Założenia koncepcyjne ekologistyki

Założenia koncepcyjne
ekologistyki
Opracowano na podstawie: Korzeń Z. Ekologistyka, Poznań 2001
http://huby.seo.pl/06_inwestycje%20osiedlowe/plan_zagospodarowania/kurytyba.htm
1
Ekologiczna orientacja koncepcji
logistyki uwzględnia zarówno
znaczenie ekologii w logistyce jak
i logistyki w ekologii.
2
Ekologia w logistyce winna zapobiegać
ujemnym skutkom działań związanych z
funkcjonowaniem systemów logistycznych
głównie w zakresie produkcji, transportu
i magazynowania dóbr fizycznych, natomiast
zastosowanie logistyki w ekologii sprowadza się
do uwzględnienia możliwości jakie stwarza
nowoczesne instrumentarium logistyki
w organizacji i systemowej integracji procesów
gromadzenia, sortowania, przetwarzania
i recyklingu wszelkiego rodzaju odpadów
3
GENEZA
4
Termin logistyka w zależności od źródła
pochodzenia i dziedziny stosowania bywa
używany w różnych znaczeniach.
W literaturze wyróżnia się trzy źródła jego
pochodzenia, mianowicie: język grecki,
łaciński i francuski, oraz trzy główne
obszary stosowania, tj.
obszar logiki i matematyki,
obszar działalności wojskowej
i obszar działalności gospodarczej.
5
Logistyka
w logice, matematyce, działaniach
wojskowych.
w sferze produkcji materialnej pojawiła się
dopiero w drugiej połowie XX w
6
Niejednolita definicja
• Logistyka, to zintegrowany system przepływu
materiałów (surowców, półproduktów,
wyrobów gotowych i odpadów) oraz
sprzężonych z nimi przepływów
informacyjnych w celu optymalnego tworzenia
i transformacji dóbr fizycznych.
7
Niejednolita definicja
• Logistyka to pewna koncepcja, filozofia
zarządzania realnymi procesami przepływu
dóbr fizycznych i informacji, oparta na
zintegrowanym, systemowym ujmowaniu tych
procesów.
8
Niejednolita definicja
• Logistyka to interdyscyplinarna dziedzina
wiedzy technicznej, ekonomicznej
i informatycznej badająca uwarunkowania,
prawidłowości i zjawiska przepływu dóbr
fizycznych i informacji w gospodarce, a także
w poszczególnych jej ogniwach.
9
Definicja wg Europejskiego Komitetu
Normalizacji CEN (Comite Europeen de
Normalisation) w Brukseli
Przez logistykę należy rozumieć „planowanie,
organizację, realizację i kontrolę przepływu
dóbr od ich zakupu, poprzez produkcję
i dystrybucję do ostatecznego klienta, w celu
spełnienia wymagań rynkowych przy
minimalnym zaangażowaniu środków
finansowych”.
10
Logistyka w ujęciu makro
to całokształt przepływu dóbr materialnych
w rozległych łańcuchach dostaw w gospodarce,
wielkość i struktura utrzymywania w tych
łańcuchach zapasów, a także infrastruktura
techniczna warunkująca ich efektywne
funkcjonowanie.
11
Logistyka w ujęciu mikro
to zarządzanie przepływem materiałów
i informacji w przedsiębiorstwie
oraz optymalna koordynacja czynności związanych
z przygotowaniem, przechowywaniem,
kompletacją i dostawą wyrobów gotowych do
odbiorców oraz obsługą posprzedażną
(serwisową) tychże wyrobów.
12
Logistyka traktowana jako działanie
funkcjonalne
może ujawniać się w postaci wyspecjalizowanych
logistyk, jak np.:
• logistyka produkcyjna;
• logistyka miejska;
• logistyka szpitalna;
• logistyka utrzymania systemów technicznych
(eksploatacyjna);
• logistyka wojskowa;
• logistyka gromadzenia, przetwarzania i
recyklingu odpadów (ekologistyka).
13
Odniesienie do ekosystemu
14
Ekosystem to zorganizowany system naturalny
(przyrodniczy), który dąży do utrzymania
równowagi. Ma on własne struktury łańcuchów
pokarmowych i wyodrębnianych grup populacji
konkurujących o pokarm, miejsce schronienia,
dostęp do światła itp.
15
Na bazie tych struktur przebiegają ekosystemowe
procesy przepływu energii, obiegu materii,
przekształcania środowiska i procesy
samoregulujące, utrzymujące to wszystko w
pewnych stałych granicach, co zwykle określane
jest mianem dynamicznej równowagi
ekologicznej
16
W przypadkach zbyt dużych intensywności
negatywnych wpływów może dochodzić
i dochodzi do trwałego naruszenia stanu
równowagi w ekosystemie.
17
Podstawową funkcję celu logistyki w relacji do
ekosystemu należy wiązać przede wszystkim z
szeroko rozumianą recyrkulacją powszechnie
określaną również mianem recyklingu oraz
unieszkodliwiania wszelkiego typu odpadów
generowanych w procesach zaopatrzenia
produkcji, dystrybucji i obsługi posprzedażnej
(serwisowej) dóbr fizycznych oraz ich konsumpcji
bezpośredniej względnie użytkowania
(eksploatacji).
18
Recykling
jest procesem polegającym na odzyskiwaniu
surowców wtórnych i/lub energii z odpadów oraz
zużytych dóbr fizycznych
19
Unieszkodliwianie odpadów
jest to wyeliminowanie lub znaczne ograniczenie
zagrożenia higieniczno-sanitarnego z ich strony,
które może być osiągnięte nie tylko poprzez
procesy połączone z odzyskaniem surowców
wtórnych lub energii lecz także poprzez procesy
uporządkowanego (systemowego) składowania
na zorganizowanych składowiskach, spełniających
normowe wymogi ochrony środowiska.
20
Ekologistykę można zdefiniować jako
zintegrowany system, który:
• opiera się na koncepcji zarządzania recyrkulacyjnymi
przepływami strumieni materiałów odpadowych
w gospodarce oraz przepływami sprzężonych z nimi
informacji;
• zapewnia gotowość i zdolność efektywnego
gromadzenia, segregacji, przetwarzania oraz
ponownego wykorzystania odpadów wg przyjętych
zasad technicznych i procesowych, spełniających
wymogi normowe i prawne ochrony środowiska,
21
Ekologistykę można zdefiniować jako
zintegrowany system, który:
• umożliwia podejmowanie technicznych i
organizacyjnych decyzji w kierunku zmniejszania
(minimalizacji) tych negatywnych skutków
oddziaływania na środowisko, które towarzyszą
realizacji procesów zaopatrzeniowych,
przetwórczych, produkcyjnych, dystrybucyjnych i
serwisowych w logistycznych łańcuchach dostaw.
22
Ekonomia środowiska
Informatyka i zarządzanie
w ochronie środowiska
Technika ochrony
środowiska
Ekologistyka
23
Przykład ekologistyki
24
Kurytyba
• Miasta ponad milionowe (ok 500 takich
miast a 26 z nich ponad 10 mln).
• Więcej osób mieszka w miastach niż na wsi.
• Plany wielu współczesnych miast
podporządkowane są wymaganiom ruchu
samochodowego.
• Planowanie zgodne z naturą (parki, tereny
wyłączone z zabudowy).
• Planowanie zabudowy (pozwolenia).
• Ochrona terenów zalewowych.
źródło: http://huby.seo.pl/06_inwestycje%20osiedlowe/plan_zagospodarowania/kurytyba.htm
25
• Brak ścisłego centrum
• 5 głównych osi rozbudowy
26
• Dochód
przedsiębiorstwa
przewozowego zależy
od długości
obsługiwanych przez
nie tras, a nie od liczby
pasażerów.
•
•
•
•
Opłata za przejazd na przystanku.
Podnośniki dla wózków.
Specjalne trasy tylko dla autobusów (koszty budowy).
Nowoczesny tabor (miasto płaci rocznie 1% wartości
autobusu i po 10 latach przejmuje samochód).
27
• miejski system komunikacyjny
(pierwszeństwo dla
autobusów),
• mieszkańcy Kurytyby wydają
jedynie około 10% swych
dochodów na przejazdy, mniej
niż gdzie indziej w Brazylii,
• trzy czwarte wszystkich
podróżujących jeździ
autobusem,
• w przeliczeniu na osobę
zużycie benzyny jest o 25%
mniejsze niż w podobnych
miastach brazylijskich,
28
• Generalny projekt zagospodarowania
miasta.
• Każdy mieszkaniec może natychmiast
uzyskać w ratuszu informacje o
dowolnej działce w mieście.
• Ubiegający się o uzyskanie lub
przedłużenie zezwolenia na
działalność handlową czy
przemysłową, musi uwzględnić w
projekcie wpływ tego zamierzenia na
ruch uliczny, potrzebną
infrastrukturę, usytuowanie
parkingów i usługi miejskie.
29
•
WTÓRNE WYKORZYSTANIE SUROWCÓW w
Kurytybie przyjmuje różne formy. Jak w wielu
innych miastach rodziny sortują odpadki, aby
ułatwić odzyskiwanie szkła, metalu i tworzyw
sztucznych.
•
Stare autobusy służą do bezpłatnych
przewozów w parkach miejskich lub jako
ruchome biura i klasy szkolne.
•
Nawet dawne komunalne wieże
transformatorowe znalazły zastosowanie w
konstrukcjach budowli parkowych lub
urzędów publicznych, na przykład Wolnego
Uniwersytetu Środowiska Naturalnego.
30
Wolny Uniwersytet Środowiska Naturalnego
Wolny Uniwersytet Środowiska Naturalnego w Kurytybie
oferuje krótkie, bezpłatne kursy praktyczne, na których
gospodynie domowe, dozorcy, sklepikarze i inni poznają
wpływ swych codziennych czynności na środowisko
naturalne. Na kursach wykładają odpowiednio przeszkoleni
nauczyciele. Obowiązują one ubiegających się o licencję na
niektóre rodzaje działalności, na przykład prowadzenie
taksówki; wiele osób jednak uczęszcza na nie dla własnej
satysfakcji.
31
Miasto finansuje liczne ważne programy dla
dzieci
• Program "Gazeciarze„ dorywczo zatrudnia uczniów z
rodzin o niskich dochodach.
• Miejskie ośrodki dziennej opieki oferują cztery posiłki
dziennie dla około 12 tys. Dzieci.
• Dziecięce pogotowie ratunkowe zaś umożliwia pilne
połączenie telefoniczne w sprawach najmłodszych,
którym zagraża jakieś niebezpieczeństwo.
32
Dzięki wprowadzonemu w
Kurytybie programowi kupowania
śmieci 40 tys. rodzin otrzymuje
żetony autobusowe i żywność w
zamian za dostarczanie odpadków
z terenów, do których nie
docierają służby miejskie;
przyczyniło sie to do poprawy
panujących tam warunków
sanitarnych (pierwszą fotografię
wykonano przed rozpoczęciem
akcji zakupu śmieci). w szkołach
program wymiany odpadków na
zeszyty umożliwia zaopatrzenie
biedniejszych uczniów.
33
Miasto próbuje walczyć z problemem zaśmiecenia zarówno w fazie
powstawania, jak i usuwania odpadków. Każdego dnia mieszkańcy
zbierają makulaturę, której przerób ratuje blisko 1200 drzew.
Inicjatywa "Śmieci, które nie są śmieciami" powoduje, że w ponad
70% gospodarstw domowych segreguje się odpadki, oddzielając
materiały nadające się do przetworzenia. Program zakupu śmieci,
przeznaczony specjalnie dla ubogich dzielnic, pomaga oczyszczać
miejsca trudno dostępne dla służb miejskich. Biedniejsi mogą za
wypełnione śmieciami worki otrzymać żetony autobusowe, paczki
żywnościowe i szkolne zeszyty. Ponad 34 tys. rodzin w 62 ubogich
osiedlach wymieniło ponad 11 tys. ton śmieci na prawie milion
żetonów autobusowych i 1200 ton żywności. W ciągu ostatnich
trzech lat uczniowie ponad 100 szkół za prawie 200t odpadków
dostali blisko 1.9 mln zeszytów. W wyniku innego przedsięwzięcia,
"Wszystko czyste", co jakiś czas zatrudniani są emeryci i bezrobotni
do sprzątania dzikich wysypisk.
34
Analiza wybranych
przykładów globalnych
problemów determinujących
gospodarkę
35
„Piękno tej ziemi skłania mnie do
wołania o jej zachowanie dla
przyszłych pokoleń.
Jeśli kochacie tę ojczystą ziemię,
niech to wołanie nie pozostanie bez
odpowiedzi”.
Jan Paweł II
• Wyspa Wielkanocna 400-1722;
• Sumerowie, Majowie;
• Ludzkość zużywa dziś o 1/3 więcej surowców
naturalnych niż przyroda potrafi uzupełni
37
•zanik bioróżnorodności,
•przeludnienie,
•deficyt wody pitnej,
•choroby cywilizacyjne,
Bioróżnorodność
• W dniach 3-14 czerwca 1992 r. odbyła
się w Rio de Janeiro II Konferencja
ONZ pt. „Środowisko i Rozwój" (UNCED
- United Nations Conference on
Environment and Development). Na
Konferencji przyjęto także Konwencję
o różnorodności biologicznej, którą
podpisali także przedstawiciele
polskiego Rządu.
”Twórczość, ideały i odwaga młodych świata
powinny zostać zmobilizowane w celu
rozwijania światowego partnerstwa, które
pomoże osiągnąć zrównoważony rozwój i
zapewnić lepszą przyszłość dla wszystkich”
Deklaracja z Rio 1992r. – Zasada 21
• Wyginięcie gatunku na Ziemi jest
nieodwracalną stratą w różnorodności
biologicznej, zanika bowiem gatunek i
kombinacja genów w nim zawarta.
• Bioróżnorodność można zdefiniować
jako bibliotekę genetyczną,
obejmującą miliony gatunków i
miliardy genetycznie odmiennych
populacji egzystujących
w równowadze łańcuchów
pokarmowych
• Obecnie wkraczamy we wstępną fazę
szóstego okresu wielkiego wymierania.
W przeciwieństwie do wcześniejszych
etapów, wywołanych zjawiskami
naturalnymi, tym razem głównym
winowajcą jest człowiek. Po raz pierwszy w
długiej historii Ziemi rozwój jednego
gatunku osiągnął stadium, które może
spowodować zagładę większej części
żyjącego świata.
W Polsce występowały i występują zagrożenia
różnorodności biologicznej, do których można
między innymi zaliczyć:
• postępującą urbanizację i zagospodarowanie
kraju, realizowane często bez uwzględnienia
wymagań ekologicznych (w tym zasad ochrony
różnorodności biologicznej), prowadzące m.in. do
likwidacji powierzchni naturalnej i półnaturalnej
przyrody, zaburzenia funkcjonowania
ekosystemów (w tym ich łączności) oraz
dysharmonii krajobrazu;
• procesy eutrofizacji, odwadniania,
zakwaszenia gleb, skażenie toksycznymi
związkami chemicznymi bądź zmianami
termicznymi oraz wywołaną przez
człowieka sukcesją, co powoduje zmiany
cech naturalnych
siedlisk/biotopów/ekosystemów oraz
zmiany walorów przyrodniczych;
• zmiany sposobów użytkowania ziemi, w
tym ograniczenie lub zaniechanie
tradycyjnych metod produkcji rolnej i
wywoływane przez nie zjawiska sukcesji,
powodujące przekształcenia struktury
krajobrazu oraz zarówno likwidację i
fragmentację siedlisk/ekosystemów jak i
uproszczenie, ujednolicenie i zniszczenie
mozaiki siedlisk;
• negatywną presję człowieka na gatunki
postrzegane jako konfliktowe (niepożądane),
w tym wyrządzające szkody w gospodarce, co
powoduje ograniczenie liczebności ich
populacji;
• nadmierną eksploatację populacji
wybranych gatunków dziko żyjących (np.
grzyby, zioła, ślimaki, niektóre gatunki
łowne), co powoduje ograniczenie
liczebności ich populacji i zburzenie
równowagi ekologicznej (dotyczy zwłaszcza
odławiania drapieżników np. ryb);
• postępującą synantropizację fauny i flory
oraz przenikanie gatunków obcych (w tym
także ich planowe lub przypadkowe
introdukcje), co powoduje wypadanie
gatunków rodzimych, słabszych
konkurencyjnie;
• genetyczne modyfikacje gatunków (GMO) i
ich uwalnianie do środowiska, czego efekty
są w większości przypadków jak dotychczas
nierozpoznane.
Przeludnienie
Wzrost populacji ludzkiej:
• 1900 - 1,8 mld;
• 1990 - 5 mld;
• 2000 - 6,0 mld;
• 2008 - 6,7 mld.
Paul Ehrlich nazwał takie przyśpieszenie bombą
populacyjną (my mówimy: eksplozja demograficzna).
• Globalny wzrost liczby ludności
wyprzedza wzrost produkcji żywności.
• Podwojenie obecnej liczby ludności
wymagałoby prawdopodobnie:
- 4-krotnego wzrostu produkcji rolnej,
- 6-krotnego zużycia energii,
- 8-krotnego wzrostu wartości produkcji
globalnej.
Urodzenia na 1 000 mieszkańców w ciągu roku
Umieralność niemowląt na 1 000 urodzeń w ciągu roku
Współczynnik przyrostu naturalnego (‰)
PKB na osobę z uwzględnieniem parytetu siły
nabywczej
Dubaj
http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Sztuczne_wyspy_w_Dubaju.png
Dubaj
http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Dubaiworld_ast_2009036_lrg.jpg
Dubaj
http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Dubai_night_skyline.jpg
Deficyt wody
• Ubytek dzienny wody powinien być
wymieniony w pełnej ilości przez
dostarczanie jej z zewnątrz. Ilość wypijanej
wody powinna wynosić przynajmniej 1 litr,
a najlepiej 1,5 litra.
• Reszta uzupełniana jest poprzez tzw. wodę
preferowaną , tzn. przez wodę zawartą w
stałych produktach żywnościowych.
• O ile bez jedzenia można przeżyć około
miesiąca, bez wody człowiek nie wytrzyma
dłużej niż kilka dni.
• Jeśli dostarczanie wody z zewnątrz jest
przerwane dłużej niż 3 dni, mogą wystąpić
już komplikacje niebezpieczne dla życia
(zatrucia spowodowane własnymi
produktami przemiany materii, zgęszczenie
krwi i in.)
Woda staje się dziś prawdziwym skarbem,
niemalże na wagę złota. W niektórych krajach
wody już brakuje i szacuje się, że wkrótce
wojny będą się toczyć o wodę, a nie jak w XX
wieku o ropę naftową. Deficyt wody pitnej
może być kolejnym powodem walk między
skłóconymi państwami na Bliskim Wschodzie.
W Afryce Subsaharyjskiej ponad cztery tysiące
dzieci umiera każdego dnia; innymi słowy troje
dzieci co minutę. Przyczyną są choroby
przenoszone drogą wodną. Choroby te zabijają
więcej ludzi niż AIDS. Jeśli nie zostaną podjęte
konkretne działania zapewniające dostawy
czystej wody, do 2020 r. ponad 76 mln ludzi,
głównie dzieci, umrze w skutek chorób typu
czerwonka, biegunka, cholera, tyfus itp.
woda kopalna zebrała się pod ziemią 25
tys. lat temu gdy na pustyni padały deszcze
uprawy nawadniane tą wodą
–> zasób nieodnawialny
rolnictwo Arabii Saudyjskiej
• Wodę słodką można także pozyskiwać, odsalając
wodę morską, jak to czyni Arabia Saudyjska,
jednak jest to bardzo drogie. Również koszty
infrastruktury (przepompownie i rurociągi) są
niezmiernie wysokie.
• Koszt odsolenia 1 m3 morskiej wody szacuje się
na 1-1,5 dolara, co znacznie przekracza światową
cenę kilograma pszenicy (warto zaznaczyć, że na
wyprodukowanie kilograma pszenicy trzeba
zużyć właśnie 1 m3 wody),
Krajów najuboższych nie stać na
inwestowanie w infrastrukturę wodną, z kolei
brak wody stanowi barierę ich rozwoju, co
uniemożliwia zakup niezbędnych urządzeń
– i koło się zamyka. Według niektórych
ekonomistów innym rozwiązaniem –
wydawałoby się, że zupełnie zaskakującym –
jest ustalenie światowej ceny wody (na wzór
ceny ropy naftowej, złota czy miedzi).
Choroby cywilizacyjne
–NOWOTWORY
–UZALEŻNIENIA I DEWIACJE
–ZABURZENIA PSYCHICZNE
–OTYŁOŚĆ I CHOROBY UKŁADU
KRĄŻENIA
–AIDS (zespół nabytego upośledzenia
odporności)
Nowotwory
• Charakterystyka,
• Powstawanie, (teoria genetyczna i epigenetyczna)
• Kancerogeny
– czynniki chemiczne, (np. dym)
– czynniki fizyczne, (promieniowanie)
– czynniki biologiczne (np. mykotoksyny, wirusy)
UZALEŻNIENIA
•
•
•
•
•
Alkoholizm,
Nikotynizm,
Lekomania,
Narkomania,
Dewiacje,
ZABURZENIA PSYCHICZNE
• Stres,
• Depresja,
Nadwaga i otyłość
•
•
•
•
•
Nadciśnienie tętnicze,
Cukrzyca,
Zawał serca,
Udar mózgu,
Choroby wieńcowe.
AIDS (zespół nabytego upośledzenia
odporności)
Przykładowe katastrofy
ekologiczne
79
Wysychanie Morza (Jeziora) Aralskiego - początek
katastrofy to lata 60-te, kiedy wskutek działań władz radzieckich
zmieniono bieg rzek: Amu Darii i Syr Darii, które zasilały wody
morza. Chodziło o zwiększenie produkcji bawełny w Azji
Środkowej.
Obecnie stężenie soli w wodzie zwiększyło się niemal
dwukrotnie, co jest przyczyną śmierci wielu gatunków ryb. W soli
znajdują się także trujące związki chemiczne, które przyczyniają
się do zwiększenia zachorowalności ludzi na raka oraz choroby
układu oddechowego. Wysychanie ma także inne konsekwencje:
zmiany klimatyczne (burze piaskowe), spadek produktywności
pól, zmiany ekosystemu delt rzecznych. Próbę ratowania części
jeziora podjęli Kazachowie, budując tamę, dzięki której zaczęło
się napełniać. Zagrożenie jest tak wielkie, że według szacunków,
bez ekologicznych interwencji, jezioro może zniknąć za 12 lat!
80
Przerwanie tam w sierpniu 1975 roku w chińskim mieście Shimantan,
Banqiao oraz wielu innych!
Tama miała przetrwać powódź zdarzającą się raz na 500 lat, jednak 6
sierpnia spadło tyle wody, co zazwyczaj w ciągu całego roku. Sprawcą był
tajfun Nina.
8 sierpnia o 12:30 wody zbiornika Shimantan zaczęły przelewać się przez
tamę. Przy 40cm wody przelewających się, tama runęła. 120 milionów
metrów sześciennych wody wypłynęło ze zbiornika w ciągu pięciu godzin
Pół godziny później, zbiornik w
Banqiao, mający przetrwać powódź
zdarzającą się raz na 1000 lat,
zawiódł. W ciągu sześciu godzin ze
zbiornika wypłynęło 2 miliardy 300
milionów ton wody.
Zbombardowano 3 kolejne tamy.
Fala powodziowa miała wys. 6 m i
szer. 12 km. Zniszczyła 62 tamy,
zabiła 26 tys. osób, a dotknęła 145
tys.
83
Katastrofa w elektrowni wodnej na Jeniseju 17-08-2009
84
1984, 03.XII
Katastrofa spowodowana przez wyciek izocyjanku metylu z fabryki
w Bhopalu w Indiach.
Fabryka w Bhopalu produkowała pestycydy na rynek indyjski. We
wczesnych godzinach porannych, 3.grudnia nastąpił wyciek ponad
40 ton trującego gazu (izocyjanek metylu). Prawdopodobną
przyczyną potwierdzoną przez trzy niezależne grupy ekspertów
było dostanie się do zbiornika z gazem wody, która wywołała
reakcję chemiczną, w wyniku której wydostał się do atmosfery gaz
pod ciśnieniem.
Szacuje się, że dawek śmiertelnych gazu, który przedostał się do
atmosfery w Bhopalu było dziesięć razy więcej niż dawek
śmiertelnych radioaktywnego cezu, który wydostał się podczas
katastrofy w Czarnobylu. Efekty incydentu odczuwalne są do
dzisiaj, a dane szacunkowe mówią o 200 tysiącach osób w
jakikolwiek sposób poszkodowanych.
85
Katastrofa w Czarnobylu 26 kwietnia 1986
Problem Czarnobyla nadal
pozostaje aktualny. Dziś
planuje się eksportowanie
radioaktywnych odpadów z
elektrowni atomowych do
miejsc katastrof
nuklearnych, takich jak
Majak, Semipalatinsk, a
nawet Czarnobyl. Plany te
wspiera Międzynarodowa
Agencja Energii Atomowej
pod egidą ONZ.
86
1991
Katastrofa ekologiczna spowodowana podpaleniem szybów ropy
naftowej w Zatoce Perskiej.
Podpalono 650 szybów naftowych (gaszenie trwało 8 miesięcy).
Skutkiem było dostanie się ropy do wód Zatoki Perskiej (szacuje się,
że było to 240 mln baryłek, czyli ponad 38 mld litrów) zatruwając
przy tym nie tylko wodę i wszystkie organizmy ją zamieszkujące, ale
także tereny przybrzeżne (ok. 550 km), lasy mangrowe, bagna itd.
Największe straty poniosły populacje ptactwa wodnego, zginęło ok.
30 000 osobników.
87
1999, 12.XII
Katastrofa ekologiczna spowodowana wyciekiem oleju opałowego
(ok. 15 000 ton) z tankowca u wybrzeży Francji (30 letni
przestarzały statek).
Ok. 70 mil morskich od wybrzeży Bretanii. Wówczas to maltański
tankowiec z niewyjaśnionych do dziś przyczyn złamał się na pół w
czasie rejsu do Włoch.
Obszar skażony był niezwykle cenny przyrodniczo, zwłaszcza ze
względu na bogatą ornitofaunę. Te rejony wybrzeża Francji znane
są z zimujących tam wielu cennych gatunków ptactwa niemal z
całej Europy (w tym także z Polski) ze względu na zasobność w
pokarm wód i samego wybrzeża, toteż w katastrofie ucierpiały nie
tylko lokalne ekosystemy, ale także po części przyroda całej Europy.
88
2002, 18.XI
Katastrofa spowodowana wypadkiem tankowca przewożącego olej
napędowy u wybrzeży Hiszpanii.
Tankowiec "Prestige" przewoził 77 000 ton ciężkiego oleju
napędowego, u wybrzeży Galicji (130 mil) uległ on uszkodzeniu, w
wyniku czego z tankowca zaczął wydobywać się olej.
Olej, który dostał się do wybrzeży spowodował zanieczyszczenie na
niespotykaną tam skalę, zginęły tysiące ptaków morskich i innych
zwierząt, zanieczyszczone zostały plaże, ucierpiały inne organizmy.
Oprócz środowiska ucierpiała także turystyka hiszpańska, a rząd
hiszpański oskarżany jest o opieszałość w działaniu.
89
Pożar w parku narodowym Torres del Paine (Patagonia) (2005)
"Zaczęło się banalnie - czeski turysta zabłądził i postanowił
nocować na dziko. Podczas biwaku przewróciła mu się benzynowa
kuchenka. Trawa, wysuszona przez wyjątkowo upalne w tym roku
lato, zajęła się w mgnieniu oka" - pisze Tomasz Surdel z Santiago. W
czasie pożaru spłonęło ponad 15 tys. ha lasów, uznanych przez
UNESCO za Światowych Rezerwat Biosfery. Zginęło wiele gatunków
roślin i zwierząt. Ekolodzy szacują, że lasy powrócą do stanu sprzed
pożaru za 150 lat.
90
W poszukiwaniu innej
gospodarki
91
Cel biznesu
Ostatecznym celem biznesu nie jest, a
przynajmniej nie powinno być, tylko robienie
pieniędzy. Nie jest on także wyłącznie systemem
wytwarzania i sprzedawania. Biznes obiecuje
nam zwiększenie dobrobytu ludzkości poprzez
służbę, twórczą inwencję i etyczną filozofię.
• Mleko matek w
krajach
uprzemysłowionych
ma taki skład, że
normy sanitarne nie
dopuściłyby go do
obrotu, gdyby ktoś
chciał je sprzedawać
jako artykuł
spożywczy
• Tym, co się znajduje
w mleku oprócz
mleka i co dławi
nasz układ
odpornościowy jest
ni mniej, ni więcej,
tylko przemysł - jego
produkty uboczne,
odpady i toksyny.
Skutki działań gospodarczych
• przetrzebiliśmy 97 procent dawnych puszcz Ameryki
Północnej;
• każdego dnia rolnicy i hodowcy w USA wyciągają spod
ziemi o 75 miliardów litrów więcej wody, niż spada tam
w postaci deszczu;
• żyła wodna Ogalala, podziemna rzeka płynąca pod
Wielkimi Równinami, większa niż jakikolwiek zbiornik
słodkiej wody na Ziemi, przy obecnym tempie
eksploatacji wyschnie przed upływem trzydziestu,
czterdziestu lat;
• w skali globu co roku tracimy 25 miliardów ton
uprawnej warstwy gleby, a więc tyle, ile znajduje się na
wszystkich polach pszenicznych Australii.
Zagrożenie
• Te dramatyczne straty następują przy
jednoczesnym przyroście liczby ludności w
tempie 90 milionów ludzi rocznie.
• Nasze praktyki gospodarcze niszczą życie na
Ziemi.
• Przy dzisiejszych praktykach wielkich
koncernów żaden rezerwat przyrody, żaden
dziki zakątek ani żadna rdzenna kultura nie ma
szansy przetrwać w warunkach globalnej
gospodarki rynkowej.
Nie da się złagodzić stwierdzenia, że
BIZNES NISZCZY ŚWIAT.
http://www.greenpeace.pl/czarnobyl/
http://www.greenpeace.pl/czarnobyl/index.php?t=6
Źródło:
http://img.interia.pl/wiadomosci/nimg/Skutki_promieniowania_lat_1011696.jpg
Źródło: http://www.greenpeace.pl/czarnobyl/index.php?t=8
Problem Czarnobyla nadal pozostaje aktualny. Dziś planuje się eksportowanie
radioaktywnych odpadów z elektrowni atomowych do miejsc katastrof
nuklearnych, takich jak Majak, Semipalatinsk, a nawet Czarnobyl. Plany te
wspiera Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej pod egidą ONZ.
Przemysł jądrowy cynicznie traktuje mieszkańców tych rejonów, nazywając ich
miejsca zamieszkania "strefą straconą". Zamiast pomagać im w rozwiązaniu
problemów zdrowotnych, gospodarczych i ekologicznych, będących
konsekwencją skażeń radioaktywnych, zachodnie firmy wolą dbać o własne
interesy i eksportować tam coraz więcej toksycznych odpadów.
Dziewięcioletnia Nastja Eremenko z Budy Kaszlewo na Białorusi, ofiara katastrofy
w Czarnobylu, od sześciu lat żyje z rakiem macicy i płuc. Gdyby cię spytała:
"Dlaczego wysyłacie do mnie odpady atomowe?" - czy mógłbyś spojrzeć jej w
twarz i odpowiedzieć: "Ponieważ żyjesz na Białorusi?". Nie. Dlaczego więc
pozwalamy robić to przemysłowi atomowemu?
Źródło: http://www.greenpeace.pl/czarnobyl/index.php?t=8
Zachodnie zakłady energetyczne i przemysł jądrowy nie śmiałyby nawet pomyśleć
o składowaniu odpadów atomowych na przedmieściach Paryża czy Helsinek.
Robią to jednak w państwach biedniejszych, skazując ich mieszkańców na życie w
strasznych warunkach. Fakt, że takie działania są tolerowane w XXI wieku jest
przerażający – wspólnota międzynarodowa poniosła klęskę w obronie niewinnych
ludzi.
Pięćdziesiąt lat od narodzin przemysłu energii jądrowej, prawdziwą cenę za nią
płacą ubodzy i chorzy, których życie jest naznaczone skutkami promieniowania.
Prawda jest taka, że elektrownie atomowe są najbardziej efektywne w
pochłanianiu pieniędzy. Ofiary technologii atomowej utraciły jednak coś więcej
niż pieniądze. Odnawialne źródła energii nie zabijają tysięcy ludzi w przypadku
awarii, nie trują też ludzi na co dzień i nie pozostawiają groźnych zanieczyszczeń
na tysiące lat. Świat nie potrzebuje więcej elektrowni jądrowych - potrzebuje
rewolucji w dziedzinie produkcji czystej energii.
Przyroda jest z definicji cykliczna
• W świecie przyrody w zasadzie nie występuje
żaden odpad, który by nie służył za pożywienie
innym systemom żyjącym.
• Gdyby występowały jakieś odpady, nie
przetrwalibyśmy czterech miliardów lat
ewolucji, ponieważ systemy linearne
zużywają i wyczerpują zasoby.
Idylla maleńka taka:
Wróbel połyka robaka,
Wróbla kot dusi niecnota,
Pies chętnie rozdziera kota,
Psa wilk z lubością pożera,
Wilka zadławia pantera.
Panterę lew rwie na ćwierci,
Lwa - człowiek; a sam, po śmierci
Staje się łupem robaka.
Idylla maleńka taka.
Rodoć (Mikołaj Biernacki)
Inna gospodarka
• Mamy możliwość i szansę stworzenia
gospodarki zasadniczo odmiennej od obecnej,
gospodarki, która będzie odbudowywać
ekosystemy i chronić środowisko, a
jednocześnie sprzyjać pomysłowości oraz
zapewniać dobrobyt, sensowną pracę i
prawdziwe bezpieczeństwo.
Blokada koncernów
• Drogę ku zmianom blokują wielkie spółki,
które chcą w dalszym ciągu wycinać lasy na
całym świecie i budować elektrownie
węglowe, które przyjmują składowanie lub
wyrzucanie miliardów ton odpadów za
strategię na przyszłość i które wyobrażają
sobie świat jako zbiorowisko farm
przemysłowych, zasilanych chemicznymi
surowcami.
Gospodarka restoratywna
Łączy ekologię i gospodarkę w jednym
równoważonym dziele produkcji i dystrybucji,
naśladującym i wspierającym procesy naturalne
Narodziny świadomej przedsiębiorczości
Ten nowy model gospodarki proponuje
narodziny świadomej przedsiębiorczości,
uwzględniającej fakt, że wszyscy razem
korzystamy z dóbr przyrody i jesteśmy zdani na
jej łaskę, tak samo jak zależymy od siebie
nawzajem i od własnych codziennych działań
Śmierć narodzin
• Uproszczone ekosystemy nieefektywnie
wykorzystują zasoby,
• Negentropia – skutek życia („robić więcej
mniejszym kosztem” zatem należy naśladować
te procesy),
• Rozrost a rozwój (organizmy pionierskie).
• Tracimy stabilność i możliwość długiego
trwania w zamian za krótkotrwałą obfitość i
produkcję.
rozwinięcie
Poprzez skomplikowane procesy wymiany składników
odżywczych, gazów oraz informacji dojrzałe systemy
wytwarzają największe ilości biomasy przy najmniejszym
możliwym zużyciu zasobów. Systemy pionierskie
przygotowują grunt dla dojrzalszych ekosystemów przez to,
że stabilizują glebę, zatrzymują energię, sprowadzają z
podglebia pierwiastki śladowe i chronią teren przed dalszą
degradacją. Kiedy ustali się stadium pionierskie, miejsce
pierwszych kolonistów zajmują stopniowo coraz bardziej
złożone organizmy i relacje. Proces ten postępuje dotąd, aż
powstanie system najlepiej przystosowany do istniejących
warunków.
PKB a koszty postępu
Obserwowaliśmy, jak wskaźniki ekonomiczne
składające się na produkt narodowy brutto
pną się wzwyż, ale jak dotąd nie
sformułowaliśmy ogólnie przyjętego
wskaźnika kosztów postępu, ponoszonych
przez środowisko.
Zmiana wymaga koncentracji na kwestiach
• Co przedsiębiorcy biorą,
• Co tworzą,
• Co wyrzucają.
Gospodarka światowa codziennie zużywa taką
ilość energii, której wytworzenie zajęło Ziemi
10 tysięcy dni.
Inaczej mówiąc, energia słoneczna, gromadzona
przez 27 lat, jest spalana i wyzwalana w zakładach,
samochodach, domach i gospodarstwach w ciągu
24 godzin.
W pogoni za wzrostem za wszelką cenę
naśladowaliśmy niedojrzały system
z nieograniczonymi zasobami.
Dojrzały system ekonomiczny doceniałby
prastarą puszczę lub dziewicze tereny trawiaste
jako ideał wzrostu jakościowego – urodzajne,
zasobne i dynamiczne, dojrzałe, lecz wysoko
wyewoluowane.
Sofistyka inwestorów
Konstruktorzy i inwestorzy, którzy zawsze potrafią
dostać się na czołówki gazet, by wyrazić swe
oburzenie z powodu wstrzymania budowy
kolejnej zapory ze względu na „jakiś” gatunek
małży słodkowodnych, muszą teraz odpowiedzieć
na zasadnicze pytanie, pojawiające się za każdym
razem, gdy znika jeszcze jeden gatunek:
Jak zamierzamy powstrzymać utratę naszego
genetycznego dziedzictwa?
Więcej pokory!
Respektowanie ograniczeń oznacza
uznawanie faktu, że świat w swych drobnych
szczegółach jest zróżnicowany bardziej, niż
potrafimy to pojąć; że jest wysoko
zorganizowany dla własnych celów oraz że
wszystkie jego oblicza łączą się ze sobą w
sposób czasami oczywisty, a kiedy indziej tajemniczy i skomplikowany.
Tylko w najpełniejszym kontekście świata takiego, jaki jest nam dany, a nie jaki jest
wynikiem naszej manipulacji - możemy
celebrować swoje człowieczeństwo
i stwarzać prawdziwy dobrobyt.
Odpady
W odróżnieniu od „odpadów" naturalnych
(które w rzeczywistości wcale nie są
odpadami), odpady przemysłowe nie mają
żadnej wartości dla innych organizmów,
a mogą być dla nich śmiertelnie szkodliwe
Mity
• „możemy przyznać, że w przeszłości przemysł
trochę się ufajdał, ale jesteśmy przekonani, że
na przyszłość się poprawi” (sprzątanie w
domu),
• BAT,
• sprzątanie na końcu rury,
• opakowania trwałe przez 400 lat.
Życie prywatne a prawa koncernów
• Przywilej ograniczonej odpowiedzialności spółek
kapitałowych (powoływanie w konkretnym celu).
• Związek świata biznesu z władzą.
• Public relations przemysłu.
• Wpływanie na twórców nowych ustaw i przepisów
poprzez spotkania w ich biurach, w czterogwiazdkowych
restauracjach, na wystawnych przyjęciach i wypadach za
granicę.
• Polityczne hokus-pokus w dużym stopniu zastąpiło
dawny nieelegancki system jawnych łapówek i
zakulisowych umów.
Nałogowa praca
Nałóg jest sposobem na to, by nie czuć.
Ideologię i obyczaje panujące w świecie koncernów
podnieśliśmy do rangi systemu wierzeń, któremu oddajemy
cześć i któremu pozwoliliśmy opanować nasz system polityczny.
Możemy spędzać godzinę tygodniowo w kościele czy świątyni,
ale czterdzieści, pięćdziesiąt albo sześćdziesiąt godzin spędzamy
w miejscu pracy, wykonując zajęcie, które wymaga od nas
– i otrzymuje – więcej poświęcenia niż ktokolwiek czy
cokolwiek poza naszą rodziną (a czasami - włącznie z nią). Praca,
czy też jakaś forma wspólnego trudu, zawsze należała do
elementów definiujących społeczeństwo, ale nigdy przedtem
wyniki pracy nie stały się tak dominującą zasadą organizującą
narody świata.
Korzystna strona znikomości
Jednym z celów ekonomii restoratywnej jest
zapewnienie innowacyjnym opcjom gospodarczym
szansy przetrwania pośród monokultury kapitalizmu
korporacyjnego.
Drobna przedsiębiorczość jest terenem działania
pragmatyków, wynalazców i idealistów, terenem, na
którym mogą oni robić swoje w sposób jasny,
bezpośredni, stwarzający wszystkim równe szanse.
Zasada
W restoratywnej gospodarce przyszłości
podstawową zasadą stosunków między firmą a
klientem będzie przymierze pomiędzy nimi.
Przedsiębiorstwa staną się narzędziami w rękach
klienta; zniknie klient będący biernym
narzędziem handlu.
Przedsiębiorstwa duże i małe, które rozumieją tę
różnicę i dokonują zmian, będą miały w
nadchodzących dziesięcioleciach znacznie
większe szanse na sukces.
Różnice w konsumpcji,
kryzys energetyczny w USA
„Ekologizm" nie może być wyłączną
domeną osób o „podwyższonej wrażliwości
społecznej" albo dobrze wykształconych
Kalunborg – Dania
121
Kalundborg
http://www.rute23.dk/index.php?page=news
http://www.emeraldinsight.com/journals.htm?articleid=1600972&show=html
Podmioty systemu
http://www.pollutionissues.com/Ho-Li/Industrial-Ecology.html
• elektrownia węglowa,
• rafineria ropy,
• firma farmaceutyczna
specjalizująca się w
biotechnologii,
• fabryka okładzin
tynkowych,
• zakłady betoniarskie,
• zakład produkujący
kwas siarkowy,
• miejski zakład
ciepłowniczy,
• gospodarstwo rybne,
• niektóre szklarnie oraz
miejscowe
gospodarstwa rolne
• i inne zakłady.
ELEKTROWNIA
Zaczęło się od tego, że
elektrownia Asnaes w latach osiemdziesiątych zaczęła
zagospodarowywać ciepło odpadowe przenoszone
przez parę. Wcześniej parę skraplano i wypuszczano do
pobliskiego fiordu; teraz para jest przesyłana wprost do
→ rafinerii Statoil i
→ zakładów farmaceutycznych Novo Nordisk.
Elektrownia ogrzewa nadwyżkami ciepła również
→ szklarnie,
→ własne gospodarstwo rybne oraz
→ domy mieszkańców miasta, co pozwala na
wyłączenie 3500 systemów ogrzewania opalanych ropą
RAFINERIA
Produktem ubocznym rafinerii Statoil jest gaz, który
do roku 1991 nie był wykorzystywany ze względu na
nadmierną zawartość siarki. Rafineria zainstalowała
system odsiarczania gazu, który po oczyszczeniu jest
sprzedawany
→ Gyprocowi - fabryce okładzin tynkowych, a także
→ elektrowni (co daje oszczędność 30 tysięcy ton
węgla);
odzyskiwaną siarkę kupuje
→ firma chemiczna Kemira.
ELEKTROWNIA, RAFINERIA, GOSPODARSTWO RYBNE
W procesie usuwania siarki ze spalin elektrowni Asnaes
powstaje siarczan wapnia, który jest sprzedawany → Gyprocowi
(fabryka okładzin) jako substytut kopalnego gipsu.
Lotny popiół, powstający przy spalaniu węgla, jest
wykorzystywany do → budowy dróg i produkcji betonu.
Ciepło odpadowe z rafinerii służy do → podgrzewania wody w
gospodarstwie rybnym, dającym 200 ton turbotów i pstrągów
sprzedawanych na rynek francuski, podczas gdy
rybie odchody trafiają → do miejscowych rolników jako nawóz.
ZAKŁADY FARMACEUTYCZNE
W tym samym czasie Novo Nordisk (zakład farmaceutyczny)
opracował technologię przerobu szlamu wytwarzanego w
swych procesach fermentacji na nawóz polegającą na
podgrzewaniu przez godzinę z dodatkiem kredy do
temperatury 90°C, aby pozabijać mikroorganizmy, które mogły
tam pozostać.
System przemysłowy w Kalundborg
woda
ciepło
woda
ciepło
Asneas
(elektrownia węlowa)
para
Lake Tisso
(źródło czystej wody)
Statoil
(rafineria)
gazy
odpady
woda
para
Kemira
(kwas siarkowy)
woda
chłodząca
ciepło
siarka
szklarnie
ogrzewanie dzielnic
gaz
gips
Gyproc
(farby płyt gipsowokartonowe)
ciepło
hodowla ryb
woda
nawóz
osady
Novo Nordisk
(przedsiębiorstwo
farmaceutyczne)
popiół lotny
cement i drogi
[3] Źródło: Birkeland J., Design for sustainability. A sourcebook of Integrated Eco-logical Solutions,
London Sterling, VA 2002, p. 54, na podstawie: Novo Nordisk, cyt. za Woźniak L., Ziółkowski B.,
Warmińska A., Dziedzic S., Przewodnik ekoinnowacji, Rzeszów 2008, s. 13.
Wykład o krążeniu materii
Andrzej Waligórski,
Więc była raz sobie żabka , zbudowana z mnóstwa atomów,
Bo z atomów wszystko się składa, począwszy od żabek do domów,
I do ludzi – z atomów ty się składasz i twoja ciocia,
Ale wracajmy do żabki, otóż tę żabkę zjadł bocian.
I strawił ją dokładnie, paskudny bocian ladaco.
I śliczną zieloną żabkę przerobił nie powiem wam na co.
I to coś spadło na ziemię, była wiosna świeciło słonko,
I wietrzyk przyniósł z daleka jakieś nieduże nasionko.
I usadził je na tej żabce, i przeszedł jeden dzionek,
I drugi – z tego nasionka wylazł od dołu korzonek,
A od góry to znowuż łodyżka, czy jeśli wolicie szypułka,
I kwiatek na tej szypułce, a na kwiatku usiadła pszczółka.
I kroplę miodu wyjęła pyszczkiem czy może łapką,
Nie myśląc wcale o tym, że ten miód był niedawno żabką.
Więc podsumujmy – część żabki bocianowi wrosła w pierze,
Część jest w ziemi, część w kwiatku, część w miodzie, który pszczółka właśnie bierze.
Lecz nim go zaniesie do ula, to trochę uszczknie czółką,
I połknie, ciut tej żabki stanie się właśnie pszczółką,
A resztę zawartą w miodzie zjedzą na śniadanie dzieci,
I tak się początkowa żabka po całym świecie rozleci.
A każdy atom w czym innym, ba, nawet w innym kraju,
Ale być może za milion lat te atomy się znowu spotkają.
Zgodnie z rachunkiem prawdopodobieństwa – i po króciutkiej odsapce.
Wykrzykną: Toż myśmy przecież już były raz w jednej żabce!
I zaczną się ściskać, całować i będzie wielka laba,
A potem się zastanowią, czy my znowu jesteśmy żaba?
Ba, któż to może wiedzieć, ten twór zupełnie nowy,
To może być żaba rzekotka, lub Żabka Alojzy – księgowy,
Lub - któż zresztą wszystkie ewentualności wymieni.
O rany! Proszę państwa! To straszne z czego my jesteśmy zrobieni!
GOSPODARKA ODPADAMI
131
ODPADY – niewykorzystane produkty, pochodzące
z bytowej i gospodarczej działalności człowieka.
Charakter i wielkość wytwarzanych odpadów zależą
przede wszystkim od :
•
•
•
•
•
poziomu życia ludności,
konsumpcji dóbr materialnych,
dostępności surowców i technologii produkcyjnej,
postępu technicznego,
świadomości ekologicznej.
Zagospodarowanie olbrzymich ilości
odpadów wytwarzanych przez
społeczeństwa przemysłowe jest
poważnym wyzwaniem dla państwa,
województw i powiatów, jednak przede
wszystkim dla gmin
i przedsiębiorców.
Opracowano wiele metod zagospodarowania
odpadów, takich jak recykling, kompostowanie,
spalanie śmieci.
Mimo to dostęp do wysypiska jest również
niezbędny dopóki gospodarka nie jest zdolna do
wytwarzania produktów całkowicie poddających
się recyklingowi.
Wysypiska wciąż będą budowane
i eksploatowane
Podział odpadów
ze względu na pochodzenie:
• odpady przemysłowe,
• odpady bytowe (komunalne),
• odpady rolne.
Klasyfikacja odpadów
ze względu na użyteczność:
• odpady użytkowe (nadają się do
wykorzystania po przetworzeniu),
• odpady nieużytkowe (nie można ich
powtórnie wykorzystać).
Systematyka odpadów
ze względu na stan skupienia:
• stałe,
• ciekłe (nie zalicza się do nich ścieków),
• gazowe.
Podstawą każdej klasyfikacji są odpowiednio
dobrane kryteria o charakterze
fizykochemicznym, biologicznym,
technologicznym, ekonomicznym np.:
- źródło pochodzenia – sfera powstawania,
- kryterium surowcowe,
- stan skupienia,
- skład chemiczny,
- toksyczność,
- stopień zagrożenia dla środowiska,
- stopień przydatności (branżowej) do dalszego
wykorzystania.
Katalog odpadów
W zależności od miejsca powstawania odpadów
dzielimy je na: komunalne i przemysłowe
Ponadto możemy je podzielić na:
• Odpady niebezpieczne
• Odpady medyczne
• Odpady przemysłowe
• Odpady komunalne
• Odpady rolno-spożywcze
• Odpady opakowaniowe
Składowanie odpadów
Tylko około 30% odpadów w stosunku do
wytworzonych jest ponownie przetwarzana.
Rocznie w Polsce składuje się odpady
o wartości ok. 1,6 – 1,8 mld USD.
Potencjalna wartość już składowanych
odpadów szacuje się na ok. 42-48 mld USD.
Źródła: Sebastian Indra „Gospodarka Odpadami w Unii Europejskiej
Głównie zasady gospodarki odpadami
• Minimalizacja na ile to możliwe, wytwarzania
wszystkich typów odpadów (stałych, ciekłych,
gazowych) u źródła ich powstawania,
szczególnie poprzez zastosowanie
niskoodpadowych technologii.
• Rozwój recyklingu i odzysk odpadów, gdzie ich
powstawanie jest nieuniknione, pod
warunkiem, że jest to do zaakceptowania z
punktu widzenia ekologii.
Zapobieganie powstawaniu odpadów
Zasada zapobiegania powstawaniu odpadów jest
priorytetową zasadą w gospodarce odpadami, każdy
kto podejmuje działania powodujące lub mogące
powodować powstawanie odpadów, powinien takie
działania planować, projektować i prowadzić, tak aby
zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać
ilość odpadów i ich negatywne oddziaływanie na
środowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas i
po zakończeniu ich użytkowania.
Instalacje biologicznego przetwarzania
odpadów
•
•
•
•
Odpowiednie
parametry procesowe:
Czas trwania procesu
Temperatura
Mieszanie
Intensywność i sposób
napowietrzania w
procesach tlenowych
Procesy:
• Kompostowania
• Fermentacja
• Mechaniczno –
biologiczne
przekształcenia
Procesy biologiczne przeznaczone do przetwarzania
czystych, zbieranych selektywnie odpadów ulegających
biodegradacji, pochodzenia komunalnego oraz
przemysłowego nazywane są:
• tlenowe - kompostowaniem, czyli procesem
recyklingu organicznego, którego głównym celem jest
wytworzenie kompostu – produktu, który nie będzie
już odpadem, gdy spełniać będzie kryteria jakościowe
dla nawozów organicznych lub środków
wspomagających uprawę roślin,
• beztlenowe - fermentacją metanową, czyli procesem
recyklingu organicznego, którego głównym celem jest
wytworzenie biogazu oraz przefermentowanego
produktu,
Procesy biologiczne przeznaczone głównie do
przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych, w
tym odpadów „pozostałych” (po selektywnym zbieraniu
frakcji do odzysku, w tym recyklingu) w celu ich
przygotowania do: ostatecznego składowania, o
procesów odzysku, w tym odzysku energii, lub
termicznego unieszkodliwiania (suszenie biologiczne),
Mechaniczno-biologicznego przetwarzanie odpadów
(MBP) obejmuje procesy: rozdrabniania, przesiewania,
sortowania, klasyfikacji i separacji, ustawione w
różnorodnych konfiguracjach w celu mechanicznego
rozdzielenia strumienia odpadów najczęściej
zmieszanych odpadów komunalnych) na frakcje dające się
w całości lub w części wykorzystać materiałowo lub/i
energetycznie oraz na frakcję ulegającą biodegradacji,
odpowiednią dla biologicznego przetwarzania w
warunkach tlenowych lub beztlenowych
DETERMINANTY POSTĘPU
146
Czystsza Produkcja CP
Idea CP kładzie nacisk na ograniczenie
zanieczyszczeń "u źródła", czyli w momencie ich
powstawania w procesie produkcyjnym, zamiast
budowy kolejnych, coraz to nowocześniejszych
oczyszczalni "na końcu rury".
Czystsza Produkcja CP
Dla procesów produkcyjnych CP oznacza oszczędność
materiałów, energii, eliminację toksycznych surowców i
redukcję ilości i toksyczności wszystkich zanieczyszczeń.
Dla produktu strategia CP koncentruje się na
ograniczeniu jego oddziaływania na środowisko w całym
cyklu życia poczynając od pozyskiwania surowca a
kończąc na składowaniu zużytego produktu.
Cykl życia produktu
Cykl życia każdego produktu obejmuje cztery
kolejno następujące po sobie etapy:
wytwarzanie,
dystrybucję,
użytkowanie,
procesy związane z pozbyciem się odpadów
powstałych po zakończeniu procesu
użytkowania.
Technologie niskoodpadowe
i bezodpadowe
Technologia bezodpadowa polega na
niedopuszczeniu do powstawania odpadów i na
pełnym, kompleksowym wykorzystaniu surowca.
Stanowi ona ciąg procesów technologicznych
związanych z wydobywaniem i z kompleksowym
przetwarzaniem surowców na wyroby, zmierzającym
do wyeliminowania odpadów a w razie
niemożliwości ich całkowitego wyeliminowania,
zapewniającym ich za gospodarowanie bez
zanieczyszczania środowiska naturalnego.
BAT – definicja
Najlepsza dostępna technika - to najbardziej
efektywny oraz zaawansowany poziom rozwoju
technologii i metod prowadzenia danej
działalności, wykorzystywany jako podstawa
ustalania granicznych wielkości emisyjnych,
mających na celu wyeliminowanie lub, jeżeli nie
jest to praktycznie możliwe, ograniczanie emisji i
wpływu na środowisko jako całość.
BAT
• Najlepsza dostępna technika powinna spełniać
wymagania, przy których określaniu
uwzględnia się jednocześnie:
– rachunek kosztów i korzyści,
– czas niezbędny do wdrożenia najlepszych
dostępnych technik dla danego rodzaju instalacji,
– zapobieganie zagrożeniom dla środowiska
powodowanym przez
emisje lub ich
ograniczanie do minimum,
– podjęcie środków zapobiegających poważnym
awariom przemysłowym lub zmniejszających do
minimum powodowane przez nie zagrożenia dla
środowiska.
Najlepsza Dostępna Technika
Nie jest wymogiem stosowania konkretnego
rozwiązania technologicznego ale daje nam
mierzalne parametry ekologiczne i techniczne,
które pozwolą nam na osiągnięcie maksymalnej
możliwej ochrony środowisk w optymalnych
warunkach ekonomicznych.
ODPADY KOMUNALNE
Nazwa tworzywa
Przykładowe zastosowanie Zdjęcia produktów
PET (politereftalan etylu)
butelki, wypełniacze do
poduszek
LDPE (miękki polietylen mała gęstość)
Low Density PoliEthylene
folia do miękkich
opakowań spożywczych,
torby na zakupy, worki na
odpady
HDPE (twardy polietylen duża gęstość)
High Density PoliEthylene
pojemniki na filmy do
aparatów fotograficznych,
opakowania do jogurtu
"actimel", nakrętki do
butelek
PVC (polichlorek winylu)
rury wodociągowe,
wykładziny, okna, parapety,
ceraty
Nazwa tworzywa
Przykładowe zastosowanie Zdjęcia produktów
PP (polipropylen)
torebki na chipsy,
pojemniki na jogurty,
pojemniki na śmieci
PS (polistyren): spieniona
wersja polistyrenu to
styropian)
tacki do pakowania mięsa,
kubki do gorących
napojów, opakowania
PC (poliwęglan)
płyty CD
Znaczna część odpadów komunalnych to opakowania
PET politereftalan etylu
LDPE miękki polietylen mała gęstość
HDPE twardy polietylen duża gęstość
PP polipropylen
PVC polichlorek winylu
PS polistyren
Opakowania – skala zagadnienia
1. Łączna masa tworzyw opakowaniowych wynosi około
1,5 mld. ton/rok
2. Z tego niewiele tylko ponad 1/3 stanowią tworzywa
biorozkładalne, a więc trwałe zanieczyszczenie Ziemi
wynosi około 1 miliarda ton/rok
3. W przeliczeniu na 23-tonowe wagony kolejowe, o
długości 12 m (dokładnie 11,96 m), to załadowano by
nimi 65 mln takich wagonów, co dałoby „pociąg” o
długości 780.000 km, który opasałby ponad 19 razy kulę
ziemską.
Podział opakowań w zależności od rodzaju
materiału
• papierowe, kartonowe i tekturowe (np. papiery pakowe, torby, worki, pudła,
kartony, tuby);
• szklane (np. butelki, słoiki, fiolki, ampułki);
• drewniane (np. skrzynki, klatki, łubianki, kosze wiklinowe, beczki, palety,
kontenery, wełna drzewna);
• z tworzyw sztucznych (np. folie, torby, worki, butelki, słoiki, pojemniki, palety,
bębny, klatki, amortyzujące materiały wyściełające);
• tkaninowe (np. worki, owinięcia ładunków, kontenery elastyczne);
• ceramiczne (np. słoje, zbiorniki);
• metalowe (np. puszki, pudełka, folie aluminiowe, beczki, baryłki, bębny, klatki,
pudła);
• wielomateriałowe (różnego rodzaju opakowania np. z materiałów
powlekanych, laminowanych).
Zużycie opakowań szklanych w Europie
na mieszkańca (2007)
http://www.opakowania.com.pl/statystyki_zestawienia
Pojemnik do selektywnej zbiórki odpadów w Szwecji
http://www.wirtualnysztokholm.pl/?p=4711
163
LOGISTYKA ODZYSKU
164
Logistyka odzysku obejmuje planowanie,
implementację i kontrolowanie efektywnego
przepływu dóbr materialnych oraz powiązanego
przepływu informacji od miejsca konsumpcji do
miejsc pochodzenia w celu odzyskania wartości lub
właściwego zagospodarowania.
Jak sama nazwa wskazuje przypływy te są
ukierunkowane odwrotnie, niż w tradycyjnie
pojmowanej logistyce.
166
SYSTEM LOGISTYCZNY W GOSPODARCE
ODPADAMI
167
Aby zorganizować obrót odpadami należy połączyć ze sobą miejsca:
 Powstawania odpadów;
 Gromadzenia odpadów;
 Przesypywania odpadów;
 Przetwarzania odpadów;
 Składowania odpadów.
Pojawiają się również urządzenia takie jak: pojemniki na odpady,
środki transportu, urządzenia do przeładunku i przetwarzania
odpadów itp.
168
GROMADZENIE
Wyróżniamy dwa typy technologii gromadzenia odpadów:
 gromadzenie przypadkowe;
 gromadzenie rozdzielne (selektywne).
TRANSPORT
Transport może się odbywać w systemie
jednostopniowym lub dwustopniowym w przypadku
dużych odległości można stosować również trzeci
etap.
Pierwsza na Podkarpaciu śmieciarka
napędzaną gazem ziemnym CNG.
Pojazd na podwoziu Jelcz typ P422K,
przystosowany do zasilania paliwem
ekologicznym CNG. Samochód
posiada 8 butli o łącznej pojemności
600L gazu. Pozwala to na wykonanie
pracy odpowiadającej zużyciu co
najmniej 70L ON.
http://www.mpgk.pl/www/aktualnosci/02.html
SKŁADOWANIE
Wyróżnia się następujące typy
składowisk odpadów (Dz. U. z
dnia 20 czerwca 2001 r.):
składowisko odpadów
niebezpiecznych,
składowisko odpadów obojętnych,
składowisko odpadów innych niż
niebezpieczne i obojętne.
PRZETWARZANIE
dzielimy na procesy:
 wstępne,
 wtórne.
PROCESY WSTĘPNE
SORTOWANIE
SEPARACJA
PRASOWANIE
BRYKIETOWANIE
ROZDRABNIANIE
RECYKLING
MATERIAŁOWY
RECYKLING
CHEMICZNY
RECYKLING
TERMICZNY
LOGISTYCZNIE ZINTEGROWANY
SYSTEM GOSPODARKI ODPADAMI (SGO)
Zadania zintegrowanego systemu gospodarki odpadami
zależą od:
 Ilości typu i rozmieszczenia odpadów.
 Czynników przestrzenno-urbanistycznych.
 Standardu obsługi ochrony środowiska .
Do czynników wpływających na efektywność systemu
zaliczamy:
 Sposób gromadzenia odpadów.
 Wielkość i lokalizacja obiektów.
 Działanie obiektów.
 Dobór tras wywozu i używanego transportu.
PRZYGOTOWANIE PROJEKTU
Kiedy zaczynamy projektować system musimy wykonać pewne
czynności oraz dokonać ich opracowania:
 Zbadać aktualny stan gospodarki odpadami na danym terenie i
dokonać jego ocen.
 Wykonać prognozę zmiany składu ilościowego odpadów.
 Wyznaczyć cele i kierunki działania.
 Zaprojektować działania zmierzające do poprawy sytuacji w
zakresie gospodarki odpadami.
INFRASTRUKTURA
Dane wejściowe pozwolą nam określić, jakie typy obiektów
będą najbardziej odpowiednie dla danego terenu są to:







Liczba i struktura socjalna oraz zwyczaje społeczności.
Stan uprzemysłowienia, urbanizacja.
Dostępne środki transportu.
Obciążenie środowiska.
Wykorzystanie i dostępność terenu.
Zbyt produktów wtórnych odzyskiwanych z odpadów.
Możliwości finansowe.
BUDOWANIE SYSTEMU
Aby prawidłowo zbudować system oraz umożliwić mu sprawne
działanie trzeba przeprowadzić cztery podstawowe fazy:
 Faza analizy aktualnej sytuacji ekologicznej w przedsiębiorstwie.
 Faza kształtowania logistycznie zintegrowanej struktury
recyklingu odpadów.
 Faza powiązania istniejącego systemu z innymi systemami
działającymi w jego otoczeniu.
 Faza dostosowywania systemu do przyjętych zasad technicznych
i procesowych, spełniających wymogi prawne ochrony
środowiska.
SYSTEM MONITORINGU ODPADÓW
Zbudowanie sprawnie działającego systemu monitoringu
odpadów pozwoli odpowiedzieć na pytania:
 Jakich głównych wytwórców odpadów można wyróżnić?
 Jakiego rodzaju odpady są wytwarzane/zbierane?
 Jak zbierane są odpady, kto zajmuje się zbieraniem odpadów i
jak często odbywa się zbieranie?
 Gdzie trafiają odpady i jak są odzyskiwane/unieszkodliwiane?
PROBLEMATYKA ENERGII W
KONTEKŚCIE
EKOLOGISTYCZNYM
181
Plany do 2020
Do roku 2020 Polska musi zwiększyć do 15%, z
obecnych 3,8% udział energii elektrycznej
wytwarzanej ze źródeł odnawialnych. Jeśli nie
osiągniemy tego poziomu, nasz kraj będzie
musiał kupować tak zwane "zielone certyfikaty"
od krajów mających nadwyżki w produkcji
energii odnawialnej.
182
Technologie
Unia Europejska pozostawia krajom
członkowskim swobodę wyboru technologii,
prowadzących do osiągnięcia zakładanego
udziału energii odnawialnej.
183
Obecnie koszt wytworzenia 1 MWh ze źródeł
odnawialnych jest znacznie wyższy, niż w
przypadku energii wytworzonej ze źródeł
konwencjonalnych.
Odnawialne źródła energii mają jednak
praktycznie nieograniczone zasoby i są
przyjazne dla środowiska, co powoduje, że
warto zapewnić odpowiedni system wsparcia
do ich rozwoju
184
Na poprawę konkurencyjności OZE w stosunku
do paliw kopalnych wpływa również brak
kosztów związanych z emisją dwutlenku węgla
oraz niskie tzw. koszty „zewnętrzne ”
185
Według ekspertów Deloitte, w Polsce
zdecydowanie największy potencjał rozwoju
posiada energetyka oparta o biogaz i wiatr.
W przypadku energetyki wodnej, która posiada
obecnie największy udział w produkcji energii
ze źródeł odnawialnych w Polsce, potencjał
rozwoju jest umiarkowany, a w przypadku
dużych elektrowni wodnych, niewielki.
186
Cele strategiczne
• Optymalne wykorzystanie wszystkich
technologii wytwarzania energii odnawialnej.
• Rozbudowa Krajowego Systemu
Elektroenergetycznego (KSE).
• Zapewnienie stabilności i przewidywalności
otoczenia regulacyjnego.
• Wykorzystanie środków finansowych
przewidzianych w funduszach unijnych na
rozwój energetyki odnawialnej.
187
Bariery podatkowe
Niejasne zasady opodatkowania – obecnie
obowiązujące przepisy pozostawiają wątpliwości
interpretacyjne, co do opodatkowania budowli
energetycznych podatkiem od nieruchomości. Stawka
tego podatku wynosi 2% wartości początkowej budowli.
W praktyce, firmy energetyczne obciąża często podatek
nie tylko od wartości części budowlanych, ale także od
wartości najbardziej kosztownych elementów, jakimi są
urządzenia montowane na nich – np. turbiny masztów
wiatrowych. Również, inne zagadnienia, specyficzne dla
sektora energetycznego, nie zostały jasno uregulowane
w polskich przepisach.
188
Energetyka wodna
• Realny potencjał ekonomiczny:
18 PJ (5 TWh/rok)
• Elektrownie wodne:
Moc zainstalowana instalacji w 2009 roku:
944,130 MW
• Ilość energii elektrycznej wytworzonej w 2009
roku: 1 616 039,309 MWh
Peta – przedrostek jednostki miary o symbolu P oznaczający mnożnik
1 000 000 000 000 000 = 1015 (biliard).
Tera – przedrostek jednostki miary o symbolu T oznaczający mnożnik
1 000 000 000 000 = 1012 (bilion)
189
Energetyka wodna ma w Polsce największe tradycje
mimo stosunkowo słabych warunków do rozwoju tej
branży.
Zasoby energii wody zależą od dwu czynników:
spadku koryta rzeki oraz przepływów wody. Polska jest
krajem nizinnym, o stosunkowo małych opadach i dużej
przepuszczalności gruntów, co znacznie ogranicza zasoby
tego źródła.
Jednakże pierwsze siłownie wodne na ziemiach
polskich powstały zapewne wcześniej niż struktury
państwa. Świadczą o tym stare nazwy miejscowości oraz
historia zapisów, regulujących przywileje i prawa
wykorzystywania urządzeń wodnych.
190
Zasoby techniczne
dorzecze Wisły
9 270 GWh/a
77,6 %
dorzecze Odry
2 400 GWh/a
20,1 %
280 GWh/a
2,3 %
rzeki Przymorza
191
http://www.seo.org.pl/pliki/edukacja/Energia_wody_JPG.jpg
192
Rozróżnia się dwa podstawowe typy elektrowni
wodnych wykorzystujących wody śródlądowe
• Elektrownie przepływowe, budowane na
rzekach nizinnych o małym spadku, nie
mają możliwości magazynowania wody i tym
samym regulacji wytwarzanej mocy
elektrycznej.
• Elektrownie regulacyjne są zaopatrzone w
zbiorniki wodne, które pozwalają gromadzić i
magazynować energię wody i przetwarzać ją
na energię elektryczną w dogodnym czasie.
193
W korzystnych warunkach topograficznych
możliwe jest wykorzystanie pływów morza. Ujście
rzeki wpływającej do morza i wysokie jej brzegi
umożliwiają budowę zapory, pozwalającej na
wpłynięcie wód morskich w dolinę rzeki podczas
przypływu i wypuszczeniu ich poprzez turbiny
wodne podczas odpływu.
194
195
Zalety energetyki wodnej
•
•
•
•
•
•
•
•
•
wytwarzanie "czystej" energii elektrycznej;
zużywanie niewielkich ilości energii na potrzeby własne;
charakteryzują się niewielką pracochłonnością;
energia z MEW może być wykorzystywana lokalnie –
minimalne straty przesyłu;
mogą stanowić awaryjne źródło energii w przypadku
uszkodzenia sieci przesyłowej;
regulują stosunki wodne w najbliższej okolicy;
budowa budowli piętrzącej powoduje powstanie zbiornika
wodnego, który stając się elementem krajobrazu, może
decydować o rozwoju turystyki i rekreacji w danym regionie
oraz zabezpieczać przed niewielkimi powodziami;
pobudzają aktywność w środowisku wiejskim (nowe miejsca
pracy, obiekty towarzyszące);
stanowi zapas mocy do wykorzystania w szczycie
zapotrzebowania na energię;
196
Wady energetyki wodnej
• może powodować zagrożenie powodziowe;
• zmniejszenie naturalnego przepływu wody może
wpłynąć niekorzystnie na istniejącą biocenozę rzeki
(kumulacja glonów pobierających tlen może
prowadzić do masowego śnięcia ryb,
gromadzenia się osadów dennych itd.);
• w przypadku podniesienia poziomu wody może
wystąpić erozja brzegów a także zatapianie
nadbrzeżnych siedlisk lęgowych ptaków;
• lokalne zmiany klimatu;
• zaburzenie migracji ryb.
197
http://www.seo.org.pl/pliki/edukacja/Energia_wody_JPG.jpg
198
Energetyka wiatrowa
• Realny potencjał ekonomiczny: 445 PJ (123,6
TWh)
• Elektrownie wiatrowe:
Moc zainstalowana instalacji w 2009 roku:
666,332 MW[ii]
• Ilość energii elektrycznej wytworzonej w 2009
roku: 499 235,352 MWh
199
Wiatraki
200
http://www.seo.org.pl/pliki/edukacja/Energia_wiatru_JPG.jpg
201
http://www.seo.org.pl/pliki/edukacja/Energia_wiatru_JPG.jpg
202
Biomasa
• Realny potencjał ekonomiczny: 600 PJ (166,7
TWh)
• odpady stałe suche – 166
• biogaz (odpady mokre) – 123
• drewno opałowe (lasy) – 24
• uprawy energetyczne - 287
203
Biomasa
• biomasa,
• biogaz,
• biokomponenty.
204
http://www.seo.org.pl/pliki/edukacja/Energia_biomasy_JPG.jpg
205
http://www.seo.org.pl/pliki/edukacja/Energia_biomasy_JPG.jpg
206
Energetyka geotermalna
• Realny potencjał ekonomiczny:
12,4 PJ (3,44 TWh)(wykorzystany w 12%)
• Moc zainstalowana w Polsce w 2005 roku:
102 MW
207
http://www.seo.org.pl/pliki/edukacja/Energia_geotermalna_JPG.jpg
208
http://www.seo.org.pl/pliki/edukacja/Energia_geotermalna_JPG.jpg
209
Energia geotermalna pozyskiwana jest z wnętrza
Ziemi. Wody geotermalne znajdują się pod
powierzchnią prawie 80% terytorium Polski, w
ilości ok. 6600 km3, a ich temperatura mieści się w
granicach 25-150 ̊C. Zasoby te są dość
równomiernie rozmieszczone na znacznej
powierzchni Polski, co daje możliwość
wykorzystania ich na cele energetyczne
210
Dotychczas w Polsce wybudowano zaledwie cztery
systemy ciepłownicze w oparciu o wykorzystanie
wód geotermalnych – w Pyrzycach, Zakopanem,
Mszczonowie i w Uniejowie, a kilka dalszych czeka
na realizację.
Oprócz zakładów zaopatrujących ludność w ciepło,
istnieją również uzdrowiska wykorzystujące energię
z ciepłych źródeł: Cieplice, Duszniki Zdrój, Lądek
Zdrój, Ustroń, Konstancie, Ciechocinek.
211
Ze względu na zbyt niskie temperatury energia
geotermalna nie jest w Polsce wykorzystywana do
produkcji prądu elektrycznego, jak ma to miejsce
np. w Islandii.
212
Energetyka słoneczna
• Realny potencjał ekonomiczny:
83 PJ (23 TWh) (wykorzystany w 0,2%)
213
Zasoby energii słonecznej w Polsce
charakteryzują się przede wszystkim bardzo
nierównomiernym rozkładem czasowym w cyklu
rocznym. 80% całkowitej rocznej sumy
nasłonecznienia przypada na półrocze wiosennoletnie, od początku kwietnia do końca września,
przy czym czas operacji słonecznej w lecie
wydłuża się do 16 godz/dzień, natomiast w zimie
skraca się do 8 godzin dziennie.
214
Roczna gęstość promieniowania słonecznego w
Polsce na płaszczyznę poziomą waha się w
granicach 950 - 1250 kWh/m2
Słońce jest niewyczerpalnym źródłem energii,
ilość energii docierająca w ciągu roku do
powierzchni Ziemi jest wielokrotnie większa niż
wszystkie zasoby energii odnawialnej i
nieodnawialnej zgromadzone na Ziemi razem
wzięte.
215
Kolektory słoneczne do ogrzewania wody
Stan Zurek
216
Schemat słonecznej instalacji
przygotowania ciepłej wody użytkowej
A -Kolektor słoneczny,
B- pompa,
C- grzejnik pomocniczy,
D- ciepła woda użytkowa,
E - woda powrotna.
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ef/InstalacjaSlonecznaCWU.svg
217
Ogniwa fotowoltaiczne
USAF
http://www.phonosolar.pl/energia-solarna/elektrownie-solarne-dach/
218
Elektrownia słoneczna o mocy 10 kW z
zainstalowanymi silnikami Stirlinga
http://rener.pl/?tag=silnik-stirlinga
219
Oficyna Wydawnicza 3.49
Jesteśmy częścią największego
eksperymentu żywieniowego
w historii. I pełnimy w nim rolę
królików doświadczalnych.
Arran Stephens
W dniu 23 maja 2003 roku prezydent Stanów
Zjednoczonych, George W. Bush, przedstawił program
„Inicjatywy Zażegnania Głodu w Afryce” przy pomocy
żywności modyfikowanej genetycznie. W swoim
przemówieniu oskarżył jednocześnie Europę o
utrudnianie walki z głodem, jej „bezpodstawnymi i
nienaukowymi obawami” wobec żywności GM. Bush
był święcie przekonany, iż żywność genetycznie
modyfikowana jest kluczem do większych plonów,
zwiększenia amerykańskiego eksportu i do lepszego
świata w ogóle.
Grupa Konsultingowa „Arthur Andersen”
opracowała strategię dla firmy Monsanto, która
zakłada, iż 100 procent nasion na świecie ma
być modyfikowane genetycznie i
opatentowane.
„Przemysł biotechnologiczny liczy na to, że po
pewnym czasie przejmie światowy rynek
żywności, zalewając go produktami
modyfikowanymi genetycznie. Wtedy nikt już
nie będzie mógł nic na to poradzić. I wtedy
każdy będzie musiał się temu poddać.”
13 maja 2003 roku Stany Zjednoczone zgłosiły
swoją skargę wo-bec postawy Unii do Światowej
Organizacji Handlu (WTO). Według USA zakaz
wprowadzenia żywności modyfikowanej na rynki
unijne, jest pogwałceniem umów
międzynarodowych
Żywność modyfikowana genetycznie pojawiła się
na naszych rynkach nie dzięki naukowym
badaniom, a z powodu nacisków przemysłu
biotechnologicznego.
Jeżeli już mowa o jakichkolwiek badaniach
naukowych, to na ich podstawie raczej powinno
się zakazać produkowania żywności
modyfikowanej, niż ją dopuszczać do sprzedaży.
bacillus thuringiensis - toksyna Bt
Amerykańska odmiana ziemniaków zawierała
gen bakterii spokrewnionej z bakterią wąglika.
Taki sam gen toksyny Bt wprowadzono do
kukurydzy i bawełny i poczęto je hodować w
Stanach.
Amerykańska Agencja Ochrony Środowiska (US
EPA) wpisała rośliny z genem Bt na listę
środków owadobójczych.
bacillus thuringiensis - toksyna Bt
Inna amerykańska instytucja rządowa, Agencja
ds. Żywności i Leków (FDA), oznajmiła, że
uprawy modyfikowane genetycznie są
bezpieczne i zawierają takie same składniki
odżywcze, jak odmiany naturalne.
Arpad Pusztai
Grupa badawcza Pusztaiego miała opracować
model testowania żywności modyfikowanej
genetycznie — po to, by sprawdzać czy jest ona
bezpieczna dla konsumentów. Metody, które
mieli opracować stałyby się standardowymi
procedurami w Anglii i najprawdopodobniej —
w całej Unii Europejskiej
P
P
Ekipa badawcza doktora Pusztaiego zmieniała
DNA ziemniaków tak, by modyfikowany
ziemniak wytwarzał środek owadobójczy,
lektynę.
W naturze lektyna występuje w przebiśniegu i
chroni go przed mszycami i innymi pasożytami.
Przemysł biotechnologiczny chciał masowo
produkować owe ziemniaki z pestycydami,
uwalniając w ten sposób rolników od
opryskiwania pól. W ramach swoich
eksperymentów ekipa Pusztaiego miała zbadać
działanie zmodyfikowanych ziemniaków na
szczurach.
Pusztai podał szczurom w pokarmie lektynę
naturalną, której dawka przekraczała tę
wytwarzaną przez ziemniaki około 800 razy.
Szczurom nic się nie stało, więc Pusztai zaczął je
karmić zmodyfikowanymi ziemniakami
produkującymi swoją odmianę lektyny.
P
Wyniki
• Skład odżywczy ziemniaków modyfikowanych
znacznie odbiega od składu ziemniaków
naturalnych — mimo iż obie odmiany hodowano
w tych samych warunkach.
• Jedna z genetycznie modyfikowanych odmian
ziemniaków zawierała 20 procent mniej białek niż
odmiana naturalna!
• Drugie pokolenie ziemniaków modyfikowanych
również uprawiano w identycznych warunkach,
co poprzednio... lecz również znacznie różniło się
składem odżywczym, i to na dodatek od swoich
rodziców!
P
Polityka FDA wobec modyfikacji opierała się na
założeniu, iż organizmy modyfikowane
genetycznie są stabilne — skład odżywczy nie
powinien zmieniać się z poko-lenia na pokolenie.
P
U szczurów karmionych modyfikowanymi
ziemniakami dochodziło do uszkodzeń układu
odpornościowego. Ich białe krwinki (leukocyty),
reagowały na zagrożenia o wiele wolniej niż
leukocyty szczurów karmionych naturalną
żywnością, przez co szczury stawały się bardzo
podatne na choroby i infekcje.
P
Grasica i śledziona, organy będące częścią
układu odpornościowego, zostały również
uszkodzone. Niektóre ze szczurów karmionych
modyfikowanymi ziemniakami miały
nienaturalnie małe i niedorozwinięte mózgi,
wątroby i jądra. Inne z kolei miały niektóre
organy nienaturalnie powiększone, w tym
trzustkę i jelita. Niektóre z badanych szczurów
cierpiały na częściową atrofię wątroby.
P
Znaczne zmiany w tkankach żołądka i jelit oraz
nadmierna ilość ich komórek wskazywały na
możliwość wystąpienia raka u szczurów
karmionych wspomnianymi ziemniakami
P
W końcu okazało się, iż negatywne skutki
odżywiania wystąpiły jedynie u szczurów
karmionych modyfikowanymi ziemniakami.
Zatem to nie lektyna zaszkodziła szczurom.
Musiał zaszkodzić jakiś efekt modyfikacji
genetycznych dokonanych na ziemniakach.
P
Mądrość gęsi
W Illinois żyje sobie pewien farmer, który od lat uprawia soję na 50 akrach (ok.
20 ha). Tak się złożyło, że któregoś roku na pobliskim stawie zadomowiły się
gęsi, bardzo łase na ziarna soi.
Gęsi wróciły po roku na staw i swoim zwyczajem znów poczęły ucztować na
polach soi. Tym razem objadały jedynie część upraw. „Dzięki" ich apetytowi
soja zdołała urosnąć tam tylko na kilkanaście centymetrów. Łakome ptaki
najwyraźniej bojkotowały resztę upraw owego farmera — na nietkniętej części
pól soja urosła aż do pasa.
Dlaczego?
Otóż tego roku ów farmer obsiał pole nową, genetycznie modyfikowaną
odmianą soi. Widać było, gdzie ją posadził, bowiem przez środek pola bie-gnie
wyraźna linia oddzielająca uprawy naturalnej soi od modyfikowanej
genetycznie, którą pogardziły gęsi.
C.F. Marley, pisujący dla prasy rolniczej felietonista z dużym doświad-czeniem,
przyjechał na tę farmę i po obejrzeniu pól opowiadał później: „Nigdy
przedtem czegoś takiego nie widziałem. Co ciekawe, rok temu, tuż obok soi
naturalnej pole obsiano soją Roundup Ready i wtedy gęsi ją zjadły. Tym razem
jednak nie chciały się nawet do niej zbliżyć.”
W 1985 roku wyhodowano świnie zawierające
gen produkujący ludzki hormon wzrostu.
W jednym z pierwszych miotów świń z
wprowadzonym genem hormonu wzrostu
znalazło się żeńskie prosię pozbawione odbytu i
genitaliów. Niektóre prosiaki były w takim
letargu, iż nie potrafiły samodzielnie stać na
czterech nogach, z kolei inne cierpiały na
zapalenia stawów, wrzody, miały powiększone
serca lub zapalenie skóry, problemy ze
wzrokiem, jak również chorobę nerek.
DNA
DNA jest zbudowany z czterech
powtarzających się jednostek. Są to
zasady nukleotydowe. Zasady w
DNA połączone są w pary. Ciąg
takich par zasad składa się na
informację genetyczną.
Każdy organizm żywy zawiera DNA, aczkolwiek w
każdym organizmie jest ono innej długości oraz w
różnym stopniu skomplikowane. DNA człowieka
zawiera trzy miliardy par zasad nukleotydowych.
Inżynieria genetyczna nie jest
przedłużeniem naturalnego
rozmnażania się.
• zmiany i ewolucja DNA w wyniku rozmnażania
płciowego;
• mutacje DNA, praca hodowlana;
• inżynieria genetyczna,
– flądra → pomidor
Inżynieria genetyczna oddaje do rąk ludzkich
możliwość błyskawicznego przeprojektowywania
organizmów żywych, które są efektem trzech
miliardów lat ewolucji. Nie można zatem mylić
interwencji genetycznych z wcześniejszymi
próbami zmian naturalnego porządku, którymi
są na przykład krzyżowanie zwierząt czy roślin
lub wywoływanie mutacji przy pomocy, dajmy
na to, promieniowania radioaktywnego.
George Wald
„Fakt, że flądra nie może skrzyżować się z
pomidorem w sposób naturalny, to nie
przypadek, lecz wynik ewolucji życia ziemskiego.
Przekraczając barierę międzygatunkową,
genetycy nie zmieniają jednego gatunku, lecz
igrają z kodem genetycznym wszystkich
gatunków. „W wyniku inżynierii genetycznej
otrzymamy zupełnie nowy organizm,
samoreprodukujący się i odtąd niezmienny. A
gdy już go stworzymy, nie będzie można tego
odwrócić.”
George Wald
Inżynieria genetyczna opiera
się na przestarzałych
podstawach
Według starych teorii genetycznych każdy gen
koduje tylko jedną odmianę białka, co oznacza
„jeden gen na każde białko". Biolodzy
podejrzewali niegdyś, iż w ciele ludzkim jest
przynajmniej 100 000 różnych białek stąd
założyli, iż genów też musi być około 100 000.
Gdy 26 czerwca 2000 roku ogłoszono liczbę
genów u człowieka, świat naukowy doznał
wstrząsu. Wszystkich genów było tylko 30 000!
• dlaczego białek jest około 3 razy więcej;
• nie wyjaśnia skąd u człowieka wzięła się
ogromna ilość cech dziedzicznych;
• istnieją chwasty, które mają aż 26 000 genów;
• jeżeli „jeden gen na jedno białko” to czy ludzie
nie powinni przypadkiem mieć więcej genów
niż zwykłe zielsko?
Większość genów nie koduje tylko i wyłącznie
jednej odmiany białka. Niektóre mogą kodować
ogromną ilość ich odmian.
Obecny rekord kodowania największej liczby
odmian białek należy do genu muszki owocówki,
który potrafi wytworzyć ich aż 38 016.
1
Biosynteza bałka
• DNA;
• RNA;
• spliceosomy (szyfranci) – rozbierają cząsteczkę
RNA na części, zmieniają ich położenie i
składają je z powrotem w całość. Takie
przeskładane RNA dysponuje zupełnie nową
recepturą, przez co może tworzyć inną
odmianę białka.
Spliceosomy
Spliceosomy mogą przetasować cząsteczkę RNA
na bardzo wiele sposobów, dzięki czemu „RNA
może tworzyć setki, a nawet tysiące odmian
białka przy pomocy tylko jednego genu”
Spliceosomy
Gen zapobiegający zamarzaniu, który po raz
pierwszy trafi do pomidora.
Gen podaje recepturę RNA, a ono ma
wyprodukować białko zapobiegające
zamarzaniu. Ale co się stanie, jeżeli owo RNA z
recepturą przepłynie w pobliżu jednego ze
spliceosomów? Co się stanie, gdy ten uzna, iż
owo obce (bo zakodowane przez rybi gen) RNA
jest mu potrzebne? Co będzie, gdy zacznie ciąć i
zmieniać to obce RNA? Jakie białko wtedy
powstanie? Bóg jeden raczy wiedzieć — bo
człowiek z pewnością nie!
Spliceosomy
„Sam fakt, iż jeden gen może kodować wiele
odmian białka (...) rozbija fundamenty
przemysłu wartego wiele miliardów dolarów,
czyli modyfikacji genetycznych upraw." Gdy
odkryto cząsteczki szyfrujące okazało się, że
obce geny wprowadzane do roślin uprawnych w
ramach modyfikacji genetycznych mogą
wyprodukować wiele zupełnie nieoczekiwanych
białek; „...a skutków działania tych białek dla
środowiska i zdrowia ludzkiego nie da się
określić.”
Spliceosomy
Barry Commoner
Nie rozumiemy jeszcze do końca, jak geny i
„szyfranci” współdziałają w organizmach w
obrębie jednego gatunku. Tym bardziej nie
jesteśmy w stanie przewidzieć, co się stanie, gdy
gen pochodzący z jednego gatunku zetknie się z
cząsteczką szyfrującą z innego gatunku. Czy
„szyfranci” zignorują obecność obcego genu?
Czy zabiorą się za RNA niosące informację tego
genu i przypadkiem powstanie białko toksyczne,
wywołujące jakąś alergię albo chorobę? Tego nie
wiadomo.
Spliceosomy
2
W przeciwieństwie do genów roślinnych,
zwierzęcych czy ludzkich, geny bakteryjne nie są
„szyfrowane" przy tworzeniu białek.
Aby informacja z genu została zaszyfrowana, gen
taki musi posiadać tak zwane introny (sekwencje
wtrącone)
Introny
• Zboża Bt, np. kukurydza, bawełna i rzepak „canola„
to zboża zmodyfikowane genetycznie tak, by
wytwarzały własny środek owadobójczy;
• Obcy gen, odpowiedzialny za produkcję Bt pochodzi z
bakterii i nie posiada intronów;
• Wprowadzony gen Bt nie działał na początku tak, jak
oczekiwano, bo wytwarzał niewielkie ilości białka Bt;
• Genetycy dodali introny – mechanizmy roślinne
zadziałały – produkcja Bt wzrosła;
• Czy nie oznacza to, iż mogłyby zareagować na nie
cząsteczki szyfrujące i przyczynić się do powstania
jeszcze innych białek?
Introny
3
„Można zmienić działanie białka zakodowanego
przez gen przy pomocy takich związków
chemicznych, jak fosforany, siarczany, cukry czy
lipidy” – nazwijmy je „gapowiczami”
David Schubert
Gapowicze
Istnieje pewne białko występujące w wątrobie i
w mózgu. W zależności od tego, w którym z tych
organów się znajduje, zabiera takich a nie innych
„gapowiczów”. W ten sposób białko tego
samego typu może działać na organizm na różne
sposoby.
Biotechnolodzy nie zawsze wiedzą czy owi
„gapowicze” w ogóle połączą się z cząsteczką
białka i w jaki sposób to odbije się na
organizmie.
Gapowicze
• czynniki, od których zależy działanie cząsteczki
białka,
– jest to sekwencja jej aminokwasów,
– cząsteczki „gapowicze”;
• kształt cząsteczki białka;
Gapowicze
Cząsteczka białka tuż po wytworzeniu ma postać
luźnej wstążki aminokwasów. Aby działała musi
zostać złożona w ściśle określony kształt. Według
przestarzałej teorii genetycznej białko „zawsze
układa się w odpowiedni kształt samodzielnie,
tuż po określeniu struktury jego aminokwasów.
Jednakże w latach 80. odkryto, że „(...)
cząsteczki niektórych białek mogą same tracić
kształt, przez co stają się biochemicznie
nieaktywne, aż do chwili, w której spotkają
specjalną cząsteczkę białka „opiekuńczego”,
który przywraca jej odpowiedni kształt.”
Opiekunowie
• Co się stanie, gdy obca cząsteczka
owadobójczego białka Bt natknie się na białka
–„opiekunów” kukurydzy?
• Czy „opiekunowie” zignorują to białko?
• A może spróbują poukładać jego cząsteczkę –
a jeżeli tak, to czy zrobią to prawidłowo?
Opiekunowie
Źle ułożona cząsteczka białka komórkowego
może przy sprzyjających warunkach (...)
[powielić się] i wywołać zakaźne schorzenie
układu nerwowego."!] Przykładami takich „źle
ułożonych” białek są słynne priony wywołujące
chorobę wściekłych krów i śmiertelną dla ludzi
chorobę Creutzfelda-Jakoba.
Peter Willis
Opiekunowie
• spliceosomy (szyfranci);
• introny (sekwencje wtrącone);
• kształt białka (gapowiczami);
„Rosyjska ruletka”
• naukowiec nanosi obce geny na maleńkie
odłamki złota lub wolframu,
• celuje nimi w szkiełko, na którym żyją tysiące
komórek docelowych,
• odpala genowy pistolet i ma nadzieję, iż część
pokrytych genami kawałków metalu trafi w
odpowiednie miejsce w łańcuchu DNA którejś
z komórek.
• Jakie będą skutki takiego „precyzyjnego”
uderzenia w rodzimy łańcuch DNA?
chip DNA
• umożliwia sprawdzenie, jak zmienia się DNA,
do którego wprowadzono obce geny;
• po wprowadzeniu jednego genu obcego, co
dwudziesty gen macierzysty — gen kodujący
jakieś białko wytwarzał go mniej lub więcej niż
zwykle;
• „Nie da się przewidzieć jak owe zmiany mogą
wpłynąć na syntezę białek”;
• „karcynogeneza insercyjna" — czyli wywołanie
raka poprzez wprowadzenie obcego genu;
Po wstrzeleniu obcych genów do komórek tylko
niewielka część z nich trafia do łańcucha DNA
każdej z komórek. Aby sprawdzić, która z
komórek zawiera w swoim DNA obcy gen,
stosuje się zwykle metodę przyłączania do
obcego genu przed jego wstrzeleniem tak
zwanego genu znacznikowego odporności na
antybiotyki (Antibiotic Resistant Marker Gene),
znany jako gen ARM
Zjawisko przeniesienia się genu z organizmu
jednego gatunku do innego nazywa się
„horyzontalnym transferem genów"
• badania z lat 70-tych i 80-tych XX w.,
dokonane na zwierzętach wskazywały, że jest
„brak dowodu na to, iż DNA (a zatem i geny)
jest w stanie przetrwać procesy trawienia”;
• nowe badania zwierząt wykazały, że DNA jest
w stanie przetrwać procesy trawienia. DNA
pochodzące z żywności wykrywano w krwi, w
ścianach jelit, wątrobie, śledzionie
i odchodach zwierząt laboratoryjnych nawet
do pięciu dni po karmieniu. Okazało się, iż
takie obce DNA może nawet poprzez łożysko
dotrzeć do mysich płodów.
Badania z 2002 r. na siedmiu ochotnikach,
którym kiedyś usunięto jelito grube. Po zbadaniu
treści jelit okazało się, że „stosunkowo spora
ilość modyfikowanego DNA przetrwała w
nienaruszonym stanie procesy trawienne w
jelicie cienkim. U trzech z siedmiu badanych
doszło do poziomego transferu genów, na
skutek czego bakterie W ich jelitach przyjęły gen
odpowiedzialny za odporność na środki
chwastobójcze, wprowadzany do soi.
Kukurydza Bt zawiera gen ARM
odporny na działanie jednego
z najpopularniejszych
antybiotyków: ampicyliny!
Efekt pozycji
Gdy obcy gen dostaje się do DNA jakiejś komórki
nie bardzo wiadomo, w którym miejscu nici
DNA znajdzie się ów gen. Położenie genu w
łańcuchu DNA ma istotny wpływ na jego
działanie. W zależności od tego, gdzie wyląduje,
może zakłócić właściwie każdy proces ekspresji
(czyli tworzenia) cech organizmu.
Unieczynnianie genów
Jednym z częstych efektów pozycyjnych jest
następujący: obcy gen umieszczony w pewnym
odcinku DNA wyłącza się, lub wyłączają się geny
macierzyste w jego sąsiedztwie.
Wpływ środowiska
Zmiany w ekspresji genów mogą zależeć od
zmian w środowisku, w którym rozwija się
modyfikowany organizm. (Łososiowa petunia)
Przełączniki, czyli włączanie genów
W normalnych warunkach jakiś gen w jednej
komórce produkuje swoje białko, zaś w innej
komórce tego organizmu ten sam gen nie robi
nic. (Tęczówka oka – plan pracy dla każdej
komórki)
Promotor (CaMV) wirus choroby
mozaikowej kalafiora
Obcy gen wyposażony jest w tzw. promotora –
coś w rodzaju „przełącznika” ustawionego w tryb
„pracuj”. Promotor bywa zapożyczany od
wirusów. Agresywny promotor umożliwia
wirusowi działać niezależnie od naturalnego
systemu regulacyjnego komórki. Dlatego jeżeli
do obcego genu podłączy się promotor
wirusowy, to gen taki może działać mimo
wszelkich mechanizmów komórkowych rośliny
(niezależnie od dostępności budulca i energii).
Punkty zapalne
Promotor może wywołać w DNA tak zwany
„punkt zapalny". Czyli cały odcinek łańcucha
DNA, a nawet cały chromosom przestaje być
stabilny. Może wtedy dojść do przerwania nici
DNA lub wymiany genów między innymi
chromosomami. ...„obecność promotora może
być równie szkodliwa dla DNA komórki, co silna
dawka promieniowania gamma.”
Uaktywnienie uśpionych wirusów
Ustalono, iż geny stanowią tylko niewielki
procent całego DNA. W przypadku ludzkiego
DNA, geny zajmują w nim od 1,1 do 1,4 procenta
długości łańcucha. Resztę łańcucha DNA
nazwano „śmieciowym DNA". Naukowcy
uważali kiedyś, iż owe „śmieci" są
pozostałościami po ewolucji gatunku, do którego
owo DNA należy.
Ho, Ryan i Cummins piszą, iż „nadmierna nadekspresja genów, wywołana przez promotora
CaMV, może wywołać raka.”
Geny syntetyczne;
Dyspozycje genetyczne; (gatunki/ogmiany);
Nieprzewidziane reakcje złożone;
Zmiany w kodzie (strzał genowy i
przeciwdziałanie komórki);
• Ułożenie genów (wiele nowych cech);
• Problemy ze składnikami odżywczymi;
•
•
•
•
• Alergeny;
– Może wzrosnąć poziom alergenu występującego w
naturalnej żywności;
– Gen z jednego pokarmu może przenieść ze sobą
właściwości alergiczne do innego pokarmu;
– Nieznane alergeny mogą się pojawić na skutek
obecności obcych genów i syntezy białek, które
wcześniej nie występowały w pożywieniu (tzn. przed
jego modyfikacją genetyczną)
• Ludzkie błędy (Soja Roundup Ready)
Mądrość krów
W roku 1998 Howard Vlieger zebrał kukurydzę ze swoich pól w
Maurice w stanie Iowa. Hodował kukurydzę naturalną oraz
genetycznie modyfikowaną odmianę Bt.
Vlieger chciał sprawdzić jak jego krowy zareagują na ziarna
kukurydzy Bt, która zawiera naturalny środek owadobójczy. Do
koryta pięciometrowej długości dla krów nasypał z jednej
strony kukurydzę Bt, z drugiej — naturalną. Jego krowy zwykle
wyjadały wszystko z koryta i nigdy nie zostawiały resztek.
Kukurydzę modyfikowaną podał krowom po raz pierwszy.
Kiedy wpuścił do zagrody dwadzieścia pięć krasul, rzuciły się
one tylko na kukurydzę naturalną. Kiedy ją zjadły, skubnęły
tylko trochę kukurydzy Bt, po czym przestały się nią
interesować.
W czasopiśmie rolniczym „Acres USA" opisano przypadek, w
którym bydło pokonało ogrodzenie i przeszło przez pole
kukurydzy Roundup Ready, aby paść się na odmianie
niemodyfikowanej genetycznie. Żadna z krów nie tknęła
kukurydzy modyfikowanej...
Hormon rbGH
• „Klientem naukowców już nie jest obywatel –
klientem stał się przemysł farmaceutyczny”;
• rbGH jest efektem GM bakterii;
– u badanych szczurów reakcja przeciwciał,
– guzy tarczycy,
– zmiany w prostatach
Hormon rbGH
• u krów wg. Monsanto wystąpiły „nieszkodliwe
zmiany fizjologiczne”:
– powiększyły się serca, wątroby, nerki, jajniki oraz
gruczoły adrenaliny’
– uszkodzenia płodów, zaburzenia układu
rozrodczego, zwiększona zachorowalność na
zapalenie sutków (infekcję wymion),
– inne źródła donoszą o zwiększonej liczbie
uszkodzeń nóg i kopyt, zaburzeń metabolizmu,
infekcji układu moczowego, niestrawności, wzdęć,
biegunek, uszkodzeń tkanek oraz skróconym
czasie życia.
Hormon rbGH
• Zwiększenie metabolizmu przez rbGH powoduje u
krów spadek masy ogólnej w czasie cyklu
mlecznego — większy niż u krów bez rbGH.
• Niektóre ze szczepionych hormonem krów są tak
wychudzone i zmarnowane, że nawet rzeźnie,
zajmujące się utylizacją krowich ciał, nie chcą ich
przyjmować na mięso.
• Rzeźnie również skarżyły się, że tkanka wokół
miejsca wstrzykiwania hormonu obumiera,
czasami w tym miejscu narasta opuchlizna. Trzeba
ją wyciąć z mięsa, zanim trafi ono na rynek.
• Zawartość hormonów we krwi krów, mleku i
mięsie;
Insulinopodobny czynnik wzrostu IGF-1
• Hormon ten występuje także w organizmie
ludzkim. Jest jednym z najważniejszych i
właściwie najsilniejszych hormonów, bowiem
powoduje on podział komórkowy.
• W mleku od krów traktowanych rbGH wzrasta
poziom IGF-1 o 47 do 71 procent.
• Pasteryzacja nie niszczy IGF-1 w mleku. Hormon
ten „jest w stanie przetrwać w środowisku
przewodu pokarmowego” i zostaje wchłonięty do
reszty organizmu „w stanie nienaruszonym (...)”.
Insulinopodobny czynnik wzrostu IGF-1
• W roku 1991 udokumentowano już przypadki „w
których IGF-1 miał krytyczny wpływ na anormalny
rozwój komórek ludzkiego raka piersi;
• zaobserwowano silny pozytywny związek między
poziomami IGF-1 a ryzykiem zapadnięcia na raka
prostaty;
• podawanie GH (ludzkiego hormonu wzrostu) lub
IGF-1 przez dłuższe okresy czasu (...) zwiększa
ryzyko wystąpienia raka prostaty;
• wykluczywszy silne dziedziczne skłonności do
raka piersi (...) IGF-1 pozostaje najsilniejszym
czynnikiem wystąpienia tego schorzenia, jaki
znamy dotychczas.
Mądrość krów i świń
Bill Lashmett patrzył jak do paśnika dopuszczano po dwie,
trzy krowy na raz. W pierwszym korycie, do którego
podeszły, było sto kilo łuskanej kukurydzy z odmiany Bt.
Krowy powąchały ją, cofnęły się i podeszły do następnego
koryta, w którym było 100 kilo kukurydzy naturalnej.
Krowy zjadły ją natychmiast. Wypuszczono je,
wprowadzono następne i sytuacja powtórzyła się.
Lashmett mówi, że podobne eksperymenty
przeprowadzono jeszcze w siedmiu gospodarstwach
rolnych w północno-zachodniej części stanu Iowa. Było to
w roku 1998 i powtórzono je w 1999. Identyczne testy
przeprowadzono na świniach, też dwa lata pod rząd, z
takimi samymi wynikami.
Zabójcza epidemia 1989
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
ból w piersiach i lewej ręce;
wysypka i kaszel
utrata kontroli nad mięśniami i straszna bule;
bóle głowy, omamy słuchowe;
opuchlizna nóg, wysięk śluzu;
wypadanie włosów;
nadwrażliwość jelit i dotykowa;
zadyszka, owrzodzenie ust;
problemy z pamięcią;
nadwrażliwość na światło;
postępujący paraliż.
Zwykła ilość eozynofili, które są rodzajem białych
komórek krwi, wynosi u zdrowego człowieka 10
na centymetr sześcienny krwi. U pacjentów,
którzy cierpią na alergie lub astmę, ich liczba
może podnieść się do 200, 300, a nawet 500.
Osoba chora na „dziwną” chorobę miała ich
10 000 na centymetr sześcienny.
syndrom mialgii eozynofilicznej, w skrócie EMS
Nazwa wzięła się od wysokiej ilości eozynofili
we krwi oraz dotkliwych bólów mięśni
L-tryptofan
L-tryptofan jest aminokwasem, czyli podstawową
cegiełką, z której buduje się białka zwierzęce i
roślinne. Jest też niezbędny do prawidłowego
funkcjonowania organizmu, zaś jego pewne ilości
muszą być spożywane w pokarmie, bowiem organizm
nie produkuje go w odpowiednich ilościach.
L-tryptofan służy do produkcji serotoniny, białka, które
wywołuje sen.
Większość japońskich firm produkuje L-tryptofan
następująco: łączy ze sobą określone szczepy bakterii i
enzymy w procesie fermentacji. Ów wywar zostaje
następnie oczyszczony przez filtrowanie. Showa Denko
wymyśliło nowy sposób produkcji L-tryptofanu.
Zmodyfikowali genetycznie swoje szczepy bakterii, by
podnieść wydajność produkcji. Ta metoda niosła ze
sobą ogromne ryzyko...
Showa Denko KK
• był czwartym co do wielkości produ-centem
chemikaliów w Japonii i największym
dostawcą L-tryptofanu na rynek amerykański;
• w L-tryptofanie z Showa Denko znajdowało się
od 60 do 69 śladowych substancji skażających
[w zależności od próbki], z czego sześć
podejrzewano o wywoływanie EMS;
• nieznane zanieczyszczenie!
Showa Denko bez słów sprzeciwu
zaakceptowała swą odpowiedzialność – poszła
z ofiarami przedepidemicznego EMS na ugodę
poza sądem- tymi, które brały L-tryptofan z
poprzednich szczepów bakterii. Showa Denko
wypłaciła łącznie ponad dwa miliardy dolarów
w ramach odszkodowań dla ponad dwóch
tysięcy ofiar.
294
Gdyby zanieczyszczony L-tryptofan pojawił się
dopiero dziś, obecne przepisy FDA umożliwiłyby
dopuszczenie go na rynek amerykański. Nawet
zanieczyszczenia takie, jak te znajdujące się
w L-tryptofanie z Showa Denko nie stanowiłyby
problemu, bo przecież nie były znanymi
toksynami.
Mądrość wiewiórek
Wiekowy rolnik mieszkający w stanie Iowa od wielu lat
karmił co zimę okoliczne wiewiórki, zostawiając im w
karmnikach kolby kukurydzy. Któregoś roku postanowił
sprawdzić, dla kaprysu, czy wiewiórkom smakować będzie
nowa kukurydza, z odmiany Bt. W jednym karmniku
zostawił kolby kukurydzy naturalnej, zaś w drugim —
oddalonym od pierwszego o 6 metrów — kolby kukurydzy
Bt. Wiewiórki objadły do cna kolby kukurydzy naturalnej,
zaś kukurydzy Bt nie tknęły. Rolnik uzupełnił karmnik z
kukurydzą naturalną. Wygłodniałe wiewiórki rzuciły się na
nią i zjadły ją do ostatka. Kukurydzy Bt znów nie ruszyły.
Mądrość wiewiórek
Zachowanie wiewiórek zaciekawiło starego rolnika. A
gdyby tak wiewiórkom wyłożyć tylko kukurydzę Bt?
Zostawił więc w karmniku tylko kukurydzę genetycznie
modyfikowaną, nie wyłożył wiewiórkom naturalnej. Zrobił
to w czasie najcięższych mrozów tamtej zimy, a zimy w
Iowa są ciężkie. Jednakże wiewiórki nie chciały jej jeść, i
tak było przez kilka dni — najwyraźniej szukały innego
źródła pożywienia. Dopiero po dziesięciu dniach oskubały
mniej więcej ze dwa centymetry z kolby Bt... I na tym się
sko-ńczyło. Staremu rolnikowi w końcu żal się zrobiło
głodujących zwierzątek, więc znów wystawił kolby
naturalne — wiewiórki pożarły je natychmiast.
Pomidor FlavrSavr
• miał zachowywać świeżość przez długie
tygodnie po zebraniu z pola;
• badania na szczurach – uszkodzenia żołądka
stwierdzono u 7 z 40 samic, które jadły
pomidory FlavrSavr;
• wg. Pusztayego „ w przypadku ludzi
doprowadzić do śmiertelnych krwotoków,
zwłaszcza u osób starszych biorących aspirynę
w celu zapobiegania zakrzepicy”
ARM w pomidorach uodparniający na antybiotyk
zwany kanamycyną.
3 grudnia 1992 roku Wydział ds. Leków
Przeciwzapalnych przesłał koordynatorowi ds.
biotechnologii swoją odpowiedź na wniosek Calgene,
dotyczący genu AMR. Odpowiedź zawierała konkluzję,
podkreśloną wielkimi literami
„WPROWADZENIE DO ISTNIEJĄCEJ FLORY
BAKTERYJNEJ CAŁEJ POPULACJI GENU
UODPARNIAJĄCEGO NA DZIAŁANIE ANTYBIOTYKÓW
STANOWI BARDZO POWAŻNE ZAGROŻENIE DLA
ZDROWIA.”
Geny ARM nie są jedyną metodą zbadania czy gen obcy
udało się wprowadzić do DNA komórki. Jest za to
metodą najprostszą. Albert Sheldon, mikrobiolog z FDA
uważał, że łatwość tej metody wcale nie
usprawiedliwia jej wykorzystywania: „Istnieją inne
markery i powinno się ich używać”.
„Według mnie ryzyko wykorzystywania markera
odporności na kanamycynę w roślinach
transgenicznych znacznie przewyższa jakiekolwiek
korzyści. (...) Jeżeli zgodzimy się na pomysł Calgene
(...), będziemy odpowiedzialni za masowy wzrost
odporności [szkodliwych organizmów] na
kanamycynę” Albert Sheldon
Mimo niepokojów związanych z
odpornością na antybiotyki i brakiem
odpowiedzi na pytania związane z
badaniem żywieniowym, 18 maja 1994
roku FDA dopuściła pomidory FlavrSavr na
rynek amerykański.
„FDA twierdziła, że wszystkie wymogi
bezpieczeństwa odnośnie tych pomidorów
zostały spełnione, a skoro FlavrSavr okazały
się produktem doskonałym, nie trzeba
poddawać innych gatunków żywności
modyfikowanej równie rygorystycznym
badaniom. Do dziś nie ma żadnych
dowodów na to, że jakikolwiek produkt
żywnościowy GMO spełnił standardy,
których FlavrSavr nie dotrzymały
Steven Druker,
rzecznik interesu publicznego
Wydział Chemii i Technologii Żywności FDA określił
cztery potencjalne zagrożenia związane z tą
żywnością:
1. „Zwiększone stężenie znanych toksyn
występujących w przyrodzie”;
2. „Pojawienie się nowych, nieznanych” toksyn;
3. Skłonność roślin do wchłaniania większych ilości
„substancji toksycznych ze środowiska”, takich jak:
pestycydy czy metale ciężkie”;
4. „Niepożądane zmiany ilości składników
odżywczych.”
303
„W odpowiedzi na niepokoje naszych klientów
(...) postanowiliśmy usunąć ze wszystkich naszych dań
kukurydzę i soję genetycznie modyfikowaną. Będziemy
współpracowali z naszymi dostawcami nad wymianą
tych produktów na ich odpowiedniki wolne od GMO.
(...) Podjęliśmy już środki mające na celu zapewnienie
Państwa zaufania wobec naszych produktów".
Co najśmieszniejsze: cytat ten pochodzi z
ogłoszenia wydanego przez stołówkę w biurze
Monsanto w Wielkiej Brytanii, w High Wycombe.
J. M. Smith, Nasiona kłamstwa.
304
Czołowi genetycy świata, w tym laureat
Nagrody Nobla Francis Sellers Collins,
twierdzą, że język DNA znamy jeszcze
ciągle bardzo słabo i że potrzeba
dziesięcioleci, jeżeli nie stuleci, by
zrozumieć zapisane w nim przesłanie.
306
Dziękuję za uwagę!
307