Opracowanie ekofizjograficzne

Transkrypt

RYD U £ T O W Y
OPRA C O W A N I E
EKOFIZJOGRAFICZNE
2012
(aktualizacja - 2013)
R Y D U Ł T OW Y . O p r a c o w a n i e e k o f i z j o g r a f i c z n e
Spis treści
Wprowadzenie ...............................................................................................................................
1. Charakterystyka stanu i funkcjonowania środowiska..............................................................
1.1. Elementy przyrodnicze i ich wzajemne powiązania......................................................
1.1.1.
Powierzchnia ziemi........................................................................................
1.1.1.1. Budowa geologiczna.......................................................................
1.1.1.2. Ukształtowanie terenu....................................................................
1.1.1.3. Gleby...............................................................................................
1.1.2.
Wody..............................................................................................................
1.1.2.1. Wody podziemne............................................................................
1.1.2.2. Wody powierzchniowe....................................................................
1.1.3.
Klimat.............................................................................................................
1.1.4.
Zbiorowiska roślinne, zwierzęta.....................................................................
1.2. Powiązania przyrodnicze z otoczeniem........................................................................
2. Zasoby przyrodnicze i walory krajobrazowe............................................................................
2.1. Zasoby przyrodnicze i ich użytkowanie.............................................................................
2.1.1.
Różnorodność biologiczna.................................................................................
2.1.2.
Zasoby naturalne...............................................................................................
2.1.2.1. Zasoby naturalne o znaczeniu strategicznym - złoża węgla
kamiennego z metanem jako kopaliną towarzyszącą.......................
2.1.2.2. Pozostałe zasoby naturalne...........................................................
2.2. Walory krajobrazowe....................................................................................................
3. Stan ochrony zasobów przyrodniczych i walorów krajobrazu.................................................
3.1. Ochrona przyrody..........................................................................................................
3.2. Ochrona walorów krajobrazu – zabytki.........................................................................
4. Jakość i zagrożenia środowiska..............................................................................................
5. Zmiany środowiska..................................................................................................................
5.1. Dotychczasowe zmiany środowiska..............................................................................
5.2. Wstępna prognoza dalszych zmian w środowisku........................................................
6. Przyrodnicze predyspozycje do kształtowania struktury funkcjonalno – przestrzennej.
Przydatność środowiska dla funkcji użytkowych.....................................................................
6.1. Tereny, które powinny pełnić funkcje przyrodnicze.......................................................
6.2. Przydatność terenów dla rozwoju funkcji użytkowych. Ograniczenia w przeznaczaniu
i zagospodarowaniu terenów........................................................................................
6.2.1.
Przydatność terenów dla rozwoju funkcji użytkowych....................................
6.2.2.
Ograniczenia w przeznaczaniu i zagospodarowaniu terenów.......................
7. Uwarunkowania ekofizjograficzne (synteza)...........................................................................
8. Materiały źródłowe, literatura...................................................................................................
Załącznik. Obiekty w gminnej ewidencji zabytków miasta Rydułtowy
Załączniki graficzne
Nachylenia terenu, 1:20000
Ekspozycje terenu, 1:20000
Synteza uwarunkowań ekofizjograficznych, 1:7500
1
2
2
2
2
3
5
6
6
6
7
8
8
9
9
9
10
10
11
14
14
14
16
17
24
24
26
27
27
28
28
29
31
33
35
Wprowadzenie
Niniejsze opracowanie ekofizjograficzne zostało sporządzone na podstawie art. 72 ust. 4 ustawy
z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tj. Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn.
zm.), dalej - uooś. Opracowanie jest rodzaju podstawowego i zostało wykonane na potrzeby zmiany
studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Rydułtowy.
Opracowanie obejmuje cały obszar miasta w jego granicach administracyjnych.
Opracowanie ekofizjograficzne stanowi dokumentację charakteryzującą poszczególne elementy
przyrodnicze na obszarze miasta i ich wzajemne powiązania (art. 72 ust. 5 uooś) i stanowi podstawę
do określenia w studium wymagań, o których mowa w art. 72 ust. 1 – 3 uooś (art. 72 ust. 4 uooś).
1
Wymagania te polegają na: zapewnieniu w studium warunków utrzymania równowagi przyrodniczej
2
i racjonalnej gospodarki zasobami środowiska , ustaleniu przy przeznaczaniu terenów na
poszczególne cele proporcji w strukturze wykorzystania terenu pozwalających na zachowanie lub
przywrócenie na nich równowagi przyrodniczej i prawidłowych warunków życia, określeniu sposobu
zagospodarowania obszarów zdegradowanych w wyniku działalności człowieka, klęsk żywiołowych
oraz ruchów masowych ziemi.
Rodzaje, zakres i sposób wykonania opracowań ekofizjograficznych określa Rozporządzenie
Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie opracowań ekofizjograficznych (Dz.U.
z 2002 r. Nr 155, poz. 1298). Rozporządzenie to dotyczy tylko opracowań sporządzanych na potrzeby
planów zagospodarowania przestrzennego - miejscowych i województw. W niniejszym opracowaniu
przyjęto jednak zasady określone tymi przepisami, dostosowując je do zasad sporządzania i stopnia
szczegółowości studium. Pozwoli to na wykorzystanie dokumentacji również na potrzeby planów
miejscowych.
Zgodnie z cyt. rozporządzeniem, przy sporządzaniu opracowania bierze się pod uwagę:
(i) dostosowanie funkcji, struktury i intensywności zagospodarowania przestrzennego do uwarunkowań
przyrodniczych, (ii) zapewnienie trwałości podstawowych procesów przyrodniczych na obszarze
objętym dokumentem planistycznym oraz (iii) warunków odnawialności zasobów przyrodniczych,
a także (iv) eliminację lub ograniczenie zagrożeń i negatywnego oddziaływania na środowisko
i (v) ustalenie kierunku rekultywacji obszarów zdegradowanych.
Opracowanie składa się z części opisowej i kartograficznej, obejmującej mapy analityczne
(charakteryzujące przestrzenną zmienność i cechy poszczególnych elementów przyrodniczych)
i syntetyczne (przedstawiające kompleksowe oceny i wyniki waloryzacji).
Opracowanie, sporządzone na podstawie aktualnych danych o środowisku, powinno zawierać:
(i) rozpoznanie i charakterystykę oraz (ii) diagnozę stanu i funkcjonowania środowiska3, (iii) wstępną
prognozę dalszych zmian w środowisku (kierunki i możliwa intensywność przekształceń i degradacji
środowiska, które może powodować dotychczasowe użytkowanie i zagospodarowanie), (iv) wskazanie
obszarów, które powinny pełnić przede wszystkim funkcje przyrodnicze oraz ocenę przydatności
środowiska dla różnych rodzajów użytkowania i form zagospodarowania obszaru, (v) określenie
uwarunkowań ekofizjograficznych, stanowiących wnioski z analiz, prognoz i ocen, w szczególności wskazanie terenów, których użytkowanie i zagospodarowanie, z uwagi na cechy zasobów środowiska
i ich rolę w strukturze przyrodniczej obszaru, powinno być podporządkowane potrzebom zapewnienia
prawidłowego funkcjonowania środowiska i zachowania różnorodności biologicznej oraz określenie
ograniczeń wynikających z konieczności ochrony zasobów środowiska lub występowania uciążliwości
i zagrożeń środowiska oraz wskazanie obszarów, na których ograniczenia te występują.
1
przez równowagę przyrodniczą rozumie się stan, w którym na określonym obszarze istnieje równowaga we wzajemnym
oddziaływaniu: człowieka, składników przyrody żywej i układu warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przyrody
nieożywionej (art. 3 pkt 32 uooś)
2
racjonalna gospodarka zasobami środowiska jest jednym z elementów ochrony środowiska, polegającej m.in. na racjonalnym
gospodarowaniu tymi zasobami - zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju (art. 3 pkt 13 uooś); zrównoważony rozwój
oznacza rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych
i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu
zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń (art. 3 pkt 50 uooś)
3
charakterystyka stanu oraz funkcjonowania środowiska dotyczyć powinna: poszczególnych elementów przyrodniczych i ich
wzajemnych powiązań oraz procesów zachodzących w środowisku, dotychczasowych zmian w środowisku, struktury
przyrodniczej obszaru, w tym różnorodności biologicznej, powiązań przyrodniczych obszaru z jego szerszym otoczeniem,
zasobów przyrodniczych i ich ochrony prawnej, walorów krajobrazowych i ich ochrony prawnej, jakości środowiska oraz jego
zagrożeń wraz z identyfikacja źródeł tych zagrożeń; diagnoza powinna zawierać oceny: (i) odporności środowiska na
degradację oraz zdolności do regeneracji, (ii) stanu ochrony i użytkowania zasobów przyrodniczych, w tym różnorodności
biologicznej, (iii) stanu zachowania walorów krajobrazowych oraz możliwości ich kształtowania, (iv) zgodności dotychczasowego
użytkowania i zagospodarowania obszaru z cechami i uwarunkowaniami przyrodniczymi, (v) charakteru i intensywności zmian
zachodzących w środowisku, (vi) stanu środowiska oraz jego zagrożeń i możliwości ich ograniczenia
1
1. Charakterystyka stanu i funkcjonowania środowiska 4
1.1. Elementy przyrodnicze i ich wzajemne powiązania
1.1.1. Powierzchnia ziemi 5
1.1.1.1. Budowa geologiczna
Podłoże skalne Rydułtów, istotne z punktu widzenia planowania i zagospodarowania
przestrzennego, stanowią utwory górnego karbonu, neogenu i czwartorzędu.
Karbon. Osady karbońskie reprezentują głównie osady serii paralicznej (namur A) - warstwy
gruszowskie, jaklowieckie i porębskie, wypełniające nieckę jejkowicką – strukturę ograniczoną
od zachodu wychodniami karbonu produktywnego a od wschodu nasunięciem michałkowickim. Skały
karbońskie zapadają generalnie w kierunku wschodnim. Kąt upadu sięga 80o w obrębie wychodni
o
podkenozoicznej warstw jaklowieckich, a w osi niecki jejkowickiej maleje do 0 . Fałdowania
i nasunięcia w obrębie osadów karbonu, o przebiegu zbliżonym do kierunku północ – południe (NNE –
SSW), związane są z waryscyjskimi ruchami górotwórczymi.
Warstwy gruszowskie budują piaskowce, łupki ilaste, mułowcowe i piaskowcowe oraz
nieregularnie wykształcone pokłady węgla kamiennego. W górnej części przeważają łupki, w dolnej –
piaskowce. W spągu występuje warstwa tufitów. Warstwy gruszowskie zalegają bezpośrednio pod
utworami neogenu na zachód od Rydułtów, na linii Łuków – Pszowskie Doły. W kierunku wschodnim
zapadają głęboko pod młodszymi ogniwami karbonu.
Warstwy jaklowieckie to łupki ilaste, mułowcowe i piaskowcowe, piaskowce z pokładami węgla,
przy czym w przewadze występują łupki mułowcowe. W profilu warstw jaklowieckich stwierdzono
około 30 pokładów i wkładek węgla. Udokumentowanych jest 9 pokładów węgla. Bezpośrednio pod
utworami neogenu stwierdzono je w rejonie Pszowa, Radlina i Niedobczyc.
Warstwy porębskie wykształcone są w postaci naprzemianległych łupków ilastych, mułowcowych
i piaszczystych oraz piaskowców. Zawierają około 50 pokładów i wkładek węgla kamiennego, z czego
26 udokumentowanych. Miąższość pokładów na ogół nie przekracza 1,5 m. Osady warstw porębskich
wypełniają zasadniczą część niecki jejkowickiej i są szeroko rozpowszechnione na obszarze miasta.
Występują pod cienką pokrywą osadów neogeńskich lub czwartorzędowych, a niewielkie ich
wychodnie występują na południowym zboczu doliny Nacyny (w rejonie ul. Barwnej i Gen. Stanisława
Maczka) oraz przy górnej krawędzi ujściowego odcinka doliny Potoku Rydułtowskiego (ul. Skalna),
gdzie wykształcone są w postaci szarych, drobnoziarnistych piaskowców stanowiących stropową
partię warstw porębskich.
W rejonie szybów Leon oraz dalej ku północy - w kierunku Jejkowic, w stropie karbonu występują
czerwonopstre gruboziarniste piaskowce i zlepieńce zaliczane do dolnej części warstw siodłowych
(warstwy jejkowickie). Nie odsłaniają się na powierzchni terenu. Jest to dolne ogniwo górnośląskiej
serii piaskowcowej.
Ukształtowanie powierzchni utworów karbońskich jest silnie urozmaicone. Powierzchnia stropu
karbonu ma charakter erozyjny, warunkowany budową zrębową, powstałą wskutek strzaskania
górotworu licznymi uskokami podczas alpejskich ruchów górotwórczych. Zrzuty uskoków sięgają
do 200 m. Zręby tektoniczne mają przebieg prawie równoleżnikowy. We wschodniej części miasta
strop karbonu gwałtownie obniża się ku osi głębokiego rozcięcia erozyjnego w rejonie Rzuchowa.
Neogen. Osady neogenu zalegają bezpośrednio na utworach karbonu. Są to morskie osady
mioceńskie (torton). W zachodniej części Rydułtów osady te osiągają miąższość około 300 - 400 m,
w rejonie szybów Leon miąższość tych osadów maleje do zera, natomiast przy południowej granicy
miasta wynosi około 100 m.
Torton dolny reprezentują iły margliste szare z serią gipsowo - solną w stropie. Wychodnie iłów
dolnotortońskich udokumentowano w rejonie ulic Gen. Józefa Bema - Gajowej, były też odsłonięte
w wyrobiskach przy ul. Bohaterów Warszawy.
Torton środkowy stanowią iły zwięzłe, margliste, szare lub zielonkawoszare z przewarstwieniami
piasków serii nadgipsowej. W granicach Rydułtów nie występują na powierzchni.
Do tortonu górnego zaliczono iły plastyczne szaro – żółte z warstwami piasków. Wychodnie tych
osadów znajdują się w obrębie zboczy systemu dolin i parowów w północnej części miasta
(Pietrzkowice, Pieńki, rejon ulic Gen. Józefa Bema - Gajowej) oraz w rejonie Kalwarii. Osady te były
odsłonięte w wyrobisku dawnej cegielni przy ul. Bohaterów Warszawy.
4
środowisko - ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka,
a w szczególności powierzchnia ziemi, kopaliny, wody, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy różnorodności
biologicznej, a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami (art. 3 pkt 39 uooś)
5
powierzchnia ziemi – naturalne ukształtowanie terenu, gleba oraz znajdująca się pod nią ziemia do głębokości oddziaływania
człowieka (art. 3 pkt 25 uooś)
2
Czwartorzęd. Osady czwartorzędowe tworzą zwartą pokrywę na powierzchni terenu, z wyjątkiem
wymienionych wyżej wychodni utworów starszych. Miąższość profilu czwartorzędu jest zmienna,
najczęściej sięga od kilku do dwudziestu metrów, a maksymalnie około 40 m. Największą miąższość
utwory te osiągają w dolinach większych cieków, z wyjątkiem górnych odcinków dolin.
Najstarsze osady czwartorzędowe stanowią piaski i żwiry wodnolodowcowe sypane na przedpolu
nasuwającego się lądolodu. Wykształcone są jako naprzemianległe serie drobno-, średnioi różnoziarnistych piasków z warstewkami żwiru z otoczakami skał karpackich i skandynawskich.
Odsłaniają się w dolnych partiach zboczy głębiej wciętych dolin.
Osady wodnolodowcowe dolne przykryte są przeważnie warstwą gliny zwałowej, szarożółtej lub
szarej i poza zboczami dolin odsłaniają się w Rydułtowach na stoku wysoczyzny w rejonie ulic
Szczerbickiej - Niewiadomskiej - Szybowej.
Glina zwałowa, w partii stropowej częściowo rozmyta, stanowi wierzchnią warstwę skalną
w przeważającej części wierzchowin w północnej części miasta. W rejonie Radoszów na glinie
zalegają płaty piasków i żwirów wodnolodowcowych górnych, związanych z fazą deglacjacji lądolodu.
Utwory wodnolodowcowe i lodowcowe związane są ze zlodowaceniem odry (środkowopolskim),
które w rejonie Rydułtów miało swój maksymalny zasięg. W południowej części miasta glina zwałowa
nie występuje. Osady wodnolodowcowe przykryte są pylastymi glinami lessopodobnymi lub lessami,
związanymi z piętrem zimnym wisły (zlodowacenie północnopolskie). Stanowią one zwartą pokrywę
poza dolinami cieków, które są wypełnione holoceńskimi osadami rzecznymi - drobnymi piaskami
i mułkami. Namuły spłukiwanych lessów deponowane są w dnach mniejszych, okresowo
odwadnianych dolinek denudacyjnych.
1.1.1.2. Ukształtowanie terenu
Obszar miasta jest położony na Płaskowyżu Rybnickim, stanowiącym część jednostek wyższego
rzędu wydzielanych w różnych delimitacjach geomorfologicznych i fizyczno - geograficznych6.
Falista powierzchnia płaskowyżu wznosi się w Rydułtowach na wysokość około 285 - 301 m
n.p.m. i jest rozczłonkowana licznymi, na ogół krótkimi dolinami o znacznym nachyleniu, wciętymi
w podłoże na głębokość sięgającą 30 m. Odmienny charakter mają jedynie dolina Nacyny oraz dolny
odcinek doliny Potoku Rydułtowskiego - stosunkowo szerokie i płytkie.
W północnej części miasta wyraźnie zaznacza się górna krawędź wierzchowiny Płaskowyżu
Rybnickiego. Przebieg krawędzi płaskowyżu, a także głównych garbów jego wierzchowiny, nawiązuje
do przedczwartorzędowej rzeźby podłoża, a ta z kolei - do równoleżnikowej rozciągłości struktur
zrębowych w górotworze karbońskim.
Rejon ulic Szczerbickiej, Pietrzkowickiej i Piecowskiej (poza bezpośrednim sąsiedztwem ul. Raciborskiej)
oraz północno - zachodni skraju miasta leżą na skłonie Płaskowyżu Rybnickiego opadającym na północ
i północny - zachód ku Wysoczyznom Przywyżynnym (w obrębie Kotliny Raciborskiej).
Pierwszy z fragmentów skłonu płaskowyżu obniża się do 250 - 260 m n.p.m. Jest rozcięty ułożonym
wachlarzowato systemem dolinnym Potoku Gzel, co mocno różnicuje lokalne ekspozycje stoków. Dna dolin mają
szerokość około 20 - 60 m, jedynie u zbiegu poszczególnych dolin dno doliny cieku rozszerza się do około 90 m.
Dna dolin często podkreślone są wyraźnymi krawędziami podcięć erozyjnych zboczy 1 – 4. metrowej wysokości,
większej w górnych odcinkach systemu dolinnego, gdzie przybierają one formę parowów. Górne partie zboczy
dolin płynnie łączą się ze stokiem wysoczyzny, co zaznacza jedynie zmiana kierunku ekspozycji. Nachylenia
terenu najczęściej mieszczą się w przedziale 2 - 8%, osiągają 8 - 12% w sąsiedztwie podcięć erozyjnych, a w ich
obrębie często wynoszą 30 - 45%.
Na północno – zachodnim skraju Rydułtów niewielkie kopulaste wzniesienie (264 m n.p.m.) opada wypukłym
stokiem o nachyleniu 5 - 12% w kierunku płaskodennej, stosunkowo szerokiej (90 - 150 m) doliny Potoku
Czernickiego. Przy granicy miasta dno doliny znajduje się na wysokości 241 m n.p.m.
Główny element rzeźby w północnej części miasta tworzy spłaszczony garb o szerokości 400 1000 m, sięgający 300 m n.p.m. w rejonie Orłowca i Osiedla Na Wzgórzu. Szerokość tej formy
zmienia się nieregularnie, lecz ogólnie zmniejsza się w kierunku wschodnim, podobnie jak wysokość
wzniesienia, obniżającego się przy północno - zachodniej granicy miasta do około 280 m n.p.m.
Boczne odgałęzienie garbu ciągnie się w kierunku południowo - wschodnim, a dalej wschodnim.
Szerokość początkowa około 240 m szybko maleje, podobnie jak wysokość formy.
W części wschodniej znajduje się dolina potoku Radoszowskiego (rów Nr N-1-A). Jest to młoda forma,
stosunkowo wąska, a poza odcinkiem górnym, który stanowi głęboko wcięty parów o zboczach 3 – 4. metrowej
6
zgodnie z regionalizacją geomorfologiczną Polski Południowej M. Klimaszewskiego, Rydułtowy są położone w granicach
następujących jednostek: region: Płaskowyż Rybnicki, mezoregion: Kotlina Oświęcimska, makroregion: Kotlina RaciborskoOświęcimska, podprowincja: Kotliny Podkarpackie Zachodnie, prowincji Kotliny Podkarpackie;
według regionalizacji fizyczno – geograficznej Polski J. Kondrackiego miasto leży w następujących jednostkach: mezoregion:
341.15 Płaskowyż Rybnicki, makroregion: 341.1 Wyżyna Śląska, podprowincja: 341 Wyżyna Śląsko-Krakowska, prowincja:
34 Wyżyny Polskie
3
wysokości, słabo wcięta w podłoże. Dolina jest zawieszona na stoku opadającym ku dolinie Nacyny i jest do niej
prawie równoległa. Nachylenia terenu w tym rejonie wynoszą na ogół 2 - 8%, miejscami do 12%, tylko zbocza
parowu i miejscowo występujące niewysokie podcięcia dna doliny charakteryzuje nachylenie 30 - 45% i większe.
W części zachodniej, w rejonie ul. Gen. Józefa Bema, wąska (około 400 m) odnoga prowadzi w kierunku
północno - zachodnim poza Rydułtowy i obniża się zdecydowanie wraz ze skłonem Płaskowyżu Rybnickiego.
Druga odnoga o szerokości 300 – 500 m biegnie w kierunku południowo – zachodnim (utrzymując wysokość
ponad 287 m n.p.m.) i w rejonie ul. Jesionowej łączy się z kolejnym, większym wzniesieniem.
Teren pomiędzy rozwidlonym garbem jest silnie rozcinany gęstą siecią dolinek i parowów o ułożeniu
pierzasto – wachlarzowym. Nachylenia terenu bardzo rzadko są tu mniejsze od 5%. Zwykle mieszczą się
w przedziale 5 - 12%, a w rejonach o największym zagęszczeniu parowów (na zachód od ul. Gen. Józefa Bema,
las na południe od szybu Agnieszka) 8 - 15% i więcej (30 - 45%). Przeważają ekspozycje od północnej
do zachodniej. Wysokość zboczy parowów osiąga 5 m.
Środkową część Płaskowyżu Rybnickiego na obszarze miasta rozcina generalnie równoleżnikowa
dolina Potoku Rydułtowskiego oraz Nacyny.
W górnym biegu dolina Rowu Rydułtowskiego ma duże nachylenie w profilu podłużnym (2%), a szerokość
rzędu 60 - 100 m. Do przekroju ul. Jana III Sobieskiego uchodzi do niej sześć płytkich dolinek o dużych spadkach,
wyciętych przez wody okresowe. Poniżej profil podłużny doliny Potoku Rydułtowskiego staje się prawie płaski.
Na odcinku do rejonu ul. Leona uchodzą dwie kolejne doliny boczne.
Prawe zbocze doliny Potoku Rydułtowskiego w niższym biegu zaznacza się w terenie zboczem o wysokości
4 - 10 m, w którego budowie biorą udział odporne piaskowce karbońskie wyerodowane przez wody płynące.
Zbocze zostało miejscami przemodelowane wskutek eksploatacji piaskowca. Powstała stroma skarpa
o wysokości względnej przekraczającej odcinkami 10 m i nachyleniu wynoszącym niejednokrotnie ponad 45°.
Ukształtowanie doliny sprzyja krótkotrwałym, lokalnym wezbraniom w razie wystąpienia opadów nawalnych.
W rejonie zbiegu doliny Potoku Rydułtowskiego i Nacyny powierzchnia terenu została całkowicie
przekształcona antropogenicznie. Z prawej strony uchodzą w tym miejscu trzy zróżnicowanej wielkości parowy,
głęboko wcięte w podłoże. Najdłuższy rozwinął się w system z trzema formami bocznymi. Zbocza parowów
osiągają 5 - 7 m wysokości. Są strome, w wielu miejscach nachylenie zboczy sięga 45°. W sąsiedztwie parowów
nachylenie stoków wynosi 5 - 12%, a miejscami 15% i więcej.
Na wschód od ujścia Potoku Rydułtowskiego dno doliny Nacyny ma szerokość 140 - 200 m. Profil podłużny
jest silnie zniekształcony. Najpierw na odcinku około 750 m dno doliny obniża się o 8 m, a następnie pozostaje
płaskie na odcinku wykraczającym poza Rydułtowy (245 - 246 m n.p.m.). Do doliny Nacyny uchodzi pięć
niewielkich form bocznych. Zbocza doliny są stosunkowo wysokie (kilkanaście metrów) o znacznym nachyleniu
(często 15 - 20%), stopniowo przechodzą w stoki wysoczyzny o nachyleniach 5 - 15%.
W południowo – zachodniej części miasta znajduje się rozległe wzniesienie z wierzchowiną na
wysokości od około 293 - 295 m do 301 m n.p.m., o nachyleniach 0 - 2%, rzadziej 2 - 5% i tylko
wyjątkowo ponad 8%. W rejonie Kalwarii wzniesienie rozcina rozwidlony system trzech dużych
parowów uchodzących do doliny Syrynki.
Parowy mają szerokość do 100 - 120 m, wysokość zboczy do 14 - 16 m. Nachylenia zboczy są zmienne od 15% do 45%, a lokalnie nawet około 30°. W kierunku północno - wschodnim wierzchowina łagodnie
(nachylenia na ogół poniżej 8%) obniża się ku znacznie wzniesionym górnym odcinkom systemu dolin
denudacyjnych Potoku Rydułtowskiego. W kierunku wschodnim powierzchnia wierzchowiny konsekwentnie
obniża się do 284 m n.p.m. (rejon Rynku), a dalej, stopniowo się zwężając, utrzymuje się na wysokości 284 289 m n.p.m. Nachylenia powierzchni wynoszą 0 - 5%.
Południową część miasta zajmuje łagodny garb, nachylony ku wschodowi. Doliny mają tu
nieckowaty kształt, są szerokie i płytkie, o niewielkim nachyleniu podłużnym.
Wzdłuż południowej granicy miasta biegnie górny odcinek doliny Nacyny, od około 600 m poniżej źródła
(Pszów). Dno doliny o szerokości 60 – 70 m jest płaskie, słabo wcięte w podłoże. Na odcinku około 1,5 km obniża
się z 282 m do 270 m n.p.m powyżej ul. Nowej. Podcięcia erozyjne zboczy doliny są na tym odcinku
fragmentaryczne i nie przekraczają 0,5 - 1 m wysokości, wyżej płynnie przechodząc w łagodnie opadające stoki
wysoczyzny. W przekroju ul. Marcina Strzody uchodzą z obu stron doliny dopływów o podobnych parametrach,
a wyżej, z prawej strony - dwie niewielkie dolinki prowadzące od hałdy Wrzosy. Nachylenia terenu wynoszą 2 5%, rzadziej 5 - 8%.
Mniej więcej między ul. Nową i ul. Bohaterów Warszawy dolina skręca ku północy, przyjmując po drodze
ujścia dolin trzech małych dopływów o długości około 700 m i szerokości den dolin 40 - 50 m. Doliny boczne są tu
nieco głębiej wcięte w podłoże (do 2,0 – 2,5 m przy ujściu). Poza podcięciami zboczy dolin nachylenie terenu nie
przekracza 8%.
Poniżej ul. Bohaterów Warszawy dolina Nacyny nabiera cech doliny przełomowej. Płaskie dno zwęża się
do 30 - 50 m, strome podcięcia zboczy sięgają 6 - 8 m wysokości, wyżej przechodząc w zbocza o nachyleniu
do 8 - 15%. Szerokość doliny, wyraźniej wyodrębnionej, wynosi ponad 200 m. Prawe zbocze południkowego
odcinka doliny przechodzi w stok o nachyleniu w granicach 2 - 5%, sięgając 294 m n.p.m. przy ul. Gabriela
Narutowicza i 304 m n.p.m. przy ul. Barwnej. Wysoczyznę rozcina górny bieg doliny bocznej wciętej w podłoże
o około 6 - 8 m (w tym strome podcięcia dolnej partii zboczy do około 3,5 m) i nachyleniach zboczy 8 - 20%.
Rzeźba powierzchni miasta jest w znacznym stopniu przekształcona antropogenicznie,
w niektórych miejscach wielokrotnie. Obniżenia dolinne i rozdzielające je garby są zdeformowane
4
wskutek długotrwałej podziemnej eksploatacji węgla kamiennego, jednak wielkopromienne
odkształcenia nie spowodowały zaniku żadnego z naturalnych elementów rzeźby. Występują hałdy
odpadów pogórniczych - czynne i nieczynne, wyrobiska po eksploatacji odkrywkowej kopalin,
w większości przypadków zasypane, nasypy i wkopy oraz powierzchnie zrównania.
Największy obszar głębokich antropogenicznych zmian rzeźby obejmuje około 94 ha w rejonie
ujścia Potoku Rydułtowskiego do Nacyny. Doliny cieków zostały tu zupełnie przeobrażone i częściowo
zasypane wskutek budowy kopalni oraz linii kolejowej i jej tunelu (m.in. niewielka dolinka uchodząca
do Potoku Rydułtowskiego została całkowicie zlikwidowana podczas głębienia wykopu podejścia
do tunelu kolejowego).
Tereny sąsiednie, zajęte przez obiekty zakładu głównego KWK „Rydułtowy - Anna” oraz szybu
Leon III, zostały zrównane pod zabudowę (na terenie szybu Leon III zasypano porzuconą odkrywkę
gliny, a część terenu nadsypano skałą płoną zrównując usypaną wcześniej hałdę).
Nadpoziomowa hałda przy zakładzie głównym KWK „Rydułtowy - Anna” zajmuje (wraz
z osadnikami) 43 ha, natomiast około 33 ha pokrywa masywna bryła o wysokości względnej
kilkudziesięciu metrów i większej. W jej północnej partii stożek „Szarlota” ma wysokość względną
około 134 m od najniższej podstawy, sięgając 406 m n.p.m. Stożek jest dominantą krajobrazową
o znaczeniu ponadlokalnym, widoczną z miejsc położonych w odległości wielu kilometrów.
1.1.1.3. Gleby
7
Gleby w Rydułtowach wytworzyły się na niejednorodnym podłożu. Znacznie mniejsze
zróżnicowanie wykazują typy gleb - na całym obszarze miasta dominują gleby bielicowe
i pseudobielicowe oraz gleby płowe. W północnej i północno - wschodniej części Rydułtów gleby
płowe zajmują wyraźnie większy areał niż gleby bielicowe i pseudobielicowe. Z kolei w części
południowej i zachodniej nieznacznie przeważają gleby bielicowe.
Gleby bielicowe i pseudobielicowe zostały rozpoznane na zróżnicowanym podłożu. Wykształciły
się na piaskach: gliniastym, gliniastym mocnym (oraz odmianie pylastej), gliniastym lekkim najczęściej podścielonych gliną lekką lub gliną średnią. W tym gatunku występują dość równomiernie
wśród pokrywy gleby bielicowej.
Gleby bielicowe i pseudobielicowe wytworzone z gliny lekkiej, lekkiej pylastej, a wyjątkowo
średniej i podścielone najczęściej gliną: średnią, średnią pylastą lub ciężką, a podrzędnie piaskami,
skupione są w większości w południowej i zachodniej części Rydułtów. Są najczęstszym gatunkiem
w obrębie omawianego typu. Gleby bielicowe powstałe na podłożu pyłu, podścielone gliną średnią lub
lekką pylastą występują sporadycznie - na południe od hałdy „Szarlota” oraz w rejonie Kalwarii.
Gleby płowe zidentyfikowano na bardzo różnorodnym podłożu. Gleby tego typu najczęściej
powstały na różnorodnych piaskach, nieraz podścielonych gliną lekką, średnią, bądź ich pylastymi
odmianami (w rejonach wychodni piaskowców karbońskich rumoszem lub litą skałą). Miejscami
w północno - wschodniej części miasta występują na żwirach piaszczystych podścielonych piaskiem
luźnym, przewarstwionych piaskiem gliniastym, gliną lub żwirami gliniastymi.
Gatunki piaszczyste gleb płowych występują we wszystkich rejonach, w których gleby te są
obecne, ale najczęściej w północno - wschodniej części miasta, najrzadziej zaś w części południowo wschodniej. Gleby płowe wytworzone z gliny lekkiej, lekkiej pylastej lub średniej również występują
powszechnie, lecz najczęściej na północy, a następnie na południowym wschodzie.
Gatunki wytworzone z pyłów i pyłów ilastych (w tym lessów) obecne są w rejonie ogrodów
działkowych przy ul. Raciborskiej, na wschód od Orłowca oraz miejscami przy wschodniej granicy
Rydułtów - między ul. Bohaterów Warszawy i Barwną.
Gleby płowe wykształciły się również na deluwialnych pyłach ilastych i glinach (lekkiej, lekkiej
pylastej lub średniej) zalegających w części parowów, głównie w Pietrzkowicach i Radoszowach.
Pozostałe typy gleb reprezentowane w granicach miasta występują na ograniczonej powierzchni,
na ogół w miejscach o zwiększonym zawilgoceniu lub zawodnionych.
Czarne ziemie zdegradowane powstały w górnych odcinkach den systemu dolin Potoku
Rydułtowskiego i Nacyny, a także w dolinie Potoku Radoszowskiego oraz w głównej formie systemu
parowów na wschód od Orłowca. Podłożem macierzystym są zróżnicowane gliny (od gliny lekkiej
pylastej po glinę ciężką), pył, pył ilasty, a sporadycznie także piasek gliniasty mocny podścielony gliną.
Gleby mułowo - torfowe wykształciły się fragmentarycznie w dnie doliny Nacyny, u wylotu parowu
przy oczyszczalni ścieków oraz w dolinie Potoku Czernickiego. W ostatnim z wymienionych miejsc
fragmentarycznie występuje także ciężka mada, której skałą macierzystą jest pył zwykły.
7
gleba - górna warstwa litosfery, złożona z części mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza i organizmów, obejmująca
wierzchnią warstwę gleby i podglebie (art. 3 pkt 25 uooś)
5
1.1.2. Wody
1.1.2.1. Wody podziemne 8
Według regionalizacji hydrogeologicznej słodkich wód podziemnych Polski (Paczyński, 1995)
obszar miasta znajduje się w makroregionie południowym, regionie XIII przedkarpackim, na
pograniczu podregionów XIII1 kędzierzyńskiego (część północna) i XIII2 rybnicko - oświęcimskiego
(część południowa).
Według podziału Polski na 161 jednolitych części wód podziemnych (JCWPd) opracowanego
w 2004 r., Rydułtowy w całości leżą w obrębie JCWPd nr 140. Według zweryfikowanego w 2009 r.
podziału kraju na 172 jednolite części wód podziemnych, przeważająca część miasta zalicza się
do JCWPd nr 144, natomiast część wschodnia do JCWPd nr 142, a fragmenty południowe do JCWPd nr 155.
W górotworze obszaru Rydułtów występują trzy piętra hydrogeologiczne związane
z przepuszczalnymi osadami czwartorzędu, neogenu i karbonu.
Piętro czwartorzędowe. Wody podziemne piętra czwartorzędowego związane są z warstwami,
płatami i soczewami piaszczysto - żwirowych utworów rzecznych lub wodnolodowcowych, a także
z piaskami śródmorenowymi o różnym zasięgu i miąższości.
Najczęściej występuje jeden, rzadziej dwa poziomy wodonośne, nieciągłe poza dolinami. Górny
poziom znajduje się w stropowej partii osadów czwartorzędowych, często ma charakter wód
zawieszonych na różnych głębokościach i podścielony jest półprzepuszczalnymi glinami
czwartorzędowymi lub nieprzepuszczalnymi iłami trzeciorzędowymi. Drugi horyzont występuje na
głębokości od około 10 m. Zalega w spągowej części osadów czwartorzędowych, zwykle
bezpośrednio na iłach mioceńskich, a miejscami na iłowcach bądź piaskowcach karbońskich
(w południowo - wschodniej części miasta). Warstwy izolujące, w przeciwieństwie do warstw
wodonośnych, mają charakter ciągły. Zwierciadło wody poziomów czwartorzędowych ma z reguły
charakter swobodny, jedynie lokalnie bywa napięte. Poziomy wód w osadach czwartorzędu
drenowane są przez cieki powierzchniowe.
Piętro neogeńskie. W osadach tworzących piętro neogeńskie nie występują wyraźne poziomy
wodonośne. Wody mogą gromadzić się w niewielkiej ilości w soczewach gipsu podścielonych
nieprzepuszczalnymi iłami. W centralnej i zachodniej części miasta stwierdzono lokalnie, w spągu
osadów trzeciorzędowych, drobnoziarniste piaski i słabo zwięzłe piaskowce wodonośne. Zwierciadło
wód w tym poziomie jest napięte.
Piętro karbońskie. Wody podziemne piętra karbońskiego związane są z piaskowcami stropowej
części profilu warstw porębskich oraz piaskowcami i zlepieńcami warstw jejkowickich. Bezpośrednia
infiltracja wód opadowych do warstw wodonośnych możliwa jest w rejonie odsłonięcia piaskowców
przy ul. Skalnej oraz sąsiadującego szybu Szmidt, a także innych szybów, zwłaszcza tych
o nieznanym sposobie likwidacji.
1.1.2.2. Wody powierzchniowe 9
Rydułtowy stanowią obszar źródliskowy, położony w górnych odcinkach Nacyny (źródła znajdują
się na terenie Pszowa) z Potokiem Rydułtowskim, Suminy z Rowem Czernickim (I i II) oraz Potoku
Gzel.
Głównym ciekiem jest Nacyna, do której w granicach miasta uchodzi lewostronnie Potok
Rydułtowski oraz szereg rowów melioracji szczegółowej. Na odcinku przebiegającym przez teren
KWK „Rydułtowy - Anna” została ujęta w podziemny kanał. Nacyna stanowi odbiornik oczyszczonych
ścieków z oczyszczalni „Rydułtowy” - stanowią one znaczną, często przeważającą część wód cieku.
Wody Potoku Rydułtowskiego poniżej ul. Jana III Sobieskiego ujęte są w kolektor kanalizacji
deszczowej w ul. Ofiar Terroru. Do skanalizowanego odcinka cieku odprowadzane są wody z kilku
rowów.
Rowy melioracji szczegółowej zlewniowo odprowadzają wody deszczowe z powierzchni
szczelnych, nieoczyszczone ścieki oraz wody z użytków rolnych.
Brak jest większych zbiorników wodnych. Występują jedynie niewielkie stawy hodowlane oraz
zbiorniki utworzone w wyrobiskach i w innych zagłębieniach pochodzenia antropogenicznego
8
wody dzielą się na powierzchniowe i podziemne (art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (tj. Dz.U. z 2012 r.
poz. 145, z późn. zm.); wody podziemne – wszystkie wody znajdujące się pod powierzchnią ziemi w strefie nasycenia, w tym
wody gruntowe pozostające w bezpośredniej styczności z gruntem lub podglebiem (art. 9 pkt 22 ustawy – Prawo wodne)
9
wody powierzchniowe dzielą się na płynące (w ciekach naturalnych, kanałach oraz w źródłach, z których cieki biorą początek,
znajdujące się w jeziorach oraz innych naturalnych zbiornikach wodnych o ciągłym bądź okresowym naturalnym dopływie lub
odpływie wód powierzchniowych, znajdujące się w sztucznych zbiornikach wodnych usytuowanych na wodach płynących)
i stojące [w jeziorach oraz innych naturalnych zbiornikach wodnych niezwiązanych bezpośrednio, w sposób naturalny,
z powierzchniowymi wodami płynącymi] (art. 5 ust. 3 ustawy – Prawo wodne)
6
(Machnikowiec, Zawalisko), a także zmienne pod względem zasięgu wody zalewiska spowodowane
działalnością górniczą.
Wody powierzchniowe zasilane są w sposób naturalny przez opady atmosferyczne. Wielkości
przepływów na ciekach są zmienne i uzależnione od intensywności opadów. Maksymalne przepływy
występują w okresie wiosennym oraz w czasie wzmożonych opadów letnich.
1.1.3. Klimat
Rydułtowy są położone w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego, cechującego się
dużą zmiennością i aktywnością atmosferyczną, z sezonowymi wpływami klimatu kontynentalnego
i atlantyckiego. Istotne znaczenie ma bliskość Bramy Morawskiej i dominujący, południowo - zachodni
kierunek wiatrów (25% czasu rocznego), sprzyjające napływowi ciepłych mas powietrza. Tworzy
to korzystne warunki dla wegetacji roślin (długi okres wegetacyjny [około 210 – 230 dni w roku]) oraz
wpływa na stosunkowo krótki okres grzewczy (222 dni) i zalegania pokrywy śnieżnej (50 – 90 dni).
Przeważają wiatry bardzo słabe i słabe (średnio o prędkości 3,1 m/s) z dużym udziałem ciszy
(35% czasu rocznego), co ogranicza możliwość wymiany mas powietrza.
Średnia temperatura roczna w wieloleciu 1971 – 2000 wynosiła na najbliższych stacjach
meteorologicznych od 8,6ºC (Racibórz) do 8,0º (Katowice). Najcieplejsze miesiące to lipiec i sierpień
(17,7 - 17,8ºC), najzimniejsze - luty i grudzień (w Katowicach: - 2,4ºC, w Raciborzu: - 0,8ºC). Średnia
temperatura w okresie ogrzewania wynosi od 2,8ºC (Katowice) do 3,4ºC (Racibórz), poza okresem
ogrzewania od 15,3°C do 15,7°C.
Liczba dni pochmurnych w roku (110 - 120) jest blisko trzykrotnie większa od liczby dni pogodnych
(40 - 45). Średnioroczny stopień zachmurzenia wynosi 5,1.
Średnia wieloletnia opadów z okresu 1990 – 2000 wynosi 767,0 mm (od min. 553,7 mm w 1993 r.
do 1098,2 mm w 1997 r.). Roczne sumy w roku najsuchszym wahały się od 531 mm do 549 mm,
w roku najbardziej wilgotnym - od 1067 mm do 1138 mm. Najwyższe opady notuje się w okresie
letnim (czerwiec - wrzesień) - średnio w poszczególnych miesiącach od 75,1 do 125,1 mm (lipiec),
najniższe - w okresie zimowym (grudzień - luty) - od 42,8 mm w grudniu do 35,7 mm w styczniu.
Możliwe jest występowanie ekstremalnych zjawisk pogodowych - przejściowa strefa klimatu
cechuje się zwłaszcza dużą aktywnością burz, głównie w okresie od maja do września (średnio w roku
notuje się 15 – 20 dni z burzą). Mogą występować także bardziej długotrwałe opady o dużym
natężeniu (deszcze nawalne).
Warunki topoklimatyczne10. Warunki topoklimatyczne w Rydułtowach są w większości średnio i mało
korzystne. Obszary poza dolinami i parowami, zwłaszcza te, na których przeważają zbocza
o ekspozycji generalnie południowej cechują się na ogół korzystnym topoklimatem, w szczególności
dobrym nasłonecznieniem.
Negatywny wpływ na jakość topoklimatu, w szczególności na stan powietrza w warstwie
przyziemnej ma niska emisja, zwłaszcza na terenach zabudowy jednorodzinnej w sezonie grzewczym
oraz emisja spalin z silników samochodowych - na terenach położonych wzdłuż dróg o znacznym
natężeniu ruchu.
Niekorzystne warunki topoklimatyczne występują w obniżeniach terenu. Doliny i inne wklęsłe
formy geomorfologiczne cechują się znaczną wilgotnością powietrza i relatywnie słabymi warunkami
przewietrzania. Są narażone na częste tworzenie się zastoisk zimnego powietrza (w czasie
pogodnych nocy), mgieł i występowanie przymrozków typu radiacyjno-adwekcyjnego oraz na
koncentrowanie się zanieczyszczeń w powietrzu i na dłuższe niż przeciętnie utrzymywanie się
podwyższonych stężeń tych substancji (zwłaszcza przy inwersji temperatury w dolnych warstwach
atmosfery).
Szczególnie niekorzystne warunki panują w dolinie Nacyny, zwłaszcza w miejscach, gdzie dolina
została przegrodzona nasypami utrudniającymi spływ chłodnego powietrza, a także w sąsiedztwie
składowiska odpadów pogórniczych. Rozległa, o znacznej wysokości bryła składowiska może lokalnie
modyfikować siłę i kierunek wiatru. W okresach bezdeszczowych i przy silniejszych wiatrach jej
sąsiedztwo jest narażone na zanieczyszczenie powietrza pyłem wywiewanym ze składowanych
odpadów.
Okresowo na uciążliwe wiatry może być narażona południowo - zachodnia i południowa część
miasta (Buńczowiec), granicząca z rozległymi gruntami rolnymi na terenie Pszowa.
10
ogólne cechy klimatu podlegają lokalnemu zróżnicowaniu w zakresie dobowych rozkładów temperatur, wilgotności powietrza,
usłonecznienia, występowania mgieł, przymrozków oraz przewietrzania. Warunki topoklimatyczne zależą przede wszystkim
od rzeźby terenu i stopnia jego pokrycia przez wody, roślinność i zabudowę. Topoklimat sprzyjający człowiekowi powinien
charakteryzować się (pomijając jakość powietrza) brakiem lokalnych przymrozków i zjawisk inwersyjnych oraz dużym
nasłonecznieniem. Cechy te w największym stopniu spełniają formy wypukłe o ekspozycji południowej i znacznym nachyleniu
7
1.1.4. Zbiorowiska roślinne, zwierzęta
Zbiorowiska roślinne. Roślinność potencjalną na obszarze Rydułtów w generalnym ujęciu stanowią
zbiorowiska leśne (żyznej i kwaśnej buczyny niżowej [Galio odorati - Fagetum, Luzulo pilosae Fagetum], grądu subkontynentalnego [Tilio - Carpinetum], łęgu jesionowo - olszowego [Fraxino Alnetum] oraz niżowej dąbrowy acydofilnej [Calamagrosti - Quercetum]).
W rzeczywistości zbiorowiska leśne zajmują jednak znikomą część obszaru miasta. Lasy
występują tu z reguły w postaci izolowanych, drobnopowierzchniowych płatów (o pow. poniżej 5 ha).
Jedyny nieco większy kompleks leśny, o powierzchni kilkunastu hektarów, istnieje w zachodniej części
miasta, w rejonie szybu Agnieszka, na granicy z Krzyżkowicami (tuż za granicą Rydułtów znajduje się
kilka innych podobnej wielkości kompleksów leśnych).
W lasach PGL Lasy Państwowe przeważają siedliska borowe (bór mieszany świeży) z dębem
i sosną zwyczajną jako gatunkami głównymi, mniejszy udział mają olsy (olsza czarna, jesion, brzoza).
W pozostałych lasach dominuje las mieszany świeży i świeży (buk, dąb, modrzew) oraz wilgotny (dąb,
jesion, wiąz pospolity), a w dolinach i parowach - szczątkowe łęgi jesionowo - olszowe w różnym
stadium przekształcenia (degradacji) z udziałem brzozy, osiki, wierzby i olszy, a także zbiorowiska
o charakterze grądowym, z dominującym grabem pospolitym i dębem bezszypułkowym.
Na nieużytkach porolnych i składowiskach odpadów pogórniczych występują zadrzewienia
z samosiewu, głównie brzozy i dęby, a w miejscach bardziej wilgotnych - także wierzby i robinie.
Siedliska w dolinach - wilgotne i podmokłe (m.in. w miejscu dawnych stawów w dolinie Nacyny na
granicy z Pszowem, dolina Potoku Czernickiego) porastają zróżnicowane zbiorowiska szuwarowe,
a w miejscach bardziej suchych miejscami występują szczątkowe zbiorowiska łąkowo - pastwiskowe.
Na użytkowanych gruntach ornych występują zbiorowiska segetalne, towarzyszące sezonowym
uprawom zbożowym i okopowym, ze specyficznymi zbiorowiskami chwastów. Na gruntach ornych
wyłączonych spod użytkowania powszechny jest spontaniczny proces ich zarastania (wtórna sukcesja
roślinności) - ze zbiorowiskami segetalnymi i ruderalnymi (trzcinnik piaskowy, różne gatunki nawłoci),
siewkami drzew, głównie brzozy, a w miejscach dłużej odłogowanych - z drzewostanami o różnym
stopniu zwartości (kępy i pasma zadrzewień).
Miejsca silnie przekształcone (tereny zabudowy, drogi i ich pobocza, torowiska, różnego rodzaju
nieużytki) opanowane są przez zbiorowiska ruderalne z gatunkami rodzimymi i obcymi (ubogie
florystycznie murawy z bylicą, wrotyczem, łopianami oraz zbiorowiska inicjalne).
Nieliczne w Rydułtowach tereny zieleni miejskiej (urządzonej), towarzyszące głównie obiektom
usługowym składają się przeważnie z powierzchni trawiastych i nasadzeń szpalerowych (głównie
topoli, klonów i brzóz). Na uwagę zasługuje roślinność zieleni miejskiej przy ul. Ofiar Terroru - na
dawnym cmentarzu katolickim (lipy drobnolistne kasztanowce, robinie, klony pospolite) oraz w Parku
Hvidovre (buki, klony pospolite i jesionolistne, jawory, lipy drobnolistne, robinie, brzozy, wierzby
kruche, topole czarne), a także m.in. nasadzenia drzew na Osiedlu Karola oraz w sąsiedztwie kościoła
p.w. św. Jacka w Radoszowach (aleja kilkudziesięciu drzew [klony pospolite, dęby szypułkowe, jawory
i jesiony wyniosłe]).
Zwierzęta. Siedliska wodne (m.in. Zawalisko), w tym także okresowe zbiorniki wodne różnych
rozmiarów oraz tereny wilgotne stanowią potencjalne miejsce bytowania płazów i gadów. Wskazuje
się na występowanie w obrębie miasta wielu gatunków (około 110 - 120 ptaków lęgowych - wodnych,
polnych i leśnych. Grunty rolne, zwłaszcza odłogowane oraz zadrzewienia i drobnopowierzchniowe
lasy stanowią siedlisko szeregu gatunków małych ssaków. W większych lasach występują ssaki
kopytne.
1.2. Powiązania przyrodnicze z otoczeniem
Położenie miasta w układzie dorzeczy i regionów wodnych. Rydułtowy w podziałach
hydrograficznych i hydrogeologicznych znajdują się w dorzeczu Odry - w regionie wodnym Górnej
Odry11. Miasto leży w zlewni Rudy, z wyjątkiem niewielkiej części miasta w rejonie Kalwarii (o pow.
35 ha, 2% pow. miasta), odwadnianej bezpośrednio do Odry (przez Syrynkę). Na zlewnię Rudy
w granicach miasta składają się zlewnie Nacyny, Suminy i Potoku Gzel. Zasadnicza część Rydułtów
(74% pow.), leżąca na południe od ul. Raciborskiej i Gajowej jest położona w zlewni Nacyny
z Potokiem Rydułtowskim. Mniejszy, północny fragment miasta znajduje się w górnych częściach
zlewni Suminy z Potokiem Czernickim (13% pow. miasta) i Potoku Gzel (11% pow.).
Stan wód powierzchniowych w Rydułtowach, stanowiących obszar źródliskowy, ma wpływ na ich
jakość w niżej położonych częściach zlewni Nacyny i Suminy.
11
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 czerwca 2006 r. w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy i regionów
wodnych (Dz.U. Nr 126, poz. 878)
8
Część miasta jest położona w obrębie użytkowego poziomu wód podziemnych, obejmującego
swym zasięgiem również szerokie, wschodnie otoczenie miasta. Źródła zanieczyszczenia wód
podziemnych występujące w Rydułtowach i w rejonie na wschód od miasta mogą wpływać wzajemnie
na stan wód całego poziomu użytkowego.
Cyrkulacja powietrza. Rydułtowy znajdują się pod przeważającym wpływem wiatrów z sektora
południowo - zachodniego i zachodniego.
Korytarze ekologiczne. Miasto jest położone poza korytarzami ekologicznymi o znaczeniu
co najmniej regionalnym (określonymi na potrzeby planu zagospodarowania przestrzennego woj.
śląskiego i innymi korytarzami, wyznaczanymi w różnych koncepcjach kształtowania ich sieci;
najmniejsza odległość granicy miasta od takich obszarów wynosi co najmniej 3 km)12. Rydułtowy
znajdują się także poza innymi, wyznaczonymi w planie zagospodarowania przestrzennego woj.
śląskiego, elementami jego struktury przestrzeni przyrodniczej (biocentra, wyspy ekologiczne).
W skali miejscowej rolę podrzędnych korytarzy ekologicznych pełnią doliny cieków - zwłaszcza
dolina Nacyny na południe od KWK „Rydułtowy - Anna”, obejmująca swym zasięgiem także sąsiednie
tereny Pszowa i Radlina (na odcinku poniżej kopalni rola Nacyny jako korytarza ekologicznego jest
silnie ograniczona przez zainwestowanie w dolinie cieku). Powiązania przyrodnicze z otoczeniem
tworzą także lokalne korytarze ekologiczne związane z górnymi odcinkami cieków wpływających na
teren miasta i obszar ten opuszczających. Istotne znaczenie mają przylegające do granicy miasta
większe kompleksy leśne na granicy z Pszowem (Las Pański, Dąbrowiak, Kalwaria), a także
z Radlinem i Rybnikiem.
Położenie miasta w stosunku do obszarów Natura 2000 i innych form ochrony przyrody.
Najbliższe obszary Natura 2000 są położone co najmniej 6,2 km od granicy miasta (najmniejsza
odległość pomiędzy granicą miasta a granicą obszaru). Należą do nich obszary siedliskowe:
PLH240010 Stawy Łężczok (8,9 km), PLH240040 Las koło Tworkowa (9,6 km) i PLH240013
Graniczny Meander Odry (12,7 km) oraz obszary specjalnej ochrony ptaków: PLB240003 Stawy
Wielikąt i Ligota Tworkowska (6,25 km) i Dolina Górnej Odry (wyznaczony w publikacji Ostoje ptaków
o znaczeniu międzynarodowym w Polsce, 2010, jako modyfikacja ostoi Stawy Wielikąt i Ligota
Tworkowska] (6,2 km).
Inne, najbliższe obszary chronione znajdują się co najmniej kilka kilometrów od granicy miasta:
rezerwat Łężczok (8,9 km), zespół przyrodniczo - krajobrazowy Wielikąt (6,2 km), a także użytki
ekologiczne: w Rybniku (Okrzeszyniec - 3,2 km i Meandry rzeki Rudy - 7,9 km) oraz w Nędzy (Łąka
trzęślicowa w Małej Nędzy - 9,6 km). Południowo - zachodnia granica miasta w rejonie Kalwarii
przylega do zamieszczonego w dokumentach planistycznych Pszowa planowanego zespołu
przyrodniczo - krajobrazowego Kalwaria.
2. Zasoby przyrodnicze13 i walory krajobrazowe
2.1. Zasoby przyrodnicze i ich użytkowanie
2.1.1. Różnorodność biologiczna
Różnorodność biologiczna obszaru miasta jest niewielka. Większość zbiorowisk roślinnych
stanowi formę kadłubową, ubogą florystycznie (brak gatunków charakterystycznych dla niższych
taksonów fitosocjologicznych), charakterystyczną dla roślinności porastającej tereny pozostające pod
12
obszary umożliwiające migrację roślin, zwierząt lub grzybów (art. 5 pkt 2 ustawy o ochronie przyrody);
Jędrzejewski W. i inni. Projekt korytarzy ekologicznych łączących Europejską Sieć Natura 2000 w Polsce. Zakład Badania
Ssaków Polska Akademia Nauk, Białowieża], 2005; Parusel J.B., Skowrońska K., Wower A. (red.), Korytarze ekologiczne
w województwie śląskim - koncepcja do planu zagospodarowania przestrzennego województwa. Etap I. Centrum Dziedzictwa
Przyrody Górnego Śląska, Katowice, 2007
13
brak jest ustawowej definicji zasobów przyrodniczych. Ustawa o ochronie przyrody odnosi się do kwestii gospodarowania
zasobami i składnikami przyrody, wyróżniając zasoby przyrody ożywionej (art. 117 ust. 1), do których zalicza dziko występujące
rośliny, zwierzęta i grzyby oraz ich zasoby genetyczne i zasoby przyrody nieożywionej. Gospodarowanie tymi zasobami
powinno zapewniać ich trwałość, optymalną liczebność i ochronę różnorodności genetycznej, m.in. poprzez ochronę,
utrzymanie lub racjonalne zagospodarowanie naturalnych i półnaturalnych ekosystemów (w tym m.in. lasów, linii brzegów wód,
dolin rzecznych, rzek, jezior, siedlisk i ostoi roślin, zwierząt lub grzybów, a także poprzez ochronę i odtwarzanie ich siedlisk
i ostoi oraz ochronę tras migracyjnych zwierząt). Ustawa o ochronie przyrody stwierdza, że gospodarowanie zasobami przyrody
nieożywionej powinno być prowadzone w sposób zapewniający ochronę innych zasobów, tworów i składników przyrody,
oszczędne użytkowanie przestrzeni oraz zachowanie szczególnie cennych tworów i składników przyrody nieożywionej (m.in.
profili geologicznych, naturalnych zbiorników i cieków wodnych oraz źródeł – art. 121 ust. 1).
Definicję zasobów naturalnych, mających znaczenie strategiczne, zawiera ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu
narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju (Dz.U. z 2001 r. Nr 97, poz. 1051 z późn. zm.), zaliczając
do nich m.in. (art. 1): (i) wody podziemne oraz wody powierzchniowe w ciekach naturalnych i w źródłach, z których te cieki biorą
początek, w kanałach i zbiornikach wodnych o ciągłym dopływie, (ii) lasy państwowe, (iii) złoża kopalin niestanowiące części
składowych nieruchomości gruntowej
9
wpływem silnej antropopresji. Brak jest istotnych siedlisk i ostoi, zaś ważne elementy środowiska
(lasy, linie brzegów wód, doliny rzeczne) zostały w znacznym sposób przekształcone i zdegradowane.
Ochronie prawnej na podstawie ustawy o ochronie przyrody podlegają jedynie nieliczne drzewa oraz
odsłonięcie piaskowców.
Miasto znajduje się poza ważnymi korytarzami ekologicznymi oraz w znacznej odległości
od obszarów Natura 2000. Inwentaryzacja siedlisk Natura 2000 w lasach Nadleśnictwa Rybnik nie
wykazała występowania siedlisk leśnych i nieleśnych - wymienionych w Załączniku Nr 1
do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych
oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru
obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz.U. Nr 77,
poz. 510) - w stanie kwalifikującym się do objęcia ochroną w formie obszarów Natura 2000.
Siedliska nielicznych chronionych gatunków roślin naczyniowych (bluszcz pospolity [Hedera
helix L.], skrzyp olbrzymi [Equisetum telmateia], kosaciec syberyjski [Iris sibirica] i barwinek pospolity
[Vinca minor] skupiają się w lesie liściastym w rejonie północnego wylotu tunelu kolejowego.
Za wartościowe przyrodniczo uznaje się także zbiorowiska roślinne w krótkich dolinach i parowach,
częściowo o charakterze półnaturalnym, niektóre odcinki doliny Nacyny z fragmentami szczątkowego
łęgu jesionowo - olszowego (Fraxini-Alnetum) oraz źródliskowy obszar Potoku Gzel z naturalnym
odcinkiem koryta.
W niektórych opracowaniach stwierdza się, że wśród bytujących na obszarze Rydułtów płazów
i gadów (podlegających z mocy prawa ścisłej ochronie gatunkowej) występuje m.in. kumak nizinny
(Bombina bombina) gatunek wymieniony w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG.
2.1.2. Zasoby naturalne
2.1.2.1. Zasoby naturalne o znaczeniu strategicznym - złoża węgla kamiennego z metanem
pokładów węgla jako kopaliną towarzyszącą
Podstawowy zasób o znaczeniu strategicznym w skali kraju stanowią zalegające pod całym
obszarem miasta fragmenty złóż węgla kamiennego, w tym z metanem pokładów węgla jako kopaliną
towarzyszącą.
Tab. 1. Złoża węgla kamiennego z metanem jako kopaliną towarzyszącą
Nazwa i numer
złoża
Anna (376)
Anna - 1
b)
(16500)
Marcel (377)
Rydułtowy (378)
kopalina
stan zagospodarowania
eksploatacja zakończona
w kwietniu 2012 r.
węgiel kamienny
węgiel kamienny
metan pokładów węgla
e)
węgiel kamienny
e)
Metan pokładów węgla
węgiel kamienny
metan pokładów węgla
14
e)
udokumentowane
eksploatowane
eksploatowane
a)
zasoby geologiczne
a)
bilansowe
22 440 tys. t
1 790 tys. t
4,70 mln m
3
247 635 tys. t
3
111,54 mln m
184 626 tys. t
311,50 mln m
3
b)
objaśnienia:
- zasoby całego złoża, w przypadku metanu pokładów węgla - zasoby wydobywalne bilansowe,
– złoże
udokumentowane w 2012 r., wyodrębnione ze złoża Anna, którego pozostała część została udokumentowana w Dodatku nr 5
do dokumentacji geologicznej (złoże nie jest zamieszczone w wykazie złóż węgla kamiennego w Bilansie zasobów kopalin
e)
według stanu na 31.XII.2012 r.), - kopalina towarzysząca pokładom węgla kamiennego
źródło: Bilans zasobów kopalin w Polsce według stanu na 31.XII.2012 r., PIG, Warszawa 2013, uzupełniony o informację
o złożu „Anna - 1” oraz stanie zagospodarowania złoża Anna
Złoże „Rydułtowy” zalega pod prawie całym obszarem miasta. Zasoby przemysłowe węgla
kamiennego wynoszą 92 770 tys. ton, natomiast zasoby operatywne (58 281 tys. ton) wyznaczają
niespełna 30. letni okres możliwej dalszej eksploatacji złoża. Zasoby metanu (71,10 mln m3 zasobów
przemysłowych) udokumentowano dodatkiem nr 3 do dokumentacji geologicznej złoża w 2005 r.
W złożu „Anna”, według Dodatku nr 5 do dokumentacji geologicznej złoża, pozostało nieco ponad
3
22 412 tys. ton zasobów bilansowych węgla kamiennego oraz 46,27 mln m zasobów geologicznych
metanu jako kopaliny towarzyszącej - poniżej minimum określonego kryteriami bilansowości złóż
14
w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. z 2011 r. Nr 163, poz. 981, z późn. zm.) w miejsce
dotychczasowego podziału kopalin na podstawowe i pospolite wprowadzono podział według prawa własności. Wyróżnia się
kopaliny, których złoża podlegają prawu własności górniczej, przysługującemu Skarbowi Państwa oraz pozostałe kopaliny,
których złoża są objęte prawem własności nieruchomości gruntowej. Złoża podlegające własności górniczej obejmują kopaliny
mające kluczowe znaczenie gospodarcze (m.in.: złoża węgla kamiennego i metanu pokładów węgla)
10
(według stanu na 30.04.2012 r.). Tylko niewielkie fragmenty tego złoża znajdują się pod południową
częścią Rydułtów.
W 2012 r. udokumentowano złoże węgla kamiennego i metanu jako kopaliny towarzyszącej
„Anna - 1”, wydzielając część pokładu 713/1-2 ze złoża „Anna”. Zasoby geologiczne bilansowe węgla
kamiennego (równe zasobom przemysłowym) wynoszą 1 790 tys. ton, a zasoby operatywne –
680 tys. ton. Metanu jest niewiele – 4,7 mln m3.
Złoże „Marcel” jedynie fragmentarycznie zalega pod południowo - wschodnią częścią miasta.
Zasoby przemysłowe węgla kamiennego wynoszą w nim 58 553 tys. t., zaś przemysłowe zasoby
3
metanu - 19,99 mln m .
15
Koncesje na wydobywanie kopalin ze złóż. Obszary i tereny górnicze . W obrębie Rydułtów
znajdują się części trzech obszarów górniczych (OG) i terenów górniczych (TG), ustanowionych
koncesjami na eksploatację węgla kamiennego ze złóż:
- “Rydułtowy” - w OG “Rydułtowy I” (nr w rejestrze złóż - 1/1/53), na podstawie koncesji nr 216/93
z 26.01.1994 r., udzielonej przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa
i zmienionej decyzją GK/wk/PK/3174/97 z 05.09.1997 r. oraz decyzją DGe-4771-2/10878/07/KO
z dnia 13.12.2007 r.; koncesja na wydobycie węgla kamiennego ma ważność do 31.01.2019 r.;
granica TG “Rydułtowy I” jest w obrębie miasta tożsama z granicą OG “Rydułtowy I”;
- "Anna 1" - w OG "Pszów 1" i TG "Pszów 1" na podstawie koncesji nr 5/2013 z 16.07.2013 r.,
udzielonej przez Ministra Środowiska; koncesja na wydobywanie węgla kamiennego i metanu ma
ważność do dnia 31.12.2019 r.;
- “Marcel” - w OG “Radlin I” i TG “Radlin I”, na podstawie koncesji nr 214/93 z 26.01.1994 r.,
udzielonej przez Ministra Ochrony środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa; koncesja na
wydobycie węgla kamiennego i metanu jako kopaliny towarzyszącej ma ważność do 31.01.2019 r.
Właścicielem koncesji jest obecnie Kompania Węglowa S.A. Pod obszarem Rydułtów wydobycie
ze wszystkich złóż prowadzi tylko Oddział KWK "Rydułtowy - Anna”, przekształcony od stycznia
2012 r. w jednoruchowy zakład wydobywczy z likwidowanym Ruchem „Anna”.
Do dnia 31 września 2013 r. obowiązywała koncesja nr 93/93 z 15.09.1993 r., udzielona przez
Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, zmieniona decyzjami:
BKk/PK/818/95 z 12.05.1995 r., BKk/PK/1056/96 z 12.06.1996 r. i K/wk/PK/3175/97 z 15.09.1997 r.,
na wydobycie węgla kamiennego i metanu jako kopaliny towarzyszącej ze złoża "Anna"
w OG "Pszów" z wyznaczonym TG "Pszów".
Energia odpadowa z metanu pokładów węgla i energia wód kopalnianych. Wykorzystanie
metanu pokładów węgla kamiennego jest związane z jednej strony z koniecznością zapewnienia
bezpieczeństwa prowadzenia robót górniczych, z drugiej zaś - z możliwością pozyskiwania gazu
z niekonwencjonalnych źródeł energii.
Metan ze złóż węgla kamiennego jest odprowadzany obecnie do atmosfery (ze złoża Rydułtowy
w 2012 r. w ilości 6,77 mln m3 wentylacją i 12,99 mln m3 poprzez stację odmetanowania). Potencjał
energetyczny metanu może służyć do wytworzenia energii elektrycznej i ciepła. Możliwe jest także
wykorzystanie energii wód dołowych, odprowadzanych z KWK „Rydułtowy - Anna”, jako źródła ciepła
z zastosowaniem pompy ciepła.
2.1.2.2. Pozostałe zasoby naturalne
Wody podziemne. Rydułtowy są położone poza zasięgiem Głównych Zbiorników Wód Podziemnych.
Nie występują ujęcia wód podziemnych, dla których wyznaczono strefę ochrony pośredniej. Istotne
gospodarcze znaczenie posiada jedynie poziom wodonośny w górnej części osadów karbońskich,
o znacznej wydajności. Na Mapie warunków występowania, użytkowania, zagrożenia i ochrony
zwykłych wód podziemnych Górnośląskiego Zagłębia Węglowego i jego obrzeżenia (w skali
1:100000) wydzielony został karboński Użytkowy Poziom Wód Podziemnych (UPWP) Rydułtowy CIV,
obejmujący większą (71% pow.), środkową i wschodnią część miasta (na Mapie Hydrogeologicznej
Polski w skali 1:50000, ark. Rydułtowy, granice UPWP są przesunięte o około 700 - 1000 m
w kierunku południowo - zachodnim). UPWP Rydułtowy zasilany jest z powierzchni terenu poprzez
cienką warstwę osadów czwartorzędowych w południowo - wschodniej części miasta.
15
w koncesjach na wydobywanie kopalin określa się granice obszarów i terenów górniczych, stanowiących przestrzeń,
odpowiednio, w granicach której przedsiębiorca jest uprawniony do wydobywania kopaliny i do prowadzenia robót górniczych
niezbędnych do wykonywania koncesji (art. 6 pkt 5 ustawy - Prawo geologiczne i górnicze) oraz objętą przewidywanymi
szkodliwymi wpływami tych robót (art. 6 pkt 15 cyt. ustawy)
11
Wody z poziomu użytkowego są eksploatowane ujęciem ujęcie wody pitnej i przemysłowej KWK
Rydułtowy – Anna”: wody słabo mineralizowane, po uzdatnieniu, wykorzystywane są na potrzeby
socjalno - bytowe, wody nadmiernie zasolone i przemysłowe - do celów technologicznych w kopalni,
a ich nadmiar odprowadzany jest do Nacyny. Poziom wodonośny piętra czwartorzędowego,
o miąższości do 5 m, zalegający na głębokości od 0,2 m do 20 m jest na ogół nieciągły i mało
wydajny. Wody te były ujmowane licznymi studniami kopanymi (gospodarskimi). Neogeńskie
horyzonty wodne nie mają znaczenia gospodarczego.
Wody powierzchniowe. Sieć hydrograficzna jest przeciętnie rozwinięta i silnie przekształcona. Cieki16
są niewielkie, nie stanowią elementów o znaczniejszych walorach gospodarczych lub krajobrazowych.
Potencjał ekologiczny wód jest zły - wody Nacyny są silnie zanieczyszczone, o znacznej
zawartości chlorków i siarczanów. Nie jest możliwe ich wykorzystanie do celów bytowych
i rekreacyjnych. Ze względu na warunki hydrologiczne nie istnieją możliwości wykorzystania energii
wód płynących do budowy urządzeń hydroenergetycznych.
Lasy. Rydułtowy są położone w rejonie o niskiej lesistości, cechującym się występowaniem
niewielkich i rozproszonych kompleksów leśnych. Lasy (według ewidencji gruntów) zajmują niespełna
2% powierzchnia miasta.
Lasy Skarbu Państwa w zarządzie PGL Lasy Państwowe znajdują się w zasięgu działania
Nadleśnictwa Rybnik (leśnictwo Syrynia) w Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach.
Powierzchnia gruntów zarządzanych przez PGL Lasy Państwowe wynosi 8,86 ha (w tym lasy zajmują
8,75 ha, z czego grunty zalesione – 8,34 ha). Zasady gospodarki leśnej w lasach Nadleśnictwa Rybnik
określa plan urządzania lasu na lata 2007 - 201617.
Pozostałe lasy należą w większości do osób fizycznych. Zajmują niewielkie, izolowane
powierzchnie, jedynie częściowo faktycznie zalesione (pow. 7,62 ha, w tym pow. zalesiona 6,13 ha).
Lasy komunalne obejmują dwa kompleksy o pow. 3,38 ha. Dla lasów prywatnych opracowano
inwentaryzację stanu lasu na lata 2008 – 201718.
Lasy w Rydułtowach mają znikome znaczenie gospodarcze - głównie ze względu na swą nikłą
powierzchnię; mogą być uznane za lasy ochronne (szczególnie chronione - w rozumieniu art. 15
ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tj. Dz.U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59, z późn. zm.) - z uwagi
na położenie w granicach.
Złoża kopalin objęte prawem własności nieruchomości gruntowej. W granicach miasta występuje
udokumentowane złoże piasku „Rydułtowy I”, o pow. 1,99 ha (na zachód od zlikwidowanej cegielni
przy ul. Bohaterów Warszawy) o zasobach bilansowych 320 tys. ton, eksploatowane okresowo
(zgodnie z danymi Bilansu zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce według stanu na
31.XII.2012, w latach 2010 - 2012 złoże to nie było eksploatowane).
Koncesja na eksploatację piasku ze złoża „Rydułtowy I” została udzielona przez Starostę
Wodzisławskiego decyzją WOŚ.7512-3/8795/06 z 08.06.2006 r. dla firmy Zakład Ceramiki Budowlanej
"Rydułtowy", mgr inż. Dziąćko Jerzy, z terminem ważności 31.12.2016 r. Koncesja decyzją Starostę
Wodzisławskiego WOŚ.7513-7/10 z 28.07.2010 r. przeniesiona została na rzecz spółki Zielony Śląsk
Sp. z o.o. Koncesja tworzy obszar i teren górniczy „Rydułtowy Piasek”.
Inne surowce, eksploatowane w przeszłości w Rydułtowach (gliny, gipsy, surowce skalne) nie
mają znaczenia gospodarczego. Dawne złoże iłów ceramiki budowlanej „Rydułtowy” zostało
wykreślone z bilansu zasobów kopalin i wód podziemnych.
Rolnicza przydatność gleb. Użytki rolne. Gleby w mieście charakteryzują się przeciętnymi i słabymi
walorami bonitacyjnymi. Dominują użytki rolne IV klasy (608 ha, 74% pow. użytków rolnych), głównie
grunty orne (539 ha), w tym w przewadze klasy IVb. Do relatywnie najlepszych gleb należy jedynie
nieco ponad 39 ha gruntów ornych klasy IIIb i blisko pół hektara łąk klasy III. Gleby najsłabsze (V i VI
klasy) zajmują 175 ha (21% pow. użytków rolnych). Zgodnie z ustawą z dnia 3 lutego 1995 r.
o ochronie gruntów rolnych i leśnych (tj. Dz.U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1266, z późn. zm.) gleby tych
klas nadają się do zalesienia.
16
Nacyna i Potok Rydułtowski (na odcinku powyżej ul. Jana III Sobieskiego) są wodami publicznymi, administrowanymi przez
Śląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Katowicach
17
Plan urządzania lasu dla Nadleśnictwa Rybnik sporządzony na okres od 1 stycznia 2007 r. do 31 grudnia 2016 r.,
zatwierdzony przez Ministra Środowiska decyzją DLOPiK - L - lp - 611 - 81 / 07 z dnia 11 października 2007 r. Ustalenia planu
urządzenia lasu dotyczące granic i powierzchni lasów uwzględnia się w planach miejscowych (art. 20 ust. 1 ustawy o lasach)
18
Inwentaryzacja stanu lasu: obr. ewid. Rydułtowy Dolne, pow. 4,9053 ha; obr. ewid. Radoszowy pow. 2,7212 ha - na okres
od 1 stycznia 2008 r. do 31 grudnia 2017 r., stan na 1.01.2008 r.
12
Tab. 2. Użytki rolne w podziale na klasy gleboznawcze
Rodzaj użytku rolnego
objętego klasą
gleboznawczą
grunty orne (R)
łąki trwałe (Ł)
pastwiska trwałe (Ps)
klasa gleboznawcza
powierzchnia (ha)
IIIb
IVa
IVb
V
VI
grunty orne ogółem
III
IV
V
VI
łąki trwałe ogółem
IV
V
VI
pastwiska trwałe ogółem
39,20
252,61
286,47
89,40
15,03
682,71
0,42
50,36
26,10
6,12
83,00
18,84
30,65
7,80
57,29
823,00
razem
udział (%)
5,7
37,0
42,0
13,1
2,2
100,0
0,5
60,7
31,4
7,4
100,0
32,9
53,5
13,6
100,0
-
źródło: ewidencja gruntów i budynków Miasta Rydułtowy
Rolnicza przydatność gleb jest niewielka - dominują kompleksy glebowe żytni słaby i bardzo słaby.
Użytki rolne według ewidencji gruntów stanowią przeszło połowę (55%) obszaru miasta.
Zdecydowaną większość użytków rolnych stanowią grunty orne (blisko 683 ha, 83% ich powierzchni).
Łąki i pastwiska trwałe stanowią odpowiednio 10% i 7% areału użytków rolnych.
Większość gruntów rolnych z uwagi na silną antropopresję, czynniki ekonomiczne, rozdrobnienie
areałów oraz niską przydatność do produkcji rolniczej jest nieużytkowana i znajduje się w różnych
fazach wtórnej sukcesji roślinności (faktyczna powierzchnia użytkowanych gruntów wynosi jedynie
około 244 ha). W Strategii Rozwoju Miasta Rydułtowy wskazuje się na brak należytego utrzymania
użytków rolnych, co stwarza zagrożenie pożarowe i fitosanitarne.
Produkcja rolnicza ma marginalne znaczenie; obejmuje głównie uprawy zbóż i ziemniaków. Część
gruntów rolnych jest użytkowana jako zieleń przydomowa (w tym pod uprawy warzywne) i sady,
a także jako plantacje drzew różnych gatunków. Opłacalność ekonomiczna wykorzystania gleb
do produkcji biomasy (w szczególności drewna i słomy), ze względu na jej spodziewany marginalny
potencjał energetyczny (możliwy do wykorzystania jedynie w ograniczonym zakresie w małych
i średnich kotłowniach lokalnych), jest niska. Nieco większe znaczenie może mieć w warunkach
Rydułtów wykorzystanie gleb do upraw energetycznych.
Energia wiatru i energia słoneczna. Zasoby geotermalne19. Obszar miasta cechuje się mało
korzystnymi warunkami do budowy siłowni wiatrowych ze względu na zbyt niską średnioroczną
prędkość wiatru. Instalowanie turbin wiatrowych o dużych mocach ma sens ekonomiczny jedynie
w rejonach o średniorocznej prędkości wiatru powyżej 4 m/s, natomiast w rejonie Rydułtów średnia
prędkość wiatru wynosi poniżej tej wartości.
W Rydułtowach istnieją średnio dogodne warunki do produkcji energii cieplnej z wykorzystaniem
kolektorów słonecznych. Ocenia się, że zasoby energii słonecznej w rejonie miasta sięgają
1000 kWh/m2/rok (przy założeniu pełnej sprawności przetworzenia energii promieniowania
słonecznego na energię użytkową).
Potencjał energetycznego wykorzystania energii geotermalnej jest niewielki. W rejonie Rydułtów
wody termalne występują w zbiorniku triasowym - rozpoznanym w powiecie wodzisławskim pod
względem zasobów geotermalnych (potencjał energetyczny zbiornika [zasoby eksploatacyjne] wynosi
0,08 MW [moc] i 0,76 TJ/rok [energia]). Wody zbiornika z punktu widzenia opłacalności ekonomicznej
mogą służyć jedynie m.in. do celów rekreacyjnych (baseny, pływalnie). Wykorzystanie wód do celów
grzewczych i przygotowywania ciepłej wody użytkowej wymagałoby dodatkowego źródła.
19
zagadnienia dotyczące energii wiatru, energii słonecznej i zasobów geotermalnych - na podstawie opracowania: Aktualizacja
Założeń do Planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na obszarze Gminy Rydułtowy, Fundacja na
rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii w Katowicach, Katowice, 2008
13
2.2. Walory krajobrazowe 20
Krajobraz. Północna część Rydułtów znajduje się w otulinie Parku Krajobrazowego Cysterskie
Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich, jednak zagospodarowanie na terenie miasta nie ma wpływu
na ochronę walorów parku krajobrazowego. Miasto nie znajduje się w obrębie innych form ochrony
walorów krajobrazowych.
Większość obszaru miasta reprezentuje krajobraz antropogeniczny, ukształtowany w wyniku
intensywnych, niekiedy wielokrotnych zmian w użytkowaniu terenów, a miejscami zdegradowany.
Do elementów krajobrazu relatywnie mało zmienionych zaliczyć można jedynie niewielkie fragmenty
dolin Nacyny i Potoku Gzel.
Walory krajobrazowe, w tym w aspekcie estetycznym, są przeciętne. Wpływa na to przede
wszystkim stosunkowo chaotyczny układ zabudowy, a także brak większych kompleksów leśnych
i powierzchni wodnych oraz małe zróżnicowanie innych ekosystemów. Do najbardziej wartościowych
i charakterystycznych elementów krajobrazu należy stożek nr 1 hałdy kopalnianej („Szarlota”),
szczególnie ciekawie eksponowana z ul. Raciborskiej. Istotny element krajobrazu stanowi ponadto
wyraźna skarpa doliny Potoku Rydułtowskiego z odsłonięciem piaskowców (Skałka). Lokalnie
znaczenie może mieć stosunkowo urozmaicona rzeźba terenu (głęboko wcięte dolinki i parowy
z zadrzewieniami), a w północnej części miasta - w miejscach nieprzesłoniętych przez zabudowę szerokie otwarcia widokowe na Kotlinę Raciborską.
Walory kulturowe. Walory kulturowe krajobrazu, pomimo dość dużej liczby zabytków21,
są przeciętne. Większość obiektów, z wyjątkiem krzyży pokutnych, pochodzi z drugiej połowy XIX w.
i z pierwszej połowy XX w.).
Do istotnych elementów należą wieże peryferyjnych szybów kopalnianych, murowany tunel
kolejowy o długości 727 m oraz niektóre budynki (szpital dawnej Spółki Brackiej, kościoły, Osiedle
Karola) i obiekty małej architektury sakralnej (zwłaszcza unikatowe krzyże pokutne). Na elementy te
wskazuje się także w dokumentach rangi wojewódzkiej (Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami
w województwie śląskim na lata 2010 – 2013 wymienia z terenu miasta kamienne krzyże pokutne,
a także założenie zieleni o charakterze publicznym [park szpitalny], w planie zagospodarowania
przestrzennego woj. śląskiego w części dotyczącej środowiska kulturowego i obszarów ochrony
dziedzictwa kulturowego, wśród historycznych obiektów i zespołów zabudowy związanych
z górnictwem węgla kamiennego wymienia się szyby powietrzne kopalni „Rydułtowy”).
W ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski wyznaczono w granicach miasta siedem stanowisk
archeologicznych (ślady osadnictwa średniowiecznego). Ponadto, na terenie miasta znajduje się
siedem miejsc pamięci22, wpisanych do Ewidencji grobów i cmentarzy wojennych oraz innych miejsc
pamięci województwa śląskiego, prowadzonej przez Wydział Spraw Obywatelskich i Cudzoziemców
Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach (znaki pamięci [tablice, pomniki, obeliski]
upamiętniające zdarzenia lub postaci historyczne oraz groby wojenne).
3. Stan ochrony zasobów przyrodniczych i walorów krajobrazu
3.1. Ochrona przyrody
W Rydułtowach twory i składniki przyrody są chronione na mocy ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r.
o ochronie przyrody (tj. Dz.U. z 2013 r. poz. 627, z późn. zm.) w formie pomników przyrody
i stanowiska dokumentacyjnego - na podstawie uchwał Rady Miasta, a także na zasadzie ogólnej w formie ochrony gatunkowej roślin, zwierząt i grzybów. Część miasta znajduje się w otulinie parku
krajobrazowego.
Pomniki przyrody. Ochronie w formie pomników przyrody podlega siedem drzew czterech gatunków
(buk pospolity, dąb szypułkowy, lipa drobnolistna, klon zwyczajny) na podstawie Uchwały
Nr XXIII/193/2000 Rady Miasta Rydułtowy z dnia 27 października 2000 r., z póżn. zm.
20
walory krajobrazowe obejmują wartości ekologiczne, estetyczne lub kulturowe obszaru oraz związane z nim rzeźbę terenu,
twory i składniki przyrody, ukształtowane przez siły przyrody lub działalność człowieka (art. 5 pkt 23 ustawy o ochronie
przyrody); walory krajobrazowe chroni się ustanawiając m.in. park krajobrazowy lub obszar chronionego krajobrazu, bądź park
kulturowy (na podstawie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami)
21
występują zróżnicowane rodzajowo zabytki: budynki mieszkalne, mieszkalno - usługowe i usługowe (użyteczności
publicznej), w tym kościoły, zabytki techniki (obiekty produkcyjne, w tym związane z górnictwem węgla kamiennego oraz
specyficzne - tunel kolejowy i hałda stożkowa nr 1 [Szarlota]), obiekty małej architektury sakralnej (krzyże przydrożne, głównie
kamienne, figury i kaplice) oraz cmentarze (czynne i zamknięte)
22
stanowiące jeden z rodzajów dóbr kultury współczesnej (niebędące zabytkami dobra kultury, takie jak pomniki, miejsca
pamięci, budynki, ich wnętrza i detale, zespoły budynków, założenia urbanistyczne i krajobrazowe, będące uznanym dorobkiem
współcześnie żyjących pokoleń, jeżeli cechuje je wysoka wartość artystyczna lub historyczna [art. 2 pkt 10 ustawy o planowaniu
i zagospodarowaniu przestrzennym])
14
Wokół drzew utworzono otulinę równą rozpiętości korony. W obrębie tej otuliny wprowadzono
następujące zakazy: (i) wysypywania, wylewania, składowania i zakopywania odpadów i związków
chemicznych, (ii) niszczenia gleby i zmiany sposobu użytkowania, (iii) palenia ognisk, (iv) zmiany
stosunków wodnych, (v) instalowania urządzeń infrastruktury technicznej i tablic ogłoszeniowych.
Tab. 3. Pomniki przyrody
Gatunek (nazwa polska)
buk pospolity
buk pospolity
buk pospolity
dąb szypułkowy
dąb szypułkowy
lipa drobnolistna
klon zwyczajny
lokalizacja
obwód (cm)
325
425
400
340
330
387
330
adres
Osiedle Karola
obok tunelu kolejowego
obok tunelu kolejowego
ul. O. Augustyna Kordeckiego 78, Radoszowska 130
ul. Kazimierza Przerwy-Tetmajera
ul. Ofiar Terroru 47
ul. Romualda Traugutta 267
działka
390/24
439/37
439/37
2301/19
2267/6
2423/354
3723/53
źródło: Uchwała Nr XXIII/193/2000 Rady Miasta Rydułtowy z dnia 27 października 2000 r. w sprawie w sprawie objęcia ochrona
prawną przyrody ożywionej na terenie Miasta Rydułtowy, z późn. zm.
Wobec 12 drzew objętych w 2000 r. ochroną (7 sztuk wierzby kruchej w rejonie północnego wylotu
tunelu, 3 sztuki wierzby białej [ul. Gabriela Narutowicza 77, ul. Krzyżkowicka 62c], lipa drobnolistna
[ul. Radoszowska 3], jesion wyniosły [ul. Krzyżkowicka 62c]), ochronę tę zniesiono w wyniku utraty
wartości przyrodniczej tych drzew, w szczególności na skutek pogarszającej się kondycji zdrowotnej
(Uchwały Rady Miasta Nr XIX/143/04 z dnia 29 marca 2004 r., XLII/335/05 z dnia 28 listopada 2005 r.
i XIX/152/08 z dnia 13 marca 2008 r.)23.
Stanowisko dokumentacyjne „Skałka”. Ochronie w formie stanowiska dokumentacyjnego podlega,
z uwagi na walory naukowe i dydaktyczne, jako interesująca forma geologiczna, wychodnia
piaskowców karbońskich paralitycznych należących do warstw porębskich (działka nr 1189/30, k.m. 3,
obręb Rydułtowy Górne w rejonie ul. Skalnej i Ofiar Terroru [„powyżej Osiedla”]) - na podstawie
Uchwały Nr XXXVII/325/2002 Rady Miasta Rydułtowy z dnia 25 stycznia 2002 r. [Dz. Urz. Woj. Śl.
Nr 18/02, poz. 571]). Zgodnie z uzasadnieniem do cyt. uchwały, odsłonięcie, o pow. 0,0456 ha, ma
plan owalny o długości około 80 m oraz wysokości skarpy 6 - 8 m; częściowo jest porośnięte. Najlepiej
odsłonięty profil, o miąższości 4,5 m oraz długości odsłonięcia około 10 m, znajduje się w części
wschodniej. W części zachodniej występuje kilka odosobnionych mniejszych odsłonięć w szczytowej
części skarpy o miąższości do 2 m. Na obszarze objętym ochroną obowiązują następujące zakazy:
(i) niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu (dokonywania zmian naturalnie
wykształconych form erozyjnych), (ii) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę
terenu, (iii) uszkadzania lub zanieczyszczania gleby, (iv) wysypywania, zakopywania i wylewania
odpadów lub innych nieczystości oraz zaśmiecania obiektu i terenu wokół niego.
Otulina parku krajobrazowego. Północna część miasta (na północ od ul. Raciborskiej), o pow.
252 ha, leży w otulinie Parku Krajobrazowego Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich24.
Najmniejsza odległość granicy miasta od granicy parku krajobrazowego wynosi 3 km.
Ustawa o ochronie przyrody nie przewiduje możliwości wprowadzania w otulinie parku
krajobrazowego zakazów, o których mowa w art. 17 tej ustawy, także plan ochrony, sporządzany dla
parku krajobrazowego nie obejmuje otuliny parku.
W opinii Biura Zarządu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego w Rudach
(Ldz. 63/OkiDK/MN/401-1/12 z 02.03.2012 r.) przedsięwzięcia na terenie miasta nie naruszą wartości
przyrodniczych, historycznych i kulturowych oraz walorów krajobrazowych obszaru objętego ochroną
prawną.
Aktualnie, Zarząd Województwa Śląskiego przyjął (Uchwała Nr 1961/280/IV/2013 z dnia
30.09.2013 r.) projekt uchwały Sejmiku Województwa Śląskiego w sprawie Parku Krajobrazowego
23
w uzasadnieniu do Uchwały Nr XLII/335/05 Rady Miasta z dnia 28 listopada 2005 r., znoszącej niektóre pomniki przyrody,
stwierdzono, że: „z uwagi na zły stan zdrowotny 7 drzew (lip kruchych) rosnących przy pomniku J. Dembczyka wzdłuż drogi
(boczna ul. Raciborskiej) zlecono ekspertyzę dendrologiczną, której celem było podjęcie decyzji o dalszym utrzymaniu drzew
jako pomników przyrody lub zdjęcia ochrony pomnikowej z drzew. Według rzeczoznawcy drzewa znajdują się w bardzo złym
stanie zdrowotnym bez rokowań na skuteczne poprawienie tego stanu. Zły stan techniczny zagraża bezpieczeństwu
w sąsiedztwie drzew. Zasadnym jest zdjęcie ochrony z drzew uznanych za pomniki przyrody i traktowanie ich jako pozostałe
drzewa stanowiące zadrzewienia przydrożne”
24
otulina - strefa ochronna granicząca z formą ochrony przyrody, wyznaczona indywidualnie dla formy ochrony przyrody w celu
zabezpieczenia przed zagrożeniami zewnętrznymi wynikającymi z działalności człowieka (art. 5 pkt 14 ustawy o ochronie
przyrody); park krajobrazowy został utworzony Rozporządzeniem wojewody katowickiego nr 181/93 z 23.11.1993 r. (Dz. Urz.
Woj. Kat. nr 15, poz. 130), zmienionym Rozporządzeniem nr 37/2000 wojewody śląskiego z dnia 28.09.2000 r. (Dz. Urz. Woj.
Śl. nr 35/2000, poz. 548). Dla parku krajobrazowego nie sporządzono dotychczas planu ochrony
15
Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich. Zgodnie z projektem uchwały, planowane jest
znaczne ograniczenie zasięgu otuliny parku krajobrazowego w Rydułtowach - jedynie do rejonu
północnego wylotu tunelu kolejowego (pow. 21,7 ha).
Zgodnie z §4 ust. 1 projektu uchwały, "wokół Parku Krajobrazowego wyznacza się otulinę, która obejmuje
2
obszar o powierzchni 99,867 km położony w gminach Gaszowice, Gliwice, Jejkowice, Kornowac, Rybnik,
Racibórz, Rydułtowy, Sośnicowice, Żory". Zgodnie z opisem granic otuliny Parku Krajobrazowego „Cysterskie
Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich” (załącznik nr 2 do projektu uchwały), Rydułtowy znajdują się w obrębie
"piątej części otuliny", której granica przebiega w rejonie miasta od punktu 57 położonego w Rybniku w kierunku
zachodnim północną krawędzią ul. Raciborskiej do punktu 58 położonego na jej styku z zachodnią granicą
gruntów leśnych na granicy Rybnika i Rydułtów; następnie poza Rydułtowami - "do punktu 62 położonego na
zetknięciu z granicą gmin Gaszowice i Rydułtowy" i dalej "w kierunku południowo-zachodnim, generalnie
zachodnim, południowo zachodnim przez punkt 63 do punktu 64 położonego na ul. Raciborskiej; następnie
w kierunku zachodnim ul. Raciborską do punktu 65 położonego na wysokości tunelu kolejowego następnie
do ulicy Wjazdowej i dalej tą ulicą do punktu 66 położonego na zakończeniu tej ulicy; następnie w kierunku
zachodnim do punktu 67 położonego na styku z granicą gmin Rydułtowy i Gaszowice; dalej na południowyzachód granicą gmin Rydułtowy i Gaszowice oraz granicą gmin Rydułtowy i Kornowac do punktu 68 położonego
w miejscu jej przecięcia z ulicą Raciborską (droga nr 935) między Rydułtowami a Rzuchowem; następnie
w kierunku zachodnim północną krawędzią drogi nr 935 do punktu 69 położonego w miejscu zetknięcia tej drogi
z linią kolejową relacji Racibórz Markowice – Lubomia".
Obszary proponowane do objęcia ochroną prawną. Brak jest informacji o planowanych
do ochrony składnikach przyrody w obrębie miasta. W Programie ochrony środowiska miasta
Rydułtowy wskazano na konieczność ustalenia, czy niektóre odcinki doliny Nacyny (zwłaszcza
w rejonie ul. Bohaterów Warszawy) oraz systemu dolin i parowów na południe od ul. Radoszowskiej
i na północ od ul. Raciborskiej zasługują na ochronę prawną (w formie użytków ekologicznych lub
zespołów przyrodniczo - krajobrazowych).
Ochrona gatunkowa. Zgodnie z art. 48 ustawy o ochronie przyrody, ochrona gatunkowa25 obejmuje
okazy gatunków oraz siedliska i ostoje roślin, zwierząt i grzybów. Lista gatunków chronionych została
ustalona przez Ministra Środowiska w przepisach wykonawczych. Dla ochrony gatunków oraz siedlisk
i ostoi mogą być ustalane strefy ochrony (w Rydułtowach brak jest takich stref).
3.2. Ochrona walorów krajobrazu - zabytki
Zabytki w Rydułtowach chronione są w formie wpisu do rejestru zabytków i ewidencji zabytków
oraz na podstawie ustaleń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (strefy ochrony
konserwatorskiej). W rejestrze zabytków woj. śląskiego znajdują się cztery obiekty: dwa związane
z górnictwem węgla kamiennego, zespół budynków szpitala oraz jeden z dwóch zachowanych na
terenie miasta krzyży pokutnych. Dla budynku wagi i budynków szpitala ustanowiono strefy ochrony
konserwatorskiej.
Tab. 4. Zabytki w rejestrze zabytków
Obiekt
adres (ulica)
nr rejestru
rejestr zabytków „A”
a)
budynek wagi
Leona
1319/84
b)
zespół szybu wentylacyjnego
Pietrzkowicka 34 1320/84
c)
zespół budynków na terenie szpitala Plebiscytowa 47 A/1445/91
pawilon główny, budynek interny I,
budynek interny II i III, kostnica
rejestr zabytków „B”
d)
krzyż pokutny
Plebiscytowa 9
B/215/11
kolumna z figurą Najświętszej Marii
e)
Panny oraz krzyż Męki Pańskiej
Ofiar Terroru,
B/239/12
Św. Maksymiliana
Kolbe
nr i data decyzji o wpisie do rejestru
Kl. III 5348/258/84 z 13 lutego 1984 r.
Kl.III 5349/259/84 z 21 lutego 1984 r.
PSOZ-53400/R/109/2/91
z 30 grudnia 1991 r.
K-RD.5131.12.2011.KL ID 262
z 21 października 2011 r.
K-RD.5131.19.2012.KL ID 2622
z 12 listopada 2012 r.
a) budynek wagi KWK „Rydułtowy – Anna” z około 1906 r., nr dz. 348/5, granica ochrony konserwatorskiej
obejmuje obiekt wraz z najbliższym otoczeniem (ze względów widokowych) - wpisany do rejestru ze względu na
wybitne walory architektoniczne, jako reprezentatywny przykład architektury przemysłowej początków XX w.,
cenny dla poznania naukowego i historii kultury;
25
ochrona gatunkowa ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występujących na terenie kraju
lub innych państw członkowskich Unii Europejskiej rzadkich, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych
wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie przepisów umów międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest
stroną, gatunków roślin, zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk i ostoi, a także zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej
16
b) zespół szybu wentylacyjnego – szyb powietrzny III (d. szyb „Dicke”) KWK „Rydułtowy - Anna” (wieża szybu,
budynek maszynowni wyciągowej i rozdzielni elektrycznej, budynek warsztatu) z lat 1910 – 1920, nr dz. 710/36,
711/37, 308/36 – w granicach obejmujących założenie wraz z najbliższym otoczeniem; wpisany do rejestru
ze względu na walory architektoniczne, (reprezentatywny przykład architektury przemysłowej 1 ćw. XX wieku na
Górnym Śląsku), walory krajobrazowe, cenny dla poznania naukowego i dla historii kultury;
c) zespół budynków szpitala (dawny Szpital Spółki Brackiej): pawilon główny, budynek Interny (I Oddział),
budynek Interny (II i III Oddział), kostnica - z lat 1898 – 1914 w stylu wczesnego modernizmu, nr dz. 893/14,
650/14, 692/15, 829/7, 745/8, 830/8 – w granicach obejmujących budynki wraz z otoczeniem zieleni; wpisany
do rejestru ze względu na znaczne walory estetyczne budynków i ich wartość historyczną (harmonijnie powiązana
zabudowa, rzadka w tej grupie obiektów w skali regionu i kraju);
d) krzyż pokutny z 1628 r., ul. Plebiscytowa, nr dz. 1133/164 na terenie przykościelnym, pomiędzy domem
parafialnym a kościołem p.w. św. Jerzego, wpisany do rejestru ze względu na cenny przykład tzw. krzyża
pokutnego (forma ekspiacji za popełnione morderstwo); zachowanie i prawna ochrona krzyża ze względu na jego
walory historyczne i artystyczne leży w interesie społeczeństwa i kultury regionu jako świadectwo dziedzictwa
kulturowego i tradycji religijnej Rydułtów;
e) kolumna z figurą Najświętszej Marii Panny oraz krzyż Męki Pańskiej z około 1860 r., dz. 478/163 – przy
ul. Ofiar Terroru i Św. Maksymiliana Kolbe w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła p.w. św. Jerzego, stanowią
zespół będący pozostałością otoczenia rozebranego drewnianego kościoła, dobrze eksponowany w krajobrazie,
są świadectwem wysokiego poziomu wykonawstwa śląskich warsztatów rzeźbiarskich, wpisane do rejestru
zabytków ze względu na duże walory artystyczne i historyczne, a ich zachowanie i ochrona leży w interesie
społeczeństwa jako cennych obiektów małej architektury sakralnej, jako świadectwo dziedzictwa kulturowego
i tradycji religijnej Rydułtów.
Zabytki w ewidencji zabytków. Miasto nie posiada dotychczas gminnego programu opieki nad
zabytkami, o którym mowa w art. 87 ust. 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece
nad zabytkami (Dz.U. Nr 162, poz. 1568, z późn. zm.)26.
Gminna Ewidencja Zabytków Miasta Rydułtowy, sporządzona w formie zbioru kart adresowych,
została przyjęta Zarządzeniem Nr 178.UR.P.2013 Burmistrza Miasta Rydułtowy z dnia 19 sierpnia
2013 r. Gminna ewidencja zabytków (art. 22 ust. 4 cyt. ustawy) została sporządzona w porozumieniu
ze Śląskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków (m.in. pismo K-Nr.5140.25.2.2011.2012.MŁ
z 14 marca 2012 r. oraz pismo K-PT.5140.12.2012.RW z 5 czerwca 2012 r. [w sprawie włączenia
do gminnej ewidencji zabytków stożka nr 1 hałdy kopalnianej przy KWK „Rydułtowy – Anna”]). Gminna
ewidencja zabytków zawiera 96 obiektów lub zespołów obiektów (w tym także wpisanych do rejestru
zabytków), zamieszczonych w załączniku 1.
Ochrona zabytków w planach miejscowych. W miejscowych planach zagospodarowania
przestrzennego strefami ochrony konserwatorskiej objęto: (i) założenie kościoła p.w. św. Jerzego
z budynkiem klasztoru ss. Służebniczek i dawnym cmentarzem przy kościele, (ii) śródmiejską część
Rydułtów, (iii) zabudowę usługową i mieszkaniową w rejonie dworca kolejowego, (iv) zespół zabudowy
mieszkaniowej i mieszkaniowo-usługowej przy ul. Obywatelskiej, (v) Osiedle Karola, (vi) założenie
kościoła p.w. św. Jacka, (vii) zespół obiektów przemysłowych KWK „Rydułtowy – Anna”, (viii) rejon
starej hałdy przy szybie „Leon II” KWK „Rydułtowy – Anna” (strefa ochrony krajobrazu kulturowego).
Ustalono także ochronę stanowisk archeologicznych, wyznaczając strefy ochrony obejmujące
teren o promieniu 40 m od środka stanowiska.
4. Jakość i zagrożenia środowiska
Jakość wód. Gospodarka ściekowa.
Wody podziemne. Badania jakości wód podziemnych w ramach monitoringu państwowego nie są
prowadzone na obszarze miasta. Biorąc pod uwagę jakość wód powierzchniowych można przyjąć,
że pierwszy poziom wodonośny jest zanieczyszczony co najmniej lokalnie. Zanieczyszczenia wód
pochodzą ze ścieków komunalnych, związków ługowanych z hałd, a w pewnym stopniu także
ze źródeł komunikacyjnych i rolniczych. Program ochrony środowiska miasta Rydułtowy przewiduje
konieczność inwentaryzacji studni kopanych i ich zabezpieczenie przed zanieczyszczeniem.
26
ochrona zabytków oznacza działania podejmowane przez organy administracji publicznej, mające na celu m.in.: zapewnienie
warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie
i utrzymanie; zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków; kontrolę stanu zachowania
i przeznaczenia zabytków oraz uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy
kształtowaniu środowiska; opieka nad zabytkiem odnosi się do działań podejmowanych przez jego właściciela lub posiadacza
polegających m.in. na zapewnieniu warunków: prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy
zabytku; zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie oraz korzystania z zabytku w sposób
zapewniający trwałe zachowanie jego wartości
17
Dla części Użytkowego Poziomu Wód Podziemnych (UPWP) Rydułtowy CIV, obejmującej
wschodni fragment miasta, określono średni stopień zagrożenia wód (czas pionowej migracji
zanieczyszczeń z powierzchni do poziomu wodonośnego wynosi 5 - 25 lat), z uwagi na lokalne
bezpośrednie zaleganie na utworach karbońskich osadów czwartorzędowych (według danych KWK
„Rydułtowy – Anna”, jedynie w rejonie szybu Szmidt możliwa jest bezpośrednia infiltracja wód
opadowych do wód UPWP). W zachodniej części miasta izolacja nieprzepuszczalnymi iłami
neogeńskimi redukuje potencjalne zagrożenie do stopnia bardzo niskiego (czas przenikania
zanieczyszczeń do poziomu wodonośnego wynosi ponad 100 lat).
Wody powierzchniowe. Wody Nacyny są silnie zanieczyszczone ściekami komunalnymi
i przemysłowymi oraz odciekami z hałd o znacznej zawartości chlorków i siarczanów, wodami
wymywanymi ze składowiska odpadów pogórniczych, zasolonymi wodami z odwodnienia kopalni oraz
wodami deszczowymi27.
Reżim hydrologiczny Nacyny jest silnie zaburzony na skutek zrzutów wód dołowych.
Niewykorzystane wody słodkie i wody zasolone, pochodzące z części macierzystej kopalni oraz
dopływające ze zlikwidowanego Ruchu „Rymer”, byłego Ruchu „Ignacy” i Ruchu „Anna” w likwidacji,
są zrzucane (po oczyszczeniu z zawiesiny w osadnikach) do rzeki w km 13+900. Po przekierowaniu
wód dołowych z likwidowanego Ruchu „Anna” ilość wód wprowadzanych do Nacyny wzrosła
z niespełna 17 000 m3/d do około 18 000 m3/d (średnia zawartość chlorków w zrzucanych wodach
zwiększy się z 7000 mg/dm3 do 8500 mg/dm3, natomiast zawartość siarczanów pozostanie na
3
poziomie 1800 mg/dm ). W 2010 i 2011 r. stężenia chlorków w wodach cieku mieściły się w przedziale
3
3
odpowiednio: 4716,0 - 5724mg/dm i 4666,0 - 6424 mg/dm . Stężenia siarczanów w 2010 r. mieściły
3
się w przedziale 765 - 1140 mg/ dm , a w 2011 r. - od 835 do 1120 mg/dm3.
Nie zrealizowano planów odprowadzania zasolonych wód dołowych do kolektora „Olza”, co miało
zapewnić obniżenie stężeń substancji specyficznych dla górnictwa węglowego w wodach Nacyny
do poziomu wymaganego przepisami prawa.
Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków. Rydułtowy należą do gmin, w których występują
największe ilości ścieków w przeliczeniu na jednostkę powierzchni w skali województwa (ponad
300 dam3/km).
Jedynie część miasta jest położona w Aglomeracji28 Rydułtowy, wyznaczonej Uchwałą
Nr III/43/10/2009 Sejmiku Województwa Śląskiego z dnia 21 października 2009 r. (Dz. Urz. Woj. Śl.
2010.11.173 z 26.01.2010 r.) - zgodnie z Uchwałą Nr XXXV/317/09 Rady Miasta Rydułtowy z dnia
28 września 2009 r. i zamieszczonej w wykazie aglomeracji w Krajowym Programie Oczyszczania
Ścieków Komunalnych (Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 5 kwietnia 2011 r. w sprawie
ogłoszenia aktualizacji krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych [M.P. Nr 62,
poz. 589]). Aglomeracja, o równoważnej liczbie mieszkańców 18 005 RLM, z oczyszczalnią ścieków
komunalnych przy ulicy Obywatelskiej29, obejmuje miejscowości: Rydułtowy, Radlik, Orłowiec,
Radoszowy (niewielką część), Buńczowiec, Karol, Na Wzgórzu i Skała oraz fragment miasta Radlin
(liczba mieszkańców aglomeracji – 14992, w tym w Radlinie – 31 osób)30.
Tylko część miasta jest objęta systemem zbiorczej kanalizacji sanitarnej, z którego korzysta
10692 osób (około 50% mieszkańców miasta). W obrębie aglomeracji planuje się budowę nowych
sieci kanalizacyjnych, co pozwoli na podłączenie do kanalizacji zbiorczej kolejnych 4300 osób.
Na terenach nieskanalizowanych ścieki są gromadzone w zbiornikach bezodpływowych (około
1,2 tys. zbiorników w mieście) i wywożone do oczyszczalni ścieków lub oczyszczane w przydomowych
oczyszczalniach ścieków, bądź odprowadzane są bezpośrednio do gruntu i cieków31.
27
jakość wód Nacyny (poniżej stanu dobrego) jest badana w ramach monitoringu państwowego jedynie w punkcie pomiarowym
przy jej ujściu do Rudy w Rybniku
28
aglomeracja - teren, na którym zaludnienie lub działalność gospodarcza są wystarczająco skoncentrowane, aby ścieki
komunalne były zbierane i przekazywane do oczyszczalni ścieków komunalnych; aglomeracje o równoważnej liczbie
mieszkańców powyżej 2 000 powinny być wyposażone w systemy kanalizacji zbiorczej dla ścieków komunalnych, zakończone
oczyszczalniami ścieków, zgodnie z ustaleniami krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych (art. 43 ustawy z dnia
18 lipca 2001 r. – Prawo wodne)
29
2
oczyszczalnia o przepustowości 3995 m /d, mechaniczno - biologiczna z podwyższonym usuwaniem biogenów,
zmodernizowana i rozbudowana w latach 2005 – 2007
30
pierwotnie („Koncepcja gospodarki ściekowej miasta Rydułtowy”, 2003 r.) przewidywano budowę systemu pompowni ścieków
i przerzut ścieków na oczyszczalnię z całego miasta oraz części Radlina i Pszowa (przepompownia „Głożyny”)
31
Regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie miasta Rydułtowy (Uchwała Nr XLVII/371/06 Rady Miasta Rydułtowy
z dnia 24 kwietnia 2006 r.) przewiduje, że w przypadku braku kanalizacji sanitarnej oraz gdy budowa sieci kanalizacyjnej jest
technicznie i ekonomicznie nieuzasadniona, należy wyposażyć nieruchomość w bezodpływowy zbiornik nieczystości ciekłych
lub przydomową oczyszczalnię ścieków bytowych spełniającą wymogi techniczne i ekologiczne. Zabrania się wylewania
nieczystości ciekłych na tereny ogrodów przydomowych, do rowów przydrożnych, zbiorników wodnych i do kanalizacji
deszczowej. Mycie pojazdów samochodowych poza myjniami jest możliwe pod warunkiem, że ścieki odprowadzane będą
do kanalizacji lub zbiorników bezodpływowych po przejściu przez osadnik
18
W części miasta położonej ze względów technicznych i ekonomicznych poza aglomeracją (gdzie
ustanowienie centralnego systemu zbierania i oczyszczania ścieków nie jest uzasadnione technicznie
i ekonomicznie, m.in. bogata rzeźba terenu niekorzystnie wpływa na możliwości budowy grawitacyjnej
sieci kanalizacji) przewiduje się budowę przydomowych biologicznych oczyszczalni ścieków (Uchwała
Nr 23.162.2012 Rady Miasta Rydułtowy z dnia 21 czerwca 2012 r.)32.
Brak jest rozwiniętego systemu kanalizacji deszczowej, co wywołuje problemy na oczyszczalni
ścieków (obciążenie oczyszczalni wynosi tylko 50%), a w okresach deszczowych zwiększa zagrożenie
powodziowe.
Skażenie gleb. Gospodarka odpadami
Skażenie gleb. Według badań z 2003 r., nie występują ponadnormatywne skażenia gleb metalami
ciężkimi (brak przekroczeń dopuszczalnych zawartości ołowiu, kadmu, cynku, chromu, niklu i miedzi).
Zgodnie z klasyfikacją Instytutu Ekologii Terenów Uprzemysłowionych, grunty rolne należą
w Rydułtowach do kategorii A (możliwość uprawy wszystkich roślin jadalnych i paszowych).
Gospodarka odpadami komunalnymi. W Rydułtowach wytwarza się rocznie około 7 tys. ton
odpadów (bez odpadów wydobywczych), w tym około 5,8 ton odpadów niebezpiecznych. Miasto nie
posiada własnego składowiska odpadów komunalnych. Zmieszane odpady komunalne są wywożone
na składowiska w Jastrzębiu-Zdroju i Knurowie. Gminny Punkt Zbiórki Odpadów Niebezpiecznych
(głównie zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne) jest zlokalizowany przy ul. Raciborskiej 150.
W Rydułtowach działają instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów innych niż
niebezpieczne, związane z produkcją kruszyw i betonu (ul. Leona 2, Bohaterów Warszawy 152d,
Adama Mickiewicza 9) oraz z oczyszczaniem ścieków (ul. Obywatelska 97).
Zgodnie z Regulaminem utrzymania czystości i porządku na terenie miasta Rydułtowy, właściciele
nieruchomości mają obowiązek wyposażenia ich w dostateczną liczbę pojemników na odpady
komunalne o określonej minimalnej pojemności33 oraz prowadzenia selektywnego zbierania
opakowań (ze szkła, papieru i tektury, z tworzyw sztucznych, z metali), odpadów niebezpiecznych,
biodegradowalnych i wielkogabarytowych.
Realizuje się Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu miasta Rydułtowy
(Uchwała Nr 17.127.2012 Rady Miasta Rydułtowy z dnia 19 stycznia 2012 r.). Celem programu jest
usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest z terenu miasta do 2032 r., zgodnie
z „Programem Oczyszczania Kraju z Azbestu”. Ilość materiałów zawierających azbest na terenie
Rydułtów szacuje się na 133 573 Mg (głównie płyty azbestowo-cementowe, stanowiące pokrycie
dachowe w budynkach mieszkalnych i gospodarczych). Dotychczas (lata 2003 - 2010) usunięto
370,29 Mg azbestu.
Gospodarka odpadami wydobywczymi. Zgodnie z decyzją Nr 478 Marszałka Województwa
Śląskiego z 17 lutego 2012 r. (OS/2012, OS.GO.7240/14/12), zatwierdzającą Program gospodarki
odpadami wydobywczymi dla Kompanii Węglowej SA Oddział KWK „Rydułtowy - Anna” Ruch I,
kopalnia ta nie ma własnego obiektu unieszkodliwiania odpadów wydobywczych.
Przedsiębiorca górniczy przewiduje rocznie wytworzenie 500000,00 Mg odpadów wydobywczych
o kodzie 01 04 12 (odpady powstające przy płukaniu i oczyszczaniu w procesie wzbogacania węgla
w zakładzie przeróbczym). Wytwarzane odpady wydobywcze mają być przekazywane do odzysku
firmom zewnętrznym posiadającym stosowne zezwolenia w zakresie gospodarowania tymi odpadami.
Przewiduje się przystosowanie zakładu przeróbczego do produkcji kruszyw oraz uruchomienie
instalacji do produkcji mieszanek kruszywowo - spoiwowych w celu nadania odzyskiwanym odpadom
cech materiału budowlanego. Na południe od dawnego składowiska odpadów wydobywczych
przewiduje się budowę budowli ziemnej z mas skalnych powstających w wyniku bieżącej eksploatacji
węgla oraz przebudowę starej hałdy (z wykorzystaniem instalacji do odzysku odpadów).
Jakość powietrza atmosferycznego. Jakość powietrza jest niska. Rydułtowy ze względu na jakość
powietrza należą do strefy raciborsko - wodzisławskiej, graniczącej z Aglomeracją Rybnicko Jastrzębską. Obszary te stanowią strefy C, dla których wystąpiły przekroczenia stężeń (poziomów
32
Program budowy przydomowych oczyszczalni ścieków (zespół urządzeń oczyszczających ścieki bytowo-gospodarcze
i odprowadzających je w stanie oczyszczonym do gruntu lub wód powierzchniowych) będzie realizowany na terenach, na
których nie ma możliwości podłączenia do istniejącego zbiorczego systemu kanalizacyjnego lub przed 2020 r. system ten nie
zostanie wykonany
33
3
3
110 dm - w budynkach, w których mieszka od 1 do 5 osób, 240 dm - w budynkach, w których zamieszkuje od 6 do 20 osób
3
oraz w przedsiębiorstwach (w miejscu prowadzenia działalności), 1100 dm - w budynkach, w których zamieszkuje powyżej
20 osób. Na terenach przeznaczonych do użytku publicznego (chodniki, parki, place i przystanki), odpady komunalne powinny
3
być zbierane w koszach o minimalnej pojemności 10 dm
19
dopuszczalnych i docelowych) pyłu zawieszonego PM10 i benzo(a)pirenu, wymagające opracowania
programu ochrony powietrza34.
35
Główną przyczyną wystąpienia przekroczeń jest emisja niska , zwłaszcza w sezonie grzewczym
(poziom stężeń zależy od warunków pogodowych, pory roku i warunków topograficznych). Udział
emisji wysokiej, głównie ze źródeł usytuowanych w okolicy miasta, w emisji całkowitej substancji
szkodliwych wynosi około 5%. Na wielkość stężenia zanieczyszczeń w powietrzu wpływ ma również
ruch drogowy (natężenie ruchu, rodzaj samochodów i jakość paliwa, stan techniczny dróg) oraz
zwartość zabudowy, ograniczająca możliwość wymiany mas powietrza.
Działania w ramach Programu ochrony powietrza mają na celu redukcję przede wszystkim niskiej
emisji (Program Ograniczenia Niskiej Emisji36 - zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło poprzez
termomodernizację budynków, podłączenie do sieci cieplnej, wymiana kotłów węglowych o niskiej
sprawności na nowoczesne kotły węglowe, gazowe lub olejowe oraz ogrzewanie elektryczne).
37
Hałas. Zasadniczym liniowym źródłem hałasu jest ruch drogowy - na drodze wojewódzkiej
(ul. Raciborska), na większości dróg powiatowych oraz na drogach gminnych o dużym natężeniu
ruchu; wpływ na emisję hałasu ma również zły stan techniczny nawierzchni ulic. Brak jest danych
określających wielkość emisji hałasu drogowego w mieście, biorąc jednak pod uwagę wielkość
natężenia ruchu drogowego38, można wnosić, że przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu
występują co najmniej wzdłuż ul. Raciborskiej oraz w rejonach ważniejszych skrzyżowań innych
głównych ulic. Hałas wywołany ruchem kolejowym może mieć znaczenie w rejonie bocznicy KWK
„Rydułtowy – Anna”, gdzie kumuluje się z hałasem z instalacji przemysłowych. Innym źródłem
uciążliwości akustycznej może być hałas linii elektroenergetycznych wysokiego napięcia (uciążliwe
dźwięki o częstotliwości 120 Hz), jednak najbardziej dokuczliwe pod tym względem linie wysokiego
napięcia 220 kV i 400 kV nie występują w Rydułtowach.
34
zgodnie z ustawą - Prawo ochrony środowiska przygotowanie i zrealizowanie Programu ochrony powietrza wymagane jest
dla stref, w których stwierdzono przekroczenia poziomów dopuszczalnych lub docelowych choćby jednej substancji, spośród
określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 roku w sprawie poziomu niektórych substancji
w powietrzu (Dz.U. Nr 47, poz. 281)
35
emisja pyłów i szkodliwych gazów z licznych źródeł lokalnych o znacznym zagęszczeniu (domowe piece grzewcze i lokalne
kotłownie), z których spaliny są emitowane przez kominy niższe niż 40 m, z reguły o wysokości około 10 m; przeważający udział
niskiej emisji w całkowitej emisji zanieczyszczeń powodowany jest przez dużą energochłonność budynków, zły stan techniczny
i niską efektywność większości urządzeń, w których odbywa się spalanie paliw w celach grzewczych, jak również jakość tych
paliw (niskiej jakości węgiel oraz różnego rodzaju materiały odpadowe i odpady komunalne)
36
w mieście w latach 1998 – 2006 realizowany był program ograniczenia niskiej emisji polegający na dofinansowaniu
z Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska wymiany niskosprawnych kotłów węglowych na kotły o podwyższonej sprawności.
Od 2007 r. realizuje się Program Ograniczenia Niskiej Emisji, w ramach którego ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej dofinansuje wymiany kotłów węglowych na inne kotły: węglowe retortowe, gazowe, olejowe,
ogrzewanie elektryczne, ciepło sieciowe, pompy ciepła i inne czyste technologie (założono modernizację 350 kotłowni w ciągu
trzech lat). Program przewiduje również termomodernizację budynków. Od 2007 r. termomodernizacją objęto budynki
przedszkoli (nr 5, 6 i 7), szkół podstawowych i gimnazjów (szkoła podstawowa nr 2 i 3, dawna szkoła podstawowa nr 4,
gimnazjum nr 2, budynek Ochotniczej Straży Pożarnej przy ul. Radoszowskiej), budynek Rydułtowskiego Centrum Kultury
(ul. Strzelców Bytomskich 9A). Strategia Rozwoju Miasta Rydułtowy na lata 2000 – 2015 przewiduje poprawę jakości powietrza
poprzez realizację Programu ograniczenia niskiej emisji, utrzymanie racjonalnego udziału terenów zielonych w powierzchni
miasta, budowę ścieżek rowerowych, integrację transportu pasażerskiego kolejowego i autobusowego upowszechnienie
korzystania z publicznych środków transportu, centralizację źródeł emisji wyposażonych w wysokosprawne urządzenia
oczyszczające gazy odlotowe. Podobne działania zakłada program ochrony środowiska powiatu wodzisławskiego (pomoc
finansowa przy modernizacji systemów ogrzewania budynków mieszkalnych i ich termomodernizacji, modernizacja i rozwój sieci
ciepłowniczej oraz gazowniczej, redukcja emisji ze źródeł przemysłowych, zmniejszenie emisji metanu pokładów węgla)
37
Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku, różnicując je według rodzaju terenu (zabudowa jednorodzinna, tereny związane
ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży, domy opieki społecznej, szpitale), reguluje Rozporządzenie Ministra
Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U. Nr 120, poz. 826)
w brzmieniu ustalonym Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 r. zmieniającym rozporządzenie
w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U. z 2012 r., poz. 1109), które weszło w życie w dniu
23 października 2012 r. Zmiana rozporządzenia zwiększyła wartości dopuszczalnych poziomów hałasu generowanego przez
drogi i linie kolejowe, przy utrzymaniu norm dotyczących pozostałych obiektów i działalności będących źródłem hałasu.
Dopuszczalne równoważne poziomy dźwięku A w decybelach (dB), mające zastosowanie do prowadzenia długookresowej
polityki w zakresie ochrony przed hałasem, w odniesieniu do terenów mogących występować w Rydułtowach, wynoszą: (i) dla
emisji pochodzącej z dróg lub linii kolejowych - dla terenów zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej i związanej ze stałym lub
wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży oraz domów opieki i szpitali - 64 dB dla pory dnia i 59 dB dla pory nocnej, dla
terenów zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego oraz zagrodowej, terenów rekreacyjno wypoczynkowych i mieszkaniowo-usługowych - 68 dB dla pory dnia i 59 dB dla pory nocnej; (ii) dla pozostałych obiektów
i działalności będących źródłem hałasu - dla terenów zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej i związanej ze stałym lub
wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży oraz domów opieki i szpitali - 50 dB dla pory dnia i 40 dB dla pory nocnej; dla
pozostałych, wymienionych wyżej terenów - 55 dB dla pory dnia i 45 dB w porze nocnej
38
według pomiarów ruchu na drogach wojewódzkich w 2010 r. średni dobowy ruch pojazdów samochodowych wynosi na
drodze wojewódzkiej nr 935 (ul. Raciborska) na odcinku od Rzuchowa do granicy z Rybnikiem 6618 pojazdów (w tym 5744
samochodów osobowych i mikrobusów oraz 331 samochodów ciężarowych [oprócz lekkich dostawczych])
20
Instalacje i urządzenia KWK „Rydułtowy - Anna” generują hałas o natężeniu powodującym
przekroczenie poziomów dopuszczalnych w porze dziennej i nocnej na terenach zabudowy
mieszkaniowej przy ul. Kazimierza Przerwy-Tetmajera i Obywatelskiej. Miejscowo istotne znaczenie
mogą mieć również inne źródła hałasu przemysłowego, a także hałas związany z prowadzeniem
działalności gospodarczych wśród zabudowy mieszkaniowej, w tym zwłaszcza w zakresie napraw
samochodów39.
Uciążliwości zapachowe. Istotne uciążliwości zapachowe mogą występować w otoczeniu
oczyszczalni ścieków przy ul. Obywatelskiej. Na terenach zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej
uciążliwości takie wywoływać może hodowla i chów zwierząt. Kwestie te regulują zasady
utrzymywania zwierząt gospodarskich na terenach wyłączonych z produkcji rolniczej, zawarte
w Regulaminie utrzymania czystości i porządku na terenie miasta Rydułtowy40.
Zagrożenie promieniowaniem elektromagnetycznym. Do źródeł niejonizującego promieniowania
elektromagnetycznego należą na terenie miasta przede wszystkim liczne napowietrzne linie
elektroenergetyczne wysokiego napięcia 110 kV oraz stacja elektroenergetyczna GPZ Rydułtowy
z transformatorami 110/20 kV, a w mniejszym stopniu - także napowietrzne linie średniego napięcia
i stacje transformatorowe 20/0.4 kV oraz stacje bazowe telefonii komórkowej.
Obecnie mieście i w jego bezpośrednim otoczeniu zlokalizowanych jest kilka stacji bazowych
telefonii komórkowej41. Stacje bazowe są umieszczone w trzech punktach w środkowej części miasta:
na wieży kościoła św. Jerzego (ul. Plebiscytowa 9), na dachu budynku usługowo - mieszkalnego przy
ul. Romualda Traugutta 295 (róg ul. Gen. Józefa Bema) oraz na kominach Ciepłowni Rydułtowy.
Ponadto, stacja bazowa znajduje się na dachu szkoły przy ul. Raciborskiej 260 w Rybniku, naprzeciw
zabudowań na północno - wschodnim skraju Radoszów, a w Pszowie przy ul. Lipowej 71 – maszt
telefonii komórkowej.
W przypadku urządzeń elektroenergetycznych brak jest przepisów określających strefy ich
ponadnormatywnego oddziaływania. Mieści się ono z reguły w zakresie od kilku do kilkunastu metrów
od skrajnych przewodów. Operator sieci wnioskuje, aby w pasie o szerokości 15 metrów od skrajnych
przewodów linii wysokiego napięcia 110 kV zmiany zagospodarowania terenu projektować w oparciu
o odpowiednie normy oraz przepisy ustawy - Prawo ochrony środowiska i Rozporządzenia Ministra
Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól
elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz.U.
Nr 192, poz. 1883).
Dla urządzeń telekomunikacyjnych zasięg możliwych przekroczeń wartości dopuszczalnych jest
określany w raportach oddziaływania na środowisko. W przypadku stacji bazowych wynosi on na ogół
od 30 do 100 m w poziomie oraz od 10 do 40 m w pionie.
Zagrożenie wystąpienia powodzi. Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gliwicach
poinformował (pismo OKI-19/96/12/WSZ/4402 z 06.03.2012 r.), że obszar miasta nie znajduje się
w zasięgu wyznaczonych przez RZGW terenów zalewowych o prawdopodobieństwie przewyższenia
p=1%. Wskazano jednocześnie, że w aktualnej sytuacji prawnej, posiadane przez RZGW dane
w zakresie ochrony przed powodzią są tymczasowe i mogą ulec zmianie.
W Raporcie z wykonania wstępnej oceny ryzyka powodziowego42, Nacyna na odcinku km 0 - 13
43
(od ujścia w górę rzeki) została uznana za obszar narażony na niebezpieczeństwo powodzi ,
wskazany do opracowania map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego w I cyklu
39
zgodnie z Regulaminem utrzymania czystości i porządku na terenie miasta Rydułtowy naprawy pojazdów, poza warsztatami
samochodowymi, związane z bieżącą ich eksploatacją mogą być przeprowadzane w obrębie nieruchomości, jeżeli nie
spowodują zanieczyszczenia wód i gleby oraz uciążliwości dla sąsiednich nieruchomości
40
zakaz hodowli i przetrzymywania zwierząt gospodarskich obowiązuje na nieruchomościach w promieniu 50 m od budynków
wielorodzinnych, urzędów organów administracji, szkół i przedszkoli, placówek kulturalno - oświatowych, zakładów opieki
zdrowotnej i obiektów użyteczności publicznej; utrzymywanie zwierząt gospodarskich w zabudowie jednorodzinnej
(i zagrodowej) jest możliwe pod warunkiem przestrzegania właściwych przepisów powszechnie obowiązujących; zabrania się
jednak hodowli i chowu zwierząt gospodarskich lub futerkowych oraz hodowli zwierząt domowych w budynkach zbiorowego
2
zamieszkania oraz na posesjach prywatnych o powierzchni mniejszej niż 800 m , chyba, że zgodę na taką działalność wyrażą
najbliżsi sąsiedzi
41
ul. Leona 2: 2913 - Play UMTS2100, 2179 - Orange GSM1800 GSM900 UMTS2100, ul. Plebiscytowa 9: 50258 - T-Mobile
GSM1800 GSM900 UMTS2100, ul. Romualda Traugutta 295: 12430 - Orange GSM900), Pszów, ul. Lipowa 71: 22111 - Plus
GSM900, Nordisk CDMA420, Rybnik, ul. Raciborska 260: 22637 - Plus GSM900, UMTS2100
42
Raport z wykonania wstępnej oceny ryzyka powodziowego, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Centra Modelowania
Powodziowego w Gdyni, w Krakowie, w Poznaniu, we Wrocławiu w konsultacji z Krajowym Zarządem Gospodarki Wodnej,
grudzień 2011 r.
43
obszar, na którym istnieje znaczące ryzyko powodzi lub jest prawdopodobne wystąpienie znaczącego ryzyka powodzi (art. 9
pkt 6b ustawy – Prawo wodne)
21
planistycznym (do 22 grudnia 2013 r.), w tym - do wyznaczenia obszarów szczególnego zagrożenia
powodzią. Wskazany w Raporcie odcinek Nacyny znajduje się niemal w całości poza granicami
miasta.
Istotne zagrożenie stanowi możliwość zalania niektórych terenów w dolinach Nacyny i Potoku
Rydułtowskiego w wypadku wystąpienia deszczy nawalnych Lokalnym, krótkotrwałym powodziom
w warunkach gwałtownych opadów sprzyja niewielki spadek dolin, stosunkowo znaczna powierzchnia
zlewni i duże spadki terenu w górnych odcinkach cieków oraz utrudnione warunki infiltracji wody
poprzez nieprzepuszczalne utwory trzeciorzędowe w głąb górotworu. Wezbrania wód mogą być
znacznych rozmiarów, stanowiąc zagrożenie powodziowe (powódź w 1997 r.).
W celu ograniczenia tego zagrożenia przewiduje się (m.in. w Strategii Rozwoju Miasta Rydułtowy)
realizację programu przeciwpowodziowego, polegającego na usprawnieniu systemów wodnych wraz
z infrastrukturą przeciwpowodziową, w tym regulację koryta Nacyny i Potoku Rydułtowskiego oraz
budowę zbiorników retencyjnych do chwilowego zatrzymania spływających wód deszczowych
(z wykorzystaniem istniejących zbiorników oraz w miejscach, gdzie jedynie okresowo gromadzi się
woda lub na terenach, przez które przepływają cieki).
Dotychczas powstał suchy zbiornik retencyjny „Barbara” na Potoku Rydułtowskim w sąsiedztwie
Urzędu Miasta, przed wlotem cieku do kanalizacji - retencjonujący wody wezbraniowe przekraczające
przepustowość kolektora. Zbiornik nie zapewnia zabezpieczenia przed wezbraniami o 1%
prawdopodobieństwie wystąpienia. Planowana jest w związku z tym budowa następnego zbiornika
w górnej części doliny Potoku Rydułtowskiego. Przewiduje się budowę innych, kolejnych zbiorników
na Nacynie i Potoku Rydułtowskim. Planowane zbiorniki małej retencji, z wyjątkiem zbiornika przy
ul. Bohaterów Warszawy, zostały ujęte w Programie małej retencji dla województwa śląskiego (2006)
oraz w projekcie jego aktualizacji.
Tab. 5. Istniejące i planowane zbiorniki małej retencji
Zbiornik
a)
Barbara
b) e)
Nacyna B
b)
Nacyna A
Strzody
c)
Boh. Warszawy
Błękitna
d)
Zawalisko
d)
Machnikowiec
a)
b)
ciek
Potok Rydułtowski
Nacyna (km 16+780)
rów (km 0+410)
Nacyna (km 16+095)
Nacyna
Potok Rydułtowski (km 2+310)
rów (km 2+970)
rów
typ
suchy
suchy
retencyjny
suchy
suchy
suchy
retencyjny
retencyjny
objętość
pow. zalewu głębokość
maksymalna
(ha)
(m)
3
(tys. m )
19,20
1,1
20,01
1,2
2,14
17,16
1,1
3,00
15,55
1,0
1,80
bd.
0,9
bd.
18,56
1,0
2,50
17,16
0,8
2,15
16,80
0,8
2,21
c)
zrealizowany, na terenie Pszowa, nie ujęty w projekcie Aktualizacji Programu małej retencji dla województwa śląskiego,
planowany w Aktualizacji koncepcji gospodarki wodno - ściekowej. Koncepcja budowy zbiorników retencyjnych na odcinku
pomiędzy ul. Marcina Strzody a zarurowanym wlotem w rejonie KWK „Rydułtowy - Anna”, PPHU Inżynieria Sanitarna sp. z o.o.,
d)
e)
Siemianowice Śl., 2011 r.), istniejące zbiorniki wodne, zbiornik wodny w Lesie Pańskim (Pszów), o nieznanej pojemności,
którego właścicielem jest Nadleśnictw
źródło: Aktualizacja Programu małej retencji dla województwa śląskiego, projekt, 2012 (Karty obiektów malej retencji ujętych
w aktualizacji Programu Małej Retencji Zlewnia Odry), uzupełniona
Według Aktualizacji koncepcji gospodarki wodno - ściekowej (2011 r.) w dolinie Nacyny planuje się
budowę zbiorników przy ul. Marcina Strzody oraz Bohaterów Warszawy. Zadaniem zbiornika
retencyjnego przy ul. Marcina Strzody będzie zatrzymanie nadmiaru wód kierowanych pod
projektowany przepust pod ul. Marcina Strzody (w trakcie ulewnych deszczy, w przypadku, gdy
istniejące koryto nie będzie w stanie przejąć wód lub w przypadku cofki). Zadaniem zbiornika przy
ul. Bohaterów Warszawy będzie ochrona przed zalaniem kopalni „Rydułtowy - Anna” oraz terenów
niezagospodarowanych w dolinie Nacyny powyżej terenu kopalni. Dla zapewnienia swobodnego
przepływu wód pomiędzy ul. Marcina Strzody a projektowanym zbiornikiem przy ul. Bohaterów
Warszawy konieczna jest przebudowa przepustu pod ul. Nową oraz podwyższenie koryta Nacyny.
Ze względu na przewidywane wysokie koszty budowy lub przebudowy zbiornika Nacyna B
zrezygnowano z wykorzystania go do celów retencji.
Wstrząsy górotworu. Wysokoenergetyczne wstrząsy górotworu indukowane działalnością górniczą
stanowią poważne zagrożenie dla zabudowy na powierzchni terenu w Rydułtowach. W ostatnich
latach odnotowywano corocznie od jednego do dwóch wstrząsów o sile około 3 - 4 stopni w skali
Richtera, powodujące liczne uszkodzenia budynków oraz znaczną uciążliwość dla mieszkańców.
22
Według aktualnej prognozy na lata 2011 – 2013 (prognozy występowania wstrząsów oraz ich
skutków są sporządzane krótkoterminowo i w kolejnych latach mogą istotnie się zmienić) wstrząsy te
mogą powodować wystąpienie drgań gruntu na powierzchni terenu o przyspieszeniach
2
przekraczających nawet 1000 – 1200 mm/s w rejonie ul. Plebiscytowej i Kazimierza Przerwy Tetmajera oraz na południe i wschód od tych ulic, natomiast według prognozy na lata 2013 – 2016
przyspieszenia te mogą wynosić 1500 mm/s2.
Wartości te odpowiadają VIII stopniu intensywności drgań według międzynarodowej skali MSK-64
(nadzwyczaj silne), a skutkiem mogą być liczne średnie uszkodzenia oraz pojedyncze duże
uszkodzenia nawet w budowlach o konstrukcji monolitycznej. Pojedyncze budynki o najprostszej
konstrukcji mogą ulec całkowitemu zniszczeniu. Na pozostałym obszarze miasta, z wyjątkiem części
północno-zachodniej i częściowo północnej (gdzie spodziewane są przyspieszenia drgań rzędu 200 500 mm/s2), prognozuje się występowanie drgań o przyspieszeniach 500 – 1000 mm/s2,
co odpowiada VII stopniu intensywności drgań (bardzo silne). Skutkiem mogą być liczne małe lub
średnie uszkodzenia budynków, a w budynkach o najprostszej konstrukcji – uszkodzenia duże.
8
9
Nieliczne, notowane na terenie Polski silne wstrząsy (o energiach rzędu 10 - 10 J), wywołane
eksploatacją górniczą, generujące drgania gruntu na powierzchni o przyspieszeniach ponad
1000 mm/s2 , spowodowały uszkodzenia zabudowy (w znacznej części zaprojektowanej lub
wzmocnionej dla zabezpieczenia przed prognozowanymi deformacjami powierzchni terenu)
o rozmiarach mniejszych mniej więcej o jeden stopień, niż opisane dla VIII stopnia intensywności
drgań wg skali MSK-64.
Wobec powyższego opracowano szereg wariantów górniczej skali intensywności drgań (GSI).
Kompania Węglowa S.A. stosuje, opracowaną na jej potrzeby w 2008 r., skalę GSI-GZW KW ("Zasady
stosowania górniczej skali intensywności drgań GSI-GZW KW do oceny skutków oddziaływania
wstrząsów indukowanych eksploatacją złóż węgla kamiennego w zakładach górniczych Kompanii
Węglowej S.A. na obiekty budowlane i na ludzi, Katowice, 2008 - pozytywnie zaopiniowane przez
Komisję do spraw Ochrony Powierzchni przy Wyższym Urzędzie Górniczym w Katowicach [Uchwała
nr 3/2008 z dnia 27 czerwca 2008 r.]).
Według pomocniczego wariantu tej skali, wartości przyspieszeń drgań gruntu na powierzchni
ponad 900 mm/s2 (krótkotrwałych - do 1,5 s) odpowiadają najwyższemu, III stopniu intensywności.
Skutkiem mogą być liczne średnie uszkodzenia elementów niekonstrukcyjnych budynków oraz
pojedyncze uszkodzenia elementów konstrukcyjnych w postaci zarysowań ścian nośnych
w systemowym budownictwie uprzemysłowionym i tradycyjnym. Mogą wystąpić utrudnienia
w użytkowaniu obiektów budowlanych lub co najmniej czasowe wyłączenia użytkowania ze względu
na konieczność interwencyjnej naprawy szkód.
Stopień III jest słabo udokumentowany danymi pomiarowymi, które odnoszą się tylko
do wstrząsów nieznacznie wykraczających poza II stopień intensywności. Ten stopień skali GSIGZW KW obejmuje przyspieszenia drgań gruntu w granicach 600 – 900 mm/s2. Mogą powiększyć się
istniejące uszkodzenia, elementy nie uszkodzone (konstrukcyjne i niekonstrukcyjne) nie są
uszkadzane.
W części przypadków możliwe jest wystąpienie utrudnień w użytkowaniu obiektów budowlanych,
w pozostałych uszkodzenia mogą być usuwane w ramach okresowych remontów. Drgania II i III
stopienia intensywności mogą skutkować uszkodzeniami obiektów liniowej infrastruktury technicznej.
Pierwszy (I) stopień w skali GSI-GZW KW odpowiada przyśpieszeniom drgań gruntu w granicach
200 – 600 mm/s2 – drgania mogą być silnie odczuwane przez ludzi, natomiast tylko nielicznych
przypadkach następuje powiększanie się istniejących uszkodzeń budynków.
Ryzyko poważnych awarii. W Rydułtowach i w sąsiedztwie miasta nie występują zakłady dużego
i zwiększonego ryzyka wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (pismo Śląskiego Wojewódzkiego
Inspektora Ochrony Środowiska w Katowicach, IN.7060.10.2012 z 24.02.2012 r.). Nie ma także
wyznaczonych stałych tras dla przewozu materiałów niebezpiecznych, ani też parkingów dla
samochodów przewożących takie materiały. Towary niebezpieczne nie są również przewożone linią
kolejową przez teren miasta.
Nadzwyczajne zagrożenia środowiska mogą jednak powstać na skutek wypadków drogowych
z udziałem pojazdów przewożących substancje niebezpieczne (m.in. zaopatrujących stacje paliw).
Może wówczas nastąpić bezpośrednie skażenie środowiska, polegające na wylaniu substancji
do gleby oraz wód powierzchniowych i podziemnych, a także skażenie pośrednie, związane
z wybuchem lub pożarem substancji niebezpiecznej. Potencjalny zasięg oddziaływania tych zjawisk
może sięgać do 300 m od miejsca wypadku.
23
5. Zmiany środowiska
5.1. Dotychczasowe zmiany środowiska
Intensywna działalność człowieka na znacznej części obszaru Rydułtów - od czasu rozpoczęcia
eksploatacji węgla kamiennego - spowodowała znaczące przekształcenia większości elementów
środowiska. Wydobycie węgla kamiennego pod obszarem miasta jest prowadzone od około 190 lat.
Sztolnia odwadniająca od wschodu dawne kopalnie Sack i Charlotte, której roznos znajduje się
w Pietrzkowicach (uchodzi do Potoku Gzel) oraz szyb Maszynowy były najstarszymi budowlami
związanymi z górnictwem węgla w obecnych granicach Rydułtów (powstały w latach 1823 - 26).
Eksploatację prowadzono w kilkudziesięciu pokładach na głębokości od 30 do 1000 m.
Stopniowy, a w niektórych okresach intensywny rozwój zainwestowania spowodował zmiany
ukształtowania terenu, sieci hydrograficznej i warunków topoklimatycznych, zmniejszenie się
powierzchni biologicznie czynnej i zanik rolniczego użytkowania znacznej części gruntów rolnych oraz
wzrost obciążenia środowiska różnego rodzaju zanieczyszczeniami.
Niewielka wartość przyrodnicza obszaru miasta (brak większych cieków i zbiorników wodnych,
niska lesistość), wynikająca z przyczyn naturalnych została silnie zubożona na skutek znacznego
zainwestowania terenu (m.in. duża gęstość zaludnienia), przerwaniu uległy powiązania przyrodnicze –
wewnątrz miasta (przekształcone doliny Nacyny i Potoku Rydułtowskiego) oraz (w mniejszym stopniu)
pomiędzy miastem a jego otoczeniem.
Dotychczasowe skutki eksploatacji węgla kamiennego i innych kopalin.
Nieczynne szyby. Według rejestru KWK „Rydułtowy - Anna” w granicach miasta znajduje się
20 nieczynnych szybów44, spośród których jedynie cztery zlikwidowano w sposób udokumentowany
(szyby: Leon I, Karol, południowy oraz wentylacyjny W-IV), a o sposobie likwidacji pozostałych nie ma
danych. Szyby te potencjalnie stanowią zagrożenie przy prowadzeniu ewentualnych inwestycji w ich
sąsiedztwie.
Tab. 6. Nieczynne szyby
Lp.
nazwa szybu
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
Szyb Anna
Szyb maszynowy
Szyb Cuno
Szyb badawczy – Jerzy Fryderyk
Szyb drzewny
Szyb powietrzny
Szyb Stary Karol
Szyb powietrzny
Szyb powietrzny
Szyb badawczy
Szyb Henryk Juliusz
Szyb Szmidt
Szyb Eliasz
Szyb badawczy
Szyb Anna
Szyb wentylacyjny
Szyb Karol
Szyb Południowy
Szyb Leon I
Szyb Powietrzny III
głębokość (m)
105,50
114,02
77,15
90,76
58,88
77,50
132,35
52,93
72,50
37,70
~80,00
104,99
81,30
68,40
58,79
118,50
194,77
137,00
174,40
290,45
data zgłębienia
przed 1830
przed 1830
przed 1845
przed 1880
przed 1860
przed 1875
przed 1900
przed 1840
przed 1880
przed 1840
przed 1870
przed 1850
przed 1870
przed 1840
przed 1846
przed 1880
przed 1900
przed 1870
przed 1880
przed 1861
sposób likwidacji
brak danych
brak danych
brak danych
brak danych
brak danych
brak danych
brak danych
brak danych
brak danych
brak danych
brak danych
brak danych
brak danych
brak danych
brak danych
brak danych
zasypany + płyta betonowa
zasypany
numer szybu w kol. „Lp.” według numeracji stosowanej przez KWK „Rydułtowy – Anna”
źródło: Wykaz nieczynnych szybów na OG Rydułtowy I znajdujących się na terenie Miasta Rydułtowy, o których kopalnia nie
posiada żadnych danych na temat ich likwidacji (lp 82 – 97) lub o wiadomym sposobie ich likwidacji (lp 98 – 101)
Płytkie wyrobiska. Wyrobiska po płytkiej eksploatacji węgla (do 100 m p.p.t.) występują:
- między ul. Krzyżkowicką i Gajową oraz na północny zachód od ul. Gajowej,
- w rejonie ul. Gen. Józefa Bema - od skrzyżowania z ul. Gajową do ul. Raciborskiej, skąd ciągną
się dalej ku północy poza granice Rydułtów, wzdłuż ul. Piecowskiej, po obu jej stronach,
- na zachód od ul. Pietrzkowickiej, koło szybu wentylacyjnego III oraz przy ul. Szczerbickiej na
południe od ul. Niewiadomskiej i ul. Szybowej,
44
na mapach górniczych zlokalizowane są także inne szyby niż wymienione w rejestrze; łączna liczba nieczynnych szybów na
terenie miasta i w jego bezpośrednim sąsiedztwie, biorąc pod uwagę szyby, które nie zostały zawarte w tab. 6 wynosi 25
24
-
przy ul. Radoszowskiej - od rejonu oczyszczalni ścieków do ul. Bolesława Krzywoustego oraz
w kierunku południowym - pod torami kolejowymi, osadnikami i północną częścią hałdy kopalni,
a stąd na wschód - do ul. Barwnej.
Pod obszarami płytkiej eksploatacji była wielokrotnie ponawiana odbudowa górnicza. Według
przedsiębiorcy górniczego płytkie wyrobiska uległy samolikwidacji i nie stanowią zagrożenia dla
powierzchni terenu. W ostatnich dziesięcioleciach w granicach Rydułtów nie wystąpiły deformacje
nieciągłe typu zapadliskowego nad obszarami płytkich wyrobisk.
Deformacje nieciągłe. W ciągu ostatnich dziesięcioleci w granicach miasta występowały kilkukrotnie
nieciągłe deformacje terenu typu progowego. Największą był próg o wysokości 0,2 m i długości 700 m
powstały w rejonie ul. O. Augustyna Kordeckiego. Podobną wysokość miał próg przy Rynku. Mniejsze
progi wystąpiły w ul. Bohaterów Warszawy (przy ul. Skowronków) oraz na północy Rydułtów –
w rejonie ul. Piecowskiej i Szybowej.
Zmiany rzeźby terenu. W efekcie podziemnej eksploatacji węgla kamiennego nastąpiły znaczące
zmiany konfiguracji powierzchni terenu. Powstały rozległe niecki obniżeniowe, w niektórych obniżenia
sięgnęły co najmniej 9 m (nie zostały w pełni udokumentowane). Urozmaicona rzeźba powierzchni
sprawia jednak, że niecki te nie są czytelne w terenie. Znaczny udział w antropogenicznych zmianach
rzeźby mają także licznie występujące wyrobiska po eksploatacji odkrywkowej kopalin (gliny, iłów,
piasku, a także piaskowców, gipsu i soli kamiennej).
Do zasypywania tych wyrobisk wykorzystywano głównie odpady wydobywcze (używane także
powszechnie do niwelacji terenu pod zabudowę), a także odpady innego rodzaju. Do największych
zasypanych w ten sposób wyrobisk należą odkrywka iłów mioceńskich cegielni przy ul. Bohaterów
Warszawy oraz wysypisko odpadów komunalnych urządzone w wyrobisku gliny w Radoszowach.
W analogiczny sposób zlikwidowano szereg mniejszych wyrobisk.
Część dawnych wyrobisk po odkrywkowej eksploatacji kopalin istnieje w dalszym ciągu.
Do największych należy zadrzewiona skarpa z fragmentem ściany kamieniołomu piaskowców
karbońskich przy północnym końcu ul. Skalnej (chroniona w części jako stanowisko dokumentacyjne).
W wyrobisku gliny w rejonie ul. Strzelców Bytomskich urządzono rekreacyjny zbiornik wodny.
W wyrobisku po eksploatacji iłów przy ul. Bohaterów Warszawy w celu wypełnienia terenu
niekorzystnie przekształconego w wyniku tej eksploatacji, składowano odpady inne niż niebezpieczne
w procesie odzysku R14 na podstawie zezwolenia Starosty Wodzisławskiego (decyzja nr WOŚ76645/10 z dnia 7 września 2006 r.). Do wypełnienia wyrobiska wykorzystano m.in. odpady z wydobywania
kopalin, żużle, popioły paleniskowe, glebę i ziemię, zmieszane odpady betonu i gruzu, rdzenie i formy
odlewnicze, a także minerały. Podczas przeprowadzonej kontroli na terenie dzierżawionym przez
przedsiębiorcę stwierdzono, że do odzysku wykorzystano również odpady, które nie zostały ujęte
w cyt. decyzji Starosty (zgary i żużle - odpad o kodzie 10 10 03 oraz odpady stałe z oczyszczania
gazów odlotowych inne niż wymienione w 10 02 07). Wobec powyższego Starosta Wodzisławski
cofnął przedsiębiorcy bez odszkodowania zezwolenie na odzysk odpadów innych niż niebezpieczne
w procesie R14.
Zalewiska. Ze względu na urozmaicone ukształtowanie terenu nie powstały większe zalewiska.
Powstające lokalnie przeciwspadki profilu podłużnego cieków były likwidowane poprzez regulację
koryt. Jedynie u wlotu do przepustów pod torami kolejowymi dwóch rowów - dopływów Nacyny,
powstały niewielkie zalewiska na skutek utraty nachylenia profilu podłużnego doliny i koryta Nacyny.
Hałdy. Radykalne zmiany w środowisku, choć o ograniczonym zasięgu przestrzennym, nastąpiły
w rezultacie gromadzenia na powierzchni terenu dużej ilości odpadów powstających przy podziemnej
eksploatacji węgla. Największym skupiskiem odpadów pogórniczych jest hałda przy zakładzie
głównym KWK „Rydułtowy – Anna”, mniejsze hałdy nadpoziomowe znajdują się koło zbiornika
Machnikowiec, Osiedla Karola oraz przy szybie W – V.
Odpady przy KWK „Rydułtowy - Anna” Ruch I (dawna kopalnia Leo) są składowane od przeszło
stu lat. Do połowy lat 90. ubiegłego wieku hałda kształtowana była w formie dwóch regularnych
stożków poprzez rozsypywanie odpadów wydobywczych wywożonych na szczyt hałdy - formujących
się grawitacyjnie, zgodnie z kątem naturalnego zsypu. Powstała w ten sposób, znacznie wcześniej
zarzucony w innych kopalniach, jedna z najwyższych hałd w Europie (około 134 metry od podstawy).
Sposób deponowania odpadów na hałdzie wykluczał ich zagęszczenie ograniczające dostęp tlenu
do resztek węgla w odpadach i ochronę przed samozapłonem. Tlące się ognisko pożarowe wewnątrz
hałdy i związana z nim emisja zanieczyszczeń do atmosfery wymagało podjęcia działań naprawczych.
W 1993 r. opracowano projekt przedsięwzięcia „Rekultywacja i zabezpieczenie przed paleniem skały
płonnej w rejonie stożków przy szybie Leon II KWK Rydułtowy”, zatwierdzony pozwoleniem na
budowę „obiektu budowlanego zakładu górniczego w zakresie przebudowy składowiska skały płonnej”
25
z dnia 28 maja 1996 r. W ramach przebudowy zniwelowano jeden ze stożków i zagęszczono
przemieszczony materiał. Wykonano również obudowę z zagęszczonych odpadów wydobywczych
w celu zdławienia procesów termicznych w starej części hałdy.
Obecnie formuje się nową bryłę o powiększonej kubaturze, w formie starasowanych segmentów
mających mniejsze nachylenie skarp. W lipcu 2011 r. wykonano projekt budowlany „Budowa
i kształtowanie bryły krajobrazowej wraz z zagospodarowaniem terenu przy szybie Leon II KWK
„Rydułtowy - Anna”, Etap I”. Projekt został zatwierdzony pozwoleniem na budowę (decyzja Nr 0946/11
Starosty Wodzisławskiego z dnia 21 października 2011 r.). Dalsze wbudowywanie odpadów w bryłę
obiektu formalnie odbywa się jako odzysk odpadów.
5.2. Wstępna prognoza dalszych zmian w środowisku
Dalsze zmiany w środowisku obszaru Rydułtów wiązać się będą z prognozowanymi skutkami
eksploatacji węgla kamiennego, z realizacją inwestycji celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym
i lokalnym oraz innych inwestycji możliwych do przeprowadzenia na podstawie planów miejscowych
i decyzji o warunkach zabudowy; zmiany te wynikać będą również z kontynuacji i pogłębiania
niektórych procesów zachodzących obecnie w środowisku miasta i jego sąsiedztwa.
Poważne przekształcenia w środowisku wywoła planowana budowa dróg o znaczeniu
regionalnym45 - elementów agresywnych w stosunku do większości składników środowiska. Nastąpią
zmiany w ukształtowaniu terenu (nasypy, wkopy), stosunkach wodnych (zasypanie zbiorników
wodnych, przełożenie cieków), miejscowych warunkach topoklimatycznych, powiązaniach
przyrodniczych (przecięcie lokalnych korytarzy ekologicznych [w górnej części doliny Potoku
Rydułtowskiego] lub ich likwidacja [w dolinie dopływu Nacyny]), rozmieszczeniu liniowych źródeł emisji
hałasu i spalin (zmniejszenie ruchu tranzytowego na głównych ulicach [zwłaszcza na ul. Raciborskiej],
powstanie źródeł zanieczyszczenia w dotychczas nieobciążonych tymi zagrożeniami rejonach miasta)
oraz w krajobrazie.
W rejonie dawnego składowiska odpadów pogórniczych istotne zmiany w środowisku spowoduje
planowana realizacja budowli ziemnej kształtowanej z odpadów wydobywczych oraz ich odzysk
z użyciem instalacji. W fazie realizacji budowli wystąpią istotne w skali lokalnej oddziaływania na
środowisko - przekształcenia powierzchni ziemi, ubytek powierzchni biologicznie czynnej (w dłuższej
perspektywie czasowej spodziewać się należy stopniowego odtwarzania tej powierzchni w formie
zieleni niskiej i wysokiej), zmiany stosunków wodnych (likwidacja cieków) i topoklimatycznych
(modyfikacja kierunku i siły wiatru oraz warunków nasłonecznienia), emisja hałasu i zanieczyszczeń
pyłowych.
Spodziewać się należy stopniowego wkraczania zabudowy, głównie mieszkaniowej
jednorodzinnej, na tereny dotychczas niezainwestowane, stanowiące obecnie w większości grunty
porolne, o silnie zubożałej szacie roślinnej. Skutkiem tych zjawisk będzie głównie kurczenie się
powierzchni biologicznie czynnej oraz wzrost powierzchni szczelnych i emisji zanieczyszczeń
do środowiska. Prawdopodobne jest także nasilanie się wtórnej sukcesji roślinności na gruntach
porolnych i stopniowego przekształcania się zadrzewień w zbiorowiska leśne. Zjawiska te,
w przypadku braku ich kontroli, mogą wywoływać istotne konflikty pomiędzy kształtującymi się
zbiorowiskami leśnymi a innymi formami użytkowania terenu.
Planowany rozwój infrastruktury chroniącej środowisko (system odprowadzania i oczyszczania
ścieków) zmniejszy stopień zanieczyszczenia wód powierzchniowych i gruntowych, do poprawy
jakości powietrza powinna przyczynić się z kolei realizacja programu ograniczania niskiej emisji.
W przypadku realizacji programu budowy zbiorników małej retencji radykalnie zmniejszy się
zagrożenie zalaniem terenów zainwestowanych w dolinach Nacyny i Potoku Rydułtowskiego.
Prognozowane skutki dalszej eksploatacji węgla kamiennego. Prognozowane negatywne skutki
eksploatacji węgla kamiennego będą niewielkie, z wyjątkiem wstrząsów parasejsmicznych.
Eksploatacja węgla w kolejnych latach projektowana jest systemem ścianowym z zawałem stropu.
Prognozowany zakres i zasięg wpływów eksploatacji określony w Dodatku nr 4 do projektu
zagospodarowania złoża węgla kamiennego „Rydułtowy” obejmuje okres do końca stycznia 2019 r.,
wyznaczony datą ważności koncesji nr 216/93. Wydobycie ma być prowadzone z pokładów 703/1,
45
w obrębie Rydułtów planowana jest budowa (jako realizacja celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym, zapisanego
w planie zagospodarowania przestrzennego woj. śląskiego) - w nowej lokalizacji - dróg wojewódzkich nr 935 i 933
(przebiegającej dotychczas przez Pszów), odpowiednio: Regionalnej Drogi Racibórz - Pszczyna (RDRP - od skrzyżowania
z drogą krajową nr 45 {Rudnik] do skrzyżowania z drogą krajową nr 1 [Pszczyna]) oraz Drogi Głównej Południowej (DGP od skrzyżowania z RDRP [Rydułtowy] do skrzyżowania z drogą krajową nr 81 [Pawłowice]) - o klasie dróg głównych ruchu
przyspieszonego
26
706 i 713/1-2. Ze względu na położenie części ścian w pokładzie 713/1-2 w granicach złoża „Anna”,
dla którego koncesja eksploatacyjna wygasa w 2013 r., wydzielono w tym pokładzie złoże „Anna 1”
oraz uzyskano koncesję na eksploatację tego złoża.
Rozległa policentryczna niecka, obejmująca południowo - wschodnią i południową część
Rydułtów, ma pogłębić się w tym czasie maksymalnie o ponad 1,75 m w ekstensywnie zabudowanym
rejonie doliny Nacyny poniżej ul. Bohaterów Warszawy oraz w rejonie ul. Bukowej, a także o 0,75 1 m w gęsto zabudowanym centrum miasta. Obniżenia sięgające maksymalnie ponad 1,5 m wystąpią
w rejonie Osiedla Na Wzgórzu, obniżenia do ponad 0,75 m - w okolicy szkoły przy ul. Raciborskiej,
a do około 0,5 m - przy południowym odcinku ul. Piecowskiej. Skłon kolejnej niecki znajdzie się przy
północnej granicy Rydułtów, gdzie przy ul. Niewiadomskiej obniżenia przekroczą 1,25 m.
Prognozuje się wystąpienie na przeważającej części obszaru miasta odkształceń terenu I - II
kategorii, większe odkształcenia obejmą centra wymienionych niecek oraz teren przy południowej
granicy Rydułtów - w rejonie ul. Nowej i Głożyńskiej (na granicy z Radlinem). Pogłębiające się niecki
obniżeniowe spowodują konieczność przeciwdziałania powstawaniu zalewisk w dolinie Nacyny
poniżej ujścia Potoku Rydułtowskiego, a być może także poniżej ul. Bohaterów Warszawy.
Należy się spodziewać, że wstrząsy górotworu wywołane eksploatacją węgla w dalszym ciągu
będą najbardziej uciążliwym skutkiem działalności górniczej. Prognozy w tym zakresie sporządzane
są jednak krótkoterminowo i w kolejnych latach mogą istotnie się zmienić. Aktualnie nie ma
przewidywań dotyczących możliwej maksymalnej intensywności drgań gruntu po 2013 r.
Niewielkie obecnie prawdopodobieństwo wystąpienia deformacji nieciągłych zmniejszy się z uwagi
na wydobycie planowane na głębokości ponad 1000 m. Do 2019 r. nie przewiduje się zmian
w gospodarce wodami dołowymi, w tym zmian ilości i chemizmu wód zrzucanych do Nacyny.
Przedsiębiorca górniczy zamierza uzyskać w 2019 r. nową koncesję i kontynuować eksploatację
węgla już tylko ze złoża „Rydułtowy”. Zakres i zasięg wpływów tej eksploatacji nie został określony.
6. Przyrodnicze predyspozycje do kształtowania struktury funkcjonalno –
przestrzennej. Przydatność środowiska dla funkcji użytkowych
6.1. Tereny, które powinny pełnić funkcje przyrodnicze
Do terenów, które powinny pełnić przede wszystkim funkcje przyrodnicze („których użytkowanie
i zagospodarowanie, z uwagi na cechy zasobów środowiska i ich rolę w strukturze przyrodniczej
obszaru, powinno być podporządkowane potrzebom zapewnienia prawidłowego funkcjonowania
środowiska i zachowania różnorodności biologicznej”) należy zaliczyć:
- doliny i mniejsze formy rzeźby terenu (dolinki, parowy) – ze względów ogólnośrodowiskowych
(ochrona zasobów przyrody i warunków jej funkcjonowania [korytarze ekologiczne, siedliska
gatunków roślin i zwierząt], funkcje topoklimatyczne [przewietrzanie terenu], niekorzystne warunki
gruntowe i topoklimatyczne, zagrożenie powodziowe [ze względu na ryzyko podtapiania
skoncentrowanymi wodami opadowymi, zwłaszcza w przypadku wystąpienia deszczy nawalnych
lub roztopowymi]);
tereny te należy wykluczyć spod zabudowy (przez zabudowę rozumie się budynki i inne obiekty
budowlane wymagające realizacji fundamentów – z wyjątkiem możliwości realizacji obiektów
infrastruktury technicznej o niewielkich rozmiarach oraz obiektów, których charakterystyczną
cechą jest długość [drogi, sieci infrastruktury technicznej], przy czym obiekty takie, jak drogi i sieci
infrastruktury powinno się lokalizować w dolinach po dokładnym rozważeniu możliwości ich innego
usytuowania, dopuszczalne powinny być zmiany w zagospodarowaniu i użytkowaniu tych terenów
niezbędne dla celów ochrony środowiska, bezpieczeństwa publicznego i obronności państwa
[m.in. budowa zbiorników retencyjnych]); zagospodarowanie dolin narażonych na
niebezpieczeństwo zalania powinno umożliwiać spływ wody (Śląski Zarząd Melioracji i Urządzeń
Wodnych wskazuje, by ograniczyć zabudowę dolin cieków dla umożliwienia swobodnego spływu
wód powodziowych);
- lasy (w rozumieniu ustawy o lasach), a w przypadku lasów niebędących w zarządzie PGL Lasy
Państwowe - grunty faktycznie użytkowane jako lasy, o powierzchni co najmniej 1 ha – tereny te
należy wykluczyć z możliwości przeznaczania na inne cele, wyjątkowo, przy braku innych
możliwości przestrzennych dopuszczalne powinno być ich przeznaczenie w niezbędnym zakresie
– pod budowę dróg, sieci i niewielkich obiektów infrastruktury technicznej oraz instalacji i urządzeń
służących ochronie środowiska, bezpieczeństwu publicznemu i obronności państwa;
- tereny zieleni miejskiej (urządzonej), obejmujące różne formy zieleni miejskiej (parki, skwery),
a także ogrody działkowe i zamknięte cmentarze; tereny te, z wyjątkiem cmentarzy, mogą być
27
-
-
potencjalnie przeznaczane na inne funkcje, w tym pod zabudowę, zaleca się jednak
wykorzystywanie w tym celu w pierwszej kolejności innych terenów, niepełniących funkcji
przyrodniczych;
tereny, inne niż wyżej wymienione, na których występują wartościowe przyrodniczo zbiorowiska
roślinne oraz stanowiące bezpośrednie sąsiedztwo obiektów podlegających ochronie prawnej
(pomniki przyrody - w strefie ochrony obejmującej obszar wokół drzewa o szerokości równej
koronie drzewa, stanowisko dokumentacyjne);
tereny, na których obowiązuje zakaz zabudowy - położone nad tunelem kolejowym i w jego
bezpośrednim sąsiedztwie;
tereny nieprzydatne pod zabudowę - zajęte przez niekontrolowane nasypy (hałdy pogórnicze,
zasypane wyrobiska), na których, jeśli nie będzie się przewidywać ich uzdatnienia pod zabudowę
(w tym – rozebrania hałd), zalecane powinno być utrzymanie lub wprowadzenie wielowarstwowej
roślinności (urządzonej lub zadrzewień); możliwe jest także ich przeznaczenie na cele sportowo rekreacyjne.
6.2. Przydatność terenów dla rozwoju
w przeznaczaniu i zagospodarowaniu terenów
funkcji
użytkowych.
Ograniczenia
6.2.1. Przydatność terenów dla rozwoju funkcji użytkowych
Przydatność gruntów na potrzeby budownictwa. Podstawowe kryterium przydatności terenów dla
rozwoju funkcji użytkowych - w warunkach Rydułtów - stanowi przydatność gruntów na potrzeby
różnego rodzaju budownictwa46. Warunki posadawiania obiektów budowlanych zależą od warunków
gruntowych - rzeźby terenu (nachylenia i stateczność skarp), poziomu zwierciadła i cech wód
gruntowych, budowy i parametrów geotechnicznych podłoża, właściwości gruntów (fizyczno mechanicznych, dynamicznych i chemicznych) oraz występowania niekorzystnych zjawisk
geologicznych, a także skutków eksploatacji węgla kamiennego i innych kopalin. W Rydułtowach,
w celu zabezpieczenia przed wpływami działalności górniczej niektórych obiektów, decyzją
Rybnickiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego z 25.10.1957 r., zostały wyznaczone filary
ochronne47 dla: zakładu głównego „KWK „Rydułtowy – Anna” wraz z urządzeniami kolejowymi, stacją
kolejową Rydułtowy oraz terenem szybu „Leon III”, tunelu kolejowego i szybów wentylacyjnych: W-III
oraz W-V. Filar ochronny dla szybu Leon IV został wyznaczony w okresie budowy szybu. W granicach
filarów ruch zakładu górniczego może być prowadzony tylko w sposób zapewniający należytą ochronę
tych obiektów.
Warunki gruntowe posadawiania obiektów budowlanych są na obszarze miasta zróżnicowane.
Na wierzchowinach silnie zależą od (zmiennej) obecności warstw i soczew gruntów zawodnionych
w strefie posadowienia obiektów budowlanych. Występujące tam gliny zwałowe oraz eluwialne
(w północnej części miasta) lub gliny lessopodobne bądź lessy (w części południowej) są podatne na
rozmakanie w kontakcie z wodą. W szczególnie niekorzystnych warunkach mogą wystąpić kurzawki.
W stanie suchym utwory te zapewniają zadowalające lub dobre podłoże budowlane.
Najlepsze warunki posadowienia obiektów budowlanych występują w obrębie gruntów
niespoistych na stokach o nachyleniu do 8 - 10%, przy zwierciadle wody gruntowej zalegającym na
głębokości ponad 2 - 3 m p.p.t. (rejony występowania sypkich, zagęszczonych lub średnio
zagęszczonych utworów wodnolodowcowych - łagodnie nachylone zbocza dolin, wierzchowina
w północno - wschodniej części miasta), miejscami tylko pogarszane obecnością płytko zalegających
wód gruntowych, do 2 - 3 m p.p.t.), zawieszonych na słaboprzepuszczalnych przewarstwieniach
gruntów spoistych.
46
zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie
ustalania geotechnicznych warunków posadawiania obiektów budowlanych (Dz.U. z 2012 r., poz. 463), zakres czynności
wykonywanych przy ustalaniu tych warunków zależy od zaliczenia obiektu do danej kategorii geotechnicznej; kategoria ta zaś
zależy od stopnia skomplikowania warunków gruntowych oraz konstrukcji obiektu budowlanego. Dominujące na obszarze
miasta małe budynki mieszkalne (1 – 2 kondygnacyjne) zaliczane są do najprostszej, pierwszej kategorii geotechnicznej,
natomiast obiekty przemysłowe zaliczane do inwestycji mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko (określone
w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na
środowisko (Dz.U. Nr 213, poz. 1397) oraz obiekty wysokie zalicza się do trzeciej kategorii geotechnicznej
47
od wejścia w życie (01.09.1994 r.) ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze, zgodnie z przepisem art. 146
ustawy, decyzje o ustanowieniu filarów ochronnych zachowują moc do czasu uchwalenia miejscowego planu
zagospodarowania przestrzennego dla terenu górniczego. Analogiczny przepis zawiera art. 213 obecnie obowiązującej ustawy
z dnia 9 czerwca 2011 r. Skutkiem przyjęcia przez Radę Miasta Rydułtowy Uchwały Nr XVII/134/04 z dnia 26 stycznia 2004 r.
w sprawie odstąpienia od sporządzenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego terenów górniczych
w granicach administracyjnych miasta Rydułtowy jest utrwalenie istniejących filarów do czasu likwidacji terenu górniczego, ale
także brak możliwości określenia w obecnym stanie prawnym innych obiektów lub obszarów, dla których wyznacza się filar
ochronny
28
Złe warunki posadowienia obiektów budowlanych cechują dna dolin oraz dna i strome skarpy
parowów - z uwagi na położenie zwierciadła wód gruntowych na głębokości około 1,0 m, a często
mniejszej. Nieodpowiednie do zabudowy są również skarpy parowów o nachyleniach ponad 15 -18%,
a w przypadku znacznej zawartości iłów koloidalnych w gruncie - także przy mniejszym nachyleniu
stoku (około 10%).
W przypadku konieczności obciążania obiektami budowlanymi mocno nachylonych zboczy, należy
szczególnie mieć na względzie możliwość występowania wstrząsów o znacznej energii indukowanych
działalnością górniczą. Ponadto doliny cieków okresowych oraz parowy koncentrują wody opadowe
oraz roztopowe, co stwarza ryzyko podtapiania wodami opadowymi lub roztopowymi.
W Rydułtowach nie zarejestrowano terenów zagrożonych ruchami masowymi ziemi, o jakich
mowa w art. 110a ustawy - Prawo ochrony środowiska oraz terenów, na których występują te ruchy.
Tereny niekontrolowanych nasypów (hałdy pogórnicze [m.in. przy szybie Agnieszka (pow. 4,87 ha)
i w rejonie Machnikowca (0,90 ha)], zasypane wyrobiska poeksploatacyjne [m.in. „Gipsula” w rejonie
Osiedla na Wzgórzu (pow. 2,98 ha)], częściowo położone w granicach miasta oraz zamknięte
składowisko odpadów komunalnych w Radoszowach) generalnie nie nadają się do zabudowy
kubaturowej.
Tereny wokół nieczynnych szybów (orientacyjnie w promieniu około 20 m) powinny być wyłączone
z możliwości realizacji zabudowy. W przypadku szybów, dla których nie ma danych o sposobie
likwidacji, należy liczyć się z koniecznością zwiększenia strefy z zakazem zabudowy. Ewentualne
wprowadzanie zabudowy w sąsiedztwie szybów powinno być poprzedzone specjalistyczną ekspertyzą
górniczo - budowlaną określającą możliwość lub warunki zabudowy (w tym uzdatnienie terenu),
a do szybów należy pozostawić dostęp i dojazd w celu rewizji ich stanu i uzupełniania zasypu w razie
potrzeby.
Przy zabudowie obszarów dawnej płytkiej eksploatacji, mając na uwadze występujące
wysokoenergetyczne wstrząsy górotworu, należy zachować ostrożność, a w szczególności uzyskać
u przedsiębiorcy górniczego szczegółowe informacje pozwalające ocenić, dla konkretnych zamierzeń
budowlanych, ewentualne ryzyko wystąpienia zapadlisk.
Biorąc pod uwagę warunki topoklimatyczne, najbardziej dogodne dla funkcji mieszkaniowej są
grunty położone poza dolinami, na stokach o ekspozycji południowej lub południowo – zachodniej.
Istotne ograniczenie dla możliwości rozwoju zabudowy, zwłaszcza bardziej intensywnej lub z którą
wiąże się powstawanie większej ilości ścieków stanowi niewielki zasięg sieci kanalizacji sanitarnej
i ograniczenie planów jej budowy jedynie do części obszaru miasta.
Przydatność terenów dla rozwoju funkcji wypoczynkowo - rekreacyjnej oraz rolniczej i leśnej.
Przydatność terenów dla rozwoju funkcji wypoczynkowo - rekreacyjnej wykorzystującej naturalne
cechy i zasoby środowiska (lasy, wody, rzeźbę terenu, właściwości topoklimatu) jest w Rydułtowach
znikoma (rozwój tych funkcji w bardziej istotnej skali wymaga stworzenia odpowiednich warunków
[m.in. poprzez budowę obiektów rekreacyjno - sportowych oraz różnych form zieleni miejskiej]).
Funkcja rekreacyjna lasów i zbiorników wodnych ze względu na szczupłość tych zasobów może
mieć znaczenie jedynie ściśle lokalne. Możliwość i opłacalność ekonomiczna wykorzystania potencjału
energetycznego wód geotermalnych zbiornika triasowego (rozpoznanego na terenie powiatu
wodzisławskiego) do celów rekreacji (basen, pływalnia) wymaga szczegółowych analiz. W dalszej
przyszłości, po ukształtowaniu budowli ziemnej budowanej z odpadów wydobywczych w rejonie KWK
„Rydułtowy – Anna”, możliwe będzie wykorzystanie tej budowli do rozwoju niektórych form rekreacji.
Przydatność terenów dla funkcji rolniczej i leśnej jest w mieście mocno ograniczona. Rolnicza
przydatność gleb ze względu na ich jakość jest niewielka, zaś wykorzystanie gruntów rolnych
do produkcji biomasy lub prowadzenia upraw energetycznych jest mało opłacalne ze względów
ekonomicznych. Z kolei przeznaczanie nieużytków porolnych do zalesienia, zwłaszcza pod większe
kompleksy leśne, jest niewskazane z uwagi na znaczne zainwestowanie i uzbrojenie obszaru miasta
(szeroko rozprzestrzenione tereny zabudowane i przeznaczone w planach miejscowych pod
zabudowę, gęsta sieć napowietrznych linii elektroenergetycznych wysokiego i średniego napięcia oraz
podziemnych sieci infrastruktury technicznej).
6.2.2. Ograniczenia w przeznaczaniu i zagospodarowaniu terenów
W warunkach Rydułtów, w przeznaczaniu i zagospodarowaniu terenów należy uwzględniać
ograniczenia wynikające z występowania w granicach miasta:
29
-
-
-
-
udokumentowanych złóż kopalin oraz obszarów i terenów górniczych, zgodnie z wymogami ustaw:
Prawo geologiczne i górnicze, Prawo ochrony środowiska oraz o planowaniu i zagospodarowaniu
48
przestrzennym ;
publicznych wód powierzchniowych (obowiązuje zakaz grodzenia nieruchomości przyległych
do powierzchniowych wód publicznych w odległości mniejszej niż 1,5 m od linii brzegu [ustawa
z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne, tj. Dz.U. z 2012 r. poz. 145, z późn. zm.]);
lasów i gruntów leśnych (zakaz lokalizacji budynków z uwagi na bezpieczeństwo pożarowe
w odległości mniejszej niż 12 m od granicy lasu [Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia
12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich
usytuowanie, Dz.U. Nr 75, poz. 690, z poźn. zm.]; grunty leśne podlegają ochronie na mocy
ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (tj. Dz.U. z 2004 r. Nr 121,
poz. 1266, z późn. zm.), zmiana przeznaczenia gruntów leśnych na inne cele wymaga zgody
ministra właściwego do spraw środowiska w przypadku gruntów leśnych stanowiących własność
Skarbu Państwa lub marszałka województwa – w przypadku pozostałych gruntów leśnych,
uzyskiwanej w procedurze sporządzania planu miejscowego;
obszarów i obiektów chronionych na podstawie ustawy o ochronie przyrody oraz ustawy
o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie składowisk odpadów
(Dz.U. z 2013 r. poz. 523), które weszło w życie w dniu 17 maja 2013 r., zniesiono zakaz
lokalizowania składowisk odpadów na obszarach zasilania użytkowych poziomów wód podziemnych,
obowiązujący na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie
szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny
odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów [Dz.U. Nr 61, poz. 549, z późn. zm.]).
Ponadto, w przeznaczaniu i zagospodarowaniu terenów należy uwzględniać:
- zróżnicowaną przydatność gruntów na potrzeby budownictwa oraz skutki eksploatacji węgla
kamiennego i innych kopalin (w tym lokalizację szybów o nieznanym sposobie likwidacji),
- uwarunkowania wynikające z realizacji programu przeciwpowodziowego, zakładającego budowę
zbiorników małej retencji,
- wymagania określone w Programie ochrony powietrza, nakazujące stosowanie w planach
miejscowych ustaleń w zakresie zaopatrywania mieszkań w ciepło z nośników niepowodujących
nadmiernej niskiej emisji PM10, projektowanie linii zabudowy w sposób zapewniający
„przewietrzania” miasta ze szczególnym uwzględnieniem terenów o gęstej zabudowie
oraz prowadzenie polityki parkingowej w centrum miasta wymuszającej ograniczenia
w korzystaniu z samochodów,
W przeznaczaniu terenów pod budynki związane ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży,
szpitale i domy opieki społecznej oraz pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną i mieszkaniowo usługową, a także w kształtowaniu układu drogowego należy mieć na uwadze ograniczenia
wynikające z wymogów określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca
2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U. Nr 120, poz. 826)
w brzmieniu ustalonym Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 r. (Dz.U.
z 2012 r., poz. 1109).
Oprócz uwarunkowań związanych z ochroną zasobów i cechami środowiska, znaczenie
w przeznaczaniu i zagospodarowaniu terenów mają ograniczenia wynikające z występowania
obiektów (cmentarze, linie kolejowe, drogi, sieci infrastruktury technicznej), w których sąsiedztwie
istnieją, głównie na mocy przepisów powszechnie obowiązujących - szczególne warunki
zagospodarowania, w tym zakaz zabudowy lub przeznaczania terenu na określone cele:
- pasy izolujące tereny cmentarne: zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki Komunalnej
z dnia 25 sierpnia 1959 r. w sprawie określenia, jakie tereny pod względem sanitarnym są
odpowiednie na cmentarze (Dz.U. Nr 52, poz. 315), odległość cmentarza od zabudowań
mieszkalnych, od zakładów produkujących artykuły żywności, zakładów żywienia zbiorowego bądź
zakładów przechowujących artykuły żywności oraz studzien, źródeł i strumieni, służących
do czerpania wody do picia i potrzeb gospodarczych powinna wynosić co najmniej 150 m;
48
m.in. ustawa - Prawo geologiczne i górnicze wymaga uwzględniania obszarów i terenów górniczych w studium uwarunkowań
i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w planie miejscowym; zgodnie z ustawą o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się uwarunkowania
wynikające z występowania terenów górniczych wyznaczonych na podstawie przepisów odrębnych, zaś w planie miejscowym
określa się obowiązkowo granice i sposoby zagospodarowania terenów górniczych
30
-
-
odległość ta może być zmniejszona do 50 m pod warunkiem, że teren w granicach od 50 m
do 150 m (przepisów tych nie stosuje się do cmentarzy istniejących, jeżeli ich zastosowanie
uniemożliwiałoby korzystanie z cmentarza, a inspektor sanitarny nie sprzeciwia się korzystaniu
z tego cmentarza);
ograniczenia wynikające z sąsiedztwa linii kolejowej: zgodnie z ustawą z dnia 28 marca 2003 r.
o transporcie kolejowym (tj. Dz.U. z 2007 r. Nr 16 poz. 94]) budynki o funkcjach chronionych przed
hałasem należy sytuować w odległości od obszaru kolejowego na tyle dużej, by zachować normy
dopuszczalnego hałasu w środowisku (minimalna odległość budowli i budynków od granicy
obszaru kolejowego wynosi 10 m i nie mniej niż 20 m od osi skrajnego toru);
ograniczenia wynikające ze stref infrastruktury technicznej: w sytuacji Rydułtów istotne znaczenie
ma gęsta sieć napowietrznych linii elektroenergetycznych wysokiego napięcia; dla obiektów tych
brak jest jednak przepisów określających strefy ich ponadnormatywnego oddziaływania, zarządca
sieci wnosi, aby w strefach o szerokości 15 metrów od skrajnych przewodów linii wysokiego
napięcia 110 kV zmiany zagospodarowania terenu projektować w oparciu o odpowiednie normy
oraz przepisy ustawy - Prawo ochrony środowiska i Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia
30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych
w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz.U. Nr 192, poz. 1883).
7. Uwarunkowania ekofizjograficzne (synteza)
Jakość środowiska Rydułtów jest niska - większość jego elementów została w znacznym sposób
przekształcona, przerwaniu uległy istotne powiązania przyrodnicze wewnątrz miasta - wzdłuż Nacyny
i Potoku Rydułtowskiego. Niewielka jest różnorodność biologiczna, brak jest istotnych siedlisk i ostoi,
nieliczne siedliska chronionych gatunków roślin skupiają się w północnej części miasta, w rejonie
północnego wylotu tunelu kolejowego. Do wartościowych przyrodniczo należą także zbiorowiska
roślinne w krótkich dolinach i parowach, niektóre odcinki doliny Nacyny z fragmentami łęgu jesionowo
- olszowego oraz źródliskowy obszar Potoku Gzel z naturalnym odcinkiem koryta. Ochronie prawnej
podlegają jedynie nieliczne drzewa (pomniki przyrody) oraz odsłonięcie piaskowców (stanowisko
dokumentacyjne). Północna część miasta znajduje się w otulinie Parku Krajobrazowego Cysterskie
Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich, jednak zagospodarowanie terenu w jej obrębie –
w granicach Rydułtów - nie ma wpływu na ochronę walorów parku krajobrazowego. Miasto znajduje
się poza ważnymi korytarzami ekologicznymi oraz w znacznej odległości od obszarów Natura 2000.
Podstawowy zasób środowiska o znaczeniu strategicznym w skali kraju stanowią zalegające pod
całym obszarem miasta fragmenty złóż węgla kamiennego („Rydułtowy” oraz „Anna”, „Anna 1”
i „Marcel”), w tym z metanem pokładów węgla jako kopaliną towarzyszącą. Zasoby operatywne
wyznaczają niespełna 30. letni okres możliwej dalszej eksploatacji złoża „Rydułtowy” (przy założeniu
braku zmian kwalifikacji zasobów). W granicach miasta znajdują się części trzech obszarów i terenów
górniczych, ustanowionych koncesjami na eksploatację węgla kamiennego. Właścicielem koncesji jest
Kompania Węglowa S.A.; wydobycie ze wszystkich złóż w obrębie miasta prowadzi KWK "Rydułtowy Anna”. Po 2019 r. przedsiębiorca górniczy przewiduje uzyskanie nowej koncesji i kontynuację
eksploatacji węgla już tylko ze złoża „Rydułtowy”.
Inne zasoby naturalne mają niewielkie znaczenie. Występuje udokumentowane złoże objęte
prawem własności nieruchomości gruntowej - złoże piasku „Rydułtowy I”, dla którego utworzono
obszar i teren górniczy „Rydułtowy Piasek”, eksploatowane okresowo. Rydułtowy są położone poza
zasięgiem Głównych Zbiorników Wód Podziemnych, jednak większa część miasta leży w obrębie
Użytkowego Poziomu Wód Podziemnych (UPWP) C-IV Rydułtowy o przeważającym średnim stopniu
potencjalnego zagrożenia zanieczyszczeniem wód. Wody tego poziomu są eksploatowane ujęciem
KWK „Rydułtowy – Anna”. Sieć hydrograficzna jest przeciętnie rozwinięta i silnie przekształcona. Cieki
są niewielkie, brak jest większych zbiorników wodnych. Potencjał ekologiczny wód jest zły - wody
Nacyny są silnie zanieczyszczone, o znacznej zawartości chlorków i siarczanów, w tym na skutek
zrzutów wód dołowych. Nie jest możliwe ich wykorzystanie do celów bytowych i rekreacyjnych.
Rydułtowy są położone w rejonie o niskiej lesistości. Lasy, w większości Skarbu Państwa
w zarządzie PGL Lasy Państwowe, zajmują niespełna 2% powierzchnia miasta. Gleby charakteryzują
się przeciętnymi i słabymi walorami bonitacyjnymi. Dominują użytki rolne IV klasy, głównie grunty
orne. Rolnicza przydatność gleb jest niewielka. Większość gruntów rolnych jest nieużytkowana
i znajduje się w różnych fazach wtórnej sukcesji roślinności. Ekonomiczna opłacalność wykorzystania
odnawialnych i niekonwencjonalnych źródeł energii (biomasy, upraw energetycznych, wiatru, słońca
i wód geotermalnych) jest na terenie miasta niska. Przydatność terenów dla rozwoju funkcji
31
wypoczynkowo - rekreacyjnej wykorzystującej naturalne cechy i zasoby środowiska (lasy, wody,
rzeźbę terenu, właściwości topoklimatu) oraz dla funkcji rolniczej i leśnej jest silnie ograniczona.
Walory kulturowe krajobrazu są przeciętne. Większość zabytków pochodzi z drugiej połowy XIX w.
i z pierwszej połowy XX w.) - do istotnych należą wieże peryferyjnych szybów kopalnianych, tunel
kolejowy oraz niektóre budynki i obiekty małej architektury sakralnej (unikatowe krzyże pokutne).
W rejestrze zabytków województwa śląskiego znajduje się pięć wpisów dotyczących obiektów
z obszaru Rydułtów. Objęto nimi obiekty związane z górnictwem węgla kamiennego (budynek wagi
i zespół szybu wentylacyjnego) oraz zespół budynków szpitala, a także trzy obiekty małej architektury.
Jakość powietrza jest zła, głównie z uwagi na niską emisję - miasto leży w strefie, w której
wystąpiły przekroczenia stężeń pyłu zawieszonego PM10 i benzo(a)pirenu, wymagające opracowania
programu ochrony powietrza. Zasadniczym źródłem hałasu jest ruch drogowy, a miejscowo także
przemysłowy (KWK „Rydułtowy - Anna”). Występują liczne linie elektroenergetyczne wysokiego
napięcia 110 kV, stanowiące źródło niejonizującego promieniowania elektromagnetycznego.
Obszar miasta nie znajduje się w zasięgu terenów zalewowych o prawdopodobieństwie
przewyższenia p=1%, wyznaczonych przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej. We wstępnej
ocenie ryzyka powodziowego za obszar narażony na niebezpieczeństwo powodzi, wskazany
do opracowania map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego w I cyklu planistycznym
(do 22 grudnia 2013 r.), w tym - do wyznaczenia obszarów szczególnego zagrożenia powodzią
uznano Nacynę na odcinku km 0 - 13 (od ujścia w górę rzeki), położonym niemal w całości poza
granicami miasta. Zagrożenie stanowi możliwość zalania niektórych terenów w dolinach Nacyny
i Potoku Rydułtowskiego w wypadku wystąpienia deszczy nawalnych. Przewiduje się realizację
programu przeciwpowodziowego, w tym budowę zbiorników retencyjnych do chwilowego zatrzymania
spływających wód deszczowych. W Rydułtowach i w sąsiedztwie miasta nie występują zakłady
dużego i zwiększonego ryzyka wystąpienia poważnej awarii przemysłowej.
Warunki gruntowe posadawiania obiektów budowlanych są zróżnicowane, najlepsze występują
w obrębie gruntów niespoistych na stokach o nachyleniu do 8 - 10%, przy zwierciadle wody gruntowej
zalegającym na głębokości ponad 2 - 3 m p.p.t., złe warunki cechują dna dolin oraz dna i strome
skarpy parowów, o nachyleniach ponad 15 -18%, a miejscami o mniejszym nachyleniu (około 10%).
Tereny niekontrolowanych nasypów oraz zamknięte składowisko odpadów komunalnych
w Radoszowach generalnie nie nadają się do zabudowy kubaturowej; zaleca się wprowadzenie lub
utrzymanie wielowarstwowej roślinności, możliwe jest także przeznaczenie tych terenów na cele
sportowo – rekreacyjne.
Nie zarejestrowano terenów zagrożonych ruchami masowymi ziemi, o jakich mowa w art. 110a
ustawy - Prawo ochrony środowiska oraz terenów, na których występują te ruchy.
Eksploatacja węgla kamiennego prowadzona jest i planowana na dużej głębokości, co zmniejsza
rozmiar wpływów na powierzchni terenu. W okresie do 2019 r. nie przewiduje się wystąpienia
odkształceń większych niż II kategorii, zaś prognozowane obniżenia terenu nieznacznie przekroczą
1,75 m na ekstensywnie zabudowanych terenach, a na terenach gęściej zabudowanych sięgną około
1 - 1,5 m (Osiedle Na Wzgórzu). W okresie tym nie powinny powstać zagłębienia bezodpływowe, ani
też przeciwspadki w dolinie Nacyny. Spodziewać się można natomiast powiększania zalewisk przy
torach kolejowych w dolinie rzeki przy wschodniej granicy miasta.
Poważne zagrożenie dla zabudowy na powierzchni terenu stanowią wysokoenergetyczne
wstrząsy górotworu indukowane działalnością górniczą stanowią. W ostatnich latach notowano
corocznie 1 - 2 wstrząsy o sile około 3 - 4 stopni w skali Richtera, powodujące liczne uszkodzenia
budynków oraz znaczną ilość wstrząsów o mniejszej sile, wywołujących pojedyncze uszkodzenia
obiektów budowlanych.
Aktualnie, według prognozy na lata 2011 - 2013, najsilniejsze wstrząsy górotworu (prognozy
występowania wstrząsów oraz ich skutków są sporządzane krótkoterminowo i w kolejnych latach
mogą istotnie się zmienić) mogą powodować wystąpienie drgań gruntu na powierzchni terenu
o przyspieszeniach przekraczających nawet 1000 – 1200 mm/s2 w rejonie ul. Plebiscytowej
i Kazimierza Przerwy-Tetmajera oraz na południe i wschód od tych ulic, natomiast według prognozy
na lata 2013 - 2016 przyspieszenia te mogą wynosić 1500 mm/s2.
Wartości te odpowiadają III stopniu intensywności drgań według górniczej skali GSI-GZW (średnia
i możliwa duża intensywność). Skutkiem mogą być liczne średnie uszkodzenia elementów
niekonstrukcyjnych budynków oraz pojedyncze uszkodzenia elementów konstrukcyjnych (zarysowania
ścian nośnych). Na pozostałym obszarze miasta, z wyjątkiem północno-zachodniej i miejscami
północnej części Rydułtów (gdzie spodziewane są przyspieszenia drgań rzędu 200 - 500 mm/s2),
2
prognozuje się drgania o przyspieszeniach 500 - 1000 mm/s (I - III stopień skali GSI-GZW [mała
i średnia intensywność]). Drgania I i II stopnia intensywności mogą powodować powiększenie się
32
istniejących uszkodzeń (zarysowań i pęknięć) - bez wpływu na nieuszkodzone elementy budynków,
a drgania III stopnia intensywności - pojawienie się nowych uszkodzeń elementów niekonstrukcyjnych
i pojedynczych uszkodzeń elementów konstrukcyjnych budynków.
Prognozy w tym zakresie sporządzane są jednak krótkoterminowo i w kolejnych latach mogą
istotnie się zmienić. Aktualnie nie ma przewidywań dotyczących możliwej maksymalnej intensywności
drgań gruntu po 2013 r. Przy projektowaniu zabudowy należy jednak uwzględnić możliwość
wystąpienia wstrząsów o tak dużych energiach.
Tereny wokół nieczynnych szybów (orientacyjnie w promieniu około 20 m) powinny być wyłączone
spod zabudowy. W przypadku szybów, dla których nie ma danych o sposobie likwidacji, należy liczyć
się z koniecznością zwiększenia strefy z zakazem zabudowy. Ewentualne wprowadzanie zabudowy
w sąsiedztwie szybów powinno być poprzedzone ekspertyzą górniczo - budowlaną określającą
możliwość lub warunki zabudowy (w tym uzdatnienie terenu). Przy zabudowie terenów dawnej płytkiej
eksploatacji należy uzyskać u przedsiębiorcy górniczego szczegółowe informacje pozwalające ocenić,
dla konkretnych zamierzeń budowlanych, ewentualne ryzyko wystąpienia zapadlisk (według
dokumentacji opracowywanych przez przedsiębiorcę górniczego, odbudowa górnicza ponawiana
wielokrotnie pod obszarami płytkiej eksploatacji pozwala twierdzić, że obecnie płytkie wyrobiska uległy
samolikwidacji i nie stanowią zagrożenia dla powierzchni terenu).
Do terenów, które powinny pełnić przede wszystkim funkcje przyrodnicze należy zaliczyć: (i) doliny
i mniejsze formy rzeźby terenu (dolinki, parowy) - nie należy wyznaczać w ich obrębie terenów pod
zabudowę ze względu na ryzyko podtapiania skoncentrowanymi wodami opadowymi [zwłaszcza
w przypadku wystąpienia deszczy nawalnych] lub roztopowymi), a także (ii) lasy, (iii) tereny zieleni
miejskiej, (iv) inne tereny, na których występują wartościowe przyrodniczo zbiorowiska roślinne oraz
tereny stanowiące bezpośrednie sąsiedztwo obiektów podlegających ochronie prawnej, (v) tereny, na
których obowiązuje zakaz zabudowy - położone nad tunelem kolejowym i w jego bezpośrednim
sąsiedztwie, a także - jeśli nie będzie się przewidywać ich uzdatnienia pod zabudowę – (vi) tereny
nieprzydatne pod zabudowę, zajęte przez niekontrolowane nasypy.
8. Materiały źródłowe, literatura
Absalon D., Jankowski A.T., Leśniok M., Komentarz do mapy hydrograficznej w skali 1:50000, GUGiK, Warszawa, 2003;
Aktualizacja Koncepcji gospodarki ściekowej pod kątem zabezpieczeń przeciwpowodziowych miasta Rydułtowy, Biuro
Projektów Budownictwa Komunalnego Katowice, 1998;
Aktualizacja Planu Gospodarki Odpadami dla województwa śląskiego, Uchwała Nr III/37/3/2009 Sejmiku Województwa
Śląskiego z dnia 29 kwietnia 2009 roku w sprawie przyjęcia aktualizacji Planu gospodarki odpadami dla województwa śląskiego
IETU Katowice – IMBiGS CGO Katowice, 2009;
Aktualizacji Założeń do Planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na obszarze Gminy Rydułtowy,
Fundacja na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii w Katowicach, Katowice, 2008;
Baza danych INFOGEOSKARB, Państwowy Instytut Geologiczny (http://baza.pgi.waw.pl/igs/);
Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce według stanu na 31.XII.2011, PIG, Warszawa 2012;
Budowa i kształtowanie bryły krajobrazowej wraz z zagospodarowaniem terenu przy szybie Leon II KWK Rydułtowy – Anna –
etap I, Projekt budowlany, PAKT s.c. Doradztwo – Projekty – Ekologia, Katowice, 2011;
Dodatek nr 4 do projektu zagospodarowania złoża węgla kamiennego „Rydułtowy” PU-H Kogeo s.c., Rybnik, 2011;
Dodatek nr 5 do dokumentacji geologicznej złoża węgla kamiennego „Anna” w kat. A,B,C1,C2, PU-H Kogeo s.c., Rybnik, 2012;
Dokumentacja geologiczna złoża węgla kamiennego „Anna 1” w kat. A,B,C1, PU-H Kogeo s.c., Rybnik, 2012;
Dokumentacja określająca warunki hydrogeologiczne złoża kopalni węgla kamiennego “Rydułtowy”, stan na 31.12.2000 r.,
RSW S.A. KWK “Rydułtowy”, Katowickie Przedsiębiorstwo Geologiczne, Katowice, 2001;
Informacja KWK “Rydułtowy - Anna”, Ruch Rydułtowy dotycząca pomiarów przepływu wód powierzchniowych w punktach
pomiarowych według stanu na 30.06.2004;
Inwentaryzacja urządzeń melioracji szczegółowych, Firma Usługowo-Projektowa Leo-Projekt s.c., Rybnik, 2003;
Jędrzejewski W. i inni. Projekt korytarzy ekologicznych łączących Europejską Sieć Natura 2000 w Polsce. Zakład Badania
Ssaków Polska Akademia Nauk, Białowieża [mpis], 2005;
Klimek K., Starkel L., Kotliny Podkarpackie, [w:] Geomorfologia Polski t. I. PWN, Warszawa, 1972;
Koncepcja przebudowy stożka i zwału płaskiego odpadów pogórniczych przy szybie „Leon II” KWK Rydułtowy -Anna w kierunku
kształtowania budowli krajobrazowej, Pracownia Urbanistyczna Rybnik Sp. z o.o., Rybnik, 2008;
Kondracki J., Geografia fizyczna Polski, PWN, Warszawa 2008;
Kozłowski S. [red.], Atlas zasobów, walorów i zagrożeń środowiska geograficznego Polski, IGiPZ PAN, Warszawa, 1994;
Ledwoń J.A., Budownictwo na terenach górniczych, Arkady, Warszawa, 1983;
Lokalny Program Rewitalizacji Rydułtów - aktualizacja na lata 2009 - 2020 (załącznik do Uchwały Nr XXIX/267/09 Rady Miasta
Rydułtowy z dnia 13 marca 2009 r. z późniejszymi zmianami);
33
Mapa form geomorfologicznych ze szczególnym uwzględnieniem form antropogenicznych - woj. katowickie, skala 1:25 000,
ark. 531.33, PPGK, Warszawa 1986 – 1987;
Mapa Hydrogeologiczna Polski w skali 1:50000, ark. Rydułtowy, Chmura A., Wagner J, Państwowy Instytut Geologiczny, 2002;
Mapa sytuacyjno wysokościowa – prognoza wpływów projektowanej eksploatacji KWK „Rydułtowy – Anna” do roku 2019,
Przedsiębiorstwo Usługowo – Handlowe „Kogeo”, 2011;
Mapa warunków występowania, użytkowania, zagrożenia i ochrony zwykłych wód podziemnych Górnośląskiego Zagłębia
Węglowego i jego obrzeżenia, skala 1:100 000, red.: Różkowski A., Rudzińska-Zapaśnik T., Siemiński A., Państwowy Instytut
Geologiczny, Warszawa, 1997;
Mojski J. E. [red.], Budowa Geologiczna Polski, T. 1, Stratygrafia. Część 3b. Kenozoik. Czwartorzęd. Wydawnictwa
Geologiczne, Warszawa 1984;
natura2000.mos.gov.pl/natura 2000/pl/
Numeryczny model terenu;
Opinia geologiczno - inżynierska dla określenia warunków wodno - gruntowych podłoża pod planowaną rozbudowę cmentarza
parafialnego przy ul. Ks. B. Szyszki w Rydułtowach – Orłowcu, Gaszyński J., Freiwald P., Gaszyńska G., Kraków, 2004;
Opracowanie ekofizjograficzne do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego obejmujących obszary oznaczone
symbolami MP/1 - MP/7, Biuro Rozwoju Regionu Sp. z o.o., Katowice, 2002;
Opracowanie ekofizjograficzne do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego miasta Rydułtowy, Pracownia
Urbanistyczna Rybnik, Sp. z o.o., Rybnik, 2006;
Ósma roczna ocena jakości powietrza w województwie śląskim, obejmująca 2009 rok, Inspekcja Ochrony Środowiska
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach, Katowice, 2010;
Parusel J.B., Skowrońska K., Wower A. (red.), Korytarze ekologiczne w województwie śląskim – koncepcja do planu
zagospodarowania przestrzennego województwa. Etap I. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, Katowice, 2007;
2
2
3
Pięcioletnia ocena jakości powietrza pod kątem jego zanieczyszczenia: SO , NO , NOx, CO, C6H6, O , pyłem PM10 oraz As,
Cd, Ni, Pb i BaP, Inspekcja Ochrony Środowiska Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Katowice, 2010;
Plan zagospodarowania przestrzennego województwa śląskiego, zał. do Uchwały Nr II/21/2/2004 Sejmiku Województwa
Śląskiego z dnia 21 czerwca 2004 r.;
Program Ochrony Środowiska dla Miasta Rydułtowy na lata 2009-2012 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2013 – 2016,
Atmoterm – Ekourbis Sp. z o.o., Częstochowa, 2008 (zał. do Uchwały Nr XXVI/249/08 Rady Miasta Rydułtowy z dnia
19 grudnia 2008 r.)
Prognoza oddziaływania wstrząsów na powierzchnię terenu w KW S.A. Oddział KWK „Rydułtowy - Anna” Ruch I i Ruch II na
lata 2010-2013, zespół Politechniki Śląskiej w Gliwicach, Gliwice, 2010;
Program ograniczenia niskiej emisji w mieście Rydułtowy, Fundacja na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii
w Katowicach, Katowice, 2006;
Projekt zagospodarowania złoża węgla kamiennego „Anna 1” na lata 2013-2019, PU-H Kogeo s.c., Rybnik, 2012;
Raport o oddziaływaniu na środowisko przedsięwzięcia p.t. Wydobywanie węgla kamiennego i metanu jako kopaliny
towarzyszącej ze złoża "Anna 1 na projektowanym OG "Pszów I" przez KW S.A. Oddział KWK "Rydułtowy - Anna" w latach
2013-2019, PU-H Kogeo s.c., Rybnik, 2012;
Raport z wykonania wstępnej oceny ryzyka powodziowego, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Centra Modelowania
Powodziowego w Gdyni, w Krakowie, w Poznaniu, we Wrocławiu, Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, Warszawa, 2011;
Rekultywacja i zabezpieczenie przed paleniem skały płonnej w rejonie stożków przy szybie Leon II KWK Rydułtowy, Projekt
techniczny, Eko-Polter, Katowice, 1993;
Sarnacka Z., Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski, ark. Rydułtowy (M34-61 D), skala 1:50 000, Wyd.
Geologiczne, Warszawa 1968;
Strategia Rozwoju Miasta Rydułtowy na lata 2000 – 2015. Aktualizacja na lata 2008 – 2015 (załącznik do Uchwały
Nr XVI/132/07 Rady Miasta Rydułtowy z dnia 20 grudnia 2007 r.);
Szczegółowa mapa geologiczna Polski, ark. Rydułtowy (M34-61 D), skala 1:50 000, Sarnacka Z., Instytut Geologiczny,
Warszawa, 1956;
Tabelaryczny wykaz nieczynnych szybów na OG Rydułtowy I;
Wilk T., Jujka M., Krogulec J., Chylarecki P., Ostoje ptaków o znaczeniu międzynarodowym w Polsce, OTOP, Marki, 2010;
Wyniki analizy wód dla KWK „Rydułtowy – Anna”, Ruch Rydułtowy, TMG-MGG Instytut Inżynierii Wody i Ścieków Politechnika
Śląska w Gliwicach, Gliwice, 2004;
Załącznik do Uchwały Nr III/52/15/2010 Sejmiku Województwa Śląskiego z dnia 16 czerwca 2010 r. Program ochrony powietrza
dla stref województwa śląskiego, w których stwierdzone zostały ponadnormatywne poziomy substancji w powietrzu;
Załącznik do Uchwały IV/16/7/2011 Sejmiku Województwa Śląskiego z dnia 19 grudnia 2011 r. Program ochrony powietrza dla
stref gliwicko - mikołowskiej i częstochowsko - lublinieckiej województwa śląskiego, w których stwierdzone zostały
ponadnormatywne poziomy substancji w powietrzu
Zasady stosowania górniczej skali intensywności drgań GSI-GZW KW do oceny skutków oddziaływania wstrząsów indukowanych
eksploatacją złóż węgla kamiennego w zakładach górniczych Kompanii Węglowej S.A. na obiekty budowlane i na ludzi,
Kompania Węglowa S.A., Katowice, 2008 (zespół aut.: Dubiński J., Mutke G., Stec K., Lurka A., Barański A.)
34
Załącznik
Obiekty w gminnej ewidencji zabytków miasta Rydułtowy
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
obiekt
adres (ulica)
budynek mieszkalny
budynek mieszkalny
budynek mieszkalno - usługowy
kościół parafialny p.w. św. Jacka
budynek mieszkalny - plebania parafii p.w. św. Jacka
budynek mieszkalny
budynek mieszkalny - dawne koszary wojskowe
budynek użyteczności publicznej
budynek mieszkalny
budynek mieszkalny
budynek mieszkalno - usługowy (dawny tzw. „U Szuły”)
budynek mieszkalno - usługowy (dawny tzw. „Żydkowiec”)
budynki mieszkalno - usługowe
budynek usługowy (Urząd Miasta)
budynek mieszkalno - usługowy (dawny tzw. „U Połomskiego”)
budynek mieszkalno - usługowy (dawny tzw. „U Orzala”)
budynek mieszkalno - usługowy (dawny tzw. „Bieńkowiec - Barnabas”)
budynek mieszkalno - usługowy (dawny tzw. „Ćmolowiec”)
budynek mieszkalno - usługowy (d. tzw. „Sklep Rudolfa Rubereka”)
budynek mieszkalny, kolejowy
budynki mieszkalne, kolejowe
budynek użyteczności publicznej (stacja kolejowa)
budynek mieszkalny - osiedle domów robotniczych „Karlik”
budynek mieszkalny
budynek klasztoru NMP
kościół parafialny p.w. św. Jerzego
dom parafialny p.w. św. Jerzego
a)
budynek użyteczności publicznej – szpital
budynek użyteczności publicznej – przychodnia lekarska
budynek mieszkalno - usługowy (dawny tzw. „Młyn Bezuch”)
budynek mieszkalno - usługowy (dawny tzw. „Kaskadowiec”)
budynek użyteczności publicznej (willa Radlika)
budynek mieszkalny
budynek mieszkalny
budynek mieszkalny
budynek mieszkalny
budynek użyteczności publicznej (1935 – 37)
budynek mieszkalny
budynek mieszkalny
budynek mieszkalny
budynki
budynek mieszkalny
budynek usługowy
zabytki techniki
zakład produkcyjno – usługowy (dawna cegielnia C. Herzera)
a)
budynek dawnej wagi drobnicowej oraz portierni
a)
zespół szybu wentylacyjnego III (dawny szyb „Dicke”)
35
Barwna 1
Barwna 6
Gen. Józefa Bema 5
Św. Jacka 6
Św. Jacka 6
O. Augustyna Kordeckiego 41
Adama Mickiewicza 21, 23
Adama Mickiewicza 33
Obywatelska 42
Obywatelska 46
Obywatelska 50
Obywatelska 58
Ofiar Terroru 1
Ofiar Terroru 14
Ofiar Terroru 20
Ofiar Terroru 33, 40, 45, 47
Ofiar Terroru 36
Ofiar Terroru 39
Ofiar Terroru 41
Ofiar Terroru 43
Ofiar Terroru 49
Ofiar Terroru 56
Ofiar Terroru 62
Ofiar Terroru 70
Ofiar Terroru 78
Ofiar Terroru 80, 81
Ofiar Terroru 91
Ofiar Terroru 89
Osiedle Karola 11
Osiedle Karola 12
Osiedle Karola 14
Osiedle Karola 15
Osiedle Karola 16
Osiedle Karola 17
Osiedle Karola 18
Osiedle Karola 19
Osiedle Karola 20
Piecowska 34
Plebiscytowa 2
Plebiscytowa 5
Plebiscytowa 9
Plebiscytowa 9
Plebiscytowa 47
Przerwy – Tetmajera 150
Raciborska 150
Raciborska 223
Raciborska 244
Raciborska 369
Raciborska 403
Raciborska 433
Raciborska 440 - 444
Radoszowska 38
Skalna 1
Słowicza 2
Słowicza 5
Marcina Strzody 20
Szczerbicka 54
Romualda Traugutta 243, 267
Romualda Traugutta 273
Bohaterów Warszawy 152D
Leona
Pietrzkowicka 34
Lp.
obiekt
adres (ulica)
66
tunel kolejowy (murowany)
Ofiar Terroru - Raciborska
67
krzyż kamienny kapliczkowy przydrożny
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
krzyż
kapliczka słupowa
krzyż drewniany
kolumna z figurą Najświętszej Marii Panny (Maryjna), kamienna z figurami
a)
świętych
a)
krzyż kamienny „Męki Pańskiej”
krzyż kamienny cmentarny
kaplica domkowa z figurą św. Jerzego
kaplica architektoniczna
a)
krzyż kamienny pokutny
grota maryjna
krzyż kamienny przydrożny
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
krzyż pokutny
kaplica architektoniczna cmentarna
krzyż kamienny kapliczkowy cmentarny
krzyż kamienny cmentarny
dawny cmentarz ewangelicki
dawny cmentarz rzymskokatolicki
cmentarz rzymskokatolicki
cmentarz rzymskokatolicki
Ofiar Terroru, Św. Maksymiliana Kolbe
Ofiar Terroru
Ofiar Terroru, plac kościelny
Pietrzkowicka 20
Plebiscytowa 9
Plebiscytowa 9
Kazimierza Przerwy-Tetmajera, obok
nr 62
Raciborska, obok nr 481
Raciborska / Piecowska / Ks. Bolesława
Szyszki
Raciborska / Juliana Tuwima
Radoszowska, obok nr 43
Radoszowska, obok nr 143
Radoszowska / Bolesława Krzywoustego
Radoszowska / Św. Jacka
Spokojna
Spokojna
Marcina Strzody, obok nr 43
Szczerbicka, obok nr 29
Ks. Bolesława Szyszki
Urbana, obok nr 11
Jana Barcioka
Ofiar Terroru
Św. Jacka
Spokojna
96
inne obiekty
stożek nr 1 hałdy kopalnianej przy KWK „Rydułtowy - Anna” (Szarlota)
Leona
mała architektura
a)
Bohaterów Warszawy / Gabriela
Narutowicza
Boh. Warszawy / Plebiscytowa
Gajowa / Gen. Józefa Bema
Krzyżkowicka 111 / Wodna
Ofiar Terroru, Św. Maksymiliana Kolbe
obiekty wpisane do rejestru zabytków
źródło: Załącznik do Zarządzenia Nr 178.UR.P.2013 Burmistrza Miasta Rydułtowy z dnia 19 sierpnia 2013 r. w sprawie przyjęcia
Gminnej Ewidencji Zabytków Miasta Rydułtowy
RYDUŁ T O WY. O p raco w an i e eko fi zj o g rafi czn e
opracowanie:
Biuro Rozwoju Regionu Sp. z o.o., Katowice, 2012 r., aktualizacja 2013 r.,
Leszek Kostorz, Zdzisław Wieland, Wiesław Konieczny, Janina Witkowska
36

Opracowanie ekofizjograficzne

Transkrypt

Podobne dokumenty

pobierz Klukę w PDF - Towarzystwo Miłośników Rydułtów

Regulamin przetargu