Struktura sektora bankowego w wybranych krajach Bałkanów

Transkrypt

Bezpieczny Bank
3(64)/2016
Katarzyna Kubiszewska*
STRUKTURA SEKTORA BANKOWEGO
W WYBRANYCH KRAJACH
BAKANÓW ZACHODNICH
WST}P
W sektorze bankowym zjawisko konkurencji pojawiïo siÚ póěniej niĝ w tradycyjnych sektorach przemysïowych, lecz w warunkach wspóïczesnych rozwija siÚ
bardzo dynamicznie i przybiera czÚsto agresywne formy. Zróĝnicowane strategie
konkurencyjne banków sÈ wyrazem zdywersyfikowanego podejĂcia zarzÈdzajÈcych
do wyzwañ rynkowych. Zarówno w teorii, jak i praktyce usïug bankowych mówi siÚ
juĝ otwarcie o koniecznoĂci konkurowania w coraz bardziej zïoĝonym otoczeniu,
abwspóïczesny sposób podejĂcia do tego problemu jest rezultatem zmieniajÈcych siÚ
koncepcji i teorii na temat konkurencji jako takiej1.
Celem artykuïu jest zaprezentowanie ewolucji struktury rynków bankowych
wbwybranych krajach Europy Baïkañskiej, przechodzÈcych transformacjÚ systemowÈ. Autorka próbuje odpowiedzieÊ na pytanie, czy kraje wywodzÈce siÚ z jednego
pañstwa rozwijajÈ rynek bankowy, pod wzglÚdem jego struktury, w analogiczny
sposób.
*
1
Doktor Katarzyna Kubiszewska pracuje w Katedrze Analizy Ekonomicznej i Finansów Wydziaïu ZarzÈdzania i Ekonomii na Politechnice Gdañskiej.
J.K. Solarz, W poszukiwaniu modelu systemu bankowego dla Polski, Warszawa 1994.
85
Bezpieczny Bank
3(64)/2016
1. TEORIA KONKURENCJI W BANKOWO¥CI
PojÚcie konkurencji miÚdzy bankami jest w literaturze róĝnie definiowane.
J.K.b Solarz podkreĂla, ĝe typowy rynek usïug bankowych ma strukturÚ zbliĝonÈ
do rynku o strukturze oligopolu, a do podstawowych cech rynku o strukturze oligopolu zalicza2:
Y istnienie stosunkowo niewielkiej liczby sprzedawców,
Y duĝy udziaï poszczególnych podmiotów w ogólnej wielkoĂci podaĝy,
Y ograniczony barierami wejĂcia dostÚp do nowych sprzedawców,
Y moĝliwoĂÊ zawierania przez sprzedawców porozumieñ,
Y dziaïanie na rynku podmiotów o stosunkowo duĝej sile ekonomicznej,
Y wyróĝnikiem konkurencji tego typu jest presja na wprowadzanie innowacji.
Do lat 70. XXbw. w krajach rozwiniÚtych podtrzymywano typowo oligopolistyczny charakter rynku bankowego (nieformalny kartel). Celem takiego podejĂcia byïo
zapewnienie stabilnoĂci na rynkach bankowych. W teorii bankowoĂci podkreĂlano
wówczas niejednokrotnie, ĝe sektor bankowy jest specyficzny i ĝe konkurencja moĝe
prowadziÊ do zmniejszenia zysków, zmniejszenia kapitaïów wïasnych i,bwbkonsekwencji, zagrozi bezpieczeñstwu caïego systemu, poprzez wzrost ryzyka, pokusÚ
naduĝyÊ i moĝliwoĂÊ wystÈpienia kryzysu. Charakterystyczne dla struktury oligopolu w bankowoĂci jest funkcjonowanie grup duĝych banków, posiadajÈcych duĝy
udziaï w ogólnej wielkoĂci podaĝy, siïÚ ekonomicznÈ oraz podstawowe znaczenie
dla sektora. Obok nich licznie dziaïajÈ maïe banki, odgrywajÈce rolÚ uzupeïniajÈcÈ.
WĂród oligopoli podejmujÈcych zmowÚ niedoskonaïÈ moĝna wyróĝniÊ dwa
rodzaje: tradycyjny oraz technologiczny, zwany teĝ innowacyjnym. Do oligopolu
tradycyjnego zalicza siÚ model typu Cournota3. Przykïadami tego rodzaju rynku
oligopolistycznego w bankowoĂci mogÈ byÊ niewielkie banki, które dziaïajÈ na okreĂlonym rynku lokalnym, np. banki spóïdzielcze.
Druga wymieniona koncepcja to oligopol technologiczny, zwany innowacyjnym4.
Na rynku bankowym przejawia siÚ to istnieniem banków, które tworzÈ coraz nowoczeĂniejsze produkty i oferujÈ je klientom, wygrywajÈc na pewien czas walkÚ zbkon-
2
3
4
86
J.K. Solarz, W poszukiwaniu modelu..., op. cit.
Koncepcja ta dotyczy decyzji zwiÈzanych z poszukiwaniem optymalnej wielkoĂci produkcji
przez firmÚ przy zaïoĝeniu, ĝe decyzje firmy, w tym zakresie, nie wpïywajÈ na decyzje rywali
o wielkoĂci ich wïasnych dostaw rynkowych. Kaĝde przedsiÚbiorstwo, niezaleĝnie od drugiego,
poodejmuje decyzje o iloĂci produkcji w celu maksymalizacji zysku, a zysk producenta zaleĝy
od niekontrolowanej iloĂci produkcji drugiego producenta.
Zgodnie z tÈ koncepcjÈ na rynku dziaïajÈ przedsiÚbiorstwa skïonne do rywalizacji o wiÚkszy
udziaï w rynku, a w konsekwencji o wiÚkszy udziaï w zyskach branĝy przez podejmowanie
dziaïañ polegajÈcych na wdraĝaniu nowych rozwiÈzañ technologicznych, aby w ten sposób wyprzedziÊ rywali w walce o klienta.
Problemy i poglÈdy
kurencjÈ. Z uwagi na fakt, ĝe w bankowoĂci nie istniejÈ prawa autorskie, inne banki
mogÈ bez przeszkód kopiowaÊ usïugi i produkty, podÈĝajÈc krok za innowatorem.
Nastawienie, koncentrujÈce siÚ na specyfice sektora bankowego i jego stabilnoĂci, zaczÚïo siÚ jednak zmieniaÊ od koñca lat 70. Zjawiskiem, które w najwiÚkszym
stopniu wpïynÚïo na wzrost poziomu konkurencji na globalnym rynku bankowym,
byïa deregulacja rynków finansowych. WpïynÚïa ona negatywnie na poziom dochodów i zakres dominujÈcej pozycji banków. W konsekwencji przeprowadzonej
liberalizacji rynków bankowych w bankowoĂci pojawiïy siÚ nowe struktury rynkowe, jako skutek redukcji barier dostÚpu do tego rynku i wprowadzenia moĝliwoĂci
przeprowadzania transakcji fuzji i przejÚÊ pomiÚdzy instytucjami. Rynek bankowy
w wielu krajach jest monopolistyczny. Struktura jest skoncentrowana, ale w róĝnych formach niedoskonaïa.
Zmiany zachodzÈce w ostatnich dwóch dekadach odbiïy siÚ na bankowoĂci. NastÈpiïa ewolucja z typowo oligopolistycznego rynku, nastawionego na podziaï i bezpieczeñstwo, do rynku konkurencyjnego ukierunkowanego na ostrÈ walkÚ o klienta
i wzrost efektywnoĂci. W zakresie regulacyjnym wzrost konkurencji pociÈgnÈï za
sobÈ nacisk na wiÚkszÈ przejrzystoĂÊ rynku i samoregulacjÚ banków. Deregulacja
rynków finansowych spowodowaïa znaczny wzrost konkurencji, a w nastÚpstwie
wzrost efektywnoĂci banków, oraz przywróciïa znaczenie konkurencji jako dominujÈcej zasady równieĝ na rynku bankowym.
Równolegle do przemian zachodzÈcych w sektorach bankowych, w teorii bankowoĂci od wielu lat trwa dyskusja na temat ksztaïtu konkurencji na rynkach
bankowych oraz zakresu ingerencji przepisów prawnych w postaci róĝnego rodzaju
regulacji. EkonomiĂci reprezentujÈcy nurt swobodnej bankowoĂci, tzw. free banking, twierdzÈ, ĝe banki centralne i regulacje bankowe stanowiÈ jedno z najwaĝniejszych ěródeï problemów wpïywajÈcych negatywnie na dziaïalnoĂÊ sektorów
bankowych5. Ponadto zwolennicy tej koncepcji uwaĝajÈ, ĝe: „nadzór moĝe przynieĂÊ wiÚcej szkód niĝ korzyĂci, a przy podejmowaniu decyzji przez banki naleĝy
siÚ kierowaÊ jedynie wymaganiami rynku”6. Z drugiej jednak strony, zwolennicy
rozwoju nadzoru bankowego wskazujÈ na rolÚ, jakÈ odgrywa system bankowy we
wspóïczesnej gospodarce, jako istotny element stabilnoĂci gospodarczej. Utracili oni
entuzjazm dla zjawiska caïkowitej deregulacji, upatrujÈc wïaĂnie w niej przyczyny
wielu kryzysów finansowo-bankowych poïowy lat 90. Brak koordynacji pomiÚdzy
liberalizacjÈ a nadzorem jakoĂciowo-ostroĝnoĂciowym przyczyniï siÚ w znacznym
stopniu do wybuchu kryzysów w sektorach bankowych wielu krajów. Ich zdaniem,
w warunkach globalizacji oraz zacierania siÚ granic instytucjonalnych i funkcjonalnych, pozwolenie na wzrost presji konkurencyjnej moĝe zagraĝaÊ stabilnoĂci
5
6
Z. Daniluk, Bezpieczeñstwo systemu bankowego w UE i w Polsce, Warszawa 1997.
H. Gronkiewicz-Waltz, Bank centralny. Od gospodarki planowanej do rynkowej. Zagadnienia
administracyjne, Warszawa 1992.
87
Bezpieczny Bank
3(64)/2016
caïego systemu. PodkreĂlajÈ, ĝe nadmierna konkurencja moĝe staÊ siÚ rujnujÈca
dla rynku bankowego, wskutek wzrostu ryzyka, wystÚpowania pokusy naduĝycia
i zagroĝenia kryzysami7.
TeoriÚ konkurencji doskonaïej trudno jest odnieĂÊ do rynków bankowych ze
wzglÚdu na róĝnorodnoĂÊ produktów oraz segmentacjÚ rynku. W praktyce teoria
ta nie jest w peïni zgodna z realiami wspóïczesnych gospodarek krajów rozwiniÚtych. Miejsce jej przejmuje teoria konkurencji zdolnej do dziaïania (workable
competition, sformuïowana przez J.M.Clarka)8. Zgodnie z tÈ teoriÈ decydenci nie
poszukujÈ najlepszych rozwiÈzañ, ale rozwiÈzañ ich satysfakcjonujÈcych. Teoria ta
zakïada, ĝe miÚdzy aktywnymi i pasywnymi uczestnikami rynku wystÚpuje asymetria informacji. Oznacza to, ĝe nie liczba, ale jakoĂÊ banków decyduje o tym, czy
istniejÈ warunki do konkurowania. Konkurencja cenowa nie jest tak waĝna jak gïosi teoria konkurencji doskonaïej. Bardziej istotne jest zaufanie do danej instytucji
finansowej, do tego, czy bÚdzie ona w stanie wywiÈzaÊ siÚ ze swoich zobowiÈzañ.
Wielkie banki dzieli jakoĂÊ Ăwiadczonych usïug i wprowadzanych innowacji. Banki
te umacniajÈ swoje pozycje, wprowadzajÈc szeroki wachlarz usïug. Zasady wspóïdziaïania banków sÈ ĂciĂle okreĂlone, co powoduje, ĝe na rynku mamy do czynienia
z konkurencjÈ niedoskonaïÈ. Warunki dyktuje koalicja wielkich banków, a liczna
rzesza maïych banków musi siÚ do tych warunków dostosowaÊ9.
Niektórzy autorzy stosujÈ wobec rynków bankowych paradygmat potencjalnej
konkurencji10. Zakïada on, ĝe w bankowoĂci nie ma znacznych barier ograniczajÈcych wejĂcie na rynek. Wbkonsekwencji banki nie mogÈ realizowaÊ zbyt wysokich
zysków, bo to powodowaïoby tendencjÚ do wejĂcia na rynek nowych firm. Równieĝ globalizacja i integracja rynków finansowych, rozumiane jako tendencja do
przenoszenia konkurencji z rynku lokalnego nab rynek ponadnarodowy, zwiÚksza
znacznie presjÚ konkurencyjnÈ zarówno realnÈ, jak i potencjalnÈ11. Teoria potencjalnej konkurencji podkreĂla fakt, ĝe najwiÚksze znaczenie ma zaufanie klientów
do instytucji kredytowych. Na rynku finansowym pojawiajÈ siÚ konkurenci dla
banków w postaci firm ubezpieczeniowych, funduszy inwestycyjnych oraz banków
zagranicznych. Wszystkie te czynniki powodujÈ, ĝe konkurencjÚ na rynku finansowym moĝna okreĂliÊ jako niedoskonaïÈ i potencjalnÈ. Dlatego teĝ nie majÈ tutaj
zastosowania teorie wyjaĂniajÈce przebieg zjawisk na rynkach produktów konsumpcyjnych czy inwestycyjnych12.
7
8
9
10
11
12
88
K. StÚpieñ, Konsolidacja a efektywnoĂÊ banków w Polsce, Warszawa 2004.
J.K. Solarz, W poszukiwaniu modelu..., op. cit.
W.L. Jaworski, System bankowy – podstawowe problemy, [w:] Wspóïczesny bank, W.L. Jaworski
(red.), Warszawa 1998.
S. Heffernan, Modern Banking in Theory and Practice, J. Wiley, New York 1996.
I. Cabral, F. Dierick, J. Vesala, Banking Integration in the Euro Area, ECB Occasional Paper
Series 06, European Central Bank 2002.
K. StÚpieñ, Konsolidacja a efektywnoĂÊ..., op. cit.
Problemy i poglÈdy
Problemem zwiÈzanym z kwestiÈ konkurencji w sektorze bankowym jest poziom jego koncentracji. który jest przedmiotem badañ od dïugiego juĝ czasu. Istnieje wiele kierunków prowadzonych badañ. Pierwszy spór dotyczy wÈtpliwoĂci co do
stopnia koncentracji sektora bankowego: zwiÚkszyÊ czy zmniejszyÊ koncentracjÚ13.
Inne dyskusje dotyczÈ skutków koncentracji sektora bankowego, dla samego sektora, jak i caïej gospodarki.
Poziom koncentracji w sektorze bankowym wpïywa na róĝne problemy na rynku, lecz nie ma zgodnoĂci w odniesieniu do koñcowych efektów. Jednym z najczÚĂciej wymienionych aspektów jest konkurencja w sektorze bankowym. Raport
Banku ¥wiatowego14 pokazuje, ĝe konkurencja moĝe prowadziÊ do wiÚkszej efektywnoĂci, ale warunkiem jest odpowiedni nadzór i odpowiedni system regulacji.
Pierwsze badanie stopnia koncentracji i konkurencji w sektorze bankowym zostaïo
przeprowadzone w 1954 roku przez Alhadeffa. Przeprowadzone badania dotyczÈce
zmian w koncentracji i konkurencji wykazaïy, ĝe koncentracja w sektorze bankowym UE rosïa zarówno przed kryzysem, jak i w jego trakcie. Jednak wyniki
dotyczÈce wpïywu na konkurencjÚ miÚdzy bankami sÈ niejednoznaczne15. W krajach UE-12 nastÈpiï wzrost konkurencji przed kryzysem i nieznaczny jej spadek
wb okresie kryzysu16. Badania przeprowadzone przez KNF17 wykazaïy, ĝe w caïej
Unii Europejskiej nie odnotowano statystycznie istotnego zwiÈzku pomiÚdzy koncentracjÈ w sektorze bankowym a wynikami finansowymi.
Innym waĝnym aspektem bankowoĂci jest jego stabilnoĂÊ. CzÚĂÊ autorów wyraĝa
poglÈd, ĝe zbyt duĝa konkurencja moĝe zdestabilizowaÊ rynki bankowe, mimo iĝ
konkurencja sama nie tworzy niestabilnoĂci. Oznacza to, ĝe mniej skoncentrowane
sektory bankowe z duĝÈ liczbÈ stosunkowo maïych banków sÈ bardziej podatne na
13
14
15
16
17
M. Sathye, The Impact of Foreign Banks on Market Concentration: The Case of India. Applied
Econometrics and International Development, 2002 (AEEADE), Vol. 2-1, http://www.ideas.repec.org/s/eaa/aeinde.html; P.P. Athanasoglou, S.N. Brissimis, M.D. Delis, Bank-Specific, Industry-Specific and Macroeconomic Determinants of Bank Profitability, „Journal of International
Financial Markets, Institutions and Money” 2008, Vol. 18, No. 2, http://dx.doi.org/10.1016/j.
intfin.2006.07.001
Rethinking the Role of the State in Finance, World Bank, Washington 2013.
J.A. Bikker, S. Shaffer, L. Spierdijk, Assessing Competition with the Panzar-Rosse Model: The
Role of Scale, Costs, and Equilibrium, The Review of Economics and Statistics, MIT Press,
2012, Vol. 94(4); L. Weill, Bank competition in the EU: How has it evolved?, „Journal of International Financial Markets, Institutions and Money” 2013, Vol. 26, s.100–112.
M. Pawïowska, Competition, concentration and foreign capital in the Polish banking sector
(prior and during the financial crisis), National Bank of Poland Working Papers, 2012, No. 130;
S. Clerides, M.D. Delis, & S. Kokas, A new data set on bank competition in national banking
markets, Working Paper 08-2013, University of Cyprus; G. Efthyvoulou, C. Yildirim, Market
Power in CEE Banking Sectors and the Impact of the Global Financial Crises, Case Network
Studies & Analysis, 2013, No. 452.
Koncentracja w sektorze bankowym w Polsce. UrzÈd Komisji Nadzoru Finansowego, Warszawa
2013.
89
Bezpieczny Bank
3(64)/2016
kryzysy finansowe w przeciwieñstwie do wysoce skoncentrowanych rynków. Tïumaczy siÚ to tym, ĝe na mniej skoncentrowanych rynkach bankowych istnieje silniejsza
konkurencja miÚdzy instytucjami, zaĂ wiÚksze banki mogÈ skorzystaÊ zbefektów skali
poprzez dywersyfikacjÚ swojej dziaïalnoĂci, co chroni je przed potencjalnymi perturbacjami finansowymi18. Ponadto, z punktu widzenia stabilnoĂci finansowej jest
oczywiste, ĝe w wysoko skoncentrowanych sektorach bankowych duĝe banki mogÈ
ograniczyÊ skutki kryzysu finansowego poprzez przejmowanie instytucji w trudnej
sytuacji, jak podczas kryzysu finansowego 2007–200919.
Inne wyniki zostaïy sformuïowane przez Uhde i Heimeshoffa20, którzy wyraěnie
potwierdzajÈ hipotezÚ o negatywnym wpïywie na wzrost koncentracji na stabilnoĂÊ sektora bankowego, opierajÈc siÚ na badaniach przeprowadzonych w okresie
1997–2005 dla banków dziaïajÈcych w Unii Europejskiej za pomocÈ indeksu z-score
jako miary stabilnoĂci finansowej. Zwolennicy tego poglÈdu dowodzili, ĝe banki
dziaïajÈce na rynkach o wyĝszym wskaěniku koncentracji byïy bardziej naraĝone na
bankructwo21, jak równieĝ przedstawili pozytywnÈ zaleĝnoĂÊ pomiÚdzy poziomem
koncentracji na rynku a posiadaniem bardziej ryzykownych portfeli kredytowych22.
Sektory bankowe krajów w okresie transformacji takĝe sÈ przedmiotem badañ.
WĂród tych badañ Yildirim i Philippatos23 analizujÈ ewolucjÚ warunków konkurencji w sektorach bankowych w 14 krajach Europy ¥rodkowej i Wschodniej wb okresie 1993–2000. Wyniki sugerujÈ, ĝe rynki tych krajów nie mogÈ byÊ jednoznacznie
scharakteryzowane jako idealne konkurencyjne lub czysty monopol, z wyjÈtkiem
Macedonii i Sïowacji. Do podobnych wniosków doszli Drakos i Konstantinou24
18
19
20
21
22
23
24
90
A. Demirgüc-Kunt, R. Levin, Bank Concentration: Cross Country Evidence, 2000, http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/ WDSP/IB/2004/02/10/000265513_20
040210165243/additional/310436360_20050276035212.pdf; F. Allen, D. Gale, Competition and
Systemic Stability, „Journal of Money, Credit and Banking” 2004, 36, s. 453–480; D.C. Wheelock, P.W. Wilson, Evaluating the Efficiency of Commercial Banks: Does Our View of What
Banks Do Matter?, Review of Federal Reserve of St. Louis 1995.
E. Liikanen, Final Report of the High-level Expert Group on Reforming the Structure of the EU
Banking Sector, Brussels 2012.
A. Uhde, U. Heimeshoff, Consolidation in Banking and Financial Stability in Europe, „Journal
of Banking and Finance” 2009, t. 33, s. 1299–1311.
J.H. Boyd, G. De Nicolo, A.M. Jalal, Bank Competition, Risk and Asset Allocations, IMF Working Paper 143, 2009, s. 1–35.
G. De Nicolo, E. Loukoianova, Bank ownership, market structure and risk, IMF Working Papers 215, 2007, s. 1–44; G. Jimenez, J.A. Lopez, J. Saurina, How does competition affect bank
risk-taking?, „Journal of Financial Stability” 2013, Vol. 9, Issue 2, s. 185–195; A. Berger, L.F.
Klapper, R. Turk–Ariss, Bank Competition and Financial Stability, „Journal of Financial Service Research” 2009, 35, s. 99–118.
H. Yáldárám, G. Philippatos, Efficiency inbBanks: Recent Evidence from the transition economies
of Europe 1993–2000, „European Journal of Finance” 2007, No.b13.
K. Drakos i P. Konstantinou, Competition And Contestability in Transition Banking: An Empirical Analysis, „South-Eastern Europe Journal of Economics” 2000, No. 2.
Problemy i poglÈdy
oceniajÈc warunki konkurencji dla grupy sektorów bankowych w Europie ¥rodkowo-Wschodniej w okresie 1992–2000. Kaĝdy z badanych krajów, z wyjÈtkiem otwy,
charakteryzowaï siÚ konkurencjÈ niedoskonaïÈ, monopolistycznÈ lub oligopolistycznÈ. Wreszcie Gelos i Roldos25 zbadali warunki konkurencyjne dla wybranych krajów
Ameryki aciñskiej i Europy ¥rodkowej i Wschodniej wb okresie 1994–1999. Wyniki potwierdzajÈ hipotezÚ monopolistycznej konkurencji dla wszystkich omawianych
krajów. Dowiedli, ĝe mimo spadku liczby banków wbanalizowanym okresie, „poziom
koncentracji nie wzrósï”. Dalsze dowody empiryczne pokazujÈ, ĝe sektory bankowe
w regionie dziaïaïy w warunkach konkurencji monopolistycznej26. Dalsze badania
koncentrujÈ siÚ na kierunkach i na sile zaleĝnoĂci miÚdzy koncentracjÈ i stabilnoĂciÈ
sektorów bankowych w Europie ¥rodkowej i Wschodniej27.
2. METODYKA BADA
Do pomiaru struktury rynku moĝna wykorzystaÊ narzÚdzia o charakterze
iloĂciowym oraz jakoĂciowym. WĂród popularnych metod wymienia siÚ indeks
Lernera, który opisuje stopieñ siïy rynkowej przedsiÚbiorstwa na rynku, a takĝe
wskaěnik dynamiki koncentracji Grossacka, wspóïczynnik Giniego lub wspóïczynnik entropii, jak równieĝ wskaěnik koncentracji (CR) i wskaěnik Herfindahla ibHischmana (HHI).
AnalizÚ struktury przeprowadzono przy wykorzystaniu dwóch wskaěników:
wspóïczynnika CR oraz indeksu HHI. Wspóïczynnik koncentracji dla 5 najwiÚkszych banków pokazuje poïoĝenie danego rynku miÚdzy strukturami konkurencji
doskonaïej i monopolu. O monopolu mówi siÚ wtedy, gdy dla jednego przedsiÚbiorstwa wskaěnik koncentracji przekracza 90%, a rynek uznaje siÚ za konkurencyjny, jeĂli wskaěnik koncentracji jest mniejszy od 40%. HHI to suma kwadratów
udziaïów wb sprzedaĝy wszystkich banków dziaïajÈcych na rynku. Naleĝy on do
przedziaïu od 10b000 dla czystego monopolu (100% udziaïu w rynku) do 0 dla rynku
z nieskoñczenie wieloma bardzo maïymi instytucjami (ich udziaïy dÈĝÈ do zera).
Przewaga HHI polega na tym, ĝe uwzglÚdnia on udziaïy wszystkich firm w rynku.
25
26
27
G.R. Gelos, J. Roldos, Consolidation and Market Structure in Emerging Market Banking Systems, IMF Working Papers, 2002, No. 186; G.R. Gelos, J. Roldos, Consolidation and Market
Structure in Emerging Market Banking Systems, Emerging Markets Review 2004, No. 5.
A. Koutsomanoli-Filippaki, E. Mamatzakis, C. Staikouras, Competition and concentration in the
banking sector of the South Eastern European region, „Emerging Markets Review” 2005, Vol. 6,
Issue 2, June; A. Koutsomanoli-Filippaki, E. Mamatzakis, C. Staikouras, Banking inefficiency in
Central and Eastern European countries under a quadratic loss function, „Emerging Markets
Review, Elsevie” 2009, Vol. 10(3), pp. 167–178.
K. Kil, Poziom koncentracji a stabilnoĂÊ finansowa sektorów bankowych krajów Europy ¥rodkowo-Wschodniej, Zeszyty Naukowe Szkoïy Gïównej Gospodarstwa Wiejskiego, Ekonomika
ibOrganizacja Gospodarki ¿ywnoĂciowej 2015, nr 110, s. 5–17.
91
Bezpieczny Bank
3(64)/2016
Implikacje sÈ nastÚpujÈce: z jednej strony im bardziej nierównomierny jest podziaï
rynku miÚdzy poszczególnymi bankami, a jednoczeĂnie im mniejsza jest ich liczba,
tym wiÚksza jest wartoĂÊ wskaěnika.
AnalizÚ przeprowadzono dla 3 krajów z regionu Europy Baïkañskiej, tj. Serbii,
Macedonii oraz Chorwacji, za okres 2004–2014. Poziom koncentracji porównano
zbliczbÈ i sumÈ bilansowÈ instytucji bankowych, podzielonych wedïug ich wielkoĂci
na trzy grupy: maïe, Ărednie i duĝe banki. Podziaï na trzy grupy zostaï przeprowadzony ze wzglÚdu na wielkoĂÊ sumy bilansowej (zob. tabela 1).
Tabela 1. Trzy grupy banków
Chorwacja
Banki duĝe
Udziaï w caïkowitych
aktywach sektora
bankowego
– mniej niĝ 1%
aktywach sektora
bankowego – 1%–5%
aktywach sektora bankowego
– ponad 5%
Serbia
Banki Ărednie
Do 10b000 RSD
Od 10 tys.
do 100 tys. RSD
Ponad 100b000 RSD
Macedonia
Banki maïe
2004 do 2 mld MDK
do 2008 r.
do 4,5 mld MDK
2009 do 5,0 mld MDK
2010 do 5,6 mld MDK
2011 do 6,2 mld MDK
2012 do 6,7 mld MDK
2013 do 7,1 mld MDK
2014 do 7,6 mld MDK
2004 do 15 mld MDK
do 2008 r.
do 15 mld MDK
2009 do 5,0 mld MDK
2010 do 22,5 mld MDK
do 2008 r. ponad 15 mld MDK
2009 ponad 20,0 mld MDK
½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie danych banków centralnych.
3. WYNIKI BADA
Systemy bankowe w krajach Baïkanów Zachodnich charakteryzujÈ siÚ pewnymi wspólnymi cechami. Wszystkie z nich wchodziïy w skïad wiÚkszego pañstwa
– byïej Republiki Jugosïawii, nie majÈc niezaleĝnoĂci politycznej i ekonomicznej.
Kraje te musiaïy walczyÊ o swojÈ toĝsamoĂÊ i budowaÊ swojÈ pañstwowoĂÊ od podstaw. Przez dïugi czas w latach 90. XX w. kraje Baïkanów Zachodnich pozostawaïy
wb konflikcie wojennym. JednoczeĂnie wszystkie z nich zdecydowaïy siÚ na przeksztaïcenie gospodarki z centralnie planowanej na system oparty na rynkowych
zasadach. Oznaczaïo to prywatyzacjÚ, ustanowienie nowego systemu prawa i two-
92
Problemy i poglÈdy
rzenie instytucji regulujÈcych zasady rynkowe. Proces ten odnosi siÚ równieĝ do
sektora bankowego.
Sektory bankowe w omawianych krajach przeszïy gruntownÈ transformacjÚ
wbobszarze legislacyjnym, tworzenia nowych instytucji, jak równieĝ nastÈpiïy zmiany w odniesieniu do struktury rynkowej samego sektora. Oznaczaïo to stworzenie,
czÚsto od podstaw, dwupoziomowego systemu oraz liberalizacjÚ przepisów prawnych pozwalajÈcÈ na odejĂcie od modelu monopolu zdominowanego przez wïasnoĂÊ
pañstwowÈ do modelu konkurencji, z przewagÈ prywatnych inwestorów zagranicznych. W omawianych krajach regionu Europy Baïkañskiej w latach 90.bXXbw.
wprowadzono odpowiednie przepisy, umoĝliwiajÈce zarówno tworzenie banków, jak
ibwejĂcie inwestorów zagranicznych.
Sektory bankowe charakteryzujÈ siÚ róĝnÈ liczbÈ instytucji. W 2004 r. najwiÚcej ich byïo w Chorwacji, a najmniej w Serbii. Liczba banków w kaĝdym z trzech
omawianych sektorów bankowych w okresie od 2004 r. regularnie zmniejsza siÚ.
W Chorwacji i Macedonii spadek stanowi ok. 25% liczby poczÈtkowej, co w konsekwencji spowodowaïo wyrównanie tej liczby. W Serbii liczba banków zmniejszyïa
siÚ najistotniej, bo aĝ o 33% w ciÈgu jednej dekady.
Zmiany w liczbie banków odbywajÈ siÚ za sprawÈ zmniejszajÈcej siÚ liczby banków z grupy maïych i Ărednich. We wszystkich krajach liczba banków w grupie
instytucji maïych zmniejszaïa siÚ, najbardziej w Serbii, bo aĝ o 90%. I tylko w Serbii
liczba banków zwiÚkszyïa siÚ w dwóch grupach: w grupie banków Ărednich – ob30%
i banków duĝych – o 230%. Grupa banków duĝych w Macedonii i Chorwacji pozostaje niezmienna przez caïy okres badawczy.
Region Baïkanów Zachodnich charakteryzuje siÚ malejÈcÈ liczbÈ banków oraz
wysokim zaangaĝowaniem kapitaïu zagranicznego. ZmniejszajÈcej siÚ liczbie instytucji dziaïajÈcych na rynku bankowym towarzyszy wysoki poziom koncentracji sektora, a takĝe wysoki udziaï zagranicznych inwestorów z krajów sÈsiednich.
WïasnoĂÊ zagraniczna i ich obecnoĂÊ w sektorze bankowym staïa siÚ kluczowym
elementem prywatyzacji banków w krajach transformacji28. Najbardziej aktywne
sÈ banki greckie i wïoskie29 oraz austriackie30. W Chorwacji w latach 90. stopniowo
rozwijaïy siÚ grupy bankowe jako czÚĂÊ procesu konsolidacji i transformacji sektora. W ostatniej dekadzie konsolidacja sektora wzrastaïa poprzez rosnÈce zaangaĝowanie kapitaïu zagranicznego w krajowym sektorze bankowym, w tym akwizycji
dwóch najwiÚkszych banków: Privredna banka Zagreb d. d. (PBZ) (1999) i Zagre28
29
30
J. Bonin, I. Jasan, P. Wachel, Bank performance, efficiency and ownership in transition countries, „Journal of banking & finance” 2005, No. 29 (1), s. 31–53.
J. Bastian, Banking on Southeast Europe, Financial Sector Reform amidst Regional Economic Volatility, „Journal of Southeast European and Black Sea Studies” 2003, Vol. 3, No.b 1,
s.b81–107.
P. Breyer, Central and Eastern Europe – The Growth Market for Austrian Banks, „Monetary
Policy & The Economy” 2004, 3, s. 63–88.
93
Bezpieczny Bank
3(64)/2016
baÌka bankab (Zaba) (2001) przez dwie wïoskie grupy bankowe: Grupo IntesaBci
ibUniCredito Italiano. Przed 1999 r. dostÚp dla banków zagranicznych ograniczaï
siÚ jedynie do otwierania nowych oddziaïów. PrzejÚcia, zarówno transgraniczne, jak
i krajowe staïy siÚ czynnikiem dominujÈcym w ksztaïtowaniu struktury sektora
po drugiej fali zawirowañ. Od 2004 r. ponad 90% kapitaïu chorwackiego sektora
bankowego znajduje siÚ pod kontrolÈ oĂmiu zagranicznych grup bankowych. PZB
i Zaba sÈ to dwa najwiÚksze banki dziaïajÈce w Chorwacji, których udziaï w rynku,
mierzony wielkoĂciÈ aktywów, wynosi ponad 40%.
Rysunek 1. Liczba banków, z podziaïem na grupy, w omawianych krajach
Region Bałkanów
CHORWACJA
Chorwacja
Serbia
35
30
25
20
15
10
B. duże
B. małe
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
0
2004
5
Macedonia
MACEDONIA
25
40
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
25
24
23
22
21
20
19
18
17
16
15
2004
45
43
41
39
37
35
33
31
29
27
25
B. średnie
B. razem
SERBIA
50
45
20
40
35
30
15
25
20
10
15
10
5
5
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2004
0
0
Mimo ĝe do roku 2004 liczba banków w Serbii zostaïa zredukowana do 43,
tj.b ob jednÈ trzeciÈ w porównaniu do 1995 r., to mówiïo siÚ o tym kraju, ĝe byï
gospodarkÈ przebankowionÈ (EBOR, 2005). Do 2014 r. liczba banków zmalaïa do
29binstytucji. W tym okresie pañstwowa wïasnoĂÊ sektora bankowego zmniejszyïa
siÚ na rzecz zaangaĝowania banków zagranicznych do ok. 75% sektora bankowego,
94
Problemy i poglÈdy
z udziaïem instytucji austriackich (27%), greckich (16%), oraz wïoskich banków
(15,4%). Byïo to szczególnie potrzebne dla przywrócenia spoïecznego zaufania do
banków w Serbii, która stosunkowo póěno rozpoczÚïa proces prywatyzacji sektora bankowego. Istotnym czynnikiem okazaïo siÚ wsparcie EBOiR31. Wb2006 roku
EBOiR objÈï 25% udziaïów w Komerciljalna Banka i National Bank of Greece kupiï Vojvidjanska banka. Oprócz Ăwiadczenia usïug finansowych opartych na standardach rynkowych, zagraniczne banki odgrywajÈ szczególnÈ rolÚ w zaspokajaniu
oczekiwañ uczestników rynku32. W Serbii dla banków, aby w peïni osiÈgnÈÊ swój
potencjaï w doprowadzeniu do zdrowego wzrostu gospodarczego, konieczne byïo
znalezienie rozwiÈzania dla bardzo wraĝliwych kwestii terytorialnych, przezwyciÚĝenia dziedzictwa systemu samorzÈdowego (tzw. III droga) ibbiernego oczekiwania
na restrukturyzacjÚ.
Zagraniczne instytucje bankowe, które weszïy na rynek bankowy w Macedonii,
nie miaïy istotnego wpïywu na jego koncentracjÚ. Nie pojawiï siÚ nowy bank, któremu udaïo siÚ znaczÈco zwiÚkszyÊ udziaï w rynku. W istocie, w wiÚkszoĂci nowe
podmioty poïÈczyïy lub nabyïy sieci oddziaïów istniejÈcych banków krajowych, co
nie sprzyjaïo istotnym zmianom w liczbie instytucji. Z drugiej strony, gospodarstwa
domowe i przedsiÚbiorstwa nie zmieniaïy swoich preferencji w wyborze banków
ibkontynuowaïy wspóïpracÚ z tymi samymi bankami, jak wczeĂniej, co oznaczaïo
trudnoĂci w zdobywaniu nowych klientów przez konkurentów zagranicznych.
Sektory bankowe w Macedonii i Chorwacji charakteryzujÈ siÚ bardzo wysokim
poziomem koncentracji. Wskaěnik CR5 dla obu tych gospodarek ksztaïtuje siÚ na
poziomie 75%, co oznacza, ĝe udziaï 5 najwiÚkszych instytucji w rynku wynosi
okoïo 3/4. W obu przypadkach takĝe wskaěnik HHI przyjmuje relatywnie wysokie
wartoĂci. W Chorwacji waha siÚ on od 1363 w 2004 r. do 1411 w 2014 r., uwzglÚdniajÈc jego spadek do 1262 w 2009 r. W Macedonii w okresie badawczym zmniejsza
siÚ on z 1685 do 1439. Tym samym potwierdza siÚ, ĝe stosunkowo mniejsza liczba
podmiotów (Macedonia) i wiÚksza ich nierównomiernoĂÊ w udziale w rynku sprzyjajÈ wiÚkszym wartoĂciom tego wskaěnika. W przypadku Serbii sytuacja jest nieco
inna. Sektor bankowy charakteryzuje siÚ tam znacznie niĝszym poziomem wskaěników: CR5 zmniejszyïo siÚ z 50% do 48%, zaĂ HHI zwiÚkszyï siÚ z 589 do 678.
AnalizujÈc strukturÚ rynku pod wzglÚdem liczby i wielkoĂci banków, widaÊ,
ĝe wb kaĝdym z omawianych krajów zachodzÈ róĝne zmiany. W Chorwacji zaobserwowano klasycznÈ sytuacjÚ, gdzie udziaï maïych instytucji pod wzglÚdem ich
liczebnoĂci jest najwiÚkszy i wynosi w caïym okresie badawczym co najmniej 70%
wszystkich banków, ale charakteryzujÈ siÚ one bardzo niskim udziaïem w sumie
bilansowej, który nie przekracza 10% aktywów caïego sektora bankowego. Banki
31
32
J. Bastian, Banking on Southeast Europe..., op. cit.
X. Vives, Competition and stability in banking, IESE Working Paper No. 852, 2010.
95
Bezpieczny Bank
3(64)/2016
Ărednie charakteryzujÈ siÚ podobnym udziaïem pod wzglÚdem liczby i sumy aktywów – jest to poziom 10%.
Nieco odmienna sytuacja jest widoczna w sektorze bankowym w Macedonii.
Mimo najwyĝszych wskaěników koncentracji rynku, udziaï Ărednich banków wbcaïkowitej liczbie zwiÚksza siÚ z 15% w 2005 r. do prawie 50% w 2014 r. ZaĂ udziaï
w sumie bilansowej tej grupy banków urósï z ok. 10% w 2005 r. do ponad 30%
wb2014br. Udziaï maïych banków pod wzglÚdem liczby jest znaczÈcy, mimo malejÈcej
tendencji, i w 2014 r. wyniósï ponad 30%, jednak udziaï ich w sumie bilansowej caïego sektora bankowego jest niewielki i nie przekroczyï 10% w 2014 r., co Ăwiadczy
o ich sïaboĂci kapitaïowej.
W przypadku Serbii, która charakteryzuje siÚ bardzo niskÈ koncentracjÈ rynku
bankowego, widoczna jest tendencja rosnÈca liczby banków duĝych, z poziomu poniĝej 10% do prawie 40% ogólnej liczby banków w kraju. Udziaï tej grupy w sumie
bilansowej sektora teĝ charakteryzuje siÚ tendencjÈ rosnÈcÈ, z 35% w 2004 r. do
80% w 2014 r. PodkreĂliÊ naleĝy, ĝe mimo spadku udziaïu Ărednich banków w sumie
bilansowej z 35% do ok. 20%, ich udziaï w liczbie roĂnie – z 20% do ponad 40%.
PODSUMOWANIE
PodsumowujÈc, naleĝy powiedzieÊ, ĝe poziom koncentracji we wszystkich omawianych krajach w okresie 2004–2014 zmniejszyï siÚ. AnalizujÈc jednak poszczególne grupy banków trzeba dodaÊ, ĝe zmiany te przyniosïy róĝne konsekwencje.
W przypadku Chorwacji moĝna wyodrÚbniÊ dwa okresy: do 2008 r. i po 2008br.
Do 2008br. zmniejszaï siÚ wskaěnik HHI na skutek spadku liczby banków maïych,
abzmniejszenie wskaěnika CR5 byïo spowodowane wyĝszym tempem wzrostu sumy
bilansowej banków maïych i Ărednich w porównaniu do banków duĝych. Od 2008br.
wzrost HHI, jak równieĝ CR5, byï spowodowany zmianami wartoĂci aktywów sektora bankowego jako caïoĂci. Po poczÈtkowym ich wzroĂcie do 2011 r. o 36 mld kuna,
tj. o ok. 10% w okresie 2008–2011, nastÈpiï spadek ich wartoĂci o 10 mld kuna.
W przypadku Serbii wzrostowi HHI towarzyszy bardzo istotny spadek liczby
banków, szczególnie maïych, i ponad szeĂciokrotne zmniejszenie wartoĂci ich aktywów. Spadkowi wskaěnika CR5 o 2 p.p. towarzyszy ponad dwukrotnie szybszy
wzrost wielkoĂci aktywów banków duĝych w porównaniu do ich liczby.
W Macedonii zaobserwowano spadek HHI, ze wzglÚdu na zmniejszajÈcÈ siÚ
liczbÚ banków i zmniejszenie nierównomiernoĂci udziaïów, mierzone wzrostem
udziaïu aktywów banków maïych i Ărednich z 33% do 40% sumy bilansowej caïego
sektora. W tym przypadku wskaěnik CR5 pozostaï na zbliĝonym poziomie i jest
to jedyny przykïad, gdzie piÚÊ najwiÚkszych instytucji bankowych nie pochodzi
jedynie z grupy banków duĝych.
96
Problemy i poglÈdy
Rysunek 2. Struktura sektora bankowego wg liczby i wartoĂci aktywów
Liczba banków
B. małe
B. średnie
Aktywa
B. duże
CR5
B. małe
B. średnie
B. duże
HHI
MACEDONIA
100
78
100
1750
90
1700
80
1650
70
1600
90
77
80
70
76
60
75
50
40
1500
40
74
30
1550
50
%
1450
30
90
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2014
100
76
2013
77
90
2012
100
2011
1300
2010
0
2009
72
0
2008
1350
2007
10
10
2006
1400
73
2005
20
20
2004
%
60
CHORWACJA
80
60
50
73
50
40
72
%
71
1350
40
1300
30
1250
20
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2014
2013
2012
2011
1150
2010
0
2009
69
2008
0
2007
1200
2006
10
2005
70
2004
10
2004
%
74
20
1400
70
60
30
1450
80
75
70
1500
SERBIA
100
51
100
90
50
90
80
49
80
70
46
40
%
660
60
640
50
620
40
600
45
30
20
44
20
10
43
10
560
0
42
0
540
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
580
2005
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
30
2004
%
47
50
680
70
48
60
700
* CR5 oraz HHI zaznaczono na prawej osi.
97
Bezpieczny Bank
3(64)/2016
Streszczenie
W sektorze bankowym zjawisko konkurencji pojawiïo siÚ póěniej niĝ w tradycyjnych sektorach przemysïowych, lecz w warunkach wspóïczesnych rozwija siÚ
bardzo dynamicznie i przybiera czÚsto agresywne formy. Sektory bankowe róĝniÈ
siÚ zarówno pod wzglÚdem struktur konkurencyjnych, jak i poziomów koncentracji.
Celem opracowania jest zaprezentowanie struktury rynków bankowych w wybranych krajach Europy Baïkañskiej, przechodzÈcych transformacjÚ systemowÈ. Artykuï ma odpowiedzieÊ na pytanie, czy kraje wywodzÈce siÚ z jednego pañstwa rozwijajÈ rynek bankowy, pod wzglÚdem jego struktury, w analogiczny sposób. Badanie
przeprowadzono za okres badawczy 2004–2014, dla trzech sektorów, tj.b wb Chorwacji, Serbii oraz Macedonii, w podziale na trzy grupy banków: maïe, Ărednie oraz
duĝe, uwzglÚdniajÈc zarówno liczbÚ dziaïajÈcych banków, wartoĂÊ aktywów, jak
ibpoziom koncentracji rynków.
Sïowa kluczowe: konkurencja, koncentracja, sektor bankowy, Baïkany, Chorwacja, Serbia, Macedonia
Abstract
In the banking sector competition phenomenon has appeared later than in
other economic sectors, but in contemporary conditions it is growing very rapidly
and often takes violent forms. Banking sectors differ in terms of competitive structures and concentration levels. The aim of the article is to present the structure
of banking markets in selected countries of the Balkan Europe, undergoing transformation. The article is to answer the question of whether countries originating
from the same roots, are developing banking market in terms of its structure in the
same way. The study was conducted for the research period of 2004–2014, for the
three sectors, Croatia, Serbia and Macedonia. They were divided into three groups
of banks: small, medium and large, taking into account the number of operating
banks, asset value and the level of market concentration.
Key words: competition, concentration, banking sector, Balkan Europe, Croatia,
Serbia, Macedonia
98
Problemy i poglÈdy
Bibliografia
Allen F., Gale D., Competition and Systemic Stability, „Journal of Money, Credit and
Banking” 2004, 36.
Athanasoglou P.P., Brissimis S.N., Delis M.D., Bank-Specific, Industry-Specific and Macroeconomic Determinants of Bank Profitability, „Journal of International Financial
Markets, Institutions and Money” 2008, Vol. 18, No. 2, http://dx.doi.org/10.1016/j.
intfin.2006.07.001
Bastian J., Banking on Southeast Europe, Financial Sector Reform amidst Regional
Economic Volatility, „Journal of Southeast European and Black Sea Studies” 2003,
Vol. 3, No.b1.
Berger A., Klapper L.F., Turk-Ariss R., Bank Competition and Financial Stability,
„Journal of Financial Service Research” 2009, 35.
Bikker J.A., Shaffer S., Spierdijk L., Assessing Competition with the Panzar-Rosse Model:
The Role of Scale, Costs, and Equilibrium, The Review of Economics and Statistics,
MIT Press, 2012, Vol. 94(4).
Boyd J.H., De Nicolo G., Jalal,A.M., Bank Competition, Risk and Asset Allocations, IMF
Working Paper 143, 2009.
Breyer P., Central and Eastern Europe – The Growth Market for Austrian Banks, „Monetary Policy & The Economy” 2004, 3.
Bonin J., Jasan I., Wachel P., Bank performance, efficiency and ownership in transition
countries, „Journal of Banking & Finance” 2005, No. 29 (1).
Cabral I., Dierick F., Vesala J., Banking Integration in the Euro Area, ECB Occasional
Paper Series 06, European Central Bank 2002.
Clerides S., Delis M.D. & Kokas S., A new data set on bank competition in national banking markets, Working Paper 08-2013, University of Cyprus.
Daniluk Z., Bezpieczeñstwo systemu bankowego w UE i w Polsce, Warszawa 1997.
Demirgüc-Kunt A., Levin R., Bank Concentration: Cross Country Evidence, 2000, http://
www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/ WDSP/IB/2004/02/10
/000265513_20040210165243/additional/310436360_20050276035212.pdf
De Nicolo G., Loukoianova E., Bank ownership, market structure and risk, IMF Working
Papers 215, 2007.
Drakos K., Konstantinou P., Competition And Contestability in Transition Banking: An
Empirical Analysis, „South-Eastern Europe Journal of Economics” 2000, No. 2.
Efthyvoulou G., Yildirim C., Market Power in CEE Banking Sectors and the Impact of the
Global Financial Crises, „Case Network Studies & Analysis” 2013, No. 452.
Gelos G.R., Roldos J., Consolidation and Market Structure in Emerging Market Banking
Systems, IMF Working Papers, 2002, No. 186.
Gelos G.R., Roldos J., Consolidation and Market Structure in Emerging Market Banking
Systems, „Emerging Markets Review” 2004, No. 5.
99
Bezpieczny Bank
3(64)/2016
Gronkiewicz-Waltz H., Bank centralny. Od gospodarki planowanej do rynkowej. Zagadnienia administracyjne, Warszawa 1992.
Heffernan S., Modern Banking in Theory and Practice, J. Wiley, New York 1996.
Jaworski W.L., System bankowy – podstawowe problemy, [w:] Wspóïczesny bank, W.L.bJaworski (red.), Warszawa 1998.
Jimenez G., Lopez J.A., Saurina J., How does competition affect bank risk-taking?,
„Journal of Financial Stability” 2013, Vol. 9, Issue 2.
Kil K., Poziom koncentracji a stabilnoĂÊ finansowa sektorów bankowych krajów Europy
¥rodkowo-Wschodniej, Zeszyty Naukowe Szkoïy Gïównej Gospodarstwa Wiejskiego,
Ekonomika i Organizacja Gospodarki ¿ywnoĂciowej 2015, nr 110,.
Koncentracja w sektorze bankowym w Polsce. UrzÈd Komisji Nadzoru Finansowego,
Warszawa 2013.
Koutsomanoli-Filippaki A., Mamatzakis E., Staikouras C., Banking inefficiency in Central and Eastern European countries under a quadratic loss function, „Emerging
Markets Review, Elsevier” 2009, Vol. 10(3).
Koutsomanoli-Filippaki A., Mamatzakis E., Staikouras C., Competition and concentration in the banking sector of the South Eastern European region, „Emerging Markets
Review” 2005, Vol. 6, Issue 2, June.
Liikanen E., Final Report of the High-level Expert Group on Reforming the Structure of
the EU Banking Sector, Brussels 2012.
Pawïowska M., Competition, concentration and foreign capital in the Polish banking
sector (prior and during the financial crisis), National Bank of Poland Working Papers, 2012, No. 130.
Rethinking the Role of the State in Finance, World Bank, Washington 2013.
Sathye M., The Impact of Foreign Banks on Market Concentration: The Case of India.
Applied Econometrics and International Development, 2002 (AEEADE), Vol. 2–1,
http://www.ideas.repec.org/s/eaa/aeinde.html
Solarz J.K., W poszukiwaniu modelu systemu bankowego dla Polski, Warszawa 1994.
StÚpieñ K., Konsolidacja a efektywnoĂÊ banków w Polsce, Warszawa 2004.
Uhde A., Heimeshoff U., Consolidation in Banking and Financial Stability in Europe,
„Journal of Banking and Finance” 2009, t. 33.
Vives X., Competition and stability in banking, IESE Working Paper No. 852, 2010.
Weill L., Bank competition in the EU: How has it evolved?, „Journal of International
Financial Markets, Institutions and Money” 2013, Vol. 26.
Wheelock D.C., Wilson P.W., Evaluating the Efficiency of Commercial Banks: Does Our
View of What Banks Do Matter?, Review of Federal Reserve of St. Louis 1995.
Yáldárám H., Philippatos G., Efficiency inb Banks: Recent Evidence from the transition
economies of Europe 1993–2000, „European Journal of Finance” 2007, No.b13.
100

Struktura sektora bankowego w wybranych krajach Bałkanów

Transkrypt

Podobne dokumenty

Rodzaje banków