1 Zasady łączenia świadczeń emerytalnych ze zreformowanego

1 Zasady łączenia świadczeń emerytalnych ze zreformowanego

Zasady áączenia ĞwiadczeĔ emerytalnych ze zreformowanego powszechnego systemu
emerytalnego i systemu ubezpieczenia spoáecznego rolników
obowiązujące od 8 stycznia 2009 r.
1. Geneza
8 stycznia 2009 r. weszáa w Īycie ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach
kapitaáowych (Dz. U. Nr 228, poz. 1507), koĔcząca nastĊpny etap reformy powszechnego systemu
ubezpieczeĔ spoáecznych. OkreĞla zasady ustalania prawa, wysokoĞci i wypáaty emerytur
kapitaáowych stanowiących czĊĞü Ğwiadczenia emerytalnego (tzw. II filar emerytalny) ze
zreformowanego systemu emerytalnego powszechnego dla osób, którym czĊĞü skáadki na
ubezpieczenie emerytalne odprowadzana byáa przez ZUS do wybranego otwartego funduszu
Emerytalnego (OFE). Reforma powszechnego systemu emerytalnego dotyczy osób urodzonych po
31 grudnia 1948 r., z tym ,Īe dla osób urodzonych od dnia 1 stycznia 1969 r. czáonkostwo w OFE
jest obowiązkowe, a dla urodzonych przed tym dniem dobrowolne.
Zreformowany system emerytalny powszechny, z którego w 2009 r. wypáacane są pierwsze
Ğwiadczenia emerytalne zachĊca do dáuĪszej aktywnoĞci zawodowej. Oparty jest na zdefiniowanej
skáadce. Oznacza to, Īe wysokoĞü Ğwiadczenia emerytalnego z tego systemu uzaleĪniona jest
wyáącznie od wysokoĞci skáadek opáaconych na ubezpieczenie emerytalne i Ğredniego dalszego
trwania Īycia w wieku przejĞcia na emeryturĊ. Im dáuĪsza aktywnoĞü zawodowa tym wiĊkszy
„kapitaá” ze skáadek, który stanowi podstawĊ wymiaru Ğwiadczenia. Kapitaá ten skáada siĊ z sumy
zaewidencjonowanych i zwaloryzowanych skáadek na indywidualnym koncie emerytalnym w ZUS
– I filar, oraz ze Ğrodków zgromadzonych w wybranym otwartym funduszu emerytalnym (OFE) - II
filar, jeĪeli ubezpieczony jest czáonkiem OFE (z wyboru lub z obowiązku ustawowego). Im dáuĪsza
aktywnoĞü zawodowa i póĨniejsze podjĊcie decyzji o ustaleniu prawa do emerytury z
powszechnego systemu ubezpieczeĔ (po osiągniĊciu wieku emerytalnego, który dla kobiet wynosi
60 lat, a dla mĊĪczyzn 65 lat) tym wyĪsze Ğwiadczenie, poniewaĪ zmniejsza siĊ Ğrednia dáugoĞü
Īycia1.
DáugoĞü staĪu ubezpieczeniowego nie ma bezpoĞredniego wpáywu przy ustalaniu wysokoĞci
Ğwiadczenia emerytalnego z powszechnego systemu ubezpieczeĔ, chyba, Īe ubezpieczony, z uwagi
na niską podstawĊ wymiaru skáadek w okresie aktywnoĞci zawodowej, zgromadziá tak niski
„kapitaá” ze skáadek, Īe nie gwarantuje on mu wypáaty Ğwiadczenia emerytalnego w wysokoĞci
równej co najmniej najniĪszej emeryturze2. BudĪet paĔstwa gwarantuje ubezpieczonemu wypáatĊ
Ğwiadczenia emerytalnego w kwocie równej co najmniej kwocie najniĪszej emerytury, ale tylko
1
Wg komunikatu Prezesa GUS z 25 marca 2008 r. w sprawie tablicy Ğredniego dalszego trwania Īycia kobiet i
mĊĪczyzn (M.P. Nr 26, poz. 259) Ğrednie dalsze trwanie Īycia dla osób w wieku 60 lat wynosi 245,3 miesiĊcy, a dla
osób w wieku 65 lat wynosi 202,7 miesiĊcy.
2
Obecnie najniĪsza emerytura wynosi 675,10 zá.
1
tym, którzy legitymują siĊ wymaganym staĪem ubezpieczeniowym (dla kobiet wynosi on 20 lat, a
dla mĊĪczyzn 25 lat). W zreformowanym systemie emerytalnym powszechnym nie ma
wczeĞniejszych emerytur.
ĝwiadczenie emerytalne
z powszechnego systemu ubezpieczeĔ, dla osób, które byáy
czáonkami OFE, skáada siĊ z emerytury z FUS3 oraz emerytury kapitaáowej (okresowej, dla osób w
wieku 60-65 lat, czyli dla kobiet) lub doĪywotniej, po ukoĔczeniu 65 lat ze Ğrodków
zgromadzonych w OFE. ObsáugĊ systemu wypáat tych emerytur
zapewnia ZUS. Beneficjent
otrzymuje obie ww. emerytury z ZUS. ZUS bĊdzie siĊ rozliczaá z OFE (który bĊdzie przekazywaá
ZUS Ğrodki na wypáatĊ emerytury kapitaáowej okresowej) oraz zakáadem emerytalnym (wybranym
przez beneficjenta, który bĊdzie páatnikiem emerytury kapitaáowej doĪywotniej).
Obecnie kaĪdy z przyszáych emerytów, który posiada jakikolwiek okres ubezpieczenia w
ZUS, otrzymuje coroczne informacje o kwocie zaewidencjonowanych skáadek na jego koncie
emerytalnym w ZUS (z ZUS) oraz kwocie zgromadzonych Ğrodków ze skáadek w OFE (z OFE).
KaĪda z tych osób ma wiĊc peáną wiedzĊ o zgromadzonych skáadkach, tj. „kapitale emerytalnym”,
który bĊdzie podstawą do naliczenia mu Ğwiadczenia emerytalnego z powszechnego systemu
emerytalnego w przyszáoĞci. MoĪna wiĊc stwierdziü, Īe skáadki emerytalne w tym systemie są
„znaczone”.
Systemem dopeániającym powszechny system ubezpieczenia spoáecznego jest system
ubezpieczenia spoáecznego rolników realizowany przez KasĊ Rolniczego Ubezpieczenia
Spoáecznego (KRUS) na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu spoáecznym
rolników (Dz. U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291, z póĨn. zm). Ubezpieczenie spoáeczne rolników
przeznaczone jest dla osób, dla których, generalnie, dziaáalnoĞü rolnicza w gospodarstwie rolnym
lub praca w gospodarstwie rolnym stanowi jedyne i gáówne Ĩródáo utrzymania. Dopeániający
charakter tego systemu polega na tym, Īe powszechny system ubezpieczeĔ spoáecznych ma
pierwszeĔstwo przed systemem rolnym i dlatego podjĊcie dodatkowo innej aktywnoĞci zawodowej
przez rolnika powoduje automatyczne przejĞcie do powszechnego systemu ubezpieczeĔ
spoáecznych, realizowanego przez ZUS (wyjątki4 od tej zasady mają znaczenie marginalne).
W związku z powyĪszym rolnicy, którzy w okresie swojej aktywnoĞci zawodowej nie
utrzymywali siĊ wyáącznie z gospodarstwa rolnego z chwilą osiągniĊcia wieku emerytalnego
posiadają okresy ubezpieczenia rolnego oraz powszechnego i związane z tym okresy opáacania
skáadek do kaĪdego z tych systemów.
Dotychczas w takim przypadku rolnik wybieraá system ubezpieczenia spoáecznego: rolny
lub powszechny, z którego chciaáby pobieraü emeryturĊ, i zgáaszaá odpowiednio wniosek o
3
Ustalanej na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu UbezpieczeĔ
Spoáecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, z póĨn. zm.)
4
Wyjątek od tej reguáy stanowi moĪliwoĞü podlegania ubezpieczeniu spoáecznemu rolników przez rolników i
domowników podejmujących siĊ prowadzenia pozarolniczej dziaáalnoĞci gospodarczej w niewielkim rozmiarze.
2
przyznanie tego Ğwiadczenia do KRUS lub ZUS z zaliczeniem do prawa i wysokoĞci okresów
ubezpieczenia rolnego do emerytury z ZUS lub odwrotnie. Natomiast w sytuacji gdy rolnik, z
uwagi na bardzo dáugi staĪ ubezpieczeniowy, nabywaá prawo do Ğwiadczenia z powszechnego
systemu ubezpieczeĔ i do Ğwiadczenia emerytalno-rentowego rolniczego, do wypáaty przysáugiwaáo
mu tylko jedno wybrane Ğwiadczenie.
Przy ustalaniu wysokoĞci emerytury rolniczej okresy ubezpieczenia w systemie
powszechnym przeliczane byáy ryczaátowo bez wzglĊdu na wysokoĞü skáadek opáaconych w tym
systemie. UwzglĊdniane byáy one przy ustalaniu wysokoĞci czĊĞci skáadkowej emerytury rolniczej.
Emerytura rolnicza skáada siĊ bowiem z dwóch czĊĞci:
- czĊĞci skáadkowej stanowiącej czĊĞü ubezpieczeniową Ğwiadczenia, poniewaĪ jej wysokoĞü jest
pochodną okresu opáacania skáadek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe i wysokoĞci tych skáadek;
ustala siĊ jej wysokoĞü po 1% najniĪszej emerytury5 za kaĪdy rok podlegania ubezpieczeniu
emerytalno-rentowemu, z tym Īe okresy ubezpieczenia z systemu powszechnego przelicza siĊ w
wymiarze póátorakrotnym6),
- czĊĞci uzupeániającej bĊdącej de facto emeryturą paĔstwową, finansowaną z budĪetu paĔstwa,
przyznawaną i wypáacaną za zaprzestanie prowadzenia dziaáalnoĞci rolniczej poprzez przekazanie
gospodarstwa rolnego; jej wysokoĞü wynosi 95% - 85% najniĪszej emerytury7.
Przy ustalaniu emerytury z powszechnego systemu emerytalnego wysokoĞü czĊĞci tego
Ğwiadczenia przypadającej za okresy ubezpieczenia spoáecznego rolników ustalano wedáug
wymiaru czĊĞci skáadkowej emerytury rolniczej.
Zdaniem projektodawców, dotychczas obowiązująca zasada w tym zakresie, Īe
ubezpieczonemu przysáuguje tylko jedno Ğwiadczenie emerytalne do wyboru: emerytura rolna z
zaliczeniem do prawa i wysokoĞci okresów ubezpieczenia w systemie powszechnym albo
emerytura z powszechnego systemu ubezpieczeĔ z zaliczeniem okresów ubezpieczenia rolnego,
byáaby niekorzystna dla ubezpieczonego. Zaliczane bowiem okresy powszechnego ubezpieczenia
do emerytury rolniczej przeliczane byáy ryczaátowo bez wzglĊdu na wysokoĞü skáadek opáacanych
do ZUS i zaewidencjonowanych na indywidualnym koncie emerytalnym w ZUS. Ponadto
zaliczenie ich do emerytury rolniczej musiaáoby siĊ wiązaü z rezygnacją na rzecz Skarbu PaĔstwa z
kapitaáu zgromadzonego w OFE na takich samych warunkach jak obowiązuje to w powszechnym
systemie emerytalnym. (np. przy wczeĞniejszych emeryturach). W związku z tym, Īe Ğrodki w OFE
podlegają dziedziczeniu, takĪe w okresie wypáaty okresowej emerytury kapitaáowej oraz przez
pierwsze 3 lata wypáaty doĪywotniej emerytury kapitaáowej, wielu rolników miaáoby káopot z
podjĊciem decyzji o wyborze, która musiaáaby byü nieodwracalna.
5
Obecnie 1x 6,75 zá
Czyli przyjmując rok innego ubezpieczenia za 1,5 roku po 1% najniĪszej emerytury.
7
Obecnie czĊĞü uzupeániająca wynosi od 641,35 zá do 573,84 zá.
6
3
2. Nowe zasady
Wraz z rozpoczĊciem od 2009 r. wypáacania ĞwiadczeĔ ze zreformowanego systemu
powszechnego zaistniaáa koniecznoĞü opracowania nowych zasad áączenia okresów ubezpieczenia i
opáacania skáadek z tego tytuáu w tych dwóch róĪnych systemach ubezpieczeĔ – rolnym i
powszechnym. System ubezpieczenia spoáecznego rolników nie zostaá bowiem zreformowany, jest
nadal w znacznym stopniu dotowany z budĪetu paĔstwa i opiera siĊ na zdefiniowanym
Ğwiadczeniu, a nie zdefiniowanej skáadce, jak powszechny. Oznacza to, Īe przy ustalaniu prawa do
emerytury rolniczej nadal warunkiem koniecznym jest nie tylko osiągniĊcie wieku emerytalnego,
ale równieĪ posiadanie wymaganego staĪu ubezpieczeniowego. Na dodatek prawo do wypáaty
peánej emerytury rolniczej uwarunkowane jest zaprzestaniem prowadzenia dziaáalnoĞci rolniczej
poprzez przekazanie gospodarstwa rolnego. Dotacja budĪetowa do systemu ubezpieczenia
spoáecznego rolników ukierunkowana jest wáaĞnie na finansowanie tej czĊĞci Ğwiadczenia
emerytalnego rolniczego, która za zaprzestanie prowadzenia dziaáalnoĞci rolniczej przysáuguje.
Dlatego teĪ zaproponowano áączenie okresów ubezpieczenia i opáacania skáadek w obu ww.
systemach przy ustalaniu prawa i wysokoĞci Ğwiadczenia emerytalnego w taki sposób, aby w
kaĪdym przypadku rolnik otrzymaá Ğwiadczenie odpowiadające opáaconym przez niego skáadkom w
okresie aktywnoĞci zawodowej w obu systemach. Zawsze wiĊc bĊdzie miaá prawo do emerytury z
FUS (bez wzglĊdu na dáugoĞü staĪu ubezpieczeniowego w ZUS) a takĪe do emerytury ze Ğrodków
zgromadzonych w OFE, jeĪeli byá czáonkiem OFE i zgromadziá co najmniej minimalny kapitaá
okreĞlony ustawowo8, a takĪe do czĊĞci skáadkowej Ğwiadczenia emerytalnego rolniczego
stanowiącej czĊĞü ubezpieczeniową. Natomiast, jeĪeli w okresie aktywnoĞci zawodowej to
dziaáalnoĞü rolnicza w gospodarstwie rolnym byáa jego gáównym Ĩródáem utrzymania, tj. posiada
okres opáacania skáadek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe rolników wymagany do uzyskania
emerytury rolniczej (25 lat) bĊdzie miaá prawo do emerytury rolniczej (którą wypáacaü bĊdzie
KRUS) niezaleĪnie od ĞwiadczeĔ emerytalnych wypáacanych mu przez ZUS (z FUS i z OFE).
KaĪda z instytucji: ZUS i KRUS Ğwiadczenia emerytalne bĊdzie wypáacaü niezaleĪnie.
NaleĪy dodaü, Īe jeĪeli rolnik posiada jeszcze dáuĪszy staĪ ubezpieczeniowy rolny, co
najmniej 30. letni, emeryturĊ rolniczą moĪe uzyskaü zanim osiągnie wiek emerytalny, tj. juĪ w
wieku 55 lat, jeĞli jest kobietą, lub w wieku 60 lat, jeĞli jest mĊĪczyzną. W systemie ubezpieczenia
spoáecznego rolników, odmiennie niĪ w systemie powszechnym, zachowane zostaáo bowiem prawo
do tzw. „wczeĞniejszej emerytury rolniczej”. JeĞli wiĊc oprócz ubezpieczenia rolnego posiada
jeszcze okresy ubezpieczenia powszechnego, zanim uzyska prawo do Ğwiadczenia emerytalnego z
powszechnego systemu emerytalnego, przez okres co najmniej 5 lat, moĪe pobieraü juĪ emeryturĊ
8
Zgodnie z ustawą z dnia 21 listopada o emeryturach kapitaáowych jest to kwota odpowiadająca dwudziestokrotnoĞci
dodatku pielĊgnacyjnego w przypadku okresowej emerytury kapitaáowej, oraz kwota zabezpieczająca hipotetyczną
wysokoĞü doĪywotniej emerytury kapitaáowej na poziomie co najmniej równym 50% kwoty dodatku pielĊgnacyjnego
4
rolniczą tzw. wczeĞniejszą. W tym czasie moĪe tylko oczekiwaü na uprawnienia emerytalne z
systemu powszechnego, bądĨ jeszcze pracowaü aktywnie zawodowo poza rolnictwem i nadal
opáacaü skáadki do ZUS powiĊkszając w ten sposób swój „kapitaá skáadkowy”, czyli podstawĊ
wymiaru przyszáego Ğwiadczenia emerytalnego z powszechnego systemu emerytalnego ( z FUS i z
OFE).
W pozostaáych przypadkach, gdy rolnik nie bĊdzie miaá wymaganego staĪu ubezpieczenia
rolniczego do przyznania mu emerytury z ubezpieczenia spoáecznego rolników o emeryturĊ musi
ubiegaü siĊ w ZUS. Przy ustalaniu wysokoĞci emerytury z FUS ZUS uwzglĊdni mu
okresy
opáacania skáadek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe rolników obliczając zwiĊkszenie na takich
zasadach jak ustala siĊ wysokoĞü czĊĞci skáadkowej emerytury rolniczej na podstawie przepisów o
ubezpieczeniu spoáecznym rolników. Okresy opáacania skáadek na ubezpieczenie rolne bĊdą
traktowane jak okresy skáadkowe w powszechnym systemie emerytalnym. BĊdą siĊ wiĊc sumowaü
przy ustalaniu prawa do podwyĪszenia Ğwiadczenia do kwoty najniĪszej emerytury gwarantowanej
przez paĔstwo, jeĪeli wysokoĞü ustalonego ze skáadek Ğwiadczenia nie osiągnie tej gwarantowanej
kwoty. NaleĪy podkreĞliü, Īe sposób ustalania wysokoĞci zwiĊkszenia rolnego do emerytury z FUS
adaptuje rozwiązania istniejące dotychczas. Ponadto tak jak dotychczas w tym przypadku, gdy
Ğwiadczenie emerytalne wypáacaü bĊdzie ZUS, prowadzenie dziaáalnoĞci rolniczej przez emeryta
nie bĊdzie miaáo wpáywu na wysokoĞü tego Ğwiadczenia.
Takie rozwiązanie wpisuje siĊ w postawiony zasadniczy cel reformy powszechnego systemu
emerytalnego
bo
zachĊca
do
dáuĪszej
aktywnoĞci
zawodowej
i
opáacania
skáadek
ubezpieczeniowych. Rolnik posiadający dáugi staĪ ubezpieczeniowy w rolnictwie (co najmniej 25.
letni) oraz okresy opáacania skáadek w systemie powszechnym ma szansĊ otrzymaü na staroĞü 3
emerytury: z KRUS rolną oraz z ZUS emeryturĊ z FUS i emeryturĊ kapitaáową (ze Ğrodków
zgromadzonych w OFE). Takiej moĪliwoĞci nie miaáby rolnik gdyby przepisy w tym zakresie nie
ulegáy zmianie od 8 stycznia.
Istotą przyjĊtych rozwiązaĔ byáo utrzymanie praw nabytych w systemie powszechnym,
w tym do zgromadzonego „kapitaáu” ze skáadek podlegającego dziedziczeniu, przy
jednoczesnym zachowaniu praw do emerytury rolniczej.
WyĪej przedstawione regulacje nie przewidują moĪliwoĞci áączenia ĞwiadczeĔ rentowych
rolnych i emerytalnych z systemu powszechnego. Z chwilą nabycia prawa do emerytury z FUS
osoba, która jest jednoczeĞnie uprawniona do renty rolniczej z tytuáu niezdolnoĞci do pracy lub
renty rodzinnej rolniczej (i nie speánia warunków do przyznania emerytury rolniczej) traci prawo do
renty rolniczej. MoĪe jednak dokonaü wyboru i záoĪyü oĞwiadczenie w KRUS, Īe woli pobieraü
rentĊ rolną, bo moĪe byü to Ğwiadczenie korzystniejsze co do wysokoĞci niĪ Ğwiadczenie
emerytalne z powszechnego systemu ubezpieczeĔ (emerytura z FUS+ ewentualna emerytura
5
kapitaáowa). ZáoĪenie takiego oĞwiadczenia jest równoznaczne z deklaracją przekazania Ğrodków
zgromadzonych przez tĊ osobĊ w OFE do budĪetu paĔstwa.
NaleĪy zaznaczyü, Īe do okresu, od którego zaleĪy prawo do renty rolniczej z tytuáu niezdolnoĞci
do pracy bĊdą zaliczane okresy opáacania skáadek do ZUS na zasadach dotychczasowych.
Pozostanie przy Ğwiadczeniu rentowym rolnym i rezygnacja z emerytury z FUS i emerytury
kapitaáowej moĪe byü korzystne dla osób, które legitymują siĊ bardzo krótkim staĪem
ubezpieczeniowym (zarówno w KRUS, jak i w ZUS) i które opáacaáy bardzo niskie skáadki do
ZUS, a wiĊc posiadają niewielką kwotĊ zaewidencjonowanych skáadek na koncie emerytalnym w
ZUS i niewielką kwotĊ Ğrodków w OFE.
Warszawa, 31.03.2009 r.
6