Funkcja informacyjna kapitału zakładowego spółki z o.o. w świetle

Funkcja informacyjna kapitału zakładowego spółki z o.o. w świetle

FUNKCJA INFORMACYJNA KAPITAŁU ZAKŁADOWEGO SPÓŁKI Z O.O.
W WIETLE PROJEKTOWANEJ NOWELIZACJI KODEKSU SPÓŁEK
HANDLOWYCH
ANNA NOWAKOWSKA
Streszczenie
Projektowana nowelizacja kodeksu spółek handlowych zapoczątkowała dyskusjĊ
nad przyszłoĞcią kapitału zakładowego w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnoĞcią. Celem niniejszej pracy było wykazanie, Īe funkcja informacyjna w praktyce nie
spełnia pokładanych w niej przez ustawodawcĊ oczekiwaĔ. WysokoĞü kapitału zakładowego jest jawna i powszechnie dostĊpna, ale nie przesądza, czy spółka jest wypłacalna. Kontrahent, nawiązując stosunki gospodarcze z okreĞloną spółką z o.o. i oceniając jej wiarygodnoĞü, nie powinien kierowaü siĊ wysokoĞcią jej kapitału zakładowego, lecz uzyskaü informacje o jej sytuacji finansowej z innych Ĩródeł. Reforma
struktury majątkowej spółki z o.o. uczyni z kapitału zakładowego instytucjĊ fakultatywną, która tym bardziej nie bĊdzie tej funkcji wypełniaü. W zamian zostaną wprowadzone inne metody ochrony wierzycieli.
Słowa kluczowe: kapitał zakładowy, spółka z ograniczon odpowiedzialnoci
1. Wprowadzenie
Kapitał zakładowy jest podstawowym pojciem prawa handlowego. Ma zasadnicze znaczenie
dla istnienia spółki z ograniczon odpowiedzialnoci i jest wyznacznikiem jej kapitałowego charakteru. To włanie wprowadzenie instytucji kapitału zakładowego pozwoliło na ograniczenie odpowiedzialnoci wspólników i oddzielenie majtku spółki od ich majtku osobistego. Aby zmniejszy
ryzyko zwizane z podejmowan działalnoci, odpowiedzialno
wspólników za zobowizania spółki została wyłczona, w zamian jednake ustanowiono konieczno
wniesienia wkładów
i zapewnienia spółce własnej bazy majtkowej. Miała ona stanowi
gwarancj dla kontrahentów,
potencjalnych wierzycieli spółki, e w wyniku nieudanych operacji gospodarczych nie zostan
pokrzywdzeni. Rozwizanie to sprawiło, e w krótkim czasie taka forma prowadzenia działalnoci
stała si niezwykle popularna i jest taka do dzisiaj. W ponad stuletniej tradycji spółki z ograniczon odpowiedzialnoci, w regulujcych j aktach prawnych dokonywano licznych modyfikacji,
jednake podstawowe załoenia pozostały niezmienne. Dopiero opracowany w tym roku projekt
ustawy zmieniajcej kodeks spółek handlowych, radykalnie reorganizuje cał struktur spółki
z ograniczon odpowiedzialnoci. Pod rzdami nowej ustawy dopuszczalna stanie si sytuacja,
w której w ogóle nie utworzy si kapitału zakładowego. Oznacza to swoiste zakwestionowanie
jego dotychczasowych funkcji i zada. Naley zwłaszcza postawi
pytanie, czy wyróniana do tej
chwili funkcja informacyjna nadal moe by
wypełniana.
123
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management
Nr 49, 2011
2. Pojcie kapitału zakładowego
W rozwaaniach nad definicj kapitału zakładowego, powinno si uwzgldnia
etap rozwoju,
na którym znajduje si spółka z ograniczon odpowiedzialnoci. Inaczej bdzie bowiem
pojmowany kapitał zakładowy w czasie jej zawizywania i inaczej w toku jej funkcjonowania.
Proces tworzenia spółki (w którym wystpuje pod nazw spółka z ograniczon
odpowiedzialnoci w organizacji) naley rozumie
jako działania wspólników w okresie od
podpisania przez nich umowy do wpisu spółki do rejestru. Stan ten moe trwa
maksymalnie 6
miesicy (art. 169 k.s.h.). Jeeli w tym terminie nie dojdzie do zawizania spółki i jej ujawnienia
w rejestrze, spotka si to z sankcj polegajc na rozwizaniu umowy.
Kapitał zakładowy w momencie tworzenia spółki jest okrelon w jej umowie wielkoci
liczbow wyraon wartoci pienin (w złotych), która stanowi sum nominalnej wartoci
udziałów. Suma ta odpowiada zadeklarowanej przez wspólników wartoci wkładów pieninych
iniepieninych (aportów) wnoszonych do spółki dla pokrycia objtych przez nich udziałów [22,
s. 184; 20, s. 204; 4, s. 347– 349; 27, s. 503]. W myl przepisów kodeksowych powstanie spółki
zo.o. wymaga całkowitego pokrycia kapitału zakładowego (art. 163 pkt 2 k.s.h.), ale warunek ten
musi by
spełniony dopiero z chwil wpisu do rejestru. Zatem tak okrelony kapitał nie jest
równoznaczny z faktycznie przekazanymi spółce wartociami majtkowymi. Jest to jedynie zapis
umowny zobowizujcy wspólników do ich realnego przeniesienia. Odpowiedzialno
za to
ponosi zarzd, który nie tylko ma prawo do wyłcznego nimi dysponowania (art. 158 § 3 k.s.h.),
ale te jego członkowie odpowiadaj za niezgodne z prawd owiadczenia co do wysokoci
iwartoci wniesionych wkładów. Na pocztku działalnoci kapitał zakładowy wyznacza wic
minimaln warto
majtku spółki, przy pomocy którego bdzie ona t działalno
prowadzi
.
Wzwizku z tym nazywany jest niekiedy „majtkiem startowym” [11, s. 23].
W trakcie funkcjonowania spółki kapitał zakładowy jest funduszem wykazywanym w jej
bilansie po stronie pasywów w postaci kwoty pieninej, która oznacza jego wysoko
. Jest on
wtej formie abstrakcyjnym zapisem ksigowym, wielkoci rachunkow – nie s bowiem do
niego przypisane adne okrelone składniki majtku spółki. Zmiany w jego wysokoci mog
nastpowa
jedynie w sposób wysoce sformalizowany i szczegółowo uregulowany w umowie
spółki ikodeksie spółek handlowych [3, s. 185–186; 4, s. 347–349; 12, s. 73–74]. Nie jest jednak
jakim nienaruszalnym depozytem. Majtek spółki słuy jej do prowadzenia działalnoci i moe
zosta
przez ni utracony w przypadku np. złych inwestycji czy niedochodowych przedsiwzi
.
Moe te ulec zmniejszeniu na skutek czynników, na które zarzd spółki i wspólnicy nie maj
wpływu, np. z powodu spadku rynkowej wartoci aportów czy zdarze losowych, takich jak poar,
powód itp. Składniki majtku w wyniku naturalnego zuycia mog straci
swoj pierwotn,
zapisan wumowie spółki warto
. Kapitał zakładowy jako wielko
rachunkowa pozostanie
niezmieniony nawet wówczas, gdy w majtku spółki nie bdzie odpowiadajcych mu aktywów
[4,s. 349].
Wikszo
pimiennictwa definiuje kapitał zakładowy na gruncie ustawy o rachunkowoci
iposługuje si typowymi dla niej pojciami aktywów, pasywów i bilansu. Odmienne ujcie
zaproponował Jan Stefanowicz opierajc si na kategoriach cywilistycznych. Kapitał zakładowy
miałby by
rozwaany w odniesieniu do długu lub ciaru. Umowa spółki, w której wspólnicy
ustalaj wysoko
kapitału zakładowego, rodzi obowizek wobec osoby trzeciej (w tym wypadku
spółki) powstrzymania si od działa umniejszajcych pokrycie kapitału, zatem kapitał miałby by
124
Anna Nowakowska
Funkcja informacyjna kapitału zakładowego spółki z o.o. w Ğwietle projektowanej nowelizacji
kodeksu spółek handlowych
ciarem nałoonym na spółk i obciajcym jej majtek. Std wyprowadzona została
nastpujca definicja: „kapitał zakładowy spółki to ciar nałoony przez umow spółki na spółk,
ujawniany w jej majtku jako wewntrzne ródło finansowania i polegajcy na obowizku
utrzymania wartoci netto majtku w wysokoci nie mniejszej ni wysoko
tego kapitału
zastrzeona w umowie” [17, s. 82–85].
3. Zmiany w ustawowej regulacji kodeksu spółek handlowych
Omówione wyej definicje kapitału zakładowego ukształtowały si w doktrynie ju na
gruncie kodeksu handlowego [16]. Wydane w 1934 roku rozporzdzenie uznawane jest
współczenie za wybitne osignicie myli prawniczej. Doskonała technika legislacyjna
inowoczesne ujcie zagadnie prawa handlowego sprawiły, e w zakresie uregulowania spółki
zograniczon odpowiedzialnoci przez kilkadziesit lat swojego obowizywania, nie wymagało
powaniejszych zmian i dopiero w 2000 r. zastpione zostało przez kodeks spółek handlowych.
Nawet wówczas, mimo upływu tak długiego czasu, rozwizania przyjte w tej czci kodeksu
okazały si nadal aktualne i nie budziły wikszych zastrzee. Powaniejsze zmiany dotyczyły
jedynie wysokoci kapitału zakładowego. Przez całe lata 90-te niezmiennie pozostawał on na
poziomie 4 tys. zł, suma wkładów konieczna do załoenia spółki była wic niewielka. Zdaniem
komentatorów nie gwarantowało to naleytej ochrony wierzycieli, dlatego wraz z wprowadzeniem
kodeksu spółek handlowych ustawowo podwyszono minimaln wielko
kapitału zakładowego
do 50 tys. zł. Jednym z dodatkowych powodów przemawiajcych za jego kilkunastokrotnym
zwikszeniem było uznanie w pełni kapitałowego charakteru spółki z o.o. Ju po kilku latach
znaczco obniono minimum, tj. do 5 tys. zł [24]. Powoływano si przy tym na system common
law, w którym z powodzeniem istniej liberalne warunki zakładania spółek. W Wielkiej Brytanii,
gdzie nie stawia si wymaga kapitałowych, zaczto obserwowa
napływ przedsibiorców
zinnych krajów europejskich. Działalno
prowadz oni jednak w pastwie pochodzenia, a nie
utworzenia spółki. Wskazywano te na nadmierne utrudnienie rozpoczcia działania w tej formie
iistotn barier dla wielu przedsibiorców przy załoeniu spółki. Modyfikacja kodeksu spotkała
si z krytyk. Przede wszystkim wysuwano argument, e przedsibiorca chccy prowadzi
działalno
na niewielk skal, dla którego zebranie kwoty 50 tys. złotych stanowiłoby problem,
nie jest pozbawiony moliwoci podjcia aktywnoci gospodarczej. Powinien si jednak
zastanowi
nad funkcjonowaniem w obrocie gospodarczym w formie spółki osobowej, bd na
zasadzie wpisu do ewidencji. Byłoby to dla niego korzystne równie z powodów podatkowych.
Uniknłby tzw. podwójnego opodatkowania, które wie si z koniecznoci odprowadzania
podatku od osób prawnych i od zysku w postaci dywidendy. Kwota 50 tysicy złotych tylko
pozornie była wic barier ekonomiczn. Argument odwołujcy si do odpływu przedsibiorców
do innych pastw w celu utworzenia spółki równie nie znajduje uzasadnienia, jako e w Polsce
zjawisko to w wikszym stopniu nie istniało. Co si natomiast tyczy wzorowania na systemie
anglosaskim, głównym zarzutem była fragmentaryczno
dokonanej zmiany i wyrwanie jej
zszerszego kontekstu [8, s. 29].
Powysze wzgldy zadecydowały o podjciu prac nad gruntown reform struktury
majtkowej spółki z ograniczon odpowiedzialnoci. Jej przygotowaniami zajła si Komisja
Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego przy Ministrze Sprawiedliwoci, a jej starania zaowocowały
przyjtym 28 padziernika 2010 r. na posiedzeniu plenarnym Komisji projektem
125
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management
Nr 49, 2011
reformy [13,s.5–27]. Zakłada on gruntown reorganizacj spółki z o.o. poprzez wprowadzenie
trzech moliwych modeli: tradycyjnego, który odpowiada obecnemu systemowi, alternatywnego,
w którym udziały wspólników nie maj wartoci nominalnej, a wkłady przeznaczone s na kapitał
udziałowy, charakteryzujcy si brakiem zwizania odpowiadajcych mu rodków (jak
wprzypadku rodków wnoszonych na pokrycie kapitału zakładowego) oraz modelu mieszanego,
w którym wystpuj dwa rodzaje udziałów- z wartoci nominaln i bez niej. Projekt nie wymusza
wic podejmowania jakichkolwiek zmian przez ju funkcjonujce spółki. Pod rzdami
znowelizowanej ustawy dopuszczalna bdzie sytuacja, gdy w spółce w ogóle nie stworzy si
kapitału zakładowego. Wuzasadnieniu do projektu nowelizacji podkrelono, e zasadne staje si
poszerzenie zakresu autonomii woli w spółkach z o.o. skoro celowo
utrzymania kapitału
zakładowego jest w doktrynie sporna i trudno jednoznacznie przesdzi
o jego pozytywnej roli
jako instrumentu ochrony wierzycieli [13, s. 12]. Jednoczenie jednak wprowadza si rozwizania,
których zadaniem jest skuteczniejsza ich ochrona. Nowoci jest przede wszystkim test
wypłacalnoci. Przed kadorazow wypłat na rzecz wspólników zarzd obowizany jest bada
,
czy mimo jej dokonania spółka nie utraci w cigu roku zdolnoci do wykonywania wymagalnych
zobowiza. Członkowie zarzdu maj powinno
wydania owiadczenia o wypłacalnoci, które
składane jest do sdu rejestrowego. Ponadto, w spółce istnie
musi rezerwa na pokrycie przyszłych
strat. Jej wysoko
bdzie zalena od wielkoci dodatnich składników kapitału własnego. Jak
łatwo zauway
, reforma ta radykalnie wpłynie na działalno
spółek z o.o., a fakultatywno
kapitału zakładowego stawia pod znakiem zapytania istnienie funkcji, które spełniał on do tej
pory, w tym funkcji informacyjnej.
4. Historyczne korzenie instytucji kapitału zakładowego
Funkcje kapitału zakładowego s cile zwizane z historycznymi pocztkami tej instytucji.
Rozdrobnienie działalnoci gospodarczej w Europie drugiej połowy XIX w. powodowało, e
dominowały wówczas spółki jawne i komandytowe, dysponujce jedynie niewielkimi rodkami.
Słabo
ekonomiczna tych spółek, w połczeniu z czstymi kryzysami gospodarczymi w tym
okresie, powodowała liczne przypadki upadłoci, niekiedy zwizane take z naduyciami. Za
rzecz oczywist przyjmowano powszechn odpowiedzialno
wspólników za zobowizania spółki
całym swoim majtkiem co, jak uwaano, zabezpieczało pewno
obrotu gospodarczego i chroniło
przed oszustwem. Brak odpowiedzialnoci udziałowców spółek kapitałowych traktowany był jako
ródło potencjalnego niebezpieczestwa dla wierzycieli. Std pojawiło si przekonanie
okoniecznoci wyodrbnienia swoistej bazy majtkowej – kapitału zakładowego, który ponadto
powinien by
chroniony przed zwrotem na rzecz udziałowców lub wyprowadzeniem ze spółki.
Był on niejako cen za wyłczenie osobistej odpowiedzialnoci wspólników. Postrzegany był jako
instrument sprawiedliwego rozłoenia ryzyka, wynikajcego z prowadzenia działalnoci
gospodarczej, midzy udziałowców spółki a jej wierzycieli. Dowiadczenia wielkiego kryzysu
zprzełomu lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku takie przekonania umacniały. Spółki
kapitałowe jako osoby prawne uznawano we wczesnych okresach rozwoju kapitalizmu za
pozbawione zdolnoci kredytowej. Zdolno
kredytowa osób fizycznych wynikała z ich pozycji
społecznej, moliwoci zarobkowych i istniała niezalenie od ich majtku. Spółki kapitałowe
mogły uzyska
tak zdolno
jedynie w nastpstwie wyposaenia ich w majtek, zastpujcy
osobist odpowiedzialno
udziałowców [11, s. 17–19].
126
Anna Nowakowska
Funkcja informacyjna kapitału zakładowego spółki z o.o. w Ğwietle projektowanej nowelizacji
kodeksu spółek handlowych
5. Niektóre funkcje kapitału zakładowego
Funkcje kapitału zakładowego wywodz si wic z jednej strony z jego historycznych
korzeni, z drugiej natomiast z de i celów ustawodawcy, wyraonych w rozwizaniach
prawnych. W dotychczasowej literaturze problematyka ta została szeroko omówiona. Podstawowy
podział zakłada istnienie jedynie trzech funkcji, tj. prawnej, ekonomicznej i gwarancyjnej (Kodeks
spółek handlowych zakazuje licznych działaĔ, które mogłyby spowodowaü uszczuplenie majątku
spółki poniĪej granicy odpowiadającej wartoĞcią kapitałowi zakładowemu i, w przypadku jego
naruszenia lub utraty realnej wartoĞci, wymaga odbudowy aktywów do wysokoĞci tego kapitału
z zysku. Do zakazanych działaĔ naleĪą: zaliczanie wynagrodzenia za usługi Ğwiadczone przy
powstaniu spółki na poczet wkładu wspólnika oraz wypłacanie tego wynagrodzenia ze Ğrodków
wpłaconych na pokrycie kapitału zakładowego (art.158 § 2 k.s.h.), zwrot dopłat, jeĪeli są
wymagane na pokrycie straty wykazanej w sprawozdaniu finansowym (art. 179 § 1 k.s.h.),
uzyskiwanie wypłat z jakiegokolwiek tytułu z majątku spółki potrzebnego do pełnego pokrycia
kapitału zakładowego (art. 189 § 2 k.s.h.), pobieranie odsetek od wniesionych wkładów i udziałów
(art. 190 k.s.h.), zwrot wkładów wspólnikom w całoĞci i w czĊĞci w czasie trwania spółki, poza
wyraĨnie przewidzianymi wyjątkami (art. 189 § 1 k.s.h.), obejmowanie, nabywanie i przyjmowanie
w zastaw przez spółkĊ własnych udziałów, w tym takĪe obejmowanie, nabywanie i przyjmowanie
w zastaw przez spółdzielniĊ i spółkĊ zaleĪną (z pewnymi wyjątkami) – art. 200 § 1 k.s.h.
Obowiązuje równieĪ ograniczenie dokonywania wypłat przez spółkĊ na rzecz udziałowców, jeĪeli
nie wykazuje ona nadwyĪki aktywów nad pasywami, czyli innymi słowy zakaz uszczuplania
majątku spółki na rzecz udziałowców z naruszeniem kapitału zakładowego (art. 192 k.s.h.). Bez
wtpienia najwicej uwagi w pimiennictwie powica si funkcji gwarancyjnej. Jest ona
uznawana za główne uzasadnienie istnienia instytucji kapitału zakładowego, stanowi równie
przedmiot najwikszych kontrowersji. Niektórzy autorzy wyróniaj w jej zakresie funkcj
informacyjn, czy nawet j z ni utosamiaj. Z tego wzgldu naley przynajmniej pokrótce j
scharakteryzowa
.
Realizacja funkcji gwarancyjnej zapewniona jest obowizkiem wniesienia przez wspólników
rzeczywistego majtku lub pienidzy na pokrycie udziałów w kapitale zakładowym i zakazie
zwrotu wkładów oraz majtku (poza przypadkiem formalnego obnienia tego kapitału). Jak wyej
wspomniano, kapitał zakładowy nie jest nienaruszalnym depozytem, który mógłby zabezpiecza
wypłacalno
spółki. Z tego powodu funkcja ta niekiedy bywa kwestionowana i wymaga
sprecyzowania. Krytyka w literaturze prawniczej i negowanie funkcji gwarancyjnej skłoniła
A.Szumaskiego, jednego z twórców kodeksu spółek handlowych, do podjcia jej obrony.
Stwierdza on, e rzeczywicie, kapitał zakładowy nie jest funduszem, z którego na wypadek
upadłoci spółki mona zaspokoi
wierzycieli. Co wicej, nie jest on nienaruszalny i istnieje
ryzyko wydatkowania wniesionych wkładów w toku działalnoci spółki, czemu ustanowienie
kapitału zakładowego nie zapobiega. Jednake „nie mona rozpatrywa
kapitału zakładowego,
który jest kategori z zakresu pasywów, w całkowitym oderwaniu od odpowiadajcych mu
aktywów.” [21, s. 80; 18, s. 453–454; 19, s. 29]. Kodeks spółek handlowych, wprowadzajc
zasad stałoci kapitału zakładowego, poprzez wyznaczenie dokładnych reguł postpowania
wspólników, tworzy system zabezpieczenia interesów wierzycieli. Mog by
oni pewni, e
wrzeczywistoci istniej aktywa odpowiadajce kapitałowi w wysokoci równej temu zapisowi
ksigowemu, poniewa nie mog by
one uszczuplone ani przez spółk, ani przez wspólników
127
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management
Nr 49, 2011
Kodeks spółek handlowych zakazuje licznych działaĔ, które mogłyby spowodowaü uszczuplenie
majątku spółki poniĪej granicy odpowiadającej wartoĞcią kapitałowi zakładowemu i, w przypadku
jego naruszenia lub utraty realnej wartoĞci, wymaga odbudowy aktywów do wysokoĞci tego
kapitału z zysku. Do zakazanych działaĔ naleĪą: zaliczanie wynagrodzenia za usługi Ğwiadczone
przy powstaniu spółki na poczet wkładu wspólnika oraz wypłacanie tego wynagrodzenia ze
Ğrodków wpłaconych na pokrycie kapitału zakładowego (art.158 § 2 k.s.h.), zwrot dopłat, jeĪeli są
wymagane na pokrycie straty wykazanej w sprawozdaniu finansowym (art. 179 § 1 k.s.h.),
uzyskiwanie wypłat z jakiegokolwiek tytułu z majątku spółki potrzebnego do pełnego pokrycia
kapitału zakładowego (art. 189 § 2 k.s.h.), pobieranie odsetek od wniesionych wkładów i udziałów
(art. 190 k.s.h.), zwrot wkładów wspólnikom w całoĞci i w czĊĞci w czasie trwania spółki, poza
wyraĨnie przewidzianymi wyjątkami (art. 189 § 1 k.s.h.), obejmowanie, nabywanie i przyjmowanie
w zastaw przez spółkĊ własnych udziałów, w tym takĪe obejmowanie, nabywanie i przyjmowanie w
zastaw przez spółdzielniĊ i spółkĊ zaleĪną (z pewnymi wyjątkami) – art. 200 § 1 k.s.h. Obowiązuje
równieĪ ograniczenie dokonywania wypłat przez spółkĊ na rzecz udziałowców, jeĪeli nie wykazuje
ona nadwyĪki aktywów nad pasywami, czyli innymi słowy zakaz uszczuplania majątku spółki na
rzecz udziałowców z naruszeniem kapitału zakładowego (art. 192 k.s.h.). Ochrona realnego
charakteru kapitału, a tym samym jego funkcji gwarancyjnej, na co w dalszym cigu wskazuje
A.Szumaski, nie jest pełna. Jest on zabezpieczony tylko przed wyprowadzeniem ze spółki przez
wspólników, a nie utrat w wyniku nieudanej lub ryzykownej działalnoci. Wbrew stanowisku
A.Szumaskiego, wierzyciele wcale nie uzyskuj pewnoci, e aktywa odpowiadajce kapitałowi
zakładowemu rzeczywicie istniej. Dotyczy to zwłaszcza wierzycieli małych, drobnych
wykonawców itp., którzy nie s w stanie sprawdzi
rzeczywistej kondycji spółki. Skoro, jak
twierdzi autor, nawet sprawozdanie finansowe i bilans nie daj adnej gwarancji, e zawarte
wnich dane s aktualne w momencie zawierania transakcji, to w jaki sposób kapitał zakładowy
ujawniony w rejestrze moe by
„wiarygodn i przewidywaln gwarancj ochrony interesów
wierzycieli”? Słuszne natomiast, ale sprzeczne z jego wczeniejszymi wywodami, wydaje si
wyraone w dalszej czci stwierdzenie, e kapitał zakładowy nie jest wystarczajcym
zabezpieczeniem wierzycieli i nie moe by
zabezpieczeniem jedynym [21, s. 84, 88].
Sporód wszystkich funkcji kapitału zakładowego do funkcji gwarancyjnej przywizuje si
najwiksz wag, ale jednoczenie budzi ona najwiksze wtpliwoci. Wskazuje si głównie, e
wysoko
kapitału zakładowego nie mówi nic o zdolnoci płatniczej spółki. Wkłady na jego pokrycie zuywaj si w spółce na skutek zwykłego, niekoniecznie przestpczego funkcjonowania.
Jest on czysto abstrakcyjnym „zapisem ksigowym”, nie odpowiada mu adna realna wielko
w majtku spółki i w zwizku z tym nie moe stanowi
adnej gwarancji dla wierzycieli [26,
s. 98–102; 11, s. 22. Artykuły kodeksu, które wyznaczaj zasad stałoci kapitału zakładowego,
nie zapewniaj okrelonego stanu majtkowego spółki [26, s. 102]. W takiej sytuacji mówienie
o funkcji gwarancyjnej stanowi jedynie konwencj terminologiczn, „brak bowiem funduszu, który stanowiłby gwarancj dla wierzycieli” [11, s. 22]. Kwestionuje si w ten sposób sam racj istnienia kapitału zakładowego, natomiast podkrela przy tym fakt sprawdzania si odmiennych rozwiza obowizujcych w ramach common law w USA i czciowo w Wielkiej Brytanii.
Mona zauway
, e w zasadzie rónice zda dotycz sytuacji nadzwyczajnych. Jeeli spółka
istnieje przez wiele lat, prawidłowo funkcjonuje i wypracowuje zysk, a koniunktura przez dłuszy
czas jest dobra, wówczas nawet nieudane przedsiwzicia – niezbyt czste – nie s w stanie zachwia
jej wypłacalnoci. Straty prowadzce do obnienia wartoci aktywów poniej kapitału
128
Anna Nowakowska
Funkcja informacyjna kapitału zakładowego spółki z o.o. w Ğwietle projektowanej nowelizacji
kodeksu spółek handlowych
zakładowego mog by
rekompensowane w kolejnych latach z zysku, a aktywa odtwarzane do
jego wysokoci, co przewiduje art. 192 k.s.h. [25, s. 323; 5, s. 17-18]. Zniwelowa
strat mona
ponadto obnieniem wysokoci kapitału zakładowego. Spółka moe wic działa
nawet przez szereg lat z niepokryt strat, ale udziałowcy nie mog czerpa
z niej zysków (niekiedy działanie
spółki przez szereg lat ze stratą moĪe byü elementem jej strategii rozwoju, zob.[5, s. 18]). Jednak
jeeli nastpi głbszy kryzys i wiele podmiotów gospodarczych upada, kapitał zakładowy i mechanizm jego utrzymania nie jest w stanie uchroni
kontrahentów upadajcej spółki przed utrat
wierzytelnoci. Podobnie stanie si w przypadku, gdy spółka popadnie w kłopoty i udziałowcy
(którzy oczywicie pierwsi o tym bd wiedzieli) zechc uratowa
kosztem wierzycieli jak cz
zainwestowanego kapitału omijajc prawo. Instytucja kapitału zakładowego nie zapobiegnie stratom wierzycieli, jeeli udziałowcy spółki od samego pocztku nastawieni bd na działanie niezgodne z prawem.
Sposób ujcia wyej opisanej funkcji przez niektórych autorów wskazuje, e pojmuj oni
funkcj informacyjn jako jej element. Wikszo
doktryny nie zmienia tradycyjnego, ustalonego
na pocztku lat 90-tych podziału na trzy zasadnicze funkcje i rozpatruje informacyjne zadania kapitału zakładowego łcznie z jego rol w ochronie wierzycieli (mowa tu o podziale na funkcjĊ
gwarancyjną, prawną (rozumianą w ten sposób, Īe kapitał zakładowy dzieląc siĊ na udziały przyznawane wspólnikom w zamian za wkłady, stanowi podstawĊ ich uczestnictwa w spółce, a wielkoĞü objĊtego przez wspólnika udziału w stosunku do całoĞci kapitału okreĞla zakres jego obowiązków i uprawnieĔ) oraz ekonomiczną, czy gospodarczą (polegającą na tym, Īe wniesione do
spółki przez wspólników wkłady tworzą odpowiadające kapitałowi zakładowemu aktywa, które
umoĪliwiają rozpoczĊcie działalnoĞci przez spółkĊ jej kontynuacjĊ). Tymczasem klasyczna definicja funkcji gwarancyjnej zakłada, e kapitał zakładowy stanowi stały fundusz potencjalnego zaspokojenia si wierzycieli spółki. Ma ona zatem gwarantowa
, e w razie niewywizywania si
spółki z jej zobowiza, wierzyciele nie zostan pokrzywdzeni mogc skierowa
egzekucj do
tego włanie funduszu. W takim ujciu nie mieci si informacyjna rola kapitału zakładowego
i powinna ona by
pojmowana odrbnie.
6. Załoenia teoretyczne funkcji informacyjnej kapitału zakładowego
Kapitał zakładowy, a cilej jego wysoko
, stanowi
ma jasn i czyteln informacj, czy
dana spółka jest wiarygodna, a przede wszystkim, czy charakteryzuje si płynnoci finansow.
Ma to kluczowe znaczenie dla kontrahentów spółki. Zawierajc umow z podmiotem, z którym
wczeniej nie łczyły ich adne stosunki gospodarcze, maj prawo obawia
si, e nie dochowa on
warunków kontraktu. Chodzi tu nie tyle o jego zamierzone działania, co włanie nawet
nieprzewidzian utrat płynnoci finansowej. W dzisiejszych czasach w stosunkach midzy
przedsibiorcami zasad stało si zawieranie umów z przedłuonym terminem płatnoci.
Wystawiajc faktur dostawca okrela zgodnie z wczeniejszymi ustaleniami termin, w którym
nastpi
ma przelew, przy czym do odbioru towaru lub usługi dochodzi wczeniej. W takiej
sytuacji informacja o stanie finansowym spółki nabiera doniosłej wagi, bowiem dostarczajc towar
mog pojawi
si wtpliwoci, czy zapłata rzeczywicie nastpi. Zasada stałoci kapitału
zakładowego, wyraona w licznych przepisach kodeksu spółek handlowych, ma gwarantowa
, e
tej ksigowej wielkoci odpowiadaj realnie istniejce aktywa. Zawierajc umow z dan spółk
mona by
pewnym, e takie rodki faktycznie s w niej zaangaowane. Dowiadujc si zatem,
jaka jest wysoko
kapitału zakładowego zmniejsza si ryzyko wice si z okrelon transakcj.
129
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management
Nr 49, 2011
Moliwo
uzyskania takich informacji zapewnia ustawa o Krajowym Rejestrze Sdowym [23].
Na jej podstawie utworzony został Krajowy Rejestr Sdowy (dalej „Rejestr”), stanowicy
jednolity i powszechny system rejestracji podmiotów gospodarczych, w którym gromadzi si
informacje dotyczce wszystkich przedsibiorców, w tym równie spółek z ograniczon
odpowiedzialnoci. Artykuł 8 wyraa zasad jawnoci formalnej i stanowi, e rejestr ten jest
jawny i kady ma dostp do ujawnionych w nim danych. W celu realizacji tej zasady ustanowiono
Centraln Informacj KRS. Ma ona za zadanie prowadzi
zbiór informacji z KRS oraz na wniosek
wydawa
odpisy, wycigi i inne zawiadczenia. Kontrahent chccy nawiza
stosunki handlowe
zdan spółk moe bez problemu za stosunkowo niewielk opłat sprawdzi
m.in. siedzib
iadres, kto zgodnie z umow spółki jest uprawniony do jej reprezentacji, czy spółka ma zaległoci
podatkowe i celne objte egzekucj lub nalenoci, do których poboru jest obowizany Zakład
Ubezpiecze Społecznych, a przede wszystkim wysoko
kapitału zakładowego. Co wicej, rejestr
jest dla osób trzecich wiarygodnym ródłem informacji o podmiocie do niego wpisanym [1, s. 21].
W myl bowiem art. 17 domniemywa si, e dane wpisane w Rejestrze s prawdziwe. Uzyskanie
informacji o wysokoci kapitału zakładowego ułatwia równie przepis art. 206 k.s.h. Zgodnie z t
regulacj pisma i
zamówienia handlowe składane przez spółk w formie papierowej
ielektronicznej, a take informacje na stronach internetowych spółki, powinny zawiera
m.in.
włanie wielko
kapitału zakładowego.
7. Ocena funkcji informacyjnej kapitału zakładowego
Opisane wyej załoenia okazuj si całkowicie teoretyczne. Rzeczywicie, dostp do informacji o wysokoci kapitału zakładowego nie stwarza najmniejszych trudnoci. Jednak wbrew pocztkowym załoeniom ustawodawcy, wiadomo
taka nie przesdza w aden sposób o wiarygodnoci spółki, czy tym bardziej o jej aktualnym stanie finansowym. Jak wykazuje Mateusz Rodzynkiewicz „dla otoczenia rynkowego spółki istotne znaczenie ma nie tyle informacja o wysokoci kapitału zakładowego, ile o sumie kapitałów własnych, ich relacji do kapitałów obcych (dłunych) zaangaowanych w przedsibiorstwie, o współczynnikach wypłacalnoci, o „jakoci” posiadanych nalenoci, ich rotacji, portfelu zamówie, perspektywach rozwoju itp.” [14, s. C8]. Zasad stałoci kapitału zakładowego maj zapewnia
zakazy jego uszczuplania i mechanizm uzupełniania straty z wypracowanego zysku. Tymczasem wierzyciele nie s zainteresowani posiadaniem
przez spółk nadwyki aktywów nad zobowizaniami, a zachowaniem przez ni płynnoci finansowej [15, s. 5]. Trzeba te pamita
, e okresem, zgodnie z którym dokonywany jest podział zysku i sporzdzane jest sprawozdanie finansowe jest rok obrotowy. W tak długim czasie sytuacja
spółki moe si kilkakrotnie diametralnie zmieni
. Nie jest wcale rzadkim przypadkiem utrata
płynnoci finansowej po jednej nieudanej transakcji. Wysoko
kapitału zakładowego nie moe
wic by
miarodajn informacj dla kontrahentów. Sama ta kwota nie wykazuje jakie s zobowizania spółki, jaka jest wielko
zacignitych przez ni kredytów, albo jaka jest warto
hipoteki
ustanowionej na jej nieruchomociach. Za przykład moe tu posłuy
sytuacja jednego ze znaczcych na rynku deweloperów, którego kapitał zakładowy przedstawiał si na imponujcym poziomie kilkuset milionów złotych. Tymczasem suma kredytów znacznie przewyszała t kwot
i klientów spotkały powane problemy z odbiorem opłaconych ju mieszka. Informacje o kredytach i innych zobowizaniach zawarte s w sprawozdaniu finansowym, jednak nawet ono nie daje
całkowitej pewnoci. Sporzdzane obowizkowo przez kad spółk z o.o. i ujawniane w rejestrze
130
Anna Nowakowska
Funkcja informacyjna kapitału zakładowego spółki z o.o. w Ğwietle projektowanej nowelizacji
kodeksu spółek handlowych
take nie gwarantuje aktualnoci zawartych w nich danych. Wielko
kapitału zakładowego co
najwyej moe wiadczy
o rozmiarach podjtej działalnoci [26, s. 99]. Z tego wzgldu czsto
mówi si o swoistym „tecie powagi”. Równie ta, niezbyt doniosła cecha, jest podwaana. Wskazuje si, e w stosunkach gospodarczych nierzadko wystpuj spółki o wysokich obrotach i szerokim zakresie działalnoci ze stosunkowo niskim kapitałem zakładowym, który nie jest jedynym
ródłem finansowania spółki. Funkcjonuje ona w oparciu o kredyty, ciche rezerwy, dopłaty, czy
agio, co jest dla wspólników o tyle korzystne, e jest to dług spółki, który w przeciwiestwie do
kapitału zakładowego podlega zwrotowi [7, s. 19].
Jawno
danych o wysokoci kapitału zakładowego miała w załoeniu umoliwia
wypełnianie przez niego funkcji informacyjnej. W literaturze pojawił si tymczasem pogld, e
paradoksalnie jawno
ta sprzyja wprowadzeniu w błd mniej dowiadczonych uczestników
obrotu gospodarczego. Michał Romanowski stwierdza mianowicie, e osoba nie posiadajca
wiedzy prawniczej na temat działania instytucji kapitału zakładowego moe by
przekonana
owiarygodnoci spółki i jej wysokiej pozycji na rynku, gdy tymczasem jej sytuacja moe by
skrajnie odmienna [15, s. 7].
Z powyszego wynika, e ostrony kontrahent nawizujc stosunki gospodarcze z okrelon
spółk z o.o. i oceniajc jej wiarygodno
, nie powinien kierowa
si wysokoci jej kapitału
zakładowego. Aktualnych informacji nie dostarczy równie sprawozdanie finansowe za poprzedni
rok obrotowy. Czsto stosowane w obrocie s natomiast sprawozdania kwartalne, tzw. F-01.
Kontrahenci wymagaj okazania tego dokumentu przed zawarciem umowy. Wykazuje si w nim
m.in. rachunek zysków i strat, liczb przecitnie zatrudnionych osób, aktywa trwałe i obrotowe,
nakłady na rodki trwałe. Poniewa ujmuje si w nim przychody i koszty, pozwala on na
sprawdzenie m.in., czy w ostatnim czasie nie doszło do straty i jaki jest faktyczny wynik
finansowy spółki. Jest to zatem instrument poyteczny w analizie gospodarczej danego
przedsibiorcy. Udostpnienie takich informacji zaley wyłcznie od dobrej woli spółki.
Rzetelno
tego sprawozdania zaley równie od pastwa pochodzenia danej spółki. W krajach
rozwijajcych si o wysokim stopniu korupcji zdarzaj si przypadki tzw. kreatywnej ksigowoci.
Prowadzi si wówczas odrbne dokumentacje dla kontrahentów i osobne dla urzdu skarbowego.
Jest to jednak działanie przestpcze i w Polsce jest rzadko spotykane. Dokładno
badania stanu
finansowego spółki zalee
bdzie przede wszystkim od rozmiarów planowanej transakcji. Jeeli
w gr wchodzi
maj wielomilionowe kwoty, zasadne stanie si rozwaenie zaangaowania
biegłego rewidenta, czy wrcz podmiotów wyspecjalizowanych w przeprowadzaniu wywiadu
gospodarczego. Jak wskazuje Michał Romanowski, dowiadczenia praktyczne dowodz, e
decyzje o przeprowadzeniu audytu prawnego lub finansowego w spółce podejmuje si bez
wzgldu na wysoko
kapitału zakładowego, z powodu koniecznoci biznesowej [15, s. 6].
Kolejn moliwoci jest stosowanie zabezpiecze umownych, czy np. gwarancji bankowych.
Niewtpliw wad tego rozwizania jest ograniczona dostpno
takich form dla małych
przedsibiorców. Wymagania pod wzgldem zabezpiecze kontraktowych stawia
mog
zazwyczaj uczestnicy obrotu gospodarczego o silnej pozycji na rynku. Szczegółowa analiza
sposobów sprawdzania płynnoci finansowej przedsibiorców znajduje si jednak poza zakresem
tej pracy.
Zastanowienia wymaga jak projektowana reforma kodeksu spółek handlowych wpłynie na tak
postrzegan funkcj informacyjn kapitału zakładowego. W przypadku wyboru przez wspólników
spółki modelu alternatywnego, tj. zastpienia kapitału zakładowego udziałowym, dyskusja nad
131
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management
Nr 49, 2011
funkcj informacyjn jest w ogóle bezprzedmiotowa. Projekt ustawy nie wymaga bowiem
wykazywania wysokoci kapitału udziałowego w umowie spółki, ani tym bardziej nie jest ona
ujawniona w rejestrze. rodki, które mu odpowiadaj nie s zwizane i nie ma przeszkód w ich
wypłacaniu wspólnikom pod tytułem dywidendy, o ile oczywicie zarzd wyda w tym zakresie
certyfikat wypłacalnoci. Nie mona zatem mówi
w tym wypadku o funkcji informacyjnej.
Współkach opartych na modelu tradycyjnym lub mieszanym natomiast, funkcja informacyjna
równie nie jest wypełniana. Jak wyej wykazano, jest ona tylko załoeniem teoretycznym
iwaden sposób nie moe zabezpiecza
interesów potencjalnych wierzycieli. Naley uzna
, e
reforma struktury majtkowej spółek z o.o. potwierdza tez o braku informacyjnej roli kapitału
zakładowego. Zadania te zostan przejte przez nowe instrumenty sprawdzania wiarygodnoci
spółek i ochrony wierzycieli (tj. m.in. testy wypłacalnoci i testy bilansowe), które dotycz
wszystkich modeli spółek z o.o., a nie tylko alternatywnego.
8. Podsumowanie
Rozwaana w niniejszej pracy funkcja informacyjna kapitału zakładowego była niemal od
samego pocztku kwestionowana. Praktyka ycia gospodarczego wskazywała, e sama informacja
o wysokoci kapitału zakładowego nie jest w stanie zagwarantowa
bezpieczestwa transakcji
zdan spółk i dochowujcy naleytej starannoci kontrahent powinien uzyskiwa
wiadomoci
ojej stanie finansowym z innych ródeł. Projektowana nowelizacja kodeksu spółek handlowych
zasadniczo zmienia cał struktur majtkow spółki, wprowadza take nieznane wczeniej prawu
polskiemu instrumenty zabezpieczenia interesów wierzycieli. W chwili obecnej trudno
jednoznacznie przewidzie
czy przedstawiony projekt zgodnie z załoeniami rzeczywicie
wzmocni ochron wierzycieli spółki z o.o. i przyczyni si do wikszego bezpieczestwa obrotu
gospodarczego oraz czy fakultatywno
kapitału zakładowego okae si dobrym posuniciem.
Ocena przygotowywanej zmiany ustawy znajduje si poza ramami tego opracowania. Ju dzisiaj
mona stwierdzi
, e funkcj informacyjn naley wykluczy
z zakresu wypełnianych przez
kapitał zakładowy zada, i to nie tylko w przypadku spółek z o.o., które oparte bd na modelu
alternatywnym, gdzie tworzony bdzie jedynie kapitał udziałowy, ale równie w przypadku spółek
o modelu tradycyjnym lub mieszanym.
Bibliografia
[1] Bieniek- Koronkiewicz E., Sieczyłło-Chlabicz J., Skutki wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego, Glosa 2002/08, s. 21.
[2] Gomoła M., WierzytelnoĞü jako przedmiot wkładu do spółki kapitałowej-wybrane zagadnienia, Prawo Spółek 2002/10, s. 12–13.
[3] Herbet A. [w:] System Prawa Prywatnego. Prawo spółek kapitałowych. Tom 17A, pod red.
S. Sołtysiskiego, C.H.Beck, Warszawa 2010: s. 185–186.
[4] Kidyba A., Prawo handlowe, C.H.Beck, Warszawa 2007: s. 347–349.
[5] Komarnicki I., Obowiązek pokrycia straty w spółce kapitałowej, Przegld Prawa
Handlowego 2001/8, s. 17–18.
[6] Kruczalak K., Prawo handlowe. Zarys wykładu, PWN, Warszawa 1996: s. 156.
[7] Mieciski M., Niedokapitalizowanie spółki z o.o. a wysokoĞü kapitału zakładowego, Przegld
Prawa Handlowego 1998/06, s. 19.
132
Anna Nowakowska
Funkcja informacyjna kapitału zakładowego spółki z o.o. w Ğwietle projektowanej nowelizacji
kodeksu spółek handlowych
[8] Modrzejewski J., Winiewski C., Zmierzch minimum kapitałowego- i co dalej?, Przegld
Prawa Handlowego 2010/12, s. 29.
[9] Mróz T., Funkcje kapitału zakładowego a przedmiot wkładu w spółkach kapitałowych (ze
szczególnym uwzglĊdnieniem aportu) [w:] Studia z prawa prywatnego gospodarczego. Ksiga
pamitkowa ku czci prof. I. Weissa, Zakamycze 2003: s. 175–182.
[10] Mróz T., Przedmiot wkładu a funkcje kapitału zakładowego, Monitor Prawniczy 2002/5, s.
199–201.
[11] Opalski A., Kapitał zakładowy. Zysk. Umorzenie, LexisNexis, Warszawa 2002: s. 17–19,
22–23.
[12] Paluch M., Kapitał zakładowy w procesie tworzenia spółki z o.o., Studia Prawnicze 1998/3
[druk 1999], s. 73–74.
[13] Projekt reformy struktury majątkowej spółki z o.o., Przegld Prawa Handlowego 2010/12, s.
5– 27.
[14] Rodzynkiewicz M., Spółka z o.o.: w obronie, Rzeczpospolita, 5.05.2011 r., s. C8.
[15] Romanowski M., W sprawie spółki z o.o. „light” i efektywnoĞci kapitału zakładowego, Przegld Prawa Handlowego 2010/01, s. 5–7.
[16] Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 27.06.1934 r. Kodeks handlowy (Dz. U. z 1934 r. Nr
57, poz. 502).
[17] Stefanowicz J.A., Wkład. Kapitał zakładowy. Udział, Przegld Sdowy 1995/2, s. 82–85.
[18] Strzpka J.A. i Zieliska E. [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz., pod red. J.A.
Strzpki, C.H.Beck, Warszawa 2005: s. 453–454.
[19] Szajkowski A. [w:] S. Sołtysiski, A. Szajkowski, A. Szumaski, J. Szwaja, Kodeks spółek
handlowych. Komentarz, C.H.Beck, Warszawa 2006: s. 29.
[20] Szajkowski A., Prawo spółek handlowych, C.H.Beck, Warszawa 1997: s. 204.
[21] Szumaski A., Problem funkcji gwarancyjnej kapitału zakładowego (akcyjnego) spółki
kapitałowej, Pastwo i Prawo 1997/6, s. 78– 88.
[22] Tarska M., Spółka z ograniczoną odpowiedzialnoĞcią. Istota. Ustrój. Funkcjonowanie,
C.H.Beck, Warszawa 2003: s. 184.
[23] Ustawa z dnia 20.08.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. z 1997 r. Nr 221, poz.
769 z póĨn. zm.).
[24] Ustawa z dnia 23.10.2008 r. o zmianie ustawy- Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2008 r.
Nr 217, poz. 1381).
[25] Weiss I. [w:] Pyzioł W., Szumaski A., Weiss I., Prawo spółek, Oficyna Wydaw. Branta,
Bydgoszcz-Kraków 2006: s. 322–323.
[26] Winiewski A.W., Prawo o spółkach. PodrĊcznik praktyczny. T.II, Twigger, Warszawa 1991:
s. 98–103.
[27] Zakrzewski P., Kapitał zakładowy i kapitał zapasowy w spółce z ograniczoną
odpowiedzialnoĞcią (pojĊcia, charakter, funkcje) [w:] Ksiga pamitkowa dla uczczenia
pracy naukowej Prof. K. Kruczalaka, Gdaskie Studia Prawnicze 1999, t. V: s. 503.
133
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management
Nr 49, 2011
INFORMATIVE FUNCTION OF SHARE CAPITAL OF LIMITED LIABILITY
COMPANY IN THE LIGHT OF PROJECT OF AMENDMENT TO COMMERCIAL
PARTNERSHIPS AND COMPANIES CODE
Summary
The projected amendment to Commercial Partnerships and Companies Code
has provoked a discussion on future of share capital in limited liability companies.
The purpose of this article is to prove that an informative function of share capital in
practice doesn’t meet the expectations and that different- more modern and flexibleinstruments should be sought. Information on amount of share capital is publicly
available but it doesn’t show if the company is solvent. A person entering into a contract with a limited liability company should look for other ways of finding out what
is its actual financial situation. A deep reform of the limited liability companies will
make the share capital an optional institution, which will not fulfil the informative
function. Other methods improving protection of creditor’s rights will be introduced.
Keywords: share capital, limited liability company
Anna Nowakowska
Katedra Ekonomii
Wydział Zarzdzania
Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy
ul. Kaliskiego 7, 85-789 Bydgoszcz
e-mail: [email protected]