Show publication content!

Transkrypt

L il l a K n o p
Politechnika Śląska
M o n ik a O d l a n ic k a - P o c z o b u t t
Politechnika Śląska
W sieci sieci
Wprowadzenie
R ad io istn ia ło 38 lat, z a n im liczba jeg o użytk ow ników p rz ek ro c zy ła 50 m in.
Telew izji zajęło to 13 lat, a k o m p u te ro m osobistym - 16 lat. S ystem ow i W ord
W ide W eb, k tó ry z a d e c y d o w a ł o p o p u la rn o ś c i In te rn e tu , w y starczy ły tylko
4 la ta - ta k ie in fo rm a c je z n a jd z ie m y sz u k a ją c h isto rii In te rn e tu , k to reg o d ru
gie im ię b rz m i: „S ieć s ie c i”. O b e cn ie n a s tro n a c h W W W m o ż e m y zn a le źć
in fo rm a c je d o ty c z ą c e p ra k ty c z n ie w szy stk ich d zied zin życia. U m ieszczają je
tam sa m i z a in te re s o w a n i: u cz eln ie, szkoły, b anki, m u zea, m in isterstw a, sejm ,
sa m o rz ą d y , firm y, o rg a n iz a c je , o so b y p ry w a tn e itd. In fo rm a c ie s ą z g ro m a
d zo n e w p o s ta c i e le k tro n ic z n e j i o p a rte n a s tru k tu rz e odsyłaczow ej. S tru k tu rę
tę c e c h u je ła tw o ś ć i n a ty c h m ia sto w o ść d o stęp u , a k tu a ln o ść o ra z często m ultim e d ialn o ść. Ale z d ru g ie j stro n y ta k a p o sta ć i łatw o ść g ro m a d z e n ia in fo rm a
cji nie za w sze g w a ra n tu je rz e te ln o ść i o d p o w ied n i p oziom treści. In fo rm acje
d o stę p n e w In te rn e c ie s ą p o z b a w io n e filtra jak o ści, nie m ó w iąc o p o zy c jo n o
w an iu . I n te r n e t w w ięk szy m s to p n iu n iż trad y c y jn e śro d k i p rz e k a z u p otęguje
efekt s z u m u in fo rm a c y jn e g o , n a z y w a n e g o inaczej „sm ogiem in fo rm ac y jn y m ”,
„in fo rm a cy jn ą m g łą ” czy „in fo rm acy jn y m d y m em ”.
G dy w e rz ecz o n ej „Sieci s ie c i” u m ieścim y hasło „network", to w c iąg u 0,49 s
(dane n a 1 5 .1 0 .2 0 1 5 ) ro k u o trzy m u jem y 2 330 000 000 w yników . Aby w yjść
z in fo rm ac y jn ej m g ły m o ż n a w y k o rz y stać in n ą sieć (platform ę), k tó ra d ziała
w In te rn e c ie . P la tfo rm a PR IM O o g ra n ic z a w yniki b a d a ń do zaso b ó w p o so r
to w an y ch w e d łu g tra fn o ś c i i p o p u la rn o ś c i w c z a so p ism a c h re cen z o w an y ch .
472
Lilla Knop, Monika O dlanicka-Poczobutt
K luczem w y k orzystanym do filtro w an ia in fo rm acji były sło w a „m anagem ent and
co o p era tio n ". W ynik w y n o si 42 011 p rz y k ła d ó w artykułów , gdzie te rm in u użyto
co n ajm n iej ra z. P o n ad to d y n a m ik a z a in te re s o w a n ia (a tym sa m y m p u b lik o w a
n ia) ty m o b s z a re m w z ra s ta z n a c z ą c o z ro k u n a rok. Tylko w P olsce w o sta tn ic h
kilk u la ta c h m o ż e m y w y szu k a ć k ilk a n a śc ie z n a c z ą c y c h pozycji książkow ych
i k ilk a se t arty k u łó w . P o jaw ia się w tym z a k re sie m n o g o ść defin icji, ró ż n o ro d
n o ść ty p o lo g ii i w ielo ść p ro b le m ó w z w ią z a n y c h z p o ję c ie m „sieci".
L ite ra tu ra p ro b le m u w sk azu je n a u w ia ry g o d n ia n ie się p a ra d y g m a tu siecio
w e g o 1, w o k ó ł k tó re g o ro z w ija m y te m a ty d o ty c z ą c e istn ie ją c y c h ju ż z a g a d n ie
n ie s tr u k tu r siecio w y c h , z a rz ą d z a n ia czy k o o rd y n o w a n ia siecią , s tra te g ii sieci,
w a rto ś c i sieci i w sieci, z a u fa n ia w sieci itp. W efekcie p ro b le m a ty k a sieci tylko
w d y scy p lin ie n a u k o z a rz ą d z a n iu je s t c o ra z sz e rsz a , ale tak że c o ra z b ard ziej
z a p ę tlo n a . K ażd e s e m in a riu m czy se sja n a k o n fe re n c ji b u d zi w iele dyskusji,
b o w ie m ilość k ry te rió w d e fin iu ją c y c h sieć i jej ty p o lo g ię je s t n a tyle d u ża, że
tru d n o p ro w a d z ić k o n stru k ty w n e dysputy. Z d rugiej strony, ja k z a u w a ż a W. Czakon, „ n ie sk rę p o w a n e u p o w s z e c h n ia n ie się s ło w a sie ć w n a u k a c h sp o łeczn y ch ,
ję z y k u p o to czn y m , św iec ie g o sp o d a rk i czy te c h n o lo g ii o z n a c z a w a ż n ą z m ian ę
e p is te m o lo g ic z n ą i n ie je s t tylko c h w ilo w ą m o d ą jęz y k o w ą " 2. W efekcie celem
a rty k u łu je s t p ró b a p rz e d s ta w ie n ia n a ra s ta ją c e j zło żo n o śc i, k tó ra to w arzy szy
zjaw isk u „siec io w an ia”. D la o siąg n ięc ia c elu o m ó w io n o sy ntetyczne ro zu m ien ie
„sieci" p re z e n to w a n e w n a u k a c h o z a rz ą d z a n iu , p rz e d s ta w io n o w y b ra n e typy
sieci i z a k re sy b a d a ń n a d n im i. W części p ra k ty c z n e j (jako p rz y k ła d ) p rz e d s ta
w io n o d y n a m ik ę ro z u m ie n ia i ro z w o ju k la stró w ja k o w y b ra n y c h sieci.
Krótka synteza teorii sieci
Z ło żo n o ść ży cia sp o łe c z n o -g o s p o d a rc z e g o p rz e k ła d a ją c a się n a d z ia ła n ia
o rg a n iz a c ji w ra m a c h g o sp o d a rk i g lo b aln ej w y m u siła p o w sta n ie n o w y c h form
o rg a n iz a c ji d z ia ła ją c y c h p o d m io tó w , ja k im i s ą sie c i3. S ieć je s t p o ję c ie m b a r
d zo o b sz e rn y m , o b e jm u ją c y m w iele jej ro d zajó w , o d p ajęc zej, p o p rz e z o rg a
n ic z n ą (sieci n e u ro n o w e czy k rw io o b ieg u ), in fra s tr u k tu r a ln ą (tra n sp o rto w ą ,
1 W. Czakon, Sieci w zarządzaniu strategicznym, Oficyna a Wolters Kluwer business,
Warszawa 2012, s. 28.
2 Ibidem, s. 21.
3 J. Rokita, Zarządzanie strategiczne. Tworzenie i utrzymywanie przewagi konkurencyjnej,
PWE, Warszawa 2005, s. 300-302; R. Domański, A. Marciniak, Sieciowe koncepcje gospo
darki miast i regionów, t. CXII, Polska Akademia Nauk, Komitet Przestrzennego Zagospo
darowania Kraju, Warszawa 2003, s. 11.
W sieci sieci
473
e n e rg e ty c z n ą , telek o m u n ik acy jn ą ), g o sp o d a rc z ą , p o k o m p u te ro w e czy w irtu
aln e. W n a sz y c h ro z w a ż a n ia c h zajm iem y się sieciam i m ięd zy o rg an izacy jn y m i,
k tó re w o s ta tn ic h d e k a d a c h siln ie się ro zw ijają.
Z godnie z te o rią neoinstytucjonalną i aktora-sieci, podstaw ow ym i jednostkam i
w b a d a n ia c h n a d sie c ia m i m ięd zy o rg an izac y jn y m i są z a ró w n o w ęzły (aktorzy,
obiekty, z a d a n ia ), ja k i re la c je m iędzy n im i (in tera k cje, w ięzi). P o d staw o w y m
c e le m w te o rii n ie in sty tu c jo n a ln e j je s t p o z n a n ie i w y ja śn ie n ie o k re ślo n e g o
z ja w isk a g o s p o d a rc z e g o (np. sieci), w czym p o m o cn y je s t in te rd y sc y p lin a rn y
c h a r a k te r b a d a ń , p o z w a la ją c y n a k o rz y sta n ie z d o ro b k u ta k ic h d zie d z in jak:
p ra w o , socjo lo g ia, h isto ria czy psychologia. T eoria ekonom ii z a czę ła zajm o w ać
się sie c ia m i m ięd zy o rg an izac y jn y m i ja k o fo rm a m i o rg a n iz o w a n ia życia g o sp o
d a rc z e g o je sz c z e n a p rz e ło m ie XIX i XX w. głów nie dzięki p ra c o m A. M a rsh a lla
(w ra m a c h te o rii neoklasycznej), a później d o p iero po drugiej w ojnie - od lat 60.
O b e c n ie li te r a t u r a d o ty c z ą c a sie c i m ię d z y o rg a n iz a c y jn y c h je s t h a r d z o
b o g a ta 4. W k o ń c u la t 80. XXw. B. W ellm an o k reślił p ięc p o d sta w o w y c h z a sa d
o p isu jący c h „sp ó jn e” ro z u m ie n ie p o d ejścia siecio w eg o 3. Po pierw sze, z a c h o w a
n ie łu d zi je s t n ajlep iej p rz ew id zieć , n ie b a d a ją c ich p o sta w czy ce ch d e m o g ra
ficzn y ch , a ra c z e j sie ć relacji, w której s ą o sad z en i. To sieć re la cji p re z e n tu je
m o żliw o ści i n a k ła d a o g ra n ic z e n ia n a z a c h o w a n ie ludzi. Po d ru g ie, p rz e d m io
te m a n a liz y p o w in n y być re la c je m ięd zy je d n o stk a m i, a n ie sa m e lu b isto tn e
ce c h y je d n o s tk i - n ic n ie m oże być w łaśc iw ie ro z u m ia n e w izolacji. Po trze cie,
m e to d y an a lity c z n e nie m o g ą się o p ie ra ć n a k o n w e n c jo n a ln y m z a ło ż e n iu n ie
za le żn o ści. P o p u lacje (p ró b y b a d a w cz e) o k re śla n e s ą n a b az ie o p isu jący c h je
re la cji. Po cz w a rte , zro z u m ie n ie sy stem u sp o łecz n eg o w y m ag a w ięcej niż tylko
dw ójkow ego su m o w an ia więzi. P rzepływ inform acji i zasobów m iędzy dw ojgiem
lu d zi n ie zależy tylko od ich sto s u n k u d o siebie, ale re la c ji k ażd eg o z n ic h (jego
o s a d z e n ia lu b n ie w o k re ślo n y c h g ru p a c h ). Po p iąte, sieci m a ją często ro z m y te
g ra n ic e . Ic h b u d u lc e m nie są o d d z ie ln e grupy, ale często n a k ła d a ją c e się sieci.
O soby fizyczne m a ją zw ykle w iele re la c ji p rz e k ro jo w y c h w w ielu sie c ia c h . Ten
sa m a u to r p o d w ó c h d e k a d a c h w sk az u je n a p o tró jn ą re w o lu cję w s ie c ia c h 6:
•
w y k ra c z a n ie p o z a c ia sn e ro z u m ie n ie sieci ja k o z a m k n ię ty c h g ru p - sieci
m ięd zy o rg an izacy jn e ch a ra k te ry z u je m n ogość p o w ią z a ń i rozm yte g ra n ic e;
4 A. Noga, Sieci w ujęciu teorii ekonomii, blog Prof. Adama Nogi.
5 B. Wellman, Structural Analysis: From Method and Metaphor to Theory and Substance,
w: Social structures: A network approach, red. B. Wellman, S. Berkovvitz, Cambridge Uni
versity Press, Cambridge 1988, s. 19-61.
6 L. Rainie, B. Wellman, Networked. The New Social Operating System, MIT Press, Cam
bridge 2 0 12 .
474
•
I n te r n e t p o w o d u jący , m im o sie c io w a n ia , w ię k sz ą p e rs o n a liz a c ję i in d y w i
d u a ln o ś ć p rz y „o słab ien iu " z n a c z e n ia d y stan su ;
•
u z a le ż n ie n ie o d u rz ą d z e ń m o b iln y c h , tzw . „ trz e c ia s k ó r a ”, k tó re p o zw ala
n a łatw y d o stę p d la u ż y tk o w n ik a i d o u ży tk o w n ik a.
L. R ain ie i B. W ellm an w p ro w a d z a ją p o jęcie „in dyw idualizm u siecio w e g o ”7,
k tó re sto i w p rz e c iw ie ń stw ie d o d łu g o k sz ta łto w a n y c h u zg o d n ie ń sp o łeczn y ch ,
h ie ra rc h ic z n y c h p o w ią z a ń i z a m k n ię ty c h g ru p . N ow y ś w ia t „siecio w eg o in d y
w id u a liz m u ” je s t z o rie n to w a n y w o k ó ł lu źn iejszy c h , b a rd z ie j ro z d ro b n io n y c h
sieci, k tó re z a p e w n ia ją c z ęsto „p o m o c n a ż ą d a n ie ”. Takie sie c i były ju ż tw o
rz o n e p rz e d n a d e jś c ie m In te r n e tu , je d n a k to I n te r n e t i u rz ą d z e n ia m o b iln e
p o zw o liły p rz y sp ie sz y ć te procesy, s p ro w a d z a ją c je d o c z a su rzeczy w isteg o .
„S iecio w y in d y w id u a liz m ” s ta ł się p rz y c z y n k ie m d o tw o rz e n ia e fek ty w n iej
szy c h i u ż y te c z n ie jsz y c h ro z w ią z a ń , k tó re u ła tw ia ją w s p ó łp ra c ę i s p e łn ia ją
n o w e p o trz e b y sp o łe c z n e . P o d k re śla o n w ię k sz ą sw o b o d ę w sp ó łp ra c y , ro z
lu ź n ie n ie g ra n ic sie c i (sz cze g ó ln ie w p o sz u k iw a n iu w ie d z y i d o św ia d c z e n ia )
czy z n ie s ie n ie b a r ie r re la c ji h ie ra rc h ic z n y c h . J. O w e n -S m ith i H .R . V arian,
sy n te ty z u ją c w ie d z ę o ro z w o ju i e fe k ta c h sieci n a p o trz e b y s e m in a riu m OECD
sfo rm u ło w a li „ 1 0 tw ie rd z e ń o s ie c ia c h ” 8, w s k a z u ją c je d n o c z e ś n ie ich g łó w
n y c h p re k u rs o ró w 9:
1. Sieci b u d u ją k ap itał społeczny d la osób in d y w id u aln ie 10 i dla sp o łecz eń stw a11;
2. S ieci z m ie n ia ją s ta tu s 12 i k a te g o rię ry n k u 13;
7 Ibidem.
8 J. Owen-Smith, H.R. Varian, Market Structure in the Network Age, University of Michi
gan, presentation (30.09.2014).
9 Opracowanie poszerzone o N. Katz, D. Lazer, H. Arrow, N. Contractor, Network Theory
and Small Groups, “Small Group Research" 2004, vol. 35, no. 3, s. 307-332 oraz dorobek
polskich badaczy.
10 R.S. Burt, The Network Structure o f Social Capital, "Research in Organizational Behav
iour” 2000, vol. 22, s. 345-423; P. Bourdieu, The Forms o f Capital, w: Handbook ofTheoiy
and Research for the Sociology o f Education, red. J.G. Richardson, Greenwood Press, New
York 1986, s. 241-258.
11 R.D. Putnam, Bowling Alone: The Collapse o f America's Social Capital, Simon and
Shuster, New York 2000; A. Portes, J. Sensenbrenner, Embeddedness and Immigration: Notes
on the Social Detenninants o f Economic Action, “The American Journal of Sociology" 1993,
vol. 98(6), s. 1320-1350; J. Stachowicz, Social Capital and Cluster Organization and Devel
opment Management: the Experience from Organizing Industrial Clusters in Silesia Province,
w: The Emergence and Development o f Cluster in Poland, red. E. Bojar, Z. Olesiiiski, Difin,
Warszawa 2006.
12 J.M. Podolny, A Status-Based Model o f Market Competition, “American Journal of Soci
ology” 1993, no. 98, s. 829-872.
13 E. Zuckerman, Securities Analysts and the Illegitimacy Discount, “American Journal
of Sociology'” 1999, no. 104, s, 1398-1437.
W sieci sieci
475
3. F o rm u ła w s p ó łp ra c y sieciow ej w o rg a n iz a c ja c h je s t a lte rn a ty w ą d la ry n k u
i h ie r a r c h ii14;
4. S ieci s ą z d efin ic ji n ajw a żn iejszy m n a rz ę d z ie m b u d o w a n ia re g io n ó w in n o
w a cy jn y ch , ta k ic h ja k D o lin a K rz e m o w a 15;
5. S ie ci s ą ź ró d łe m in n o w a c ji w p rz e m y s ła c h w ysokich te c h n o lo g ii16;
6 . S ieci b u d u ją za u fa n ie i z w ię k szają p o zio m to le ra n c ji17;
7. S ieci in s p iru ją do w sp ó ln eg o (zgodnego) m y ślen ia i d z ia ła n ia 18;
8 . Sieci p o w o d u ją ro z p rze strzen ien ie tech n o lo g ii 19 i prak ty k o rg anizacyjnych20;
9. S ieci tw o rz ą in d y w id u aln y „sm ak ” i p re fe re n c je 21;
10. Sieci tw o rzą tynki, w budow ując transakcje w schem at zachow ań społecznych22.
14 W. W. Powell, Neither Market Nor Hierarchy: Network Forms o f Organization, "Research
in Organizational Behavior” 1990, vol. 12, s. 295-336; W. Czakon, Sieci..., op.cit.
15 J. Owen-Smith, W.W. Powell, Knowledge Networks in the Boston Biotechnology Com
munity, "Organization Science” 2004, no. 15, s. 5-21; J. Stachowicz, Nawigator Kapitału
Społecznego Regionu - metodyką nowego zarządzania strategicznego, w: Współczesne kierunki
rozwoju nauk o zarządzaniu. Księga jubileuszowa z okazji 50-lecia pracy naukowej i dydak
tycznej Profesora Jerzego Rokity, GWSH, Katowice 2007, s. 155-170; S. Korenik, Region
ekonomiczny w nowych realiach społeczno-gospodarczych, CeDeWu, Warszawa 2011.
16 W.W. Powell, K.W. Koput, L. Smith-Doerr, Interorganizational Collaboration and the
Locus o f Innovation: Networks o f Learning in Biotechnology, "Administrative Science Quar
terly" 1996, no. 41, s. 116-145; G. Ahuja, Collaboration Networks, Structural Holes, and Inno
vation: A Longitudinal Study, "Administrative Science Quarterly" 2000, no. 45, s. 425-455;
J. Brzóska, Innowacje jako czynnik dynamizujący modele biznesowe, Wydawnictwo Politech
niki Śląskiej, Gliwice 2014; L. Knop, Zarządzanie klastrem. Koncepcje, strategie, modele,
Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2013.
17 M.J. Piorę, Ch.F. Sabel, The Second Industrial Divide, Basic books, New York 1984;
B. Uzzi, Social Structure and Competition in Interfinn Networks: The Paradox o f Embedded
ness, "Administrative Science Quarterly" 1997, no. 42, s. 35-67; R. Florida, Cities and the
Creative Class, New York - London 2005.
18 J. Galaskiewicz, Estimating Point Centrality Using Different Network Sampling Tech
niques, "Social Networks" 1991, no. 13, s. 347-86; J. Niemczyk, Strategia. Od planu do sieci,
Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2013; D. Latusek-Jurczak, Zarządzanie międzyorganizacyjne, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2011.
19 J.S. Coleman, E.Q. Campbell, C.J. Hobson, F. McPartland, A.M. Mood, F.D. Wein
feld, Equality o f educational opportunity, Government Printing Office, Washington 1966;
E.M. Rogers, Diffusion o f innovations, (3 rd ed.), Free Press, New York 1983.
20 G.F. Davis, Agents without Principles? The Spread o f the Poison Pill through the Inter
corporate Network, "Administrative Science Quarterly" 1991, no. 36, s. 583-590; D. Strang,
M.W. Macy, In search o f excellence: fads, success stories, and adaptive emulation, “American
Journal of Sociolog}'" 2001, no. 107, s. 147-182; W. Czakon, Sieci..., op.cit.; L. Rnop, Zar
ządzanie..., op.cit.
21 N.P. Mark, Beyond Individual Differences: Social Differentiation from First Principles,
"American Sociological Review” 1998, no. 63, s. 309-330.
22 H.C. White, Where Do Markets Come From?, "American Journal of Sociology” 1981,
no. 87, s. 517-547; M. Granovetter, Economic Action and Social Structure: The Problem o f
Embeddedness, "American Journal of Sociology 1985, no. 91, s. 481-510.
476
Lilla Knop, Monika Odlanicka-Poczobutt
B a d a n ia w y k a zu ją, że w s p ó łp ra c a o rg a n iz a c ji w ra m a c h sieci m ięd zy o rg an izac y jn y ch u m o ż liw ia m .in .23:
•
d o ta rc ie d o s z e rsz e g o w a c h la rz a w y sp e c ja liz o w a n y c h o rg a n iz a c ji i ich klu
cz o w y ch p ro c e s ó w o ra z n a jle p sz y c h p ra k ty k ,
•
z w ię k szen ie b azy z a so b ó w d o stę p n y c h d la firm y, w tym w szc zeg ó ln o ści
z a so b ó w w iedzy; tw o rz e n ie w a rto ś c i w o p a rc iu o n iesw o je zasoby,
•
z m n ie jsz e n ie n ie p e w n o śc i ry n k o w ej i za so b o w ej,
•
efek ty w n e k o rz y sta n ie z szybko ro z w ija ją c y c h , ro z sz e rz a ją c y c h się źró d eł
•
w s p ó łp ra c ę z tym i, k tó rzy z a p e w n ia ją n a p ra w d ę isto tn ą , u n ik a ln ą w a rto ść ,
•
z w ię k szen ie s to p n ia e lasty c zn o ści,
i m o żliw o ści z m o b iliz o w a n ia z a so b ó w zlo k a liz o w a n y c h p o z a o rg a n iz a c ją ,
•
d o stęp do now ej w iedzy p o p rz ez rozw inięcie p ro c esó w u czen ia się o d innych
p a rtn e ró w o ra z zd o b y w an ie lepszych u m iejętn o ści w sp ó ln eg o ro z w iązy w a
n ia tru d n y c h p ro b le m ó w sp o łe c z n y c h czy b izn eso w y ch ,
•
sk u te c z n e łą c z e n ie w y siłk ó w w b u d o w a n iu p o te n c ja łu sieci d zięk i sk u p ie
n iu tw ó rc z y c h lu d zi o o d p o w ie d n ic h k w a lifik a c ja c h , o u m ie ję tn o ś c ia c h
k re a ty w n e g o d z ia ła n ia w z a k re sie w y z n a c z a n ia celów , z a d a ń i sp o so b ó w
ich ro z w ią z y w a n ia ,
•
d o stę p d o n o w y c h ź ró d e ł in fo rm a c ji, ro z sz e rz o n e j bazy d a n y c h i sy stem ó w
in fo rm a c y jn y c h z a p e w n ia ją c y c h p rz e p ły w in fo rm a c ji z a ró w n o w e w n ą trz
sieci o rg a n iz a c y jn e j, ja k i n a z e w n ą trz .
S ie cio w an ie m ięd zy o rg an izac y jn e to p ro c e s u m o żliw iający w sp ó ln e d o c h o
d z e n ie d o o c z e k iw a n y c h re z u lta tó w w sp o só b : długofalow y, sy stem aty czn y ,
o p a rty n a z a u fa n iu i w z ajem n o ści. R o zw ijający się w tym z a k re sie p a ra d y g m a t
siecio w y 24 p o d k re ś la u p a d e k m itu a to m iz a c ji p rz e d s ię b io rstw a , w k tó ry m sieci
m o g ą cz ęścio w o tw o rz y ć i k o n tro lo w a ć o to cze n ie, gdzie za so b y nie p o d le g a ją
h ie ra rc h ic z n e j k o n tro li, g d zie p rz y w ó d z tw o w ią ż e się z c h a ry z m ą , a nie fo r
m a ln y m p o d p o rz ą d k o w a n ie m , a p rz e w a g a k o n k u re n c y jn a zależy o d s tru k tu ry
sieci, p o zy cji w niej i z a c h o d z ą c y c h re la cji.
23 A. Tubielewicz, Koncepcja tworzenia organizacji sieciowej, w: Innowacje w Zarządzaniu
i Inżynierii Produkcji, red. R. Knosala, Oficyna Wydawnicza Polskiego Towarzystwa Zarzą
dzania Produkcją, Opole 2013, s. 387-397; J. Child, D. Faulkner, S. Tallman, Cooperative
Strategy. Managing Alliances, Networks and Joint Ventures, Oxford University Press, Oxford
2005, s. 147-148; W. Sroka, Sieci aliansów. Poszukiwanie przewagi konkurencyjnej poprzez
współpracę, PWE, Warszawa 2012, s. 27.
24 W. Czakon, Sieci...,op.cit., s. 28.
W sieci sieci
477
Typy sieci
F u n k c jo n o w a n ie sieci o p ie ra się n a w ym ianie, z a a n g a ż o w a n iu i w z a je m n o
ści p o d m io tó w sieci m ięd zy o rg an izac y jn e j, w z m o c n io n y c h w z ajem n y m z a u fa
n ie m 25. S tr u k tu ra p o d m io tó w sieci o ra z za k res re la c ji p o m ięd zy n im i tw o rzy
ró ż n e ic h typy. W cy to w a n y m ju ż o p ra c o w a n iu J. O w e n -S m ith p rz y ta c z a b li
sko z w ią z a n e ze w sp o m n ia n y m i d z ie się c io m a tw ie rd z e n ia m i p rz y k ła d y sieci
i ich efek tó w 26:
•
w y ró ż n io n e ze w z g lę d u n a d o m in a c ję w ięzi sp o łecz n e p o m ięd zy in d y w id u
a ln y m i o so b am i: p rz y ja źń , zw iązki u czu cio w e, d ziele n ie się w iedzą;
•
sieci fo rm a ln e , k o n tra k to w e zw iązki p o m ięd zy o rg a n iz a c ja m i: w s p ó łp ra c a
s tra te g ic z n a , u m o w y d o sta w c a -o d b io rc a , w sp ó ln e p rz e d się w z ię c ia (joint
ven tu res) i inne;
•
sieci n ie fo rm a ln e , n p . inicjatyw y z a tru d n io n y c h , inicjatyw y sp o łecz n e;
•
sto w arzy szen ia i in ne typy w spółpracy: członkostw a, w sp ó łau to rstw o , kom i
tety czło n k o w sk ie, k o m ite ty ro b o cze, k o m ite ty ste ru ją c e i inne.
S ie ci m ię d z y o rg a n iz a c y jn e m a ją w p ra k ty c e ju ż sw o ją h isto rię . W ś re d n io
w ieczn ej E u ro p ie p o w stały tzw. gildie (z n iem . zw iązek, k o n fra te rn ia ; z łac.
w sp ó łb ra ctw o ). W yróżniano gildie kupieckie, k tóre zostały w y p arte p rz ez n o w o
cz e sn e o rg a n iz a c je o w iększym zasięgu (np. izby p rz em y sło w o -h an d lo w e, z g ro
m a d z e n ia k u p có w ). P o n a d to p o w stały gildie rz e m ie śln ic z e (dzisiejsze cechy
rzem io sł) w celu o c h ro n y in tere só w g o sp o d arczy ch p o szczególnych g ru p za w o
d o w y c h - rz e m ie śln ik ó w (tak ic h ja k np. złotnicy, p ie k a rz e )27. H isto rię i sw o ją
specyfikę p o sia d a ją ró w n ież sieci m iędzyorganizacyjne w łaściw e d la g o sp o d ark i
ja p o ń s k ie j, k o re ań sk iej i ch iń sk iej28. C elem ja p o ń sk ie g o m o d e lu p a r tn e rs tw a
je s t p e rm a n e n tn e d o sk o n alen ie szeroko ro z u m ia n ej jakości, przy jed n o cz esn y m
m in im a liz o w a n iu k o sztó w w a rto ś c i d o d an e j p o n o sz o n y c h p rz e z u c z e stn ik ó w
sieci. J e d n e z n ic h z a jm u ją się g łó w n ie p ro d u k c ją - keiretsu, kolejne h a n d le m
- sogo sh o sh a . W C h in ach ro z w ija ją się tak ie sieci m ięd zy o rg an izac y jn e , jak:
25 W. Czakon, Dynamika więzi międzyorganizacyjnych przedsiębiorstwa, Wydawnictwo
Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2007, s. 45-50.
26 J. Owen-Smith, H.R. Varian, Market..., op.cit.
27 W Polsce gildie rzemieślnicze były bardzo popularne, dla przykładu w Krakowie
w XVw. było ich 60, w Toruniu w 1650 było ich 70, a we Lwowie w 1661 było ich 38.
28 E. Todeva, Business Networks: Strategy and Structure, Rautledge Taylor & Francis, New
York 2006, s. 161-178.
478
g u a m i, sieci hegu, h iti, bangs, c la n s czy k o n is i19. W K o rei P o łu d n io w ej n a to
m ia st d o m in u ją c ą fo rm ą sieci m ię d z y o rg a n iz a c y jn e j s ą tz w . czebole, czyli sieci
p rz e d s ię b io rs tw o s tru k tu rz e h ie ra rc h ic z n e j, zbliżonej d o fo rm y h o ld in g u czy
k o n g lo m e ra tu .
P ró b u ją c d o k o n ać syntezy typologii sieci m ięd zy o rg an izacy jn y ch , o p a rto się
n a d o ro b k u o s ta tn ic h trz e c h d ek a d , k tó re za o w o co w a ły w ie lo m a b a d a n ia m i.
W śród k ry te rió w p o d z ia łu sieci m ię d z y o rg a n iz a c y jn y c h w y m ie n ia n y c h w lite
ra tu rz e , w y ró ż n ić m o żn a: za się g d z ia ła n ia sieci; sp o só b p o w s ta w a n ia i u d ział
p rz e d s ię b io rs tw ; trw a ło ś ć sieci i siłę p o w ią z a ń ; w e w n ę trz n ą s tru k tu rę p o w ią
zań ; sy stem z a rz ą d z a n ia i trw a ło ś c i p o w ią z a ń ; c h a r a k te r u k ła d u sieciow ego;
p o w ią z a n ia m ięd zy u c z e stn ik a m i sie c i o ra z c z ę sto ść w y stę p o w a n ia d a n e g o
ro d z a ju w sp ó łp ra c y ; s to p ie ń ra d y k a ln o s c i in n o w a c ji i c h a r a k te r p o w ią z a ń ;
tw o rz e n ie w a rto śc i.
N ajp ro stszy p o d ział sieci m iędzyorganizacyjnych w ynika z k ry teriu m zasięgu
ich d z ia ła n ia , w ra m a c h k tó re g o m o ż n a w y ró ż n ić sieci: lo k aln e (reg io n aln e),
m ięd zy n a ro d o w e i g lobalne. W o d n ie sie n iu do sp o so b u p o w sta w a n ia zaś p rz e d
sta w ić m o ż n a trz y g ru p y sieci m ię d z y o rg a n iz a c y jn y c h 30:
•
o d d o ln e sieci w sp ó łp ra c y (b o tto m -u p ) - tego ro d z a ju sieci p o w s ta ją z reguły
ja k o s to w a r z y s z e n ia p rz e d s ię b io rs tw , z w ła s z c z a MSP, u k ie ru n k o w a n e
n a ja s n o o k re ślo n e ko rzy ści g o sp o d a rc z e . P rz e d s ię b io rs tw a te p o s ia d a ją
ju ż p a rtn e ró w , z k tó ry m i p ro w a d z ą c z a s o w ą lu b tr w a łą w s p ó łp ra c ę od
w ielu lat. C zło n k ow ie sieci u z g a d n ia ją i w d ra ż a ją fo rm u łę z a rz ą d z a n ia sie
cią, a p o z o sta li aktorzy, n p . u c z e ln ie , in sty tu c je n a u k o w o -b a d a w c z e i inni,
s ą celo w o d o b ie ra n i p rz e z in icjato ró w ;
•
e g z o g en iczn e sieci w s p ó łp ra c y (w o p a rc iu o p o d e jśc ie top-dow n) - in ic ja to
ra m i ta k ic h sieci m o g ą być np. in sty tu c je rz ą d o w e , ja k i p ro m u ją c e rozw ój
g o s p o d a rc z y w re g io n ie . S ieci k tó re p o w sta ły w te n s p o só b n ie s ą w sta n ie
z a p e w n ić so b ie sa m o d z ie ln e g o fin a n s o w a n ia w p o cz ątk o w ej fazie. In ic ja
to rzy teg o ro d z a ju sieci p rz e n o s z ą o d p o c z ą tk u o d p o w ie d z ia ln o ść za z a rz ą
d z a n ie n im i n a o k re ślo n e p rz e z n ic h in sty tu c je z a u fa n ia (a g en cje ro zw o ju
g o sp o d a rc z e g o , p a rk i te c h n o lo g ic z n e itp .31);
29 I. Numazaki, Chinese Business Enterprise as Inter-family Partnership: A Compari
son with the Japanese Case', vv: Chinese Business Networks: State, Economy and Culture,
red. C. Bun, Nordic Institute of Asian Studies, Prentice Hall, Copenhagen 2000, s. 152-175.
30 G.M. zu Kócker, L. Garnatz, Klastry jako instrumenty inicjujące prace badawczo-roz
wojowe między Niemcami a Koreą, PARP, 2012, s. 19-21.
31 B. Kowalak, J. Brzóska, R. Gadowski, J. Holub-hvan, J. Rakoczy, Benchmarking par
ków technologicznych wPobce. Raport 2010, PARP, Warszawa 2010.
W sieci sieci
•
479
e n d o g e n ic z n e sieci w sp ó łp ra c y (w o p a rc iu o p o d ejście top-dow ń) - sieci,
w c e n tru m k tó ry c h z n a jd u je się je d e n głó w n y lub kilku członków . Z azw y
czaj ta k im a k to re m je s t u c z e ln ia w yższa lub lid e r lokalny, k tó rzy b ę d ą c in i
c ja to re m p rz e d się w z ię c ia , za jm u je się ró w n ie ż z a rz ą d z a n ie m s ie c ią p rz y
p o m o c y w ła s n e g o p e rs o n e lu . P o trz e b n e ś ro d k i fin a n s o w e z a p e w n ia n e
s ą zazw y czaj p rz e z n ajw ięk szeg o a k to ra sieci lub w ra m a c h re a liz o w a n y c h
w sp ó ln ie p rz e z w szy stk ich cz ło n k ó w projektów .
J. B rilm a n (z a P. B a u la n g e re m ), p o d k re ś la ją c trw a ło ś ć i siłę p o w ią z a ń
p o m ię d z y p o d m io ta m i tw o rz ący m i sieć, w y ró ż n ia cz te ry ro d z aje sie c i32: z in
te g ro w a n e , s fe d e ro w a n e , k o n tra k to w e i sto su n k ó w b e z p o ś re d n ic h . Z kolei
S. K o ren ik p ro p o n u je p o d z ia ł typów sieci ze w zg lęd u n a ich w e w n ę trz n ą s tru k
tu rę p o w ią z a ń 33: sieci „gw iazdy” z firm ą w io d ącą; sieci „p o łączeń w ęzłow ych",
w k tó ry ch w szystkie p o d m io ty są ró w n o p raw n e ; sieci „tym czasow e", czyli słab o
sfo rm a liz o w an e, o zm iennej w czasie i uzależnionej od p o trze b bieżących in te n
sy fik acji k o n tak tó w ; sie c i „reg io n aln e", b ę d ą c e w y ra zem te ry to ria ln y c h p o w ią
z a ń d z ia ła ln o śc i g o sp o d a rc z e j, często c h a ra k te ry z u ją c y c h się d u ży m sto p n ie m
fo rm a liz a c ji. R. D o m ań sk i i A. M a rc in ia k w sw y ch b a d a n ia c h k lasy fik u ją sieci
w e d łu g d w ó c h k ry te rió w 34:
•
s tru k tu ry z a rz ą d z a n ia : sieci p ie rśc ie n io w e b ez o rg a n iz a c ji p rz ew o d zą cej,
sie c i p ie rś c ie n io w e z o rg a n iz a c ją k o o rd y n u ją c ą o ra z sieci p ie rśc ie n io w e
z o rg a n iz a c ją p rz e w o d z ą c ą ;
•
trw a ło ś c i p o w ią z a ń , w y ró ż n iając: sieci trw a łe i ty m czaso w e (projektow e).
A. K o źm iń sk i z w ró cił u w a g ę n a c h a ra k te r u k ła d u sieciow ego, sk ą d w y ró ż
n ił35: so ju sze i w sp ó ln e p rz ed sięw z ię cia, uk ład y d o sta w c a -o d b io rc a , filie p rz e d
s ię b io rs tw , s tra te g ic z n e je d n o s tk i b iz n e su , firm y w y k u p io n e lu b p rz e ję te .
J. N iem czy k , W. S ta ń czy k -H u g iet i B. Ja siń sk i p rz e d sta w ili sieci, d la k tó ry ch
k ry te ria m i id en tyfikującym i s ą p o w ią z a n ia m iędzy u cz estn ik am i sieci o ra z czę
sto ść w y stęp o w a n ia d an eg o ro d zaju w sp ó łp ra cy 36. W ym ienili oni i szeroko o m ó
w ili: sieci k o o p eracy jn e, sieci outsourcingow e, sieci fran czy zo w e i agen cy jn e,
klastry, a lia n se stra te g ic z n e , sieci h an d lo w e , p a rtn e rs tw o p u b liczn o -p n ^w atn e.
32 J. Brilman, Nowoczesne koncepcje i metody zarządzania, PWE, Warszawa 2002,
s. 426-427, za: P. Baulanger, Organiser 1'enterprise en reseau, Nathan, Paris 1995.
33 S. Korenik, Region ekonomiczny..., op.cit.
34 R. Domański, A. Marciniak, Sieciowe..., op.cit., s. 34.
35 A.K. Koźmiński, Zarządzanie w warunkach niepewności. Podręcznik dla zaawansowa
nych, WN PWN, Warszawa 2004, s. 40.
36 J. Niemczyk, E. Stańczyk-Hugiet, B. Jasiński, Sieci międzyorganizacyjne. Współczesne
wyzwanie dla teorii i praktyki zarządzania, C.H. Beck, Warszawa 2012, s. 108.
480
K ry te riu m in n o w a c ji w sw y ch b a d a n ia c h w y k o rz y stał J. T idd37. O m ów ił on
ró ż n e typy g lo b a ln y c h sieci in n o w a c y jn y c h w z a le ż n o śc i o d s to p n ia ra d y k aln o śc i in n o w a c ji (in n o w a c je in k re m e n ta ln e , in n o w a c je ra d y k a ln e ) i p o d o b ie ń
s tw a p rz e d s ię b io rs tw , k tó re s ą u c z e stn ik a m i sie c i (p o d o b n e p rz e d się b io rs tw a ,
ro ż n e p rz e d s ię b io rs tw a ). W p o w sta ły m w te n s p o só b z e s ta w ie n iu w y ró ż n ił
n a s tę p u ją c e typy sieci in n o w a c ji: fo ru m se k to ro w e , a lia n s e s tra te g ic z n e , sieci
in n o w a c ji o ra z k la s try re g io n a ln e . P o g łę b ia ją c b a d a n ia w o k ó ł sie c i i w s ie
c ia c h c o ra z częściej ro z w a ż a się k ry te riu m tw o rz e n ia w a rto ś ć d o d a n e j sieci
w s to s u n k u d o w a rto ś c i s ta n o w ią c e j s u m ę d z ia ła ń in d y w id u a ln y c h . Typologię
sieci w e d łu g te g o k ry te riu m p rz e d s ta w ili K. M öller, A. R a ja la i S. S v ah n . Ich
z d a n ie m , is tn ie ją c e sieci p rz e d s ię b io rs tw m o ż n a p rz y p is a ć d o je d n e j z trz e c h
k a te g o rii s ie c i38:
•
p io n o w e sieci w a rto śc i o b ejm u jące sieci dostaw ców , sieci dy stry b u cji i klien
tó w o ra z p io n o w o z in te g ro w a n e sieci w a rto śc i;
•
p o z io m e sieci w a rto ś c i o b e jm u ją c e a lia n se k o n k u re n c y jn e , a lia n s e u m o ż
liw ia ją c e d o stę p d o z a so b ó w i k o m p eten c ji;
•
w ielo w y m iaro w e sieci w a rto śc i, o b ejm u jące sieci k o o rd y n o w a n e p rz e z in te
grato ró w , złożone sieci biznesow e o ra z sieci tw o rz ące now y system w artości.
J a k n ie tru d n o za u w aż y ć, ty p o lo g ia sieci je s t b a rd z o b o g a ta i p o s z e rz a się
w ra z z p o g łęb io n y m i b a d a n ia m i, d la te g o ciężko je d n o z n a c z n ie k o n k lu d o w a ć
z a p re z e n to w a n e z e sta w ie n ia . O p isan e ty p o lo g ie i k aż d e p o ja w ia ją c e się, s ą dla
b a d a c z a za jm u jąceg o się p ro b le m a ty k ą sieci niezw ykle w ażn y m p u n k te m startu .
Obszary badań sieciowych
W ielo p o d m io to w o ść, z ło ż o n o ść i d y n a m ik a sieci p o w o d u je w iele tru d n o śc i
nie tylko w o b sz a rz e p la n o w a n ia , k o o rd y n a c ji czy k o n tro li jej fu n k c jo n o w an ia,
ale p rz e d e w szy stk im u c h w y c e n ia jej ja k o a n a lity c z n e j m a te rii, k tó rą m o żn a
z b a d a ć , zm ierzy ć, u sy ste m a ty z o w a ć i p o u k ła d a ć w m o d ele. W dużej m ie rz e te
tru d n o ś c i w y n ik a ją z w ła sn o śc i sieci, tj. m .in .39:
37 J. Tidd, A Review o f Innovation Models. Discussion Paper I , Tanaka Business School,
Imperial College, London 2006.
38 K. Molier, A. Rajala, S. Svahn, Strategic business nets - their type and management,
„Journal of Business Research” 2005, no. 58, s. 1274-1284.
39 A. Sokołowska, Organizacja sieciowa - cechy, przestrzeń gospodarcza, problemy meto
dologii badań, w: Modele i metody zarządzania informacją i wiedzą, red. V. Galant, K. Percchuda, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wroclaw 2005, s. 247-248.
W sieci sieci
481
•
n ie o s tro ś c i i n ie trw a lo sc i ich g ra n ic ,
•
o k re so w o śc i d z ia ła n ia ,
•
n ie u s tru k tu ra liz o w a n e j n a tu ry p ro c e só w re a liz o w a n y c h w e w n ą trz sieci,
•
tru d n o ś c i w u ch w y cen iu p rz y n ależn o śc i org an izacy jn ej p ra c o w n ik ó w sieci,
•
tru d n o ś c i o k re ś le n ia z a sa d p o d z ia łu zysku,
•
n a d m ie rn e j ilość projektów ,
•
n ie b e z p ie c z e ń s tw a ro z p a d u w w y n ik u n ie p rz e w id z ia n e j decyzji u c z e s t
n ik a /u c z e stn ik ó w (którzy s ą w p ełn i au to n o m iczn i),
•
b ra k u jasn y ch i bezw zględnie obow iązujących n o rm postępow ania (w zajem na
o d p o w ie d z ia ln o ść , p o d z ia ł o d p o w ied z ia ln o ści w o b e c o d b io rcy finalnego),
•
m o ż liw o śc i w e jśc ia d o sieci n ie k o m p e te n tn y c h p a rtn e ró w .
P o n ad to k o n cep cja sieci je st w ykorzystyw ana w obszarze realizow anej p rzez
o rg a n iz a c je p o lity k i o ra z ja k o p o d s ta w a w p ro w a d z a n ia in n o w ac ji i n o w y ch
s p o s o b ó w z a r z ą d z a n ia sk o m p lik o w a n y m i in te ra k c ja m i40, g d z ie n ie z b ę d n e
s ą o d p o w ie d n ia in fra s tru k tu ra , d o p ra c o w a n e p ro c e sy k o m e rc ja liz a c ji i fin a n
s o w a n ia in n o w ac ji.
S z e ro k o p ro w a d z o n e b a d a n ia n a d sie c ia m i p o d k re śla ją z n a c z e n ie ta k ic h
w s k a ź n ik ó w , ja k : ja k o ś c i, w y d a jn o ść , n ie z a w o d n o ś ć , in n o w a c y jn o ś ć o ra z
z a k re s i trw a ło ś ć sie c i41. W. C zak o n o m a w ia cz te ry w y ró żn ik i (obszary) b a d a ń
siecio w y c h . P ie rw sz y m z n ic h je s t s p o jrz e n ie n a sieci z p ersp ek ty w y netw ork
governance, tzw. k o o rd y n a cji w ie lo ra k ie j42. Z godnie z tym w y ró ż n ik ie m „ stra
te g ia w siecio w y m p o d e jśc iu je st z b io re m d z ia ła ń u k ie ru n k o w a n y c h n a o p ty
m a ln e z p u n k tu w id z e n ia in te re sa riu s z y z a rz ą d z a n ie k o n tra k ta m i”43. D u ż ą
ro lę w ty m p ro c e s ie z je d n e j stro n y o d g ry w a m e n e d ż e r sieci, k tó ry je s t a k to
re m (g ru p ą ak to ró w ) k o o rd y n u jąc y m in te ra k c je i decyzje p o d e jm o w a n e p rz e z
p o z o sta ły c h a k to ró w tw o rz ą c y c h sieć. Z a rz ą d z a n ie sie c ią p o strz e g a się w tym
w y p a d k u ja k o fu n k c ję lub z b ió r d z ia ła ń p o d e jm o w a n y c h p rz e z m e n e d ż e ra .
Z d ru g iej s tro n y p o d k re śla się z n a c z e n ie w sp ó ln eg o z a rz ą d z a n ia siecią, gdzie
fu n k cje (p la n o w a n ia i tw o rz e n ia sieci, k o n fig u ro w an ia, m o b iliza cji i an im ac ji,
40 J. Brzóska, Innowacje jako czynnik dynamizujący modele biznesowe, Wydawnictwo
Politechniki Śląskiej, Gliwice 2014.
41 E Ahokangas, H. Alila, H. Helaakoski, V. Kyllónen, T. Lehtimaki, I. Peltomaa, V. Seppanen, H. Tanner, Collaborative Business Networks o f the Future, VTT Technical Research
Centre of Finland Ltd, Kuopio 2015, s. 8-9; M. Odlanicka-Poczobutt, Innowacyjne rozwiąza
nia w zakresie zarządzania siecią dostaw z wykorzystaniem systemu mierników sieci, „Zeszyt
Naukowy Politechniki Śląskiej, Organizacja i Zarządzanie 2006, nr 34, s. 233-245.
42 W. Czakon, Koordynacja sieci - wieloraka forma organizacji współdziałania, „Przegląd
Organizacji" 2008, nr 9, s. 7-9; L. Knop, Zarządzanie..., op.cit., s. 303-311.
43 J. Niemczyk, Strategia..., op.cit., s. 141.
482
m o n ito ro w a n ie i u c z e n ia s ię 44) i d z ia ła n ia s ą ro z d z ie lo n e p o m ię d z y c z ło n k a m i
(o rg a n iz a c ja m i) sieci. M u sim y je d n a k p a m ię ta ć , ja k tw ie rd z i K. P e re c h u d a ,
ze w s p ó łc z e s n a g o s p o d a rk a sie c io w a w y m y k a się sp o d k o n tro li decydentów .
Z a rz ą d z a n ie i s te ro w a n ie s ie c ia m i m a b a rd z ie j c h a r a k te r „ z łu d z e n io w y ” niż
z a p la n o w an y , a o rg a n iz a c je w sieci p o d le g a ją im p u lso m , w w y n ik u k tó ry ch
m oże n a s tą p ić u g ięcie (z m ia n a p ro cesó w , pod m io tó w , zasobów , p ostaw , z a c h o
w a ń , decy zji itd.), p o sz e rz e n ie , z a w ę ż e n ie czy z a p a d a n ie sieci („tym czasow e
z w in ię c ie sieci")45.
D ru g im o b s z a re m b a d a ń siecio w y c h je s t w sk a z a n ie , ja k tw o rz y ć w a rto ś ć
sieci i p o d m io tó w w sieci, tzn . ja k o sią g n ą ć n a d w y ż k i (ren ty ) p ły n ą c e z ty tu łu
fu n k c jo n o w a n ia w sieci, ja k ie s ą ź ró d e ł tej n ad w y żk i i sp o so b y jej o c h ro n y
p rz e d k o p io w a n ie m p rz e z k o n k u re n tó w o ra z sp o so b y jej z a w ła s z c z a n ia p rz e z
p rz e d s ię b io rs tw a 46? T rzecim o b s z a re m b a d a ń sie c io w y c h je s t s tru k tu ra liz m
ro z u m ia n y ja k o p rz y p isy w an ie zm ien n y m o p isu jący m s tru k tu rę sieci (w ielkość,
g ęsto ść, h e te ro g e n ic z n o ść ) sz c z e g ó ln ie isto tn ej ro li w w y ja śn ia n iu in te re su ją
cych b a d a c z a zjaw isk, np. h e te ra rc h ia 47. C zw arty m o b sz a re m b a d a ń sieciow ych
je s t z n a c z e n ie k o m p e te n c ji siecio w y c h (z d o ln o ść tw o rz e n ia , k o n fig u ro w a n ia
i k o o rd y n o w a n ia sieci) w p ro c e sie celo w eg o k sz ta łto w a n ia relacji z otoczeniem .
P iąty o b s z a r b a d a ń siecio w y c h z w ią zan y je s t z p ro c e s a m i tw o rz e n ia stab iln y ch
s tr u k tu r o p a rty c h n a z a u fa n iu i w sp ó ln y c h w a rto ś c ia c h 48.
O bok p rz e d m io tu b a d a ń n ie z b ę d n e je s t o k re ś le n ie p o d m io tu (o b iek tu )
b a d a n . P o d ą ż a ją c za k o n c e p c ją W. C z a k o n a w b a d a n ia c h sieci m o żem y w y ró ż
n ić p o je d y n c z ą o rg a n iz a c ję i jej p o w ią z a n ia z in n y m i p o d m io ta m i w sieci, całe
sieci o ra z sieci w ra z z ich e k o sy ste m a m i49. N ie w ą tp liw ie in te re s u ją c e w tym
za k re sie byłyby b a d a n ia sieci, k tó ry c h k lu czo w y m i p o d m io ta m i s ą o rg a n iz a
cje in te lig e n tn e , o p ie ra ją c e sw o je d z ia ła n ia i su k ce s n a u m ie ję tn y m w y k o rzy
s ta n iu wiedzy.
44 L. Knop, The Process o f Cluster Management, \v: Management o f Network Organiza
tions. Theoretical Problems and the Dilemmas in Practice, red. W. Sroka, S. Hittmar, Springer,
2015, s. 105-119.
43 K. Perechuda, Strategia a orkiestracja sieci, w: Zarządzanie strategiczne. Strategie orga
nizacji, red. R. Krupski, Wałbrzyska Wyzsza Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości, Wał
brzych 2010, s. 255-262.
46 J. Niemczyk, Strategia..., op.cit., s. 145.
47 L. Knop, Zarządzanie..., op.cit., s. 238-240.
48 Ibidem, s. 249-264.
49 W. Czakon, Sieci między organizacyjne w naukach o zarządzaniu - w kierunku siecio
wych modeli biznesu, „Studia Ekonomiczne, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicz
nego w Katowicach" 2015, nr 217, s. 9-18.
W sieci sieci
483
W sieci klastrów
W y b ierając k la stry ja k o p rz y k ła d sieci, p o zo staje m y dalej w „sieci z a g a d
n ie ń ”, k tó r ą k ażd y b a d a c z w p ro c e sie o k re ś la n ia o b sz a ru i o b iek tu b a d a ń m u si
w y b ra ć i zg łęb ić. K lastry to po jęcie, k tó re się p o jaw iło w d z ie d z in a c h n a u k
fizy czn y ch , ch e m ic zn y ch , bio lo g iczn y ch , m ed y czn y ch , ścisły ch (ICT), e k o n o
m ic z n y c h (w ra m a c h polityki re g io n a ln e j i w z a k re sie n a u k o z a rz ą d z a n iu ).
P o n ad to k lastry w y stę p u ją ja k o efekt b a d a ń m a p o w a n ia problem ów . Z p e rsp e k
tywy sieci m ięd zyorganizacyjnych klastry pojaw iły się w b a d a n ia c h A. M arshalla,
je d n a k z n a c z ą c e z a in te re s o w a n ie tym i ro d z a ja m i sieci m ięd zy o rg an izacy jn y ch
p rz y p a d a n a o sta tn ie dw ie d ek a d y p o p rz e d n ie g o w ieku, b a z u ją c szczeg ó ln ie
n a ro z w a ż a n ia c h M. P o rte ra , i trw a d o d n ia dzisiejszego. P ie rw sz y m a rty k u
łem , k tó ry o p isy w ał tę sieć, był arty k u ł zaty tu ło w an y : S o m e properties o f the
c lu ste r p o in t pro cess M.F. D aceya, o p u b lik o w a n y w 1969 ro k u w „C an ad ian
G e o g ra p h e r”. M.A. M aggioni, F. G a m b a ro tto i T.E. U b erti p rz e a n a liz o w a li 499
a rty k u łó w 50 o p u b lik o w a n y c h w la ta c h 1 9 6 9 -2 0 0 7 i n a tej p o d sta w ie w y ró ż
n ili e ta p y z a in te re s o w a n ia p ro b le m a ty k ą k lastró w : o k res s ta rtu (b u d z en ia się)
1 9 6 9 -1 9 8 9 - 11 arty kułów , o k re s ro z w o ju 1 9 8 9 -1 9 9 9 -7 1 a rty k u łó w i d o jrz a
ło ści 2 0 0 0 -2 0 0 7 - 417 artykułów . W 2010 ro k u S .C .S . C ruz i A.A.C. Teixeira
d o k o n ały p rz e g lą d u ok. 2 m in arty k u łó w o publik o w an y ch w o kresie 1962-2007,
w o b sz a rz e „studiów re g io n a ln y ch "51, z czego do b a d a ń szczegółow ych w ybrały
2 9 4 0 arty k u łó w . P rz e p ro w a d z o n e p rz e z nie b a d a n ia b ib lio m etry czn e w skazały
je d n o z n a c z n ie n a d y n am icz n y w z ro st p u b lik acji o k la s tra c h w kluczow ych c z a
so p ism a c h . B a d a n ia te o p a rto n a a n a liz ie arty k u łó w o p u b lik o w an y ch w p o n a d
700 ró ż n y c h c z a so p ism a c h . Z teg o p o n a d je d n ą trz e c ią sta n o w iły artykuły,
k tó re z n a jd u ją się w pierw szej d w u d z ie stc e kluczow ych cz aso p ism (por. rys. 1 ).
50 Analizy publikacji dokonano w oparciu o dwie bazy: ISI-Thomson Web of Science oraz
EkonLit. Przyjęto procedurę poszukiwania słowa kluczowego „klaster” (cluster), które znaj
dowało się w tytule lub abstrakcie. Badania zostały ograniczone do obszarów: ekonomii, pla
nowania i rozwoju, geografii, zarządzania, studiów regionalnych i biznesu. M.A. Maggioni,
F. Gambarotto, T.E. Uberti, Mapping the Evolution o f „Cluster”: A Meta-analysis, "Global
Challenges Series" 2009, no. 74.
51 Do badań wybrano 2940 artykułów, w których pojawia się pojęcie klaster lub powią
zane z klastrem, opiera się na dwóch bazach: Business Source Complete i bazie danych
EconLit (EBSCO). Łącznie przeanalizowano 1 959 022 artykuły. Do wyszukiwania użyto
słów kluczowych: klaster, aglomeracja, efekt zewnętrzny, koncentracja przestrzenna, dys
trykt przemysłowy. S.C.S. Cruz, A.A.C. Teixeira: The Evolution o f the Cluster Literature:
Shedding Light on the Regional Studies - Regional Science Debate, "Regional Studies” 2010,
vol. 44(9), November, s. 1263-1288.
484
Rysunek 1. Liczba artykułów na temat klastrów w najważniejszych publikatorach
(1962-2007)
Źródło: L. Knop, Zarządzanie..., op.cit., s. 50.
P o n a d to a u to rk i te u d o w o d n iły , ze p o d e jśc ie d o ro z u m ie n ia k la stró w z m ie
n ia ło się n a p rz e s trz e n i cz asu . D alej p rz e w a ż a ją p u b lik a c je , k tó re m ie sz c z ą się
w o b sza rze g eo g rafii g o sp o d arcze j i sk u p isk geo g raficzn y ch , je d n a k m ak sim u m
a rty k u łó w w ty m o b sz a rz e p rz y p a d ło n a la ta 60. i 70. XXw. - p o n a d 50% , aby
s p a ś ć w o k re sie 2 0 0 4 -2 0 1 1 d o p o z io m u 20% . P o d o b n y s p a d e k o d n o to w u je
się w p o d e jśc iu d o k la s tró w w u jęciu p o lity k i re g io n a ln e j. Ten tre n d był d o ść
zm ienny, a najw y ższy p o zio m o sią g n ą ł w la ta c h 1 9 9 5 -1 9 9 9 , gdy p o p u la rn o ś c ią
cieszyły się polityki ro z w o ju re g io n a ln e g o i re g io n a ln e system y in n o w acji. N u rt
te n stra c ił zn a cze n ie n a rzecz teo rii o p a rty c h n a wiedzy, o rg a n iz acji i in te rn a c jo
n aliza cji k lastró w . Z n ajd u je to o d z w ie rc ie d le n ie w lite ra tu rz e p ro b le m u - id e n
ty fik acja k la s tró w w id o c z n a w ty ch o b s z a ra c h b a d a ń n ie się g a ła n a p o c z ą tk u
la t 70. XXw. 2%, n a to m ia s t w o k re sie 2 0 0 5 -2 0 1 1 p rz e k ro c z y ła ju ż 20% .
K lastry , o b o k teg o , że s ą ty p e m sie c i m ię d z y o rg a n iz a c y jn e j, p o s ia d a ją
ró w n ie ż w ła s n ą (ro z w ija n ą p rz e z la ta ) ty p o lo g ię . N a jc z ę śc ie j w y ró ż n ia n y m i
k ry te ria m i k lasy fik u jący m i k la stry są: sp o só b o rg a n iz o w a n ia , z n a c z e n ie kolej
n y c h a k to ró w k la s tra , s p o só b o rg a n iz o w a n ia i ro d z a j ak to ró w , s e k to r d z ia
ła ln o ś c i i s k a la in n o w a c y jn o śc i, s ta d iu m ro z w o ju , z d o ln o ś ć d o k re o w a n ia
m iejsc p racy , za się g te ry to ria ln y k la s tra , lic z b a h o ry z o n ta ln ie p o w ią z a n y c h
sek to ró w , lic z b a s ta d ió w ła ń c u c h a p ro d u k c y jn e g o , p o z y c ja k o n k u re n c y jn a ,
z n a c z e n ie te c h n o lo g ii czy w s p ó łp ra c a p o m ię d z y ś ro d o w is k a m i (n a u k a , b iz
n es, a d m in is tra c ja , s p o łe c z e ń stw o ob y w atelsk ie). W o d n ie sie n iu d o o sta tn ie g o
W sieci sieci
485
k ry te riu m m o ż n a w y ró ż n ić k lastry : p rz e m y sło w e , te c h n o lo g ic z n e , w iedzy,
k re a ty w n e i s p o łe c z n e 52.
K lastry ja k o sieci m ięd zy o rg an izacy jn e są o b ecnie częstym o b iek tem b ad ań .
P ro b lem y b ad a w cz e s ą an alo g iczn e do o b sza ró w b a d a ń w yróżnionych d la sieci.
P o d m io te m b a d a ń zaś s ą najczęściej czło n k o w ie k la stra , w tym c o ra z częściej
o rg a n iz a c je in te lig e n tn e , i ich p o w ią z a n ia z in n y m p o d m io ta m i k lastra, lid erzy
i k o o rd y n a to rz y klastrów , g ru p y p o d m io tó w w k lastrze , cały klaster, ja k ró w
n ie ż k la s te r i je g o o sa d z e n ie w ek o sy stem ie in n o w acji. B a d a n ia k la stró w s ta ją
się tym p o p u la rn ie js z e , im w ięcej p ro b le m ó w się p o ja w ia i im w ięcej ich fu n k
cjo n u je. W edług E u ro p e a n C lu ste r O b serv ato ry w E u ro p ie fu n k c jo n u je p o n a d
1500 k la stró w ziden ty fikow anych w o b szarach : sek to ró w stan d ard o w y ch , p rz e
m y słó w k re a ty w n y c h i kultury, zielo n y ch tech n o lo g ii, m ik ro - i n a n o te c h n o lo gii o ra z o p ty k i i fotofoniki. Ta s a m a in sty tu c ja w ra m a c h cyklicznych b a d a ń
p rz e a n a liz o w a ła 382 e u ro p e jsk ie klastry. S p o śró d w ielu ze sta w ień (p rz y g o to
w a n y c h do k o ń c a 2 0 1 2 roku), je d n o z n ic h p re z e n tu je liczb ę k la stró w p o w s ta
łych w la ta c h 1 9 8 5 -2 0 1 2 (por. rys. 2).
Rysunek 2. Liczba klastrów powstałych w latach 1985-2012, na przykładzie
382 europejskich klastrów
60
50
40
30
20
10
w*
_fl_ą fl-fl fl a Boo o or\j m
o
w
cococococfficna'oici?!??'
a i c h o i a i a i c r i O i C T i a i C T i o i o i a i c h
o
o
o o
L T l ^ N C O O l O r - f ' J f O ' i l O t O N C O
OJ
a
U j - O -O rO O■ O-
O
•
O
-iż
N
oo
o
o
en
o
o
H
O O o
r \ J (M
r\j r\i fM
_V
o o o o o o o o o o o
(NI
(N
IM
f\l
Cl
Ź rodlo: o p ra c o w a n ie w ła sn e n a p o d sta w ie G lobal C lu ster Initiative S urvey 2012. S urvey S u m m a ry
R e p o rt, E u ro p e a n C lu ster O bservatory, 2012.
J a k w y n ik a z rys. 2 n ajw ięcej k la stró w p o w sta ło w 2007 ro k u , w k o lejnych
la ta c h 2 0 0 8 -2 0 1 1 o d n o to w a n o m oże n ie ta k znaczący, ale w ysoki p rz y ro s t k la
stró w w E u ro p ie . B rak u je p o tw ie rd z e n ia w b a d a n ia c h e u ro p ejsk ic h , że kolejne
la ta o b fito w ały w ta k duży w zro st, je d n a k b a d a n ia p ro w a d z o n e n a k la s tra c h
52 L. Knop, Zarządzanie..., op.cit., s. 93-99.
486
w P olsce w sk a z u ją , ze o k re s d y n a m ic z n e g o p o w s ta w a n ia k la s tró w 53 p rz y p a d ł
n a la ta 2 0 1 1 -2 0 1 4 (por. rys. 3).
Rysunek 3. Liczba klastrów w Polsce powstałych w okresie 2003-2015
35
30
25
20
15
10
5
/
r J — mm---rok
2003
rok
rok
2004 2005
ÍÜ
rok
rok
rok
rok
rok
rok
rok
rok
rok
rok
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Żródlo: opracow anie w łasne.
N a le ży p rz y ty m z a u w a ż y ć , że p o c z ą te k z w ię k sz o n e g o z a in te re s o w a n ia
tw o rz e n ie m i id e n ty fik a c ją tego ro d z a ju s tr u k tu r p rz y p a d a n a la ta 2 0 0 7 -2 0 1 0 ,
tzn . czas, w k tó ry m w E u ro p ie te sieci m ię d z y o rg a n iz a c y jn e ró w n ie ż zaczęły
się d y n a m ic z n ie ro z w ija ć.
Podsumowanie
T ru d n o p o d s u m o w a ć p ro c e s ro z w o ju sieci i s to p ie ń ich zło żo n o śc i, gdy
m a m y d o c z y n ie n ia z ta k d y n a m ic z n ie ro z w ija ją c y m się z a g a d n ie n ie m b a d a w
czym . K ry sta lizu je się sta n o w isk o , że m a m y d o c z y n ie n ia z k sz ta łtu ją c y m się
53 Liczbę klastrów w Polsce zidentyfikowano na podstawie szerszych badań prowadzo
nych w kraju. W oparciu o liczbę ponad 500 rekordów (wykorzystano bazy własne budo
wane od 2009 roku oraz bazy PARP) klastrów i inicjatyw klastrowych działających w Polsce
zidentyfikowano 294 klastrów i potencjalnych klastrów. Spośród nich 185 klastry spełniły
podstawowe kryteria: posiadały strategię i określoną specjalizację, posiadały min. 20 człon
ków wywodzących się z różnych środowisk, realizowane są usługi na rzecz klastrów oraz
istnieje aktywny system komunikacji pomiędzy członkami klastra. Badania pogłębione
pozwoliły wyłonić 185 klastrów. Pozyskiwanie danych w ramach badań identyfikujących
odbywało się za pomocą poczty elektronicznej oraz telefonicznie. Proces ten przebiegał
w kilku rundach telefonicznych i mailowych, w zależności od ilości i jakości uzyskanych
danych, w których pjtano o: dane identyfikujące klaster, skład klastra, zasięg oddziaływa
nia, podstawowa specjalizacja. Do wyłonionych klastrów przesiano pogłębioną ankietę,
a w 67 przeprowadzono bezpośredni wywiad.
W sieci sieci
487
p a ra d y g m a te m siecio w y m , k tó reg o isto ta b u d zi ciąg le n o w e p y ta n ia 54. W ątpli
w o ści nie p o w o d u je je d n a k w z ra s ta ją c a liczb a typów sieci, o b sz a ró w b a d a w
czy ch sk u p io n y c h w o k ó ł sieci i sa m y c h „siecio w y ch ” o b iek tó w b a d a ń w n u rc ie
„siecio w eg o in d y w id u alizm u ". P o n ad to sieci s tw a rz a ją m o żliw o ść a n a liz in te r
d y scy p lin arn y ch , jed n o cz eśn ie kom plikując fo rm u ło w an ie p ro sty ch re k o m e n d a
cji. Tytuł a rty k u łu m o że su g e ro w a ć za g m a tw a n ie , k tó re w ynika z n a ra s ta ją c e j
z ło ż o n o śc i p ro b le m a ty k i siecio w ej. D lateg o w y z w a n ie m d la w sp ó łc z e sn y c h
b a d a c z y je s t ra d z e n ie so b ie ze z ło ż o n o śc ią i sw o istym „ u siec io w ien iem ” p r o
b lem ó w d o ty c z ą c y c h sieci. K lastry s ą w tym w y p a d k u ciekaw ym la b o ra to riu m
b a d a w c z y m , p o z w a la ją c y m n a w ery fik ację za ło ż e ń n o w e g o p a ra d y g m a tu sie
cio w eg o . T w o rzą o n e o tw a rte system y, gdzie p rz e d się b io rstw a , c o ra z częściej
in te lig e n tn e , n ie s ą z a to m iz o w a n e , b ę d ą c e le m e n te m ciąg le ro z b u d o w u jące j
się i zło żo n ej sieci o rg a n iz a c ji (w ra m a c h ek o sy stem u b iz n e su lub ek o sy stem u
in n o w ac ji), w k tó rej re a liz o w a n e s ą p ro c e sy d o s ta rc z a n ia w a rto śc i d o ró ż n y ch
in teresariu szy . P rzy tym o to czen ie k la stra nie je st b ezim ienne, a dzięki relacjo m
ró ż n y c h p o d m io tó w m oże być o n o częścio w o k o n tro lo w a n e .
Bibliografia
A hokangas P., Alila A., H elaakoski H., Kyllónen V., Lehtim aki T., Peltom aa I., Sepp anen V., Tanner H., Collaborative Business Networks o f the Future, VTT Techni
cal R esearch C entre of Finland Ltd, Kuopio 2015.
Ahuja G., Collaboration Networks, Structural Holes, and Innovation: A Longitudinal
Study, "Administrative Science Q uarterly” 2000, no. 45, s. 425-455.
B ourdieu P., The Forms o f Capital, w: Handbook o f Theory and Research for the Socio
logy o f Education, red. J.G. R ichardson, Greenw ood Press, New York 1986,
s. 241-258.
B rilm an J., Nowoczesne koncepcje i metody zarządzania, PWE, W arszawa 2002, za:
P. B aulanger, Organiser Venterprise en reseau, N athan, Paris 1995.
B rzóska J., Innow acje jako czynnik dynam izujący modele biznesowe, W ydawnictwo
Politechniki Śląskiej, Gliwice 2014.
B urt R.S., The Network Structure o f Social Capital, "Research in O rganizational
B eh av io u r” 2000, vol. 22, s. 345-423.
Child J„ Faulkner D., Tallman S., Cooperative Strategy. Managing Alliances, Networks
and Joint Ventures, Oxford University Press, Oxford 2005, s. 147-148.
54 K. Krzakiewicz, S. Cyfert, The Network Concept o f Strategic Management and Its Limi
tations, "Management" 2013, vol. 17, no. 1, s. 19-30.
488
Coleman J.S., Campbell E.Q., Hobson C.J., M cPartland F., Mood A.M., Weinfeld F.D.,
E quality o f E ducational Opportunity, G overnm ent P rinting Office, W ashington
1966.
R ogers E.M., D iffusion o f Innovations, (3 rd ed.), Free Press, New York 1983.
Cruz S.C .S., Teixeira A.A.C., The E volution o f the Cluster Literature: Shedding Light
on the Regional Studies - Regional Science Debate, „Regional S tu d ies” 2010,
vol. 44.9, November, s. 1263-1288.
Czakon W., D ynam ika więzi nuędzyorganizacyjnych przedsiębiorstwa, W ydawnictwo
Akademii Ekonom icznej w K atow icach, K atow ice 2007.
Czakon W., Koordynacja sieci - wieloraka form a organizacji w spółdziałania, „Prze
gląd O rganizacji” 2008, n r 9, s. 7-9.
Czakon W., Sieci międzyorganizacyjne w naukach o zarządzaniu - w kierunku sie
ciow ych modeli biznesu, „Studia Ekonom iczne, Zeszyty N aukow e U niw ersytetu
E konom icznego w K atow icach" 2015, n r 217, s. 9-18.
Czakon W., Sieci w zarządzaniu strategicznym, Oficyna a W olters K luw er business,
W arszawa 2012.
Davis G.F., Agents w ithout Principles? The Spread o f the Poison Pill through the IntercoiporateN etw ork, "Administrative Science Q uarterly” 1991, no. 36, s. 583-590.
D om ański R., M arciniak A., Sieciowe koncepcje gospodarki m iast i regionów, t. CXII,
Polska Akadem ia Nauk, Komitet Przestrzennego Z agospodarow ania Kraju, War
szaw a 2003.
F lorida R., Cities and the Creative Class, New York - London 2005.
G alaskiew icz J., E stim ating Point Centrality Using Different Network Sam pling Tech
niques, "Social N etw orks" 1991, no. 13, s. 347-86.
G ranovetler M., E conom ic Action and Social Structure: The Problem o f Embedded
ness, "American Journal of Sociology" 1985, no. 91, s. 481-510.
Katz N., Lazer D., Arrow H., C ontractor N., Network Theory and S m a ll Groups,
"Small G roup R esearch” 2004, vol. 35, no. 3, s. 307-332.
Knop L., The Process o f Cluster M anagement, w: M anagement o f Network Organiza
tions. Theoretical Problems and the D ilem m as in Practice, red. W. Sroka, S. Hittm ar, Springer, 2015, s. 105-119.
Knop L., Zarządzanie klastrem. Koncepcje, strategie, modele, W ydawnictwo Politech
niki Śląskiej, Gliwice 2013.
K orenik S., R egion ekonom iczny w n ow ych realiach społeczno-gospodarczych,
CeDeWu, W arszaw a 2011.
Kowalak B., Brzoska J., Gadowski R., H ołub-Iw an J., Rakoczy J., Benchm arking par
ków technologicznych tu Polsce. Raport 2010, PARP, W arszaw a 2010.
Koźmiński A.K., Zarządzanie tu w arunkach niepewności. Podręcznik dla zaaw anso
w anych, WN PWN, W arszawa 2004.
K rzakiew icz K., Cyfert S., The Network Concept o f Strategie M anagement and Its
L im itations, "M anagem ent” 2013, vol. 17, no. 1, s. 19-30.
W sieci sieci
489
L atusek-Jurczak D., Zarządzanie międzyorganizacyjne, Oficyna a Wolters Kluwer
business, W arszaw a 2011.
Luo J.D., Particularistic Trust and General Trust: A Network Analysis in Chinese Orga
nizations, “M anagem ent and O rganization Review ” 2005, http://onlinelibrary.
w iley.com /doi/10.1111/m ore.2005.1 .issue-3/issuetoc s. 437-458.
M aggioni M.A., G am barotto F., Uberti T.E., M apping the Evolution o f „Cluster":
A M eta-analysis, "Global Challenges Series" 2009, no. 74.
M ark N.P., Beyond Individual Differences: Social Differentiation from First Principles,
"American Sociological Review” 1998, no. 63, s. 309-330.
M olier K., R ajala A., Svahn S., Strategic Business Nets - Their Type and Management,
„Journal of B usiness R esearch” 2005, no. 58, s. 1274-1284.
Niemczyk J„ Staiiczyk-Hugiet E., Jasiński B., Sieci międzyorganizacyjne. Współczesne
w yzw anie dla teorii i praktyki zarządzania, C.H. Beck, W arszawa 2012.
Niem czyk J., Strategia. Od planu do sieci, W ydawnictwo U niwersytetu E konom icz
nego we W rocławiu, W roclaw 2013.
Noga A., Sieci w ujęciu teorii ekonomii, blog Prof. Adama Nogi.
N um azaki I., Chinese B usiness Enterprise as Inter-fam ily Partnership: A Comparison
w ith the Japanese Case', w: Chinese Business Networks: State, Econom y and Cul
ture, red. C. Bun, N ordic Institute of Asian Studies, Prentice Hall, C openhagen
2000, s. 152-175.
O dlanicka-Poczobutt M., Innow acyjne rozwiązania tv zakresie zarządzania siecią
dostaw z wykorzystaniem system u mierników sieci, „Zeszyt Naukowy Politechniki
Śląskiej, O rganizacja i Zarządzanie" 2006, n r 34, s. 233-245.
Ow en-Sm ith J., Powell W. W., Knowledge Networks in the Boston Biotechnology Com
m unity, "O rganization S cience” 2004, no. 15, s. 5-21.
Owen-Smith J., Varian H.R., Market Structure in the Network Age, University of Michi
gan, presentation (30.09.2014).
Piorę M .J., Sabel Ch.F., The Second Industrial Divide, Basic books, New York 1984.
Podolny J.M ., A Status-Based Model o f Market Competition, "American Journal of
Sociology” 1993, no. 98, s. 829-72.
Portes A., S ensen b ren n er J., Embeddedness and Imm igration: Notes on the Social
D eterm inants o f Econom ic Action, "The Am erican Journal of Sociology” 1993,
vol. 98(6), s. 1320-1350.
Powell W.W., Koput K.W., Sm ith-D oerr L., Interorganizational Collaboration and
the Locus o f Innovation: Networks o f Learning in Biotechnology, "Administrative
Science Q uarterly” 1996, no. 41, s. 116-145.
Powell W. W„ Neither Market N or Hierarchy: Network Forms o f Organization, "Rese
arch in O rganizational B ehavior” 1990, vol. 12, s. 295-336.
P utnam R.D., Bowling Alone: The Collapse o f A m erica’s Social Capital, Sim on and
Shuster, New York 2000.
490
Rainie L., W ellman B., Networked. The N ew Social Operating System , MIT Press,
C am bridge 2012.
Rokita J., Zarządzanie strategiczne. Tworzenie i utrzym yw anie przewagi konkurencyj
nej, PWE, W arszaw a 2005.
Sokołowska A., Organizacja sieciowa - cechy, przestrzeń gospodarcza, problemy m eto
dologii badań, w: Modele i metody zarządzania informacją i wiedzą, red. V. Galant,
K. Perechuda, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocław 2005, s. 247-248.
S roka W., Sieci aliansów. Poszukiwanie przewagi konkurencyjnej poprzez współpracę,
PWE, W arszawa 2012.
Stachowicz J., Nawigator Kapitału Społecznego Regionu - metodyką nowego zarządza
nia strategicznego, w: Współczesne kierunki rozwoju nauk o zarządzaniu. Księga
jubileuszowa z okazji 50-lecia pracy naukowej i dydaktycznej Profesora Jerzego
Rokity, GWSH, K atow ice 2007, s. 155-170.
Stachow icz J., Social Capital and Cluster Organization and Development M anage
ment: the Experience from Organizing Industrial Clusters in Silesia Province,
w: The Emergence and Development o f Cluster in Poland, red. E. Bojar, Z. Olesiński, Difin, W arszawa 2006.
S tran g D., M acy M.W., In search o f Excellence: Fads, Success Stories, and Adaptive
E m ulation, "American Jo u rn al of Sociology" 2001, no. 107, s. 147-182.
Tidd J ., A Review o f Innovation Models. D iscussion Paper 1, Tanaka Business School,
Im perial College, London 2006.
Todeva E., B usiness Networks: Strategy and Structure, Rautledge Taylor & Francis,
New' York 2006.
Tubielewicz A., Koncepcja tworzenia organizacji sieciowej, w: Innow acje w Zarządza
niu i Inżynierii Produkcji, red. R. Knosala, Oficyna W ydawnicza Polskiego Towa
rzystw a Z arządzania Produkcią, Opole 2013, s. 387-397.
Uzzi B., Social Structure and Competition in Interfinn Networks: The Paradox o f
Embeddedness, "Administrative S cience Q uarterly” 1997, no. 42, s. 35-67.
Wellman B., Stm ctural Analysis: From Method and Metaphor to Theoiy and Substance,
w: Social Structures: A Network Approach, red. B. W ellman, S. Berkow itz, C am
bridge University Press, C am bridge 1988, s. 19-61.
W hite H.C., Where Do Markets Come From?, “A m erican Jo u rn al of Sociology” 1981,
no. 87, s. 517-547.
zu Kocker G.M., G arnatz L., K lastty jako instrum enty inicjujące prace badawczo-roz
wojowe między N iem cam i a Koreą, PARP, 2012.
Zuckerm an E., Securities A nalysts and the Illegitim acy D iscount, "American Journal
of Sociology” 1999, no. 104, s. 1398-1437.

Show publication content!

Transkrypt

Podobne dokumenty

Okazyjne cenymieszkan ]easzych samorz4dowc6w

pogawedka pommidorach