wynalazczość polska w stanach zjednoczonych

wynalazczość polska w stanach zjednoczonych

POLSKA AKADEMIA NAUK
INSTYTUTU HISTORII NAUKI
IM. LUDWIKA I ALEKSANDRA BIRKENMAJERÓW
WYNALAZCZOŚĆ POLSKA
W STANACH ZJEDNOCZONYCH
Dorobek wynalazczy Polaków działających za granicą, w tym także
w Stanach Zjednoczonych, jest stosunkowo słabo przebadany. Niniejsza
praca, bazując w głównej mierze na źródłach podstawowych, wypełnia
tę lukę. Książka przedstawia dorobek wynalazczy Polaków działających
w USA w XIX i XX wieku. Nie jest to jednak katalog poszczególnych osiągnięć, lecz dogłębna analiza aktywności wynalazczej Polaków w Ameryce na szerokim tle zjawisk społecznych, ekonomicznych i politycznych
zachodzących w tym kraju i na świecie w omawianym okresie. Autor dokonuje próby oceny tych osiągnięć w odniesieniu do ówczesnego poziomu
wiedzy oraz stara się oszacować ich wpływ na dalszy rozwój techniki.
Analizuje również stopień percepcji polskich osiągnięć wynalazczych
w społeczeństwie amerykańskim, czym uzupełnia obraz aktywności Polonii i jej wkładu w rozwój tamtejszej cywilizacji, przechodząc następnie
do ogólniejszych rozważań nad naturą zjawiska wynalazczości, a także
społeczną rolą twórców techniki.
Sławomir Łotysz
Dr Sławomir Łotysz – historyk techniki, absolwent Politechniki Poznańskiej,
tytuł doktorski uzyskał w Instytucie Historii Nauki PAN w Warszawie w 2005 r.
Był stypendystą Fundacji Kościuszkowskiej i Chemical Heritage Foundation.
Uczestniczył w międzynarodowych programach badawczych Making Europe
i ESF-DRUGS (Standard Drugs and Drug
Standards).
Zajmuje się badaniem dziejów wynalazczości, historią przemysłu i transportu,
a także zagadnieniami konserwacji i rewitalizacji dziedzictwa kultury technicznej. Jest członkiem ICOHTEC (International Committee for the History of Technology), od 2008 r. zasiada
w jego Komitecie Wykonawczym, a w wyborach w 2013 r. został nominowany na stanowisko Sekretarza Generalnego.
Należy do Światowej Rady Badań nad Polonią, Polskiego Towarzystwa Historii Techniki oraz jest członkiem zagranicznym Polonia Technica. Jest członkiem-założycielem Stowarzyszenia Stypendystów Fundacji
Kościuszkowskiej. Działa również w STEP (Science and Technology in
the European Periphery) i Tensions of Europe. Wyniki badań nad dorobkiem technicznym Polaków za granicą publikował na łamach czasopism
naukowych („Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, „Analecta: Studia
i Materiały z Dziejów Nauki”, „Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny”,
„Studia Polonijne”, „Przegląd Historyczny”), specjalistycznych i branżowych („Projektowanie i Konstrukcje Inżynierskie”, „Przemysł Chemiczny”, „Przegląd Budowlany”, „Czasopismo Techniczne”), a także na
łamach prasy polonijnej („Nowy Dziennik”, „Polish News”, „Magazyn
Polonia”, „Gwiazda Polarna”).
Sławomir Łotysz
WYNALAZCZOŚĆ
POLSKA
W STANACH
ZJEDNOCZONYCH
WYNALAZCZOŚĆ
POLSKA
W
STANACH
ZJEDNOCZONYCH
MONOGRAFIE
Z DZIEJÓW NAUKI I TECHNIKI
pod redakcją
Stefana Zameckiego
Tom CLXIII
INSTYTUT HISTORII NAUKI
IM. LUDWIKA I ALEKSANDRA BIRKENMAJERÓW
POLSKIEJ AKADEMII NAUK
SŁAWOMIR ŁOTYSZ
WYNALAZCZOŚĆ
POLSKA
W STANACH
ZJEDNOCZONYCH
Warszawa 2013
Praca naukowa finansowana ze środków
Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Uniwersytetu Zielonogórskiego,
Kasy im. Józefa Mianowskiego i holenderskiej Fundacji Historii Techniki
(Stichting Historie der Techniek)
Projekt okładki:
S. Łotysz
Fotografia autora IV stronie okładki:
M. Lizurej 2012
Korekta językowa i redakcja stylistyczna:
Studio Poligraficzne Edytorka, www.edytorka.pl
Skład i typografia:
OFI
© Copyright by Sławomir Łotysz
© Copyright by Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2013
Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości lub części niniejszej
publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej,
komputerowej i in.) wymaga pisemnej zgody Autora i Wydawców.
Wydawcy:
Instytut Historii Nauki PAN
00-330 Warszawa, ul. Nowy Świat 72
Tel. (48 22) 826 87 54, fax (48 22) 826 61 37
www.ihnpan.waw.pl; e-mail: [email protected]
Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR
ul. Dedala 8/44, 03-982 Warszawa
tel. 602 247 367, tel/fax 22 870 03 60
www.aspra.pl; e-mail: [email protected]
ISBN 978-83-7545-444-4
SPIS TREŚCI
Podziękowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Acknowledgements . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
WSTĘP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
ZAKRES TEMATYCZNY PRACY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
DOTYCHCZASOWA ZNAJOMOŚĆ PROBLEMATYKI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
ŹRÓDŁA I METODOLOGIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Memoriał patentowy jako źródło informacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Spisy ludności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Nekrologi i dokumenty imigracyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Metodologia pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
DEFINICJA „POLSKIEGO WYNALAZCY” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
ROLA POLAKÓW W TRANSFERZE IDEI TECHNICZNYCH . . . . . . . . . 41
WYNALAZCZOŚĆ NA TLE DZIEJÓW POLONII . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Prekursorzy polskiej myśli technicznej w Ameryce . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
POLSKA TECHNIKA NA WYSTAWIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
OSIĄGNIĘCIA WYNALAZCZE POLAKÓW W AMERYCE. . . . . . . . . . . 53
LOTNICTWO I KOSMONAUTYKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Pionier lotnictwa śmigłowcowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Zagadnienie stabilnego lotu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Komfort podróży przede wszystkim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Technika rakietowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
TRANSPORT LĄDOWY I WODNY. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Polski pionier amerykańskiej motoryzacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
Opony na każde warunki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
Pojazdy terenowe i uniwersalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Inne dziedziny transportu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
TECHNOLOGIE CHEMICZNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
150 lat tradycji polskiej chemii w USA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
Przełom w produkcji penicyliny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
6
Spis treści
Polski kauczuk syntetyczny w Ameryce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Pionier metalurgii berylu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Specjalista od pierza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Konserwacja żywności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
METALURGIA I PRZEMYSŁ MASZYNOWY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
Cynkowanie i walcowanie stali w sposób ciągły. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
Przemysł maszynowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
Maszyny przede wszystkim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
ENERGETYKA I GAZOWNICTWO. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
„Gazowy baron” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
Górnictwo naftowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
Od wiatraka do fotoogniw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
ELEKTROTECHNIKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
Koniec niemego kina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
Zapomniany pomysłodawca tranzystora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
Krótkofalówka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
Ekran LCD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Drzewa wodne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Technika laserowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
APARATURA MEDYCZNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
BUDOWNICTWO I INŻYNIERIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
TECHNIKA WOJSKOWA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
Tkanina kuloodporna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
Działo pneumatyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
Polscy wynalazcy kontra U-booty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
Od bagnetów po lasery . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
ŻYCIE CODZIENNE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
Piąte planetarium Ameryki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
Wynalazcy zawodowi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
INŻYNIER OD BUDOWY WIZERUNKU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
MIĘDZY MITEM A RZECZYWISTOŚCIĄ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
Bujając w obłokach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
Potrzeba więcej skromności. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
Ofiary lekceważenia lub dyskryminacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
Szukając winnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
TECHNIKA A ETNICZNOŚĆ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
PERCEPCJA OSIĄGNIĘĆ WYNALAZCZYCH POLAKÓW W AMERYCE . . . . . . . . . . . . . . 272
TECHNICY I INŻYNIEROWIE JAKO LIDERZY POLONIJNI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
PRÓBY ZORGANIZOWANIA RUCHU WYNALAZCZEGO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
Prasa polonijna a wynalazczość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
Spis treści
7
ZAKOŃCZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
SŁOWNIK BIOGRAFICZNY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
BIBLIOGRAFIA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317
SPIS ILUSTRACJI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
SUMMARY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333
INDEKS OSÓB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337
Podziękowania
Niniejsza książka jest podsumowaniem moich kilkuletnich studiów nad
działalnością polskich techników w Ameryce. Przez te lata na swojej drodze
spotkałem wielu ludzi, bez pomocy których powstanie tej pracy byłoby praktycznie niemożliwe. Trudno dziś wymienić ich wszystkich i nie wiadomo, w jakiej kolejności to uczynić. W porządku alfabetycznym czy chronologicznym?
A może biorąc pod uwagę lokalizację geograficzną? Niezależnie od kolejności
o jednym pragnę ich zapewnić – wszystkim im jestem głęboko wdzięczny za
pomoc, której mi udzielili przy powstaniu tej książki.
Zacznę od podziękowań płynących w stronę Filadelfii i tamtejszej Chemical Heritage Foundation. To podczas stażu w tej instytucji zebrałem dużą
część materiału, który posłużył w opracowaniu tej książki. Szczególnie miło
wspominam Ronalda Brasheara i Ashley Augustyniak, a także dr Reginę Lee
Blaszczyk, bez której wsparcia w ogóle do Filadelfii bym nie trafił. Pragnę też
podziękować profesorowi Bolesławowi Orłowskiemu, który utwierdził mnie
w przekonaniu, że to obiecujący temat badawczy. Jestem ogromnie zobowiązany wobec pracowników Muzeum Polskiego w Chicago, a przede wszystkim
Jan Lorysia, Małgorzaty Kot, Moniki Nowak i Haliny Misterki, którzy sprawili, że moje badania były tak bardzo owocne.
Chciałbym podziękować profesorowi Johnowi Micgielowi z Columbia University, a także dr Teresie G. Wojcik i dr. Januszowi Romańskiemu z filadelfijskiego oddziału Fundacji Kościuszkowskiej za pomoc zarówno w samych
badaniach, jak i w upowszechnianiu ich wyników w środowisku polonijnym
i akademickim Nowego Jorku i Filadelfii.
W miłej pamięci mam również pomoc udzieloną mi przez profesora Andrzeja Targowskiego, który wprowadził mnie do środowiska polskich inżynierów
w Ameryce, a także tę, którą otrzymałem od Janusza Zastockiego i Ryszarda
Ciskowskiego, którzy przyjęli mnie do tego grona, jak swego.
Jestem wdzięczny pracownikom licznych bibliotek, archiwów i muzeów, w których przyszło mi pracować przez te lata, by wymienić chociażby
New York Library, biblioteki University of Pennsylvania i Columbia University, a także National Archives and Records Administration w Waszyngtonie.
10
Podziękowania
Wprawdzie imiona i twarze tych ludzi zacierają się, ale ślad udzielonej przez
nich pomocy jest widoczny na niemal każdej karcie tej książki.
Chciałbym też podziękować przyjaciołom i członkom rodzin głównych
bohaterów tej książki – amerykańskich wynalazców polskiego pochodzenia.
Przez lata otrzymałem od nich nie tylko ogromną ilość materiału, lecz także
niezliczone dowody wsparcia i zachętę do dalszej pracy. Dziękuję im za dokumenty rodzinne, fotografie i wspomnienia, a przede wszystkim za zaufanie,
którym mnie obdarzyli.
Szczególnej pomocy udzielili mi w tym zakresie: dr Paul Bahder (syn Jerzego Badera), Tad Slowik (syn Josepha Slowika), dr Tanya Korkosz (bratanica Franka Korkosza), Fred Piasecki (syn Franka Piaseckiego), Penny Melko
i Aimee Voisard (kuzynki Waltera Podbielniaka), Sylvia Loferski (wdowa po
Josephie Loferskim), Elen Day (córka Lucjana Bartona), David Szetela (syn
Eugene’a Szeteli) oraz Edward Stopa (brat Petera Stopy). Informacji na temat
swojej działalności dostarczyli m.in. Julian Bussgang oraz Edward Skurzynski.
Pomocy udzielili również współpracownicy wynalazców, m.in. Bogdan Fryszczyn (przyjaciel i wspólnik Jerzego Badera), Dan Jovich (pracownik w firmie
Waltera Podbielniaka) oraz Richard Sanderson (pracownik Springfield Science
Museum i przyjaciel Franka Korkosza).
Gdy praca nad książką wymagała największego skupienia, nieocenionej pomocy udzieliła mi holenderska Fundacja Historii Techniki (Stichting Historie
der Techniek), za co jestem szczególnie wdzięczny Johanowi Schotowi z Politechniki w Eindhoven. Za pomoc w wydaniu książki dziękuję dyrektorowi
Instytutu Historii Nauki PAN, profesorowi Leszkowi Zasztowtowi. Pragnę
również podziękować za wsparcie językowe, jakiego udzieliła mi Ellen Fritch.
Jestem też wdzięczny Marzenie Lizurej, bez której moje nowojorskie kwerendy nie doszłyby do skutku, oraz Ani Łozowskiej, która taką szansę stworzyła.
Sławomir Łotysz
Acknowledgements
Many people, and the institutions behind them, helped make book happen.
It is hard to count them all in any reasonable order – should it be chronological,
by importance, alphabetical, or by geographic location? Whatever the order,
their assistance means a lot to me.
First, let me express my gratitude to the staff and donors of Chemical Heritage Foundation for bringing me to Philadelphia, where I did a large part of
research that resulted in this book. I am especially indebted to Ronald Brashear
and Ashley Augustyniak. I am very thankful to Dr. Regina Lee Blaszczyk for
her support, and to Professor Bolesław Orłowski, who advised me about the feasibility of this research project. I am also grateful to the kind and pleasant staff
at the Polish Museum of America in Chicago, and particularly to Jan Lorys,
Małgorzata Kot, Monika Nowak, and Halina Misterka, who made my research
in their rich collection possible.
I also would like to thank Professor John Micgiel of Columbia University,
Dr. Teresa G. Wojcik and Dr. Janusz Romański, both of Philadelphia Chapter
of Kosciuszko Foundation. They all helped me in both pursuing my research
and disseminating its results in the New York and Philadelphian scholarly
environments.
I am also indebted to Professor Andrew Targowski, who introduced me to
the circles of Polish Engineers in America, as well as Janusz Zastocki and sorely missed Ryszard Ciskowski, who both made me feel like I belonged there.
I am grateful to the staff at New York Library, University of Pennsylvania
Library, Columbia University Library in New York, the National Archives and
Records Administration in Washington, and many others libraries, archives and
museums that I have explored on my scholarly journey. The names and faces
of these people have faded away, but traces of their valuable help can be found
through the pages of this book.
Finally, I would like to thank all the family members of the main characters of the book – the Polish-American inventors. Over the years, I received
not only incredibly valuable research material from them, but also countless
signs of support for my endeavors. I was always deeply moved and felt obliged to do justice to the family papers, photographs, and recollections of their
beloved.
12
Acknowledgements
I am especially thankful to Dr. Paul Bahder, George Bahder ’s son; Tad Slowik, Joseph Slowik’s son; Dr. Tanya Korkosz, Frank Korkosz’s niece; Fred Piasecki, Frank Piasecki’s son; Penny Melko and Aimee Voisard, Walter Podbielniak’s cousins; Sylvia Loferski, Joseph Loferski’s wife, Elen Day, Lucian Barton’s daughter, David Szetela, Eugene Szetela’s son; and Edward Stopa, Peter
Stopa’s brother. I would like to thank Julian Bussgang and Edward Skurzynski
for providing information on their own work. I am also indebted to Dr. Bogdan
Fryszczyn, an associate of George Bahder; Dan Jovich, who worked for Walter
Podbielniak; and Richard Sanderson of Springfield Science Museum, who told
me about Frank Korkosz.
The research was supported by the Foundation for the History of Technology (Stichting Historie der Techniek) from the Netherlands. Its substantial help
allowed me to focus on working on this book, when I needed it the most, and
for this I am especially indebted to Professor Johan Schot of Eindhoven University of Technology. I am thankful to Professor Leszek Zasztowt of Institute
for the History of Science, Polish Academy of Sciences, for helping me to publish this book. I am grateful to Ellen Fritch for language support. Last but not
least, I am deeply indebted to my friend Marzena Lizurej of New York, who
helped me countless times, and to Ania Łozowska, who made that friendship
happened before she left us forever.
Sławomir Łotysz
WSTĘP
Poszukując definicji wynalazcy, warto sięgnąć do słów pisarza Kennetha
Browna, który w latach 80. XX wieku przeprowadził wywiady z szesnastoma
amerykańskimi pionierami techniki. Spotykał przedsiębiorców, inżynierów,
naukowców i wykładowców, a nie szaleńców w laboratoriach pełnych szkiców
i modeli. „To co ich łączyło, to bezgraniczny zasób pomysłów” – podsumował
tę różnorodność Brown1.
Rzeczywiście, wynalazcy to ludzie, których pomysły zrealizowane w formie urządzeń lub procesów zmieniają obraz świata i sposób życia całych
społeczeństw. A właściwie tworzą podstawę tych zmian. Zgodnie z drugim
prawem Kranzberga, mówiącym o wynalazczości jako matce potrzeb, wynalazcy tworzą rozwiązania, dla których społeczeństwa dopiero szukają zastosowań2. Wynalazcy w Stanach Zjednoczonych, jak chyba w żadnym innym
kraju, znaleźli chłonny rynek kreatywnych odbiorców, którzy istotnie zdołali
zaadaptować wiele z ponad siedmiu milionów wynalazków, jakie opatentowano w Ameryce w ciągu ostatnich 200 lat. A ponieważ amerykańska kultura
wywarła ogromny wpływ na styl życia ludzi w wymiarze globalnym, rola
wynalazców działających w tym kraju na kształtowanie dzisiejszego świata
wydaje się być szczególna.
Wśród tych działających w USA wynalazców nie brakowało i Polaków. Co
wiemy o tych ludziach i ich osiągnięciach, które zmieniły nie tylko Amerykę,
lecz także świat, w którym żyjemy? Jak dotąd – niewiele. Polska historiografia techniki przybliża zaledwie kilka postaci i ich sztandarowe dokonania.
Osiągnięcia wielu wybitnych innowatorów wciąż pozostają nieznane, podobnie jak skala i charakterystyka polskiej wynalazczości w USA jako zjawiska.
Za słabym zaangażowaniem badaczy idzie niemrawa popularyzacja, toteż
nie może dziwić (ani oburzać) nikły stopień identyfikowania wielu ważnych,
1
2
K. Brown, Inventors at work: interviews with 16 notable American inventors, Redmond: Tempus Books of Microsoft Press, 1988, s. XIII.
Twierdzenie to stoi oczywiście w opozycji do potocznych powiedzeń o potrzebie
jako matce wynalazków. Por. M. Kranzberg, Technology and History: “Kranzberg’s
Laws”, „Technology and Culture”, July 1986, Vol. 27, No. 3, s. 544–560.
14
Wstęp
dokonanych przez Polaków wynalazków jako części dorobku Polonii amerykańskiej3.
Niestrudzony badacz i popularyzator wiedzy o dorobku technicznym Polaków, Bolesław Orłowski, od lat nawołuje do podjęcia szerszych studiów nad
tą tematyką i do skuteczniejszego promowania polskich osiągnięć w dziedzinie
wynalazczości i inżynierii, zarówno tych dokonanych w kraju, jak i za granicą4.
Właśnie dorobek techników działających poza Polską jest dotychczas najsłabiej
przebadany, choć stopień rozpoznania tego zagadnienia jest różny w zależności
od kraju, dziedziny i okresu historycznego, w którym przyszło Polakom działać5.
Brak jest jak dotąd opracowań monograficznych, kompleksowo omawiających
dorobek techniczny Polonii poszczególnych krajów. W tym ujęciu autor niniejszej
pracy podejmuje się zadania pionierskiego i nowatorskiego, starając się stworzyć
nie tylko katalog wiedzy o tym dorobku, lecz także systematyzuje go i prezentuje w szerszym kontekście zjawisk społecznych, ekonomicznych i politycznych.
Podejmuje także próbę oceny tych dokonań na tle ówczesnego poziomu techniki,
a w końcu stara się oszacować ich wpływ na jej dalszy rozwój6.
Należy zaznaczyć, że pełne rozpoznanie i jednoznaczna ocena osiągnięć
wynalazczych Polaków w Ameryce jest praktycznie niemożliwa. Nie chodzi tu
3
4
5
6
Polscy wynalazcy działający w Ameryce, przynajmniej ze statystycznego punktu
widzenia, mieli stosunkowo dużą szansę, by zapisać piękną kartę w dziejach polskiej wynalazczości na wychodźstwie zarówno z racji liczebności tej grupy, jak
i prężności tamtejszego przemysłu i sprzyjającego wynalazczości stabilnego systemu prawnego panującego w tym kraju.
Por. m.in. B. Orłowski, Historia techniki polskiej, Radom: Wydawnictwo Instytutu
Technologii Eksploatacji, 2006; tenże, Polska przygoda z techniką: wielkie i małe
sukcesy polskich inżynierów, wynalazców i menedżerów, Warszawa: Wydawnictwa
Naukowe Instytutu Lotnictwa, 2009.
Por. m.in. B. Orłowski, Brytyjskie patenty Polaków w okresie Wielkiej Emigracji
(1832–1870), „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1989, R. 29, nr 3, s. 523–548;
tenże, Osiągnięcia inżynierskie Wielkiej Emigracji, Warszawa 1992; S. Januszewski,
Wynalazczość polska kręgu Wielkiej Emigracji. Francja 1831–1871, [w:] Raporty
Instytutu Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej, cz. I–II,
Wrocław 1993–1994; tenże, Tajne wynalazki lotnicze Polaków. Rosja 1870–1911,
Wrocław 1998.
Podstawowym wyznacznikiem jest tu liczba cytowań danego patentu w późniejszych zgłoszeniach wynalazczych. Ważne jest również, czy odwołanie to czynione
jest w imieniu podmiotu wiodącego w danej dziedzinie (koncernu, instytutu badawczego, agencji rządowej). Analiza materiału porównawczego wskazuje, że tylko
niewielka część ze zbadanych patentów była w ogóle cytowana, a liczba takich
odwołań rzadko kiedy przekracza 10. Do wyjątków należy zaliczyć patenty, do których odwoływano się 20 i więcej razy. Do ciekawych wniosków prowadzi również
analiza rozkładu tego zainteresowania w czasie. W niektórych przypadkach mijało
nawet kilkadziesiąt lat, zanim wynalazek został zauważony.
Wstęp
15
bynajmniej o to, że dorobek ten jest dość pokaźny. Trudności, o których mowa,
wynikają wprost ze złożoności samego zjawiska, jakim jest wynalazczość
i rozwój techniki w ogóle.
Nie istnieją uniwersalne narzędzia pozwalające na obiektywną ocenę znaczenia wynalazku. Rozwój techniki nie jest procesem liniowym ani przewidywalnym, a ocena poszczególnych dokonań może być zmienna w czasie. Jak
we wstępie do swojej książki zatytułowanej How Invention Begins zauważa
John Lienhard, początki największych nawet wynalazków bywały często niepozorne i przechodziły niezauważone7. Niektóre wynalazki, niemające początkowo zastosowania praktycznego, mogą zostać ocenione jako przydatne
albo nawet przełomowe dopiero przez następne pokolenia, a perspektywa
kilku czy nawet kilkunastu lat, jakie upłynęły od opatentowania danego wynalazku, może okazać się zbyt mała, by umożliwić prawidłową ocenę jego
znaczenia. Poza tym, począwszy od zagadnienia dynamiki i skuteczności absorpcji nowych technologii przez przemysł, a kończąc na stopniu akceptacji
finalnych wyrobów przez konsumentów i użytkowników, wszelkie przewidywania co do ewentualnych skutków, zarówno finansowych, jak i społecznych,
mogą okazać się nietrafione. To wciąż zatem przypomina raczej prognozę
jego wagi, a przecież, jak zauważa Robert Ayres, wynalazczości nie cechuje
zbytnia systematyczność. To, czy niektóre pomysły zostaną zaliczone jako
„pudła”, a inne jako „szczęśliwe trafy” nie jest w pełni przewidywalne. Jest
to w pewnym stopniu efekt przypadku, że jedne wynalazki są przyjmowane
i rozwijane, a inne porzucane8.
W tym ujęciu ocena innowacji pod kątem jej oryginalności i stopnia technicznego zaawansowania, efektywności działania oraz oferowanych parametrów traci na znaczeniu. Z jednej strony rozważania takie wymagają specjalistycznej wiedzy technicznej w każdej niemal dziedzinie techniki, a z drugiej
– prowadzić mogą do wniosków pozostających w zupełnej rozbieżności z faktyczną trajektorią rozwoju techniki. Skoro bowiem założenia danego procesu
technologicznego są poprawne, a oferowane funkcje i parametry obiecujące,
to dlaczego nie doszło do wdrożenia? A jeśli pomyślnie przeszły ten etap, to
dlaczego nie zdominowały swojego segmentu rynku? Właśnie kwestia komercjalizacji wynalazku wydaje się być kluczowa w tych rozważaniach. Zwraca na
to uwagę wielu historyków techniki i popularyzatorów jej dziejów9.
7
8
9
J.H. Lienhard, How invention begins: echoes of old voices in the rise of new machines, Oxford: Oxford University Press, 2006, s. 3.
R.U. Ayres, Prognozowanie rozwoju techniki i planowanie długookresowe, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, 1973, s. 110.
Por. m.in. J.W. Klooster, Icons of invention: the makers of the modern world from
Gutenberg to Gates, Santa Barbara: Greenwood Press, 2009, s. 614–615; L. van
Wijk, There may be trouble ahead, Lanham: The Scarecrow Press, 2005, s. 75–79.
16
Wstęp
Obok pierwiastka przypadkowości, nieodłącznego w dziedzinie odkryć naukowych i wynalazczości, zjawiskiem utrudniającym wszelkie rozważania na
temat znaczenia dorobku wynalazczego jest nieustanny proces sięgania przez
współczesnych wynalazców do wcześniej opatentowanych rozwiązań. Uwzględnienie tego czynnika w badaniach historycznych jest niesłychanie trudne. Niektóre dziewiętnasto- i dwudziestowieczne usprawnienia mechaniczne, w swoim
czasie uważane za nieprzydatne lub niepraktyczne, dziś stają się niekiedy podstawą wyrafinowanych technologii. Wiele wiodących instytutów badawczo-rozwojowych, zarówno państwowych, jak i zarządzanych przez korporacje, posiada
w swoich strukturach wydziały studiów historycznej literatury patentowej jako
źródła inspiracji. Proces takich powrotów do opatentowanych, choć zapomnianych już rozwiązań przebiega nieprzerwanie i nie należy sądzić, by w najbliższym czasie uległ spowolnieniu. Wprowadza to element zmienności w procesie
oceny wynalazku i jego wpływu na rozwój techniki. Z tego też powodu pełna
i ostateczna waloryzacja dorobku wynalazczego wydaje się niemożliwa10.
Może się rodzić pytanie, czy koncentrowanie się na badaniu aktywności
wynalazczej grupy określonej kluczem przynależności etnicznej czy kulturowej jest zasadne. Z punktu widzenia historiografii polskiej niewątpliwie tak
właśnie jest. Praca odpowiadająca na tak sformułowane zagadnienia badawcze stanowić może poszerzenie i uzupełnienie naszego stanu wiedzy na temat
miejsca Polonii w amerykańskim społeczeństwie11. Autor wykorzystuje studia
10
11
Analizując szereg przykładów takich „spóźnionych” lub „przedwczesnych” wynalazków, autor polemizuje z niektórymi założeniami nurtu studiów nad tzw. nieudanymi
innowacjami. W tym zakresie praca rozwija niektóre tezy postawione w jego pracy doktorskiej, zatytułowanej Kolej pneumatyczna w myśli wynalazczej XIX wieku w Europie
i Stanach Zjednoczonych, obronionej w Instytucie Historii Nauki PAN w 2005 roku.
Inaczej natomiast zagadnienie to może być postrzegane z perspektywy badaczy
amerykańskich. Mimo powszechności nurtu uznającego różnorodność kulturową
tego kraju za walor podkreślanie osiągnięć jednej grupy etnicznej, w tym przypadku
Polaków, może być odbierane jako odbywające się kosztem innych i prowadzące
do zadrażnień w przypadkach spornych – jak na przykład w kwestii zasadności
zaliczania do grona Polonii osób pochodzenia żydowskiego. Autor miał okazję zetknąć się z tego typu zarzutami w dyskusji z historykami reprezentującymi nurt
„Jewish studies” podczas konferencji „Commodities and Culture in the »Other«
Europe 1800–1945”, zorganizowanej przez Center for Russian East European and
Eurasian Studies Texas University w Austin na początku marca 2012 roku. Tego
jednak, że badania prowadzone przez autora już od kilku lat pozostają w aktualnym
nurcie badawczym, dowodzi przykład projektu badawczego na temat historycznej
perspektywy działalności innowacyjnych przedsiębiorców amerykańskich niemieckiego pochodzenia. Temat ten prowadzi zespół badaczy z German Historical Institute (GHI) w Waszyngtonie. O założeniach tego projektu badawczego autor tej
pracy rozmawiał z przedstawicielami GHI obecnymi na kongresie Business History
Conference w Filadelfii, w końcu marca 2012 roku.
Wstęp
17
tego tematu, by zastanowić się nad ogólnym zagadnieniem związków między
przynależnością etniczną i kulturową a techniką.
Przybliżając wiele przykładów udanych karier wynalazczych Polaków
w Ameryce, autor zwraca uwagę na znaczenie migracji w transferze idei naukowych i technicznych, i to – co szczególnie ważne – transferu odbywającego
się wbrew powszechnemu nurtowi, z kraju (w dłuższej perspektywie historycznej) pozostającego na peryferiach światowego postępu technicznego do kraju
wiodącego w tej dziedzinie.
W świetle zasygnalizowanych wyżej zagadnień takie studium uwzględniające zarówno nieliniowy charakter zjawiska postępu technicznego, jak i ukazujące rolę niedocenianych dotąd uczestników tego procesu, stanowi ważki
argument w dyskusji nad koniecznością podjęcia prac nad powszechną historią
techniki. Autor wskazuje tym samym na potrzebę bardziej interdyscyplinarnych i przede wszystkim międzynarodowych badań prowadzących do zunifikowania poglądów reprezentowanych przez różne narodowe historiografie12.
Jest to szczególnie ważne, gdyż – jak zauważa Lienhard – we wszelkich rozważaniach na temat dziejów wynalazczości zagadnienie pierwszeństwa odgrywa
ważną rolę13.
Niniejsza praca wpisuje się również w nurt studiów polonijnych. Wprawdzie dzieje Polonii amerykańskiej są dość szczegółowo zbadane, a jej wkład
w rozwój cywilizacji amerykańskiej ma bogatą bibliografię, jednak zagadnienie dorobku technicznego Polaków w USA jest w niej niemal zupełnie
niedostrzegane. Analiza istniejących opracowań, zarówno tych ukazujących
się w Polsce, jak i za granicą, dotyczących wkładu Polonii w szeroko rozumiany rozwój kultury amerykańskiej, prowadzić może do wniosku, że technika nie należała do najmocniejszych stron naszych rodaków w Ameryce.
Szczególnie prace pisane przez badaczy polonijnych przybliżają głównie
postacie osób duchownych, sportowców i artystów – malarzy, aktorów, śpiewaków i pisarzy.
Nieliczne opracowania, w których polski wkład w rozwój techniki amerykańskiej został w ogóle dostrzeżony, traktują to zagadnienie bardzo pobieżnie.
Co więcej, badacze dziejów Polonii, wśród których próżno szukać historyków
techniki, przywołują jednostkowe dokonania, nie podejmując nawet próby zinterpretowania ich znaczenia, a fakt, iż od lat odwołują się do tych samych przykładów, stwarza jedynie wrażenie niezwykłej wagi tych osiągnięć.
12
13
Pionierską pracą w tym zakresie jest książka Bolesława Orłowskiego, który słusznie zauważa, że dopiero autor wywodzący się z kraju spoza głównego nurtu rozwoju nauki i techniki jest w stanie napisać w pełni obiektywną wersję historii techniki.
Por. B. Orłowski, Powszechna historia techniki, Warszawa: Oficyna Wydawnicza
„Mówią Wieki”, 2010.
J.H. Lienhard, How invention begins…, dz. cyt., s. 9.
18
Wstęp
Rzetelne zbadanie i rozpropagowanie wiedzy na temat osiągnięć techników,
inżynierów i wynalazców polskiego pochodzenia działających w USA pozwoli
zaprezentować w pełniejszym świetle obraz Polonii w amerykańskim społeczeństwie. Jest to o tyle ważne, że społeczeństwo to wysoko ceni innowacyjność i przedsiębiorczość, a wynalazcy, będąc w jakiejś mierze reminiscencją
pionierów eksplorujących nieznane rubieże cywilizacji, cieszą się w kulturze
amerykańskiej wyjątkową estymą. Wizerunek człowieka pomysłowego, przedsiębiorczego, a przede wszystkim obdarzonego wizją odwołuje się przecież
do pozytywistycznego, sloganowego już niemal hasła „radź sobie sam” (help
yourself). Trudno przecenić wpływ, jaki umiejętna prezentacja dorobku technicznego Polaków w Ameryce może wywrzeć na poprawę stereotypowego,
niekiedy mało korzystnego wizerunku całej Polonii14.
W pracy historycznej szczegółowa analiza poszczególnych innowacji i omówienie zasad ich działania nie jest ani możliwa, ani celowa. Wydaje się, że aspekty pozatechniczne – społeczne, ekonomiczne, polityczne i militarne – są daleko
bardziej istotne. Ważne jest też, jak dana innowacja była odbierana w społeczeństwie, jakie wiązano z nią nadzieje, czy też odwrotnie – jakie wobec niej żywiono
obawy. Jak w końcu oceniana jest dziś, z perspektywy minionego czasu, oraz
w jakim stopniu osiągnięcie to jest rozpoznawane w kulturze popularnej.
Nie jest możliwa natomiast ocena skali działalności Polaków-wynalazców
w kategoriach liczbowych. Przytoczone w dalszej części pracy przykłady takich prób podejmowanych przez innych autorów wyraźnie dowodzą, jak nietrafne i mylące mogą być wyniki takiej oceny. Brak jest bowiem wystarczająco
pełnych danych porównawczych, które pozwoliłyby taki udział miarodajnie
oszacować. Korzystając jednak z warsztatu badawczego historyka techniki, autor stara się wskazać główne tendencje i prawidłowości opisujące ruch wynalazczy wśród emigracji polskiej w Stanach Zjednoczonych i potwierdzić tezę,
że polscy wynalazcy wpisywali się w główny nurt techniki amerykańskiej, nie
ustępując przedstawicielom innych grup etnicznych ani duchem innowacyjności, ani skalą zaangażowania. Należy również zaznaczyć, że jakiekolwiek
zbiorcze zestawienie osiągnięć nie sugeruje bynajmniej, że fakt przynależności
do konkretnej grupy etnicznej pozostaje w jakiejkolwiek zależności z predyspozycjami do twórczego zajmowania się określoną dziedziną techniki bądź
działalności wynalazczej w ogóle. Można jednak wskazać kierunki, w które
zainteresowania wynalazcze Polaków podążały, a które omijały. Poszukiwanie
przyczyn takich wyborów stanowi interesujące zagadnienie badawcze, które
również porusza ta praca.
14
Szerzej na temat stereotypów mówiących o predyspozycjach technicznych Polaków zob. rozdział Inżynier od budowy wizerunku.
Elektrotechnika
187
gar elektroniczny oraz niewielki, płaski wyświetlacz, na którym wyświetlono
fragment obrazu telewizyjnego. W relacjach z tego wydarzenia prasa przewidywała, iż „zastosowanie tego wynalazku sprawi, że pojawią się cienkie ekrany
telewizyjne, które będzie można wieszać na ścianie jak obrazy”563.
Drzewa wodne
Innym wybitnym polskim elektrotechnikiem, który po emigracji do Ameryki zdołał kontynuować działalność badawczą, był Jerzy Bader, były pracownik Zakładu Wysokich Napięć w warszawskim Instytucie Elektrotechnicznym.
Niedługo po osiedleniu się w Stanach Zjednoczonych podjął pracę w General
Cable Corporation. Pnąc się po szczeblach kariery zawodowej, w 1973 roku
został wiceprezesem tej firmy i szefem jej działu badawczego564. Sukcesy swojego dawnego doktoranta tak komentował prof. Janusz Lech Jakubowski: „jako
wybitnie zdolny pracownik naukowy i doskonały organizator uruchomił on
w USA produkcję urządzeń elektrycznych na dużą skalę i nawet zbudował swe
prywatne laboratorium wysokich napięć o pokaźnych parametrach”565.
To prywatne laboratorium, Cable Technology Laboratories (CTL), założył
pod koniec 1978 roku, gdy korporacja General Cable sprzedała swój dział produkcji przewodów wysokiego napięcia firmie Pirelli566. Przez dwa kolejne lata
Bahder (w Stanach Zjednoczonych przyjął oryginalną pisownię nazwiska rodowego) nie mógł jednak w pełni poświęcić się nowemu przedsięwzięciu, gdyż
w ramach umowy Pirelli wciąż pracował w poprzednim zakładzie. Jego laboratorium CTL zatrudniało wówczas czterech inżynierów. Oprócz niego byli to:
Bogdan Fryszczyn, Carlos Katz i Marek Sosnowski. Pod koniec 1980 roku Bahder zakończył współpracę z Pirelli i odtąd mógł już zaangażować się bez reszty
w rozwój swojej firmy. Niestety, zaawansowana choroba nie pozwoliła mu na
to. Pod dwóch latach zmagań z rakiem płuc zmarł pod koniec 1982 roku567.
Trudno przecenić wkład Jerzego Bahdera w rozwój techniki wysokich napięć.
Był niezwykle aktywny na polu naukowym – występował na konferencjach, publikował monografie, raporty i artykuły zarówno przed emigracją w Polsce, jak
i później w Stanach Zjednoczonych. Wiele z jego prac naukowych również i dziś
jest cytowanych przez współczesnych autorów, co dowodzić może oryginalności
osiągniętych przez Bahdera wyników i ich ponadczasowego znaczenia. To samo
563
564
565
566
567
W.K. Stevens, Display Devices Crystallize for R.C.A., „New York Times”,
29.05.1968, s. 47.
„Telephone engineer & management” 1977, Vol. 77, s. 102.
J.L. Jakubowski, Fragmenty autobiografii, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”
1988, R. 33, nr 3, s. 622.
Bogdan Fryszczyn do autora, wiadomość e-mail z 23.12.2009.
„New York Times”, 20.12.1982, s. 14.
188
Osiągnięcia wynalazcze Polaków w Ameryce
można powiedzieć o większości uzyskanych przez niego patentów. Amerykański
Urząd Patentowy przyznał mu ich przynajmniej 30. Do wielu z nich odwołują się
współcześni wynalazcy. Jeśli za miarę znaczenia wynalazku przyjąć liczbę takich
odwołań, można wskazać przynajmniej sześć innowacji Jerzego Bahdera, które
były przywoływane w przynajmniej dwudziestu późniejszych patentach, i dalszych dziesięć wynalazków wspomnianych nie mniej niż 10 razy. Aż 51 odwołań
udało się potwierdzić w przypadku patentu uzyskanego przez Bahdera wspólnie
z Davidem Silverem z General Cable Company w 1972 roku568. Innowacja dotyczyła konstrukcji kabla w osłonie elektrostatycznej z fałdowanej metalicznej
taśmy i z otuliną z półprzewodnika.
Od połowy lat 70. Jerzy Bahder szczególnie intensywnie interesował się
zagadnieniem przedwczesnego starzenia się wysokonapięciowych kabli energetycznych. Zajmowało go przede wszystkim zjawisko degradacji izolacji polimerycznej kabli wysokiego napięcia układanych pod ziemią. Proces tej degradacji jest wynikiem przedostawania się wody do izolacji i oddziaływania
pola elektrycznego w kablu pod napięciem. Te dwa czynniki powodują lokalne
zmiany chemiczne w izolacji, przekształcając ją z hydrofobowej w hydrofilową
i powodują tworzenie się tzw. drzew wodnych (water treeing). Przedostawanie
się wody do tych szczelin jest główną przyczyną awarii podziemnych kabli
energetycznych. Poszukiwania Bahdera koncentrowały się na dwóch zagadnieniach: możliwościach stworzenia kabla odpornego na to zjawisko oraz opracowaniu metod naprawy uszkodzonych w ten sposób przewodów.
Stworzona w CTL metoda regeneracji została wdrożona do praktycznego
zastosowania. W pracach nad tym pomysłem towarzyszył Bahderowi inny pochodzący z Polski doktor fizyki, wspomniany już Bogdan Fryszczyn, absolwent Zakładu Fizyki Jądra Atomowego Uniwersytetu Warszawskiego z 1965
roku. Metoda polega na osuszeniu stanowiącej rdzeń kabla wiązki przewodnika przez tłoczenie doń gazu, np. azotu. Następnym krokiem jest tłoczenie do
rdzenia płynu silikonowego, którego zadaniem jest wypełnienie od wewnątrz
drzew wodnych. Patent na ten wynalazek przyznany został w lutym 1983 r., tj.
już po śmierci Bahdera569. Na bazie tego patentu jeden z największych potentatów branży chemicznej, Dow Chemical Company, uruchomił produkcję silikonowego wypełniacza wykorzystywanego w tej metodzie regeneracji. Wśród
większych firm wykorzystujących ją w codziennej praktyce warto wymienić
Utilx i Novinium, obie z siedzibą w Kent, w amerykańskim stanie Waszyngton. Metoda ta jest współcześnie wciąż udoskonalana, należy jednak podkreślić
pionierski charakter prac Bahdera i Fryszczyna. Jak się ocenia, w ciągu dwu568
569
D. Silver, G. Bahder, Power cable with corrugated or smooth longitudinally folded
metallic shielding tape. USA. Opis patentowy 3651244. Opubl. 21.03.1972.
G. Bahder, Extension of cable life. USA. Opis patentowy 4372988. Opubl.
8.02.1982.
Elektrotechnika
189
dziestu lat stosowania regeneracji
kabli energetycznych oszczędności
osiągnęły poziom jednego miliarda
dolarów na całym świecie570.
Również w kwestii poszukiwań
metod zapobiegania powstawaniu
zjawiska „water treeing” w nowych
kablach Jerzy Bahder miał spore osiągnięcia (il. 31). W 1979 roku uzyskał
w tej dziedzinie patent, który do dnia
dzisiejszego został przywołany przynajmniej 35 razy. Dotyczył on metody produkcji kabla o podwyższonej
odporności na zjawisko tworzenia
się drzew wodnych. Proponowane
rozwiązanie zakładało wykorzystanie wewnętrznej warstwy materiału
uszczelniającego o strukturze gąbIlustracja 31. Jerzy Bader prezentujący
czastej w otulinie z fałdowanej folii
przewód wysokiego napięcia
metalowej. Wynalazca przewidział
wyprodukowany w General Cable
również zastosowanie substancji Corporation w 1978 roku. Źródło: archiwum
prywatne Paula Bahdera.
wypełniającej przestrzeń między poszczególnymi drutami przewodnika
tworzącymi wiązkę żyły. Miało to
zapobiegać wzdłużnemu rozprzestrzenianiu się wilgoci, czy to w postaci wody
czy pary wodnej zawartej w powietrzu, w przypadku mechanicznego uszkodzenia zewnętrznej izolacji571.
Już po śmierci wynalazcy w laboratorium CTL podjęto próbę wdrożenia
do produkcji podobnego kabla, ale opartego na kolejnym patencie Bahdera572.
Niestety, przedsięwzięcie to zakończyło się niepowodzeniem. Wydaje się, że
głównym powodem fiaska był brak wizji i nowatorskiego podejścia do problemów elektroenergetyki, jakie cechowało Bahdera. Po jego śmierci zarząd nad
CTL objął jeden z jego współpracowników. Pod nowym kierownictwem laboratorium nie mogło się pochwalić większymi osiągnięciami wynalazczymi ani
570
571
572
G. Bertini, G. Vincent, Advances in chemical rejuvenation: extending medium voltage cable life 40 years, Novinium Inc., www.novinium.com/pdf/papers/Advances
in Chemical Rejuvenation.pdf, dostęp 8.02.2010.
G. Bahder, G.S. Eager, C. Katz, Solid dielectric cable resistant to electrochemical
trees. USA. Opis patentowy 4145567. Opubl. 20.03.1979.
G. Bahder, Tree resistant power cable. USA. Opis patentowy 4457975. Opubl.
3.07.1984.
190
Osiągnięcia wynalazcze Polaków w Ameryce
naukowymi. Jeszcze przez jakiś czas po śmierci Bahdera w CTL realizowane
były zlecenia przez niego zorganizowane, m.in. sześcioletni kontrakt na badania podstawowe podpisany z amerykańskim Departamentem Energetyki.
Z kolei Alojzy Bąk w swojej pracy badawczej koncentrował się na praktycznym wykorzystaniu mikrofal w aparaturze pomiarowej. Był autorem trzech
istotnych patentów w tym zakresie, a każdy z tych wynalazków był później cytowany przynajmniej 15 razy. Dwa z tych patentów uzyskał w imieniu Bendix
Corporation, dla której pracował. Zaprojektował m.in. rezonansowy czujnik
służący do pomiaru gęstości cieczy oraz urządzenie służące do pomiaru ilości
płynu w zbiorniku573.
Autorem istotnego w elektrotechnice twierdzenia, a zarazem wybitnym
wynalazcą, posiadaczem sześciu patentów, jest urodzony we Lwowie Julian
Bussgang574. Twierdzenie to mówi o tym, że stosunek dwu funkcji korelacji
wzajemnej sygnałów gaussowskich φ(t) oraz ψ(t) przed i po tym, jak jeden
z nich uległ nieliniowemu zakłóceniu amplitudy, jest stały. Według równania,
Rφψ(τ)=kv Rφψ(τ). Bussgang opracował to twierdzenie podczas prac nad swoją pracą magisterską i zawarł je w niej.
Technika laserowa
Autorem innowacji, która zrewolucjonizowała technikę laserową, był na
początku lat 60. Roman Szpur. Wcześniej, pracując w ośrodku rozwojowym
w bazie Wright Field w Dayton (Ohio), zajmował się zagadnieniem militarnych
zastosowań laserów. Urządzenia tego typu pozwalały wówczas na uzyskanie
spójnego promieniowania o raczej symbolicznej mocy około 1 wata. Jak wspominał Szpur, od początku badań nad laserami uważał, że dopiero wyemitowanie całej jego energii w ułamku sekundy może otworzyć przed tym urządzeniem szeroką gamę zastosowań. Wynalazcę zainteresował problem skupiania
wiązki. Tradycyjne systemy optyczne, których działanie opiera się na układach
soczewek, miały poważną słabość. W wyniku absorpcji części światła przez
szkło miały bardzo niską sprawność. Ponadto, jak w połowie lat 60. XX wieku
573
574
A. Bak, Means for measuring the density of fluid in a conduit. USA. Opis patentowy
3688188. Opubl. 29.08.1972; tenże, Fluid quantity indicating device. USA. Opis
patentowy 3572119. Opubl. 23.03.1971; tenże, Aparatus for measuring changes in
microwave frequencies corresponding to the density of a fluid. USA. Opis patentowy 3626284. Opubl. 7.12.1971.
Por. m.in. J.J. Bussgang, Data compaction system with staggered scanning and
adaptive redundancy removal. USA. Opis patentowy 3527885. Opubl. 8.09.1970;
Signal processing system. USA. Opis patentowy 3909721. Opubl. 30.09.1975;
J.M. Kates, J.J. Bussgang, Speech enhancement techniques. USA. Opis patentowy
4468804. Opubl. 28.08.1984.
SUMMARY
The contribution of Polish-American inventors and engineers has not yet
been thoroughly researched. The current scholarship in the history of technology, fails to explain how they contributed to development of science and industry
in the United Sates. Additionally, although an extensive literature concerning
the general history of the Polish community in the U.S. has been completed, it
produced only very rudimental information on their achievements in the field
of technology.
In this book, I am attempting to expand upon the current knowledge of the
subject, while also systematizing and critically evaluating it. The book is not
merely a catalog of individual accomplishments of different inventors over the
last two centuries, but a thorough analysis of the phenomenon in a broader
context. It reflects upon complexity of conditions in which an inventive idea
evolves and, in turn, how its implementation interacts with the environment
from which it emerges.
This work consists of five chapters. In the opening one I critically analyze
the current state of knowledge about the inventive activities of Poles in America, based on extensive studies of relevant Polish and English language literature. Next, I determine the methodology and argue that a directory of achievements is an acceptable starting point for further deliberation, focusing on how
the inventors are selected for inclusion in the directory. I propose adopting an
innovative approach in which the real value of each inventor’s achievements,
rather than their ethnicity, should be the primary criterion for being selected as
a subject in this book.
The second chapter entitled The Poles in technology transfer (Rola Polaków
w transferze idei technicznych) attempts to outline the time frame I use in the
book, based on an argument that the phenomenon of inventiveness does not follow the typical pattern of the waves of Polish immigration to America. Instead,
I propose taking into account what stage the immigrant’s career was at when
he or she came to America and attempt to embed this analysis in the broader
historical settings. As a result, I classify three main types of “Polish inventors
in America” and look at how these types are represented in different historical
334
Summary
periods. The first group are “experts” – the inventors who made their way to
America with a fully-formed inventive idea. The second group is composed
of “rationalizers”, who reveal and develop their inventive skills in America.
This usually occurred because they were stimulated by the industrial environment of the United States, which was at a significantly higher level of development than their previous country of residence. Finally, there is a group of
second- and future-generation Polish-Americans. This group of inventors was
born and educated in the United States but had not distanced themselves from
their Polish heritage. Such a novel approach allows us to look at the issue from
quite a different perspective and more accurately explain how Polish inventors
contributed to the development of American civilization. And since for most
of last two centuries, the United States has dominated the world’s economy
and led technological progress in many branches of industry, the contribution
of some of Polish-American inventors should be regarded as meaningful in
a global context.
The third chapter, Inventing Achievements of Poles in America (Osiągnięcia wynalazcze Polaków w Ameryce), is divided into the following subchapters:
Aviation, Land transportation and navigation, Chemical technologies, Metal and
machine industries, Energy production, Electrical industry, Medical equipment,
Civil engineering, Warfare, and Everyday life technology. Each subchapter begins with an overview of all Polish-Americans’ contribution to the field and then
highlights the most significant case studies and how these ideas began and developed. The technical descriptions and the amount of details are limited so that the
main emphasis is given to an in-depth analysis of the sociological, economical,
and even political effects from the implementation of the invention.
The final chapter, Public relations engineering (Inżynier od budowy wizerunku), reflects upon American society’s impression of the contributions made
by Polish-American pioneers of technology. The chapter begins with a critical
reconsideration of some spectacularly inaccurate claims about allegedly prominent Polish-American inventors, who appeared to be not so prominent or
not linked with Poland at all. While exposing those myths and contemplating
how were they created, I challenge another untrue and unjust stereotype about
the Polish ethnic group in America that lags behind all others in creativity and
ingenuity. This chapter attempts to analyze how the questions of technological
progress and ethnicity are related within the context of American society. The
claims of either superiority or inferiority of certain ethnic groups in the terms
of inventiveness were raised often and loudly enough in the U.S. to challenge
them. In this chapter, I also tackle the different interpretations of the contribution made by American inventors of Polish-Jewish descent.
This book aims to provide an analysis of the attitude of the Polish-American
community toward the questions of technical progress and modernity. It also
Summary
335
attempts to establish the notion of inventiveness in Polish ethnic press, and assess its role in promoting this kind of activity among own group. My intention
was to study a wide range of conditions that historically motivated the PolishAmericans to get involved into the inventing business. This included the analysis of how the emigrants from industrially undeveloped peripheries managed
to adapt to challenges of the rapidly progressing American industry of early
20th century. Another objective of that work was to demonstrate the role of Polish inventors, engineers, and technicians in transferring the technical ideas and
expertise between Europe and America. It was also important to determine the
scope and diversity of the transfer of technology, which was working on various levels and in both directions. Further, I argue that widely disseminating the
knowledge on accomplishments of Polish-American inventors could contribute
to strengthening the self-consciousness and self-esteem of Polish-Americans.
Such an assumption draws on the fact that the engineering profession is generally held in very high esteem in American society.
This book summarizes the research that I have been passionately conducting
for almost 10 years. In that time, I worked to inform the scholarly and professional communities by lecturing extensively in different American cities since
2003, including the Polish Institute of Arts and Sciences in America and Columbia University, both in New York City, and The University of Pennsylvania
in Philadelphia. While this was fulfilling, I was always concerned about disseminating the knowledge among the general public. To date, I have been actively
keeping Polish-Americans apprised of my recent findings on the contribution
of Polish inventors and engineers in America by publishing in newspapers and
magazines and by giving talks on Polish radio and on TV stations in the U.S.
INDEKS OSÓB
Abbott, W.L. 177
Abeles, Joseph 121, 122, 124
Adler, Cyrus 264
Affrunti, Andy 185
Aiken, Joseph E. 174, 279
Alburn, Wilfred H. 82, 251
Allen, James 54
Alstadt, Don 275
Anderson, John M. 175
Anderson, Mary 253
Andrew, Gustav M. (zob. Mokrzycki,
Gustaw)
Andrzejkowicz, Juliusz (Andreykovicz,
Julius) 102, 281, 299
Appelbaum, Stanley 47
Arnhym, Albert A. 67, 69
Ator, Joseph 177, 178
Augustyniak, Ashley 9, 11
Ayres, Robert 15
Baar, James 278
Babiński, Grzegorz 243, 254
Badaczewski, Dennis 75
Bader, Jerzy (Bahder, George) 10, 12,
170, 187–190, 278
Bahder, Paul 10, 12
Balcerowicz, Juliusz 90
Baranowski, Józef Jan 28
Barbour 128
Bardeen, John 182, 304
Barniak, Feliks 89
Barron, Harry 115
Barry, Girald 291
Barton, William H. 233
Bartoszewicz, Lucjan (Barton, Lucian)
10, 12, 170, 186, 265, 277, 299–300
Baruch, Bernard 113–114
Bashford, Dean 210
Bąk, Alojzy (Bak, Aloysius) 190,
300
Beach, Alfred Ely 199
Beadenkopf, George 162
Bednarz, Jakub 221
Bekker, Mieczysław 23, 96
Bellamy, Matthew J. 116
Bender, Arnold E. 128
Bender, David A. 128
Benedict, Elias C. 153, 162
Beniowski, Bartłomiej 27, 243, 245
Berens, Stanisław 238, 300
Berg, Rudy D. 172–174, 177, 179
Bernard, William 24
Bertini, Glen 189
Betz, Paul R. 267
Biber, Józef 220
Bidwell, George C. 106–107
Bigos, Andrzej 219
Bird, Sharon R. 272
Birdseye, Clarence 129–130
Bizon, Jan 219
Black, John 143
Blaszczyk, Regina Lee 9, 11
Blaszko, Piotr 212
Blish, Russell A. 225
Blittkowski, Gustave (Blitkowski,
Gustaw) 244
Błahij, Kazimierz 45
Bocheński, Aleksander 132, 135
Bodke, Fred 56, 302
Bogucki, Frank 98
Bok, Edward W. 296
Bolek, Francis 20, 252
Bond, Marion 185
Boosh, Jan 89
Borland, Leonard 205
Boski, Jan 258
338
Bostroem, Teodor 135
Boyle, Ralph C. 86
Bradley, Megha 31
Brady, Anthony 160
Brandt, Siegmund 266
Brashear, Ron 9, 11
Brattain, Walter 182, 304
Braun, Wernher von 70
Brecher, Edward M. 265
Brecher, Ruth 265
Brochocki, Stefan 56, 302
Brockmann, Maxwell C. 106
Brongel, Walter 221
Brown, Alford E. 257
Brown, Francis J. 21
Brown, Kenneth 13, 168, 191, 224,
272–273, 296
Browning, Eve 273
Brzyski, Karol 217
Bud, Robert 109
Budd, Ralph 274
Budrewicz, Olgierd 132
Bunda, Jan 72
Bussgang, Julian 10, 12, 190,
300
Byrd Averett, T. 246
Bystydzienski, Jill M. 272
Canel, Annie 272
Carmitz, Alvin 205
Carnes, Mark C. 267
Carter, Byron 197
Castellano, Joseph A. 186
Ceruzzi, Paul 74
Chain, Ernst B. 108
Chaitin, Peter 273
Chamberlain, Joseph M. 237
Charyn, Jerome 178
Chmielarski, Walter 218
Chmielewski, Edmund 222
Chrul, Teofil 27
Chrzanowski, Stanisław 47
Chyliński 267
Chyliński, Adam 292
Ciskowski, Ryszard 9, 11
Cisoń, Jan 56
Indeks osób
Clark, Henry A. 84
Clément, Adolf 81, 306
Cole, David J. 273
Collins, Frederick L. 159
Collins, Paul 273
Comyns, Alan E. 125
Coolidge, William 181
Copaux, Hipolit 125
Corn, Joseph J. 59
Cortelyou, George 211
Cotter, John L. 45
Cowen, Robert 235
Crafton, Donald 174, 271
Cyganiewicz, Stanisław (Zbyszko,
Władek) 227–228
Czemerzin, Aveniro 210
Czempiński, Klemens 289
Dahl, Per F. 266
Daitch, Vicki 266
Daland, Elliot 58, 307
D’Alfonce, Joseph E. 100
Davenport, Eugene 177
Davis, Charles T. 101
Day, Elen 10, 12
Deerr, Noel 143
Dick, Ron 58, 62
Dickens, Charles 144
Dilworth, Donald C. 273
Dłużniewski, Józef 221
Dobrowski, August 244
Dobrzyński, Stanley 90
Douglas, Donald 69
Douglas, Dorothy W. 107
Douglas, Martin 131
Drohojowski, Jan 34
Druffel, Larry 172
Drury, Charles 107
Drzewiecki, Stefan 22
Drzewieniecki, W. 283
Dubal, David 252
Dunk, Charles 102
Dunk, Horace 102
Dyson, James 273
Dziedzic, Andrzej 26, 35, 262–263,
284–285
Indeks osób
Eastman, George 178
Edison, Thomas 217, 238, 250, 288
Edwards, Richard 145
Einstein, Albert 263
Eisner, Joseph 27
Elder, Albert L. 106
Ellis, Carleton 158
Emme, Eugene M. 275
Ettre, Leslie 109–110
Ewing, Ann 232
Factor, Max 270
Fairchild, Henry 259
Fairservice, Don 271
Farman, Henry 289
Farnsworth, Philo 173
Federkiewicz, Jan 219
Fehring, Thomas H. 227
Ferguson, Henry A. 86
Fijałkiewicz, Jan 290
Fila, Walenty 98, 99
Filiewicz, Harry 201
Finlay, Mark 119–120
Flatow, Ira 273
Flavell, George 206
Flisek, Jan 99
Florman, Irving 31
Ford, Henry 59, 75–76, 82, 298
Forest, Lee de 178–179, 279
Forgiel, Jakub 97
Fouché, Rayvon 272
Frančić, Mirosław 243, 254
Frederick, Edward R. 126
Fritch, Ellen 10, 12
Fryszczyn, Bogdan 10, 12, 187–188
Fuller, Buckminster 59
Fulton, Robert 59
Funk, Kazimierz 24
Gadecki, Frank 219
Gaeth, Paul 80
Gajda, Benjamin B. 109
Gajos, Małgorzata 26
Galeski, Kazimierz 201
Gałat, Henryk 254
Gantz, Carroll M. 273
339
Garlicki, Andrzej 252
Garner, Lloyd P. 180
Gazda, Antoine 247–248
Geduld, Harry 171
Genge, Feliks 284
Genth 102
Gieda, Józef 222
Gill, Howard 55
Gillard 152–153
Gille, Bertrand 297
Gillette, Guy M. 112–114
Gilliland, Edwin R. 113
Glass, Andrzej 53, 57, 62, 65
Glickman, Mannes 31
Gliksmon, Solomon 28
Glomicki, Antoni 243
Głomb, Józef 197
Głowacki, Paweł 284
Golaski, Walter 193–194, 251, 283,
300–301
Goldmacher, Joel 186
Gonsior, Józef 219–220
Goran, Morris H. 266
Gordon, David 192
Gordon, Roderick D. 271
Gorzechowski, N. 48
Grabiński, Filip 148–151
Graham-Cumming, John 266
Green, Joey 273
Griffith, David 178
Gromada, Tadeusz 38
Grossruck, Steve 56
Grzeloński, Bogdan 152–153, 267
Gzowski, Kazimierz 20
Haber, Louis 272
Haiman, Mieczysław 20–21, 25, 36–37,
41, 45, 100, 251, 254–256, 264, 276
Halecki, Aleksander 293
Hammer, Alexander R. 122
Hansen, David 213, 215, 216
Harrington, Jean C. 45
Harrison, John 158
Harrison, Linden T. 265
Hart, James D. 270
Haseltine, Nate 125
340
Indeks osób
Hatheway, Allen W. 160
Hausner, Ernst A. 116, 117, 119
Hawes, Russel L. 100
Hayden, Charles 235
Haynes, Williams 102, 116, 117, 119
Hecker, Carl 259
Heilmeier, George 186, 278
Henderson, George 19–20
Herbermann, Charles G. 264
Herbig, Paul A. 298
Herman, Richard T. 260
Hess, Fjeril 269
Hilchey, Tim 169
Hippel, Eric von 103
Hirsch, Seth 181
Hoddeson, Lillian 182, 184, 266
Hoene-Wroński, Józef 22
Hoffman, Frederick W. 244
Hoffman, Michael L. 108
Hofmann, Józef 31, 76–78, 228, 251–253,
295–296
Hoinke, Thaddeus 21
Holland, John P. 213–214
Holloway, Simon 133
Holmes, Keith H. 272
Holper, Paul 273
Horrigan, Brian 59
Howard, William E. 278
Howells, John 298
Hudson, J. Paul 45
Hueschen, G.W. 127
Hulewicz, Jan 153, 162, 249, 250,
281
Hull, Callie 109, 121
Hummel, Carolyn F. 236–237
Humnicki, Ludwik 48
Humphreys, Alexander C. 157, 158,
159, 160
Hunt, Edmund 143
Hutchinson, Edward P. 29
Hwang, Huey-Liang 277
Ingarden, Roman S. 269
Inwald, Zygmunt 136
Irwin, G.N. 128
Iwański, Mieczysław 47
Jabłoński, Bolesław 89
Jacewicz, Jacewicz 48
Jaffe, Bernard 268
Jagielski, Zygmunt (Jagiel, Zigmund)
97, 199–200, 301
Jakubowski, Janusz L. 187
Janicki, Marcin 132
Janiszewski, Marian 76
Januszewski, Stanisław 14, 53, 54, 247
Jarzyna, Frank 86
Jasienkiewicz 292
Jaskowski, Michael 125, 126, 211–212,
301
Jeffcott, Harry A. 257
Jendral, Jakub 293
Jensen, Trygve 173
Jerzmanowski, Erazm 152–163, 241,
149–251, 281–282, 288, 301–302
Jeszke, Jaromir 241–242
Jędrzykowski, Edmund 78–79, 80, 85,
86, 302
Johnson, John M. 66
Johnson, Tom 64
Jolson, Al 179
Jovich, Dan 10, 12
Juszczak, Jan 98
Kabzińska, Krystyna 119
Kaczmarek, Maksymilian 53, 288
Kaempffert, Waldemar 103
Kajencki, Francis C. 45
Kałussowski, Henryk 46
Kaperzeński, Stanisław 220
Kaplitt, Martin J. 195
Karczewski, Ksawery (Karcheski,
Xavier) 25, 100–101, 243, 245
Kardaś, Tomasz 268
Kasprzyk, Witold (Kasper, Witold) 53,
56, 302
Kates, James M. 190
Katz, Carlos 187, 189, 278
Kawecki, Henry C. 44, 100, 120–125,
280, 303
Kawiński, Piotr 201
Kawski, Józef 289
Kell, K.D. 180
Indeks osób
Kelsey, Ian B. 149
Kerper, Robert E. 121
Kholos, Len 275
Kiełbasa, Antoni 51–52
Kiełbasiński, Stanisław 111
Kietlicz-Wojnacki, Wacław 22, 272, 273
Kimes, Beverly R. 84
King, Robert 146, 303
Kingery, Alan 172–174, 177, 179
Kinley, David 177
Kintopf, Lucjan 47
Kirchner, Werner 69–71, 201, 277–278
Kisza, Ryszard 93
Kleszczyński, Józef 281
Klooster, John W. 15
Konarska-Pabiniak, Barbara 248
Konderla, Joseph 223, 302
Konopiński, Emil 201
Kopczynski, John F. 33, 90–93, 146–147,
202, 223, 280–281, 283, 303
Korban, Roman 228
Korkosz, Frank 10, 12, 44, 228–238
Korkosz, John 228, 234–235, 236
Korkosz, Stanley 228, 231
Korkosz, Tanya 10, 12
Korn, Tadeusz 48
Korzybski, Tadeusz 107
Kosiński, Władysław 46, 238
Kosloski, Frank J. 58
Kościuszko, Tadeusz 45, 241, 247
Kot, Małgorzata 9, 11
Kotarski, Kotarski 89
Kott, Jan 271
Kowalczyk, Edmund 243–246
Kowalski, Franciszek 98
Kozak, Jan 89–90
Kozłowski, M. 127
Krajewski, Tomasz 142–145, 288, 304
Kranzberg, Melvin 13
Krąpiec, Mieczysław 243, 244
Kropacz, Jan 147–148
Kruszka, Wacław 20, 45, 167, 208
Krygowski, Wincenty 284, 285
Kubala, Krzysztof 70, 278
Kubeczko, Andrzej 217, 222
Kubiak, Hieronim 23, 255, 283
341
Kubitzki, Alfons 36
Kuliński, Jan 243, 246
Kuniczak, Wiesław S. 267
Kunz, Jakob 174–175, 180
Kurczab, Szczepan 220–221
Kuryłowicz, Włodzimierz 107
Kusielewicz, Eugene 37, 247, 269
Kuśniercz, Antoni 218
Kuzdział, Szczepan 76
Kwaśniewski, Krzysztof 252
Kwiatkowski, Edward 221–222
Kwolek, Stephanie 274
Labuda, Gerard 23–24
Lachowicz, Teofil 45
Lacy, William 120
Laible, Roy C. 211
Langmuir, Irving 134
Latourette, W. 123
Laughlin, Henry H. 260–263
Lawrence, John 110
Lawrowski, Stephen 242
Lebermuth, J. 145
Leffingwell, Randy 86
Lennard 206
LePage, Wynn 57, 61
Lewis, John R. 178–179
Lewkowicz, Antoni 97
Lewkowicz, Władysław (Lewkowicz,
Ladis) 53–55, 77–79
Lienhard, John 15, 17
Lilienfeld, Juliusz 170, 181–184, 265–267,
304–305
Lincoln, Abraham 175
Lizurej, Marzena 10, 12
Lloyd, Danuta S. 268
Loewenherz, Emanuel 27
Loewy, Raymond 69
Loferski, Joseph 10, 12, 44, 152, 169–170,
277, 283, 305
Loferski, Sylvia 10, 12
López-Claros, Augusto 35, 260
Lorenc, Gabriel 278
Lorys, Jan 9, 11
Lowe, Thaddeus Sobieski 246–247
Lubin, Isador 120
342
Indeks osób
Ławrowski, Andrzej 24, 243, 246, 247
Łazowski, Jan 217
Łąkowski, Rafał 264
Łotysz, Sławomir 52, 62, 63, 172, 198,
209, 276
Łozowska, Anna 10, 12
Macdonald, Anne L. 272
MacDougall, Donald J. 157
Machowicz, Paweł 200
Mackiewicz, Seidel de 243–244
Maddaford, Margaret G. 128
Magnuski, Henryk 170, 184–186
Maiman, Theodore 224
Makowiecki, Władysław 216
Makowski, Krzysztof 268
Malcolmson, Alexander 82
Malinowski, Ernest 22
Mallon, H. Neil 110
Małłek 290
Marché, Jordan D. 233, 234
Marcinek, Roman 252
Marcinkowski, Józef 76
Marconi, Guglielmo 288, 311
Markel, J.M. 258
Mars, Eugeniusz 292
Maski, Joseph 28
Mathey 137
Matkowski, Krzysztof 267
Matranga, Victoria K. 273
Matzka, Wincenty 43, 100, 126–129
Mauk, James F. 122
Maxfield, Clive 266
McCullough, John B. 171
McFarland, Ross A. 67
McGowen, Stanley S. 59, 61, 63
McGroarty, John 127, 128
McHugh, Roy 130, 282
McIntyre, Francis 108
McKinley, William 211
Meffard 213
Melanowski, Leo 33, 34, 74, 80–85, 90,
251, 276, 306
Melko, Penny 10, 12
Meyers, Donald N. 58
Micgiel, John 9, 11
Michalovsky, Kapiton 98
Michelson Livingston, Dorothy 267–269
Michelson, Albert 267–269
Midowicz, Kazimierz 152, 166–168
Mielcarek, Władysław 53–54, 306
Mierzwiński, Stanisław 99
Miles, Nelson 215
Mills, John 83
Misterka, Halina 9, 11
Modrzejewski, Rudolf (Modjeski, Ralph)
34, 197, 241, 274
Mokrzycki, Gustaw (Andrew, G.M.) 53,
66, 201, 306
Montgomery, Bernard 105
Morgan, Jake 130
Mornement, Adam 133
Morris, Charles 160
Morris, Lloyd 185
Morris, Peter J. 115, 116
Mościcki, Ignacy 111
Moyer, Ruthann 252
Mroczkowski, Zygmunt 290–291
Munsell, Joel 101
Narasimhan, Mandayam C. 169
Nasterski, J. 257
Newdana, Marcin 93
Nir, Roman 31
Noble, Daniel E. 185
Nowak, Monika 9, 11
Nowak, Stanisław 75
Nowiński, Czesław 66
O’Donnell, Jack 77, 228, 296
Oganowski, Kazimierz 136
Olasiji, Thompson 19–20
Oldenziel, Ruth 272
Olechna, Piotr 77
Olszak, Marcin 219
Olszewski, Adam 281
Orłowski, Bolesław 9, 11, 14, 17, 23,
35, 45, 96, 119, 250
Orton, John W. 266
Osada, Stanisław 281
Ostasiewicz, Katarzyna 267
Ostrowski, Stanisław 291–292
Otrębski, Marian 47
Indeks osób
Paczkowski, Andrzej 287
Paderewski, Ignacy 282
Paine, Ellery 173, 175, 178, 180
Panati, Charles 227, 273
Pastusiak, Longin 35
Patrick, Charles 193
Patterson, Dan 58, 62
Paul, John 129–130
Pawłowicz, Bohdan 283
Payne, Darwin 110
Pearce, J. Kenneth 151
Pedersen, T. 273
Pena, Carolyn T. de la 49
Petroski, Henry 274
Piasecki, Frank 10, 12, 53, 57–61, 63–65,
93–94, 201, 276, 277, 307
Piasecki, Fred 10, 12, 62, 64
Piast, Rafał 267
Pielock, Steve 237
Pietrowski, Albert 257
Pilato, Denise E. 272
Pilch, Andrzej 283
Piłatowicz, Józef 132, 133, 250, 275
Piłsudski, Józef 283
Pines, Herman 269, 270, 271
Piosecki, Michał 98
Piszek, Edward 129–131, 282
Piszek, Olga 130
Pitt, Harry W. 146
Płoszajski, Jerzy 53, 66, 132
Podbielniak, Walter 10, 12, 23, 44, 100,
103–110, 193, 280, 308
Podbielniak, Władysława (Podbielniak,
Władzia) 109
Podsiadło, Paweł 295
Pogonowski, Iwo 164–165, 166, 308
Pointer, Robert 151
Politowski, Paweł 284
Polley, Jane 273
Poplawski, Gerald P. 227
Popławski, Stefan 224–227, 273, 297
Porański, Walter4 30, 31, 43, 76, 280
Porter, Frank 132
Porter, Jane 247
Procter, William 102
Pronasko, Stefan 94–96
343
Pruszko, Aleksander 49
Przybysz, Feliks 212
Przyłubska, Rozalia 267, 269
Pułaski, Kazimierz 241
Pupin, Michael 296
Queisser, Hans J. 265
Radaszewski, Franciszek 291
Radycki, Robert 279
Rae, John B. 80
Ramocki, Antoni 221
Rand, Myron J. 109
Rappaport, Paul 169
Raymond, Joseph H. 152–153, 155, 158
Reagan, Ronald 276, 283
Rembecki, Franciszek 217
Renkiewicz, Frank 19, 20, 263
Riordan, Michael 182
Robaczyński, Władysław 43, 145–146,
202, 280–282, 309
Roberts, William L. 137, 140
Robertson 137
Rockefeller, William 159, 251
Roehr, Wanda 281
Roehr, Zbysław 192, 195–196, 280–281
Roentgen, Wilhelm 181
Roessler, Barton 169
Rohn, Wilhelm 137
Romański, Janusz 9, 11
Roosevelt, Franklin 113, 120, 223, 282
Roosevelt, Theodore 211
Rosenthal, Moses 258
Rossi, Auguste J. 155
Rosten, Mieczysław 118
Rostocki, Aleksander 81
Rostowski, Władysław 89
Rouček, Joseph S. 21
Ruszczyński, Janusz 47–48
Rzewuski, Henryk 283
Sanderson, Richard 10, 12, 230, 231
Sarkar, Tapan K. 271
Sarnecki, Stanisław 204–206, 208
Sawyer, Philip N. 195
Schaller, Frank H. 272
344
Indeks osób
Schiavo, Giovanni E. 272
Schillinger, E.H. 172–174, 177, 179
Schneider, Christian 219
Schot, Johan 10, 12
Schroeder, Fred 273
Schultz, Edward L. 286–287
Schwartz, Evan I. 173
Seabrook, William 281
Sele, T. 69
Semmeck, Fred 206
Sendzimir, Arri 139
Sendzimir, Jane 309
Sendzimir, Michael 142, 309
Sendzimir, Tadeusz (Sendzimir,
Thaddeus) 22, 132–142, 201, 202,
241, 275, 283, 309
Sendzimir, Vanda 132, 134–139, 277
Sędzimir, Józef (Sendzimir, Joseph de)
33, 152, 166–167, 198–199, 310
Shelton, Frederick 156, 160
Sherman, Joseph 123–124
Shockley, William 182, 266, 304
Shurkin, Joel N. 266
Sienkiewicz, Henryk 282
Sikorsky, Igor 58, 61
Silbermann, Henryk 48
Silberstein, Louis 178
Silver, David 188
Singer, Isidore 264
Skłodowska-Curie, Maria 267
Skubała-Tokarska, Zofia 22
Skurzynski, Edward 10, 12, 23, 44, 69,
70, 71–72, 201, 310
Slowik, Joseph 10, 12, 73, 74, 310
Slowik, Liz 31
Slowik, Tad 10, 12, 73
Smentek, Lidia 268
Smith, Andrew F. 273
Smith, Donald W. 229, 232
Smith, John W. 61
Smith, Michael E. 204
Smith, Robert L. 260
Smolikowski, Paweł 206
Smoliński, Józef 46, 246
Smulski, Jan F. 209
Sobel, Andrew 296
Sobel, Nathan 296
Sokol, Stanley S. 252
Sokołowski, Stanisław 97
Sokołowski, Wasilij 234
Solborg, Bob 136
Solman, Antoni 220
Sorel, Stanislas 134
Sosnowski, Marek 187
Sosnowski, Michał 285
Spenser, Jay P. 57
Spetz, Andrew 207–208
Spitz, Armand 232, 234
Sprattling, Willis 70–71
Spryszyński, Stefan 285
Spyra, Adam 111
Sroka, Stanisław 132
Stańczyk, Jan 108
Starostecki, Zdzisław 69, 201
Stasiewicz-Jasiukowa, Irena 23
Stearns, Frank 80
Stenzel, George 151
Stern, Edward 153–155, 163
Stevens, William K. 187
Stępniewski, Wiesław 53
Stiegler, Bernard 298
Stokley, James 232–234
Stone, I.F. 117
Stopa, Edward 10, 12, 195
Stopa, Peter 10, 12, 44, 195, 311
Storozynski, Alex 45
Stryker, Perrin 195
Strzyczkowski, Julian 89
Suchodolski, Bogdan 22
Suggitt, Mark 273
Sulimirski, Tadeusz 23–24
Sullivan, Otha R. 272
Supnik, Ross H. 211
Surmacka Szczęśniak, Alina 117, 276
Surożewski, Antoni 221
Swartz, Walter 58
Symbol, Paweł 99
Symonolewicz Symmons, Konstanty
34–35
Szczepanik, Jan 209, 238, 315
Szczerbicki, Tomasz 292
Szczęsny, Frank 222
Indeks osób
Szetela, David 10, 12
Szetela, Eugene 10, 12, 44, 53, 56–57,
277, 311
Szmyt, Franciszek 212
Szpur, Roman 152, 168, 184, 190–194,
223–224, 239, 273, 274
Szredanowicz, Józef 257
Szudarek, Robert G. 83–84
Szukiewicz, Wacław 43, 100, 110–117,
118, 119–120, 312
Szumkowski, Leonard 93
Szymański, K. 288
Śliwiński, Albin 220
Śliwiński, Michał 201
Święcicka-Ziemianek, Maria 268
Talpa, Jan 221
Taras, Piotr 243, 244
Targowski, Andrzej 9, 11
Tavel, Emilie 238
Tesla, Nikola 36, 288
Tessie du Motay, Cyprien 152–156,
159–160, 163
Thomson, James 143
Thornschein, Izydor 258
Tobias, Frank 86
Tołłoczko, Stanisław 136
Torok, Simon 273
Torrey, Volta 236
Tracy, Joe 83
Trzeciak, Herman 93
Trzeciakowski, Lech 252
Tullock, Alonzo 197
Tumaniszwili, Jerzy 196
Turley, Thomas J. 19, 21, 264, 267
Turowski, Jan 243, 244, 268
Tuttle, William M. 114
Tworski, Marcin 97
Tykocińska, Helena 175
Tykociński-Tykociner, Józef 170, 171–172,
174, 177–178, 179–180, 279, 312
Tyler, Lyon G. 45
Uhlig, Robert 273
Ulam, Stanisław 201
345
Urbański, Stanisław J. 201
Valeriano, Philip 121, 122
Venzie, Harold 58, 307
Verity, George 277
Verne, Juliusz 248
Vesilind, P. Aaarne 45
Vincent, Gary 189
Vogel, Bill 185
Voisard, Aimee 10, 12
Wachtl, Karol 20
Wager, Richard 82
Wajdowicz, Roman 49, 171–172, 175,
179, 253–254
Walbridge, Thomas A. 151
Waldo, Artur 45
Waldron, George R. 61
Wallace, Andy 129
Wandycz, Damian 24, 38, 281
Wańkowicz, Melchior 117
Ward, Shirley 167
Warne, Frank 259
Washburn, Charles G. 100
Watkins, Nina 194
Wawrzyniak, Walenty 200
Webb, Pauline 273
Weber, Henryk 43, 258–259
Wendehorst, Stephan 267
Wesołowski, Jan 48
White, J.M. 177
White, L.B. 58
White, Rollin 82
Wierzbiański, Bolesław 283
Wierzbicki, Feliks 46
Wierzbicki, James E. 179
Wierzewski, Wojciech A. 251
Wierzyński, Kazimierz 275
Wijk, Lex van 15
Wilson, A.M. 286
Wilson, Channing W. 158
Wilson, Donald 272
Winton, Alexander 80–82, 251, 306
Wionczek 257
Wiśniewski, Stanisław 93, 99
Wojciechowski, Wiktor 247
Wojcik, Teresa G. 9, 11
346
Indeks osób
Wojtkowski, Kazimierz 48
Wolniewicz, Janusz 56
Woodcroft, Bennet 245
Woodka, Roman 76
Worden, Edward C. 101
Wozniak, Steve 273, 296
Wright, Orvill 289
Wright, Parvin 167, 168
Wright, Wilbur 289
Wróbel, Janusz 23, 255
Wszelaki, Jan 37–38
Wurts, Richard 47
Wyman, Carolyn 130, 131
Wyrobisz, Andrzej 45
Wytrwal, Joseph 19, 20–21, 243, 247, 264
Zbyszko, Wladek (zob. Cyganiewicz,
Stanisław)
Zeitung 206
Zeleszkiewicz, Roman 98
Zeppelin, Ferdinand von 81, 288
Zieliński, Andrzej 252
Zieliński, Stanisław 264
Ziffer, Bernard 38
Zlatkis, Albert 109–110
Zwicki, Kacper 243, 245
Zwierzchowski, Stanisław 22, 288
Zworykin, Władimir 173
Zygman, Józef 78
Young, Jeff C. 272
Żaba, Józef 166, 313
Żaliński, Edmund L. 212–216, 263–264,
288, 314
Żegleń, Kazimierz 23, 33, 86–89, 202–212,
238, 273, 280, 292, 296, 314
Żelazowski 257
Żeromski, Stefan 275
Żukowski, Jan 219
Zachmann, Karin 272
Zand Stankiewicz, Helena 275, 311
Zand, Stefan 53, 67–69, 201, 275–276, 313
Zanoni, Lewis 186
Zaradzki, Jan 90
Zastocki, Janusz 9, 11
Zasztowt, Leszek 10, 12
Ździebłowski, Antoni 289–290
POLSKA AKADEMIA NAUK
INSTYTUTU HISTORII NAUKI
IM. LUDWIKA I ALEKSANDRA BIRKENMAJERÓW
WYNALAZCZOŚĆ POLSKA
W STANACH ZJEDNOCZONYCH
Dorobek wynalazczy Polaków działających za granicą, w tym także
w Stanach Zjednoczonych, jest stosunkowo słabo przebadany. Niniejsza
praca, bazując w głównej mierze na źródłach podstawowych, wypełnia
tę lukę. Książka przedstawia dorobek wynalazczy Polaków działających
w USA w XIX i XX wieku. Nie jest to jednak katalog poszczególnych osiągnięć, lecz dogłębna analiza aktywności wynalazczej Polaków w Ameryce na szerokim tle zjawisk społecznych, ekonomicznych i politycznych
zachodzących w tym kraju i na świecie w omawianym okresie. Autor dokonuje próby oceny tych osiągnięć w odniesieniu do ówczesnego poziomu
wiedzy oraz stara się oszacować ich wpływ na dalszy rozwój techniki.
Analizuje również stopień percepcji polskich osiągnięć wynalazczych
w społeczeństwie amerykańskim, czym uzupełnia obraz aktywności Polonii i jej wkładu w rozwój tamtejszej cywilizacji, przechodząc następnie
do ogólniejszych rozważań nad naturą zjawiska wynalazczości, a także
społeczną rolą twórców techniki.
Sławomir Łotysz
Dr Sławomir Łotysz – historyk techniki, absolwent Politechniki Poznańskiej,
tytuł doktorski uzyskał w Instytucie Historii Nauki PAN w Warszawie w 2005 r.
Był stypendystą Fundacji Kościuszkowskiej i Chemical Heritage Foundation.
Uczestniczył w międzynarodowych programach badawczych Making Europe
i ESF-DRUGS (Standard Drugs and Drug
Standards).
Zajmuje się badaniem dziejów wynalazczości, historią przemysłu i transportu,
a także zagadnieniami konserwacji i rewitalizacji dziedzictwa kultury technicznej. Jest członkiem ICOHTEC (International Committee for the History of Technology), od 2008 r. zasiada
w jego Komitecie Wykonawczym, a w wyborach w 2013 r. został nominowany na stanowisko Sekretarza Generalnego.
Należy do Światowej Rady Badań nad Polonią, Polskiego Towarzystwa Historii Techniki oraz jest członkiem zagranicznym Polonia Technica. Jest członkiem-założycielem Stowarzyszenia Stypendystów Fundacji
Kościuszkowskiej. Działa również w STEP (Science and Technology in
the European Periphery) i Tensions of Europe. Wyniki badań nad dorobkiem technicznym Polaków za granicą publikował na łamach czasopism
naukowych („Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, „Analecta: Studia
i Materiały z Dziejów Nauki”, „Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny”,
„Studia Polonijne”, „Przegląd Historyczny”), specjalistycznych i branżowych („Projektowanie i Konstrukcje Inżynierskie”, „Przemysł Chemiczny”, „Przegląd Budowlany”, „Czasopismo Techniczne”), a także na
łamach prasy polonijnej („Nowy Dziennik”, „Polish News”, „Magazyn
Polonia”, „Gwiazda Polarna”).
Sławomir Łotysz
WYNALAZCZOŚĆ
POLSKA
W STANACH
ZJEDNOCZONYCH