docWiedza Prawnicza nr 3/2011 roku
download 
Reklamacja Transkrypt
Wiedza Prawnicza nr 3/2011 roku
Wiedza Prawnicza 3/2011 SPIS TREŚCI: Postępowanie reklamacyjne jako przykład procedury poprzedzającej sądowe postępowanie w sprawach cywilnych ……………………………………………………………….……………3 Anna Maria Woźniak 18 lat Unii Europejskiej, wiele lat integracji Europy……………………………………..…………………11 Alina Sperka Łączenie się spółek handlowych…………………………………………………………………….……………….34 Katarzyna Fiałkowska Przeszkody do dokonania wpisu, a brak podstaw i ich skutki. Odmowa dokonania wpisu ………………………………………………………………………………………………………………………..………….....41 Joanna Dziadosz-Szcześniak Poszukiwanie osób zaginionych przez prywatnych detektywów……………………………….……53 Maciej Stankiewicz Wiedza Prawnicza nr 3/2011 Strona 1 REDAKCJA I WYDAWNICTWO:91-015 Łódź, ul. Gandhiego 20/29 REDAKTOR NACZELNY I WYDAWCA: Kamil Łukasz Deptuła (604959545) SEKRETARZ REDAKCJI: Mariusz Wiesław Stobiecki KIEROWNIK SEKCJI PUBLIKACJI: Aleksandra Kwapiszewska CZŁONKOWIE KOLEGIUM REDAKCUJNEGO: Marcin Berent, Kamil Łukasz Deptuła, Mariusz Wiesław Stobiecki, Marcin Krzemiński ASYSTENCI MERYTORYCZNI: Szymon Drab, Wojciech Zwoliński MIEJSCI I DATA WYDANIA NUMERU 3/2011: Łódź, 30 czerwca 2011 roku DRUK: Drukarnia Cyfrowa „PIKTOR” s.c. NUMER ISSN: 2080-4202 NUMER WPISU DO REJESTRU CZASOPISM:1095 ADRES INTERNETOWY: www.wiedzaprawnicza.pl ADES E-MAIL: [email protected] RADA NAUKOWA: dr Michał Krakowiak, dr Paweł Baranowski, mec. Marcin Krzemiński Redakcja pragnie serdecznie podziękować za owocną współpracę i życzliwe uwagi wszystkim tym, którzy przyczynili się do rozwoju naszego czasopisma. Szczególne podziękowania kierujemy do: prof. zw. Bogusława Sygita, dra Michała Krakowiaka Wiedza Prawnicza nr 3/2011 Strona 2 Postępowanie reklamacyjne jako przykład procedury poprzedzającej sądowe postępowanie w sprawach cywilnych. Anna Maria Woźniak Postępowania poprzedzające dochodzenie roszczeń. sądowe Zagadnienia wstępne. Polski ustawodawca przewidział jako naturalną formę rozstrzygania spraw cywilnych sądowe postępowanie cywilne. W art. 2 § 1 k.p.c. ustanowiono domniemanie drogi sądowej w sprawach cywilnych. Oznacza to, że każda sprawa cywilna podlega rozpoznaniu przez sąd powszechny, o ile przepis szczególny nie wyłącza jego właściwości na rzecz innych organów. K. Piasecki zauważa, iż klasyczny model procedury cywilnej zapewnia możliwość zwrócenia się bezpośrednio do sądu powszechnego o udzielenie ochrony prawnej sprawach cywilnych. Jednakże w niektórych Przedstawiciele doktryny wyodrębniają, jako jeden z rodzajów niedopuszczalności drogi sądowej, niedopuszczalność Przyjmują, gdy o iż dana charakterze zachodzi sprawa ona czasowym. wówczas, cywilna może być rozpoznana przez sąd powszechny dopiero po uprzednim wyczerpaniu drogi innego postępowania niż cywilne postępowanie sądowe2. W piśmiennictwie wskazuje się, iż tego rodzaju postępowaniami może być postępowanie administracyjne lub reklamacyjne. Wymóg przeprowadzenia postępowania prejurysdykcyjnego stanowi warunek, od którego spełnienia uzależniona jest dopuszczalność drogi sądowej. przypadkach sądowe postępowanie cywilne jest z mocy uregulowań szczególnych poprzedzane innymi postępowaniami, które określane są w nauce jako przedsądowe lub prejurysdykcyjne1. Istota tego rozwiązania polega na tym, że strona dochodząca ochrony praw podmiotowych ma obowiązek wykorzystania w pierwszej kolejności innego trybu załatwienia sprawy 1K. Piasecki, Procedury poprzedzające sądowe postępowanie cywilne, „Palestra” nr 7-8/1985, s. 11. Wiedza Prawnicza nr 3/2011 2J. Gudowski, [w:] Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego. Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze, t. 1, red. T. Ereciński, Warszawa 2009, s. 32; K. FlagaGieruszyńska, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do art. 1-50514, t. 1, red. A. Zieliński, Warszawa 2006, s. 27; M. Uliasz, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do art. 1-50514, t. 1, Warszawa 2007, s. 138; W. Broniewicz, Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 2008, s. 37; J. Jankowski, Czasowa niedopuszczalność drogi sądowej-istota i skutki, Acta Universitatis Lodziensis 1982, Folia Iuridica 9, s.52, 56; Z. Resich, [w:] J. Jodłowski, Z. Resich, Postępowanie cywilne, Warszawa 1987, s. 84. Strona 3 Przewidziana w przepisach szczegól- charakter obligatoryjny, w zakresie warunku nych, konieczność wykorzystania procedur jego wyczerpania celem otwarcia drogi poprzedzających dochodzenie sądowej, o tyle prejurysdykcyjne postępo- roszczeń spotkała się jednakże z krytyką wania reklamacyjne mają w obowiązującym w literaturze Gudowski prawie polskim dwojaki charakter - niektóre podnosi, iż koncepcja czasowego zamknięcia z nich mają bowiem charakter obligatoryjny, drogi inne sądowe przedmiotu3. sądowej J. pozostaje w kolizji zaś fakultatywny. Jak podkreśla z Konstytucją. Pod rządem art. 45 ust. 1 oraz R. Więckowski, za klasyczne postępowania art. 77 ust. 2, prawo do sądu jest bowiem przedsądowe należy uważać wyłącznie te, niestopniowalne. Oznacza to, że musi mieć których ono w każdym wypadku charakter zupełny. charakter obligatoryjny. Przy postępowaniu Jego zdaniem, nie występują stany pośrednie o charakterze fakultatywnym droga sądowa – prawo to albo jest spełnione (zapewnione) jest bowiem równoległa i w każdej chwili albo niespełnione (niezapewnione). Według dostępna5. tego autora, do naruszenia prawa do sądu przedmiotem rozważań podjętych w niniej- dochodzi zwłaszcza w przypadku przekształ- szym cenia czasowej niedopuszczalności drogi obligatoryjne postępowanie reklamacyjne, sądowej w niedopuszczalność o charakterze stanowiące przykład procedury poprze- bezwzględnym dzającej np. na skutek upływu wymaganego prawem terminu. W rezultacie, w omawianej sytuacji, ochrona prawna w drodze sądowej zostaje wyłączona4. Jak już postępowanie macyjne była o tym administracyjne zaliczane są do i wyczerpanie W ma związku opracowaniu dla z powyższym, będzie rozstrzyganie strony wyłącznie sprawy cywilnej w postępowaniu sądowym. Charakter prawny obligatoryjnego postępowania reklamacyjnego. mowa, Z obowiązkowym postępowaniem rekla- reklamacyjnym spotykamy się chociażby kategorii przy dochodzeniu roszczeń z tytułu postępowań poprzedzających rozstrzyganie przewozu, jak również roszczeń z tytułu sporu na drodze sądowej. O ile przedsądowe usług pocztowych lub telekomunikacyjnych. postępowanie administracyjne ma zawsze W tym zakresie należy wskazać w szczególności następujące akty prawne: 3R. Więckowski, Sądowe dochodzenie roszczeń a postępowania przedsądowe, „Państwo i Prawo” nr 2/1990, s. 61; tenże; Dopuszczalność drogi sadowej w sprawach cywilnych, „Zeszyty Naukowe UJ” 1991, Prace Prawnicze, z. 139, s. 116; W. Siedlecki, Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego za rok 1985, „Państwo i Prawo” nr 12/1986, s. 73-74;J. Gudowski, [w:] op. cit., s. 34. 4J. Gudowski, [w:] op. cit., s. 34. Wiedza Prawnicza nr 3/2011 ustawę z dnia 15 listopada 1984 r. – Prawo przewozowe6 (art. 75), ustawę z dnia 12 czerwca 2003 r. – Prawo pocztowe7 R. Więckowski, Sądowe…, s. 52; tenże; Dopuszczalność…, s. 104-105. 6Dz. U. z 2000 r., nr 50, poz. 601 ze zm. 7 Dz. U. z 2008 r., nr 189, poz. 1159 ze zm. 5 Strona 4 (art. 62) oraz ustawę z dnia 16 lipca 2004 reklamację. Tego r. – Prawo telekomunikacyjne8 (art. 107). musiałoby być Możliwość wytoczenia powództwa przed z elementem sąd powszechny jest, z mocy powołanych we wszystkich obowiązkowych postępo- przepisów uzależniona waniach reklamacyjnych podmiot rozpozna- od uprzedniego wykorzystania trybu rekla- jący reklamację – jako strona stosunku macyjnego. Przedstawiciele nauki postępo- cywilnoprawnego - nie ma i nie może mieć wania cywilnego już od dawna rozważają żadnych władczych uprawnień względem charakter prawny obligatoryjnych postępo- drugiego podmiotu. Pozycja obu stron jest wań reklamacyjnych, a w szczególności równa skutki ich niewyczerpania z punktu widzenia reklamacyjne tej równości nie narusza9. szczególnych, postępowania sądowego. poszczególnych autorów Stanowiska w tej kwestii niekiedy znacznie różnią się od siebie. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie reprezentowanych w doktrynie poglądów oraz ukazanie istoty przedsądowych postępowań reklamacyjnych. i rodzaju rozstrzyganie bowiem władczym. obligatoryjne połączone Tymczasem, postępowanie Jak podaje A. Żabski, reklamacja nie jest żądaniem udzielenia ochrony prawnej dla zgłoszonego w niej roszczenia. Jest tylko wezwaniem do dobrowolnego spełnienia świadczenia10. Wynikają z tego następujące konsekwencje. Po pierwsze, postępowania te nie mogą być kwali- F. Zedler zauważa, że wszystkie fikowane jako postępowania administra- postępowania reklamacyjne dotyczą rosz- cyjne czeń cywilnoprawnych. Ta okoliczność nie ze względu na formalną równość stron11. jest obojętna dla dalszych rozważań. Według Po drugie, niezależnie F. przyjętego przez Zedlera postępowanie reklamacyjne (nawet szczególnego rodzaju) od stanowiska podmiot załatwiający powinno być oceniane w kategoriach prawa reklamację, przedmiotem sporu w sądowym cywilnego (materialnego i procesowego) postępowaniu jest tylko i wyłącznie samo z uwagi na fakt, iż jego przedmiotem są roszczenie. W razie odmowy uwzględnienia roszczenia cywilnoprawne oraz okoliczność roszczenia rozpoznawania tego postępowania przedsą- reklamację, sąd nie orzeka w przedmiocie tej podmiotu składającego dowego przez podmiot stosunku cywilnoprawnego. Autor ten podkreśla, że w obecnym stanie prawnym uwzględnienia reklamacji, uwzględnienia czy też nie odmowy można jej zaliczać do rozstrzygnięcia o roszczeniu składającego 8 Dz. U. z 2004 r., nr 171, poz. 1800 ze zm. Wiedza Prawnicza nr 3/2011 F. Zedler, Niektóre cywilnoprocesowe problemy ochrony praw konsumentów, „Palestra” nr 5-6/1983, s. 54. 10 A. Żabski, Obligatoryjna reklamacja w krajowym transporcie towarów, „Nowe Prawo” nr 6/1980, s. 67. 11 R. Więckowski, Sądowe…, s. 57; tenże; Dopuszczalność…, s. 112. Podobnie K. Piasecki, op. cit., s. 16. 9 Strona 5 odmowy, lecz o roszczeniu12. Nie można po także postępowania postępowania reklamacyjnego, rozpoznaje postępowania sprawę cywilną ex novo15. traktować reklamacyjnego cywilnego jako pozasądowego. Rozpoznający reklamację nie jest bowiem uprawniony do rozstrzygania sporów, w których sam jest stroną (iudex in re sua). K. Piasecki podnosi, iż wbrew temu co się niekiedy twierdzi, w postępowaniu reklamacyjnym o niczym się nie orzeka. Jego zdaniem, z punktu widzenia procedury cywilnej można mówić tylko o postępowaniu prejurysdykcyjnym, które nie związanym jest z stadium samym organicznie postępowaniem cywilnym13. jak drogi obowiązkowego K. Piasecki uważa, że pod wieloma względami być postępowania traktowane jako te mogą nieformalne postępowania o charakterze ugodowym, mające na celu zapobieżenie sporom sądowym16. W istocie celem reklamacji jest umożliwienie właściwemu podmiotowi rozpatrzenia i ustosunkowania się do zgłoszonych mu roszczeń zaspokojenie, które i ewentualne wówczas ich mogłoby uczynić zbędnym w całości lub w części występowanie z nimi do sądu powszechnego Postępowania reklamacyjne, analogicznie wyczerpaniu przedsądowe administracyjne, nie postępowania jest, aby nie utożsamiać uwzględnienia charakteru reklamacji z zaspokojeniem wierzyciela. prejudycjalnego w sensie oddziaływania Zaspokojenie to nastąpi bowiem dopiero na przez wtedy, gdy rozpoznający reklamację spełni sąd sprawę cywilną14. K. Piasecki zaznacza, swoje obowiązki. Jeśli tego nie uczyni, iż postępowanie to pomimo uznania reklamacji składający reklamacyjne nie uczyni niepotrzebnym ją będzie musiał i tak dochodzić swoich dochodzenia roszczeń następnie w wypadku, mają o ich stanowcze rozstrzygnięcie17. Ważnym rozstrzyganą gdy roszczeń przed sądem w drodze sądowej. Dzieje powszechnym, sądowi przysługuje pełna się tak dlatego, ponieważ uznanie wywiera jurysdykcja, jedynie skutki materialnoprawne, nie dając tak jakby postępowanie to nie było wymagane. Wyniki negatywne jednak postępowania reklamacyjnego nie wnoszą zaspokojenia roszczenia18. do postępowania gotowych, sądowego przesądzających podstaw do przymusowego żadnych elementów wyrokowania co do zasadności roszczeń. Sąd rozstrzygający sprawę „następczo”, 12F. 15 13 Zedler, op. cit., s. 54. K. Piasecki, op. cit., s. 16. 14 K. Piasecki, op. cit., s. 17; R. Więckowski, Sądowe…, s. 57; tenże; Dopuszczalność…, s. 112. 16 Wiedza Prawnicza nr 3/2011 K. Piasecki, op. cit., s. 17. K. Piasecki, op. cit., s. 16. 17 R. Więckowski, Sądowe…, s. 56-57; tenże; Dopuszczalność…, s. 111. 18 F. Zedler, op. cit., s. 55. Strona 6 Skutki nie wego postępowania z wyczerpania punktu obowiązko- zaistniałego sporu21. Tymczasem jak już była reklamacyjnego o tym mowa, we wszystkich postępowaniach widzenia postępowania sądowego. reklamacyjnych reklamację W ścisłym związku z charakterem podmiot - jako cywilnoprawnego - rozpoznający strona nie ma stosunku żadnych prawnym reklamacji i w konsekwencji uprawnień władczych względem drugiego postępowania pozostaje podmiotu. W konsekwencji, uwzględnienia kwestia reklamacji, czy odmowy jej uwzględnienia rozważana reklamacyjnego w piśmiennictwie niewykorzystania przez obowiązkowego postępowania macyjnego. W stronę literaturze drogi nie rekla- o roszczeniu składającego reklamację22. przedmiotu występują rozbieżne poglądy na temat sposobu ustosunkowania do wypadków bezpośrednio z pominięciem się wytaczania do sądów sądu powództw powszechnych obligatoryjnej drogi postępowania reklamacyjnego. Zwolennicy pierwszego stanowiska opowiadają się w takiej sytuacji za przedwczesnością Ich argumenty koncentrują zaliczać Według do rozstrzygnięcia przedstawicieli drugiego poglądu, w omawianej sytuacji zachodzi czasowa niedopuszczalność drogi sądowej, stanowiąca podstawę odrzucenia pozwu. Za niedopuszczalnością o charakterze drogi czasowym sądowej wypowiedzieli się w takim przypadku J. Jankowski23, F. Zedler24, L. Ostrowski25 oraz R. Więckowski26. powództwa, pociągającą za sobą oddalenie pozwu. można F. Zedler podkreśla, iż wyczerpanie trybu obligatoryjnego postępowania się głównie na treści art. 199 i art. 2 § 3 reklamacyjnego k.p.c.19 Podnoszą, iż odrzucenie pozwu wymagalności, ale zaskarżalności roszczenia. na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. nie jest Odrzuca dopuszczalne, powództwa. gdyż przepisy dotyczące on stanowi pogląd Autor warunek nie o przedwczesności ten stwierdza, że postępowania reklamacyjnego nie zajmują roszczenie się rzeczywiście ono istnieje w chwili zgłoszenia dopuszczalnością drogi sądowej20. jest już wymagalne, jeżeli Ponadto ich zdaniem, wyłączenie sprawy z drogi sądowej - w świetle art. 2 § 3 k.p.c. – może mieć miejsce tylko wtedy, gdy z mocy przepisu szczególnego inny organ niż sąd jest powołany do rozstrzygnięcia 19R. Więckowski, Sądowe…, s. 59-60; tenże; Dopuszczalność…, s. 115. 20 A. Żabski, op. cit., s. 73-74. Wiedza Prawnicza nr 3/2011 R. Więckowski, Sądowe…, s. 60; tenże; Dopuszczalność…, s. 115. 22 F. Zedler, op. cit., s. 54. 23 J. Jankowski, op. cit., s. 52; tenże; Postępowanie reklamacyjne a dopuszczalność drogi sądowej i drogi arbitrażowej, „Nowe Prawo” nr 7-8/1978, s. 1114. 24 F. Zedler, op. cit., s. 56. 25 L. Ostrowski, Czasowa niedopuszczalność drogi sądowej, „Palestra” nr 11/1984, s. 19 i n. 26 R. Więckowski, Sądowe…, s. 58; tenże; Dopuszczalność…, s. 113. 21 Strona 7 reklamacji27. Według E. Wengerka sprawa ten wyczerpania drogi, którą można nazwać charakterem postępowania reklamacyjnego. „drogą reklamacyjnego”, Przyjmuje jako cel reklamacji czasową wiąże się z problemem dopuszczalności ochronę kontrahenta przed dochodzeniem drogi sądowej. Autor ten zestawia przy na drodze sądowej roszczeń związanych tym reklamacyjne ze świadczonymi usługami przez umożli- m. in. z postępowaniem administracyjnym, wienie mu zajęcia stanowiska w określonym od którego uprzedniego przeprowadzenia terminie ustawowym30. postępowania postępowanie zależy możliwość wytoczenia powództwa o zwolnienie zajętego przedmiotu od egzekucji administracyjnej (art. 842 k.p.c.)28. Do stanowiska E. Wengerka nawiązuje W. Broniewicz, który uważa wyczerpanie drogi reklamacyjnego za postępowania przesłankę dopusz- czalności drogi sądowej29. opowiada tów należy uznać za słuszny pogląd, zgodnie z którym niewyczerpanie trybu reklamacyjnego powoduje dla postępowania sądowego czasową niedopuszczalność drogi sądowej, która może prowadzić do odrzucenia pozwu przez sąd powszechny zauważa, że dzeniu dochodzenia reklamacyjnego od obowiązkowego reklamacyjnego procesowym W świetle przytoczonych argumen- charakter prawny uzależnienia sądowego stania za na postawie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. F. Zedler Zdaniem R. Więckowskiego analizując roszczeń się wykorzy- postępowania należy uwzględnić dopiero po obligatoryjnego powód przeprowapostępowania może wystąpić na drogę sądową. Jego roszczenie zostanie wówczas rozpoznane pod względem następujące kwestie. Po pierwsze, odróżnić merytorycznym, o ile nie zajdzie konieczność samą odrzucenia reklamację od postępowania pozwu z innych przyczyn. wywołanego jej zgłoszeniem. Po drugie, W żadnym jednak razie sąd nie może wziąć pod uwagę brak związania sądu jego odrzucić pozwu tyko na tej podstawie, przebiegiem, że powód już raz wnosił sprawę do sądu a także stanowiskiem załatwiającego reklamację. Ponadto, trzeba bez uwzględnić obowiązkowego okoliczność, że w chwili zgłoszenia reklamacji roszczenie, jeżeli jest uprzedniego wyczerpania postępowania drogi rekla- macyjnego31. uzasadnione, jest już wymagalne. Autor Natomiast K. Piasecki 27 że uznanie 28E. za zjawisko prawne, przejawiające się swoją F. Zedler, op. cit., s. 56. Wengerek, Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego z zakresu postępowania cywilnego, „Nowe Prawo” nr 12/1966, s. 1549. 29 W. Broniewicz, Problem przesłanek procesowych w procesie cywilnym i postępowaniu arbitrażowym, „Zeszyty Naukowe UŁ” 1968, ser. I, z. 59, s. 61. Wiedza Prawnicza nr 3/2011 postępowań stwierdza, reklamacyjnych naturą prawną w sferze materialnoprawnej R. Więckowski, Sądowe..., s. 58; tenże; Dopuszczalność…, s. 112-113. 30 Strona 8 dochodzenia roszczeń, pociąga za sobą można z powodu niewyczerpania drogi ten skutek, iż brak jest podstaw do tego, reklamacji jedynie odrzucić pozew33. aby przyjmować niedopuszczalność drogi sądowej i pozew wniesiony przed wykorzystaniem drogi postępowania reklamacyjnego odrzucać. Uważa on, że zjawisko to nie leży w sferze K. Piasecki iż z przesłanek procesowych. jednocześnie punktu widzenia idei przyjmuje, dostępu do sądów i efektywnej ochrony prawnej nieuzasadnione byłoby powództwa powodu z także oddalenie tzw. przed- wczesności31. Obligatoryjne postępowania przed- sądowe a prawo do sądu. Na zakończenie zagadnienia pragnę do podnoszonych omawianego odnieść w teorii się prawa procesowego zastrzeżeń – jakoby istnienie obligatoryjnych procedur poprzedzających sądowe dochodzenie roszczeń ograniczało wyłączało bezpośredni, gwarantowany Konstytucją (art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2) dostęp do sądów34. Moim zdaniem Autor ten postuluje, aby w sytuacji ustanowienie przez ustawodawcę postępo- wystąpienia zainteresowanej strony bez- wań tego rodzaju nie stanowi naruszenia pośrednio na drogę sądową z pominięciem prawa strony, jakim jest prawo do wymiaru obowiązkowego reklama- sprawiedliwości. instytucji wówczas, cyjnego, postępowania skorzystać z takich gdyby Miałoby strona była w ogóle procesowych jak zawieszenie postępowania pozbawiona lub stosownie do okoliczności odroczenie do sądu powszechnego o ochronę praw rozprawy32. według podmiotowych. Obligatoryjne postępowania podstaw przedsądowe niewątpliwie stwarzają pewne cywil- ograniczenia dla stron sporu polegające nieprzeprowadzenia na tym, że podmiot zainteresowany nie może postępowania reklamacyjnego. Artykuł 177 od razu wystąpić do sądu o rozstrzygnięcie § 1 pkt 1 k.p.c. przewiduje bowiem sprawy. Jednakże zawieszenie postępowania przez sąd z urzę- pania postępowania du tylko wówczas, gdy rozstrzygnięcie lub administracyjnego następuje otwarcie – sprawy zależy od wyniku innego toczącego czasowo zamkniętej się Z momentem J. Jankowskiego do zawieszenia nego Jednakże brak postępowania w sytuacji postępowania jest cywilnego. Powołany przepis nie ma zastosowania do postępowania reklamacyjnego, gdyż nie tym możliwości to miejsce z zwrócenia chwilą się wyczer- reklamacyjnego – drogi strony sądowej. stosunku cywilnoprawnego mogą dochodzić swoich jest ono postępowaniem cywilnym. Zdaniem J. Jankowskiego, w postępowaniu sądowym J. Jankowski, Postępowanie…, s. 1115. K. Piasecki, op. cit., s. 14; R. Więckowski, Sądowe…, s. 61; tenże; Dopuszczalność…, s. 116; J. Gudowski, [w:] op. cit., s. 34. 33 34 31K. Piasecki, op. cit., s. 17. 32Ibidem. Wiedza Prawnicza nr 3/2011 Strona 9 roszczeń w postępowaniu sądowym– realizując przysługujące im prawo do sądu. Uzależnienie dopuszczalności drogi sądowej, od uprzedniego wykorzystania jednego z postępowań przedsądowych, jest podyktowane procesowej i względami ekonomii interesami związanymi ze sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości. Przeprowadzanie tego rodzaju postępowań stwarza warunki do ugodowego rozwiązania zaistniałego sporu i nierzadko może uczynić zbędnym dochodzenie praw na drodze sądowej. Uważam, że z uwagi na brak sprawy. co do obowiązku charakteru wyczerpania przedsądowych – prawnego postępowań pożądanym jest czego nie stoi ono na przeszkodzie ponownemu wniesieniu pozwu w tej samej sprawie między tymi samymi stronami, jeżeli nie zajdą te same lub inne przyczyny uzasadniające odrzucenie pozwu35. Przeprowadzenie obligatoryjnego postępowania prejurysdykcyjnego stanowi warunek, od którego spełnienia uzależniona jest dopuszczalność drogi sądowej. Jego wyczerpanie pozwoli zatem na ponowne wniesienie pozwu i w rezultacie merytoryczne rozpoznanie sprawy w postępowaniu sądowym. jednolitego stanowiska w nauce i orzecznictwie Wobec Natomiast opowiedzenie się w omawianej sytuacji wczesności do za konstrukcją powództwa, innego następstwa, a przed- prowadzi mianowicie, ujednolicenie rozwiązań w tym zakresie. oddalenia pozwu. W przypadku bezpoś- Zachodzące rozbieżności w tej kwestii redniego skierowania sprawy na drogę prowadzą do chaosu w praktyce sądowej sądową, sąd powszechny wyrokiem oddali i wiążą powództwo. się z niekorzystnymi, nieuzasadnionymi skutkami dla prawnie osoby poszukującej ochrony prawnej. wytoczenia powództwa przed sądem powszechnym z pominięciem obowiązkowego postępowania przedsądowego, zachodzi czasowa niedopuszczalność drogi sądowej, pociąga za sobą skutek w postaci odrzucenia pozwu. Sąd wydaje wówczas postanowienie Orzeczenie w z sprawie. powagi w to tym kończy Nie rzeczy przedmiocie. postępowanie korzysta osądzonej, jednak gdyż nie zawiera rozstrzygnięcia co do istoty Wiedza Prawnicza nr 3/2011 myśl art. 366 k.p.c. prawomocny wyrok korzysta z powagi rzeczy Przyjęcie bowiem, iż w wypadku W osądzonej. W konsekwencji, powtórny pozew wniesiony przy niezmienionym już stanie prawomocnie rzeczy w sprawie osądzonej ulega odrzuceniu (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.). 35W. Siedlecki, [w:] B. Dobrzański, M. Lisiewski, Z. Resich, W. Siedlecki, Kodeks postępowania cywilnego-komentarz, t. 1, Warszawa 1975, s. 365; tenże; Glosa do postanowienia SN z dnia 18 sierpnia 1967 r. II CZ 68/67, OSPiKA 1968, poz. 238, s. 502-503; S. Dmowski, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do art. 1-50514, t. 1, red. K. Piasecki, Warszawa 2006, s. 930-931; A. Zieliński, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do art. 150514, t. 1, red. A. Zieliński, s. 625; M. Uliasz, op. cit., s. 357. Strona 10 Zaś postępowanie toczące się przy istniejącej w danej sprawie powadze rzeczy osądzonej dotknięte jest nieważnością (art. 379 pkt 3 k.p.c.), która stanowi podstawę środka odwoławczego. Res iudicata stanowi zatem okoliczność niepozwalającą na ponowne rozstrzygnięcie danej sprawy36. Zainteresowany podmiot nie będzie mógł dochodzić ochrony praw podmiotowych Wykluczone na jest drodze sądowej. bowiem ponowne wszczęcie i przeprowadzenie cywilnego postępowania sądowego o to samo roszczenie między tymi samymi stronami. 36W. Broniewicz, Postępowanie…, s. 258. Wiedza Prawnicza nr 3/2011 Strona 11 18 lat Unii Europejskiej, wiele lat integracji Europy Alina Sperka Historyczny rozwój idei zjednoczenia do powstania i stopniowego pogłębiania europejskiego – czyli jak i dlaczego doszło poczucia jedności. do powstania Unii Europejskiej. Idea zjednoczenia europejskiego Pochodzenie nazwy Europa nie jest jednoznacznie przyjmuje wyjaśnione. się, że Najczęściej pochodzi ona nie jest wytworem ostatnich wieków. Korzeni integracji europejskiej należy szukać w duchowej historii tego kontynentu, od semickiego słowa ereb – ciemność, mrok. a sam proces zmierzający do zjednoczenia, Europa bowiem, z racji swego położenia przy na zachód od zamieszkałych wówczas ziem, rodności była nazywana krainą ciemności, tą, gdzie od czasów helleńskich, przez cesarstwo zachodzi słońce. rzymskie, Słowo to pojawiło się również w mitologii, jako imię żeńskie, którym obdarzono kilka mitologicznych postaci. Najsłynniejszą z nich, była porwana przez jednoczesnym był zachowaniu w Europie cesarstwo Wielkiego, Święte różno- widoczny ˝rzymskie˝ Cesarstwo Karola Rzymskie Narodu Niemieckiego, renesans, oświecenie, europejski koncert spokrewnionych domów królewskich aż do dnia dzisiejszego. Zeusa i uprowadzona na Kretę, córka króla Temat integracji nie był obcy także Tyru. Na pamiątkę pięknej cudzoziemki w literaturze. Już w średniowieczu (w latach przybyłej 1305-1307) z dalekiej Fenicji starożytni francuski prawnik, uczeń nazwali jej imieniem jedną z czterech części Tomasza z Akwinu, Pierre Dubois w swoim świata dziele i oddawali jej cześć boską. „De używano tego terminu do określania Grecji, jednak później pokojowego, pod dowództwem najbardziej rozszerzono go i zaczęto nim określać także chrześcijańskiego z królów – króla Francji. kraje północne. Projekt ten był niewątpliwie pierwszym geograficzne i polityczne, ale także idea wspólnych humanistycznych wartości, które już od czasów wojen perskich prowadziły ideę europejskiego sancte” Początkowo Europa to nie tylko określenie stworzył recuperationeterre systemu konkretnym projektem stworzenia międzynarodowej organizacji pacyfistycznym, miała o ona charakterze bowiem rozstrzygać wewnętrzne spory w Europie oraz stanowić obronę przed zagrożeniami zewnętrznymi. Państwa europejskie mia- Wiedza Prawnicza nr 3/2011 Strona 12 ły stworzyć związek - Respublica Christianorumunita, którego organami byłoby i concilium międzynarodowy trybunał rozjemczy37. nie są wynikiem jakieś specjalnej predyspozycji państw europejskich do wojowania, a jedynie są wynikiem takiej, a nie Jeszcze dalej w swych wizjach poszedł kilkaset lat później Immanuel Kant w „O wiecznym pokoju” z 1795 roku. W tym dziele opowiedział się za stworzeniem trwałej, zorganizowanej na sposób republikański, wojny. Twierdzi, że wojny w Europie europejskiej federacji państw. O demokratycznej, gospodarczej i społecznej integracji Europy pisali także w 1814 roku Saint-Simon i Thierry w dziele innej historii. Swoją na przykładzie w której teorię Ameryki wyjaśnia Południowej, wykształciły się państwa suwerenne i niepodległe i Północnej w której jest, podzielone na poszczególne stany USA. Autor twierdzi, że Europa mogłaby funkcjonować podobnie jak USA, gdyby na jakimś etapie w miejsce państw narodowych wykształcił się federalizm. „De la réorganisation de la société europèenne W ou de la nécessité et des moyens de rassembler ogólnoeuropejskiej wojny, wielu intelektu- les peuples de l´Europe en un seul corps alistów politique wysiłków i działań mających en conservant à chaqun son independence national”. wizję Europy˝, jednak ˝Stanów wizja Zjednoczonych ta, mimo swej podniosłości, jest z politycznego punktu widzenia raczej niejasna. Angella „The wybuchem do jedności promowania na celu i pokojowej rywalizacji. W tym celu powołano w 1914 roku dwie organizacje: The Union of Democratic Control - wśród osób, które ją powołały byli między innymi: Normana Angell, Ramsay McDonald i Charles Trevelyan. Drugą z tych organizacji była W 1908 r. ukazała się książka Normana zagrożenia nawoływało ponadnarodowej Słynny pisarz Victor Hugo stworzył własną sytuacji Great Illusion” w której autor stara się wyjaśnić przyczyny Nowa Ojczyzna (Neues Vaterland) powołana między innymi przez Alberta Einsteina, Lujo Bretano i Księcia Lichnowsky. rywalizacji mocarstw uzasadniającej ciągłe Por.: P. Dubois De recuperatione Terre Sancte. Taité de politique générale, publié d´après le manuscrit du Vatican par Ch. V. Langlois, Wyd. Alphonse Picard, Paris, 1891 r.; W. Marciniak Prekursorzy idei Zjednoczonej Europy; artykuł dostępny między innymi na stronie Ośrodka RacjonalistycznoSceptycznego im. De Voltaire´a: www.racjonalista.pl ; J. Pogonowski Projekt związku władców króla Jerzego z Podiebrad, Wyd.: Warszawa, 1932 r. s. 22 37 Wiedza Prawnicza nr 3/2011 kolejne Wojna jednak wybuchła próby nawoływania do i na zinte- growania Europy trzeba było poczekać aż do roku 1923, kiedy Coudenhove-Kalergi hrabia Richard opublikował dzieło „Paneuropa”, w którym rysował przed Europą dwojaką wizję: albo Europa się zjednoczy i dobrowolnie ustanowi federację Strona 13 europejską, albo zostanie to wymuszone jennego przez podbój Rosji. Przedstawił także własny irracjonalne, to właśnie te nadzieje, oraz pomysł integracji europejskiej, bez udziału wola przezwyciężenia ideologii totalitarnych Wielkiej Brytanii i Związku Radzieckiego. stanowiły spiritus movens dla milionów Doprowadził do utworzenia pozarządowej zwykłych szarych obywateli Europy i wielu organizacji nazywanej Unią Pan-europejską. ich Jego idea znalazła zwolenników w osobach do ustanowienia trwałego pokoju stało się ministra po spraw zagranicznych Francji nacjonalizmu duchowych wojnie były bardzo przywódców. nie Dążenie tylko dążeniem i Niemiec, którymi wówczas byli Aristide Europejczyków, ale ożywiało umysły całego Brand świata i było przyczyną założenie Organizacji (który został honorowym Prezydentem Unii Pan-europejskiej) i Gustav Narodów Zjednoczonych39. Stresemann. Europa, Briand jest autorem planu po II wojnie która była światowej, osłabiona znajdowała zakładającego stworzenie konfederacyjnej się w stanie zapaści gospodarczej i była konferencji europejskiej, stałego komitetu zadłużona u USA. Te wszystkie czynniki politycznego spowodowały, i sekretariatu. Nie on jednak zrealizowany gdyż, został głównie swoją że dominującą zaczęła tracić pozycję na arenie Przestała być potęgą z powodu kryzysu gospodarczego jaki nastał międzynarodowej. w Europie w latach trzydziestych państwa handlową, a wymiana handlowa ze Stanami europejskie pomysłu Zjednoczonymi miała stale ujemny bilans. z rezerwą i nie wyraziły woli realizacji tego Dodatkowym problemem był podział Europy planu38. na odniosły Wybuch się kolejnej do wojny znów przerwał rozwój tej jakże szczytnej idei, jednak po zakończeniu masakry jaką była II wojna światowa, pomysł wrócił ze zdwojoną siłą. Początkowo rodzące się koncepcje miały głównie charakter gospodarczy oraz obronny i związane były z dążeniem do zapewnienia trwałego pokoju międzynarodowego. Choć nadzieje dwie części i ciągła gospodarcza, ideologiczna i polityczna ekspansja ZSRR na kraje Europy środkowo-wschodniej. Biorąc pod uwagę potrzebę ustabilizowania rynku i wyjścia z kryzysu gospodarczego, a także czeństwa zapewnienia niezbędnego pokoju i bezpie- dla prawidłowego funkcjonowania rynku państwa europejskie zaczęły szukać wspólnej drogi, która mogłaby pomóc w zapewnieniu realizacji na spontaniczne przezwyciężenie przedwo- M. Pechsein Długa droga do Unii Europejskiej s. 641-642, (w:)Prawo w XXI wieku, pod red. W. Czapliński, Wyd. Scholar 2006 r. 38 Wiedza Prawnicza nr 3/2011 J. Justyński Instytucje i porządek prawny Unii Europejskiej, Toruń: Wydawnistwo ˝Dom Organizatora˝, 2003 r., s. 145 39 Strona 14 tych celów40. W dążeniu do integracji państw w dziedzinie europejskich starły się ze sobą dwa poglądy: nicznej41. federalistów, którzy chcieli ustanowienia instytucji europejskich mających przejąć władzę państw narodowych i pragmatyków, którzy co prawda zauważali konieczność dokonania pewnego transferu kompetencji państw narodowych, ale chcieli go ograniczyć do niezbędnego minimum, a tym samym nie pozbawiać państw narodowych ich priorytetowej pozycji. Do państw optujących za koncepcją federalistyczną należały: Francja, Belgia, Holandia i Włochy, natomiast za podejściem bardziej ostrożnym, pragmatycznym: Wielka Brytania i państwa skandynawskie. Starcie tych dwóch koncepcji było nader wyraźne w ustalaniu roli, jaką miała pełnić Rada Europy, której statut podpisano w 1949 r. Początkowo była ona pomyślana jako zaczątek wspólnego dla państw europejskich rządu, z Komitetem Ministrów poddanym kontroli Zgromadzenia. Jednak Brytyjczycy, sprzeciwiający się federalistycznej koncepcji integracji, zażądali ograniczenia polityki obronnej i zagra- Niezależnie od formy, jaką integracja miałaby przyjąć, popierana sama przez Widziały one, jej Stany bowiem idea była Zjednoczone. w niej szansę na spowodowanie powiększenia zdolności importowej europejskiego rynku. Ponadto wierzyły, że mając silnego sojusznika przeciwko ZSRR, będą mogły ograniczyć wydatki na zbrojenie42. Stany Zjednoczone opracowały tkz. Plan Marshalla, który miał pomóc krajom europejskim wydostać się z kryzysu. Dla jego realizacji i sprawnego zarządzania przyznanymi w jego ramach funduszami, w kwietniu 1948 r. w Paryżu utworzono Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej. Waszyngton nie ukrywał zresztą, że pomoc przyznawana Europie jest uzależniona od sprawnej współpracy między państwami, gdyż tylko zintegrowana Europa mogła być liczącym się aktorem na arenie międzynarodowej43. funkcji Integracja państw europejskich była Komitetu do prowadzenia klasycznej formy istotna współpracy Ograniczyli gospodarczych, ale także, a może przede także rolę Zgromadzenia, które miało pełnić wszystkim, ze względów bezpieczeństwa. funkcje wyłącznie konsultacyjne. Radzie Od rozpoczęcia Europy nie przyznano też kompetencji europejskie międzyrządowej. nie tylko zimnej znajdowały ze względów wojny, się w kraje stanie realnego i bezpośredniego niebezpieczeństwa ze strony ZSRR, któremu nie miały R. Zięba Unia Europejska jak aktor stosunków międzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2003 r., s. 19 42 Doliwa-Klepacki Zbigniew, op. cit., s. 45-46 43 Ryszard Zięba op. cit., s. 19; Zob. także Janusz Justyński, op. cit., s. 146 41 Z. Doliwa-Klepacki Integracja europejska, Białystok: Temida 2, 1999 r., s. 45-46 40 Wiedza Prawnicza nr 3/2011 Strona 15 szans przeciwstawić samodzielnie, Moneta, a ostatecznie przygotowany przez bez pomocy USA. Dodatkowo, istotnym francuskiego ministra spraw zagranicznych, problemem, kwestię R. Schumana, plan utworzenia Europejskiej RFN. Wspólnoty Węgla i Stali46. Był to kompromis jeśli bezpieczeństwa się chodzi była o pozycja Na państwo to, po wojnie nałożono liczne między sankcje, ożywienia gospodarczego i podniesienia między innymi ograniczenia dążeniami spowodowania w produkcji stali, co osłabiało gospodarkę pozycji wewnętrzną zablokowaniu Niemcom możliwości powrotu i pozycję międzynarodowej. RFN na arenie Zdawano sobie do Niemiec, do polityki przy jednoczesnym agresji. Organizacja w tym czasie sprawę, że nie może być mowy ta odpowiadała rzeczywistym potrzebom, o efektywnym systemie obrony w Europie posiadała Wysoką Władzę, która miała bez udziału RFN44. Gospodarcza odbudowa pewne Niemiec, jako warunek odbudowy całej kompetencje. Jednak stosunki zewnętrzne Europy był szczególnie istotny z punktu były widzenia kompetencji Wielkiej Brytanii i Stanów ograniczone, nadal Zjednoczonych45. Dodatkowo USA i Kanada Plan dążyły EWWS, do włączenia RFN do NATO ponadnarodowe pozostawione państw Schumana, miał w wyłącznej członkowskich47. przez utworzenie zapewnić (utworzonej 4 kwietnia 1949 r. przez nad 10 państw zachodnioeuropejskich, USA niezależnemu od państw organowi. Układ i Kanadę w Organizacji Paktu Północnego gospodarowaniem kontrolę sprawie jej węglem utworzenia, i stalą zawarty Atlantyku). Jednak odbudowa i ekspansja na pięćdziesiąt lat, wszedł w życie 25 lipca niemieckiej gospodarki 1952 r. i wygasł w 2002 r. w interesy Francji, mogłaby godzić uniemożliwiając realizację opracowanych po wojnie planów odbudowy gospodarki tego kraju. Francja była, bowiem zależna od dostaw węgla do Lotaryngii, a zniesienie ograniczeń produkcji stali przez RFN powodowałoby wykorzystanie przez to państwo węgla do tej pory wysyłanego do Lotaryngii, a tym samym zmniejszenie, a nawet zatrzymanie dostaw do tego regionu. Dlatego Francja, aby chronić swoją pozycję, zgłosiła 9 Kolejnymi do zabezpieczenia krokami na drodze państw europejskich w zimnowojennym starciu z ZSRR było utworzenie NATO i Unii Zachodniej – regionalnej organizacji o charakterze obronnym. Jako, że państwa europejskie postanowiły nie pozostawać bierne w dziedzinie bezpieczeństwa 24 października 1950 r. francuski premier René Pleven przedstawił Zgromadzeniu Narodowemu maja 1950 r. zainspirowany przez Jeana 44 45 Doliwa-Klepacki Zbigniew, op. cit., s. 45-46 Ryszard Zięba op. cit., s. 20 Wiedza Prawnicza nr 3/2011 46 47 Doliwa-Klepacki Zbigniew, op. cit., s. 45-46 Ryszard Zięba op. cit., s. 20 Strona 16 plan utworzenia Europejskiej Wspólnoty EWO, nie było Obronnej48. takowych, dlatego też pojawił się postulat powołania Plan Plevena49 możliwości Europejskiej powołania Współpracy Politycznej, w ramach której można byłoby Stanowił wyraz dążenia opracowywać kierunki polityki zagranicznej. do pogłębienia integracji europejskiej, która Kolejnym miała obejmować dwie kluczowe dziedziny, za koniecznością gospodarkę i bezpieczeństwo. Był on ściśle politycznych, których kontroli EWO miało powiązany z planami utworzenia EWWS, podlegać były problemy, jakie państwa zakładając, sukcesowi miałyby z ratyfikacją EWO w sytuacji, gdyby tej organizacji gospodarczej, społeczeństwa taka kontrola nie została przewidziana51. europejskie przywykną i oswoją się z ideą René Pleven w swoim planie proponował Wspólnoty Europejskiej, co będzie istotne powołanie dla sukcesu wdrażania tak delikatnej kwestii Rady Ministrów i Ministra Obrony, Wysokiej jak wspólna Plan Władzy (Komisariatu – według R. Zięby), ten przewidywał wspólnej Zgromadzenia, Trybunału sprawiedliwości – europejskiej być że dzięki polityka armii. to tradycyjna na połączeniu obronna. powołanie Jednak, jednostek instytucji: polegająca Wspólnot Europejskich. Do zadań Ministra poszczególnych Obrony należałaby armii, z ministrów żołnierzy instytucji jako kluczowych dla politycznych podstaw opracowanych z ustanowienia następujących państw. Przewidywano powołanie wspólnej złożonej przemawiającym miała nie koalicja, argumentem i sprzętu realizacja przez dyrektyw Radę państw złożoną członkowskich, dostarczonego przez kraje członkowskie, a w zakresie swych obowiązków (miałby ale takie nym, znajdującej się międzynarodowym pod wspól- dowództwem i finansowanej ze wspólnego budżetu50. Jednak nie może być mowy o istnieniu wspólnej polityki zagranicznej bez poddania jej demokratycznej kontroli sprawowanej przez instytucje polityczne. Niestety w ramach traktatu ustanawiającego Doliwa-Klepacki Zbigniew, op. cit., s. 45-46 Zob. Deklaracja Premiera Francji René Plevena, wygłoszona przed Francuskim Zgromadzeniem Narodowym, 24 października 1950 r.; Tekst oryginalny w Journal officiel de la République francaise, 10.1950, pp. 7118-7119 ; Tłumaczenie przez CVCE dostępne na stronie www.ena.lu 50 ibidem 48 49 Wiedza Prawnicza nr 3/2011 uprawnienia europejskiej, jak względem ministrowie armii obrony nad armiami krajowymi) miałby służyć ułatwieniu komunikacji między Wspólnotami Europejskimi a państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi. Byłby odpowiedzialny przed Zgroma- dzeniem. Państwa nie traciłyby kontroli nad tą częścią swoich wojsk, która nie zostałaby wcielona do armii europejskiej. Ponadto Minister Obrony mógłby, po uprzedniej zgodzie Rady Ministrów, oddać do dyspozycji państwa 51 część ich wojska wcielonego R. Zięba op. cit., s. 22 Strona 17 do armii europejskiej, jeśli siły te byłyby Zgromadzenie EWWS, powiększone potrzebne temu państwu do celów innych o 9 członków, miało tymczasowo spełniać niż realizacja wspólnej polityki obronnej52. Z funkcje Zgromadzenia EWO. W jego ramach powyższego prócz podjęto prace nad sporządzeniem projektu wspólnej polityki, mogłyby też prowadzić traktatu statuującego Europejską Wspólnotę własne działania niezależne od działań armii Polityczną, co udało się osiągnąć 10 marca europejskiej. Co jednak stałoby się w 1953r53. Projekt statutu EWP zakładał sytuacji, stworzenie wynika, gdyby te członkowskiego, ze wspólnej z nią że państwa inne polityki w jakimś cele państwa niż wnikające obronnej, punkcie były sprzeczne? organizacji Zakładano utworzenie: to nie wyrazić zgody na oddanie jednostek parlamentów; pod Wykonawczej; wysyłającego. dwuizbowego Parlamentu Europejskiego, z Izbą Narodów i Senatem, państwa charakterze federalnym, złożonej z państw europejskich. Jedyne, co mogły zrobić inne państwa, dowództwo o złożonego z przedstawicieli Europejskiej Rady Rady Ministrów Należy jednak pamiętać, że państwa miały członkowskich; wyłączne prawo do dysponowania siłami, Gospodarczo – Społecznej54. Do traktatu tego które po nie zostały wcielone europejskiej. Niestety rozwiązania nie do żadne zostały armii inne wówczas raz Trybunału państw pierwszy postanowienia i miano Rady włączyć dotyczące polityki zagranicznej. Były one jednak ograniczone w tej kwestii zaproponowane, można więc wyłącznie powiedzieć, że w tym punkcie plan Plevena polityki okazał Kompetencje w tej dziedzinie otrzymałaby się niepełny. zaproponowanej Europejskiej pomogłoby przez Utworzenie René Współpracy kontrolować do „koordynacji Państw zewnętrznej Członkowskich”. Plevena Rada Wykonawcza, która po upoważnieniu Politycznej jednomyślną decyzją Rady Ministrów, razem remilitaryzację z Państwami Członkowskimi, mogłaby Niemiec i odżegnywałoby niebezpieczeństwo prowadzić politykę zagraniczną, negocjacje militaryzmu RFN, bowiem ich siły militarne oraz zatwierdzać umowy międzynarodowe. byłyby poddane kolektywnej europejskiej Wprowadzono także dychotomiczny podział kontroli. Plan ten miał także zapewnić kompetencji: narodowe – takie, które miały Europie niezależną od pomocy ze strony USA być konsultowane w Radzie Ministrów ochronę przed agresją ZSRR. i takie, o których miano decydować na szczeblu europejskim, i tu inicjatywa Zob. Deklaracja Premiera Francji René Plevena, wygłoszona przed Francuskim Zgromadzeniem Narodowym, 24 października 1950 r.; Tekst oryginalny w Journal officiel de la République francaise, 10.1950, pp. 71187119 ; Tłumaczenie przez CVCE dostępne na stronie www.ena.lu 52 Wiedza Prawnicza nr 3/2011 i prowadzenie tych spraw należało do kompetencji Rady Wykonawczej. 53 54 R. Zięba op. cit., s. 21-23 Matthias Pechsein op. cit., s. 644 Strona 18 Konsultacje państw Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali podjęto projektu zbiegły się w czasie z ważnymi prace nad opracowaniem projektu statutu z punktu widzenia polityki międzynarodowej Europejskiej Wspólnoty Politycznej. Jednak wydarzeniami. 5 marca 1953 r. zmarł Józef prace nad nim zostały zaniechane, gdyż Stalin, niedługo później, 27 lipca 1953 francuskie r. podpisano rozejm kończący wojnę w Korei. odrzuciło Układ o Europejskiej Wspólnocie Oba Obronnej. Tym samym zaprzestano też prac wydarzenia z rządami miały istotny wpływ na los EWO i EWP, gdyż powodując znaczne zmniejszenie napięcia międzynarodowego, poddawały w wątpliwość konieczność Zgromadzenie Narodowe nad EWP56 Plany Foucheta powoływania obu instytucji. Ponadto Francja Spory między zwolennikami przeżywała okres zawirowań politycznych integracji Europy w formie federacji a tymi, i społecznych, którzy a perspektywa integracji integrację chcieli oprzeć polityczno-militarnej z Niemcami, wzbudzała na współpracy i jedności politycznej państw nieufność społeczeństwa. W tej sytuacji narodowych francuskie Narodowe do władzy generała Charles´a de Gaulle´a. 29 sierpnia 1954 r. odmówiło ratyfikacji Francja w owym czasie reprezentowała Traktatu pogląd, że integracja europejska powinna Zgromadzenie o Europejskiej Współpracy Wojskowej. zaostrzyły się po dojściu opierać się na państwach narodowych Mimo, że plan Plevena nie wszedł w życie, był on stymulatorem do starań o utworzenie pewnej nadrzędnej struktury i zdecydowanie odrzucała budowanie struktur ponadnarodowych na podstawie instytucji wspólnot Europejskich. politycznej, która określałaby cele wspólnej W 1961 roku grupa dyplomatów polityki obronnej i środki ich realizacji. sześciu Co prawda zablokowana pod przewodnictwem ambasadora Francji na szybką unifikację została Europy, szansa jednakże państw w Kopenhadze, Wspólnot Christiana Europejskich, Foucheta pozostała ścieżka integracji funkcjonalnej55. opracowała koncepcję przyszłości integracji, Według Plevena nieodłącznym elementem przedłożoną później przez Francję jako realizacji projekt traktatu, znanego pod nazwą Plan jego wspólnych planu było europejskich politycznych. Dlatego z inicjatywy Zgromadzenia (dziś stworzenie instytucji niedługo I. Zakładał on ustanowienie później, tkz. „Unii Państw”, która realizowałaby Doradczego wspólną politykę zagraniczną i obronną. Europy, Państwa te miały ze sobą, oraz z „innymi na posiedzeniu Wspólnego Zgromadzenia wolnymi narodami”, współpracować także 55 Parlamentarnego) Foucheta Rady R. Zięba op. cit., s. 21-23 Wiedza Prawnicza nr 3/2011 56 Doliwa-Klepacki Zbigniew, op. cit., s. 47 Strona 19 w dziedzinie nauki i kultury. W planach zagraniczną państw członkowskich oraz współpracy zcentralizować Wspólnoty w ramach Unii. nie uwzględniono ekonomicznych, gdyż te spraw należały do kompetencji Wspólnot i chciano uniknąć wrażenia politycznej kontroli nad ich realizacją57. organizacji, a jedynie związek państw, który do swojej dyspozycji miałby następujące Zgromadzenie organy: Parlamentarne i Komisję miała być organem złożonym z szefów rządów, którzy zbieraliby się trzy razy Także zagranicznych spotkał się jednak z oporem Holandii i Belgii, które upatrywały się w nim, słusznie zresztą, próby osłabienia ministrowie państw mieli chęć włączenia przez Holandię Wielkiej Brytanii do EWG i do dyskusji na temat Unii Politycznej59. Radę; Polityczną (Komitet Polityczny)58. Rada, do roku. ten znaczenia NATO. Kolejnym punktem była Plan nie przewidywał tworzenia ponadnarodowej Traktat spraw spotykać Pozostałe pięć państw członkowskich przygotowało własny projekt, alternatywny w stosunku koncentrujący do planu się na Foucheta, rozbudowie kompetencji istniejących wspólnot – EWG, EWWS i EWA60. się regularnie cztery razy do roku. Rada Po spotkaniu ministrów spraw miałaby podejmować decyzje, które byłyby zagranicznych, które miało miejsce w Paryżu realizowane w przez Komitet Polityczny, grudniu 1961 przygotowano nowy z siedzibą w Paryżu, złożony z wyższych projekt, urzędników uwzględniał zastrzeżenia zgłoszone przez ministerstw spraw tkz. Plan Focheta II, który zagranicznych. Nie odebrano także znaczącej partnerów roli istniejącemu Zgromadzeniu Wspólnot zrezygnowano z unifikacji polityki obronnej Europejskich, debatować państw członkowskich. Był to plan, który wszystkich zakładał które miałoby i uchwalać zalecenia sprawach dotyczących we Unii. Nowi Francji, realizację między innymi gaullistowskiej idei „Europy ojczyzn”, dla przeciwstawienia jest członkowie wspólnot byliby przyjmowani federalistycznej na Europejskich”. W koncepcji Francji, Europa podstawie jednomyślnej decyzji „Europy narodów dotychczasowych członków. Traktat miałby miała po zrewidowany zunifikowana, aby móc konkurować z USA, tak, aby jeszcze bardziej ujednolicić politykę co jednak nie spotkało się z entuzjazmem trzech latach zostać być tak silnie politycznie innych państw i ostatecznie, wiosną 1962 R. Zięba Unia… s. 21-23 58 Matthias Pechsein op. cit., s. 643; w innych źródłach jest mowa nie o Komisji Politycznej, a o Komitecie Politycznym (zob: R. Zięba… op. cit. str. 24) 57 Wiedza Prawnicza nr 3/2011 r. Plan Foucheta został odrzucony. Negatywnie nastawione do planu Belgia 59 60 R. Zięba op. cit., s. 21-23 Matthias Pechsein op. cit., s. 643 Strona 20 i Holandia zyskały teraz nowego sojusznika Wschodniej. Dyskusje te miały w efekcie we Włoszech. przesądziła doprowadzić do lepszej wymiany informacji nie nadmierna śmiałość planu, ale jego na temat prowadzonych polityk zagra- ograniczoność i niekonsekwencja, a także nicznych i do pewnej ich harmonizacji. zbytnie O porażce przywiązanie i instytucji do suwerenność państwa Dodatkowym narodowego. czynnikiem utrudniającym akceptację było dążenie Paryża do osłabienia roli USA w Europie i do utworzenia z Europy „trzeciej siły”. Kraje Beneluksu i Włochy widziały także zagrożenie w zbliżeniu Francji z Niemcami, które skutkowało zawarciem w styczniu 1963 r. Układu Elizejskiego o ścisłej współpracy obu państw. W nienaruszalności struktury rzymskiej państwa te widziały gwarancję równorzędności praw wszystkich partnerów. Gaullistowska dalekosiężna wizja jedności europejskich państw narodowych musiała jeszcze poczekać, gdyż Europa w tym czasie nie była na nią gotowa61. Raport Luksemburski (zwany też Raportem Davignona) Pompidou, Francji który 1-2 grudnia 1969 r. ministrowie spraw zagranicznych zobowiązali się do wypracowania sposobu na osiągnięcie znaczącego postępu unifikacji politycznej. potem powołano pod przewodnictwem dyplomaty Viscounta przygotował (zwany Komitet tkz. też Ministrów Wkrótce Polityczny belgijskiego Davignona, który Raport Luksemburski Raportem Davignona)62. poinstruowano, aby skupili się na wypracowaniu metody osiągnięcia jak największego unifikacji postępu w politycznej, sprawie szczególnie w kontekście mającego wkrótce nastąpić rozszerzenia. Szczyt momentem haski w był przełomowym dziejach jednoczącej się Europy, gdyż dopiero od tego momentu Po odejściu gen. Charlesa de Gaulle´a, prezydentem Podczas szczytu haskiego w dniach został kontynuował można właściwie Georges tkach politykę w dziedzinie mówić o zinstytucjonalizowanej polityki począ- współpracy zagranicznej. swego poprzednika, jednak w zmienio- Podpisany w 1957 roku Traktat Rzymski nej nie nieco formie. Zaproponował przewidywał tej dziedzinie. bowiem on, aby ministrowie spraw zagranicznych w państw europejskich odbywali regularne 27 października 1970 roku w Luksemburgu spotkania, celem przedyskutowania bieżą- Raportu cych problemów polityki zagranicznej, w tym do koordynowania Davingota, Aż współpracy do proces polityki przyjęcia zmierzający zagranicznej stosunków Europy z resztą świata, przede wszystkim 61 z USA i krajami Ryszard Zięba op.cit., s. 24-26 Wiedza Prawnicza nr 3/2011 Europy 62 Ryszard Zięba op. cit., s. 26-28; Strona 21 państw członkowskich miał raczej charakter rozwojem nieformalny63. tak skalkulowanych, aby umożliwić przyjęcie Przyjęciem Państwa Raportu Członkowskie Davingnona, i instrumentów, wspólnego rozwoju działań politycznych. zgodę 3. Na koniec Ministrowie pragną na zalecaną w nim wzmożoną współpracę przypomnieć, że Europa musi przygotować między Państwami Członkowskimi Wspólnot się Europejskich zobowiązań, wynikających z jej rosnącej w wyraziły metod dziedzinie polityki międzynarodowej. W raporcie podkreślono, że podstawą dla Europy wolności, praw człowieka. Wartości te powinny łączyć demokratyczne państwa. Zjednoczona Europa jest celem, który powinien być osiągnięty jak najszybciej dzięki politycznej woli społeczeństw i decyzji rządów. Biorąc pod uwagę te wspólne wartości, oraz dążenie do zapewnienia logiczności, ciągłości i politycznej celowości, Ministrowie oparli swoją propozycję na trzech faktach: wywiązania ze światowych jedności i roli. powinno być wspólne dziedzictwo, przestrzeganie do Ponadto ministrowie że koncentracja polityki zauważyli, zagranicznej powinna być pierwszorzędnym celem tak, aby pokazać światu, że Europie sprawy polityki nie są obojętne. Aby osiągnąć jakiś postęp jedności, w Rządy kierunku powinny politycznej zdecydować się na współpracę w dziedzinie polityki zagranicznej. Ministrowie w raporcie wyznaczyli także cele tej współpracy: 1. Zgodnie z duchem Preambuł 1. Zapewnienie większego wielo- do Traktatów Paryskiego i Rzymskiego, woli stronnego zrozumienia w najważniejszych stworzenia sprawach unii politycznej powinna być nadana konkretna forma (tangible form) 2. Ponadto implementacja wspólnych polityk, które mają być wprowadzone stosunków międzynarodowych poprzez wymianę informacji i regularne konsultacje. 2. Aby spowodować wzrost lub już są w mocy, wymaga poczynienia solidarności, odpowiednich postępów w sferze politycznej opinii, stosunku do sprawy i przepro- tak, aby przybliżyć dzień, w którym Europa wadzenie wspólnych działań tam, gdzie jest będzie mogła „mówić jednym głosem”. to możliwe i pożądane. W związku z tym ważne jest, aby zjednoczona Europa była budowana kolejnymi etapami oraz stopniowym Leonard Dick Przewodnik po Unii Europejskiej, Warszawa EM-KA, 2003r., s. 297 63 Wiedza Prawnicza nr 3/2011 W poprzez raporcie zharmonizowanie wymieniono także sprawy, które miały być przedmiotem konsultacji. Postanowiono, że rządy będą konsultować się we wszystkich najważStrona 22 niejszych zagadnieniach polityki zagra- poprzedzającym przyjęcie Raportu nicznej, a także we wszelkich innych Kopenhaskiego Komitet spotkał się dziewięć sprawach, razy64) co do których Państwa Do jego zadań Członkowskie są wolne aby zaproponować przygotowanie poddanie ich pod konsultacje. zajmowanie się sprawami, które zostały Ustalono także, że ministrowie będą konsultować swoje prace z Komisją ilekroć będą one wpływać na działania Wspólnot Europejskich. Spraw Zagranicznych Przewodnictwo przez w oraz Ministrów. Komitecie odbywa się według takich samych zasad jak podczas spotkań ministerialnych. Komitet może Przewodniczącego (President-in-Office). Ich spotkania miały być przygotowywane przez szefów departamentów politycznych, a przewodniczyć im miał Minister Spraw Zagranicznych z kraju, z którego pochoPrzewodniczący Rady się poszczególnymi kwestiami. mieli się spotkać, co sześć miesięcy, z inicjatywy dził przekazane ministrów utworzyć grupy robocze, w celu zajęcia Zgodnie z postanowieniami raportu Ministrowie mu spotkań należało W nadzwyczajnych okolicznościach, po odpowiednich konsultacjach, Komitet Polityczny, może być Przewodniczącego zwołany przez (President-in-Office) z jego własnej inicjatywy lub na wniosek jednego z członków. Wspólnot Jeśli natomiast chodzi o relacje Europejskich, który sprawował przewod- z Parlamentem, nictwo w trakcie trwania spotkania. być członkami Komitetu Spraw Politycznych Ponadto, omawiana jeśli sprawa sytuacja będzie albo odpowiedniej wagi, to zamiast Ministrów może odbyć się spotkanie Szefów Państw lub Rządów. Natomiast w sytuacji poważnego kryzysu lub, gdy zaistnieje nadzwyczajna potrzeba, mogą być przez Prezydencję zwołane nadzwyczajne konsultacje międzyrządowe. Ustalono zasady działania Komitetu to ministrowie w Parlamencie Europejskim (Political Affairs Committee). Mieli odbywać sześć trwających miesiąc spotkań, podczas których miano dyskutować o kwestiach będących przedmiotem konsultacji w ramach współpracy w dziedzinie polityki zagranicznej. Spotkania te miały mieć nieformalny charakter, aby zapewnić ministrom swobodę wyrażania ich opinii. Z kwestii organizacyjnych ustalono, że będą się one odbywać Politycznego. Miał składać się z głów Przewodniczącego i departamentów spoczywać ciężar politycznych (political mieli miał na w państwie tym państwie przygotowania departments) i spotykać co najmniej cztery razy do roku (w praktyce Komitet spotykał się częściej, przykładowo Wiedza Prawnicza nr 3/2011 w roku Zob. w Aneksie do Raportu Kopenhaskiego, w: Bulletin des Communautés Européennes, 1973, n°9, s. 14-22 64 Strona 23 i organizacji tego zapewnienie sekretariatu. z Komitetem podobnie spotkania, Te Politycznym jak zapewnienie oraz spotkania „przyziemną”, pomiędzy Przewodniczącym Rady a Parlamentem, miały podkreślać demokratyczny charakter konstrukcji unii politycznej65. naturę rozwiązań drugiej części. Parlamentu, komunikacji międzyrządową Raport utworzenie miałaby Foucheta struktury wchłonąć przewidywał nadrzędnej, istniejące która wspólnoty, natomiast w Raporcie Luksemburskim miały one istnieć obok siebie. Nie przewidziano Stworzona tym raportem Europejska także stałego sekretariatu. Na państwie Współpraca Polityczna (EWP) była instytucją goszczącym leżał obowiązek materialnego w przygotowania spotkań66. ramach, której aż do wejścia w życie postanowień o Wspólnej Polityce Zagranicznej i Bezpieczeństwa wprowadzonej Traktatem z Maastricht, prowadzone były konsultacje członkowskich. polityczne EWP państw stanowiła konkre- tyzację idei zawartej w Planach Foucheta, bardziej opartej jednak na formule międzyrządowej. Jednym z celów, do jakich ostatecznie miała doprowadzić działalność EWP było takie zbliżenie polityk państw, by kiedyś Europa mogła przemawiać jednym głosem. Po przykrych doświadczeniach po odrzuceniu planów Foucheta, przyjęto za celowe budowanie unii Raport ten był do zaakceptowania zarówno merytorycznie na kompromisowość - ze zawartych względu w nim rozwiązań, jak i formalnie – ze względu na fakt, że miał on formę raportu a nie traktatu. Także przyjęta w nim metoda kształtowania wspólnej polityki zagranicznej w formie koordynacyjnej, międzyrządowej była do zaakceptowania dla wszystkich państw tworzących Wspólnotę Europejską a także dla Wielkiej Brytanii, Irlandii i Danii, które przystąpiły do Wspólnoty Europejskiej 1 stycznia 1973 r 67. politycznej w sposób stopniowy. Przede W dniach 19-21 października 1972 wszystkim państwa członkowskie miały r. w Paryżu odbył się szczyt, podczas którego wypracować mechanizm harmonizowania omawiane były trzy istotne kwestie: unia stanowisk w sprawach międzynarodowych. ekonomiczna Simon że integracyjny raportu, był J. Nuttal język wskazuje, pierwszej zrównoważony części przez i monetarna, umacnianie instytucji i zmierzanie w kierunku unii politycznej oraz zewnętrzne stosunki Wspólnoty i jej zaangażowanie w świecie. Szefowie 6 państw uczestniczący w szczycie z jednej strony potwierdzili chęć dalszej 65Rapport des ministres des daffaires étrangères des États membres sur le problème de l´unification politique, Bulletin des Communautés Européennes, 1970, n°11, s. 9-14 Wiedza Prawnicza nr 3/2011 Ryszard Zięba op. cit., s. 26-28; [tam:] S. J. Nuttall European Political Co-operation. s.52-53 67 ibidem, s. 28 66 Strona 24 integracji, wydając zapowiadali, że broszurę państwa w której członkowskie WE są „zdecydowane przekształcić przed darcza (EEC) przyjęli Raport o zacieśnieniu Europejskiej natomiast rozdzielili zakres kompetencji Wspólnot Europejskich Współpracy i Europejskiej Politycznej. integracji miały Wspólnoty Zacieśnieniem zająć się instytucje Europejskiej, ministrowie spraw sporządzić dokument natomiast zagranicznych o usprawnienia współpracy Postanowiono, że EWP mieli metodach politycznej. i Wspólnoty Europejskie będą się od tej pory rozwijać niezależnie, a tym samym zrezygnowano z roli motoru integracji europejskiej, jaką początkowo przypisano EWP68. Aby zapewnić, będą że kontynuowane, sporządzenie w od wprowadzenia prace zaproponowano przeciągu Podczas Szefowie dwóch procedury lat konsultacji spotkania Państw i w Paryżu Rządów wyrazili zadowolenie z pozytywnych efektów, jakie przyniosło ustanowienie Luksemburskim w Raporcie współpracy politycznej, w szczególności chodziło o to, że konsultacje pozwalając wspólnie zagadnienie i rozważyć jakieś wspólnie podjąć decyzję w danej kwestii, dają możliwość podjęcia wspólnej akcji politycznej. Podkreślono także korzyści, jakie przyniosło przeniesienie zwyczaju konsultacji między Państwami Członkowskimi na relacje między tymi Państwami, oraz między nimi a państwami trzecimi. rozpoczęte politycznej w dziedzinie polityki zagranicznej. końcem bieżącej dekady całość wzajemnych stosunków w Unię Europejską”, z drugiej współpracy Zauważono, wspólnotowy” się (collegiate realną siłą międzynarodowych. przekonanie, że że „duch sense) staje w relacjach Ponadto Europa dokonanie oceny rezultatu wprowadzonej międzynarodowych był brany pod uwagę, procedury69. a wprowadzona współpraca to umożliwia. (drugi Raport Davignona)70 głos w potrafić sprawić Kopenhaski jej musi wyrazili do polityki zagranicznej, aby możliwe było Raport by ten sprawach Ustalenie pozycji Europy w świecie jako silnego podmiotu jest szczególnie ważne w negocjacjach międzynarodowych, które 1973 mają znaczący wpływ na kształtowanie w Kopenhadze Ministrowie Spraw Zagra- równowagi międzynarodowej, co z kolei nicznych Europejskiej Wspólnoty Gospo- będzie W ten sposób 23 lipca miało na przyszłość ibidem, s. 30 des ministres des daffaires étrangères des États membres sur le problème de l´unification politique, Bulletin des Communautés Européennes, 1970, n°11, s. 9-14 70 Zob. Tekst w Rapport des ministres.... j.w. 68 69Rapport Wiedza Prawnicza nr 3/2011 Europa zdecydowany Wspólnoty tradycyjnie wpływ Europejskiej. prowadziła otwartą politykę, skierowaną „na zewnątrz”, dążąc do zaprowadzenia pokoju, zapewnienia rozwoju i współpracy w innych częściach Strona 25 globu. Dlatego ta współpraca w dziedzinie Korespondentów polityki zagranicznej powinna mieć taką dants), którzy mieliby być odpowiedzialni formę, aby umożliwić Europie wniesienie za śledzenie procesu wdrażania współpracy jeszcze większego wkładu w ustalanie politycznej, światowej równowagi. problemami, zarówno natury ogólnej, jak Zauważono, że pragmatyzm procedury zapoczątkowanej Traktatem Luksemburskim wykazał i skuteczność, ich elastyczność zapewnione przez (Group of prowadzenie Correspon- prac nad i organizacyjnej, a także przygotowywanie prac Komitetu Politycznego, według instrukcji tegoż Komitetu. nową W celu zapewnienia możliwości bardziej dogłębnych procedurę. Podkreślono także wzrost wiary przeprowadzenia w użyteczność wspólnych akcji umożli- konsultacji wionych przez bezpośredni kontakt między problemów, postanowiono powołać grupy wysokimi urzędnikami Ministerstw Spraw robocze, Zagranicznych i dogłębnym przygotowaniem urzędników ministerstw spraw zagrani- omawianych spraw, co pomaga ministrom cznych, w podjęciu decyzji. Ponadto zauważono, że do której należy omawiany problem. Grupy takie że takie spotykałby się tylko na potrzeby Człon- przeprowadzenia konsultacji dotyczących kowskimi w krajach trzecich staje się danego problemu i kończyłyby swoją pracę bardziej świadoma. wraz z zakończeniem powierzonych im w tej wspólne współpraca W aby działanie między ministrów Państwami raporcie zwiększyć do powoduje, zaproponowano, częstotliwość czterech spotkań razy w roku, na temat które poszczególnych zbierałyby odpowiedzialnych wyższych za tematykę, kwestii prac. Zauważono wprowadzenia także środków umożliwiających a ponadto dać im możliwość przepro- osiągnięcie wadzenia którymi miała zajmować się EWP, a które konsultacji w pojawiających porozumienia potrzebę w się kwestiach przy okazji innych spotkań, dotyczyły jeśli zajdzie taka potrzeba. Wspólnoty. Aby zapewnić zgodność tych Komitet Polityczny, nie miał się spotykać, jak do tej pory, co najmniej cztery razy do roku, ale na tyle często, na ile będzie tego wymagała intensywność prowadzonych prac. Spraw Zagranicznych Wiedza Prawnicza nr 3/2011 działalności wprowadzono możliwość przyjmowania średnio i długookresowych wspólnych stanowisk. Wypracowanie tych stanowisk miało być w zależności od okoliczności powierzane albo grupom ekspertów, które miały zajmować się tymi Zaplanowano utworzenie w Ministerstwie działań, bezpośrednio sprawach, Grupy sprawami, niejako dodatkowo, poza sprawami, którymi normalnie się zajmowali. Strona 26 Drugą opcją było powierzenie W raporcie przewidziano także ich do specjalnej analizy grupie badawczej współpracę stałych przedstawicieli przy złożonej z urzędników. organizacjach międzynarodowych, Nowe zadanie pojawiło się także przed ambasadami Państw Członkowskich w innych Państwach Wspólnoty. W każdej palcówce miano wyznaczyć którzy mieli się konsultować w celu wyprowadzenia wspólnego stanowiska, w kwestiach, którymi zajmuje się dana organizacja. jednego Rozszerzono kompetencje Prezy- przedstawiciela, który byłby odpowiedzialny dencji, która teraz między spotkaniami za kontaktu Komitetu Politycznego mogła, na wniosek między swoim państwem a państwem, Ambasadora lub Państwa Członkowskiego, w którym spotkać we zapewnienie niezbędnego znajduje wszystkich się placówka, sprawach dotyczących się z Ambasadorami Członkowskich, aby Państw poinformować współpracy politycznej w ramach Wspól- ich o postępie prac w ramach współpracy noty. Kontakt ten miał być zapewniany politycznej lub, aby skonsultować jakąś w stolicy konkretną kwestię. Prezydencji, Prezydencji, lub Komitetu innego natomiast na w Państwa wniosek Politycznego, Członkowskiego, placówkach znajdujących się w stolicach innych Państw Członkowskich na wniosek Ministra Spraw Zagranicznych. że Rządy będą się konsultować we wszystkich ważnych zagadnieniach polityki zagranicznej, dotyczących interesów europejskich, niezależnie czy będą one dotyczyły sytuacji, która ma miejsce w Europie czy na świecie. Stwierdzono, że użyteczne byłoby wprowadzenie Ustalono, współpracy pomiędzy Konsultacje te mają na celu znalezienie wspólnej linii postępowania (policy) i muszą Ambasadami i Stałymi Przedstawicielstwami mieć tak, aby były one lepiej informowane gdy wypracowanie wspólnego stanowiska o postępach prac w dziedzinie współpracy okaże się potrzebne lub wskazane. Ponadto politycznej, co umożliwiłoby im poczynienie państwa zobowiązują się nie wyrażać swego postępów leżą ostatecznego stanowiska przed skonsulto- w ich gestii, a nawet podjęcie wspólnych waniem go, w ramach dostępnych procedur działań (joint action). współpracy w Ponadto Politycznemu dziedzinach, które dano Komitetowi możliwość występowania miejsce za każdym politycznej, ze razem, swoimi partnerami. Podkreślono, że ta współpraca do misji o sporządzenie raportu dotyczącego w dziedzinie polityki zagranicznej musi mieć interesujących go zagadnień. na uwadze utworzenie w perspektywie Unii Wiedza Prawnicza nr 3/2011 Strona 27 Europejskiej. Podsumowano także to, w stronę Unii Europejskiej. Jak jednak co od przyjęcia Raportu Luksemburskiego podkreślono w jego preambule stanowił udało się osiągnąć71. „nową procedurę w stosunkach między- Raport Kopenhaski skupił się przede wszystkim na sposobie funkcjonowania EWP. Podkreślona została rola Urzędu Przewodniczącego, tkz. Prezydencji, która miała przygotowywać dyskusje ministrów narodowych i oryginalny europejski wkład do techniki dochodzenia do uzgodnionych działań”. Dał jednak podstawy szybkiemu rozwojowi EWP, jaki nastąpił w następnych kilku latach72. i czuwać nad realizacją podjętych decyzji. Potwierdzono ministrów częstotliwość spraw spotkań zagranicznych, które zgodnie z postanowieniami Raportu Luksemburskiego miały się odbywać cztery razy do roku. Ustalono także, że ministrowie mogą się konsultować między spotkaniami, czyli w praktyce przy okazji spotkań Rady. Także Komitet Polityczny mógł się spotykać częściej niż cztery razy do roku. Ze zmian instytucjonalnych ustanowiono Podkomitet i grupy robocze, Korespondentów oraz zorganizowano Europejskich (COREU) w grupę roboczą. Rozwój ten następował chociażby z tego powodu, problematyki, że poszerzono która miała zakres podlegać konsultacji w ramach EWP. Poprzez coraz częstsze konsultacje (w sprawie polityki wobec krajów arabskich, Cypru, Grecji, Portugalii, krajów południowej Afryki, stosunków z RWPG oraz z krajami Europy Środkowej i Wschodniej) w wyniku pojawiania się coraz to nowych obszarów do dyskusji i wzbogacanie praktyki, procedura współpracy politycznej stawała się coraz bardziej skuteczna i efektywna73. Dokument o tożsamości Europejskiej74 Ambasadorom, oraz szefom misji dyplomatycznych Dziewiątki w krajach Dokument ten, zaaprobowany przez ministrów spraw trzecich i organizacjach międzynarodowych, w Kopenhadze przyznano r., był wyrazem dążenia do wykreowania prawo zasięgania informacji 14 zagranicznych 1973 na temat Wspólnoty od Ministerstw Spraw politycznej Zagranicznych i organizowania spotkań, Europy, w ramach EWP. Miał on na celu podczas których omawiane byłyby określone zdefiniowanie roli, jaką Dziewiątka miała tematy. pełnić we współczesnym świecie i pozycji, Wbrew temu, co zapowiadano w 1970 r. Raport nie stanowił kroku Tekst zob. w: Bulletin des Communautés Européennes, 1973, n°9, s. 14-22 71 Wiedza Prawnicza nr 3/2011 osobowości grudnia integrującej się jaką miała zajmować. Miał także precyzyjniej Ryszard Zięba op. cit., s. 31; [tam:] S.J. Nuttall European Political Co-operation. s.80 73 Ryszard Zięba op. cit., s. 32 74 Tekst zob. w: Bulletin des Communautés Européennes, 1973, n°12, s. 126-130 72 Strona 28 określić stosunki, jakie miały ją łączyć postrzeganie Europy było możliwe, państwa z innymi krajami. podczas negocjacji powinny mieć możliwość W dokumencie tym stwierdzono, że mimo różnych historycznych losów i często sprzecznych dążeń i celów, państwa postanowiły pokonać dzielące je różnice i mając na celu ochronę wspólnego dorobku skorzystania dla jednoczącej które Także w kontaktach dwustronnych państwa powinny działać na podstawie przyjętych wspólnych stanowisk. Państwa wyraziły wiarę, że podkreś- Europy lanie w stosunkach z innymi państwami są wspólne wartości takie jak: poszanowanie i grupami państw jedności Europy, wpłynie praw praw pozytywnie człowieka, zasad sprawiedliwości społecznej pogłębiając i Wartości europejskich, a tym samym będzie stanowiło tożsamości istotny wkład w wypracowywanie wspólnej jednostki, demokracji, te stanowią się procedur, by pozwoliły podkreślić tę jednorodność. cywilizacyjnego, dążyć do dalszej unifikacji. Podstawą z takich przestrzeganie rządy prawa. podstaw europejskiej. na procesy poczucie unifikacji, wspólnoty państw polityki zagranicznej75. Zjednoczenie i wstępowanie na are- W roku 1974 podczas szczytu nie międzynarodowej jako jedna całość jest w Paryżu, z inicjatywy prezydenta Francji tym ważniejsze, że problemów współ- Veléry´ego Giscarda d´Estaing, popieranego czesnego państw przez kanclerza RFN Helmuta Schmidta, europejskich nie rozwiąże samodzielnie. szefowie państw i rządów zadecydowali Choć dawniej mocarstwa europejskie były o konieczności w stanie grać wiodącą rolę w świecie, to dziś spotkań szefów rządów, wraz z towa- by zdanie Europy było słyszalne i by mogła rzyszącymi zajmować należne sobie miejsce w polityce zagranicznych. Mieli się oni spotykać trzy światowej, musi bardziej niż kiedykolwiek razy do roku, w ramach pozatraktatowego mówić Wspólnota organu, nazwanego Radą Europejską. Organ nie może się także zamykać na pozostałe ten miał być wspólny dla Wspólnoty państwa europejskie, które wyznają te same Europejskiej i EWP, a towarzyszący szefom ideały i cele. rządów ministrowie mieli zapewnić spójność świata „jednym żadne głosem”. z W stosunkach z państwami trzecimi Państwa Dziewiątki także powinny dbać o to by być postrzegane jako jedność, ponieważ to może zapewnić harmonijne relacje z tymi państwami. Wiedza Prawnicza nr 3/2011 Aby takie zinstytucjonalizowania im ministrami spraw działań tych dwóch instytucji. Utworzenie Rady było ważnym krokiem na drodze do skonkretyzowania sposobu budowania unii politycznej. Podczas tego szczytu Tekst zob. w: Bulletin des Communautés Européennes, 1973, n°12, s. 126-130 75 Strona 29 zlecono belgijskiemu Tindemansowi premierowi opracowanie Leo Raport Londyński80 raportu o przyszłej Unii Europejskiej 76. Został przyjęty przez Ministrów Spraw Zagranicznych Dziesiątki 13 paździer- Raport Tindemansa77 nika 1981 r. W raporcie podkreślono postęp, Podczas konferencji szefów państw, która miała miejsce w Paryżu w dniach 9 i 10 grudnia 1974 r. zobowiązano organy jaki uczyniono w dążeniu do osiągnięcia celów wskazanych w Raportach Luksemburskim i Kopenhaskim. wspólnotowe do opracowania raportów W raporcie zauważono, że od podpi- dotyczących przekształcenia trzech wspólnot sania Raportu Luksemburskiego i Kopenhas- w kiego, jedną Unię Europejską. Raporty osiągnięto znaczący postęp poszczególnych organów miały być zebrane w realizacji zawartych w tych raportach i podsumowane w jeden zbiorczy raport postanowień, przygotowany przez belgijskiego premiera że Tindemansa. potrzebom Państw Członkowskich. Współ- Raport został opublikowany 7 stycznia 1976 r. proponował stopniową rozbudowę Unii Europejskiej w ramach istniejących już Wspólnot78. Opisano w nim wszystkie obszary, którymi miała się zajmować przyszła Unia Europejska. Na posiedzeniach Rady Europejskiej co świadczy odpowiadają one o tym, rzeczywistym praca polityczna oparta na członkostwie we Wspólnocie się centralnym zagranicznej Europejskiej elementem Państw stała polityki Członkowskich, a państwa trzecie coraz częściej postrzegały je jako zwartą siłę w relacjach międzynarodowych. wielokrotnie dyskutowano o możliwości Zwrócono jednak uwagę zaakceptowania postulatów tego raportu, na konieczność odnowienia zobowiązania ale jedyne postanowienie, które ostatecznie do zaakceptowano dotyczyło zgody na przed- przewidzianych w Raportach Luksembur- stawianie Radzie przez ministrów spraw skim zagranicznych podkreślono znaczenie konsultacji, które i Komisję rocznych pełnego i wdrożenia Kopenhaskim. sprawozdań o postępie prac nad tworzeniem stanowią sedno Unii Europejskiej79. na zobowiązanie konsultacji, wypracowanie Ryszard Zięba op. cit., s. 33 77 Tekst zob. w: Bulletin des Communautés Européennes, 1976, n°12, s. 135-140 78 Matthias Pechsein op. cit., s. 645 79 Ryszard Zięba op. cit., s. 34 76 Wiedza Prawnicza nr 3/2011 W szczególności EWP, do które przedsięwzięć a także przeprowadzenia mają wspólnego na celu stanowiska (common position) przed przyjmowaniem ostatecznych stanowisk (final positions) lub Tekst zob. w: Bulletin des Communautés Européennes, Suplément, n°3/81, s. 14-18 80 Strona 30 zgłaszaniem narodowych inicjatyw istotnych sprawach, we wszystkich dotyczących Dziesiątki jako całości. o najważniejszych kwestiach. Dyskusja miała być przygotowywana przez Komitet Polityczny (Politicall Committee), który miał Zauważono, że tryb konsultacji będzie zadbać szczególnie odpowiedni dla występowania na spotkaniu jednego lub więcej Państw członkowskich przygotowane wcześniej w taki sposób żeby podczas zawierały albo precyzyjne zalecenia albo międzynarodowych konferencji, by ministrowie analizy teksty też które dyskusji działań, tak by możliwe było podjęcie decyzji w ramach EWP, bądź też, w których EWP co do przyszłych działań. Natomiast, jeśli wypracowało wspólne stanowisko. chodzi o drugi rodzaj spotkań postanowiono także Ponadto niż podkreślono, wcześniej spójnej i przedmiotem potrzebę większą wypracowania zunifikowanej polityki zewnę- trznej ze względu na wzrastające napięcie i brak pewności w sytuacji między- narodowej. W istotnych sprawach, w których wypracowano wspólne stanowisko, Państwa powinny poprzez poczynienie odpowiednich odniesień we zajmowanych własnych w polityce stanowiskach zagranicznej. Ponadto w sprawach, w których wypraco- zachować, warianty robocze, podczas których poruszane będą sprawy, są gotowe i otrzymywali a nieformalny przewidywanych nawet podkreślić charakter. W tym ich celu postanowiono, że konsultacje będą poufne, nie będzie agenda więc ani sporządzana nie będzie oficjalna oficjalnego tłumaczenia. Podczas spotkań nie będą obecni urzędnicy, poza sprawozdawcą prezydencji (presidential notetaker) bowiem do prezydencji będzie należało sporządzenie streszczenia, które po zatwierdzeniu przez Dziesiątkę, zostanie przekazane prasie. wano wspólne stanowisko powinno się Podkreślono rolę Komitetu Polity- dążyć także do podjęcia wspólnych działań, cznego jako jednego z centralnych organów możliwość podejmowania wspólnych działań EWP. Oprócz przygotowywania spotkań od początku ministerialnych cel do przyświecała osiągnięcia, EWP którego jako wspólnota zmierzała. W miał on się zajmować zapewnianiem skutecznej działalności grup roboczych poprzez udzielenie im wyraźnego raporcie wprowadzono także pewne praktyczne zmiany instytucjonalne i proceduralne. Spotkania ministerialne podzielono na dwa typy: formalne (formal meetings) i meetings). Podczas ministrowie nieformalne (gymnich-type formalnych mieli Wiedza Prawnicza nr 3/2011 spotkań dyskutować pełnomocnictwa (clear mandate) do składania sprawozdań spraw. W dotyczących raportach grup bieżących roboczych natomiast ma się znaleźć streszczenie spraw, które będą wymagały podjęcia decyzji, co do przyszłych działań, bądź też, na których Komitet Polityczny powinien się skoncentrować. Strona 31 Zauważono byłoby, aby w także, że przyszłości wskazane współpraca utrzymuje specjalne związki (special links). Czasami, jeśli zachodzi taka potrzeba polityczna koncentrowała się nie tylko i państwa Dziesiątki wyrażą na to zgodę, na reagowaniu na pojawiające się na świecie Prezydencja wydarzenia, dstawicielem ale także żeby Komitet może spotkać się państwa z prze- trzeciego, Polityczny wypracowywał długoterminowy a w spotkaniu tym mogą jej towarzyszyć sposób podejścia do pewnych problemów. przedstawiciele poprzedniej i następnej Jako że w miarę intensyfikacji i wzmacniania EWP, Dziesiątka - jako całość będzie się stawać coraz ważniejszym partnerem rozmów i coraz więcej państw będzie chciało wejść z nią w bardziej lub mniej regularne kontakty, musi być przygotowana na wyjście naprzeciw tym dążeniom i umożliwienie zainteresowanym państwom ten kontakt. Musi zadbać by być w stanie zajmować wobec tych państw wspólne stanowisko (mówić jednym głosem). W państwach trzecich Głowy Przedstawicielstw Dziesiątki mogą spotkać się z przedstawicielami państwa goszczącego, aby wysłuchać jego poglądów i przedstawić stanowisko Dziesiątki. Prezydencji. Można to uznać za zaczątek dzisiejszej trójki, czyli współpracy trzech następujących po sobie Prezydencji. Potwierdzenie wieniach znajdujemy dotyczących instytucjonalnych. Prezydencji miała Od w postano- pewnych tej zmian pory każdej towarzyszyć grupa urzędników z państwa, które poprzednio przewodniczyło Dziesiątce i państwa, które miało objąć Prezydencję jako następne w kolejności. Urzędnicy Ci mieli pracować w ambasadach swoich krajów w stolicy urzędującej Prezydencji i pozostawać do jej dyspozycji oraz pracować pod jej kierunkiem. Minister Spraw Zagranicznych, który pełni funkcję (President-in-Office) Przewodniczącego może poprosić Jeśli chodzi o Prezydencję, to z racji poprzednika o zamknięcie zagadnień, które rozwoju współpracy politycznej, a także w momencie przekazywania Prezydencji rozszerzenia zakresu tematów poruszanych są bliskie zakończeniu. Może także przekazać przez Dziesiątkę, wzrosła jej rola jako pewne sprawy swojemu następcy. rzecznika EWP w Parlamencie Europejskim i w kontaktach z państwami trzecimi. Zmiany nastąpiły także na polu relacji z Parlamentem Europejskim. Ponadto Prezydencja może się spotykać Podkreślono potrzeb utrzymywania częstych z indywidualnymi przedstawicielami państw kontaktów między Prezydencją a Parlamen- trzeciego, sprawy tem Europejskim, które były utrzymywane o szczególnym znaczeniu dla tego państwa, poprzez rozmowy, odbywające się cztery a także z organizacjami, z którymi Dziesiątka razy do roku (four annual colloquies), aby przedyskutować podczas których Komitet Spraw Politycznych Wiedza Prawnicza nr 3/2011 Strona 32 (Political Affairs odpowiada i Parlamentem w budowaniu Unii Europej- współpracą skiej, przy czym Rada Europejska miała mieć polityczną, oraz poprzez coroczne raporty o status organu panującego. Proponowano współpracy politycznej i przez przemów- rozszerzenie wienie, na politykę na pytania Commitee) związane jakie ze wygłasza przedstawiciel prezydencji przy objęciu i złożeniu urzędu. W raporcie przewidziano także procedury na wypadek sytuacji kryzysowych. W ciągu 48 godzin, na żądanie trzech Państw Członkowskich, istnieje możliwość zwołania Komitetu Politycznego (Political Committee) a także spotkania ministerialnego. Natomiast w państwach trzecich spotkania Szefów Misji. Dla zwiększenia możliwości szybkiego reagowania w razie gdy zaistnieje taka potrzeba, grupy robocze powinny opracować analizę sfer, obszaru działania zagraniczną, EWP bezpieczeństwa i kultury, rozszerzenie kompetencji Komisji i Parlamentu we Wspólnocie gospodarczej oraz głosowanie większością w Radzie Ministrów. 20 czerwca 1983 roku Rada Europejska szefów państw i rządów potwierdziła ją w uroczystej Deklaracji Stuttgarckiej, w której stwierdzono, że wyznacza ona kierunek w jakim zmierza Unia, a ponadto zadeklarowano jako cel „pogłębianie istniejących i wypracowywania nowych politycznych celów w ramach traktatów z Paryża i Rzymu”. w których może potencjalnie nastąpić kryzys W i przygotować wachlarz możliwych dla Europejska Dziesiątki reakcji81. powołała czerwcu szefów komitet 1984 roku państw ad hoc Rada i rządów do spraw instytucjonalnych, którego zadaniem było Jednolity Akt Europejski82 opracowanie raportu o perspektywach krokiem dalszego rozwoju Wspólnot. W przędło- na do utworzenia Unii Europejskiej była żonym w marcu 1985 roku raporcie Komitet to niemiecko – włoska inicjatywa, Genschera odradzał – Kolombo, która przewidywała opraco- proponował wanie konferencji przedstawicieli rządów w drodze Kolejnym ˝Aktu milowym Europejskiego˝. Popierał on połączenie instytucjonalne Europejskiej rewizji Współpracy Traktatu Politycznej i Wspólnot, utworzenie w Traktatu to Unii miejsce zgodnie ustanawiającego utworzenie z art. 236 Wspólnotę w szczególności podkreślona została rola Gospodarczą. współpracy rządowej zakończyło podpisanie Jednolitego między Radą Europejską Prace Europejskiej, powołanej komisji Aktu Europejskiego83. Tekst zob. w: Bulletin des Communautés Européennes, Suplément, n°3/81, s. 14-18 82 Zob. tekst Jednolity Akt Europejski - podpisany 17 lutego 1986 r. (Luksemburg) oraz 28 lutego 1986r. (Haga) (wszedł w życie 1 lipca 1987 r.) Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/5 81 Wiedza Prawnicza nr 3/2011 Został on podpisany 17 lutego 1986 r. przez dziewięć państw członkowskich, 83 Matthias Pechsein op. cit., s. 646 Strona 33 28 lutego przez Danię, Grecję i Irlandię, które ukazały słabość i nieefektywność dotych- podpisanie poprzedziły referendum. Wszedł czasowej formy współpracy politycznej. w życie 1 lipca 1987 r. Był konsekwencją Jednak z obawy o charakter tych norm nie Uroczystej Deklaracji ze Stuttgartu złożonej włączono ich jeszcze wtedy bezpośrednio 19 czerwca 1983 r. zapowiadającej dążenie w ramy obowiązujących traktatów wspólno- do towych, stanowiły odrębny akt86. W Tytule V przeobrażenia stosunków między Państwami Dwunastki w Unię Europejską. Postanowienia Miała ona być ustanowiona na podstawie Współpracy już Polityki działających Wspólnot, oraz „Wysokie współpracy członkowie – Sygnatariuszy w Europejskiej w Sprawie Dziedzinie Zagranicznej stwierdza się, że jak zaznaczono w Preambule, na podstawie Państw Traktatu Umawiające się Wspólnot jako Europejskich, w zakresie polityki zagranicznej. Zauważono wspólnie także, że Europa ˝coraz częściej dąży i realizacji do We wszystkich sprawach z zakresu polityki wypowiadania się jednym głosem zmierzają Strony, polityki i do zgodnego i solidarnego działania, zagranicznej, mającego na celu skuteczniejszą ochronę ogólnego, wspólnych do przekazywania interesów i niezależności.˝ do opracowania zagranicznej.” a dotyczących państwa interesu zobowiązały sobie się informacji Podkreślono także rolę Europy w dążeniu i do przeprowadzania wzajemnych konsulta- państw do zachowania międzynarodowego cji. Miały one pomóc ustalić ostateczne pokoju stanowisko, i bezpieczeństwa, przestrzegania prawa i demokracji oraz praw człowieka84. Traktat ten poczynił znaczący postęp w kwestii rozwoju zagranicznej. i procedury w dziedzinie wspólnej Określone zostały europejskiej polityki polityki zasady współpracy zagranicznej85. Właściwie po raz pierwszy ścisła polityczna współpraca znalazła podstawy traktatowe. Stało się tak, gdy wydarzenia na arenie międzynarodowej, przede wszystkim agresja ZSRR na Afganistan i rewolucja w Iranie, Zob. tekst Jednolity Akt Europejski - podpisany 17 lutego 1986 r. (Luksemburg) oraz 28 lutego 1986r. (Haga) (wszedł w życie 1 lipca 1987 r.) Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/5 85Traktat Ustanawiający Wspólnotę Europejską Komentarz, pod red. Andrzeja Wróbla, s. 110 84 Wiedza Prawnicza nr 3/2011 które powinno w pełni uwzględniać stanowiska innych partnerów. Państwa miały także dążyć do określania i rozwijania wspólnych co pozwoliłoby na zasad i jeszcze celów, lepszą koordynację i zbliżanie ich stanowisk oraz wprowadzanie w życie wspólnych działań. Strony miały dążyć, aby proces ustalania wspólnych stanowisk i działań przebiegał w miarę płynnie i miały powstrzymać się, w miarę możliwości, od opóźniania działań zmierzających w tym kierunku. Ponadto Strony Traktatu miały dążyć do „unikania wszelkich działań lub zajmowania stanowisk, które obniżają ich skuteczność jako Stefan Hambura, Mariusz Muszyński Traktat o Unii Europejskiej z komentarzem, Białystok: Studio STO, 2001 r., s. 103 86 Strona 34 siły spajającej w stosunkach międzynaro- rozpatrywanych dowych politycznej, a jego poglądy miały być lub w ramach międzynarodowych.” organizacji Także działając wych, ilekroć decydowano by o sprawach wymienionych w Tytule III Jednolitego Aktu Europejskiego, Strony Traktatu miały dążyć do uchwalenia wspólnych stanowisk, a w razie nieobecności któregoś z sygnata- ramach współpracy należycie uwzględniane. w ramach organizacji międzynarodowych oraz podczas konferencji międzynarodo- w Na Prezydencję i Komisję została nałożona szczególna odpowiedzialność za czuwanie nad osiągnięciem i zachowaniem zgodności między polityką Wspólnoty zewnętrzną Europejskiej oraz polityką ustaloną w ramach EWP. riuszy, powinny uwzględnić stanowiska Prezydencja EWP miała być uchwalone w ramach EWP. Dla lepszej sprawowana przez państwo, które aktualnie koordynacji przewodniczyło działań w stosunkach w Radzie Wspólnot z państwami trzecimi Strony Traktatu wraz Europejskich. Do jej zadań należało szeroko z Komisją zapewniają wzmocnioną współ- pojęte kierowanie współpracą polityczną pracę między swoich przedstawicieli akredyto- innymi sporządzanie harmono- wanych przy tych państwach. Współpraca ta gramów spotkań, ich organizowanie i zwoły- może polegać na udzielaniu sobie wzajemnej wanie. Ponadto w stosunkach z państwami pomocy i wymianie informacji. Możliwość trzecimi, Prezydencja jest odpowiedzialna takiej za samej, pogłębionej współpracy inicjowanie działań EWP oraz przewidziana jest dla przedstawicieli przy koordynowanie i przedstawianie państwom organizacjach międzynarodowych. trzecim stanowisk Państw Członkowskich. Ze zmian w sposobie funkcjonowania Komitet Polityczny, prócz regular- ustalono, że ministrowie spraw zagranicz- nych nych oraz członek Komisji będą spotykać się, co najmniej trzech Państw Członkowskich co najmniej cztery razy do roku. Ponadto zwołany w ciągu 48 godzin. W razie potrzeb mieli prawo rozpatrywać sprawy polityki zwołane w ten sposób może zostać spotkanie zagranicznej ministrów. w ramach współpracy spotkań, Do może zadań być na żądanie komitetu należy politycznej podczas spotkań Rady Wspólnot decydowanie o spotkaniach grup roboczych, Europejskich. a także kierowanie działaniami europejskiej Podkreślony został także wpływ Parlamentu Europejskiego na tworzenie polityki zagranicznej. Miał on być regularnie informowany przez Urząd Przewodniczącego o kwestiach polityki Wiedza Prawnicza nr 3/2011 zagranicznej, grupy korespondentów, która odpowiedzialna za monitorowanie i „jest rea- lizację europejskiej współpracy politycznej oraz za rozpatrywanie ogólnych problemów organizacyjnych.” Strona 35 Zauważono, tożsamości że dla europejskiej rozwoju w dziedzinie kształt Unii długotrwałych będzie zaś negocjacji i wynikiem wypadkową polityki zewnętrznej istotnym elementem dążeń euro entuzjastów i eurosceptyków, jest a bliższa współpraca bezpieczeństwa nie powinna sprawach europejskiego, ona w ramach w Unii zakłócać jednak współpracy także okoliczności zewnętrznych – zagrożeń politycznych i gospodarczych oraz dążeń społecznych. Zachodnioeuropejskiej lub Sojuszu Atlantyckiego. Po pięciu latach miano dokonać analizy i podsumowania czy przyjęte rozwiązania funkcjonują czy w konieczne oczekiwany jest sposób, przeprowadzenie zmian87. Podsumowanie. Jak widzimy proces integracji europejskiej nie a jest wymysłem tendencje naszych zjednoczeniowe czasów, pojawiały się już od średniowiecza. Europa jest wszakże ewenementem skomasowania samodzielnych tak pod względem wielkiej organizmów liczby politycznych na tak małej powierzchni. W konsekwencji musi to prowadzić do powstawania sporów i rozbieżności interesów, co w końcu wpływa negatywnie na ogólną kondycję całego kontynentu. Dopiero jednak XX wiek przyniósł tak silną potrzebę zmian, że integracja stała się faktem, a nie tylko marzeniem filozofów. Obecny kształt Unii jest wynikiem potrzeb politycznych, gospodarczych i społecznych oraz wzajemnych, często przeciwstawnych dążeń 87 państw europejskich. Ostateczny Zob. tekst Jednolity Akt Europejski op. cit. Wiedza Prawnicza nr 3/2011 Strona 36 Łączenie się spółek handlowych Katarzyna Fiałkowska Łączenie się spółek jest jedną z form kapitałowymi różnych typów oraz spółek koncentracji kapitału i majątku firm. Wynika kapitałowych z każdą z osobowych spółek ono przede wszystkim z potrzeby osobistego handlowych. W tym ostatnim przypadku rozwoju nadążania spółka przejmująca musi być zawsze spółka wymogami kapitałowa. Łączyć mogą się także spółki nad jak i konieczności coraz nowszymi gospodarczymi. W spółek osobowe, jednakże tylko w celu utworzenia to wiązać nowej spółki kapitałowej. Niedopuszczalne dostosowania ustroju jest, bowiem przejęcie spółki osobowej przez prawnego spółki do rosnącego potencjału inną spółkę osobowa, ani przejęcie spółki ekonomicznego w celu wzmocnienia swojej kapitałowej przez spółkę osobową. Wymóg pozycji na rynku lub eliminacji konkurencji. ten wynika z tego, iż spółka osobowa jest Natomiast, w przypadku spółek osobowych, utworzona przez osoby fizyczne i jest oparta wynika niezadowolenia na osobistej więzi wspólników. W sytuacji z ograniczeń takiej formy prowadzenia przekształcenia jej w inną spółkę osobową działalności gospodarczej bądź też chęci mogłoby pozyskania osobistych relacji między wspólnikami. kapitałowych z może koniecznością np. przypadku to często się z nowych emisji źródeł kapitału co wymaga obligacji, przekształcenia spółki komandytowo-akcyjną w bądź też spółkę spółkę akcyjną. Niekiedy również sama sytuacja finansowa spółki może zmusić ją do dokonania zmian restrukturyzacyjnych, organizacyjnych, logistycznych zachwiania owych Istota łączenia się spółek polega przede wszystkim na przeniesieniu całości aktywów mowanej i zobowiązań na spółki spółkę przej- przejmującą lub też na przeniesieniu majątku łączących się spółek na nowo utworzoną spółkę89. Sposoby łączenia się spółek. Połączenie spółek handlowych może Zgodnie z art. 491 § 1 pkt 1 Kodeksu spółek handlowych88 łączenie się spółek nastąpić do bądź też podatkowych. może dojść pomiędzy być dokonane na dwa sposoby: spółkami K. G. Szymański, Opodatkowanie spółek kapitałowych. Połączenia, podziały i inne czynności restrukturyzacyjne, Warszawa 2006, s. 206-207. 89 Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U.00.94.1037, ze zmianami Dz.U.2009.13.69). 88 Wiedza Prawnicza nr 3/2011 Strona 37 A) się Fuzja per incorporationen (łączenie przez przejęcie), która polega wykreślenie już nieistniejących spółek z rejestru sądowego. na przejęciu spółki kapitałowej przez inną spółkę kapitałową, albo też na przejęciu spółki osobowej przez spółkę kapitałową. B) Fuzja per unionen (łączenie się przez zawiązanie nowej spółki), która z kolei polega na łączeniu się spółek osobowych i spółek kapitałowych bądź tylko spółek osobowych czy też tylko spółek kapitałowych w spółkę kapitałową90. Zasadnicza wspomnianymi różnica metodami polega na tym, że w przypadku fuzji przez inkorporację (wcielenie) byt prawny traci podmiot inkorporowany, natomiast w przypadku łączenia przez przejęcie, byt prawny tracą wszystkie podmioty biorące udział w fuzji, na których miejsce powstaje jeden nowy podmiot91. Krótko mówiąc oznacza to, że w pierwszym przypadku zachowana jest pewna ciągłość istnienia bytu prawnego, toku ma potrzeby likwidacji bowiem, przekształcania dokonania podmiotu co do spółek formalnej przekształcanego, zasady, cały majątek powyższego podmiotu a także jego prawa i obowiązki przechodzą na podmioty przekształcony, który w dalszym ciągu będzie prowadził dotychczasową działalności podmiotu przekształconego92. między fuzji nie W natomiast w drugiej sytuacji, działalność łączonych Zdolność łączenia się Posiadanie co do zasady warunkiem osobowości nie jest prawnej bezwzględnym wymaganym do łączenia się spółek. Obecnie istnieje możliwość wpisu do rejestru również spółek osobowych, jednakże ma konstytutywny on wyłącznie charakter (ujawniający). Natomiast w przypadku wpisu do rejestru spółek kapitałowych, ma on charakter deklaratoryjny, bowiem nadaje on takiej spółce osobowość prawna. Zdolność spółek ulega zakończeniu. Nowo powstały łączenia się posiadają podmiot musi utworzyć nowe akty tworzące również spółki osobowe ale tylko, jeżeli spółkę, zgłosić powstały podmiot do rejestru podmiotem docelowym jest spółka sądowego kapitałowa. Wyjątkiem jest spółka oraz powołać nowe organy władzy w spółce. Przekształcenie powyż- partnerska, która z uwagi na swoją nazwę szych podmiotów następuje bez przeprowa- i definicję legalną powinna być zawiązana dzenia przez co najmniej 2 osoby. Nie można w tym postępowania Wymaganą czynnością likwidacyjnego. jest natomiast Tamże, s. 208-209. 91 J. Brol, Łączenie, podział, przekształcenia spółek (według Kodeksu spółek handlowych), Kraków 2001, s. 20. 90 Wiedza Prawnicza nr 3/2011 wypadku zastosować rozszerzającej, ponadto należy wykładni również wziąć pod uwagę wykładnię celowościową. G. Miś, Przekształcanie spółek handlowych, C. H. Beck 2005, s. 6. 92 Strona 38 Należy również pamiętać, że każda spółka może partnerska może być zlikwidowana w ciągu w spółkę jawną. Obligatoryjne przekształ- roku od dnia zaistnienia sytuacji, w której cenie spółki cywilnej w jawną następuje w spółce pozostanie tylko jeden partner w sytuacji, gdy spółka cywilna osiągnęła posiadający w każdym z dwóch ostatnich lat obrotowych prawo do wykonywania wolnego zawodu93. Ponadto, podlegać spółki mogą kapitałowe w organizacji. Art. 491 § 3 Kodeksu Spółek Handlowych nie wymienia spółki kapitałowej w organizacji jako podmiotu, który nie posiada zdolności łączenia się, dlatego można zastosować wykładnię tym rozszerzającą. przypadku Należy jednak pamiętać, że spółka kapitałowa w organizacji bowiem jedynie maksymalnie do 6 miesięcy od dnia zawiązania spółki kapitałowej dnia zgłoszenia zostać przekształcona o rachunkowości94, obowiązek prowadzenia ksiąg do sądu wniosku o rejestrację spółki. rachunkowych. Według obecnej regulacji ustawy o rachunkowości jest to równowartość w złotych polskich 1.200.000 euro. Natomiast fakultatywne przekształcenie wymaga jednomyślnej zgody wszystkich wspólników spółki. Ograniczenia zdolności łączenia się spółek jest tylko bytem tymczasowym. Istnieje ona do musi wartość powodującą, zgodnie z przepisami przekształceniom również lub Przepisy handlowe wprowadzają pewne ograniczenia w zakresie tego, które podmioty mają zdolność łączenia się bądź też przekształcenia. Co do zasady przekształceniom mogą podlegać spółki, Przepisy Kodeksu Spółek Handlowych jednakże nie w każdej fazie istnienia. nie zabraniają również łączeniu się spółek Nie mogą się łączyć spółki w likwidacji, podzielonych, w przypadku powstania nowej które spółki poprzez wydzielenie. Pozostała część majątku. W przypadku spółki w likwidacji, spółki traci co do zasady byt prawny. samo zaistnienie przyczyny powodującej Natomiast w tej sytuacji następuje przejęcie otwarcie procesu likwidacji, nie wyłącza tej spółki. możliwości łączenia się spółek. Podział Zdolność łączenia się nie posiada rozpoczęły aktywów handlowego lub jednak możliwość proces podziału majątku spółki w likwidacji, tj. upłynnienie spółka prawa cywilnego. Na gruncie prawa istnieje już spółki pomiędzy akcjonariuszy, wspólników następuje dopiero przekształcenia się spółki cywilnej w spółkę po spłacie wszystkich zobowiązań spółki prawa handlowego. Zgodnie z art. 26 § 4-6 oraz pozostawieniu odpowiednich kwot Kodeksu spółek handlowych spółka cywilna na poczet zobowiązań niewymagalnych Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U.09.152.1223 j.t., ze zm.Dz.U.2009.157.1241). 94 Z. Majkut, Łączenie się, podział i przekształcanie spółek prawa handlowego, Toruń 2007, s. 14-17. 93 Wiedza Prawnicza nr 3/2011 Strona 39 lub spornych. Wystarczy jedynie A) Zakończenia postępowania upadłoś- spieniężenie i zwrot części pozostałego ciowego majątku spółki95. upadłościowe i naprawcze), Zdolności łączenia nie posiada również spółka, w stosunku do której zostało wydane postanowienie o ogłoszeniu upadłości. Na postawie analizy przepisów handlowych można uznać, że nie dotyczy to jednak sytuacji, w której sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości. Zgodnie z ustawą o postępowaniu upadłościowym i naprawczym96 może to nastąpić z dwóch powodów. Po Pierwsze, gdy majątek spółki nie wystarcza kosztów nawet postępowania. gdy przedmioty w skład są na Po majątkowe majątku obciążone zaspokojenie spółki zastawem lub drugie, wchodzące dłużnika hipoteką, a pozostały majątek nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania. Jednakże stosując wykładnie a fortiori można uznać, że skoro spółka w likwidacji nie ma 368 ustawy prawo Zakończenia postępowania upadłoś- ciowego wobec uprawomocnienia się postanowienia zatwierdzającego układ (art. 293 ustawy prawo upadłościowe i naprawcze), C) Umorzenia ściowego (art. postępowania 361 upadło- ustawy prawo upadłościowe i naprawcze), D) Prawomocnego odrzucenia albo oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości ( art. 371 ustawy prawo upadłościowe i naprawcze). Tylko w przypadku zaistnienia pierwszego ze wskazanych powyżej zdarzeń następuje definitywne zakończenia istnienia danego podmiotu, natomiast w pozostałych sytuacjach nadal pozostaje przynajmniej teoretyczna możliwość dokonania przekształcenia spółki. połączeniowej, Jak wskazałam wcześniej, co do zasady to tej zdolności tym bardziej nie będzie miał zakazane jest dokonywanie przekształceń podmiot, którego położenie ekonomiczne spółki nie pozwala mu by mógł być nawet w stanie już podziału majątku między wspólników, likwidacji97. jednak nie między wierzycieli. Jednakże Koniec zdolności B) (art. stanu upadłości następuje w również upadłości, w tej która dokonała sytuacji nie jest zdolność również w wyniku zaistnienia jednego przekształceniowa do końca z następujących zdarzeń: wykluczona, bowiem w każdej chwili można odwrócić stan upadłości spółki. Zgodnie A. Szajkowski, M. Tarska, Prawo spółek handlowych, Warszawa 2004, s. 601. 96 Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U.09.175.1361 j.t., zezmianami Dz.U.2009.131.1075). 97 A. Jakubecki, F. Zedler, Prawo upadłościowe i naprawcze, Kraków 2003, s. 44. 95 Wiedza Prawnicza nr 3/2011 z art. 263 Kodeksu spółek handlowych, jeżeli wspólnicy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością podejmą jednomyślnie uchwałę o dalszym istnieniu spółki zapobiega to jej rozwiązaniu. Powyższa Strona 40 uchwała musi zostać jednak podjęta do dnia Oznacza to, że spółka przejmująca lub nowo złożenia powstała wniosku o wykreślenie spółki przejmuje całość praw z rejestru, czyli do dnia zakończenia procesu i obowiązków bez konieczności składania likwidacji. jakichkolwiek Analogicznie postępuje się również w stosunku do innych spółek98. W każdym przypadku niemożliwe jest dokonanie przekształcenia spółki w likwidacji, jeżeli likwidacja ma charakter przymusowy, to znaczy zarządzony przez sąd. Takie bowiem przekształcenie obejście stanowiłoby prawa. oświadczeń woli. Nowa powstała spółka lub spółka przejmująca ponosi odpowiedzialność za wszelkie zobowiązania spółki przejmowanej lub spółek dokonujących spółek, zarówno swoim obecnym majątkiem jak i majątkiem przejętym w wyniku łączenia spółek. Chyba, Istnieje możliwość że sąd wydałby w tej sytuacji orzeczenie nia zezwalające tzw. konfuzji, sytuacji, w której dochodzi na dokonanie powyższej czynności99. do połączenia w Następstwo prawne w obrocie gospodarczym pozostaje albo albo spółka nowo zawiązana. Podmiot ten przejmuje całość praw i obowiązków spółki przejmowanej lub spółek, które dokonały fuzji. Skutkuje to również tym, iż nowy podmiot przejmuje całość składników majątkowych, zarówno aktywów jak i pasywów. Ponadto z dniem połączenia, wspólnicy bądź akcjonariusze nowo powstałej spółki lub spółki przejmowanej stają się wspólnikami bądź akcjonariuszami nowo powstałej spółki lub spółki przejmowanej100. W zakresie sukcesji cywilnoprawnej w wierzyciela czego wyniku i dłużnika, stosunek podmiotów prawny zostaje zniwe- czony101. Handlowych, w wyniku łączenia spółek przejmująca wyniku powyższych Zgodnie z art. 494 § 2 Kodeksu Spółek spółka tej odpowiedzialności wyłącze- Sukcesja generalna dotyczy również następstwa administracyjnoprawnego. Dotyczy to jednak sfery materialnego prawa administracyjnego, nie procesowego. Krótko mówiąc, na nowo postały podmiot lub podmiot przejmujący przechodzą wszelkie zezwolenia, koncesje, ulgi którejkolwiek z łączonych spółek chyba, że przepisy stanowią inaczej. Dotyczy to jednak tylko tych zezwoleń, koncesji lub ulg, które zostały uzyskane po wejściu w życiu Kodeksu Spółek Handlowych z 2001 roku. z art. 484 § 2 Kodeksu Spółek Handlowych, nie stosuje się jednak do tych koncesji, zezwoleń czy ulg, które zostały udzielone przez podmiot, który mamy do czynienia z sukcesją generalną. G. Miś, tamże, s. 123-124. G. Miś , op cit, s. 125. 100 M. Litwińska, Kodeks Spółek Handlowych. Komentarz, Warszawa 2002, s. 1016-1017 98 99 Wiedza Prawnicza nr 3/2011 J. Szwaja [w:] S. Sołtyński, A. Szałkowski, A. Szumański, A. Szwaja, Kodeks Handlowy. Komentarz. Tom II, Warszawa 1996, s. 339. 101 Strona 41 w ciągu miesiąca od ogłoszenia planu odpowiednio 2/3 sumy komandytowej bądź połączenia złożył sprzeciw w tym zakresie. taką samą część kapitału zakładowego Następstwo podatkowe odnosi się również sukcesji podatkowej, co regulują przepisy Ordynacji Podatkowej102. Zgodnie z nimi nowo powstała spółka lub spółka przejmująca wstępuje we wszelkie przewidziane w przepisach prawa podatkowego prawa i obowiązki każdej z łączących się osób lub spółek103. Istnieją jednak pewne wyjątki w zakresie podatków dochodowych. I tak też przy ustalaniu dochodu stanowiącego podstawę opodatkowania lub spółki nowo powstałej przejmującej nie spółki bierze się pod uwagę straty poniesionej przez spółki łączone lub spółkę przejmowaną. Nie ma możliwości odliczenia tzw. straty skumulowanej104. Wymogi formalne Przy przekształceniu spółki osobowej w inną spółkę osobową a także w spółkę kapitałową konieczna jest jednomyślność wszystkich wspólników. Wyjątek dotyczy przekształcenia w spółkę kapitałową spółki komandytowej lub komandytowo-akcyjnej. Jednomyślność wspólników odpowiadających w sposób ograniczony ustawa zastępuje wymogiem wyrażenia zgody przez komandytariuszy lub akcjonariuszy reprezentujących Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz.U.05.8.60 j.t., ze zmianami Dz.U.2009.131.1075). 103 M. Rodzyńskiewicz, Łączenie się spółek hadłowych. Komentarz, Warszawa 2003, s. 54. 104 J. Marciniuk, Podatek dochodowy od osób prawnych. Komentarz, Warszawa 2004, s. 106. 102 Wiedza Prawnicza nr 3/2011 (art. 571 i 581 Kodeksu spółek handlowych). W przypadku przekształceniu spółki kapitałowej w spółkę osobową konieczne jest uzyskanie reprezentujących zgody 2/3 wspólników całego kapitału zakładowego. Jeżeli spółką przekształconą ma być spółka komandytowa lub komandytowo-akcyjna, konieczna jest ponadto wyrażona w formie pisemnej pod rygorem nieważności zgoda osób, które mają uzyskać status komplementariuszy (art. 575 i 576 Kodeksu spółek handlowych). Z kolei przekształcenie spółki kapitałowej w inną spółkę kapitałową wymaga uzyskania większości ¾ głosów, przy co najmniej 50% quorum. Poza podjętą uchwałą istotne jest również aby spółka przekształcana posiadała zatwierdzone sprawozdania finansowe za co najmniej 2 ostatnie lata obrotowe (o ile nie prowadzi działalności przez okres krótszy) i pokryty w całości kapitał zakładowy. Zgodnie z art. 577 Kodeksu spółek handlowych, zakładowego wysokość spółki kapitału przekształconej nie może być mniejsza niż wysokość kapitału zakładowego spółki przekształcanej. Wspólnicy przystępujący do spółki powinni złożyć stosowne oświadczenie, w formie pisemnej pod rygorem nieważności, w ciągu jednego miesiąca do dnia powzięcia uchwały o przekształceniu. Natomiast ci wspólnicy, którzy nie przystępują do spółki przekształconej, maja prawo do dwojakiego Strona 42 rodzaju uprawnień. Z jednej strony szereg ograniczeń oraz wymogów, które przysługuje im prawo do wypłaty im kwoty powinny zostać spełnione aby fuzja spółek odpowiadającej była możliwa to właśnie te same przepisy wartości bilansowej ich udziałów lub akcji. Aczkolwiek zgodnie działają art. 563 pkt 3 Kodeksu spółek handlowych, Przemawia ogólna niekompletność wysokość na wypłaty dla nie przystępują przekraczać kwoty przeznaczonej wspólników, do 10% spółki wartości nie którzy może bilansowej na uprawnień bądź korzyść za tym przedsiębiorców. przede przepisów oraz przysługujących akcjonariuszom wszystkim szereg wspólnikom spółek, które umożliwiają powstrzymanie definitywnego majątku spółki. Z drugiej natomiast strony, zlikwidowania mogą oni żądać ponownej wyceny udziałów. Niezależnie od regulacji krajowych duże pole Podsumowując, pomimo, iż zarówno przepisy podatkowe jak i przepisy handlowe wyraźnie nakładają na przedsiębiorców Wiedza Prawnicza nr 3/2011 do manewru danego dają międzynarodowe. bytu prawnego. również Jednakże przepisy nie było one przedmiotem niniejszej analizy. Strona 43 Przeszkody do dokonania wpisu, a brak podstaw i ich skutki. Odmowa dokonania wpisu Joanna Szcześniak-Dziadosz Art. 6269 stanowi o poważnych w zdolności do czynności prawnych (art. konsekwencjach braku podstaw albo 6261 istnienia przeszkód do dokonania wpisu, niezgodność danych, o których mowa bo w postaci oddalenia wniosku o wpis. w art. 6268 § 3 i § 4. Należy przypomnieć, Dla praktyki sądowej ma zatem kluczowe że art. 6268 § 3 stanowi, że rozpoznając znaczenie ustalenie, co należy rozumieć wniosek o wpis w k.w. prowadzonej przez terminy: „brak podstaw” oraz w systemie informatycznym, sąd z urzę- „przeszkody wpisu”, du bada zgodność danych wskazanych a także „braki formalne wniosku”, które we wniosku z danymi wynikającymi z kolei prowadzą do zwrotu wniosku z systemów (przy czym problematyka wymogów powszechnych formalnych wniosku została w tym cyjnych, chyba że istnieją przeszkody miejscu trudności faktyczne uniemożliwiające dokonanie w rozumieniu dwóch pierwszych pojęć takiego sprawdzenia. Paragraf 4 tegoż przesądza ustawodawca artykułu stanowi natomiast, że rozpo- nie stworzył odpowiedniej definicji albo znając wniosek o zmianę oznaczenia przynajmniej przykładowego wyliczenia nieruchomości przypadków mieszczących się w proble- w systemie informatycznym, sąd ponadto matycznych, kategoriach. dokonuje z urzędu sprawdzenia danych Ograniczył się jedynie do wskazania wskazanych we wniosku i ujawnionego po jednej okoliczności, która nie stanowi w przeszkody do wpisu i która stanowi z danymi katastru nieruchomości, chyba taką że do dokonania pominięta). to, O że w/w, przeszkodę. W pierwszym § 3), k.w. w drugim natomiast, prowadzących numerów w k.w. oznaczenia istnieją ewidencje identyfika- prowadzonej nieruchomości przeszkody faktyczne przypadku, to okoliczność, że po złożeniu uniemożliwiające wniosku inny sprawdzenia. Tak wąskie określenie uczestnik postępowania zmarł lub został nieistnienia oraz istnienia przeszkód pozbawiony albo ograniczony w moż- nie oznacza liwości rozporządzania prawem albo wszystkie okoliczności prawne, które wnioskodawca Wiedza Prawnicza nr 3/2011 bądź dokonanie oczywiście, że takiego są to Strona 44 należy pod tymi pojęciami rozumieć. do wykreślenia wpisu; są to: „okoli- Z kolei, podstaw, czności prawne, których wystąpienie ustawodawca w art. 6262 § 3 stanowi prowadzi do merytorycznej oceny sądu, o iż określone prawo lub stosunek prawny co się tyczy „podstawach którymi są wpisu w dokumenty, k.w.”, natomiast nie może być wpisany do księgi w przytaczanym już art. 6269 posługuje wieczystej lub z niej wykreślony”106. się pojęciem samych „podstaw”, których Definicja podkreśla, że pod pojęciem brak wniosku. przeszkód do wpisu nie można rozumieć autorów okoliczności powoduje W doktrynie, oddalenie tylko omówiło kilku zagadnienie przeszkód niż o charakterze merytoryczny, a formalnych księgowym (większość autorów poświę- wniosku o wpis, które uniemożliwiają ca swoje rozważania w ramach kognicji merytoryczne rozpoznanie sprawy przez sądu sąd. badaniu czy braków i podstaw w postępowaniu wieczysto- wieczystoksięgowego wniosku więc innym cofnięcia formy i treści wniosku oraz dołączonych E. Warzocha dokonuje następującego dokumentów, szczegóło- wyliczenia których wpisów107: wą tu pomijając analizę mowa, pojęć, a o przecież decydujących dla rozstrzygnięcia sprawy). pozytywnych przesłanek 1. prawo, którego wpis ma nastąpić jest prawem rzeczowym lub jest prawem E. Warzocha uważa, że należy osobistym lub roszczeniem wymie- zestawić „sytuacje prawne, które (...) dają nionym w art. 16 u.k.w.h., podstawę do wpisów”, co pozwoli uznać, 2. że wpisów dokumentów, wynikających z art. 31 i 32 które u.k.w.h. oraz warunków koniecznych nie zostały określone jako podstawy do ustanowienia ograniczonego prawa do wpisów”105. Autor proponuje więc rzeczowego analizę pozytywnych przesłanek wpisów, stosownego a ich niewystąpienie uważa za istnienie właściciela nieruchomości w przypisanej przeszkody wpisu. formie i czasie według art. 33 u.k.w.h. definicję Autor dodaje, że choć przesłanki te mają są przeszkodami „okoliczności Ponadto przeszkód do autor do do prawne, dokonania podaje wpisu, 105E. a także Warzocha, Przeszkody do wpisów w księgach wieczystych., Rejent 1996, nr 7-8, s. 53-54. Wiedza Prawnicza nr 3/2011 spełnienie charakter 106Ibidem, 107Ibidem, wymagań w postaci oświadczenia podstaw odnośnie złożenia przez procesowych, s. 65. s. 54-65. Strona 45 to powodują w konsekwencji następstwa r. o własności lokali110), z reformąrolną materialnoprawne w postaci oddalenia i osadnictwem rolnym (np. dekret PKWN wniosku (autor stoi bowiem na stano- z dnia 6 września 1944 r. o reformie wisku, że niedołączenie dokumentów nie rolnej111), odnoszące się do nierucho- jest mości brakiem formalnym wniosku kościelnych osób prawnych powodującym zwrot pisma, lecz stanowi (np. ustawa z dnia 17 maja 1989 r. przeszkodę do wpisu), o stosunku 3. spełnienie warunku z art. 34 u.k.w.h. Katolickiego112), zawierające regulacje polegającego na nieprzerwanym ciągu z zakresu gospodarki gruntami i wywła- następstw prawnych osób ujawnionych szczenia w z dnia k.w., z zastrzeżeniem wyjątku Państwa nieruchomości 26 Kościoła (np. października ze zd. 2 wskazanego artykułu, o własności 4. złożenie wniosku przez osobę do tego na i legitymowaną, Warszawy113) itp., itd. dekret 1945 użytkowaniu obszarze 5. spełnienie warunków koniecznych do miasta r. gruntów stołecznego S. Rudnicki dokonuje natomiast do wpisania hipoteki, tj. art. 65, 109, 110 innego u.k.w.h. oraz art. 245 ust. 2 k.c., autora „przeszkoda do wpisu zachodzi 6. spełnienie wymagań wtedy, w innych przepisach określonych spostrzeżenia. gdy brak Według jest tego formalnych prawnych przesłanek wpisu, np. odpowiednich niż u.k.w.h., w szczególności: z ustawy dokumentów wykazujących następstwo z dnia 23 kwietnia 1964 r. - kodeks prawne po osobie wpisanej, natomiast cywilny108 dotyczące brak materialnych przesłanek wpisu czynności prawnych, własności i innych stanowi zawsze bezwzględną przyczynę praw oddalenia (regulacje rzeczowych, dziedziczenia); wniosku i oznacza brak z ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks podstaw do dokonania wpisu, którymi rodzinny są: istnienie, zmiana lub wygaśnięcie dotyczące i opiekuńczy109 stosunków (regulacje majątkowych prawa, którego ujawnienia domaga między małżonkami); a nadto przepisy się wnioskodawca. W tym znaczeniu związane z regulacją gospodarki lokalami brak formalnych przesłanek wpisu (np. z ustawy z dnia 24 czerwca 1994 110t.j. Dz. U. 2000, nr 80, poz. 903. U. 1944, nr 3, poz. 13. 112Dz. U. 1989, nr 29, poz. 154, ze zm. 113Dz. U. 1945, nr 50, poz. 279, ze zm. 111Dz. 108Dz. 109Dz. U. 1964, nr 16, poz. 93, ze zm. U. 1964, nr 9, poz. 59, ze zm. Wiedza Prawnicza nr 3/2011 Strona 46 nie jest tożsamy z brakiem formalnym dokumentów jako braku formalnym powodującym zwrot wniosku”114. wniosku. Tymczasem bardzo ciekawą Natomiast P. Siciński przyjmuje analizę podstaw wpisu zaproponował odmiennie, i słusznie, że „przeszkodą P. Mysiak. Przede wszystkim autor w rozumieniu art. 6269 jest tylko taka oryginalnie wskazuje na użycie przez okoliczność, która nie pozwala ustawodawcę dwóch pojęć, tj.: „podstawy na dokonanie wpisu po dokonaniu wpisu”, którego używa w art. 6262 § 3 badania z art. 6268 § 2 i której i w art. 31 u.k.w.h. oraz „brak podstaw”, nie można określić jako braku podstaw o którym z kolei mowa w art. 6269, do dokonania wpisu. (...) Bezprzed- będący miotowe jest więc odnoszenie pojęcia oddalenia przeszkody do sytuacji, gdy Sąd w ogóle przeszkody nie jest uprawniony do przeprowadzenia Według takiego badania, albowiem zachodziły to twierdzenie braki znaczeniowym każdego z tych pojęć. wykluczające nadanie mu jedną z wniosku do P. dwóch przyczyn (obok istnienia dokonania Mysiaka o wpisu). uzasadnia innym (wnioskowi – uwaga J.S.D.) dalszego Mianowicie, biegu już na etapie wstępnego badania z wymienionych przez przewodniczącego wydziału”115. na podstawę wpisu jako na wymagane Pogląd ten jest zbieżny z definicją dokumenty, zaś w ostatnim, podstawa zaproponowaną przez E. Warzochę. wpisu „przybiera znacznie szerszy zakres W doktrynie dwa zakresie pierwsze artykułów wskazują standardowo i jawi się jako podstawa faktyczna przyjmuje się, bez głębszego rozważenia rozstrzygnięcia”116. Na poparcie tego tej kwestii, podstawą wpisu poglądu autor wskazuje dodatkowo, wynika wprost że „gdyby bowiem przyjąć, że art. 6269 z art. 6262 § 3 oraz art. 31 u.k.w.h. (...) mówi jedynie o podstawie wpisu jako Prowadzi to bezpośrednio do wyrażenia dokumencie, poglądu oddalenia że bez takich dokumentów dołączonych wniosku w razie niedołączenia do niego do wniosku nie można dokonać wpisu. wymaganych dokumentów, a tym samym Ale (...) wpisu (...) można dokonać także zanegowania stanowiska o niedołączeniu jedynie są dokumenty, o że co konieczności 114S. Rudnicki, Postępowanie wieczysto księgowe po zmianach., MP 2002, nr 3, s. 109. 115P. Siciński, Braki formalne wniosku a przeszkoda do wpisu w postępowaniu wieczystoksięgowym., NPN 2004, nr 4, s. 47-48. Wiedza Prawnicza nr 3/2011 przepisu na to należałoby podstawie prawa, bez przyjąć, określonego konieczności 116P. Mysiak, Podstawa wpisu do księgi wieczystej., Rejent 2006, nr 7-8, s. 157-158. Strona 47 składania dokumentów”117. P. Mysiak, merytorycznej oceny wniosku i doku- podkreślając, że „postępowanie wieczys- mentów, toksięgowe, mimo swoistych dla niego złożonych, decydując czy wniosek jest cech zasadny, czy też nie122. Nie dotyczy i odrębności, nie może być formalnie prawidłowo oderwane od postępowania cywilnego natomiast przypadku, procesowego zupełnie”118, modyfikuje dotknięty jest brakami formalnymi, na potrzeby tegoż postępowania zawartą za w świetle dokonanych w art. 328 § 2 definicję podstawy rozważań, faktycznej rozstrzygnięcia, dochodząc do niezałączenie wymaganych dokumentów wniosku, że „podstawą wpisu są fakty (bądź konieczne dla dokonania wpisu i dowody formalnymi). Trudno przecież uznać konieczne do ich wykazania”119. Tak więc za badanie merytoryczne spostrzeżenie „problematyka podstaw wpisu nie może przez sąd, że nie dołączono wymaganych być ograniczona jedynie do dokumen- dokumentów. tów, a powinna być ujmowana szerzej dopiero jako podstawa faktyczna wpisu (...)”120. czy przedstawiają one fakty i dowody Warto ten na Bieniek121. we odnotować, w całości akceptuje że G. pogląd które należy załączenie wniosku, wniosek także ich Takim ocena poparcie gdy z jest kątem tego, żądań faktyczna brakami badaniem pod a więc, uważać zawartych czy istnieje Oczywiście, fakty konieczne dla doko- podstawa nania wpisu i dowody konieczne do ich strzygnięcia. Z tych powodów, należy wykazania wynikają głównie z dołączo- opowiedzieć się za poglądem, wedle nych dokumentów, tym niemniej jednak którego zaprezentowane ujęcie podstaw wpisu, dokumentów do wniosku stanowi brak pozwala zauważyć, że art. 6269 stosuje formalny wniosku, a nie brak podstaw się tylko wtedy, gdy sąd dokonuje do dokonania wpisu, skutkujący odda- niedołączenie żądanego roz- wymaganych leniem wniosku. Aby poprzeć przeciwne 117Ibidem, s. 158. Według J. Ignatowicza okoliczność ta to jedynie „istotny wyjątek od zasady, że podstawą wpisu może być tylko dokument, wyjątek bardziej teoretyczny aniżeli mający praktyczne znaczenie (...)”, Podstawy wpisów do ksiąg wieczystych., Rejent 1994, nr 2, s. 13. 118Ibidem, s. 158. 119Ibidem, s. 158. 120Ibidem, s. 175. 121G. Bieniek, Podstawa wpisu do księgi wieczystej a kognicja sądu wieczystoksięgowego., NPN 2007, nr 2, s. 13-14. Wiedza Prawnicza nr 3/2011 stanowisko, należałoby zatem założyć, że oddalenie wniosku przez sąd nie ma charakteru merytorycznego rozstrzy- gnięcia, które nie może się ostać nawet 122Tak też J. Gudowski [w:], red. T. Ereciński, Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego. Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze.Tom 2., Wyd. 4, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2003, s. 275. Strona 48 w wypadku przyjęcia o niezwykle dużej i swoistości twierdzenia oryginalności postępowania wnioskodawcy odpowiedni termin do jej usunięcia, który z ważnych wieczysto powodów mógł następnie przedłużyć. księgowego na tle całego postępowania Na postanowienie sądu wyznaczające cywilnego, termin a zwłaszcza procesu. do usunięcia przeszkody Dodatkowym argumentem jest wyrok SN przysługiwało zażalenie. Bezskuteczny z dnia 13 czerwca 2003 r.123, w którym upływ terminu oznaczał odmowę wpisu. Sąd Ustawodawca orzekł, że „brak dołączenia rozróżniał zatem do wniosku dokumentu uzasadniającego przeszkody o charakterze usuwalnym wniosek jest i nieusuwalnym, ustalając odmienne uwzględnienia”. konsekwencje ich wystąpienia. Obecnie powoduje, podstawy SN do że jego potwierdza zatem, brak że dopiero obowiązująca regulacja prawna merytoryczne badanie dokumentu, może przewiduje jeden stanowić przyczynę oddalenia wniosku, w wystąpienia czyli a contrario, nie dokonując takiego w postaci oddalenia wniosku, niezależnie badania sąd oddalić wniosku nie może; czy pozostaje uznać, czy też nie. Rozwiązanie to uzasadnia jest się celem przyspieszenia postępowania że mu wówczas niedołączenie dokumentu razie skutek procesowy przeszkodę przeszkody można brakiem formalnym wniosku. Należy wieczystoksięgowego jeszcze zauważyć, że celem katego- sądowej. Istnieją jednak poglądy, że jeżeli rycznego nakazu dołączania dokumen- przeszkoda jest usuwalna, sąd może tów wezwać do jej usunięcia, a jako podstawę do wniosku jest zapewnienie ekonomiki sprawności działania sądu wieczysto- prawną księgowego i zapewnienie ich przejrzys- się np. na art. 208 § 1 pkt. 5 tości124. w zw. z art. 13 § 2, który stanowi, Na mocy uchylonego art. 48 u.k.w.h. w sąd granicach dokonywał wpisu wniosku, jeżeli takiego i usunąć, działania wskazuje że przewodniczący, stosownie do okoliczności, wyda zarządzenia przed mające posiedzeniem na celu jego nie zachodziły przeszkody do wpisu. przygotowanie, a w szczególności może W razie bowiem istnienia przeszkody zarządzić przedstawienie dokumentów, do planów itd. Popierająca taki pogląd wpisu sąd mógł 123III wyznaczyć CKN 1155/00, MP 2007, nr 2, poz. 103. 124Tak SN w postanowieniu z dnia 9 marca 2005 r., III CK 233/04, niepubl., Lex nr 175989. Wiedza Prawnicza nr 3/2011 E. Jefimko, jednocześnie wskazuje na trudności we wskazaniu katalogu Strona 49 przypadków, w których sąd powinien nie wyróżnia przeszkód usuwalnych, zastosować ten przepis a wobec tego wyraża z kolei pogląd o konieczności na konieczność kierowania się przez oddalenia wniosku w razie zaistnienia sędziów w takiej sytuacji rozsądkiem jakichkolwiek i doświadczeniem życiowym125. Jednocześnie jednak autor postuluje S. Rudnicki twierdzi, że jeśli zamiast „jak najszybsze przywrócenie regulacji oddalenia ten d. art. 48 ust. 2 (...), wprowadzając jego „wnioskodawca treść do art. 6269. Utrzymywanie obecnej usunął przeszkodę do wpisu a sąd wpisu regulacji powoduje obciążanie wniosko- dokonał, to trudno byłoby uznać, że wpis dawców ciężarem dwukrotnego pono- został z tego powodu dotknięty wadą szenia stanowiącą skuteczną podstawę środka zamazując odwoławczego”126. Również G. Bieniek obraz uważa, ków”129. wniosku postąpiłby przez inaczej, że „w razie sąd, stwierdzenia przeszkody nieusuwalnej sąd oddali przeszkód wysokich nieraz równocześnie tempa Należy do kosztów, prawdziwy rozpoznawania odnotować, wpisu. że wnioskonse- wniosek, natomiast w razie stwierdzenia kwencje przeszkód i braku podstaw, przeszkody usuwalnej sąd także może tak jak braków formalnych wniosku, (ale nie musi) oddalić wniosek. (...) przy dotykają wnioskodawcę, a nie notariusza, istnieniu usuwalnej w razie złożenia przez niego wniosku sąd powinien wezwać do usunięcia w wypisie aktu notarialnego. Jak pisze przeszkody oddalenia S. Rudnicki „zostały przerzucone przez wniosku”127. Takie samo stanowisko ustawę na uprawnionego tak, jak gdyby zajmuje to on sam był autorem złożonego przeszkody pod R. rygorystyczne rygorem Sztyk, który krytykuje oddalanie wniosku w sądzie wniosku”130. w takim przypadku128. M. Kaliński, Natomiast co się tyczy problema- wskazując na brzmienie art. 6269, który tyki odmowy dokonania wpisu, należy na początku odnotować treść dwóch 125E. Jefimko, Postępowanie wieczystoksięgowe jako szczególny rodzaj postępowania nieprocesowego (zagadnienia wybrane)., PS 2002, nr 10, s. 67. 126S. Rudnicki, Postępowanie wieczystoksięgowe po zmianach., MP 2002, nr 3, s. 109. 127G. Bieniek, Podstawa wpisu do księgi wieczystej a kognicja sądu wieczystoksięgowego. NPN 2007, nr 2,s. 27. 128R. Sztyk, Obowiązki notariusza w postępowaniu wieczystoksięgowym., Rejent 2001, nr 11, s. 14. Wiedza Prawnicza nr 3/2011 uchylonych przepisów u.k.w.h.: art. 46 129M. Kaliński, O usprawnieniach w księgach wieczystych., Przegląd Legislacyjny 2005, nr 5-6, s. 15. 130S. Rudnicki, Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Przepisy o postępowaniu w sprawach wieczystoksięgowych. Komentarz., Wyd. 4., Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2005, s. 312. Strona 50 ust. 2 stanowił, że postanowienie W dotychczasowym stanie prawnym, odmawiające dokonania wpisu mogło odmowa dokonania wpisu była instytu- opierać się na okolicznościach, które cją są powszechnie doszły w procesie było oddalenie powództwa, do wiadomości sądu w inny sposób, a w ówczesnym postępowaniu wieczys- a art. 48 ust. 2, że po bezskutecznym toksięgowym upływie terminu wyznaczonego do usu- oddalenia wniosku. Postanowienie to, jak nięcia usuwalnej przeszkody, sąd miał słusznie twierdzi E. Warzocha, nastę- obowiązek wydania takiego postano- powało zatem „wskutek merytorycznej wienia. oceny wniosku i ustalenia, że w świetle znane lub Obecnie, ustawodawca prawną, której nie odpowiednikiem było możliwości zrezygnował z takiego zapisu, a w razie odpowiednich wystąpienia nakazuje, materialnego wniosek. do dokonania wpisu (...)”132. Według w art. przeszkody 6269, oddalić przepisów brak jest przesłanek Tymczasem art. 6267 § 3 wspomina autora o postanowieniu o odmowie dokona- to, że postanowienie o odmowie wpisu nia wpisu poprzez regulację o tym, że było orzeczeniem co do istoty sprawy. wzmiankę się Rozpatrując sprawę sąd może aktualnie z urzędu po uprawomocnieniu się tegoż wydać dwa przeciwstawne orzeczenia postanowienia. Mimo tego zapisu, należy co do istoty sprawy: wpis albo oddalenie wypowiedzieć się przeciwko możliwości wniosku o wpis. Skoro istnieje instytucja wydawania, oddalania o wniosku w wykreśla aktualnym stanie bezspornym prawa wniosku było więc w postępowaniu prawnym, postanowień odmawiających wieczystoksięgowym, a orzeczenie to ma wpisu. można niewątpliwie charakter orzeczenia co do przeoczeniem istoty sprawy, to powstaje pytanie o rolę automatycznie postanowienia o odmowie wpisu jako Jego uzasadnić pozostawienie wyłącznie ustawodawcy, który skopiował treść art. 45 u.k.w.h. do art. drugiego 6267 § 3. Takie zdanie wyrażają także charakterze w postępowaniu wieczysto- P. Borkowski księgowym. i J. Trześniewski- orzeczenia Istnienie o tym obu samym takich Kwiecień131. 131P. Borkowski, J. Trześniewski-Kwiecień, Wpisy do ksiąg wieczystych., Wyd. 2, Oficyna, Warszawa 2008, s. 41-42. Autorzy ponadto uważają, że „określenie dotyczące wykreślenia wzmianki po odmowie dokonania wpisu należałoby interpretować jako dotyczące postanowień Wiedza Prawnicza nr 3/2011 wydanych przed wejściem w życie ustawy (ustawy nowelizującej z dnia 11 maja 2001 r. – uwaga J.S.D). Jednakże milczenie ustawodawcy w tej materii nie pozwala na jednoznaczne zajęcia stanowiska”, ibidem, s. 42. 132E. Warzocha, Przeszkody do wpisów w księgach wieczystych., Rejent 1996, nr 7-8, s. 72. Strona 51 orzeczeń obok postępowaniu w całym siebie w byłoby jednym precedensem postępowaniu że podejście takie automatycznego jest wynikiem przyjęcia takiego cywilnym. rozstrzygnięcia sądowego za, cytowanym Borkowski już, art. 46 ust. 2 u.k.w.h. Natomiast, uważają, gdyby niezasadnie przyjąć, że odmowa że postanowienie o oddaleniu wniosku dokonania wpisu jest postanowieniem nie wyklucza „w drodze rozszerzonej proceduralnym, to nawet wtedy nie wykładni sposób Niemniej i J. jednak P. Trześniewski-Kwiecień art. 6267 (...) wydawania uzasadnić celowości jego postanowienia o odmowie dokonania orzekania. W razie braku przesłanek wpisu; zapewne procesowych następuje przecież odrzu- dokumentów cenie wniosku przez sąd, co stanowi itp.(...)”133, jednocześnie autorzy stanow- odmowę rozpoznania sprawy i wydania czo podkreślają brak podstawy prawnej merytorycznego orzeczenia (art. 199 do w zw. z art. 13 § 2), a z kolei w razie od będzie to kontekstu, wydania zależeć treści takiego postanowienia. W świetle poczynionych ustaleń tym zaistnienia większe zdziwienie budzą orzeczenia SN, przesłanek sąd sprawę umorzy (art. 182 w w zw. z art. 13 § 2). których na aspekcie faktów skupia on dopuszczenia powszechnie znanych, całą natomiast z oraz nie uwagę następczo odpowiednich urzędu urzędowo przedstawia uzasadnienia prawnego dla możliwości odmowy wpisu, choć jednocześnie na takie postanowienie zezwala bądź nie zezwala134. Tak samo czynią przedstawiciele doktryny135. Wydaje się, 133P. Borkowski, J. Trześniewski-Kwiecień, Wpisy do ksiąg wieczystych., op. cit., s. 42. 134 Zob. wyrok SN z dnia 19 marca 2003 r., I CKN 152/01, OSNC 2004, nr 6, poz. 92, w którym nie zezwala na odmowę dokonania wpisu oraz postanowienie SN z dnia 15 grudnia 2005 r., V CK 54/05, MP 2007, nr 2, s. 102, w którym zezwala na odmowę dokonania wpisu. 135 Zob. np.: H. Ciepła, [w:] H. Ciepła, E. BałanGonciarz, Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Komentarz. Wzory wniosków o wpis. Wzory wpisów do księgi wieczystej., Oficyna, Kraków 2007, s. 151-152; A. Maziarz-Charuza, Wiedza Prawnicza nr 3/2011 Zasady postępowania wieczystoksięgowego., Przegląd Prawa Handlowego 2008, nr 1, s. 28. Strona 52 Poszukiwanie osób zaginionych przez prywatnych detektywów Maciej Stankiewicz Zaginięcie osoby jest zawsze dla bliskich 2. Sytuacja, kiedy zainteresowani nie zdarzeniem nadzwyczajnym, niosącym powiadamiają organów ścigania niepokój o jej los i życie. Bez względu na o przyczyny „zniknięcia” najbliżsi czynią a zwracają wszystko, aby odnaleźć zaginioną osobę, do agencji detektywistycznej. ustalić jej upewnić miejsce się, że przebywania, jest zdrowa i, że nic jej nie zagraża. Jednym z podmiotów, które mogą im w tym pomóc są prywatni detektywi. zaginięciu bliskiej się osoby, bezpośrednio Mówiąc o pierwszym przypadku, możemy wyróżnić kilka przyczyn takiego zachowania: a) przekonanie, iż w przypadku Ich zapłacenia za tego typu czynność, doświadczenie w tym względzie jest będą one wykonywane lepiej, przedmiotem niniejszego opracowania. prowadzący bardziej zaangażują Nim przejdę do meritum, kilka uwag warto poświecić pobudkom, się w prowadzone a przez to szybciej ustalone którymi kierują się osoby zwracające zostanie się osoby zaginionej, o do pomoc agencji w detektywistycznych odnalezieniu bliskich. działania, miejsce przebywania b) druga przyczyna jest w pewien Przyczyn takich jest wiele. Są one sposób różnorakie, żeby je dokładnie poznać a należałoby rozpatrywać każdą sprawę detektywistycznej, mają nadzieję, indywidualnie. Można wyróżnić dwie że tego typu instytucje dysponują sytuacje: lepszymi środkami technicznymi, 1. Gdy bliscy zaginionych zwracają zbieżna mianowicie tytułu po tym jak dokonali już zgłoszenia skuteczniejsze. Policję, gdy pierwszą, klienci agencji są lepiej doinwestowane i z tego się do agencji detektywistycznych na z ich działania będą poszukiwania są już przez nią prowadzone. Wiedza Prawnicza nr 3/2011 Strona 53 Dwie powyższe przyczyny można woli porywaczy o zdarzeniu orga- również zaklasyfikować w aspekcie nów ścigania. drugiej sytuacji: d) Przyczyną zgłaszania się do agen- c) brak zaufania do Policji, obawa cji detektywistycznych osób może o opieszałość i powolność w tego być wstyd w związku z zaistniałą typu działaniach, sytuacją, szczególnie gdy zaginię- d) przekonanie, że agencja detekty- cie związane jest z samowolnym wistyczna, będzie zajmować się oddaleniem się członka rodziny tylko tą sprawą i tu skoncentrują wynikającym z jakiś nieporozu- swoje całe siły, natomiast orany mień, ścigania prowadzą jednocześnie e) zwracając kilka podobnych spraw, W przypadku sytuacji natomiast możemy mówić się do agencji detektywistycznych osoby liczą drugiej także na większą dyskrecję. także Oczywiście o następujących przyczynach: przyczyn jest więcej, nie sposób przedstawić wszystkie. a) niechęć do Policji, posiadanie W Polsce aktem prowadzenie prawnym negatywnego doświadczenia nie- regulującym poszuki- koniecznie związanego z poszu- wań przez agencje detektywistyczne jest kiwaniem zaginionych, ustawa o „usługach detektywistycznych” b) zaginięcia osób są często spowo- z dnia 6 lipca 2001 roku136. Jest to dowane uprowadzeniem, które pierwszy tego typu akt w Polsce137, który jest walki bezpośrednio odnosi się do kwestii usług grup detektywistycznych, wcześniej były one te, dość ogólnie określane przez przepisy jedną z form rywalizujących ze sobą przestępczych. Środowiska bardzo niechętnie współpracują ustawy o działalności gospodarczej z Policją w jakichkolwiek sprawach i wolą wybrać w tym zakresie usługi detektywa, c) w przypadku uprowadzeń możemy również mówić o obawach o pokrzywdzonych, jakie wynikają z faktu poinformowania wbrew Wiedza Prawnicza nr 3/2011 Dz. U. Nr 173, poz. 1807 ze zm. Do momentu przemian ustrojowych początku lat 90-tych ubiegłego stulecia zdobywanie informacji i przetworzenia ich w celach wykrywczych i procesowych należało do monopolu państwowego. Zasadnicza zmiana w funkcjonowaniu państwa, rezygnacja przy tym z ogólnej jego omnipotencji we wszystkich dziedzinach życia, w tym również w trakcie bezpieczeństwa i porządku publicznego zaowocowała powstaniem różnego rodzaju niepaństwowych podmiotów w postaci agencji detektywistycznych i ochrony. 136 137 Strona 54 z dnia z dnia 23 grudnia 1988 roku 138 Powyższe regulacje przyznają dęte- oraz kolejny z dnia 19 listopada 1999 ktywom nie tylko wyróżnienia, ale roku139. Podobne akty prawne funkcjo- i nakładają nują w większości państw obcych. Są one co warto podkreślić, regulacje francuskie jednak starsze, sięgają czasów jeszcze już w nazwie maja zawarte określenia sprzed II Wojny Światowej. W przypadku dotyczące poszukiwań. Włoch przedmiotowe w Dekrecie Królewskim regulacje z dnia są 18 obowiązki, Analogiczne także w zapisy przy czym, odnajdujemy ustawodawstwie Federacji czerwca 1931 w art. 134-139, a także Rosyjskiej. Art. 3 tamtejszej ustawy w regulaminie wykonawczym do jednoli- o tego tekstu ustawy o bezpieczeństwie wistycznej i ochroniarskiej wymienione publicznym (zatwierdzonym w dekrecie rodzaje działalności detektywistycznej Królewskim nr 273), regulaminie wyko- a wśród nawczym do jednolitego tekstu ustaw „poszukiwanie osób zaginionych”. Ten o bezpieczeństwie publicznym (zatwier- akt prawny zrezygnował z zapisu, że dzonym w drodze Dekretu Królewskiego prywatni detektywi poszukują także nr 635 z dnia 1940 roku)140. Francja osób ukrywających się, pozostawiając posiada dwa akty prawne: 1. ustawę nr tę 891 z 28 września 1942 regulującą ścigania142. prywatnej nich kwestię działalności w detekty- podpunkcie publicznym 5 organom wykonywanie przez Prywatnych Agen- Jeśli zaś chodzi o polskie regulacje tów Poszukiwań( nowelizowana 23 XII to w art. 2 przytoczonej wyżej ustawy 1980 roku) 2. Dekret 81-1086 z dnia 8 jest postanowienie, że w zakresie swoich XII 1981 roku w sprawie „wykonywania uprawnień działalności prywatnych agencji poszuki- posiadają prawo do poszukiwania osób wań”141. zaginionych i ukrywających się. agencje detektywistyczne Przedstawiona formuła została zawarta Dz. U. Nr 41, poz. 324 ze zm. Dz. U. Nr 101, poz. 1178 ze zm. 140 Zobacz szerzej: D. Łukasz, Przepisy dotyczące zawodu prywatnego detektywa we Włoszech, [W:] Informacje dotyczące aktów prawnych zawierających rozwiązania przyjęte w zakresie usług detektywistycznych, Biuro Studiów i Ekspertyz Sejmu RP, Warszawa 22 stycznia 2002 r., maszynopis powielony, załącznik nr 1. 141 T.R. Aleksandrowicz, Komentarz do ustawy o usługach detektywistycznych, Warszawa 2002, s. 40. 138 139 Wiedza Prawnicza nr 3/2011 w art. 2 regulującym pojęcie usług detektywistycznych, które polegają na: „uzyskiwaniu, przetwarzaniu, przekazywaniu informacji o osobach, przedmiotach, zdarzeniach, realizowana na podstawie umowy zawartej ze zlecenio142 Tamże, s. 49. Strona 55 dawcą” Poszukiwanie osób jest jedną nia wybranych organów porządku publi- z form tego typu działań143. Jest to jedyne cznego, mające na celu tajne uzyskanie miejsce w omawianej ustawie, w której informacji mowa jest o poszukiwaniach. Ustawa związanych z bezpieczeństwem i porzą- o usługach detektywistycznych nie mówi, dkiem publicznym zdań państwowych144. bowiem Detektywom nic więcej na ten temat, istotnych nie dla wolno: realizacji stosować nie jest sprecyzowane, jak mają wyglądać dokumentów legalizacyjnych, nie może tego typu czynności, jak szeroki jest prowadzić kontroli operacyjnej itp. zakres uprawnień prywatnych dęte- Przyjąć ktywów. Podobnie jest w przypadku prowadzeniu poszukiwań może stoso- omawiania kwestii metod i środków, wać metody i środki ogólnodostępne, jakie które stosują prywatni detektywi należy, iż detektyw gwarantowane są przy każdemu do poszukiwań osób zaginionych. Nie obywatelowi. Wolno mu, zatem rozpy- ulega żadnej wątpliwości, że są one tywać na temat zaginionego, gdzie i kiedy zbliżone do tych, jakie stosuje Policja. był Zauważyć ustawodawca itp. Może przeprowadzić na jego temat dokonał pewnego rodzaju ograniczenia wywiad, nawet w formie odpłatnej, tzn. w tym zakresie, dopuszczając do pew- płacąc za przekazane informację. Przyjąć nego rodzaju nieostrości i mało precy- należy, że w wielu sprawach to prywatny zyjnych uregulowań. detektyw należy, że Na gruncie art. 7 ustawodawca zastrzegł, że uzyskał czyjej w ten obecności sposób informację na temat osoby zaginionej, która umożliwiła jej odnalezienie. Rodzi stosować środków technicznych oraz się pytanie czy było to wynikiem metod zapłacenia więcej od Policji, czy też może czynności rozpoznawczych upoważnionych nie w może i ”detektyw widziany, operacyjno- zastrzeżonych organów na dla osoba, która posiada daną wiedzę nie mocy chciała jej przekazać tejże instytucji. odrębnych przepisów”. Definicji czynności Prawdą jest także to, że detektyw nie operacyjno- może nikogo zmusić do przekazania rozpoznawczych jest wiele, przyjmij-my w skrócie, że są to działa- Powyższy zapis został wprowadzony w wyniku zmiany ustawy o usługach detektywistycznych w dniu 20.04.2004. (Dz. U. Nr.121, poz. 1265). 143 Wiedza Prawnicza nr 3/2011 Zobacz szerzej: A. Taracha, czynności operacyjno-rozpoznawcze,. Aspekty kryminalistyczne i prawnodowodowe, Lublin 2006, A. Żebrowski, Czynności operacyjnorozpoznawcze. Regulacje prawne, Kraków 2000, T. Hanausek, Kryminalistyka. Poradnik detektywa, Katowice 1993. 144 Strona 56 informacji, osoba nie ma obowiązku np. adresów przebywania zaginionego, udzielania mu odpowiedzi na pytania. osób, które go widziały itp. Dla swych Dlatego też często detektywi prowadzą potrzeb ukrytą formę zdobywania informacji, tzn. znajomości, może również prowadzić nie obserwację ujawniając prowadząc rozmówcy, rozmowy kim w są, może w on nawiązać miejscach nowe ogólnodos- sposób tępnych, publicznych146. Przyjąć należy swobodny na tematy zupełnie obojętne również, że dla potrzeb sprawy może on a w ten sposób zyskując jego zaufanie. wykorzystać dokumentacje fotograficzną W trakcie jednak kierują i filmową z prowadzonych przez siebie rozmową, aby potrzebne zajęć, z uwagi chociażby na posiadane informacje. Bez wątpienia jest to bardzo uprawnienia w zakresie przetwarzania trudne, wymaga odpowiednich predys- danych osobowych bez zgody osoby, pozycji i doświadczenia. Ustawa nie której dotyczy. Z tego tytułu, może on zabrania tego typu działań, jednak również stosować środki techniczne ogranicza je w pewien sposób. Przede w postaci chociażby dyktafonów, czy też wszystkim detektyw nie może podawać miniaturowych się za kogoś innego przez to wprowadzać nych. dyskusji uzyskać aparatów fotograficz- rozmówcę w błąd, natomiast w momen- Detektyw w przypadku zawarcia cie, gdy rozmów-ca zorientuje się, że umowy z osobami poszukującymi swoich rozmawia z detektywem ten na mocy bliskich, jeśli ich zaginięcie jest wynikiem ustawy jest zobowiązany do okazania się przestępstwa, jest zobowiązany do po- legitymacją145. wiadomienia organu zajmującego się ta Detektywi często nagrywają sprawą. Obliguje ich do tego art. 25 rozmowę z osobą, która przekazuje im ustawy informacje. W ten sposób mogą przed- cznych147. o usługach detektywisty- stawić rodzinie zaginionego uzyskane wiadomości, potwierdzając na przykład jego miejsce pobytu. Często również dokonują w trakcie takiej rozmowy zapisków, zapomnieć by w ten sposób najważniej-szych T.R. Aleksandrowicz, do ustawy…, s. 85. 145 Wiedza Prawnicza nr 3/2011 nie ustaleń, Komentarz Chodzi tu o takie miejsca, które są powszechnie dostępne dla nieograniczonego grona niezindywidualizowanych osób a więc place publiczne, drogi, ulice, restauracje, skwery, polany itp. Miejscem publicznym nie są z kolei prywatne miejsca w postaci domu, mieszkania, pokoju hotelowego, a także lokal, w którym odbywa się spotkanie w zamkniętym kręgu. 147 Artykuł ten stanowi, że Przedsiębiorca wykonujący działalność gospodarczą w zakresie usług detektywistycznych jest obowiązany, niezwłocznie po zawarciu umowy, o której mowa w art.2 ust. 1 powiadomić na piśmie 146 Strona 57 W przypadku powstania uchybień 2. Jaka jest ilość osób odnalezio- na tym gruncie detektyw podlega sankcji nych? na mocy art. 44 tj. grzywnie, karze 3. Jak wysokie pobierane jest ograniczenia wolności lub karze pozba- honorarium za tego typu działa- wienia wolności do lat 2148. nia? Na koniec warto jeszcze przybliżyć, Odpowiedź okazała się być jednak dużym choć szczątkowe zestawienie statys- problemem. Większość moich rozmów- tyczne w zakresie ilości prowadzonych ców spraw poszukiwawczych, odnalezionych odpowiedzi. osób zaginionych a także pobranego wistyczna, z którą się kontaktowałem honorarium przedstawiła mi całkiem odmienne dane, przez agencje detekty- udzielała mi Każda agencja które danych statystycznych skontaktowałem W zakresie ilości prowadzonych spraw się z przedstawicielami Zarządu Stowa- podawane mi zostały bardzo ogólne rzyszenia Detektywów Polskich. Okazało określenia, się jednak, że nie są prowadzone prowadzonych było kilka lub kilkanaście jakiekolwiek w tym względzie statystyki spraw. Z uzyskanych danych wynika, że i nie są oni w stanie odpowiedzieć około na nurtujące mnie pytania. detektywistycznych prowadzi te działa- 59% o tym, istniejących że agencji nia nader rzadko149. Dodatkowo trzeba by artykułu skontaktowałem się z kilku- podkreślić, że takie działania nie są tanie nastoma, agencjami detektywistycznymi, i nie wszystkich na nie stać. Trochę lepiej chcąc znaleźć odpowiedź na następujące było w przypadku odpowiedzi na pytanie pytania: o spraw na mówiące zróżnicowane. potrze- 1. Ile powyższego bardzo detekty- wistyczne. Z uwagi na brak jakichkolwiek Wobec były wymijających prowadzonych ilość odnalezionych osób. Tutaj, jest bowiem dane, co prawda były bardzo przez agencje detektywistyczne różne, wahały się jednak i podawane w roku? były w granicach 50%-70%. Niestety dane te nie są potwierdzone, brak o jej zawarciu organ prowadzący postępowanie karne lub postępowanie w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe, jeżeli z treści tej umowy wynika, że może się ona wiązać ze sprawą, w której prowadzone jest postępowanie 148 Porównaj: J. Wojtal, M. Milewicz, Detektywistyczne usługi-egzamin na licencje, Toruń 2008, s. 68-69. Wiedza Prawnicza nr 3/2011 dostępu do prowadzonych spraw, powoduje, że nie można ich zweryT. Aleksandrowicz, J. Konieczny, A. Konik, Podstawy detektywistyki. Usługi detektywistyczne, prawo, taktyka, moralność, Warszawa 2008, s.225. 149 Strona 58 fikować i w pełni przyjąć za prawdziwe. detektywistycznych. Z drugiej jednak Myślę, że warto byłoby prowadzić tego strony pozostaje grupa osób, którym nie typu badania, w ten sposób udałoby się udało zobrazować wagę omawianego zjawiska, odmienne na ten temat zdanie. poznać skuteczność działań agencji się pomóc. Osoby te mają Moim zdaniem słusznym jest, detektywistycznych w zakresie poszu- że kiwania osób zaginionych. zaginionych taką możliwość prawną, Skoro już mowa o kosztach takich ustawodawca zapewnił bliskim utworzył instytucję, która jest powołana działań to większość tym przypadku do większość agencji detektywistycznych Ważnym jednak by w takich instytucjach przedstawiała, iż każda sprawa oceniana pracowały osoby znające się na tej pracy, jest indywidualnie, zależy to od czasu, które pomogą a nie zaszkodzą. Warto jaki musi zostać poświęcony, metod również, i środków koniecznych do wykorzys- zgłoszeniem się do agencji sprawdzali tania, jej dotychczasowe wyniki z uwzglę- ilości osób zaangażowanych poszukiwania by osób zaginionych. pokrzywdzeni osiągnięć przed w działania. Jak udało mi się ustalić dnieniem w zakresie w przypadku podjęcia pewnych podsta- odnalezionych osób zaginionych. wowych czynności, sprawdzeń honorarium agencji detektywistycznej klasuje się w granicach kilkuset złotych do kilku tysięcy. W przypadku spraw bardziej złożonych i skomplikowanych poszukiwania mogą kosztować nawet kilkanaście i kilkaset tysięcy złotych. Podsumowując rozważania na temat prowadzenia poszukiwań osób zaginionych przez agencje detektywistyczne warto podkreślić, że wielo-krotnie podmiotom tym udało się odnaleźć osobę zaginioną, ustalić jej miejsce przebywania. Bliscy osób odnalezionych pozytywnie wypowiadają się o tego typu działaniach i pracownikach Wiedza Prawnicza nr 3/2011 agencji Strona 59
