Polak, Węgier, dwa bratanki

Polak, Węgier, dwa bratanki!
W myśl tego przysłowia kwitnie współpraca pomiędzy dzielnicą Warszawy i Budapesztu.
14 marca 2013 roku w Parku Górczewska zostanie odsłonięte popiersie Sándora Petőfiego –
największego romantycznego poety wegierskiego, adiutanta gen. Józefa Bema, który zginął podczas
wiosny ludów. Dlaczego w Parku Górczewska mamy upamiętnić węgierskiego poetę i bohatera?
Od 15. lat twa współpraca pomiędzy warszawską dzielnicą Bemowo a Óbudą – historycznie
najstarszą dzielnicą Budapesztu. W ramach tej współpracy odbywają się projekty kulturalne,
wymiana myśli gospodarczej, obchody świąt państwowych. W Óbudzie, jak i całym Budapeszcie
spotkać można wiele pomników polskich bohaterów – na ich czele jest oczywiście monument
upamiętniający gen. Józefa Bema. Jego postać jest szczególnie ważna w historii zarówno Polaków, jak
i Węgrów. W stolicy Węgier znajduje się wiele miejsc, upamiętniających polskich bohaterów i
wspólną dla obu narodów historię. Węgrzy uczcili także monumentem Pomnik Męczenników Katynia
ofiary zbrodni katyńskiej.
Sándor Petőfi
Jest dla Węgrów tym, kim dla Polaków Adam Mickiewicz: największym poetą, wieszczem
narodowym, wcieleniem narodowego ducha – najkrócej – postacią symboliczną. Obu poetom bliska
była ta sama idea słowa i czynu. Różnice są tu jednak znaczne. Petőfi wcielał idee w czyn, dlatego
życie jego przebiegło w harmonii i swoistym spełnieniu. Był dzięki temu sławiony przez wielu poetów
z różnych stron świata.
Pochodził z nizin społecznych, rodzice chcieli jednak zapewnić mu jak najlepszą edukację, ale kiedy
Sándor miał 15 lat stracili majątek podczas powodzi wywołanej przez wylanie Dunaju w 1838. Sándor
musiał zakończyć naukę i zająć się zarobkowaniem. Wykonywał różne prace dla peszteńskich
teatrów, był nauczycielem, a następnie żołnierzem. W 1841, roku udało mu się wstąpić do kolegium
w mieście Pápa, gdzie zaprzyjaźnił się z pisarzem Maurycym Jókaia. W kolejnym roku wydał pierwszy
swój wiersz A borozó („Bar”). Wkrótce publikowane w Peszcie utwory poetyckie przyniosły mu sławę.
We wrześniu 1846 roku podczas podróży po Siedmiogrodzie poeta poznał Julię Szendrey, córkę
zarządcy majątku hrabiów Károlyich, którą rok później, 8 września, poślubił. Jak na poetę przystało
dzieje swej wielkiej miłości zobrazował piórem m.in. w utworach: Drży w polu krzewina, Jak nazwać
cię mam i Listy z podróży. 15 lipca 1848 roku Petőfi stanął na czele radykalnie nastawionej grupy
studentów, inteligencji i pisarzy nazwanej później Młodymi Węgrami lub Młodzieżą Marcową, 15
marca 1848 roku Petofi wraz ze swoimi zwolennikami opublikowali bowiem manifest, w którym
domagali się powołania niezależnego rządu węgierskiego, równości dla wszystkich, a co za tym idzie –
zniesienia pańszczyzny i likwidacji cenzury. Podczas ogłaszania rezolucji poeta zadeklamował swój
wiersz Pieśń narodową , uznany później za hymn powstania węgierskiego. Petőfi zaangażował się w
nie zarówno jako poeta, jak i żołnierz.
Pora, Węgrzy! Czas, narodzie!
Dziś lub nigdy! Powstawajcie!
Żyć w niewoli, czy w swobodzie?
Albo – albo! Wybierajcie!
– Przysięgamy! Ty nad nami,
Boże sam!
Nigdy już niewolnikami
Nie być nam! (1)
Od października 1848 r. Petöfi w stopniu kapitana służył w 28 batalionie honwedów. 13 stycznia 1849
r. otrzymał od Kossutha aprobatę na przydział do armii siedmiogrodzkiej, dowodzonej przez gen.
Józefa Bema. 12 dni później poeta zameldował się w Komendzie Głównej armii siedmiogrodzkiej w
Szelindek. Sędziwy generał przyjął go życzliwie i w niedługim czasie uczynił swym adiutantem. Poeta
był urzeczony postacią generała Bema. Uważał go za jednego z największych węgierskich wodzów.
Poglądy te znalazły swój wyraz w jego artykułach poświęconych Ojczulkowi Bemowi. Ale
przyczynkiem do prawdziwej, romantycznej legendy o generale stały się wiersze Petöfiego:
Nie z imienia, z ducha cię poznaję –
Twych mi czynów wskazują cię blizny,
Tyś ten sam, co lat temu czterysta:
Do węgierskiej dziś wracasz Ojczyzny.(2)
Za udział w kampanii banackiej gen. Bem awansował Petöfiego do stopnia majora. Mimo przestróg
Bema, Petöfi nie mógł powstrzymać się od walki. W bitwie pod Vizakną 4 lutego 1849 roku nie tylko
wziął czynny udział, ale też walczył bohatersko. Po krwawej bitwie Bem odznaczył go orderem,
mówiąc: Pan powinien unikać bitwy. Jeśli zginie jakiś dzielny honwed, znajdą się w tym kraju jeszcze
dzielniejsi, lecz jeśli mój drogi Petöfi zginie, nikt na świecie nie może go zastąpić. 31 lipca 1849 r.
doszło do bitwy pod Segesvárem (obecnie Sighisoara). Wbrew zakazowi swojego dowódcy major
Sándor Petöfi wziął bezpośredni udział w walce, podczas której natknął się na niego jeden z
oddziałów kozackich. Petöfi zginął na polu walki. Ciała poety nigdy nie odnaleziono...
Po bitwie gen. Aleksander Lüders, dowódca armii austriacko-rosyjskiej, miał stwierdzić: Zniszczyliśmy
ducha rewolucji węgierskiej. Miał rację, gdyż zginął jej duchowy przywódca z czym Węgrzy długo nie
mogli się pogodzić. Nie pogodzili się, że już na zawsze zamilkł „śpiew” patrioty, który przysłużył się
swej ojczyźnie piórem, ale nie złożył również swej szabli i poległ jak żołnierz...
Wolność, miłość - przysięgnę
Jednako mi niezbędne.
Ja za miłość jestem gotów
Oddać żywot.
Ja za wolność jestem gotów
Oddać miłość. (3)
1. Sándor Petöfi, Pieśń narodowa, fragm., (J. Wołoszynowski)
2. Sándor Petöfi, Vajda-Hunyad, fragm., (A. Lange)
3. Sándor Petöfi, Wolność i miłość, A. Kamieńska
Popiersie i jego realizacja
Autorem rzeźby Sandora Petofiego jest warszawski artysta Jerzy Teper. Jest on absolwentem
warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych na Wydziale Rzeźby a także absolwentem studiów
podyplomowych w Studium Scenografii ASP u prof. Józefa Szajny. W latach 1997–2000 był członkiem
Zarządu Okręgu Warszawskiego ZPAP. Swoje prace prezentował na 16 indywidualnych wystawach w
Polsce, Niemczech i Francji, brał udział w 55 wystawach zbiorowych. Wziął udział także w kilkunastu
plenerach rzeźbiarskich i malarskich. Główny nurt twórczości artysty stanowią prace w brązie, w tym
cykle rzeźb: Viole, Akty, Portrety, Fryderyk Chopin, Homo Musicus, Defensores Poloniae oraz Teatr
Liter. Zrealizował marmurowe popiersie Fryderyka Chopina (1995 r.) na zamówienie Fundacji
Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju. Dla prezydenta Kazachstanu
wyrzeźbił w marmurze portret poety Eli Abaja (1995). W Rochefort zrealizował pomnik poświęcony
polskim lotnikom walczącym w 1940 w obronie Francji (2000) i ostatnio pomnik Jana Pawła II w
warszawskiej parafii św. Franciszka w Asyżu na Okęciu.
Prace kamieniarskie, w tym przygotowanie cokołu i płyt kamiennych, wykonała warszawska Fabryka
Kamienia Budowlanego Józefa Kota. Firma ta istnieje od 1988 roku i specjalizuje się w trudnych
pracach kamieniarskich. Obok elementów wystroju przygotowywanych m. in. dla : Kancelarii
Prezydenta, kancelarii Sejmu, kościołów, banków, uczestniczyła także w realizacji pomników
Poległych Wolszczan i Pomnika Nauczyciela na Powiślu.
Realizacja popiersia jest możliwa dzięki:
Węgierskiemu Ministerstwu Spraw Zagranicznych i
Ambasadzie Węgier w Polsce
Fundacji Kultura i Sztuka ponad Granicami
Władzom Dzielnicy Bemowo m.st.Warszawy