie, Okartowie,
Kocio∏ku Szlacheckim, a tak˝e budynków mieszkalnych drewnianych i murowanych oraz gospodarczych: chlewów, spichlerzy, magazynów wyró˝niajàc wsie Lipowo, Klon, Zgon, Ukt´. Charakterystyczne dla zabudowy mazurskiej by∏o wykorzystanie naturalnych surowców, jak: drewno,
kamieƒ polny, ceg∏a ceramiczna i czerwona dachówka ceramiczna oraz glina jako spoiwo.
Budynki mazurskie charakteryzuje symetria, dwuspadowe dachy, dzielone okna, zdobne drewniane ganki, werandy, podcienie i lukarny, niekiedy sztukateria drewniana i ornamentyka ceglano-kamienna. W latach 60. i 70. XX w. wi´kszoÊç spo∏eczeƒstwa Mazurów wyjecha∏a do Niemiec.
Wraz z wyjazdem Mazurów zanik∏y tradycje i wzorce kulturowe. Âladów gospodarnoÊci Mazurów, ich rzemios∏a i kunsztu r´kodzielniczego mo˝emy poszukiwaç w nielicznych muzeach i
skansenach: w Sàdrach k. Mràgowa, Owczarni k. K´trzyna i w Osadzie Kulturowej w Kadzid∏owie.
Ochrona przyrody
Mazurski Park Krajobrazowy ma na celu ochron´ przyrody i krajobrazu Parku oraz dóbr kulturowych, a tak˝e tradycyjnych uk∏adów przestrzennych w formie alei, zadrzewieƒ Êródpolnych
oraz parkowych. Szczególnie cenne fragmenty terenu Parku, osobliwoÊci florystyczne i faunistyczne, a tak˝e wyró˝niajàce si´ ukszta∏towanie geomorfologiczne chronione sà w formie
11 rezerwatów przyrody, 18 u˝ytków ekologicznych oraz 94 pomników przyrody. Na szczególnà uwag´ zas∏uguje najwi´kszy obszar rezerwatowy Parku – rezerwat biosfery „Jezioro ¸uknajno“ (pow. 1189,11 ha), utworzony dla ochrony ∏ab´dzi niemych zatrzymujàcych si´ na przelotach na p∏ytkim jeziorze, zasobnym w ramienice, które sà g∏ównà bazà pokarmowà tych ptaków.
W ostatnich latach obserwowano oko∏o 1500 osobników. Niezwykle cennymi sà rezerwaty obejmujàce ochronà rzek´ Krutyni´ w górnym i dolnym biegu – „Krutynia“ (pow. 273,12 ha) i „Krutynia Dolna“ (pow. 969,33 ha). Rezerwat „Krutynia Dolna“ chroni meandry rzeczne Krutyni oraz
siedliska rzadkich gatunków roÊlin i zwierzàt. W sàsiedztwie wsi Krutyƒ znajdujà si´ znane rezerwaty „Zakr´t“ (pow. 105,8 ha) i „Królewska Sosna“ (103,76 ha) utworzone dla ochrony jeziorek
dystroficznych z p∏ywajàcymi wyspami torfowiskowymi oraz osobliwoÊciami roÊlinnymi, jak
owado˝erna rosiczka. Rezerwaty „Królewska Sosna“ i „Strza∏owo“ (pow. 14,12 ha) chronià dorodne drzewostany sosnowe, o strzelistych, gonnych pniach osiàgajàcych 33 m wysokoÊci. Rezerwatami ornitologicznymi sà rezerwaty utworzone dla ochrony kolonii czapli siwej „Czaplisko¸awny Lasek“ (pow. 7,62 ha) i „Czapliniec“ (pow. 17,10 ha), z których czaple przemieÊci∏y si´ na
sàsiadujàce tereny. W starych drzewostanach sosnowych gnie˝d˝à si´ ptaki drapie˝ne oraz
ró˝ne gatunki dziuplaków. Rezerwatem ornitologicznym jest tak˝e „Jezioro Warno∏ty“ (pow.
373,3 ha) chroniàcym gatunki ptaków wodno-b∏otnych i drapie˝nych oraz miejsca ich gnie˝d˝enia si´ i ˝erowania. Ochronà rezerwatowà w rezerwacie „Jezioro Lisiny“ – znanym jako jezioro Lisunie, obj´ta jest rzadko wyst´pujàca roÊlina wodna – k∏oç wiechowata. Rezerwatem chroniàcym
ró˝ne ekosystemy leÊne, torfowiskowe i wodne jest rezerwat „Pierwos“ (pow. 605,48 ha).
U˝ytkami ekologicznymi sà niektóre wyspy jeziorne, Êródpolne i ÊródleÊne jeziorka i bagienka, murawy kserotermiczne, podmok∏e ∏àki, g∏azowiska, pozosta∏oÊci ekosystemów, jak: Gràd
Wygryny, ¸àka Krutynia, ¸àki Morysie, Torfowisko Ze∏wàgi, Prawdowskie Wzgórze, Rozlewisko
Zawady, Ba˝yna, Jeziorko dystroficzne Zau∏ek, jeziorka dystroficzne Kruczki, Klimontek i Klimont oraz inne.
SpoÊród pomników przyrody najwi´kszà popularnoÊcià cieszà si´ pomniki przyrody w okolicach turystycznej wsi Krutyƒ: „Zakochana Para“, „Dàb Krutyƒski“, „Mazurski Dàb Bartny“,
a tak˝e ko∏o wsi Zgon: martwa „Królewska Sosna“, „Dàb nad Mukrem“ im. Karola Ma∏∏ka oraz
d´by w centrum wsi Ukta i „D´by Królewskie“ w Rucianem-Nidzie.
Mazurski Park
Krajobrazowy
Rodzina traczy Nurog´si
na Krutyni
Mazurski Park Krajobrazowy
Wydano dzi´ki pomocy finansowej Wojewódzkiego Funduszu
Ochrony Ârodowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie
Tekst: A. Kruszelnicka
Foto: W. Bzura
DTP i druk KENGRAF
Krutyƒ 2004
Cha∏upa w Wojnowie
P∏ywajàca wysepka torfowa w rezerwacie Zakr´t
tel./fax 089 742 14 05, 742 14 58
e-mail:[email protected], www.mazury.com.pl
INFORMATOR