Konsumpcjonizm a etyczna konsumpcja jako alternatywne

Konsumpcjonizm a etyczna konsumpcja jako alternatywne

KONSUMPCJONIZM A ETYCZNA KONSUMPCJA JAKO ALTERNATYWNE FORMY
KSZTAŁTOWANIA SPOŁECZESTW
MAGDALENA WRÓBEL
Streszczenie
W artykule podjto rozwaania na temat dwóch alternatywnych form kształtowania społeczestw, jakimi s konsumpcjonizm i etyczna konsumpcja. Przeprowadzono ich analiz porównawcz, a take zaprezentowano instrumenty,za pomoc
których mona kształtowa etyczne postawy społeczestwa. W pracy poruszono równie kwesti uwarunkowa realizacji konsumpcjonistycznego i odpowiedzialnego
modelu społeczestwa.
Słowa kluczowe: konsumpcjonizm, etyczna konsumpcja, kształtowanie etycznych postaw
1. Wprowadzenie
We współczesnym wiecie dominuje materialistyczne podejcie do ycia. O wartoci człowieka decyduje stan jego majtku, a nie to, kim jest i co sob reprezentuje. Pogo za bogactwem
i dostatnim yciem w wielu przypadkach prowadzi do uprzedmiotowienia jednostki i utraty tego,
co najcenniejsze – jej godnoci. Gwałtownie wzrastajcy poziom konsumpcji pociga za sob wiele negatywnych skutków, które w znacznej mierze ciko jest niwelowa. W zwizku z tym niezwykle istotne jest zapobieganie im u ródła poprzez kształtowanie etycznych postaw społeczestwa. Proces ten na pewno nie bdzie prosty i krótkotrwały, bowiem współczesne społeczestwo
do tego stopnia zatraciło si w konsumpcjonistycznym modelu ycia, i nie mona oczekiwa jakiejkolwiek rewolucyjnej zmiany na lepsze. Naley jednak podj to wyzwanie – stopniowo i konsekwentnie zmienia model ycia współczesnego społeczestwa na ten bardziej ludzki – etyczny.
Celem niniejszego artykułu jest okrelenie wyznaczników konsumpcjonizmu i etycznej konsumpcji jako dwóch przeciwstawnych modeli społeczestw. W pracy przyjto hipotez, e alternatyw dla konsumpcjonizmu jest etyczna konsumpcja. Urzeczywistnianie etycznego modelu społeczestwa jest moliwe przede wszystkim w oparciu o depozyt niezrelatywizowanych wartoci
i z poszanowaniem godnoci człowieka. Etyczna konsumpcja jest warunkiem koniecznym dla
kształtowania ładu społeczno-gospodarczego. Współczesna cywilizacja powinna przyj do realizacji ten model, bowiem dziki temu moliwy bdzie jej zrównowaony rozwój, a w perspektywie
długookresowej stanie si to warunkiem jej przetrwania.
104
Magdalena Wróbel
Konsumpcjonizm a etyczna konsumpcja jako alternatywne formy kształtowania społeczestw
2. Konsumpcjonizm jako model funkcjonowania współczesnego społeczestwa
Jedn z cech charakterystycznych współczesnego pokolenia jest konsumpcjonistyczny model
ycia. Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku podaje kilka definicji konsumpcjonizmu:
1) postawa yciowa, charakteryzujca si nadmiernym deniem do zdobywania i zuywania duej liczby rónych dóbr materialnych; 2) styl ycia, który wyej stawia denia do tego, aby
„mie” ni „by”; 3) przekonanie, e szczcie osiga si poprzez nabywanie dóbr1. Natomiast
Słownik wyrazów obcych PWN definiuje konsumpcjonizm jako postaw yciow charakteryzujc si nadmiernym przywizywaniem wagi do zdobywania dóbr materialnych2. W niniejszej pracy
konsumpcjonizm bdzie rozumiany jako postawa charakteryzujca si nadmiernym materializmem we wszystkich sferach ycia.
Przejawy konsumpcjonizmu mona zaobserwowa w wielu aspektach ycia codziennego
współczesnego pokolenia. Współczenie ludzie dokonuj zakupu nadmiernej iloci dóbr, czsto
takich, które nie s im potrzebne i stanowi tylko gadety na pokaz. Problemem jest to, i w wielu
przypadkach dobra te nie s nabywane za zaoszczdzone rodki, ale s kupowane na kredyt. Łatwo, z jak mona uzyska kredyt konsumpcyjny powoduje, e wiele osób yje ponad stan zadłuajc si. Zgodnie z raportem Biura Informacji Gospodarczej InfoMonitor „InfoDług” (edycja
z lutego 2011) Polacy posiadaj 28,21 mld zł zaległych płatnoci, a rednie, zaległe zadłuenie
Polaka wynosi 13 861 zł. Na przestrzeni ostatniego roku niespłacane zadłuenie wzrosło o 68%,
a tendencj wzrostow wykazuje nie tylko kwota przeterminowanych zobowiza, lecz równie
liczba klientów podwyszonego ryzyka3.
Obecnie mona zaobserwowa take skrócenie cyklu ycia nabywanych produktów. Zmieniajca si moda i ch podania za ni powoduje, e ludzie czsto dokonuj zakupu nowych dóbr,
mimo i te, które posiadaj s nadal uyteczne. Wpływ mody widoczny jest wyranie w przypadku takich dóbr jak samochody, telefony komórkowe, sprzt komputerowy, RTV i AGD oraz
odzie. Skutkiem tak szybkiej rotacji dóbr jest problem nadmiernej iloci odpadów. Wydaje si, e
spełniła si obawa wyraona niegdy przez Hannah Arendt, która przestrzegała przed sytuacj,
w której pochłanianie i wyrzucanie rzeczy stałoby si nieomal tak szybkie, jak ich pojawienie
w wiecie, a zalepione obfitoci dóbr społeczestwo, nie potrafiło ju zda sobie sprawy z własnej daremnoci i ulotnoci4.
Współczesne pokolenie kupuje głównie produkty wytwarzane masowo, bowiem niemodne
jest nieposiadanie tego, co posiadaj inni. Gdy w danym sezonie modny jest okrelony model telefonu to wszyscy chc go posiada, gdy na ekrany kin wejdzie nowy film to gadety z bohaterami
tego filmu maj wszyscy – takie przykłady z ycia codziennego mona by mnoy. Nawet
w przypadku ywnoci masowo produkcji jest akceptowana przez konsumentów, bowiem powoduje to nisze jej ceny.
Konsumenci dokonujc zakupu towarów nie interesuj si tym gdzie, przez kogo i w jakich
warunkach zostały wytworzone. Wystarczy wskaza jako przykład warunki pracy w przemyle
odzieowym po to, aby udowodni, i jednak jest powód do zainteresowania procesem produkcji
1
Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, Wydawnictwo Akademickie ak, Tom II, Warszawa 2003, s. 783.
Słownik wyrazów obcych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996, s. 589.
3
InfoDług. Ogólnopolski raport o zaległym zadłueniu i klientach podwyszonego ryzyka, BIG InfoMonitor, Edycja 15,
Warszawa luty 2011, s. 3–4.
4
Winiewski W., Procesja konsumpcji, www.ekonsument.pl, (08.03.2011).
2
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management
Nr 51, 2011
105
kupowanych dóbr. Według danych BBC wikszo z blisko 20 milionów osób zatrudnionych
w przemyle odzieowym zarabia rednio około 20 groszy za godzin. Dlatego ich miesiczna
pensja rzadko przekracza próg 60 złotych. W 2008 roku dziennikarz „The Observer” ujawnił, e
parti dziecicych ubranek firmy GAP w niewolniczych warunkach szyły indyjskie dzieci. Irlandzki producent Primark został przyłapany na dokładnie tym samym procederze. Telewizja BBC
pokazała, jak hinduskie dzieci rcznie przyszywały cekiny do bluzek z logo Primark. Według danych ONZ w Indiach w cikich warunkach pracuje prawie 55 milionów dzieci poniej 14 roku
ycia. Z danych BBC wynika, e kadego roku z powodu pracy przy uprawie bawełny umiera blisko 20 tysicy osób. Ofiary to le opłacani i pracujcy bez ochraniaczy robotnicy, którzy miertelnie zatruwaj si pestycydami5. Zarzdcy fabryk zazwyczaj zmuszaj zatrudnionych do pracy
w wymiarze od 10 do 12 godzin, a czasami od 16 do 18 godzin dziennie. Gdy terminy wysyłki
zamówienia s napite, czas pracy si wydłua6.
Reklama stała si nierozłczn czci ycia kadego współczesnego człowieka. Jak uwaa
Prof. Dariusz Doliski od reklamy nie ma ucieczki, a pomysłowo ludzi pracujcych w brany
reklamowej na tym polu jest nieograniczona. Reklama wkracza na tereny, na których dawniej
nie była obecna. Umieszczana jest np. na pistoletach do tankowania paliwa na stacjach benzynowych lub innych mniej konwencjonalnych miejscach jak WC. Jak wynika z bada, ankietowani
zgodnym głosem twierdz, nie tylko e nie lubi reklam, a ich wszechobecno ich mczy, lecz
uwaaj te, e s na nie odporni. Tak twierdz zarówno nastolatki jak i ludzie doroli. Okazuje si
jednak, e odpowiedzi dawane ankieterom niewiele maj wspólnego z rzeczywistoci. Liczne
badania znajomoci i popularnoci produktów wskazuj, e zdecydowan przewag maj te pojawiajce si w mediach. Pomimo tych deklaracji odpornoci i nieufnoci, reklamowe treci traktowane s czsto dosłownie i całkiem serio. Ludzie wierz cechom przypisywanym poszczególnym
produktom na ekranach telewizorów i kolorowych billboardach. Reklama kreuje wiat – a co najwaniejsze – stwarza potrzeby, których pierwotnie ludzie nie posiadaliby7.
Istotne s miejsca, w których dokonywany jest zakup dóbr i usług. Współczenie odbywa si
to głównie w wityniach konsumpcji, do których mona zaliczy centra handlowe, bary szybkich
da, parki rozrywki, hipermarkety. Centra handlowe s miejscami, do których ludzie udaj si, aby
praktykowa sw konsumenck religi. S one czym wicej ni przedsibiorstwami handlowymi
i finansowymi, maj bowiem wiele wspólnego z orodkami religijnymi współczesnych cywilizacji. Tak jak owe orodki zaspokajaj one ludzk potrzeb kontaktu z innymi i przyrod (drzewami,
krzewami, kwiatami), a take potrzeb witowania. Zapewniaj ten sam rodzaj centralnoci, jaki
tradycyjnie daj witynie, i s tak zbudowane, by miały podobn równowag, symetri i układ.
Ich atria zwykle umoliwiaj kontakt z przyrod dziki obecnoci wody i rolinnoci. Ludzie zyskuj w nich poczucie wspólnoty, a take korzystaj z konkretnych usług dla społecznoci8. witynie konsumpcji oprócz tego, e przyczyniaj si do tworzenia ogólnej atmosfery konsumpcjonizmu, prowadz te – na róne sposoby – do zwikszania poziomu konsumpcji. Przede wszystkim
s tak zaprojektowane (przez artystów i naukowców), by skłoni ludzi do wydawania pienidzy9.
5
Bartosiak A., Naga prawda o ubraniach, Przekrój, nr 37/3299, s. 46–48.
www.modnieietycznie.pl, (08.03.2011).
7
Czy moemy wierzy reklamie?, www.ekonsument.pl, (06.03.2011).
8
Ritzer G., Magiczny wiat konsumpcji, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA S.A., Warszawa 2004, s. 24.
9
Ibidem, s. 76.
6
106
Magdalena Wróbel
Konsumpcjonizm a etyczna konsumpcja jako alternatywne formy kształtowania społeczestw
Centrum handlowe stało si take miejscem zawarcia zwizku małeskiego. 14 lutego 2009
w jednym z katowickich centrów handlowych przysig małesk przed urzdnikiem stanu cywilnego złoyła para młodych ludzi. Uroczysto zorganizowano na głównym placu najwikszego
centrum handlowego. Ceremoni obserwowało kilkuset przygodnych widzów, którzy spdzali
sobotnie popołudnie na zakupach. Młodzi wygrali takie wesele w konkursie zorganizowanym
przez najwikszy na lsku kompleks handlowy i jedn z ogólnopolskich sieci radiowych. Zdaniem socjologa z Uniwersytetu lskiego dr Dzienniak-Puliny, wesele stało si nie tylko pewnym
spektaklem, ale te sposobem na zwikszenie sprzeday produktów. W centrach handlowym nic
bowiem nie dzieje si przez przypadek, a praktycznie podejmowane tam działania maj charakter
marketingowy10.
Konsumpcja jest jedn z form posiadania, najwaniejsz by moe we współczesnych zamonych społeczestwach. Ma ona ambiwalentne własnoci – uwalnia od niepokoju, poniewa przewanie to, co si posiada nie moe zosta ju odebrane, równoczenie jednak wymaga konsumowania coraz wikszych porcji, albowiem towary ju skonsumowane szybko trac własno zaspokajania pragnienia. Współczesny konsument mógłby za swoj dewiz wzi formuł: Jestem tym,
co posiadam, i tym, co konsumuj11. Zgodnie z t dewiz jest on take oceniany przez reszt społeczestwa. Wartociowy jest ten, kto posiada modne i luksusowe dobra, nie za ten, kto ma ciekaw osobowo i postpuje moralnie. Jako metod oceny drugiego człowieka przyjmuje si
stwierdzenie: Poka mi, co posiadasz, a powiem Ci kim jeste i ile znaczysz.
W obecnych czasach ludzie nie zastanawiaj si nad tym, czy nabywane dobra s im naprawd potrzebne, czy bd mogły w znaczcy sposób przyczyni si do poprawy jakoci ich ycia.
Głównym motywem zakupu staje si współczenie ch zaimponowania innym i zgromadzenia
jak najwikszej iloci dóbr.
Ludzka chciwo i ch maksymalizacji zysku powoduj, i producenci i sprzedawcy poszukuj wszelkiej okazji do zarobienia pienidzy. To, co dawniej było tabu lub witoci teraz jest
tym, na czym mona zbi majtek. Przykładem takiego zachowania jest wykorzystywanie wizerunku Jana Pawła II. Szokujcy sposób na uczczenie 30. rocznicy wyboru kardynała Karola Wojtyły na tron papieski znalazła jedna z łódzkich firm pogrzebowych. Sprowadziła z Włoch trumny
z portretem papiea Polaka. Profesor Zbigniew Bokszaski, socjolog kultury, uwaa, e trumna
z wizerunkiem papiea to mało estetyczny chwyt reklamowy, który z kultem Jana Pawła II nie ma
nic wspólnego12. Interesy na zmarłym papieu Polaku s robione w kadej brany. Na rynku dostpne s bransoletki, długopisy, kredki, zapalniczki i otwieracze do butelek, wiecce figurki,
naparstki do szycia, a nawet kula ze sztucznym niegiem do postawienia na biurku. Zdaniem prof.
Jacka Wodza, socjologa z Uniwersytetu lskiego, wizerunek Jana Pawła II budzi pozytywne
emocje i one s wykorzystywane przez handlowców, a przez to duchowo wielkiego człowieka
jest wystawiona na szwank komercjalizacji13.
Innym dowodem na to, i współczenie sprzedaje si wszystko to, co si uda sprzeda jest
zamieszczanie przez magazyny plotkarskie wiadomoci z ycia znanych osób. Czsto informacje
takie uzyskiwane s dziki ledzeniu celebrytów, a zdarza si równie tak, e to oni sami zgłaszaj
10
www.wiadomosci.onet.pl, (16.02.2009).
Fromm E., Mie czy by?, Dom Wydawniczy Rebis, Pozna 1995, s. 70.
12
Hodak M., Wieczny odpoczynek z Janem Pawłem II, www.polskatimes.pl, (26.12.2008).
13
Jak zarobi na zmarłym papieu, www.wiadomosci.wp.pl, (26.12.2008).
11
107
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management
Nr 51, 2011
si do redakcji tych czasopism i przekazuj nowe informacje o swoim yciu. Trzeba zada sobie
pytanie, jaki ma sens (oprócz zarobienia pienidzy) takie zachowanie. Zgodnie z art. 47 Konstytucji RP „kady ma prawo do ochrony prawnej ycia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim yciu osobistym”14, dlatego te zdaniem autorki niniejszego artykułu ycie prywatne kadego, bez wzgldu na to, jaki zawód wykonuje nie powinno by wystawiane na widok publiczny.
Obecnie otacza zewszd kadego człowieka kult higieny, dietetyki i terapii, obsesja na punkcie młodoci, elegancji, mskoci i kobiecoci. Istnieje presja postrzegania własnego ciała na dwa
sposoby: jako kapitału, inwestycji oraz jako fetyszu, czyli przedmiotu konsumpcji15. Inwestowanie
we własne ciało ułatwiaj liczne kluby fitness, siłownie, gabinety odnowy biologicznej oraz kliniki
chirurgii plastycznej, które współczenie s dochodowym biznesem i maj wielu klientów.
Jednostki w społeczestwie konsumpcyjnym otaczajc kultem pienidz i ciało łami pierwsze
przykazanie dekalogu „Nie bdziesz miał Bogów cudzych przede mn”, a stawiajc je w hierarchii
wyej ni Boga dopuszczaj si tym samym bałwochwalstwa. W tym modelu społeczestwa ludzie przestaj postrzega swój byt w kategoriach eschatologicznych, odcinajc si od wszelkiej
duchowoci.
Rozwój technologii informatycznych spowodował m.in., i współczenie kontakty interpersonalne s ulotne i wirtualne. Wielu ludzi preferuje rozmowy przez komunikatory internetowe, pisanie e-maili i smsów ni rozmow ze znajomymi czy rodzin „twarz w twarz”. Moliwo kontaktu o kadej porze, w prawie kadym miejscu na Ziemi daje ludziom poczucie swoistej bliskoci
z innymi. Jednak przedkładanie kontaktów wirtualnych nad osobiste powoduje utrzymywanie jedynie pozornych wizi i pociga za sob wyalienowanie i wykluczenie społeczne.
Cech charakterystyczn kontaktów midzyludzkich w obecnym wiecie jest take ich interesowno. Ludzie utrzymuj i pielgnuj wizi z tymi, którzy w jakikolwiek mog by dla nich
uyteczni – maj szerokie grono znajomych, posiadaj moliwoci pomocy w wielu sprawach.
Osoby skoncentrowane na posiadaniu pragn mie tych, których lubi lub podziwiaj. We współczesnych kontaktach interpersonalnych adna z osób nie jest zainteresowana prost radoci
z obecnoci drugiej osoby, kady chce posiada j tylko dla siebie. Tym samym wszyscy zazdroni s o innych, którzy równie pragn nawzajem si mie. Takie relacje midzyludzkie ci zaangaowanym w nie osobom, a take s pełne konfliktów i zazdroci16.
W yciu współczesnego pokolenia coraz mniejsze znaczenie odgrywa rodzina i wizi rodzinne. System pokrewiestwa przystosowuje si do współczesnej kultury i staje si coraz to bardziej
elastyczny. Sympatie i antypatie wewntrz rodziny stały si bardzo wane: wizy pokrewiestwa
s opcjonalne, a małestwa upodobniły si do przyjani. Odpowiedzialno rodziców za dzieci
jest jedynym zwizkiem krewniaczym, który jest dzi obowizkowy17.
Wydaje si, i celem yciowym obecnego pokolenia jest posiadanie jak najwikszej iloci
dóbr i pienidzy na koncie. ycie koncentruje si na pracy po kilkanacie godzin na dob, na myleniu o tym, jak pozyska pienidze i nowe dobra oraz jak inwestowa zgromadzony kapitał.
Uczestnictwo w wycigu szczurów skutkuje yciem, w którym brak jest czasu i miejsca na reflek14
Konstytucja RP.
Baudrillard J., Społeczestwo konsumpcyjne. Jego mity i struktury, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2006, s. 169–170.
16
Fromm E., op. cit., s. 180.
17
Aldridge A., Konsumpcja, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2006, s. 132.
15
108
Magdalena Wróbel
Konsumpcjonizm a etyczna konsumpcja jako alternatywne formy kształtowania społeczestw
sj nad sob, nad tym, co tak naprawd jest wane. Takie podejcie do ycia doprowadza równie
do uprzedmiotowienia człowieka, który traci sw ludzk godno i staje si maszyn do zarabiania
pienidzy.
ycie w cigłym biegu powoduje, i ludzie s zmczeni i zestresowani, a w zwizku z tym jako form wypoczynku czy rozrywki wybieraj takie rodzaje aktywnoci, które nie wymagaj jakiejkolwiek kreatywnoci czy wykorzystania inteligencji. Mona stwierdzi, i preferowanie ogłupiajcej rozrywki to jedna z wielu cech charakterystycznych społeczestwa konsumpcyjnego.
Współczesne społeczestwo prowadzi nieekologiczny tryb ycia. Brak w nim szacunku dla
rodowiska naturalnego przejawiajcego si w racjonalnym gospodarowaniu jego zasobami, segregacji odpadów, oszczdnoci energii, korzystaniu ze rodków transportu, które s mniej szkodliwe dla rodowiska. Naley sdzi, i taki tryb ycia w duej mierze zwizany jest z brakiem
prawidłowo ukształtowanej wiadomoci ekologicznej i edukacji ekologicznej na kadym szczeblu
kształcenia. Sytuacja ta ulega powolnej zmianie na lepsze, dziki działalnoci organizacji ekologicznych, które prowadz szereg działa majcych na celu propagowanie proekologicznych zachowa i edukacj ekologiczn.
Społeczestwo konsumpcyjne w nadmiernym stopniu podporzdkowuje sobie rodowisko naturalne. Tereny, które dawniej pozostawały w stanie nienaruszonym s obecnie przekształcane po
to, aby były jak najbardziej uyteczne dla człowieka. Czsto powstaj na nich orodki odnowy
biologicznej, pensjonaty, hotele, apartamentowce, a budowa takich obiektów przynosi spore zyski,
z racji tego, i połoone s one w atrakcyjnej okolicy.
Aktualne społeczestwo yje w wiecie fast foodów. Sieci barów szybkich da oferuj wysokoprzetworzone, tanie i dostpne prawie wszdzie jedzenie. Najwiksza z sieci – Mc Donald’s
posiada ponad 30 tysicy restauracji w ponad 100 krajach na 6 kontynentach. W 2001 roku na reklam w telewizji, radiu i prasie Mc Donald’s wydał 1,4 biliona $. Na problem fast food i otyłoci
zwrócił uwag Morgan Spurlock w filmie „Super Size Me”. Jest to amerykaski film dokumentalny (premiera w 2004 roku), którego reyserem, producentem oraz głównym aktorem jest
M. Spurlock. Dokument przedstawia efekt eksperymentu, jaki Spurlock przeprowadził na samym
sobie – zdecydował si przez 30 dni je posiłki tylko i wyłcznie w barach sieci McDonald's.
Film przedstawia zmiany, jakie zaszły w organizmie bohatera, a take wzbogacon o statystyki
i opinie specjalistów prób oceny sposobu odywiania charakterystycznego dla wielu mieszkaców USA. Eksperyment wywarł bardzo niekorzystny wpływ na M. Spurlocka: przytył 11 kg, ma
otłuszczon wtrob, poziom cholesterolu wzrósł o 65 jednostek, zawarto tkanki tłuszczowej
wzrosła z 11% do 18%, dwukrotnie wzrosło ryzyko choroby wiecowej i zawału serca, prawie
cały czas trwania eksperymentu czuł si przygnbiony i wyczerpany18. Przypadek ten pokazuje
w szokujcy sposób szkodliwo spoywania takiej ywnoci. Naley zada pytanie, czy ycie
w cigłym biegu moe usprawiedliwia korzystanie z barów szybkich da. Zdaniem autorki niniejszej pracy nie ma adnego wytłumaczenia dla takiego zachowania, co wicej wydaje si, i
mona je porówna do samobójstwa, którego skutki rozcigaj si na przestrzeni kilku, kilkunastu
lat.
18
Spurlock M., Super Size Me, prod. USA, 2004.
109
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management
Nr 51, 2011
3. Charakterystyka etycznej konsumpcji
Dotychczasowy model społeczestwa, jakim jest społeczestwo konsumpcyjne nie powinien
by w dalszym cigu urzeczywistniany, przede wszystkim ze wzgldu na relatywizacj wartoci,
narastajc nierównowag gospodarcz i polityczn, degradacj rodowiska naturalnego oraz deprecjacj kapitału ludzkiego. Jako alternatyw dla tego modelu ycia i szans dla współczesnej
cywilizacji naley wskaza etyczn konsumpcj, któr mona zdefiniowa jako postaw yciow
charakteryzujc si odpowiedzialnoci i postpowaniem zgodnym z depozytem niezrelatywizowanych wartoci. Etyczna konsumpcja jest modelem społeczestwa o charakterze postulatywnym,
bowiem w swym pełnych wymiarze nie moe by współczenie urzeczywistniana. Społeczestwo
do tego stopnia zatraciło si w materialistycznym podejciu do ycia, i nie naley oczekiwa
w najbliszym czasie jakiej rewolucyjnej zmiany na lepsze. Profesor Grzegorz W. Kołodko
w swojej ksice „Wdrujcy wiat” stwierdza, e „doj do idealnego wiata nie sposób, ale i
trzeba”19, dlatego te naley poprzez małe, stopniowe zmiany stara si kształtowa etyczne społeczestwo i mie nadziej, e model ten w przyszłoci bdzie mógł by urzeczywistniany w swej
pełniej formie.
W etycznym społeczestwie jednostki zaopatruj si w dobra, które rzeczywicie s im niezbdne i te, które w efektywny sposób mog przyczyni si do poprawy jakoci ich ycia. Zakupy
dokonywane s w racjonalny sposób – o kupnie danego dobra decyduje jego uyteczno, a nie
moda czy ch zaistnienia w otoczeniu, towary nabywane s głównie za zaoszczdzone rodki,
a zakupy na kredyt s ostatecznoci.
Konsumenci w tym społeczestwie nabywaj produkty krajowej i lokalnej produkcji, zamiast
tych wytwarzanych masowo. Zdaj oni sobie spraw z tego, e pienidze wydawane w sklepach
mog wpływa na losy rodowiska, innych ludzi, a take na ich własne ycie, dlatego zakupów
dokonuj w małych lokalnych sklepach, nie w wielkich wityniach konsumpcji.
Czynnikiem, który ogrywa istotn rol przy podejmowaniu decyzji o zakupie jest miejsce
i warunki wytworzenia danego dobra. Etyczni konsumenci zdaj sobie spraw, i korzystaj z tego,
i swoimi wyborami mog wspiera te przedsibiorstwa, które prowadz etyczn, odpowiedzialn
działalno, a bojkotowa te firmy, które postpuj niemoralnie.
Jednostki w odpowiedzialnym społeczestwie przed podejmowaniem jakichkolwiek decyzji,
a szczególnie przed zakupem dóbr, dokonuj oceny, czy s one faktycznie niezbdne, czy te ich
kupno ma na celu jedynie podniesienie własnego statusu materialnego.
W przypadku etycznego modelu społeczestwa wystpuje wysoko rozwinita informacyjna
funkcja marketingu. Reklama rzetelnie informuje o produkcie i jego producencie, bowiem jakakolwiek próba manipulacji konsumentami prowadzi do bojkotu produktów danej firmy. W tym
społeczestwie konsumenci s stron, która w duej mierze decyduje o sytuacji na rynku i ma siln pozycj przetargow.
System wartoci, krgosłup moralny, codzienne postpowanie, yciowe cele i aspiracje, zamiast stanu posiadania maj wpływ na ocen danej jednostki w etycznym społeczestwie. Człowiek w tym modelu społeczestwa jest tym, kim jest, a nie tym, co posiada, a co za tym idzie wyraa siebie przez swoje człowieczestwo a nie co, co jest poza nim.
19
Kołodko G. W., Wdrujcy wiat, Prószyski i S-ka S.A., Warszawa 2008, s. 139.
110
Magdalena Wróbel
Konsumpcjonizm a etyczna konsumpcja jako alternatywne formy kształtowania społeczestw
Etyczna konsumpcja charakteryzuje si odmiennym podejciem do pienidza
ni konsumpcjonizm, bowiem w tym modelu jest on jedynie rodkiem ułatwiajcym godne ycie
i wspomagajcym rozwój, a nie stanowi celu yciowego, jak ma to miejsce w konsumpcyjnym
społeczestwie.
Jednostki w etycznym społeczestwie yj tak, aby jak najpełniej przey swoje ycie, a nie
po to, aby tylko i wyłcznie konsumowa. Charakteryzuje je zupełnie inny ni współczenie sposób mylenia, poniewa koncentruj si one na tym, aby rozwija si w sferze zawodowej i prywatnej, kształtowa w sobie wiadomo zintegrowan, a nie na tym, jakie s trendy w modzie,
jakie dobra zakupi by zaimponowa innym itp.
Wielk wartoci dla odpowiedzialnych społeczestw jest rodzina. Jednostki doceniaj wkład
rodziny w ukształtowanie ich osobowoci, ich wychowanie i wykształcenie. Starsze pokolenia s
traktowane z naleytym im szacunkiem, a w sytuacji ich choroby lub braku zdolnoci do samodzielnej egzystencji s otaczane troskliw opiek, a nie oddawane do domów seniora czy innych
placówek opieki.
W tym modelu społeczestwa budowane i pielgnowane s trwałe i bezinteresowne relacje
midzyludzkie. Przyjani s zwierane na wiele lat, a ludzie czerpi rado z samego przebywania
z drug osob, wspólnie rozwijaj si i inspiruj. Dziki takim długotrwałym relacjom interpersonalnym jednostki zaspokajaj jake wan potrzeb afiliacji, a take maj poczucie bezpieczestwa i wsparcia ze strony przyjaciół.
W zwizku z tym, e etyczne społeczestwo nie koncentruje si na pogoni za jak najwiksz
iloci dóbr, to ycie ludzi w tym modelu jest o wiele spokojniejsze i mniej stresujce ni w konsumpcjonizmie. Dziki temu jednostki maj czas na refleksj nad własnym yciem, na rozwój
osobisty i pielgnowanie wizi, z tymi, którzy s wani w ich yciu.
Etyczne społeczestwo charakteryzuje si take szczególnym sposobem spdzania wolnego
czasu. Jednostki obcuj z kultur wysok, staraj si tak zagospodarowa swój wolny czas, aby
znalazło si w nim miejsce na rozwojowe formy aktywnoci i poznawanie wiata. W przeciwiestwie do społeczestwa konsumpcyjnego etyczne społeczestwo znajduje si na wysokim poziomie rozwoju duchowego i intelektualnego.
W tym modelu społeczestwa ludzie traktuj rodowisko naturalne jako wyjtkowe bogactwo.
W racjonalny sposób korzystaj z jego zasobów, bowiem zdaj sobie spraw z tego, i wikszo
z nich jest nieodnawialna. Ich szacunek i troska o rodowisko przejawia si równie w ekologicznym trybie ycia – segregacji odpadów, korzystaniu z energooszczdnego sprztu komputerowego, TV i AGD, oszczdzaniu wody itd. Mona zatem stwierdzi, e odpowiedzialne społeczestwo nie zawłaszcza rodowiska naturalnego, a yje z nim w wyjtkowym komensalizmie.
Konsumpcyjne społeczestwo i etyczna konsumpcja ze wzgldu na odmienne, wykluczajce
si wzajemnie cechy charakterystyczne s alternatywnymi modelami kształtowania społeczestw
i nie mog by urzeczywistniane jednoczenie.
Istniej dwie główne bariery, które mog utrudni transformacj społeczestwa konsumpcyjnego w odpowiedzialne społeczestwo. Pierwsz z nich s wysokie koszty funkcjonowania
w etycznym społeczestwie, a w przypadku mniej zamonych społeczestw moe to stanowi barier nie do pokonania. Na przykład ekologiczna kawa rozpuszczalna z Tanzanii (200g) ze znakiem Fair Trade kosztuje 36,00 zł20, a za 200g kawy rozpuszczalnej kupionej w zwykłym sklepie
20
www.sklep.sprawiedliwyhandel.pl, (8.03.2011).
111
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management
Nr 51, 2011
klient zapłaci o kilkanacie złotych mniej. Kolejn barier jest sposób postrzegania przez otoczenie jednostek, które dokonuj zmian w swoim yciu w kierunku etycznej konsumpcji. S one traktowane z przymrueniem oka, jak odmiecy walczcy z wiatrakami, a nawet jak dziwacy. Ludzie
czsto nie potrafi zrozumie, e kto moe dobrowolnie zrezygnowa z pogoni za luksusem i poklaskiem oraz zmieni swoj hierarchi wartoci.
Aby model etycznego społeczestwa miał szans by urzeczywistniany, naley podj na szerok skal wyzwanie kształtowania etycznych postaw społeczestwa, a take jednostki musz dokona głbokiej refleksji nad podstawami aksjologicznymi, na których buduj swoje ycie.
4. Instrumenty wspomagajce kształtowanie etycznych postaw
Proces kształtowania etycznych postaw moe by wspomagany przez szereg instrumentów,
do których mona zaliczy:
¾
instrumenty marketingowe;
¾
instrumenty majce na celu kształtowanie wiadomoci (w tym edukacj);
¾
instrumenty finansowe.
Do działa marketingowych w tym zakresie mona zakwalifikowa kampanie społeczne prowadzone głównie w mass-mediach, niekonwencjonalne formy querilla marketingu, a take znakowanie produktów. Niekonwencjonalne formy marketingu mog w znaczcy sposób przyczyni
si do uatrakcyjnienia kampanii społecznej, a co za tym idzie do zwikszenia jej skutecznoci.
Jednak naley pamita o tym, i nie kade z rozwiza mona zastosowa w kadej kampanii.
Kampania w Internecie, gry edukacyjne, darmowe multimedia, happeningi – te formy guerilla
marketingu wydaj si odpowiednimi narzdziami wspomagajcymi kampani kształtujc etyczne postawy.
Eko-znak informuje o tym, e produkt został wykonany z trosk o rodowisko – przy jego
produkcji nie doszło do skaenia wody, gleby lub powietrza. Zwykle te produkt lub jego czci
nadaj si do powtórnego przetworzenia. Eko-znak oprócz swojej funkcji ekologicznej i informacyjnej spełnia równie funkcj stymulacyjn i marketingow. Te dwie ostatnie przyczyniaj si
do sukcesu firm, które zdecydowały si na ekoznakowanie swoich produktów. Eko-znak to nowoczesny sposób promocji produktu oraz firmy w zgodzie ze zrównowaonym rozwojem, który jest
gwarancj długoterminowych korzyci dla producenta21. Do najpopularniejszych eko-znaków stosowanych w Unii Europejskiej nale: Błkitny Anioł, Europejska Stokrotka, Nordycki Łabd,
Znak rolnictwa ekologicznego Unii Europejskiej.
Znakiem, który wykracza poza aspekty ekologiczne jest znak Fair Trade. Jest on przyznawany
jest przez organizacje zrzeszone w FLO – Faitrade Labeling Organizations International. Produkt
z tym znakiem spełnia kryteria okrelone przez FLO. S to: spełnienie standardów Midzynarodowej Organizacji Pracy, równe warunki dla kobiet i mczyzn, sprawiedliwe wynagrodzenie pracowników, ustalenie uczciwej ceny za produkty, okrelone standardy ekologiczne. Od marca 2003
znak ten został ujednolicony dla krajów Europy. Certyfikacja tym znakiem obejmuje takie produkty jak: banany, cukier, herbat, kakao, kaw, komos ryow (quinoa), miód, owoce suszone,
owoce i warzywa wiee, soki, orzechy/ziarna oleiste, przyprawy, ry, wino, kwiaty cite, roliny
ozdobne oraz piłki sportowe. Aktualnie trwaj prace nad kryteriami certyfikacji herbat ziołowych
21
www.fairtrade.org.pl, (12.03.2011).
112
Magdalena Wróbel
Konsumpcjonizm a etyczna konsumpcja jako alternatywne formy kształtowania społeczestw
i owocowych oraz wyrobów rzemielniczych22.
Instrumentami, których celem jest kształtowanie wiadomoci s głównie kampanie edukacyjno-informacyjne prowadzone przez organizacje non-profit. Maj one róne grono adresatów,
bowiem niektóre organizacje kieruj swoje projekty do ogółu społeczestwa, inne natomiast koncentruj si na najmłodszych – dzieciach i młodziey. Współczenie mona zaobserwowa szerokie spektrum działa tych organizacji, które staraj si zwikszy wiadomo społeczestwa
i zwróci uwag na problemy spowodowane konsumpcjonistycznym modelem ycia. W wielu
przypadkach rodki finansowe na projekty organizacji pozarzdowych s pozyskiwane z funduszy
unijnych i krajowych. Organizacje pozarzdowe mog skorzysta ze rodków w ramach rzdowego Programu Operacyjnego Funduszu Inicjatyw Obywatelskich na lata 2009–2013 (PO FIO). Stanowi on narzdzie realizacji polityki rozwoju w obszarze rozwoju zachowa prospołecznych
wspólnot lokalnych oraz budowy i umacniania struktur społeczestwa obywatelskiego. W przypadku projektów, które maj na celu kształtowanie etycznych postaw fundusze s dostpne w ramach Priorytetu I: Aktywni, wiadomi obywatele, aktywne wspólnoty lokalne. Na realizacj tego
priorytetu jest przeznaczonych 30% rodków PO FIO czyli 18 000 000 zł23. W ramach funduszy
unijnych organizacje pozarzdowe mog pozyska rodki w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko (Priorytet 5: Ochrona Przyrody i Kształtowanie postaw ekologicznych).
Pozyskane fundusze mona przeznaczy m.in. na działania edukacyjne w regionie lub w całej Polsce, kampanie informacyjno-promocyjne, imprezy masowe oraz konkursy i festiwale ekologiczne,
w tym: a) kampanie informacyjno-promocyjne, kampanie reklamowe oraz programy edukacyjne
dotyczce ochrony przyrody i wybranych elementów ochrony rodowiska prowadzone z udziałem
mediów, społecznych organizacji ekologicznych i innych podmiotów, w tym badania opinii publicznej przed i po danej akcji, b) ogólnopolskie i midzynarodowe imprezy masowe, których celem jest upowszechnienie wiedzy o rodowisku oraz kształtowanie proekologicznych postaw
wród uczestników, c) ogólnopolskie i ponadregionalne konkursy i festiwale ekologiczne. Organizacje pozarzdowe mog liczy na dotacj w wysokoci do 85 % kosztów kwalifikowanych, przy
czym minimalna warto projektu w przypadku kampanii promocyjnych i imprez masowych wynosi 2 mln zł, a pozostałych projektów 400 000 zł24.
Jedn z organizacji działajcych w tym zakresie jest Zwizek Stowarzysze Polska Zielona
Sie, który jest ogólnopolsk organizacj poytku publicznego zrzeszajc organizacje ekologiczne działajce w najwikszych miastach Polski. Polska Zielona Sie realizuje ogólnopolskie kampanie promocyjno – informacyjne, prowadzi regionalne orodki informacyjne, bierze udział
w tworzeniu aktów prawa, polityk, strategii, programów, prowadzi społeczny monitoring wydatkowania funduszy publicznych oraz dostpu do informacji, organizuje seminaria, szkolenia, konferencje, prowadzi działalno wydawnicz i internetow, a take rozwija współprac midzynarodow. Organizacja ta od wrzenia 2006 roku realizuje ogólnopolsk kampani pod hasłem „Kupuj
odpowiedzialnie! Twoje pienidze kształtuj wiat”, której celem jest kształtowanie wród ludzi
młodych postawy wiadomego i odpowiedzialnego konsumenta. Kampania odbywa si
w 10 województwach, w których prowadzone s Regionalne Punkty Informacyjno-Edukacyjne.
Kady moe w nich dowiedzie si wicej o zrównowaonej konsumpcji, skorzysta z porad kon22
www.fairtrade.org.pl, (12.03.2011).
Załcznik do uchwały nr 238/2008 Rady Ministrów z dnia 4 listopada 2008 r.
24
www.funduszeeuropejskie.gov.pl, (13.03.2011).
23
113
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management
Nr 51, 2011
sultanta, z materiałów edukacyjnych, a take biblioteczki wyposaonej w literatur naukow oraz
filmy DVD. W ramach projektu przeprowadzane s take zajcia lekcyjne na temat wiadomej
konsumpcji w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Od pocztku kampanii Polska Zielona Sie opracowała i wydała szereg publikacji, m.in.:
¾ Poradnik "Dobre zakupy", który omawia etyczne aspekty codziennych zakupów
oraz stojc przed nabywc moliwo aktywnego wpływania na działalno firm poprzez wybory
dokonywane w czasie zakupów;
¾ Poradnik "Jak kupowa by nie da si upolowa", który pokazuje natomiast jak broni si
przed rozmaitymi manipulacjami, na które s codziennie naraeni konsumenci.
Kolejnym projektem realizowanym przez t organizacj była ogólnopolska kampania edukacyjna „Co młody konsument wiedzie powinien?”, której celem było rozbudzenie wiadomoci
konsumenckiej wród dzieci i młodziey oraz dostarczenie młodym konsumentom informacji o ich
najwaniejszych prawach i obowizkach. W ramach projektu przygotowano poradniki edukacyjne,
film edukacyjny,a take materiały dydaktyczne dla nauczycieli w postaci szczegółowych scenariuszy prowadzenia zaj lekcyjnych25.
Stowarzyszenie Grupa eFTe Warszawa jest kolejn organizacj, której celem jest m.in. upowszechnianie idei sprawiedliwego handlu oraz propagowanie wród konsumentów wiadomoci
na temat skutków wyborów konsumenckich. W ramach jej działalnoci powstały animacje z cyklu
„eFTe radzi”, które s powicone wiadomej konsumpcji, recyclingowi odpadów i sprawiedliwemu handlu. Grupa eFTe wydała take „eFTe cook book”, który składa si z dwóch czci.
W pierwszej skoncentrowano si na rónych zagadnieniach dotyczcych konsumpcji ywnoci.
Zwrócono uwag m.in. na zagadnienie marnotrawstwa ywnoci oraz bardzo kontrowersyjny problem genetycznej modyfikacji produktów ywnociowych. W drugiej czci zawarto propozycje
przepisów kulinarnych na potrawy, które w znacznej mierze powstały z produktów ekologicznych
i certyfikowanych przez Fairtrade.
W wyniku współpracy Grupy eFTe i Polskiej Zielonej Sieci powstał „Spacerownik
po wiadomej konsumpcji" dla Krakowa i Warszawy. Powstał on w formie broszury, a take jest
dostpny w wersji on-line. Spacerownik wskazuje takie miejsca jak:
• sklepy i kawiarnie sprzedajce produkty ekologiczne i Fairtrade;
• punkty sprzedajce rzeczy z recyklingu/handmade oraz miejsca usług, w których mona
wymieni/naprawi rzeczy uytkowe;
• inne miejsca propagujce wiadom, odpowiedzialn konsumpcj i działajce według
zrównowaonych wzorców (klubokawiarnie prowadzce działalno informacyjn, miejsca,
w których odbywaj si bezpłatne warsztaty, imprezy kulturalne, pokazy filmów, debaty itp.)26.
Organizacja WWF realizuje kampani „Zróbmy dobry klimat”, która ma doprowadzi do
zmniejszenia emisji CO2, m.in. przez lepsze wykorzystanie potencjału efektywnoci energetycznej. Na stronie internetowej kampanii mona znale poradnik jak oszczdza energi, ranking
najbardziej energooszczdnych urzdze AGD, a take informacje m.in. na temat przyczyn globalnego ocieplenia, skutków zmian klimatu oraz odnawialnych ródeł energii. WWF zadbało take
25
26
www.ekonsument.pl, (12.03.2011).
www.efte.org, (12.03.2011).
114
Magdalena Wróbel
Konsumpcjonizm a etyczna konsumpcja jako alternatywne formy kształtowania społeczestw
o tych, którzy pragn edukowa si w mniej konwencjonalny sposób – mona rozwiza dwa quizy, obejrze film animowany, przeczyta komiks oraz zagra w gr komputerow27.
W ramach działalnoci Polskiej Akcji Humanitarnej jest realizowany projekt „Modnie i etycznie”, którego celem jest m.in. wzrost wiadomoci w społeczestwach europejskich na temat ubóstwa i nieposzanowania praw pracowników i pracownic z krajów Globalnego Południa, produkujcych odzie dla koncernów odzieowych. W ramach projektu prowadzone s szkolenia i warsztaty na temat etycznej mody, prezentowana jest wdrowna wystawa zdj przedstawiajcych warunki pracy w przemyle odzieowym, a take wydawane s publikacje edukacyjne na ten temat28.
Stowarzyszenie Slow Food Polska jest organizacj, której celem jest m.in.:
• promocja stylu ycia harmonijnie współdziałajcego z prawami natury;
• przeciwstawianie si "fastfoodyzacji" ycia, oznaczajcego zredukowanie jedzenia tylko
do konsumpcji, smaku do przysłowiowego hamburgera oraz ycia w cigłym popiechu
i stresie;
• poszukiwanie i promowanie rozwoju wysokiej jakociowej produkcji, przyjaznej rodowisku naturalnemu, uwzgldniajcej zarazem prawa konsumenta do naturalnych, zdrowych produktów;
• promocja zdrowego stylu ycia poprzez wskazywanie naturalnego, zdrowego
i rónorodnego poywienia jako fundamentalnego czynnika zdrowia i bytu człowieka
oraz poprzez wskazywanie silnych zwizków pomidzy bytem człowieka a rodowiskiem
naturalnym, w którym on funkcjonuje i odwrotnie;
• ochrona tradycyjnych, wysokiej jakoci produktów i przeciwstawianie ich genetycznie
zmodyfikowanym produktom, mogcym przynie szkody dla zdrowia i ycia konsumentów.
• Stowarzyszenie organizuje targi, spotkania, sympozja, wydaje rekomendacje
dla restauracji, a take win, serów i innych produktów29.
Powysza analiza pozwala stwierdzi, i projekty realizowane przez organizacje pozarzdowe
obejmuj szereg działa, które charakteryzuj si szerok tematyk i brakiem spójnoci midzy
sob. W wielu przypadkach s one prowadzone po to, aby realizowa cele poszczególnych organizacji, a nie jeden wspólny cel, jakim powinno by kształtowanie etycznych postaw. Racjonalnym
działaniem w takiej sytuacji wydaje si opracowanie i wdroenie zintegrowanego programu kształtowania etycznych postaw. Powinien on obejmowa szereg wieloaspektowych projektów, których
realizacji podejm si poszczególne organizacje non-profit, zgodnie ze specyfik ich działalnoci.
Dziki takiemu rozwizaniu bdzie mógł wystpi efekt synergii, który spowoduje, i efektywno
podjtych działa bdzie wiksza.
Instrumentami kształtujcymi wiadomo mog sta si take zajcia z zakresu edukacji ekologicznej i społecznej odpowiedzialnoci wprowadzone do programu nauczania na kadym szczeblu edukacji. Dzieci i młodzie s przyszłoci naszej cywilizacji, dlatego naley w szczególny
sposób zadba o ich edukacj w tym zakresie. Wród instrumentów finansowych, które mog
wspiera proces kształtowania etycznych postaw s ulgi i zwolnienia podatkowe, a take dotacje
dla tych firm, które prowadz etyczn działalno. Zastosowanie ulg i zwolnie podatkowych mo27
www.wwf.pl, (12.03.2011).
www.modnieietycznie.pl, (12.03.2011).
29
www.slowfood.pl, (12.03.2011).
28
115
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management
Nr 51, 2011
e dotyczy podatku dochodowego, bd te podatku VAT na konkretne produkty. Natomiast dotacje mog dotyczy dofinansowania inwestycji danego podmiotu, bd te dotacji na działalno.
Obserwujc współczesn gospodark instrumenty finansowe w tej dziedzinie s niezwykle rzadko
wykorzystywane. Wymienione instrumenty zaczynaj by coraz czciej stosowane jedynie
w odniesieniu do proekologicznych firm i przedsiwzi.
5. Podsumowanie
Kształtowanie etycznych postaw współczesnego społeczestwa jest ambitnym wyzwaniem,
które trzeba podj, aby zapewni ład, harmoni i zrównowaony rozwój obecnej cywilizacji. Ju
staroytni filozofowie potpiali pogo za bogactwem i nadmiern konsumpcj jako co, co osłabia
społeczestwo i demoralizuje jednostk, dlatego te naley dy do transformacji społeczestwa
konsumpcjonistycznego w etyczny model społeczestwa. Proces kształtowania etycznych postaw
moe by wspierany wieloma rónorodnymi instrumentami, jednak kluczowe znaczenie dla
powodzenia tego procesu ma właciwe ich zastosowanie. W Polsce funkcjonuj takie organizacje
pozarzdowe jak Polska Zielona Sie, Grupa eFTe, WWF, Polska Akcja Humanitarna i Slow Food
Polska, które zajmuj si promowaniem odpowiedzialnej konsumpcji, jednak działania przez nie
prowadzone s nieskoordynowane i cile zwizane ze specyfik działalnoci danej organizacji.
Istnieje zatem konieczno zintegrowania prac tych organizacji w jeden kompleksowy program
kształtowania etycznych postaw społeczestwa, który korzystajc z dowiadcze poszczególnych
podmiotów pozwoli na holistyczne podejcie do zadania, jakim jest transformacja obecnego
modelu społeczestwa. Wszystkie instrumenty wspomagajce kształtowanie etycznych postaw
daj bardzo due moliwoci, jednake bez właciwego wychowania jednostki ich oddziaływanie
jest ograniczone. Zatem stworzenie wartociowego systemu nauczania powinno sta si jednym
z priorytetów podmiotów odpowiedzialnych za system edukacji w pastwie. Rozwaania zawarte
w niniejszym artykule potwierdziły przyjt hipotez, e etyczna konsumpcja jest alternatyw dla
konsumpcjonizmu. Współczenie jest on urzeczywistniany w zaawansowanej formie, natomiast
model etycznego społeczestwa jest tym, do którego trzeba dy, bowiem za profesorem
Grzegorzem Kołodko naley stwierdzi, i „doj do idealnego wiata nie sposób, ale i trzeba”.
Bibliografia – odsyłacze w przypisach
[1] Aldridge A., Konsumpcja, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2006, s. 132.
[2] Bartosiak A., Naga prawda o ubraniach, Przekrój, nr 37/3299, s. 46–48.
[3] Baudrillard J., Społeczestwo konsumpcyjne. Jego mity i struktury, Wydawnictwo Sic!,
Warszawa 2006, s. 169–170.
[4] Czy moemy wierzy reklamie?, www.ekonsument.pl, (06.03.2011).
[5] Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, Wydawnictwo Akademickie ak, Tom II, Warszawa 2003, s. 783.
[6] Fromm E., Mie czy by?, Dom Wydawniczy Rebis, Pozna 1995, s. 70, 180.
[7] Hodak M., Wieczny odpoczynek z Janem Pawłem II, www.polskatimes.pl, (26.12.2008).
[8] InfoDług. Ogólnopolski raport o zaległym zadłueniu i klientach podwyszonego ryzyka,
BIG InfoMonitor, Edycja 15, Warszawa luty 2011, s. 3–4.
[9] Jak zarobi na zmarłym papieu, www.wiadomosci.wp.pl, (26.12.2008).
[10] Kołodko G. W., Wdrujcy wiat, Prószyski i S-ka S.A., Warszawa 2008, s. 139.
116
Magdalena Wróbel
Konsumpcjonizm a etyczna konsumpcja jako alternatywne formy kształtowania społeczestw
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]
[21]
[22]
[23]
[24]
Konstytucja RP.
Ritzer G., Magiczny wiat konsumpcji, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA
S.A., Warszawa 2004, s. 24, 76.
Słownik wyrazów obcych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996, s. 589.
Spurlock M., Super Size Me, prod. USA, 2004.
Winiewski W., Procesja konsumpcji, www.ekonsument.pl, (08.03.2011).
www.efte.org, (12.03.2011).
www.ekonsument.pl, (12.03.2011).
www.fairtrade.org.pl, (12.03.2011).
www.funduszeeuropejskie.gov.pl, (13.03.2011).
www.modnieietycznie.pl, (08.03.2011).
www.sklep.sprawiedliwyhandel.pl, (8.03.2011).
www.slowfood.pl, (12.03.2011).
www.wiadomosci.onet.pl, (16.02.2009).
Załcznik do uchwały nr 238/2008 Rady Ministrów z dnia 4 listopada 2008 r.
CONSUMERISM AND ETHICAL CONSUMPTION AS AN ALTERNATIVE WAYS OF
CREATING SOCIETIES
Summary
In this article I tried to take up deliberations on alternative ways of creating societies, consumerism and ethical consumption. I conducted theirs comparative analysis and also presented tools that can be used to create ethical attitudes of society. In
my article I also rose an issue that determines the realization of consumerising and
responsible model of society.
Keywords: consumerism, ethical consumption, create ethical attitudes
Magdalena Wróbel
Katedra Zarzdzania
Wydział Zarzdzania, Informatyki i Nauk Społecznych
Wysza Szkoła Biznesu w Dbrowie Górniczej
ul. Cieplaka 1C, 41-300 Dbrowa Górnicza
e-mail: [email protected]