Przegląd paƒstw na mapie politycznej Afryki

Przegląd paƒstw na mapie politycznej Afryki

Teoria i praktyka dydaktyczna
Przeglàd paƒstw na mapie
politycznej Afryki
– lekcja w gimnazjum*)
■ AGNIESZKA SOKO¸OWSKA (Bia∏ystok)
P
ragn´ podzieliç si´ z nauczycielami gimnazjum pomys∏em lekcji koƒczàcej poznawanie wybranych paƒstw poszcze-
Dane o autorze: mgr Agnieszka Soko∏owska, nauczycielka geografii, Publiczne Gimnazjum nr 2
w Bia∏ymstoku.
*) Podobna lekcja dotyczyç mo˝e te˝ paƒstw
Ameryki, Azji lub Europy.
42
1/2003
gólnych kontynentów. Programy geografii dla
gimnazjów zazwyczaj przewidujà bli˝sze poznanie zaledwie kilku paƒstw ka˝dego kontynentu (wyjàtkiem jest Europa, którà uczniowie omawiajà bardziej szczegó∏owo). Tylko
na to pozwala niewielka liczba godzin geografii w gimnazjum, tj. 4 w ca∏ym cyklu nauczania. Sàdz´, ˝e warto, by uczniowie poznali, choçby tylko z nazwy czy pod kàtem
GEOGRAFIA W SZKOLE
Teoria i praktyka dydaktyczna
jednej wyró˝niajàcej cechy, równie˝ inne paƒstwa le˝àce na danym kontynencie.
Proponowana lekcja umo˝liwia kszta∏cenie wÊród uczniów tak przydatnej umiej´tnoÊci korzystania z rocznika statystycznego, jednoczeÊnie pozwala realizowaç jeden ze standardów wymagaƒ egzaminacyjnych z zakresu
przedmiotów matematyczno-przyrodniczych –
wyszukiwanie i stosowanie informacji. Wreszcie – lekcja uczy uczniów dzia∏ania w grupie.
Metody: praca z mapà i rocznikiem statystycznym.
Formy: praca w grupach.
Ârodki dydaktyczne: Êcienna mapa polityczna Afryki, Ma∏e roczniki statystyczne, Âwiat
w liczbach lub Tablice geograficzne, atlasy
uczniowskie, tekst êród∏owy kolonizacji Afryki i zmian na jej mapie politycznej w XX wieku; du˝e arkusze papieru, mazaki, magnesy.
Cele:
1) ogólny – kszta∏cenie umiej´tnoÊci korzystania z ró˝nych êróde∏ informacji geograficznej, wyszukiwania, selekcjonowania, przetwarzania, prezentowania informacji oraz formu∏owania wniosków p∏ynàcych z ich analizy;
2) operacyjne –
a) uczeƒ zna:
• wp∏yw kolonialnej przesz∏oÊci Afryki na
dzisiejszy podzia∏ polityczny kontynentu i problemy z tego wynikajàce;
b) uczeƒ potrafi:
• czytaç i operowaç danymi statystycznymi;
• wskazaç na mapie politycznej najwa˝niejsze paƒstwa Afryki;
• pracowaç w grupie;
• zaprezentowaç wyniki swojej pracy na
forum klasy;
• oceniç poziom rozwoju gospodarczego
Afryki na podstawie danych statystycznych
dotyczàcych wielkoÊci PKB na 1 mieszkaƒca
w poszczególnych paƒstwach.1)
mum po 2 na ka˝dà grup´) oraz arkuszy papieru – ka˝dy z uprzednio przygotowanym odpowiednim nag∏ówkiem – oraz kolorowych
mazaków. OkreÊlenie czasu pracy grup (do 10
minut).
Grupy I–VI wyszukujà z rocznika (jeÊli
uczniowie nie majà wi´kszego doÊwiadczenia
w pracy z rocznikiem mo˝na podaç strony, na
których znajdà potrzebne informacje) po 5
paƒstw, odpowiednio – najwi´kszych, najludniejszych, najg´Êciej zaludnionych, najs∏abiej
zaludnionych, najbogatszych i najbiedniejszych. Nast´pnie wypisujà ich nazwy na otrzymanym papierze, przy ka˝dym paƒstwie dopisujà te˝ odpowiednie wartoÊci liczbowe,
ewentualnie stolice, na koniec znajdujà te
paƒstwa na mapie politycznej Afryki.
Grupa VII ma nieco inne zadanie. OkreÊla, na podstawie otrzymanego od nauczyciela krótkiego tekstu êród∏owego na temat kolonizacji Afryki oraz mapy podzia∏u politycznego kontynentu z poczàtku XX wieku, jakie
zmiany zasz∏y na mapie politycznej Afryki
w wieku XX i czym by∏y one spowodowane.
Korzystajàc z rocznika, grupa wypisuje równie˝ terytoria zale˝ne na obszarze dzisiejszej
Afryki.
Uwaga: Zadanie dla ka˝dej grupy powinno byç przygotowane wczeÊniej w formie pisemnej. Da to oszcz´dnoÊç czasu oraz mo˝liwoÊç niemal równoczesnego rozpocz´cia pracy przez wszystkie grupy.
3. Prezentacja wyników pracy poszczególnych grup.
Po 2 osoby z ka˝dej grupy (z wyjàtkiem
VII) wychodzà kolejno na Êrodek sali, swojà
plansz´ umieszczajà na tablicy, nast´pnie jedna osoba, korzystajàc z planszy, nazywa odpowiednie paƒstwa oraz podaje informacje dodatkowe, druga zaÊ wskazuje paƒstwa na mapie politycznej.
Tok lekcji
1. CzynnoÊci wst´pne. Podzia∏ klasy na 7
czteroosobowych grup. Podanie tematu lekcji,
przypomnienie ju˝ poznanych paƒstw Afryki,
wskazanie ich na mapie.
2. Przydzia∏ zadaƒ poszczególnym grupom. Rozdanie atlasów i roczników (mini-
1)
Wi´kszoÊç roczników statystycznych dost´pnych w szko∏ach nie zawiera informacji o wielkoÊci
PKB na 1 mieszk. w poszczególnych krajach Afryki. W takiej sytuacji odpowiednià tabel´ bàdê sami
musimy przygotowaç uczniom, bàdê te˝ zmodyfikowaç lekcj´, rezygnujàc z tej umiej´tnoÊci
i zmniejszajàc liczb´ grup z 7 do 5 (przyp. Red.).
1/2003
GEOGRAFIA W SZKOLE
43
Teoria i praktyka dydaktyczna
Uwaga: Przy prezentacji grupy VI w∏àcza
si´ nauczyciel, pytajàc grup´, ile paƒstw
w Afryce ma PKB na 1 mieszkaƒca poni˝ej
500 dolarów. Jest ich ponad 30. Zwraca uwag´ uczniów na to, ˝e ˝aden z najbogatszych
krajów nie osiàga PKB na 1 mieszkaƒca powy˝ej 10 tys. dolarów amerykaƒskich. Jaki
stàd p∏ynie wniosek? Uczniowie nie powinni
mieç k∏opotu ze stwierdzeniem, ˝e Afryka to
biedny i s∏abo rozwini´ty kontynent. Z wyjàtkiem kilku, jej paƒstwa nale˝à do najbiedniejszych na Êwiecie. Nauczyciel (ew. uczniowie)
zauwa˝a, ˝e êród∏em dochodów nielicznej
grupy stosunkowo zamo˝nych krajów jest
g∏ównie sprzeda˝ surowców mineralnych (ropy, z∏ota, diamentów) lub turystyka.
W koƒcowej fazie tej cz´Êci lekcji mamy
na tablicy wykaz paƒstw Afryki najwi´kszych
powierzchniowo, najludniejszych, najg´Êciej
i najs∏abiej zaludnionych oraz najbogatszych
i najbiedniejszych.
4. Zapis do zeszytu 5 najwi´kszych i 5 najludniejszych paƒstw.
5. Prezentacja wyników pracy grupy VII.
Uczniowie tej grupy informujà klas´, ˝e
w II po∏owie XIX wieku nastàpi∏a szybka kolonizacja Afryki przez Europejczyków, g∏ównie Brytyjczyków i Francuzów. W 1900 r. skolonizowany by∏ ju˝ niemal ca∏y kontynent (bez
Liberii i Etiopii). Od po∏owy XX w. rozpoczà∏
si´ proces dekolonizacji. Najwi´ksze jej nasilenie mia∏o miejsce w latach 60. Jednak jeszcze dziÊ niektóre z okalajàcych kontynent wysp sà nadal koloniami.
Tu grupa prezentuje swojà plansz´ z wypisanymi terytoriami zale˝nymi. Wskazuje je na
mapie politycznej.
6. Nauczyciel poleca przyjrzenie si´ mapie
politycznej Afryki i zadaje uczniom pytania:
Czy nie zastanawia was kszta∏t granic wielu
paƒstw? Czy taki kszta∏t spotykamy w Europie?
Uczniowie zauwa˝ajà, ˝e granice sà proste, jakby wytyczone „od linijki”. Po wystàpieniu grupy VII nie powinno byç trudne ustalenie, ˝e wiele paƒstw Afryki ma granice z czasów kolonialnych. Nauczyciel dodaje, ˝e Europejczycy cz´sto wytyczali je rysujàc linie
proste na mapie, zw∏aszcza jeÊli przebiega∏y
przez obszary s∏abo zaludnione lub wr´cz bez-
44
1/2003
ludne, np. przez Sahar´. Przy ustalaniu granic
nie liczono si´ z zasi´giem poszczególnych
plemion. Kiedy dotychczasowe posiad∏oÊci
w II po∏owie XX wieku uzyska∏y niepodleg∏oÊç, sztuczne granice wyznaczone przez kolonizatorów sta∏y si´ zarzewiem zatargów
i wojen (tu uczniowie przypominajà problemy
wewn´trzne Nigerii wynikajàce z ogromnego
zró˝nicowania etnicznego ludnoÊci. (Nigeria
by∏a omawiana na jednej z poprzednich lekcji.)
7. Na zakoƒczenie lekcji nauczyciel poleca
grupom wykonanie jeszcze jednego zadania.
Ka˝da grupa otrzymuje kartk´ z logogryfem,
który nale˝y rozwiàzaç, korzystajàc jedynie
z mapy politycznej Afryki.
Logogryf
1. Najludniejszy kraj Afryki.
2. Le˝àce na ponad 90 wyspach na pó∏noc od
Madagaskaru paƒstwo afrykaƒskie – bogate, bo ˝yje z turystyki (PNB 7 500 USD na
1 mieszk., 1999).
3. Najwi´kszy kraj Afryki.
4. Najg´Êciej zaludniony kraj Czarnego Làdu.
5. Jeden z najs∏abiej zaludnionych krajów
afrykaƒskich – prawie 90% powierzchni
zajmuje pustynia (Sahara), brak sta∏ych
rzek.
6. Jeden z najbiedniejszych krajów Afryki,
by∏a kolonia portugalska.
7. Stolica jednego z najwi´kszych (2 345 tys.
km2) i najludniejszych (52 mln mieszk.)
krajów Afryki.
Rozwiàzanie: Reunion.
WyjaÊnienie: Jedno z terytoriów zale˝nych
w Afryce. Wyspa nale˝àca do Francji.
8. Ocena pracy grup na lekcji dokonana
przez nauczyciela. Samoocena uczniów. ■
GEOGRAFIA W SZKOLE