Babia Góra 2020 - Fundacja Sendzimira

Transkrypt

Challenges of Sustainable Development
in Poland
Babia Góra 2020
Budowanie porozumienia w procesie tworzenia
zrównoważonej społeczności Regionu Babiogórskiego
Fundacja Sendzimira
Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie
University of Florida
Fundacja Partnerstwo dla Środowiska
Mogilany, 6-26 Lipca 2003
WPROWADZENIE...................................................................................................................... 6
POJĘCIE ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU ...................................................................................... 8
AGENDA 21 ..................................................................................................................................... 8
LOKALNA AGENDA 21 .................................................................................................................... 9
1.
ROLA I MIEJSCE ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH, KOŚCIELNYCH ORAZ
NIEFORMALNYCH GRUP LOKALNYCH WE WDRAŻANIU ZASAD
ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU...................................................................................... 11
1.1.
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH, KOŚCIELNYCH ORAZ
NIEFORMALNYCH GRUP LOKALNYCH .......................................................................................... 11
1.1.1.
ORGANIZACJE POZARZĄDOWE .......................................................................................... 11
1.1.2.
LOKALNE GRUPY NIEFORMALNE ....................................................................................... 13
1.1.3.
ORGANIZACJE KOŚCIELNE ................................................................................................. 14
1.2.
CHARAKTERYSTYKA ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH, KOŚCIELNYCH ORAZ
NIEFORMALNYCH GRUP LOKALNYCH DZIAŁAJĄCYCH W REGIONIE BABIOGÓRSKIM ORAZ ICH
DZIAŁAŃ PODEJMOWANYCH NA RZECZ ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU ................................... 14
1.3.
OCENA ROLI ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH I GRUP NIEFORMALNYCH ORAZ
PROPOZYCJE POSZERZENIA ZAKRESU ICH DZIAŁAŃ ................................................................... 18
1.3.1.
NOWE OBSZARY FUNKCJONOWANIA TYCH ORGANIZACJI I GRUP ....................................... 18
1.3.2.
PROGRAM DIALOG I JEGO WYKORZYSTANIE DO DOKONYWANIA OCENY POTRZEB
MIESZKAŃCÓW MIAST I GMIN ......................................................................................................... 19
1.3.3.
1.4.
2.
CENTRUM AKTYWIZACJI LOKALNEJ ................................................................................. 22
PODSUMOWANIE ................................................................................................................. 23
ZASTOSOWANIE PROJEKTÓW I INICJATYW LOKALNYCH DO
WPROWADZANIA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU W REGIONIE
BABIOGÓRSKIM...................................................................................................................... 25
2
2.1.
LOKALIZACJA REGIONU „BABIA GÓRA” – „BURSZTYNOWY SZLAK” ............................. 25
2.2.
OMÓWIENIE POJĘCIA EKOMUZEUM .................................................................................. 25
2.2.1.
EKOMUZEUM PRZEDSIĘWZIĘCIEM INTEGRUJĄCYM REGION ............................................... 25
2.2.2.
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA LOKALIZACJĘ EKOMUZEUM:................................................. 26
2.2.3.
KORZYŚCI PŁYNĄCE Z FUNKCJONOWANIA EKOMUZEUM................................................... 26
2.2.4.
EKOMUZEUM NA ŚWIECIE ................................................................................................. 27
2.3.
TWÓRCZOŚĆ LUDOWA ........................................................................................................ 29
2.3.1.
HISTORIA .......................................................................................................................... 29
2.3.2.
STAN OBECNY ................................................................................................................... 29
2.4.
GRUPA PARTNERSKA „ŁĄCZY NAS BABIA GÓRA” ............................................................ 31
2.5.
ORGANIZACJE KULTURALNE DZIAŁAJĄCE W POWIECIE SUSKIM ..................................... 32
2.5.1.
GMINA ZAWOJA ................................................................................................................ 32
2.5.2.
GMINA SUCHA BESKIDZKA ............................................................................................... 33
2.5.3.
GMINA JORDANÓW .......................................................................................................... 34
2.5.4.
GMINA BYSTRA-SIDZINA .................................................................................................. 35
2.6.
PROJEKTY DYNAMIZUJĄCE ROZWÓJ REGIONU BABIOGÓRSKIEGO .................................. 36
2.6.1.
2.7.
KRYTERIA OKREŚLENIA PROJEKTÓW PROWADZĄCYCH DO ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU 36
PROPOZYCJE PROJEKTÓW WPISUJĄCYCH SIĘ W ZRÓWNOWAŻONY ROZWOJU REGIONU 38
2.7.1.
ROZWÓJ REGIONU ZWIĄZANY Z TURYSTYKĄ: ................................................................... 38
2.7.2.
ROZWÓJ REGIONU NIEZWIĄZANY Z TURYSTYKĄ: .............................................................. 39
3.
MIĘDZYNARODOWY REZERWAT BIOSFERY ORAZ BABIOGÓRSKI PARK
NARODOWY – ICH ROLA I ZNACZENIE WE WDRAŻANIU PROCESU
ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU REGIONU BABIOGÓRSKIEGO........................... 40
3.1.
WSTĘP................................................................................................................................. 40
3.2.
INFORMACJE O REZERWACIE I PARKU ............................................................................. 40
3.3.
ROLA PARKU W PROCESIE ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ . 42
3.3.1.
AKTYWIZACJA SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ ......................................................................... 42
3.3.2.
SPOSÓB ŻYCIA................................................................................................................... 43
3.4.
KWESTIE OCHRONY ŚRODOWISKA..................................................................................... 44
3
3.4.1.
OCHRONA PRZYRODY ....................................................................................................... 44
3.4.2.
EDUKACJA EKOLOGICZNA ................................................................................................. 45
3.4.3.
TURYSTYKA ...................................................................................................................... 46
3.5.
ROLA OBSZARÓW CHRONIONYCH W ROZWOJU EKONOMICZNYM REGIONU .................... 46
3.5.1.
ZATRUDNIENIE I LOKALNA PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ .............................................................. 47
3.5.2.
INWESTYCJE I INFRASTRUKTURA....................................................................................... 48
3.6.
PROPOZYCJE DOTYCZĄCE DALSZYCH DZIAŁAŃ PARKU WPŁYWAJĄCYCH NA ROZWÓJ
ZRÓWNOWAŻONY REGIONU ......................................................................................................... 49
3.7.
4.
PODSUMOWANIE ................................................................................................................. 50
ROLA WŁADZ LOKALNYCH WE WDRAŻANIU ROZWOJU
ZRÓWNOWAŻONEGO ........................................................................................................... 52
4.1.
GMINA................................................................................................................................. 52
4.1.1.
ZADANIA GMINY ............................................................................................................... 53
4.1.2.
BUDŻET GMINY – FUNKCJE ............................................................................................... 54
4.2.
ROZWÓJ ZRÓWNOWAŻONY W GMINIE............................................................................... 55
4.3.
ŹRÓDŁA FINANSOWANIA INWESTYCJI LOKALNYCH .......................................................... 57
4.3.1.
TRADYCYJNE SPOSOBY FINANSOWANIA INWESTYCJI ........................................................ 58
4.3.2.
NOWATORSKIE SPOSOBY FINANSOWANIA INWESTYCJI ...................................................... 58
4.4.
PRZEDSIĘWZIĘCIA PUBLICZNO – PRYWATNE (PPP) ......................................................... 59
4.5.
ROZWÓJ GOSPODARCZY GMINY ........................................................................................ 60
4.5.1.
4.6.
INSTRUMENTY ROZWOJU GOSPODARCZEGO ...................................................................... 61
DIALOG SPOŁECZNY ........................................................................................................... 62
4.6.1.
NARZĘDZIA DIALOGU PUBLICZNEGO ................................................................................. 63
4.6.2.
ORGANIZACJE POZARZĄDOWE JAKO PARTNER DIALOGU ................................................... 63
4.7.
5.
PODSUMOWANIE I SUGESTIE .............................................................................................. 63
SPOŁECZNOŚCI LOKALNE – STAN ZAANGAŻOWANIA, POTENCJALNA
ROLA I ICH MIEJSCE WE WDRAŻANIU ROZWOJU ZRÓWNOWAŻONEGO
W REGIONIE ............................................................................................................................. 66
4
5.1.
SPOŁECZNOŚCI LOKALNE................................................................................................... 66
5.1.1.
DEFINICJA ......................................................................................................................... 66
5.1.2.
WARTOŚCI LICZBOWE ....................................................................................................... 66
5.2.
CHARAKTERYSTYKA LUDNOŚCI ......................................................................................... 68
5.2.1.
5.3.
MIEJSCOWOŚCI I LICZBA LUDNOŚCI .................................................................................. 68
LOKALNA SPOŁECZNOŚĆ A ... :........................................................................................... 68
5.3.1.
BABIOGÓRSKI PARK NARODOWY ..................................................................................... 68
5.3.2.
SORTOWANIE ODPADÓW ................................................................................................... 69
5.3.3.
PROGRAMY PROWADZONE PRZEZ GMINĘ .......................................................................... 69
5.3.4.
IDEA EKOMUZEUM ............................................................................................................ 71
5.3.5.
KULTYWOWANIE TRADYCJI .............................................................................................. 72
5.3.6.
STOWARZYSZENIA LOKALNE – UDZIAŁ, INFORMACJA O DZIAŁALNOŚCI ............................ 74
5.3.7.
KSZTAŁTOWANIE ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ. ............................................................. 76
5.4.
POTENCJALNA ROLA I MIEJSCE SPOŁECZNOŚCI WE WDRAŻANIU ZASAD
ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU – PROPOZYCJE PLANÓW DZIAŁAŃ ............................................ 77
5.4.1.
ASPEKT EKONOMICZNY..................................................................................................... 77
5.4.2.
ASPEKT SOCJALNY ............................................................................................................ 78
5.4.3.
ASPEKT EKOLOGICZNY ..................................................................................................... 78
6.
INSTRUMENTY WSPÓŁPRACY W REGIONIE I ŹRÓDŁA ICH FINANSOWANIA
80
6.1.
WSTĘP................................................................................................................................. 80
6.2.
WSPÓŁPRACA ..................................................................................................................... 80
6.3.
WIZJA FORUM POROZUMIENIA I WSPÓŁPRACY ................................................................. 82
6.4.
MAŁE INICJATYWY ............................................................................................................. 86
6.5.
PODSUMOWANIE ................................................................................................................. 89
PODSUMOWANIE .................................................................................................................... 91
AUTORZY ROZDZIAŁÓW ..................................................................................................... 93
5
Wprowadzenie
Autorzy raportu są studentami letniego kursu pt. „Wyzwania zrównoważonego rozwoju”
organizowanego przez Fundację Sendzimira, University of Florida, Akademię GórniczoHutniczą oraz Fundację Partnerstwo dla Środowiska w Krakowie. Celem Kursu jest zapoznanie
słuchaczy z szeregiem zagadnień dotyczących rozwoju społeczności lokalnych. Omawiane
zagadnienia to m.in.; etyka środowiskowa, ekonomia ekologiczna, ekologia systemowa,
problematyka zasobów naturalnych, zrównoważony rozwój społeczny, zrównoważone
budownictwo i architektura, czysta produkcja, wprowadzanie idei zrównoważonego rozwoju do
edukacji i in.
Niniejszy projekt jest podsumowaniem zajęć praktycznych umożliwiających studentom
zdobycie doświadczenia we wspieraniu rozwoju regionu. Zróżnicowane przygotowanie
zawodowe studentów (m.in. w dziedzinie ochrony środowiska, architektury, socjologii, fizyki,
psychologii środowiskowej, ekonomii i in.) umożliwia zintegrowane, interdyscyplinarne
spojrzenie na problemy rozwoju lokalnego.
Dane użyte podczas przygotowywania raportu pochodziły z kilku źródeł. Pierwszym
z nich były spotkania z przedstawicielami władz samorządowych, dyrekcją Parku Narodowego,
członkami lokalnych stowarzyszeń i pozarządowych organizacji ekologicznych. Ważnym
źródłem informacji były też materiały informacyjne, broszury i książki dotyczące regionu.
Dodatkowo pozyskiwano dane ze stron internetowych różnych organizacji, jak też
z odpowiednich aktów prawnych.
Pierwszą próbą uporządkowania zagadnień związanych z tematem zrównoważonego
rozwoju regionu babiogórskiego była praca p.t. „Projekt Babia Góra” autorstwa uczestników
poprzedniej edycji Kursu. Praca ta stanowi szeroko zakrojony opis kwestii kluczowych
w konstruowaniu planu rozwoju regionu. Na podstawie badań ankietowych podsumowuje on:
-
jakość życia w regionie
-
najważniejsze wartości regionu
-
działalność różnych organizacji i instytucji
6
-
rolę Parku Narodowego w funkcjonowaniu regionu
-
alternatywne rozwiązania ekonomiczne
-
możliwą wizję przyszłości regionu
widziane oczami jego mieszkańców.
Niniejszy raport ma stanowić uzupełnienie i kontynuację poprzedniego. Głównym jego
tematem będzie opisanie najważniejszych aktorów regionu, tj. organizacji i instytucji, które
mogą odegrać rolę w rozwoju lokalnym. Nie ma on przy tym stanowić ścisłej recepty, lecz raczej
dostarczyć inspiracji dla dalszego zacieśniania współpracy między aktorami oraz wskazywać,
jaki potencjał drzemie w takiej wspólnocie.
Region Babiogórski obejmuje kilka gmin położonych w południowej części Polski,
w województwie małopolskim, w większości w powiecie suskim. Wyjątkowość tego obszaru
związana jest z Babią Górą , która położona jest w Beskidzie Zachodnim, we wschodniej części
Beskidu Żywieckiego i stanowi fragment tych gór określany jako Pasmo Babiej Góry. Region
ten kryje w sobie głębokie bogactwo związane z przyrodą i człowiekiem. Do obecnych czasów
zachował się podział babiogórskiego świata na trzy części: po polskiej stronie świat Górali
Babiogórskich i Orawy, a po słowackiej stronie świat Górnej Orawy.
Walory przyrodniczo-krajobrazowe tego regionu od dawna objęte są ochroną. Niemal 70
lat temu utworzono Babiogórski Park Narodowy, który 25 lat temu włączony został do
międzynarodowej sieci rezerwatów biosfery.
Na tym obszarze realizowanych jest wiele ciekawych inicjatyw, również o znaczeniu
ponadregionalnym. Przez Region Babiogórski przebiega na przykład międzynarodowa trasa
dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego, która łączy lokalne inicjatywy, ciekawe miejsca leżące
wzdłuż historycznego Bursztynowego Szlaku w Polsce na Słowacji i Węgrzech.
Ważnym przedsięwzięciem regionalnym jest utworzenie Ekomuzeum Regionu
Babiogórskiego. Dzięki temu możliwa będzie prezentacja najciekawszych obiektów dziedzictwa
przyrodniczo-kulturowego prezentujących walory regionu i dorobek jego mieszkańców.
Przekształceniom ulegają relację między światem ochrony przyrody, a światem
okolicznych społeczności. Wstępem do tych zmian stało się porozumienie między
Stowarzyszeniem Gmin Babiogórskich a Babiogórskim Parkiem Narodowym. Dalsze
zacieśnienie współpracy powinno mieć miejsce przede wszystkim w ramach Rezerwatu
7
Biosfery. Rozwija się również współpraca pomiędzy lokalnymi władzami, licznymi na tym
obszarze organizacjami pozarządowymi, nieformalnymi grupami oraz przedstawicielami
Kościoła. Inicjatywą zasługująca na szczególna uwagę jest Partnerstwo „Łączy nas Babia Góra”.
Skupia ono organizacje i instytucje działające na tym terenie. Organizacja ta dąży do stworzenia
i realizacji wspólnej wizji rozwoju zrównoważonego.
Pojęcie zrównoważonego rozwoju
Zrównoważony rozwój jest to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje
proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem
równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu
zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności
lub obywateli zarówno współczesnego, jak i przyszłych pokoleń.
Na poziomie lokalnym proces zrównoważonego rozwoju wymaga aby rozwój ekonomiczny
wspomagał życie lokalnej społeczności, opierając się na jej potencjale. Korzyści rozwoju
gospodarczego powinny być sprawiedliwie rozdzielane pomiędzy mieszkańców, a wszystkie
grupy społeczne powinny mieć możliwość korzystania z dobrodziejstw wzrostu w długiej
perspektywie czasowej.
Agenda 21
W 1992 r. w Rio de Janeiro odbyła się Konferencja Organizacji Narodów Zjednoczonych
„Środowisko i Rozwój”, w której wzięło udział 181 państw. Końcowym dokumentem
Konferencji, zwanej też Szczytem Ziemi był Globalny Program Działań popularnie zwany
Agendą 21, zobowiązujący sygnatariuszy do podejmowania działań w celu zapewnienia
harmonijnego, zrównoważonego rozwoju na Ziemi. Aby to było możliwe, konieczne jest
skoordynowanie działań na rzecz ochrony środowiska z zagadnieniami społecznymi
i ekonomicznymi oraz uwzględnianie równocześnie globalnej, krajowej i lokalnej skali
działalności.
8
Lokalna Agenda 21
Zgodnie z założeniami Globalnego Programu Działań, władze lokalne powinny nawiązywać
dialog z mieszkańcami w celu utworzenia na poziomie lokalnym partnerstwa na rzecz
zrównoważonego rozwoju, czyli Lokalną Agendę 21. Międzynarodowa Rada Inicjatyw
Lokalnych Na Rzecz Środowiska (ICLEI) określiła definicję Lokalnej Agendy:
„Praca nad Lokalną Agendą polega na dokładnym rozeznaniu problemów, określeniu
priorytetów i koniecznych działań dla osiągnięcia celu długofalowego, jakim jest zrównoważony
rozwój na poziomie lokalnym.”
W Lokalnej Agendzie 21 nacisk kładziony jest na aktywny udział społeczeństwa i oddolne
inicjatywy. Tworzenie Lokalnej Agendy 21 jest procesem długotrwałym, wieloetapowym,
którego kolejne fazy zmierzają do uzyskania coraz wyższego poziomu zrównoważonego
rozwoju w regionie. Trzeba jednak pamiętać, że dobrze wykonane pierwsze działania
wprowadzają największe zmiany, a zarazem inicjują proces stałego doskonalenia działań
zmierzających w kierunku pełnej realizacji idei zrównoważonego rozwoju.
Tworzenie Lokalnej Agendy 21 przebiega w pięciu podstawowych etapach:
1. Partnerstwo: jego celem jest stworzenie struktur organizacyjnych dla planowania przez
dostarczycieli i użytkowników usług, a także wypracowanie wspólnej wizji danej
społeczności lokalnej.
2. Analiza problemów lokalnej społeczności: identyfikacja kwestii, które muszą zostać
podjęte dla osiągnięcia wizji społeczności; ocena szczegółowych problemów i zagadnień.
3. Planowanie działań: ustalenie i osiągnięcie zgody co do celów działań, wyznaczenie
celów, strategii i udziału poszczególnych grup w osiąganiu tych celów; stworzenie
formalnego, konkretnego planu działań.
4. Wdrażanie
i
nadzorowanie:
stworzenie
struktur
partnerskich
dla
wdrażania
i wewnętrznego zarządzania planem działań; monitorowanie działań i zmian w usługach.
5. Ocena i informacja zwrotna: systematyczne oceny z użyciem skierowanych na cel
wskaźników; powtórna analiza i/lub planowanie działań na poziomach poszczególnych
celów; świętowanie i nagradzanie osiągnięć!
9
Rys. 1 Schemat tworzenia Lokalnej Agendy 21. Źródło: opracowanie własne.
1. Partnerstwo i opracowanie
wizji rozwoju
2. Analiza problemów lokalnej
5. Ocena i wyciągniecie
wniosków na przyszłość
KONSULTACJA
społeczności
SPOŁECZNA
4. Wdrożenie i monitorowanie
Lokalnej Agendy 21
3. Opracowanie planu działań
10
1. Rola i miejsce organizacji pozarządowych, kościelnych oraz
nieformalnych grup lokalnych we wdrażaniu zasad
zrównoważonego rozwoju
1.1.
Ogólna charakterystyka organizacji pozarządowych, kościelnych oraz
nieformalnych grup lokalnych
1.1.1. Organizacje pozarządowe
Aktywność społeczno-gospodarcza nowoczesnych państw demokratycznych dzieli się na
trzy sektory:
•
sektor pierwszy – administracja publiczna – określana również jako sektor państwowy,
•
sektor drugi – sfera biznesu – czyli wszelkie instytucje i organizacje, których
działalność jest nastawiona na zysk – nazywany również sektorem prywatnym,
•
sektor trzeci – to ogół prywatnych organizacji działających społecznie i nie dla zysku –
czyli organizacje pozarządowe (organizacje non-profit)
Określenie organizacje pozarządowe akcentuje niezależność tych organizacji od
administracji publicznej. Z kolei określenie non-profit odróżnia te organizacje od drugiego
sektora i podkreśla, że ich działalność nie jest nastawiona na zysk. Organizacje te często bywają
określane jako wolontarystyczne, ponieważ ich działalność jest w znacznym stopniu oparta na
pracy ochotników czyli wolontariacie. Czasami organizacje te bywają również określane jako
organizacje społeczne lub organizacje użyteczności publicznej. Popularne jest również
określanie organizacji pozarządowych jako NGO. Nazwa ta jest skrótem od angielskiego
określenia non-governmental organization.
Największa aktywność tych organizacji występuje w dziedzinie ochrony zdrowia, szeroko
rozumianej pomocy społecznej, akcji charytatywnych, edukacji i ochrony środowiska. Krótko
mówiąc, wszystkie te działania można zaliczyć do działań na rzecz dobra publicznego.
11
Przynależność do organizacji pozarządowych jest dobrowolna. Organizacje te istnieją tak
długo, jak istnieje cel dla którego je powołano. Posiadają one zdolność sądową i procesową.
Najpopularniejszą formą zrzeszania się w celu aktywnego uczestnictwa w życiu publicznym
są stowarzyszenia. Każde stowarzyszenie powinno posiadać statut w którym są określone:
•
nazwa organizacji,
•
teren jej działania oraz siedziba,
•
cele, dla których została założona organizacja oraz sposoby ich osiągnięcia,
•
sposób nabywania i utraty członkostwa,
•
sposób wybierania i kompetencje władz organizacji,
•
zasady zmiany statutu.
W systemie prawnym Polski i Unii Europejskiej organizacje pozarządowe posiadają dość
szerokie uprawnienia. Możliwości ich działań są znacznie większe niż pojedynczych osób.
Dobrze i sprawnie funkcjonujące państwo nie może się obejść bez aktywnego społeczeństwa
obywatelskiego. Aktywność ludzi działających na rzecz dobra publicznego odzwierciedla liczba
osób zaangażowanych w działania NGO. Według bazy danych Klon/Jawor w Polsce istnieje
ponad 40 tys. zarejestrowanych organizacji pozarządowych.
Rola organizacji pozarządowych we wdrażaniu zrównoważonego rozwoju
Planowanie,
wdrażanie
i
funkcjonowanie
rozwoju
zrównoważonego
wymaga
zaangażowania zarówno mieszkańców, instytucji, poszczególnych grup interesu jak również
NGO. NGO są zazwyczaj najbardziej wyczulone na problemy społeczne, znają lokalną sytuację
i jako inicjatywa oddolna mają doskonały kontakt ze społecznością lokalną. Z tych względów
organizacje te powinny być włączane we wszelkie działania związane z planowaniem,
wdrażaniem i funkcjonowaniem programów dotyczących lokalnej społeczności. Lokalne NGO
mogą stanowić również łącznik z dużymi NGO działającymi na terenie kraju lub na arenie
międzynarodowej co może np. ułatwić pozyskiwanie funduszy dla regionu.
Organizacje pozarządowe mogą działać na polu każdej ze składowych zrównoważonego
rozwoju – ekonomicznej, społecznej, ekologicznej. Udział organizacji społecznych w budowie
partnerstwa oraz budowaniu wizji społeczności zapewnia, że planowany efekt będzie
12
odzwierciedlał oczekiwania ludności, brał pod uwagę kluczowe problemy, a także że zapewni
współpracę pomiędzy różnymi grupami oraz przepływ informacji. Sprawia to, że tworzony
program jest pełniejszy i ma większe szanse na powodzenie.
NGO mogą również być szczególnie skuteczne i użyteczne na polu zbierania informacji
i formułowania proponowanych działań. Nieformalne grupy społeczne powinny być włączone
w proces planowania ponieważ stanowią one bardzo ważne ogniwo komunikacji ze
społecznością lokalną. NGO oraz nieformalne grupy społeczne mogą też dostarczyć często
niezbędnych zasobów ludzkich. NGO mogą również być pomocne podczas prowadzenia
wywiadów i konsultacji środowiskowych.
Organizacje pozarządowe są bardzo pomocne w definiowaniu zrozumieniu różnic
pomiędzy wiedzą społeczeństwa a opiniami ekspertów. Ponieważ niemożliwa jest współpraca
z każdym członkiem lokalnej społeczności bezpośrednio, tym ważniejsza staje się współpraca
z lokalnymi NGO. Nie każdy obywatel ma również wyrobione własne i niezależne zdanie na
większość ważnych dla lokalnej społeczności kwestii. W imieniu tej grupy obywateli głos mogą
zabrać organizacje pozarządowe jako niezależni, dobrze poinformowani i cieszący się zaufaniem
recenzenci. Jeśli lokalne NGO zdobędą zaufanie wśród społeczeństwa, to ich opinia będzie miała
duży wpływ na opinię obywateli nie zainteresowanych daną kwestią.
1.1.2. Lokalne grupy nieformalne
Poza organizacjami pozarządowymi zarejestrowanymi w sądzie, posiadającymi statut
i strukturę organizacyjną, istnieją również nieformalne grupy środowiskowe. Do takich grup
należą między innymi koła gospodyń wiejskich, uczniowskie kluby sportowe, koła łowieckie,
orkiestry, chóry itp.
Nieformalne grupy mają bardzo różne cele, jednak są doskonałą płaszczyzną, na której
można przekazać założenia i krzewić ideę zrównoważonego rozwoju. Organizacje pozarządowe
i grupy nieformalne są bardzo ważnym partnerem w różnych działaniach, ponieważ często
skupiają najaktywniejszych ludzi w regionie.
13
1.1.3. Organizacje kościelne
Kościół katolicki jako instytucja religijna posiada własną administrację, która obejmuje
obszar całej Polski. Dzięki temu jest jedną z nielicznych instytucji w Polsce, która w bardzo
krótkim czasie potrafi dotrzeć do każdego obywatela. Trudno też nie doceniać autorytetu
Kościoła i jego wpływu na kształtowanie świadomości społecznej i postaw obywateli w wielu
ważnych kwestiach. Rolę Kościoła w na tym polu można łatwo zauważyć i docenić zwłaszcza na
terenach wiejskich, gdzie często Kościół jest jedyną instytucją, która może bardzo szybko
i skutecznie skontaktować się z obywatelami.
1.2.
Charakterystyka organizacji pozarządowych, kościelnych oraz
nieformalnych grup lokalnych działających w regionie babiogórskim oraz
ich działań podejmowanych na rzecz zrównoważonego rozwoju
Region Babiogórski charakteryzuje się wyjątkowym bogactwem występowania
organizacji pozarządowych oraz grup nieformalnych. Miejscowa ludność podejmuje wspólne
działania na rzecz zrównoważonego rozwoju gospodarczego regionu, ochrony środowiska,
zachowania miejscowych zwyczajów, kultury i tradycji, stając się znaczącym partnerem dla
władz samorządowych jak i instytucji państwowych.
Obecnie na terenie regionu aktywnie działają m.in.:
•
PTTK Oddział Sucha Beskidzka,
•
Sekcja Parków Narodowych Polskiego Klubu Ekologicznego,
•
Małopolskie Stowarzyszenie Promocji Agroturystyki w Suchej Beskidzkiej,
•
Stowarzyszenie Inicjatyw Babiogórskich - „Zawoja”,
•
Stowarzyszenie Na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju „Przysłop” - Zawoja,
•
Stowarzyszenie „Tradycja i Natura” - Bystra Sidzina,
•
Jordanowskie Stowarzyszenie Twórców „Pasja” - Jordanów,
•
Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży,
14
•
Zawojskie Stowarzyszenie Właścicieli Lasów Prywatnych - Zawoja,
•
Stowarzyszenie Kwaterodawców,
•
Przyjaciele Babiej Góry,
•
Uczniowski Klub Sportowy „Zawojak” - Zawoja,
•
Uczniowski Klub Sportowy „Podwilk” - Podwilk,
•
Fundacja Partnerstwo dla Środowiska - Kraków,
•
Fundacja „Lutnia Staropolska” - Dwór w Wysokiej,
•
Izba Rzemieślnicza,
•
Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych,
•
Galicyjskie Gospodarstwa Gościnne,
•
Towarzystwo Przyjaciół Orawy,
•
Towarzystwo Przyjaciół Zawoi,
•
Towarzystwo Miłośników Ziemi Suskiej - Sucha Beskidzka,
•
Towarzystwo Miłośników Ziemi Babiogórskiej,
•
Towarzystwo Miłośników Ziemi Jordanowskiej,
•
„Oaza”,
•
ZHP,
•
Zespół Folklorystyczny „Juzyna”,
•
Mała Juzyna,
•
Holniki – Dziecięcy Zespół Góralski z Sidziny,
•
Zawojanki – Zespół Regionalny KGW z Zawoi,
•
Babiogórcy,
•
Gronicki – Dziecięcy Zespół Regionalny z Jordanowa,
•
Małe Podhale – Międzyszkolny Zespół Pieśni i Tańca z Jabłonki,
•
Halniok – Szkolny Zespół Regionalny z Zubrzycy Górnej,
•
Zespół Regionalny „Babiogórcy”,
•
Koła Gospodyń Wiejskich,
•
Koło Emerytów i Rencistów,
•
Koło Charytatywne Sióstr Zakonnych,
•
Sekcje Ochotniczej Straży Pożarnej (OSP).
15
Większość tych organizacji realizuje konkretne cele związane z zrównoważonym
rozwojem. Najczęściej są to:
1. Krzewienie wśród społeczeństwa idei ochrony środowiska naturalnego.
2. Organizowanie i popieranie wszelkich prac związanych z ochroną i rozwojem regionu
pod względem kulturalnym i gospodarczym.
3. Popieranie regionalnej twórczości artystycznej.
4. Krzewienie regionalnych obyczajów, kultywowanie tradycji.
Wyżej wymienione organizacje przeprowadzają działania zmierzające do aktywizacji
społeczności lokalnej i współpracują z władzami samorządowymi.
Poniżej zamieszczone zostają krótkie opisy działalności wybranych organizacji działających
w Regionie Babiogórskim i zakresu podejmowanych przez nie inicjatyw. Z powodu
ograniczonego czasu pobytu w terenie, uczestnicy Kursu nie zdołali spotkać się
z przedstawicielami wszystkich organizacji. Autorzy mieli możliwość rozmowy między innymi
z przedstawicielami następujących NGO:
Fundacja Lutnia Staropolska prowadzi działalność kulturalno-edukacyjną, skupiającą się
na ochronie tradycji staropolskich m.in. muzyki renesansowej. Organizuje koncerty, spotkania
towarzyskie. Kompleks starego XVI-wiecznego dworu łącznie z budynkami pomocniczymi oraz
ogrodem, polem uprawnym i kompleksem leśnym jest zarządzany w sposób przyjazny
środowisku naturalnemu. Fundacja ta pracuje nad różnorodnymi projektami m.in. nad przyszłym
Ekomuzeum Regionu Babiogórskiego.
Jordanowskie Stowarzyszenie Twórców „Pasja” opiera swoją działalność na edukacji
młodzieży wiejskiej. Prowadzi warsztaty artystyczne, budujące świadomość i umiejętności
młodych ludzi w sztuce regionalnej. Jednym z najnowszych dokonań stowarzyszenia była
współpraca przy tworzeniu znaku promocyjnego „Łączy Nas Babia Góra”.
16
Stowarzyszenie „Tradycja i Natura” działające na terenie gminy Bystra-Sidzina promuje
akcje kulturalne i przyrodnicze oraz wspiera inicjatywy społeczności lokalnej. Między innymi
zorganizowana została wystawa pt. „Ukryte Talenty” oraz Wystawa Twórczości Lokalnej na
której prezentowana była rzeźba, haft, potrawy regionalne (w tym nagrodzony logo „Łączy Nas
Babia Góra” wędzony ser biały).
Zawojskie Stowarzyszenie Właścicieli Lasów Prywatnych – celem stowarzyszenia jest
zrzeszenie właścicieli lasów i realizacja celów dotyczących gospodarki leśnej i promocji
zrównoważonego rozwoju. Stowarzyszenie zrealizowało szereg imprez i spotkań poświęconych
tematyce gospodarki lasami, certyfikacji lasów oraz wymianie doświadczeń z podobnymi,
krajowymi jak i zagranicznymi stowarzyszeniami. Ostatnio Stowarzyszenie zorganizowało
„Dzień Lasu”, pierwszą tego typu imprezę w Regionie Babiogórskim.
Towarzystwo Przyjaciół Orawy ma na celu organizowanie i popieranie wszelkich inicjatyw
związanych z ochroną i rozwojem Regionu pod względem kulturalnym i gospodarczym. Jedną
z inicjatyw jest utworzenie warsztatów garncarskich – tradycyjne wyroby z gliny.
Stowarzyszenie Inicjatyw Babiogórskich powstało w celu pobudzania aktywności lokalnej
społeczności budowania świadomości obywatelskiej. Wśród inicjatyw SIB-u należy wymienić
przyczynienie się do powstania sekcji żeglarskiej, która m.in. będzie organizowała programów
szkolnych dla dzieci. Stowarzyszenie umożliwiło szereg spotkań społeczności lokalnej
z propagatorami nowych rozwiązań ekologicznych np. przydomowych oczyszczalni ścieków
oraz ochrony bioróżnorodności w Regionie itp.
Fundacja Partnerstwo dla Środowiska z siedzibą w Krakowie jest organizacją
pozarządową
wspierającą
lokalne
inicjatywy
i
budowanie
społeczności
opartej
na
zrównoważonym rozwoju. Programy Fundacji obejmują całą Polskę m.in. Region Babiogórski.
Program „Szlak Bursztynowy” koncentruje się na tworzeniu sieci szlaków turystycznych
łączących lokalne inicjatywy i współtworzących międzynarodowy szlak z Krakowa do
Budapesztu (w dalszym planie do Gdańska). W ramach Szlaku Bursztynowego tworzy się
również Ekomuzeum Regionu Babiogórskiego. Działania Fundacji przyczyniły się do powstania
17
Grupy Partnerskiej „Łączy Nas Babia Góra” i uruchomienia zespołów roboczych zajmujących
się ważnymi tematami dla rozwoju regionu babiogórskiego.
Na uwagę zasługuje działalność klasztoru Ojców Karmelitów Bosych, którego przeor
swoją
długoletnią
działalnością
przyczynił
się
do
rozwoju
przysiółka
Przysłop,
a w szczególności Szkoły Podstawowej Nr 4 oraz do budowy elektrowni wiatrowej. Klasztor
wspomaga wysiłki dotyczące utworzenia modelowego Centrum Edukacji Środowiskowej.
Przy parafiach działają ruchy religijne – np. Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży oraz
grupy oazowe. Jedną z nich jest Oaza św. Franciszka z Asyżu przy Parafii Matki Boskiej
Częstochowskiej w Skawicy. Prowadzą one działania charytatywne, organizują wyjazdy dla
dzieci oraz kultywują tradycje i zwyczaje religijne i lokalne.
1.3.
Ocena roli organizacji pozarządowych i grup nieformalnych oraz
propozycje poszerzenia zakresu ich działań
1.3.1. Nowe obszary funkcjonowania tych organizacji i grup
Organizacje pozarządowe oraz grupy nieformalne pełnią ważną rolę w realizacji
poszczególnych etapów Lokalnej Agendy 21. Aby proces ten był skuteczny, konieczna jest
koordynacja działań wszystkich partnerów w regionie w celu sformułowania wspólnej wizji
i priorytetów. Ich rola jest szczególnie istotna gdyż funkcjonują na poziomie najbliższym
mieszkańcom i zazwyczaj cieszą się ich dużym zaufaniem. Posiadają również dużą wiedzę na
temat lokalnych problemów i sposobów ich rozwiązywania. Dzięki temu ich działania mogą być
istotne w identyfikowaniu barier na poszczególnych etapach realizacji celów cząstkowych.
Organizacje pozarządowe bez wątpienia odgrywają ważną rolę w życiu społecznym
Regionu Babiogórskiego. Uczestnicy kursu mieli okazję zapoznać się z działaniami
stowarzyszeń kulturalnych i artystycznych, organizacji działających na rzecz zrównoważonego
rozwoju, samorządów i z nielicznymi zrzeszeniami lokalnego biznesu.
Mimo że liczba inicjatyw w skali regionu oraz ze względu na liczbę mieszkańców,
wydaje się być znacząca, istnieją grupy społeczne, które nie posiadają własnej reprezentacji,
18
przez co nie są bezpośrednio uwzględniane w kontaktach z samorządem i innymi organizacjami.
Potencjalni pracodawcy, jak i pracobiorcy powinni zorganizować się by lepiej dbać o swoje
interesy.
Swej reprezentacji nie posiadają np. miejscowi bezrobotni, którzy w innych dotkniętych
bezrobociem regionach potrafili zrzeszyć się by wspólnie walczyć o swoje prawa (np.
Stowarzyszenie Bezrobotnych w Ełku). Samo zrzeszenie się nie zapewni bezrobotnym pracy, ale
z pewnością może sprzyjać wzajemnej solidarności i samopomocy, a także zwiększeniu
możliwości dochodzenia swoich praw.
Lokalni drobni przedsiębiorcy często narzekają na trudności w prowadzeniu działalności
gospodarczej. Pośród licznych organizacji nie znaleziono takiej, która mogłaby być uznana za
wiarygodną i szeroką reprezentację drobnych przedsiębiorców z regionu.
Kolejną ważną grupą, która powinna rozważyć zrzeszenie się i włączenie w dialog
międzysektorowy są przedstawiciele branży turystycznej, zwłaszcza ci oferujący „łagodną”
turystykę: agroturystykę i ekoturystykę.
Podsumowując, istnieje duża potrzeba tworzenia zrzeszeń grup interesów, które
odzwierciedlają realne potrzeby na poziomie lokalnym jak i regionalnym. Poniżej przedstawione
zostaną dwa programy, które prezentują metody budowania społeczeństwa obywatelskiego
opartego o zasady zrównoważonego rozwoju. Należy zwrócić uwagę na to, że programy te
wdrażane są na terenie całej Polski, tworząc sieci współpracy. Region babiogórski, oprócz paru
ośrodków, nie jest dotychczas reprezentowany w tych sieciach.
1.3.2. Program DIALOG i jego wykorzystanie do dokonywania oceny
potrzeb mieszkańców miast i gmin
DIALOG jest stosowany od kilku lat w różnych miejscach Polski. Jego celem jest
aktywizacja społeczności lokalnej na różnych płaszczyznach życia społecznego i kulturalnego
oraz stwarzanie warunków umożliwiających wpływ obywatela na bieg spraw publicznych oraz
wymianę informacji wśród społeczności lokalnej.
Podstawowymi zadaniami są:
19
•
Zachęcenie i przygotowanie mieszkańców do aktywnego uczestnictwa w życiu
społecznym,
•
Rozwój kontaktów między mieszkańcami na płaszczyźnie sąsiedzkiej i zawodowej,
•
Poprawa przepływu informacji pomiędzy organizacjami społecznymi, władzą lokalną
a obywatelami,
•
Pokazanie potrzeby współdziałania dla rozwiązywania problemów trapiących członków
społeczności lokalnych.
Program Dialog działa opierając się na takich strukturach jak koalicja, określająca strategię i
cele programu, skupiająca wszystkich ważniejszych przedstawicieli gmin i regionu. Konkretne
działania wynikające z tej współpracy to warsztaty zachęcające mieszkańców do aktywności,
umożliwiające poznanie się ludzi i porozmawianie o tym, co zmienić w swoim najbliższym
otoczeniu. Zamiast proponować gotowe rozwiązania, mieszkańcom zostaje dana szansa na
rozpoznanie swoich potrzeb. W trakcie warsztatów poszukuje się liderów, tzn. osób które
zorganizują grupy w swoim miejscu zamieszkania i wspólnie podejmą konkretne działania.
W ramach programu Dialog będzie możliwe przeprowadzenie cyklu szkoleń poświęconych
zasadom zakładania stowarzyszeń oraz możliwości zrzeszania się reprezentantów grup
społecznych, które jeszcze nie posiadają własnych przedstawicieli pośród istniejących
organizacji pozarządowych. Omawia się na nich również to, kto ma wpływ na rozwiązywanie
problemów, czyli jakie sprawy kierować do urzędu gminy, jakie do Policji a jakie do innych
jednostek.
Kolejnym etapem programu realizowanego przez Dialog jest akcja Ekogmina, której celem
jest edukacja ekologiczna i działania w kierunku poprawy czystości gminy. Podobny program
mógłby znaleźć zastosowanie w Regionie Babiogórskim.
W budowaniu społeczności lokalnej należałoby uwzględnić głosy wszystkich
mieszkańców, również tych młodych na co dzień pozostających bez prawa głosu. Tutaj po raz
drugi można skorzystać z doświadczeń zespołu Dialog. Rozwiązaniem mogłoby być powołanie
Młodzieżowej Akademii Lidera. Inicjatywa ta ma na celu zachęcenie młodych ludzi do większej
aktywności w regionie oraz przełamanie niewiary w nieskuteczność przedsięwzięć
obywatelskich. Młodzieży można zaproponować cykl spotkań na temat:
20
•
kształtowania społeczeństwa obywatelskiego i demokratycznych procedur życia
społecznego,
•
wdrażania zasad zrównoważonego rozwoju,
•
zasad funkcjonowania władzy lokalnej, instytucji i organów samorządowych,
•
podstaw
relacji
władza-obywatel,
różnych
systemach
demokratycznych
istniejących w Europie oraz o funkcjonowaniu sektora pozarządowego.
Dzięki temu młodzi ludzie zyskują umiejętność samodzielnego oceniania, wnioskowania
i podejmowania decyzji. Ponadto uczą się jak planować i promować własne działania, kierować
grupą i rozwiązywać konflikty. Po przeprowadzeniu cyklu spotkań można starać się zachęcić
młodzież do konkretnych działań. Mogą to być rozmaite akcje charytatywne lub promocyjne
regionu.
Następną grupą, którą należałoby zaangażować w działania na rzecz regionu i jego
społeczności są dzieci. Rozwiązaniem mogłyby się stać badania ich potrzeb, które należałoby
przeprowadzić na terenie poszczególnych gmin. Przy pomocy nauczycieli i dyrektorów szkół
wybierani
będą
przedstawiciele
samorządów
uczniowskich
ze
szkół
podstawowych
i gimnazjalnych do Rady Młodzieżowej.
Następnym krokiem jest organizacja spotkań, w których uczestniczą dzieci oraz
przedstawiciele dorosłych z kluczowych dla regionu organizacji. Dzieci i młodzież w trakcie
dyskusji poruszają ważne dla nich kwestie. Proponują konieczne według nich przedsięwzięcia
i inicjatywy które należałoby zrealizować, aby:
•
lepiej zorganizować czas wolny dzieci,
•
zwiększyć ilość terenów rekreacyjnych i miejsc zabaw,
•
stworzyć miejsca spotkań młodych ludzi,
•
poprawić stan bezpieczeństwa.
Efektem dziecięcych obrad powinna być dogłębna analiza potrzeb przez nie zgłoszonych.
Należy pamiętać, że nie wszystko da się zrobić od razu, ale zgłoszone postulaty należałoby
przedyskutować z osobami i organizacjami mającymi realny wpływ na ich realizację.
21
1.3.3. Centrum Aktywizacji Lokalnej
Kolejnym programem, który mógłby zostać zastosowany w regionie babiogórskim jest
Centrum Aktywizacji Lokalnej (CAL). Program działa w całej Polsce. W Regionie
Babiogórskim reprezentowany jest przez Gminne Centrum Kultury, Promocji i Turystyki
w Zawoi oraz przez Gminny Ośrodek Kultury w Jordanowie. Organizacje pozarządowe,
kościelne oraz nieformalne grupy lokalne odgrywają znaczącą rolę w sukcesie tego programu.
Celem programu jest integracja lokalnego życia obywatelskiego, wykreowanie liderów tzw.
profesjonalnych animatorów społecznych, i dążenie do usamodzielnienia działalności grup
obywatelskich. Aby móc efektywnie określić i zdiagnozować problemy lokalne potrzebna jest
przede wszystkim komunikacja społeczna docierająca do wszystkich grup społecznych.
Pośrednikami w przekazywaniu tej informacji i wiedzy na temat problemów lokalnych mogą
być właśnie organizacje pozarządowe.
Należy podkreślić, że działania podejmowane przez babiogórskie organizacje
pozarządowe są w wielu przypadkach zbliżone do celów Programu CAL. Nie chodzi zatem o to,
aby pomniejszać osiągnięcia organizacji lokalnych, ale o to, aby pokazać inne możliwości, które
są wykorzystywane w innych miejscach w Polsce, a które w Regionie Babiogórskim mogłyby
znaleźć zastosowanie.
Dobrym sposobem na wyzwolenie potencjału drzemiącego w młodych ludziach
i zaangażowanie ich w działania społeczno-edukacyjne jest wolontariat. Na przykład:
Orański Ośrodek Adaptacyjny dla Młodzieży Niepełnosprawnej „Nowiny”, działający
w Gdańsku oprócz wielu działań integracyjnych, utworzył bazę wolontariuszy – Orański
Wolontariat „Parowóz”. W wolontariacie bierze udział 40 osób. Młodzież licealna oraz studenci
zajmują się szeregiem działań społecznych, są to m.in.: prowadzenie biura pośrednictwa pracy,
pomoc osobom niepełnosprawnym, pomoc przy organizowaniu festynów. Ponadto wolontariusze
mają okazję wypracować indywidualny program edukacyjny.
Gimnazjum z Wierzchowa jako jedno ze swoich działań zorganizowało „Mapę zasobów i
potrzeb Gminy Wierzchów”, co zainicjowało akcje mobilizacji młodzieży do działań na rzecz
swojego otoczenia. Program „Edukacja Obywatelska w Gimnazjum w Wierzchowie” przewiduje
m.in.:
1. Udział uczniów w sesjach Rady Gminy,
22
2. Spotkania z radnymi i sołtysami,
3. Pisanie sprawozdań z posiedzeń sesji Rady Gminy i publikowanie ich w gazecie
szkolnej,
4.
Wykonanie informatora „Poradnik obywatela”,
W celu informowania lokalnej społeczności o działaniach gimnazjalistów, każdy
realizowany projekt jest łączony z akcją promocyjną.
Można to uczynić przez szeroko rozumianą współpracę ze środkami masowego przekazu, na
bieżąco informując o przeprowadzanych działaniach.
1.4.
Podsumowanie
Działalność organizacji pozarządowych, kościelnych i nieformalnych grup lokalnych
w Regionie Babiogórskim cechuje się dużym zróżnicowaniem pod kątem zakresu działań, kręgu
odbiorców, jak i zasięgu geograficznego. Każda z tych organizacji odgrywa istotną rolę
w integrowaniu podobnych interesów i kultywowaniu tradycji, działalności edukacyjnej oraz
dostarczaniu wiedzy o regionie jak i najbliższym otoczeniu każdemu mieszkańcowi.
Jednocześnie kwestia nie wystarczającego przepływu informacji i słabej świadomości
o potrzebie budowania silnego ruchu pozarządowego utrudnia identyfikowanie wspólnych celów
dla całego regionu. Regularne spotkania reprezentantów tych grup pozwoliłoby na koordynację
działań i wymianę informacji o bieżących działaniach lokalnych jak też na pozyskanie nowego
kapitału ludzkiego w formie umiejętności, wiedzy i doświadczenia.
Bibliografia:
Publikacje:
Ludzie i Współpraca i Rozwój – Budowanie partnerstwa i poparcia społecznego dla parków
narodowych (2002). Zeszyty Problemowe Sekcji Parków Narodowych Nr 8 Polski Klub
Ekologiczny; Kraków-Zawoja,.
Łącka E. i Rymarowicz P., red (2000). Uprawnienia organizacji społecznych w dziedzinie
ochrony środowiska: Teoria i praktyka. Kraków: Ogólnopolskie Towarzystwo
Zagospodarowania Odpadów „3R”.
Projekt Babia Góra – “The Challenges of Sustainable Development” Mogilany-Zawoja, 2002.
23
The Local Agenda 21 Planning Guide: An Introduction to Sustainable Development Planning
(1996). Toronto: International Council for Local Environmental Initiatives/The International
Development Research Centre; Toronto, 1996.
Strony internetowe:
www.cal.ngo.pl
www.frdl.org.pl
http://www.frdl.org.pl/spolecze/dialog.htm
www.ngo.pl
24
2. Zastosowanie projektów i inicjatyw lokalnych do wprowadzania
zrównoważonego rozwoju w Regionie Babiogórskim
2.1.
Lokalizacja regionu „Babia Góra” – „Bursztynowy Szlak”
Międzynarodowa trasa dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego „Bursztynowy Szlak” łączy
miejsca o szczególnych walorach kulturowych leżących wzdłuż historycznego szlaku w Polsce,
na Słowacji i na Węgrzech (z Budapesztu poprzez Kraków aż po Gdańsk). „Europejska trasa
dziedzictwa” przebiega również poprzez Region Babiej Góry.
Lokalizacja na głównej osi Bursztynowego Szlaku stwarza możliwość wielokierunkowego
rozwoju badanego Regionu (szczególnie jednak pod względem turystyki), nakładając
jednocześnie na zainteresowane gminy obowiązek skupienia się na problematyce rozwoju
zrównoważonego. Bardzo ważna w przypadku Regionu Babiogórskiego jest ochrona środowiska
przyrodniczego. Z tego względu dalszy rozwój tego regionu musi uwzględniać przede wszystkim
racjonalne korzystanie z zasobów.
Ciekawym pomysłem na rozwój okolic Babiogórskiego Parku Narodowego jest
wprowadzenie na tym obszarze idei Ekomuzeum. Ponieważ jest to temat stosunkowo „świeży”
na terenie Polski, należy przed przystąpieniem do prac nad wdrożeniem projektu Ekomuzeum
bardzo wnikliwie wykonać analizy badanego obszaru oraz zbadać jego potencjał.
2.2.
Omówienie pojęcia Ekomuzeum
2.2.1. Ekomuzeum przedsięwzięciem integrującym region
Ekomuzeum to rodzaj „żyjącego muzeum”, w którym punktem zainteresowania są,
w odróżnieniu od typowych muzeów, ludzie i ich życie codzienne. Przenikające się elementy
przyrodnicze, kulturowe i historyczne są prezentowane w miejscu ich pierwotnego
występowania, na terenie nazywanym Ekomuzeum. Celem powoływania Ekomuzeów jest
ponadto ochrona zabytków kultury materialnej (np. kościołów, dworków, pałaców, starych
25
wiejskich chat o cechach architektury lokalnej), przyrodniczej oraz charakterystycznych dla
regionu tradycji, obyczajów i obrzędów. Ekomuzeum ma ukazywać walory regionu i dorobek
jego mieszkańców.
Struktura
Ekomuzeów
jest
zdecentralizowana.
Charakteryzują
się
one
niskim
zinstytucjonalizowaniem, a kluczową rolę odgrywa udział społeczności lokalnej oraz współpraca
w grupie oparta na zasadzie równouprawnienia wszystkich jej członków. Ekomuzea są
finansowane przez źródła lokalne.
Celem powołania Ekomuzeum jest m.in. kolekcjonowanie dotychczasowego dorobku
mieszkańców danego regionu, dokumentacja, badania naukowe, konserwacja, ewaluacja oraz
edukacja.
2.2.2. Czynniki wpływające na lokalizację Ekomuzeum:
•
zasoby przyrodnicze np. wartościowe zespoły fauny i flory, zjawiska geologiczne,
hydrologiczne,
•
zasoby dziedzictwa kulturowego stanowiska archeologiczne, miejsca historyczne,
zabytki, bogate tradycje, specyficzna gospodarka, przemysł,
•
infrastruktura turystyczna obecność miejsc noclegowych, najlepiej o zróżnicowanym
standardzie, obiekty gastronomiczne, trasy i ścieżki turystyczne, usługi przewodnickie, i in.,
•
ludzie świadomi lokalnych wartości, aktywni i pełni entuzjazmu,
•
partnerska współpraca w ramach Ekomuzeum niezbędna do stworzenia zintegrowanej
sieci „żywych eksponatów”,
•
oferta kulturalna związana z obrzędami zakorzenionymi w regionalnych tradycjach.
2.2.3. Korzyści płynące z funkcjonowania Ekomuzeum
Do korzyści płynących zarówno z procesu tworzenia Ekomuzeum jak i jego funkcjonowania
należą m.in.:
•
inwentaryzacja i waloryzacja lokalnych zasobów,
•
podniesienie świadomości mieszkańców na temat wartości lokalnego dziedzictwa
przyrodniczego i kulturowego,
26
•
szansa na zachowanie i eksponowanie lokalnych tradycji, form gospodarowania,
charakterystycznego rzemiosła czy sposobu życia poprzez prezentacje, warsztaty, pokazy dla
turystów jako dodatkowe źródło zarobkowania,
•
lepsze poznanie i zrozumienie własnej historii i tradycji,
•
kultywowanie lokalnych zwyczajów i przekazywanie ich następnym pokoleniom,
•
dla lokalnych producentów żywności i rzemieślników możliwość sprzedawania swoich
towarów bezpośrednio odbiorcy oraz prowadzenie warsztatów i umożliwianie zwiedzania
gospodarstw rolnych i ogrodniczych stanowi dodatkowe źródło dochodów,
•
podniesienie atrakcyjności poszczególnych obiektów i przedsięwzięć turystycznych (np.
poprzez system informacji turystycznej, tworzenie wspólnego informatora, przewodnika,
strony internetowej).
Choć wiele z wymienionych tu korzyści płynących z funkcjonowania Ekomuzeum
bezpośrednio nie gwarantuje szybkiego wzrostu gospodarczego, może jednak stanowić ważną
i cenną alternatywę w rozwoju terenów wiejskich, zwłaszcza tak prężnie rozwijającej się gałęzi
gospodarki, jaką stanowi turystyka. Warto również zwrócić uwagę na duży potencjał regionu
w związku z promowaniem dziedzictwa kulturowego, na które składa się wspólne pochodzenie
i doświadczenia wielu pokoleń, poczucie wspólnej historii i tradycji (decydujące o sile więzi
społecznych i odporności na zmieniające się warunki).
2.2.4. Ekomuzeum na świecie
Przed przystąpieniem do prac nad wdrażaniem projektu Ekomuzeum na terenie Polski
wskazane byłoby zapoznanie się z podobnymi projektami funkcjonującymi już w wielu krajach.
Charakterystyczny dla koncepcji Ekomuzeum jest unikatowy charakter tego typu realizacji,
który wynika z walorów lokalnych danego obszaru. Tematem Ekomuzeum mogą być lokalne,
specyficzne tradycje, historia, kultura, unikatowe wartości przyrodnicze, budowa geologiczna,
ukształtowanie terenu etc.
27
Jednymi z pierwszych Ekomuzeów funkcjonujących w różnych krajach (nie tylko europejskich)
są:
•
Ekomuzeum Orzecha Włoskiego w Perigord, Włochy,
•
Ekomuzeum Wina, Francja,
•
Ekomuzeum Cevennes, Francja,
•
Ekomuzeum Ithaca, NY, USA,
•
Kalyna Country Ecomuseum, Kanada,
•
Ecomuseum Bergslagen, Szwecja,
•
Ekomuzeum Winterland.
Adresy wybranych stron internetowych związanych z tematyką Ekomuzeum:
www.ecomuseum.dk
www.aaa.dk
www.ecomuseum.ca
www.kalynacountry.ab.ca
www.provincia.pistoia.it
www.alagna.it
www.ecomuseum.ithaca.ny.us
www.cresp.sn
www.opa.no
www.museumsnett.no
www.totenmuseet.no
www.umu.se
www.wia.be
www.emabb.be
www.ecohearts.com
www.ivs.unibe.ch
28
2.3.
Twórczość ludowa
2.3.1. Historia
Najsłynniejszym wyrobem rzemieślników z regionu babiogórskiego są stryszawskie
zabawki, wytwarzane od początku XIX wieku. Wytwarzaniem zabawek zajmowały się czasem
całe rodziny i tradycja ta przechodziła z pokolenia na pokolenie, stanowiąc często główne źródło
utrzymania. Zabawki z drewna wykonywano przy użyciu tradycyjnych narzędzi i wzorów,
będących własnością rodzinną. Zabawki zdobiono różnymi technikami: malowano i ryzowano
używając wzorów roślinnych i geometrycznych. Do najstarszych zabawek należą: taczki, wózki,
kołyski, grzechotki i karetki z konikami. Później pojawiły się koniki na kółkach, karuzelki
i klepoki – machające skrzydłami ptaki. Następnie koniki zwane wyścigowymi z namalowaną
uprzężą i sidłem i capy, przysadziste i pomalowane zwykle na czerwono. Do ludowego
zabawkarstwa zalicza się również drewniane ptaszki, masowo produkowane od początku XX
wieku. Typowymi ptaszkami stryszawskimi są kogutki, dudki, sowy, jaskółki, bociany i zięby
oraz ich kompozycje na gałązce czy w gniazdku – rodzinki. Są one bardziej kolorowe niż
w rzeczywistości. Natomiast w Orawie wytwarzano zabawki – przytulanki z gałganków.
Wyrabiano też zabawki i figurki z siana.
Rzeźbiono również figury świętych, które zdobiły kościoły i przydrożne kapliczki.
Ozdabiano je bibułkowymi kwiatami. Służyły one również do ozdabiania świętych obrazów
w domu.
2.3.2. Stan obecny
•
Warsztaty Twórcze w Stryszawie – pod okiem instruktorów dzieci i młodzież uczy się
wytwarzania ptaszków stryszawskich, eko-zabawek z siana, zdobnictwa bibułkowego
i malarstwa na szkle. Znajduje się tam również stała ekspozycja zabawek twórców
ludowych z terenu Gmina Stryszawa.
•
Zajęcia edukacyjne w Muzeum Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej. Dzieci
mogą nauczyć się wyrobu ozdób z bibuły, zabawek szmacianych oraz malarstwa na
szkle, oprócz tego wypieku pieczywa, obróbki lnu i ludowej muzyki Karpat.
29
•
Klub Młodego Rzeźbiarza w Wysokiej gmina Jordanów - założycielem jest twórca
ludowy Stanisław Szaliga, prowadzone są cykliczne warsztaty artystyczne rzeźbienia
w drewnie lipowym. Organizowane są wystawy rzeźby i rysunku. Stworzony przez
dzieci Aniołek z Bursztynowego Szlaku stał się symbolem miejscowości i lokalnym
markowym produktem.
•
Izba Regionalna w Szkole Podstawowej nr 5, Zawoja-Gołynia. Znajduje się tam
ekspozycja tradycyjnych sprzętów domowych i narzędzi rolniczych z tego regionu.
Odbywają się warsztaty artystyczne – wyrób kwiatów z bibuły i pokaz wytwarzania
przędzy.
•
Izba Regionalna w Szkole Podstawowej nr 4, Zawoja-Przysłop.
•
Stowarzyszenie Tradycja i Natura w Bystrej Sidzinie organizuje wystawę Ukryte
Talenty. Prezentowane są na niej haftowane bluzki, obrusy, firanki, makatek oraz rzeźb
w drewnie i węglu oraz obrazy
•
Sklepiki Babiogórskie – miejsca sprzedaży wyrobów lokalnych rzemieślników.
2.3.3. Perspektywy rozwoju
•
Zakładanie Sklepików Babiogórskich na szlakach turystycznych np. w schroniskach
górskich, muzeach, sklepach. W miejscach tych znajdują się już sklepy z pamiątkami lub
artykułami spożywczymi, nie wymaga to więc tworzenia od podstaw, a tylko
rozszerzenie asortymentu sklepów już istniejących.
•
Otwarcie Sklepiku Babiogórskiego w Krakowie, a następnie w innych miastach.
Umożliwi to znacznie szerszą promocję wyrobów jak i Regionu Babiogórskiego.
•
Utworzenie strony internetowej w kilku językach prezentującej dzieła lokalnych
rzemieślników wraz z możliwością sprzedaży wysyłkowej.
•
Organizowanie kolonii dla dzieci, połączonych z warsztatami artystycznymi.
30
2.4.
Grupa partnerska „Łączy nas Babia Góra”
Mieszkańcy terenów położonych wokoło Babiej Góry muszą rozwiązywać problemy, które
dotyczą całego obszaru Polski. Bezrobocie, niezadowalająca jakości życia, niska aktywność
społeczna to sprawy, które wpływają na ogólny potencjał działań podejmowanych w ramach
Agendy 21. Jednak poza wspólnymi czynnikami kształtującymi zachowania społeczne, teren
powiatu suskiego posiada wyjątkowe walory krajobrazowe, które mogą stać się elementem
jednoczącym
aktywność
mieszkańców
w
sposób,
który
będzie
zgodny
z
zasadą
zrównoważonego rozwoju.
Wśród unikalnych wartości regionu położonego wokół Babiej Góry znajdziemy m.in.:
•
zróżnicowane i niezniszczone środowisko przyrodnicze,
•
więzi międzyludzkie oparte na wzajemnym poszanowaniu,
•
potencjał otaczającego środowiska do kreowania rozwoju gospodarczego,
•
lokalną tradycje,
•
tożsamość regionalną.
Tworzenie Lokalnej Agendy 21 jest procesem wieloetapowym, którego kolejne fazy
zmierzają do uzyskania coraz wyższego poziomu zrównoważonego rozwoju w regionie. Trzeba
jednak pamiętać, że dobrze wykonane pierwsze działania wprowadzają największe zmiany,
a zarazem inicjują proces stałego doskonalenia działań zmierzających w kierunku pełnej
realizacji idei zrównoważonego rozwoju. Wizja rozwoju regionu, poza zgodnością z planem
zagospodarowania zgodnym dla każdej z gmin powiatu, powinna brać pod uwagę wartości
uważane przez mieszkańców za ważne. Pomimo zróżnicowania kulturowego mieszkańcy
jednoczą się wokół wartości, które dla mieszkańców różnych gmin powiatu suskiego okazały się
podobne.
Do największych wartości Regionu społeczność powiatu suskiego przede wszystkim zalicza
Babią Górę, z jej potencjałem, jakim jest czyste powietrze, krajobraz oraz możliwość kontaktu z
naturą. Poza elementem budowy krajobrazu przez Babią Górę, jako ważną bądź unikatową
należy wymienić architekturę regionu. Zaliczyć do niej należy kapliczki, piwniczki oraz chaty
31
charakteryzujące się wyrazistym charakterem dla tego regionu. Bardzo istotnym elementem,
jednoczącym lokalną społeczność jest gwara. Jest ona specyficzna dla Zawoi oraz Orawy.
O powodzeniu działań podejmowanych przez lokalną społeczność w powiecie suskim
decydują grupy społeczne aktywnie działające i wspierające się nawzajem. Ważne jest, by
wszyscy kluczowi gracze mieli możliwość wyartykułowania istotnych dla każdego z nich zadań
bądź oczekiwań. Wskutek tego typu potrzeb powstają coraz liczniejsze organizacje społeczne
oraz różnego typu inicjatywy lokalne.
2.5.
Organizacje kulturalne działające w powiecie suskim
Poniżej przedstawiono organizacje i ośrodki aktywizacji życia kulturalnego lokalnej
społeczności oraz podejmowane przez nie inicjatywy lokalne i regionalne. Wymienione
podmioty zostały uszeregowane ze względu na podział terytorialny regionu obejmującego cały
powiat suski oraz wybrane gminy wchodzące w skład powiatów nowotarskiego i żywieckiego.
2.5.1. Gmina Zawoja
Organizacje i ośrodki aktywizacji społecznej:
•
Urząd Gminy Zawoja,
•
Stowarzyszenie Inicjatyw Babiogórskich w Zawoi,
•
Klasztor oo. Karmelitów Bosych w Zawoi Zakamień,
•
Centrum Kultury, Promocji i Turystyki w Zawoi,
•
Izba Regionalna,
•
Ośrodek Edukacyjny i Ogród Roślin BgPN,
•
Szkoła Podstawowa nr 4 o profilu ekologicznym w Zawoi Przysłopiu wraz
z działającym przy niej Ośrodkiem Edukacji Środowiskowej na Bursztynowym
Szlaku,
•
Szkoła Podstawowa w Zawoi Gołyni,
•
Uczniowski Klub Sportowy Zawoja,
32
•
Stowarzyszenie na rzecz Zrównoważonego Rozwoju „Przysłop”.
Inicjatywy lokalne i regionalne:
•
Sympozja – np. Dziedzictwo Kulturowe Obszaru Babiej Góry,
•
Rajd Szlakiem księdza kardynała Karola Wojtyły,
•
Międzynarodowe zawody w trialu rowerowym o puchar Babiej Góry,
Imprezy folklorystyczne (m.in.):
•
„Babiogórska Jesień”
•
„Misterium Męki Pańskiej na Przysłopiu”
•
Noc Kupały
•
Dożynki gminne
•
Jarmark Babiogórski
•
Letni Piknik Pod Diablakiem
•
Babiogórska Szopka Regionalna
•
Tropienie Niedźwiedzia Babiogórskiego
•
Powiatowe Biesiady Gawędziarskie
•
Święto Kwitnącej Tarniny
2.5.2. Gmina Sucha Beskidzka
Organizacje i ośrodki aktywizacji społecznej
•
Gminny Ośrodek Kultury w Stryszawie,
•
Stowarzyszenie Regiony Wspólnej Europy – Małopolska w Tarnawie,
•
Ośrodek Wspierania Przedsiębiorczości działający przy Stowarzyszeniu „Samorządowe
Centrum Przedsiębiorców i Rozwoju”,
•
Małopolskie Stowarzyszenie Promocji Agroturystyki,
33
Inicjatywy lokalne i regionalne
•
warsztaty plastyczne (ptaszki stryszawskie, eko-zabawki z siana, zdobnictwo bibułkowe,
malarstwo na szkle,
•
Powiatowe Zawody Strzeleckie Władz Samorządowych,
•
Imprezy folklorystyczne:

Karnawał Beskidzki

Małopolski Festiwal Form Muzycznych i Tanecznych

Suskie Spotkania z Folklorem
2.5.3. Gmina Jordanów

Urząd Gminy Jordanów

Stowarzyszenie Twórców „Pasja”

Miejski Ośrodek Kultury

Zespół Pieśni i Tańca oraz Chór

Zespoły rozrywkowe

Koło szachowe i brydża sportowego

Orkiestra dęta (OSP)

Klub sportowy „Jordan”

Konkurs Palm Wielkanocnych

Międzynarodowy Konkurs Twórczości Plastycznej

Miasto Jordanów Wita Wiosnę

Dni Ziemi Jordanowskiej

Przełajowy Wyścig Kolarski o Puchar Polski

Spotkania Wysockie – Wieczerza w Wysokiej
34

Ogólnopolskie Zawody w Rajdach Długodystansowych (konnych)

Klub jeździecki „Bór” w Toporzysku – Folwark Przemysł:

Jordanowska Fabryka Armatur (500-600 pracowników); rynek krajowy i eksport do
USA

Zakład Przemysłu Tekstylnego „Jordanianka”; eksport do Danii
2.5.4. Gmina Bystra-Sidzina
Przez obszar gminy przebiegają atrakcyjne szlaki turystyczne. Ze względu na małą
powierzchnię gospodarstw (~2,4 ha) występuje dwuzawodowość (brak możliwości utrzymania
się z działalności rolniczej). W tym przypadku system prawny nie przewiduje dofinansowania.

Skansen Muzeum – Oddział Orawskiego Parku Etnograficznego

Urząd Gminy Bystra – Sidzina
Imprezy folklorystyczne:

Konkurs Palm Wielkanocnych

Podbabiogórskie Posiady

Przegląd Piosenki Biwakowej
Przemysł:

niewielkie zakłady przemysłu drzewnego (redukcja z 360 do 140 zakładów)

duża ilość drobnych przedsiębiorstw (brak kooperacji)

trzy gospodarstwa ekologiczne (nierentowne ze względu na małą powierzchnię)

dwanaście gospodarstw agroturystycznych

trzy ośrodki wypoczynkowe
35
2.6.
Projekty dynamizujące rozwój regionu babiogórskiego
2.6.1. Kryteria określenia projektów prowadzących do zrównoważonego
rozwoju
Pojęcie zrównoważonego rozwoju obejmuje wszystkie dziedziny życia i dlatego też posiada
wiele wzajemnie uzupełniających się definicji. Dlatego właśnie kryteria określenia projektów
prowadzących do zrównoważonego rozwoju są bardzo zróżnicowane. Obejmują one trzy sfery:
ekonomiczną, socjalną i ekologiczną oraz demokrację partycypacyjną albo wpisują się
w pryncypia pozwalające na wprowadzanie zrównoważonego rozwoju.
A) wskaźnik świadomości społeczności lokalnej: liczba osób mających podstawową wiedzę
o projekcie, w procentach. Ten wskaźnik pokazuje wiedzę społeczeństwa o projekcie, jego
rozpropagowanie, powszechność.
liczba osób znających projekt = [%]
liczba mieszkańców regionu
B) wskaźnik świadomości samorządów lokalnych: liczba osób w samorządach mających
podstawową wiedzę o projekcie, w procentach. Ten wskaźnik pokazuje stan wiedzy
samorządów lokalnych o projekcie, jego rozpropagowanie, powszechność.
liczba pracowników samorządów lokalnych znających projekt = [%]
liczba pracowników samorządów lokalnych
C) wskaźnik aktywności społeczności lokalnej: liczba osób czynnie biorących udział
w projekcie w procentach.
liczba osób czynnie zaangażowanych w projekt = [%]
D) wskaźnik aktywności samorządów lokalnych: liczba gmin biorących udział w projekcie
liczba gmin biorących udział w projekcie = [%]
liczba gmin badanego terytorium
36
E) wskaźnik akceptacji społecznej projektu: liczba osób aprobujących projekt, w procentach.
liczba osób aprobujących projekt = [%]
F) wskaźnik zaangażowania samorządów lokalnych: zaangażowanie władz lokalnych
w projekt, w procentach
środki finansowe zaangażowane przez władze samorządowe = [%]
całkowite środki finansowe zaangażowane
H) wskaźnik kreatywności społeczności lokalnej: liczba projektów zgłoszonych przez
społeczność lokalną do całkowitej liczby projektów, w procentach.
liczba projektów zgłoszonych przez społeczność lokalną = [%]
całkowita liczba projektów
Strategie, które zostają zaproponowane przez lokalną społeczność („bottom-up strategies”) mają
szczególną wartość dla wprowadzania zrównoważonego rozwoju – aktywizują mieszkańców
i pobudzają ich do wspólnego kreatywnego działania.
G) współczynnik jawności projektu: dostępność sprawozdań organizacyjnych i finansowych
projektu, jawność wyników, transparentne kryteria wyboru wykonawców projektów
i podziału środków finansowych (skala ocen od 1 do 5, gdzie 5 - bardzo dobry, a 1 niedostateczny).
I) współczynnik wrażliwości projektu - „act locally, think globally” – tylko poprzez
działanie lokalne, ale myślenie globalne o wszystkich aspektach i możliwych
konsekwencjach możemy wprowadzić działania na skalę światową (skala od 1 do 5, gdzie 5 bardzo dobry, a 1 - niedostateczny).
37
J) współczynnik świadomości: projekt powinien przewidywać w jak najszerszym stopniu
wszystkie długo- i krótkofalowe konsekwencje. Powinniśmy zrównoważyć szanse
przyszłych pokoleń i zastawić im taką samą lub lepszą sytuacje ekonomiczną, społeczną
i ekologiczną (skala ocen od 1 do 5, gdzie 5 - bardzo dobry , a 1 - niedostateczny).
Naszym celem jest propozycja zestawu wskaźników określających ewaluację projektu pod
kątem zrównoważonego rozwoju. Wskaźniki, których zadaniem jest między innymi określenie
stopnia aktywności społeczności lokalnej i stopnia ich realizacji przez organizacje pozarządowe
i inne organizacje lokalne.
2.7.
Propozycje projektów wpisujących się w zrównoważony rozwoju
regionu
Oto kilka propozycji, które przy dobrej organizacji i dużej partycypacji społecznej, mogą
wzmocnić zrównoważony rozwoju regionu. Tradycyjna turystyka nie może być jedynym
źródłem dochodu regionu, dlatego proponujemy tu rozwiązania alternatywne związane
z turystyką „wirtualną” (za pomocą internetu), specyficzną lub inne możliwości dochodu.
2.7.1. Rozwój regionu związany z turystyką:

wycieczki multimedialne po Babiogórskim Park Narodowym z wykorzystaniem sieci
internetowej – wykorzystanie kamer umieszczonych w niedostępnych obszarach BgPN
i obserwowanie przyrody w czasie rzeczywistym,

multimedialny szlak – stworzenie wirtualnego przewodnika po szlakach biegnących przez
i w rejonie Babiej Góry z umieszczeniem zdjęć najatrakcyjniejszych miejsc wyróżniających
się walorami przyrodniczymi, krajobrazowymi, edukacyjnymi i architektonicznymi,

e-learning – możliwość uczestniczenia w odpłatnych kursach malowania na szkle, wyrobu
kwiatów i zabawek oraz haftu regionalnego,

turnieje i wycieczki zbójnickie – ścieżka zbójnicka, napady na turystów, noclegi
w warowniach na szlaku bursztynowym i stodołach góralskich na sianie,
38

praktyczny kurs wyrobu oscypka i bryndzy.
2.7.2. Rozwój regionu niezwiązany z turystyką:

przetwórstwo drewna - wykorzystanie lokalnie wytworzonych desek do wyrobu mebli,
elementów wykończeniowych budynków,

sztuka lokalna - produkcja zabawek i wyrobów rzemieślniczych,

hodowla owiec i kóz oraz wyrób przetworów mleczarskich i mięsnych,

uprawa ziół i zdrowej żywności bez użycia nawozów i pestycydów, stworzenie sieci
producentów i sklepów w dużych miastach regionu.
39
3. Międzynarodowy Rezerwat Biosfery oraz Babiogórski Park
Narodowy – ich rola i znaczenie we wdrażaniu procesu
zrównoważonego rozwoju Regionu Babiogórskiego.
3.1.
Wstęp
Istnienie Rezerwatu Biosfery UNESCO oraz Babiogórskiego Parku Narodowego to jeden
z najważniejszych elementów społecznej, ekonomicznej i ekologicznej rzeczywistości regionu
opisywanego w tym raporcie. Z jednej strony Park jest kluczowy dla zachowania
w nienaruszonym stanie środowiska naturalnego z unikalnymi gatunkami fauny i flory oraz
piętrowym układem roślinności, stanowi podstawową atrakcję turystyczną regionu, a także
istotnie przyczynia się do ochrony dziedzictwa kulturowego. Z drugiej strony, może stanowić
pewne zagrożenie dla okolicznych mieszkańców, ograniczać ich swobodę i możliwości rozwoju
gospodarczego.
W niniejszym rozdziale przedstawiono wpływ Parku i Rezerwatu na wprowadzanie zasad
rozwoju zrównoważonego w regionie, biorąc pod uwagę płaszczyzny ekonomii, socjologii
i ekologii. Wpływ ten związany jest głównie z rozwojem turystyki, ochroną środowiska
i edukacją ekologiczną. Na końcu rozdziału zawarte są również sugestie, co do dalszych
warunków działania, tak by w przyszłości istnienie obszarów ochrony przyrody przyczyniało się
do zrównoważonego rozwoju regionu, by troska o środowisko naturalne nie była przeszkodą dla
rozwoju, lecz pomocą.
3.2.
Informacje o Rezerwacie i Parku
Babiogórski Park Narodowy powstał w 1955 roku, choć propozycje objęcia tego terenu
ochroną pojawiały się już od początku XX wieku. Po powiększeniu obszaru w 1997 roku,
obecnie Park obejmuje 3392 ha. W styczniu 1977 roku Biuro Międzynarodowej Rady
Koordynacyjnej UNESCO programu MaB („Człowiek i Biosfera”) uznało go za element
40
międzynarodowej sieci rezerwatów biosfery. Główne zadania tych rezerwatów to zachowanie
gatunków i ochrona bioróżnorodności, wyznaczenie terenów do badań ekologicznych, szkolenie
i kształcenie zespołów badawczych.
Babiogórski Park Narodowy i Rezerwat Biosfery spełniają trzy podstawowe funkcje:
ochronną, rozwojową i edukacyjną.
Pierwsza z nich – ochronna – chroni unikalne zbiorowiska i gatunki - na terenie
Babiogórskiego Parku Narodowego celem głównym ochrony jest zachowanie naturalnych
ekosystemów górskich i wysokogórskich dla zabezpieczenia zachodzących w nim
naturalnych procesów. W ramach Rezerwatu wyszczególniono trzy strefy ochronne:
-
centralną, która obejmuje ekosystemy naturalne i zbliżone do naturalnych wyłączone
spod ingerencji człowieka;
-
buforową, gdzie prowadzona jest działalność możliwa do pogodzenia z celami
ochronnymi;
-
przejściową, pokrywającą się z powierzchnią otuliny BgPN, w której działalność
człowieka jest dozwolona, nie powinna jednak degradować przyrody tej strefy (Przewodnik –
Dolina... 2003).
Funkcja rozwojowa realizowana jest w strefie przejściowej na obszarach rolnych i leśnych.
Ma na celu wspieranie wzrostu gospodarczego i zasobów ludzkich, w zrównoważony sposób.
Funkcja edukacyjna realizowana jest przez Ośrodek Edukacyjny, który posiada wystawę
stałą, prezentującą przyrodę Parku i elementy dziedzictwa kulturowego, oraz Ogród Roślin
Babiogórskich. Przykładowe działania Ośrodka to:
-
imprezy i konkursy dla okolicznych szkół,
-
spotkania edukacyjne na szlakach Parku, np. „Odkrywamy Królową Beskidów”
-
zajęcia dla szkół w Terenowej Izbie Edukacyjnej
-
warsztaty skierowane do nauczycieli,
-
szkolenia tematyczne dla przewodników beskidzkich.
BgPN przygotowuje i wydaje także liczne wydawnictwa – mapy, broszury, książki, a także
kwartalnik dla dzieci. Ponadto prowadzona jest strona internetowa Parku.
Cele istnienia BgPN i Rezerwatu Biosfery oraz spełnianie przez nie funkcje stanowią bardzo
istotny wkład do procesu wdrażania zasad zrównoważonego rozwoju regionu Babiej Góry.
41
3.3.
Rola Parku w procesie zrównoważonego rozwoju społeczności lokalnej
Jedną z zasad zrównoważonego rozwoju jest wspieranie rozwoju społeczności lokalnej powstawanie płaszczyzn współpracy i inicjatyw w celu lepszego realizowania potrzeb ludzkich,
propagowanie zdrowego, zrównoważonego stylu życia, podejmowania świadomych decyzji
konsumenckich. Dotyczy to też tego, by cele ekonomiczne i związane z ochroną środowiska
osiągać możliwie najniższym kosztem społecznym.
3.3.1. Aktywizacja społeczności lokalnej
Istnienie terenów chronionych jest czynnikiem silnie sprzyjającym aktywizacji mieszkańców
regionu i powstawaniu lokalnych inicjatyw i organizacji. Przykłady działalności organizacji
pozarządowych i lokalnych projektów, takich jak Ekomuzeum, zostały przedstawione
w poprzednich rozdziałach. Ich spora liczba świadczy o aktywności mieszkańców regionu,
skierowanej na pielęgnowanie tradycji i kultury babiogórskiej oraz ochronę przyrody.
Park Narodowy może te oddolne działania inicjować i wspierać, leżą one w interesie Parku,
jako że pełnią funkcję wspomagającą dla działalności edukacyjnej, ochronnej i rozwojowej
BgPN. Przyczyniają się do zwiększania świadomości ekologicznej i obywatelskiej, kreowania
identyfikacji z regionem oraz zachowania dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń. To
samo dotyczy współ- lub organizowanych przez Park imprez kulturalnych i folklorystycznych –
poza funkcją czysto rozrywkową pełnią one rolę edukacyjną, przypominają dawne zwyczaje
i produkty oraz pozwalają poczuć przynależność do wspólnoty, społeczności lokalnej.
Aktywizacji lokalnej społeczności sprzyjają także pewne konflikty interesów i konieczność
współpracy między lokalnymi mieszkańcami a Parkiem – konieczna jest komunikacja między
nimi, dyskusje, wypracowywanie kompromisów. To zmusza do zrzeszania się, tworzenia
platform współdziałania między lokalną społecznością, władzami samorządowymi i władzami
BgPN. Takie działania uczą kooperacji i podnoszą poziom świadomości obywatelskiej. Ważny
jest tylko odpowiedni przepływ informacji między lokalną społecznością a władzami Parku, tak
42
by decyzje BgPN mogące mieć wpływa na życie mieszkańców regionu były z nimi
konsultowane.
Istotnym elementem działalności Parku jest także rozwój współpracy międzyregionalnej
i ponadgranicznej. Nawiązywana jest współpraca między parkami narodowymi czy w ramach
Euroregionów; odbywają się wycieczki studyjne i spotkania polsko – słowackie, liczne są też
wizyty gości i turystów z zagranicy, zainteresowanych przyrodą i kulturą regionu, rozsławionego
istnieniem tu Rezerwatu Biosfery UNESCO. Nawiązywana jest stała i doraźna współpraca,
służąca promocji regionu i sprzyjająca rozszerzaniu horyzontów lokalnych mieszkańców.
3.3.2. Sposób życia
Działania edukacyjne prowadzone i inicjowane przez Babiogórski Park Narodowy, poza
wzrostem świadomości ekologicznej mieszkańców regionu, prowadzą też do wzrostu ogólnego
poziomu edukacji. Przyczyniają się do zmiany stylu życia, czy sposobu spędzania wolnego
czasu. Warte wspomnienia są takie sprawy jak popieranie lokalnej wytwórczości i uczestnictwo
okolicznych mieszkańców w imprezach rozrywkowych propagujących lokalną kulturę, podczas
których prezentowane są lokalne zespoły i twórcy ludowi. Istnienie w bliskiej okolicy terenów
umożliwiających uprawianie sportów górskich ma także pozytywny wpływ na sportową
aktywność mieszkańców regionu. Elementy te sprzyjają modyfikacji modelu konsumpcji
w kierunku zrównoważonego, działając na rzecz ekologicznie i społecznie przyjaznych decyzji
i zachowań.
Ponadto nie można zapomnieć, że ochrona przyrody daje rezultat w postaci czystego
powietrza, gleby i wody – a to z kolei, oprócz zdrowego stylu życia, przyczynia się wydatnie do
dobrej kondycji zdrowotnej i psychicznej mieszkańców regionu. Istnienie Parku oznacza
ponadto, że zasoby naturalne i dziedzictwo kulturowe zachowane zostaną dla przyszłych pokoleń
– a międzypokoleniowa równość jest jedną z podstawowych zasad zrównoważonego rozwoju.
Istnienie Parku Narodowego sprzyja ponadto zmianie struktury społecznej regionu
i dynamizacji zawodowej społeczności lokalnej. Mieszkańcy uzyskują szansę uzyskiwania
dochodu z innych sektorów niż produkcji rolnej i leśnej – mogą wytwarzać lokalne produkty,
działać w branży turystycznej – takie zróżnicowanie sprzyja zrównoważonemu rozwojowi
społeczności lokalnej.
43
Wymienione powyżej aspekty działalności Babiogórskiego Parku Narodowego mają znaczny
wpływ na procesy społeczne dokonujące się w regionie. Jest on czynnikiem aktywizującym,
mobilizującym do działania, działa na rzecz zrównoważonej konsumpcji i wzrostu poziomu
edukacji.
3.4.
Kwestie ochrony środowiska
Zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, wszelkie zachowanie równowagi
przyrodniczej oraz trwałości procesów przyrodniczych jest podstawowe dla zagwarantowania
możliwości zaspokajania potrzeb współczesnego i kolejnych pokoleń. Rola Parku Narodowego
jest tu kluczowa, gdyż w znacznym stopniu ogranicza on destrukcyjny wpływ człowieka na
środowisko naturalne.
3.4.1. Ochrona przyrody
Priorytetowym zadaniem BgPN i Rezerwatu Biosfery jest zachowanie istniejących,
naturalnych ekosystemów oraz takie kierowanie procesami przyrodniczymi, które pozwoliłoby
przywrócić im utracony, dawny układ. W Parku występują zarówno obszary, na których procesy
przyrodnicze przebiegały samoistnie, jak i obszary dawniej eksploatowane gospodarczo.
Zachowane pierwotne ekosystemy są najcenniejsze i zostały objęte przez Park ochroną ścisłą,
polegającą na ochronie przed wszelką zewnętrzną ingerencją. Ekosystemy zniekształcone
gospodarczo zostały poddane ochronie częściowej – przywraca się je do naturalnego stanu
poprzez stosowanie różnorodnych zabiegów.
Oprócz ochrony ścisłej i częściowej, Park sprawuje również ochronę genetyczną
różnorodności gatunków w celu zapewnienia ciągłości procesów ewolucyjnych. Szczególną
troską objęte są gatunki rzadkie i osobliwe, których występowanie jest bardzo istotne dla Parku.
Poddawane są one ścisłym obserwacjom, które pozwalają na określenie kierunku zmian
zachodzących w populacjach.
44
Wszelkie działania ochronne inicjowane przez BgPN mają przyczynić się do zapewnienia
równowagi w przyrodzie, tak by zachować ją dla przyszłych pokoleń.
Park ma w dużym stopniu wpływ na decyzje podejmowane przez lokalne podmioty,
a związane z ochroną środowiska. Przede wszystkim opiniuje wnioski władz dotyczące
dofinansowania inwestycji ekologicznych, może także inspirować podejmowanie przez lokalne
samorządy inwestycji sprzyjających ochronie przyrody – wodociągów, kanalizacji, oczyszczalni
ścieków, a także związane z gospodarką odpadami.
3.4.2. Edukacja ekologiczna
Edukacja ekologiczna jest elementem edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju
i ukierunkowana jest na zagadnienia związane z ochroną środowiska przyrodniczego.
Podstawowymi celami edukacji ekologicznej na rzecz zrównoważonego rozwoju jest, oprócz
kształtowania pełnej świadomości, budzenia zainteresowania społeczeństwa sprawami ochrony
środowiska naturalnego, również tworzenie nowych, zrównoważonych wzorców zachowań.
Park jako aktor, który aktywnie uczestniczy w działaniach edukacyjnych podejmowanych
wśród społeczności lokalnej, przyczynia się do pobudzania tej świadomości a także propaguje
wśród mieszkańców troskę o jakość środowiska. Ponadto inicjując i organizując działania,
adresowane do wszystkich mieszkańców (np. organizacja szkoleń dla uczniów, nauczycieli oraz
pozostałych członków lokalnej społeczności), umożliwia każdej jednostce zdobywanie wiedzy
i umiejętności niezbędnych do poprawy stanu środowiska. Dzięki tej wiedzy kształtuje się model
zrównoważonej konsumpcji, a zasoby naturalne oraz dziedzictwo kulturowe regionu zostaną
zachowane dla przyszłych generacji, co stanowi jeden z podstawowych elementów
zrównoważonego rozwoju.
Oprócz działań o charakterze szkoleniowym Park podejmuje szereg zadań związanych
z informowaniem lokalnej społeczności o stanie środowiska. Do zadań tych należą między
innymi przygotowywanie, edycja i rozpowszechnianie wydawnictw w postaci broszur
informacyjnych, map oraz publikacji naukowych. Oferta ta skierowana jest zarówno dla
dorosłych, jak i dzieci – dla tych ostatnich wydawany jest kwartalnik, zawierający ciekawe opisy
przyrody, zagadki, krzyżówki i konkursy.
45
Park Narodowy jest też obiektem badań naukowych. Od chwili jego powstania zrealizowano
tutaj ponad 600 tematów badawczych. Pracownicy Parku zajmują się też dokumentacją
przyrodniczą i kulturową oraz prowadzą rejestr ważniejszych wydarzeń z regionu, zjawisk
przyrodniczych oraz gromadzą dokumentację zawierającą spis wszystkich gatunków roślin
i zwierząt występujących na terenie Parku.
3.4.3. Turystyka
Istnienie BgPN sprzyja rozwojowi tradycyjnej i kwalifikowanej turystyki w regionie.
Specyfika i rozmiar Babiogórskiego Parku Narodowego nie sprzyja istnieniu turystyki masowej,
co jest korzystne dla harmonijnego, zrównoważonego rozwoju regionu. Dobrze zachowana
przyroda w Parku, wciąż żywe lokalne tradycje oraz ludzie - pasjonaci tego regionu i jego
wartości, to największe atuty, które przyciągają określony typ turystów, nastawionych na kontakt
z naturą i poznanie lokalnych zwyczajów i tradycji. Postępowanie władz Parku jak najbardziej
sprzyja tej tendencji, do tego prowadzona przez Park polityka nastawiona jest na informowanie
i edukowanie, a nie jedynie czystą rozrywkę dla osób odwiedzających. Natomiast w relacjach
z lokalnymi władzami i mieszkańcami Park popiera i promuje wizerunek regionu nastawionego
na ekologiczną turystykę rodzinną oraz specjalistyczne formy turystyki przyrodniczej – to
wszystko znowu działa na rzecz zrównoważonego rozwoju. Jako przykłady wspomnieć można
inicjatywę Bursztynowego Szlaku czy Ekomuzeum.
3.5.
Rola obszarów chronionych w rozwoju ekonomicznym regionu
W aktualnej sytuacji gospodarczej, priorytetem dla lokalnej społeczności i władz jest
zapewnienie wzrostu gospodarczego, umożliwiającego zwiększenie zatrudnienia i liczby małych
i średnich firm, prowadzenie inwestycji modernizacyjnych i zatrzymanie odpływu przedsiębiorczych
młodych osób. Rola Parku i Rezerwatu najbardziej widoczna jest w sektorze turystycznym, możliwy
jest jednakże szerszy wpływ na zrównoważony rozwój regionu.
Wskazanie i wypracowanie możliwości pozytywnego wpływu Parku na wzrost gospodarczy jest
tym bardziej konieczne, że istnienie BgPN stanowi dla miejscowej ludności znaczne ograniczenie,
46
wynikające z zakazu prowadzenia określonych typów działalności na terenie Parku, niemożności
korzystania z runa leśnego, czy ze szkód wyrządzanych przez zwierzęta z Parku. Ponadto wielu
mieszkańców postrzega hamowanie rozwoju wielkich inwestycji turystycznych na terenie Parku za
hamulec wobec rozwoju regionu.
3.5.1. Zatrudnienie i lokalna przedsiębiorczość
Bezpośredni wpływ Babiogórskiego Parku Narodowego w tym aspekcie polega głównie na tym,
że BgPN jest jednym z ważniejszych pracodawców w regionie. Zatrudnia, także poprzez
prowadzone przy Parku Gospodarstwo Pomocnicze, ok. 50 pracowników, natomiast okresowo ta
liczba zatrudnionych sięga 100 mieszkańców regionu. Istotnym elementem wpływu istnienia BgPN
na gospodarczy rozwój regionu, jest możliwość wspierania rozwoju lokalnej przedsiębiorczości
poprzez zlecanie prac na terenie Parku firmom lokalnym, z Regionu Babiogórskiego. Preferowanie
takich przedsiębiorstw przy przeprowadzaniu przetargów mogłoby spowodować przyspieszenie
rozwoju gospodarczego rejonu Parku oraz przynieść zwiększenie zatrudnienia.
Trudnym do przecenienia wpływem istnienia Parku i Rezerwatu dla zrównoważonego rozwoju
gospodarczego Regionu Babiogórskiego jest możliwość czerpania dochodów z turystyki przez Park,
mieszkańców regionu i samorządy. Odbywa się to dzięki prowadzeniu baz noclegowych
i gospodarstw agroturystycznych, produkcji i sprzedaży pamiątek, a także bazy gastronomicznej,
rozrywkowej czy usługowej. Atrakcyjność przyrody Parku oraz międzynarodowe rozsławianie tego
miejsca przez ustanowienie Rezerwatu Biosfery UNESCO przyciągają wielu turystów. Dla nich
powstają liczne punkty produkcyjne i usługowe, wytwarzające i sprzedające produkty lokalne,
rękodzieła, żywność i świadczące inne usługi na rzecz osób odwiedzających region Babiej Góry.
Dochody z działalności trafiają bezpośrednio do przedsiębiorstw i mieszkańców, a pośrednio
poprzez podatki do budżetów samorządowych.
Jest to o tyle istotne, że umożliwia dywersyfikację dochodów mieszkańców, uniezależnienie ich
od produkcji rolniczej. Rozwój lokalnych firm stwarza możliwość finansowego wspierania inicjatyw
lokalnych
społeczności.
Można
jednak
zauważyć
pewne
niebezpieczeństwo
wynikające
z nastawienia tylko na jedną gałąź gospodarki – turystykę, bardzo podatną na okresowe wahania
koniunktury. Z rozmów przeprowadzonych z przedstawicielami władz samorządowych oraz
z wypowiedzi mieszkańców wynika, że takie jednostronne nastawienie jest powszechne i tak
47
naprawdę nie ma pomysłów, gdzie i jak można poszukiwać jeszcze innych źródeł zatrudnienia
i dochodu.
Warto tu jeszcze wspomnieć o idei znaku promocyjnego „Łączy nas Babia Góra”, który jest
wyróżnikiem dla lokalnych produktów rzemieślniczych, potraw regionalnych i tradycyjnych
wyrobów. Znak ten umożliwia wyróżnienie regionalnych produktów, lepszą ich promocję,
a w konsekwencji zwiększenie sprzedaży.
3.5.2. Inwestycje i infrastruktura
Inwestycje gospodarcze i infrastrukturalne w regionie Babiej Góry planowane są przy wzięciu
pod uwagę jego specyfiki. Władze BgPN kładą nacisk na realizację takich inwestycji jak budowa
wodociągów, kanalizacji czy oczyszczalni ścieków, gdyż przyczyniają się one do poprawy stanu
środowiska naturalnego. Z kolei inwestycje drogowe są potrzebne dla zwiększenia atrakcyjności
regionu wobec turystów i inwestorów, a także dla poprawy warunków życia i bezpieczeństwa
lokalnej społeczności i przyjezdnych.
Dzięki rekomendacji udzielonej przez Park Narodowy, władze samorządowe mają znacznie
łatwiejszy dostęp do funduszy przeznaczonych na współfinansowanie przedsięwzięć związanych
z ochroną środowiska i innych. Dotyczy to zarówno pomocy finansowej ze strony Funduszy
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, jak i funduszy pomocowych Unii Europejskiej.
Istnienie Parku Narodowego i Rezerwatu Biosfery musi być także uwzględniane w lokalnych
planach zagospodarowania przestrzennego i wymusza konkretne rozwiązania architektoniczne. Te
plany i przepisy powinny brać pod uwagę zasady zrównoważonego rozwoju i przyczyniać się do
procesu rozwoju zrównoważonej społeczności. W tym samym kierunku działa rozsądna gospodarka
zasobami naturalnymi, prowadzona przez BgPN.
Wszystkie opisane czynniki powodują zwiększanie zatrudnienia, wzrost stabilności dochodów
ludności oraz, w konsekwencji, wysoki poziom życia mieszkańców. Wszystko to może przyczynić
się do zwiększania atrakcyjności regionu, przekonać młodych ludzi do pozostania w rodzinnych
stronach i działania na rzecz lokalnych społeczności.
48
3.6.
Propozycje dotyczące dalszych działań Parku wpływających na rozwój
zrównoważony regionu
Bardzo ważne dla regionu Babiej Góry jest przygotowanie spójnej wizji rozwoju regionu. Taka
wizja powinna zostać opracowana przy udziale wszystkich grup i instytucji, które w jakikolwiek
sposób związane są z okolicami Babiej Góry. Jak już wspomniano, istnienie Parku Narodowego oraz
Rezerwatu Biosfery ma znaczący wpływ na proces wdrażania zasad zrównoważonego rozwoju
w regionie Babiej Góry, gdyż Park jest elementem spajającym działania i interesy w regionie.
Dostrzeżenie tej roli ma kluczowe znaczenie przy podejmowaniu decyzji i działań przez Park.
Naszym zdaniem, w przyszłości należy rozważyć następujące kwestie:
•
Park powinien zainicjować i brać udział w tworzeniu długoterminowej strategii rozwoju
terenów go otaczających. Taka wizja mogłaby kształtować wizerunek regionu, w którym
można spotkać się z dziką przyrodą i lokalnymi tradycjami, nastawionego na turystykę
ekologiczną i turystykę konferencyjną na małą skalę. Należy też uwzględnić alternatywne
źródła dochodu poza turystyką.
•
Aktywna współpraca w dziedzinie kultury i edukacji między Parkiem a władzami
samorządowymi regionu oraz z lokalnymi organizacjami pozarządowymi. Dotyczy to
realizacji wspólnych projektów edukacyjnych, turystycznych i propagujących kulturę
i tradycje regionu. Park może także sam inicjować takie działania, angażując do współpracy
partnerów zewnętrznych oraz podążać w kierunku upowszechniania istniejących już działań
edukacyjnych. Wszystkie te działania powinny mieć na celu podwyższenie poziomu
świadomości ekologicznej mieszkańców regionu oraz turystów.
•
Zaproponowanie lub stworzenie oferty turystycznej zawierającej propozycje dla turystów
poza tradycyjnym sezonem, a także kreowanie innych turystycznie atrakcyjnych miejsc (np.
Zawoja Przysłop), odciążając w ten sposób rejony o natężonym ruchu turystycznym;
pomocne byłoby w stworzeniu takiej oferty przeprowadzenie badań rynku w celu poznania
zainteresowań i potrzeb gości przybywających w region Babiej Góry,
•
W celu realizacji powyższych propozycji przydatne może okazać się wyznaczenie przez
BgPN pełnomocnika do spraw kontaktów z lokalnymi władzami i organizacjami
pozarządowymi,
49
•
Konieczna jest prawidłowa i skoordynowana polityka informacyjna. Park powinien
w wydawanych przez siebie materiałach informacyjnych i reklamowych uwzględniać lokalne
działania, wydarzenia, zaplecze noclegowe i gastronomiczne. Sprzyjać to będzie poprawie
przepływu informacji, zarówno
pomiędzy Parkiem a społecznością lokalną i turystami.
Generalnie niezwykle ważna jest rola Parku w promocji regionu. Stanowi on podstawową
atrakcję w okolicy i przyciąga wielu turystów i osoby zainteresowane przyrodą i górami.
Park powinien więc stanowić integralną część wszelkich inicjatyw podejmowanych
w regionie, takich jak Jesień Babiogórska czy Ekomuzeum,
•
BgPN powinien aktywnie uczestniczyć w organizowaniu lokalnych imprez kulturalnych
w okresie sezonu, ale również poza nim, powodując jego wydłużenie,
•
Powinien również korzystać z miejscowych zasobów siły roboczej, przy realizacji
wszelkich prowadzonych przez siebie prac; Istotne wydaje się też stwarzanie możliwości
lokalnym przedsiębiorstwom na wykonywanie prac zleconych przez Park, tak by nawiązana
została stała komunikacja i współpraca między lokalnym biznesem a BgPN. Ma to służyć
głównie temu, by środki finansowe wydawane w regionie – pozostawały w nim i mogły
służyć do jego rozwoju
•
Konieczne jest utrzymywanie infrastruktury turystycznej (szlaków, schronisk, właściwe
oznakowanie)
na
odpowiednim
poziomie,
tak
by
zapewnić
turystom
komfort
i bezpieczeństwo oraz warunki do spokojnego wypoczynku,
3.7.
Podsumowanie
Babiogórski Park Narodowy wywiera znaczący wpływ na wprowadzanie zasad
zrównoważonego rozwoju na terenie gminy Zawoja. Nie da się pominąć jego roli w procesie
aktywizowania lokalnej społeczności oraz w powstawaniu lokalnych inicjatyw. Działania
prowadzone przez Park wpływają w istotny sposób na styl życia mieszkańców, przyczyniają się
do podnoszenia świadomości ekologicznej zarówno dzieci jak i dorosłych oraz wyzwalają
w nich troskę o jakość środowiska naturalnego.
Istnienie Parku sprzyja rozwojowi turystyki tradycyjnej, która już w swych założeniach
opiera się na zasadach zrównoważonego rozwoju. Należy również podkreślić, że Park jest
50
jednym z ważniejszych pracodawców w regionie i tym samym przyczynia się do zatrzymania
procesu emigracji mieszkańców. Wspiera on również rozwój małej i średniej przedsiębiorczości
przez zlecanie wykonania prac na terenie Parku lokalnym firmom. Dzięki rekomendacji Parku
władze samorządowe mają łatwiejszy dostęp do funduszy przeznaczonych na inwestycje
uwzględniające aspekt ochrony środowiska.
Zalecenia na przyszłość uwzględniają zainicjowanie tworzenia długoterminowej strategii
rozwoju okolic Parku oraz nasilenie współpracy z lokalnymi władzami, instytucjami
i organizacjami poza rządowymi. Ponadto ważne jest kontynuowanie działalności edukacyjnej,
wspieranie lokalnych przedsiębiorstw i promowanie regionu Babiej Góry.
Bibliografia:
Ludzie i Park. Współpraca i rozwój (2002). Zeszyty Problemowe Sekcji Parków Narodowych, nr
8. Polski Klub Ekologiczny, Kraków-Zawoja.
Przewodnik po ścieżkach edukacyjnych – Dolina Rybnego Potoku, Jak chronimy babiogórską
przyrodę” (2003). Babiogórski Park Narodowy.
Przewodnik po ścieżkach edukacyjnych – Echa pierwotnej puszczy karpackiej, Śladami
Wawrzyńca Szkolnika (2003). BgPN.
Przewodnik po ścieżkach edukacyjnych – U źródlisk Morza Czarnego, W reglu dolnym
Babiogórskiego Parku Narodowego (2003). BgPN.
Światy Babiej Góry pod red. prof. dr hab. Danuty Ptaszyckiej – Jackowskiej (2002). Zawoja:
Babiogórski Park Narodowy & Drukarnia i Wydawnictwo „Grafikon”.
51
4. Rola władz lokalnych we wdrażaniu rozwoju zrównoważonego
Żyjemy w zglobalizowanym świecie, który podlega ciągłym, dynamicznym przemianom.
Rewolucja technologiczna, coraz szybszy przepływ informacji, wolny rynek to tylko nieliczne
aspekty procesów globalizacyjnych. Jako obywatele globalnego społeczeństwa mamy moralny
obowiązek zapewnienia godnej przyszłości następnym pokoleniom. Idea zrównoważonego
rozwoju mówi w jaki sposób i przy użyciu jakich narzędzi możemy osiągnąć ten cel.
Agenda 21 zaleca budowanie programów rozwoju zrównoważonego dla krajów, regionów
(np. region Babiogórski), gmin, czy miejscowości. Powinny one stworzyć warunki stymulujące
rozwój z zachowaniem wartości przyrodniczych. Lokalne programy – Lokalne Agendy 21, służą
wyodrębnieniu specyficznych cech danego regionu, jego uwarunkowań i kierunków rozwoju.
Lokalna Agenda 21 powinna spełniać m.in. następujące warunki:
•
włączyć mieszkańców w proces tworzenia i realizacji,
•
gromadzić informacje o stanie środowiska, w tym także zasobach naturalnych,
•
włączać zasady rozwoju zrównoważonego w planowanie rozwoju wszystkich obszarów
funkcjonalnych gminy oraz w ich gospodarkę przestrzenną
Niezmiernie istotnym jest fakt, iż bez udziału zarówno zwykłych obywateli, jak i organizacji
pozarządowych czy rządowych, cele te nie zostaną osiągnięte. Proces, którego konsekwencje
odczuwalne będą w skali globalnej swoje źródła ma na szczeblach lokalnych, regionalnych
i państwowych. Dlatego też tak niezmiernie istotna jest dla nas rola władz lokalnych
we wdrażaniu rozwoju zrównoważonego.
4.1.
Gmina
Samorząd Terytorialny wykonuje zadania nie zastrzeżone w Konstytucji lub ustawach dla
innych organów władzy publicznej.
Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina, która wykonuje wszystkie
zadania nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego. Ustawowo posiada
osobowość prawną. Gminie przysługuje prawo własności i inne prawa majątkowe. Jej
52
samodzielność podlega ochronie sądowej. Władzę ustawodawczą sprawuje Rada Gminy,
natomiast władzę wykonawczą Wójt, Burmistrz lub Prezydent.
4.1.1. Zadania gminy
Ustawa o samorządzie gminnym z dn. 8.03.1990 r. (Dz.U.1990.16.95 z późn. zmianami)
określa, iż gmina wykonuje podstawowe zadania publiczne o charakterze lokalnym. Należą do
nich:
9 Ład przestrzenny
9 Gospodarka nieruchomościami i ochrona środowiska
9 Usługi
komunalne
(zaopatrzenie
w
wodę,
unieszkodliwianie
odpadów
komunalnych, zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną oraz gaz, itd.)
9 Lokalny transport zbiorowy (również budowa gminnych dróg, mostów)
9 Budownictwo mieszkaniowe
9 Ochrona zdrowia
9 Pomoc społeczna (ośrodki i zakłady opiekuńcze)
9 Edukacja publiczna, biblioteki
9 Polityka prorodzinna
9 Kwestia sportu i turystyki (tereny rekreacyjne i sportowe)
9 Targowiska i hale targowe
9 Cmentarze gminne
9 Gminne tereny zielone
9 Porządek publiczny, ochrona przeciwpożarowa i przeciwpowodziowa
9 Utrzymanie gminnych obiektów użyteczności publicznej oraz administracyjnych
9 Wspieranie idei samorządowej
9 Promocja gminy
9 Współpraca z organizacjami pozarządowymi
9 Współpraca ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw
Gmina, czyli wspólnota samorządowa zamieszkująca pewne terytorium, powinna
spełniać takie funkcje jak: aktywizacyjną (stymulowanie rozwoju), regulacyjną (władztwo
53
podatkowe, stanowienie prawa miejscowego), policyjną (egzekucja prawa), zarządczą (np.
gospodarka mieniem), usługową (np. usługi komunalne, administracyjne) oraz funkcję
dystrybucyjną (zapewnianie usług na odpowiednim poziomie poprzez odpowiednią alokacje
zasobów).
4.1.2. Budżet gminy – funkcje
Budżet gminy jest rocznym planem dochodów i wydatków. Przy pomocy uchwały
budżetowej dokonywana jest kontrola finansów jednostki.
Ponadto budżet może być wykorzystywany jako narzędzie zarządzania. Będzie on nim
jednak wyłącznie w sytuacji, gdy zapisano w nim cele szczegółowe, jakie władze zamierzają
osiągnąć, a ponadto wyznaczono osoby odpowiedzialne za realizację owych celów. Aby budżet
stanowił narzędzie zarządzania, musi być przygotowana dokumentacja dotycząca działań
zmierzających do osiągnięcia poszczególnych celów (plan działania, harmonogramy, plany
wydatków, plany rzeczowo-finansowe).
Budżet traktowany być może również jako narzędzie komunikacji z lokalną
społecznością. Ustawa o finansach publicznych z dn. 26.11.1998 r. (Dz.U.1998, nr 155,
poz.1014 wraz z późn. poprawkami) obliguje gminy do: „podania do publicznej wiadomości :
omówienia ustawy budżetowej oraz kwot dotacji udzielonych z budżetu”. Lokalna społeczność
powinna zostać zaznajomiona z priorytetami przyjętymi przez władzę na dany rok, listę nowych
inwestycji oraz listę kontynuowanych inwestycji. Informacje te mogą być przekazane,
udostępnione w Internecie, bądź opublikowane w specjalnym wydaniu gazety lokalnej.
Powszechna znajomość planów rozwojowych gminy jest kluczowa zarówno dla
harmonijnego kształtowania przez władzę, polityki rozwojowej jak również dla mieszkańców
i lokalnych podmiotów gospodarczych, korzystających z usług świadczonych przez samorząd.
54
4.2.
Rozwój zrównoważony w gminie
Zarządzenie i ulepszanie działań na rzecz zrównoważonego rozwoju w ramach władz
lokalnych powinno uwzględniać zagadnienia takie, jak kupowanie produktów przyjaznych dla
środowiska i wyprodukowanych na danym terenie, minimalizacja zużycia energii, unikanie
szkodliwych substancji i odpadów. Działania podejmowane przez lokalne władze powinny
opierać się, o ile to możliwe, na bogactwach gospodarki lokalnej.
Władze gminne muszą zdać sobie sprawę z faktu, iż podstawowymi bogactwami gospodarki
lokalnej są zasoby:
9 naturalne (bogactwa naturalne, usługi, żywność, zasoby wodne, rezerwaty, usługi
turystyczne, pozyskiwanie energii z naturalnych źródeł)
9 społeczne (spójność społeczna, więzi międzyludzkie, wzajemne zaufanie, wspólne
zasady i normy)
9 ludzkie (sytuacja i status indywidualnych członków społeczności, stan zdrowia, poziom
wykształcenia i kwalifikacji zawodowych)
9 fizyczne (infrastruktura lokalna, drogi, mosty, komunikacja, targowiska, transport,
ziemia)
9 finansowe (oszczędność, dostępność kredytów, renty i emerytury, opieka społeczna,
subsydia, stypendia, granty)
W zrównoważonej gospodarce lokalnej następuje akumulacja tych bogactw. Gospodarka
niezrównoważona narusza równowagę pomiędzy owymi bogactwami.
Zrównoważona gospodarka lokalna powinna opierać się na:
a) wykorzystaniu własnych zasobów odnawialnych. Zasobami tymi są:
9 zrównoważona gospodarka rolna (wykorzystywanie głównie naturalnych technik
upraw)
9 rozwój lokalnego handlu
55
9 promowanie lokalnego biznesu
9 wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii
b) ożywienie wewnętrznych obrotów finansowych poprzez zakup lokalnych produktów
i usług. Służą temu:
9 spółdzielnie kredytobiorców
9 alternatywne formy wymiany handlowej oraz lokalnych środków płatniczych
9 lokalne banki, organizacje pozarządowe
9 towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych – wykorzystują wygenerowany zysk do
obniżenia przyszłych składek, a nie do generowania zysków, np. w celu polepszenia
notowań giełdowych komercyjnych zakładów ubezpieczeń. W ten sposób większy
kapitał pozostaje w regionie
c) podnoszenie wartości lokalnych produktów przed sprzedaniem ich na zewnątrz. Realizuje
się to poprzez:
9 targi farmerskie
9 agroturystykę
9 systemy znakowania, etykiety i symbole
9 rozwijanie lokalnego przetwórstwa i wytwórczości
d) promowanie wymiany i kontaktów pomiędzy uczestnikami procesu gospodarczego,
tworzenie spójnych grup, tworzenie wzajemnego zaufania. Realizuje się to poprzez:
9 tworzenie lokalnych sieci usług
9 dialog ze wspólnotą
9 wspieranie organizacji pozarządowych
9 zakładanie lokalnych spółdzielni
e) przyciąganie zewnętrznego kapitału, kwalifikacji, nowych technik poprzez:
9 tworzenie atrakcyjnych warunków gospodarczo-ekonomicznych
9 promocja regionu
9 technologie wykorzystujące alternatywne źródła energii
Powyższe procesy wymagają różnorodnych metod i narzędzi, które mogą pomóc władzom
lokalnym podjąć pewne kroki w kierunku zrównoważonego rozwoju poprzez:
•
opracowane wizji rozwoju
56
•
współpracę między różnymi sektorami gospodarczymi i grupami społecznymi
•
promocja zrównoważonego rozwoju
•
sporządzenie listy zagadnień związanych ze zrównoważonym rozwojem oraz
kryteriów uwzględniające je w polityce decyzyjnej
•
stosowanie
systemów
zarządzania
środowiskiem
(np.
w
aspekcie
przystąpienia Polski do struktur unijnych - system EMAS)
•
szkolenia dla pracowników urzędów
Należy szczególnie uwzględnić aspekty zrównoważonego rozwoju w projektach,
planach, polityce i działaniach prowadzonych przez władze lokalne. Wszystkie działania będące
w zakresie kompetencji nie pozostają bez wpływu na zrównoważony rozwój. Istotne są także
działania czy strategie dotyczące ochrony różnorodności biologicznej, ochrony krajobrazu,
polityki socjalnej i zdrowotnej czy w końcu walki z ubóstwem.
Jednym z głównych podmiotów branych pod uwagę przy zrównoważonym rozwoju jest
społeczność lokalna. Należy zrozumieć, że jeśli ludność lokalna ma czynnie brać w nim udział,
to musi aktywnie uczestniczyć w życiu regionu i działać na rzecz jego rozwoju i powinna
zrozumieć celowość takiego działania. Dobrym punktem wyjścia wszelkich działań może być
dbałość o czystość regionu. Ważne jest prowadzenie odpowiednich kampanii, procesu
uświadamiania społeczności, aby zachęcić ją do działań pro-ekologicznych, na rzecz
zrównoważonego rozwoju. Do takich działań zaliczyć można konkursy i festiwale, na których
można zorganizować stoiska dla firm oferujących np. zakup produktów energooszczędnych. Do
wszystkich akcji powinny być włączone media lokalne. Świadomość ekologiczna powinna być
kształtowana również w szkołach i na uczelniach.
4.3.
Źródła finansowania inwestycji lokalnych
Działalność inwestycyjna samorządu należy do podstawowych funkcji samorządu gminnego
poprzez stabilizację procesu zarządzania gminą, promocja rozwoju lokalnego itd.
57
4.3.1. Tradycyjne sposoby finansowania inwestycji
a) Przychody własne
b) Kredyty i pożyczki
c) Przesunięcia międzybudżetowe
d) Pomoc rządowa innych państw
e) Opłaty odbiorców
4.3.2. Nowatorskie sposoby finansowania inwestycji
a) Wpływy z inwestycji towarzyszących – metoda ta polega na tym, że prywatny inwestor
realizując przedsięwzięcie infrastrukturalne ma możliwość realizacji mniejszych
inwestycji towarzyszących o charakterze czysto komercyjnym. Z towarzyszących
inwestycji inwestor czerpie wyższe zyski niż z właściwej inwestycji.
b) Samopomoc – technika polegająca na mobilizacji lokalnej społeczności. Stosowana jest
przy niewielkich przedsięwzięciach infrastrukturalnych.
Tą formę zastosowano w Zawoi, gdzie władze dostarczyły materiały budowlane
natomiast mieszkańcy własnymi siłami wybudowali drogę i most.
c) „Przymusowe” obligacje komunalne – w ramach tej metody mieszkańcy zobowiązani są
do wykupienia obligacji, w zamian za pewne świadczenia, które są gwarantowane przez
władzę.
d) Banki infrastrukturalne – są to publiczne instytucje kredytujące określone inwestycje
infrastrukturalne. Banki te są finansowane przez emisje obligacji, fundusze państwowe,
itd. Udzielane są pożyczki nie tylko samorządom lokalnym ale również lokalnym
przedsiębiorstwom użyteczności publicznej.
e) Podatki na cele specjalne – takie podatki nakłada się wyłącznie na finansowanie
określonych inwestycji
f) Wkłady kapitałowe inwestorów – zaliczki kapitałowe wnoszone przez inwestorów na
rozbudowę infrastruktury miejskiej.
58
4.4.
Przedsięwzięcia publiczno – prywatne (PPP)
Ponieważ istnieje potrzeba inwestowania w dziedzinach istotnych dla osiągnięcia rozwoju
zrównoważonego, a samorząd gminny nie posiada wystarczających środków finansowych
(posiada jednak zasób nieruchomości), podejmuje się przedsięwzięcia z zaangażowaniem
kapitału prywatnego.
Udział podmiotów prywatnych w gminnej inwestycji charakteryzuje się większymi
możliwościami finansowymi oraz wzrostem efektywności, w przeciwieństwie do sektora
publicznego. Sytuacja ta spowodowana jest kilkoma czynnikami. Jednym z najważniejszych jest
fakt, iż działalność przedsiębiorstwa w sektorze prywatnym weryfikowana jest przez jego
konkurencyjność związaną z jakością świadczonych usług. Ponadto jasno określone cele
przedsiębiorstwa, udział własnego kapitału oraz autonomia w zakresie zarządzania prowadzą do
efektywniejszego wykorzystywania dostępnych zasobów (ludzkie, finansowe, rzeczowe,
informacyjne i środowiskowe).
Jednak w zaistniałym przedsięwzięciu może nastąpić konflikt pomiędzy interesem
publicznym a interesem partykularnego przedsiębiorstwa. Problem może pojawić się również
w początkowym stadium przedsięwzięcia, gdy poszukuje się partnera prywatnego. Prywatne
przedsiębiorstwo nie jest skore do angażowania kapitału w innowacyjne przedsięwzięcia, lecz
w sprawdzone gwarantujące wysoki zysk.
Przedsięwzięcia publiczno – prywatne (PPP) funkcjonują przeważnie w formie spółek prawa
handlowego, gdzie udział podmiotu publicznego polega na wniesieniu aportu, zaś podmiot
prywatny wnosi kapitał i doświadczenie.
W celu realizacji skomplikowanych przedsięwzięć powoływane są złożone struktury finansowo
– organizacyjne:
9 Struktura BOO – (buduj – posiadaj – eksploatuj)
Realizacja inwestycji polega na tym, iż w zamian za zainwestowanie
kapitału, prywatny podmiot uzyskuje prawo własności i czerpania
finansowych
korzyści
z
eksploatacji
przedsięwzięcia
będącego
59
przedmiotem projektu. Przykładem tego rodzaju przedsięwzięć jest
budowa parkingów w centrum miasta.
9 Struktura BOT – (buduj – eksploatuj – przekaż)
Podmiot prywatny zarządza projektem inwestycji, wykonuje projekt oraz
eksploatuje przedsięwzięcie (np. budynek) przez określony wcześniej
okres czasu. Czas ten musi być wystarczająco długi aby zwrócił się koszt
inwestycji oraz wygenerowany zysk (zwykle 15 – 20 %). Po tym czasie
(przyjmuje się że 15 – 20 lat), na mocy umowy, przedsięwzięcie
przekazywane jest bez żadnej opłaty samorządowi (np. gminie). Te
przedsięwzięcia muszą być zabezpieczone gwarancjami państwowymi.
4.5.
Rozwój gospodarczy gminy
Poprzez rozwój gospodarczy należy rozumieć proces długofalowych przemian, zarówno
ilościowych jak i jakościowych.
Parametrami dotyczącymi zmian ilościowych są:
9 ilość inwestycji dokonywanych na terenie gminy
9 wielkość produkcji
9 zatrudnienie
9 poziom dochodów mieszkańców
Do parametrów jakościowych zaliczyć należy:
9 postęp techniczny i technologiczny
9 wzrost poziomu kwalifikacji siły roboczej
9 poziom struktury gospodarczej
9 innowacyjność gospodarki
60
4.5.1. Instrumenty rozwoju gospodarczego
1. Instrumenty społeczno-polityczne i kulturowe.
Do instrumentów tych należą wszelkiego rodzaju działania podejmowane przez władze,
zmierzające do popularyzowania wizji rozwojowej danej gminy oraz idei rozwoju
zrównoważonego. Owe działania polegać mogą na organizowaniu konkursów, festiwali,
wszelkiego rodzaju akcji promocyjnych. Działania te zmierzać powinny do aktywizacji
procesu zarządzania społecznością lokalną. Należy inicjować dialog społeczny wokół
misji rozwojowej gminy.
2. Instrumenty planowania rozwoju.
Zalicza się do nich wszelkiego rodzaju strategie ogólne, plany zagospodarowania
przestrzennego oraz plany operacyjne (np. Wieloletni Plan Inwestycyjny).
3. Instrumenty instytucjonalne rozwoju (struktury)
W ramach tych instrumentów wyróżnić należy: specjalne komórki organizacyjne
tworzone w urzędach, komitety społeczne, struktury konsultacyjne, agencje rozwojowe
oraz parki przedsiębiorczości. Ośrodki wspierania przedsiębiorczości i aktywności
lokalnej mogą oferować bogatą paletę szkoleń, prowadzić konsultacje indywidualne oraz
dostarczać potrzebną informację.
Specjalne instytucje zwane inkubatorami mogą zostać utworzone przez lokalną władzę.
Ułatwiają one rozpoczynanie działalności gospodarczej. Inkubator przedsiębiorczości jest
strukturą, która przykładowo przejmuje lokal i wynajmuje pomieszczenia po niższej niż
rynkowa cenie. Ponadto może oferować usługi i wspólne korzystanie z urządzeń
biurowych. Na terenach wiejskich proponuje się stworzenie inkubatorów związanych
z drobnym przetwórstwem i handlem. Zasadą działania inkubatora jest umożliwienie
wszystkim zainteresowanym podmiotom dostępności do infrastruktury związanej
z lokalną produkcją i przetwórstwem żywności. Istnieje również pogląd, iż można
utworzyć na terenach gdzie rozproszenie potencjalnych przedsiębiorców jest bardzo duże,
„wirtualny” inkubator, nie mieszczący się w konkretnym budynku. Jego działalność
61
opierać powinna się na tworzeniu współpracy pomiędzy uzupełniającymi się firmami,
w ramach tzw. „sieci powiązań”.
Do instrumentów instytucjonalnych rozwoju zaliczyć należy również struktury BOO
i BOT związane z partnerstwem publiczno - prywatnym.
4. Instrumenty organizacyjne (systemy zmian).
Poza w/w metodami, władze lokalne mogą oddziaływać na pobudzenie rozwoju
gospodarczego poprzez: udział w rządowych i unijnych programach wsparcia,
odpowiednio gospodarując mieniem publicznym, wdrażając odpowiednią politykę
finansową (może ona poprzez wysokość podatków i opłat wpływać na wzrost inwestycji
oraz zatrudnienia na danym terenie), tworząc strategie i środki oddziaływania
marketingowego w celu podniesienia konkurencyjności gminy.
4.6. Dialog społeczny
Władza lokalna nie może zapominać o tym iż winna służyć społeczności lokalnej. Niestety
w obecnej rzeczywistości daje się zaobserwować odejście od tego. Władza wydaje się
egzystować „sama dla siebie”. Warunkiem koniecznym pełnienia służby publicznej jest zaufanie.
Zaufanie można osiągnąć wyłącznie poprzez uczciwe i jawne działanie rządzących. Zatem
wszelkie podejmowane przez władzę działania muszą być zrozumiałe dla lokalnej społeczności.
Transparentność działań władzy można osiągnąć poprzez sprawnie działający system
komunikacji pomiędzy rządzącymi a społecznością lokalną. W ten właśnie sposób buduje się
demokrację lokalną. Mieszkańcy nie posiadający informacji o planach rozwojowych gminy
oponują przeciwko wszelkim działaniom władz, gdyż brak informacji rodzi w nich niepewność.
Zdaniem autorów, nie istnieje wystarczający przepływ informacji pomiędzy władzą
a mieszkańcami, czego wynikiem są konflikty i nieporozumienia lokalne.
62
4.6.1. Narzędzia dialogu publicznego
Narzędziami dialogu publicznego w gminie powinny być:
9 Dyskusje dotyczące bieżących i kluczowych dla mieszkańców tematów
9 Regularne konferencje prasowe
9 Informacje zamieszczane w lokalnej prasie
9 Drobne wydawnictwa zawierające listę programów i usług świadczonych przez
gminę
9 Prezentacje budżetu, ważnych dla miasta programów, sprawozdań i planów
wieloletnich
Bardzo istotną kwestią jest uzyskanie informacji zwrotnej od społeczności lokalnej poprzez takie
narzędzia jak: ankiety, kwestionariusze, wywiady z mieszkańcami, sondaże uliczne, itd.
4.6.2. Organizacje pozarządowe jako partner dialogu
Liczba
organizacji
pozarządowych
funkcjonujących
na
danym
terenie
jest
wyznacznikiem aktywności lokalnej/regionalnej społeczności. Im lepiej jest zorganizowana
ludność danego obszaru, tym łatwiej jest nawiązać dialog z lokalną władzą. Ponadto organizacje
pozarządowe są liderami opinii publicznej, wpływają na postrzeganie przez społeczność,
inicjatyw podejmowanych przez lokalną władzę. Silne organizacje pozarządowe są warunkiem
efektywności demokracji lokalnej. Przykładem aktywnie działającej wspólnoty lokalnej są
inicjatywy podejmowane przez pozarządowe organizacje działające na obszarze Babiogórskim
(np. Stowarzyszenie na rzecz Zrównoważonego Rozwoju).
4.7. Podsumowanie i sugestie
Rozwój zrównoważony wymaga zbalansowania systemów ekonomicznego, społecznego
i ekologicznego, wymaga zatem dyskusji między różnymi grupami interesów. Władze lokalne
63
w planach strategicznych, opartych na idei zrównoważonego rozwoju, powinny uświadomić
sobie, że wizje muszą być oparte na rzeczywistych potrzebach i oczekiwaniach mieszkańców.
W rozdziale zawarto wszystkie możliwe do realizacji narzędzia oparte na idei rozwoju
zrównoważonego. Należy jednak podkreślić, iż zastosowanie ich w praktyce może być trudne.
Wynika to z uwarunkowań, niejednokrotnie niezależnych od wszystkich zainteresowanych stron.
Dlatego też autorzy niniejszego rozdziału obrali sobie za cel przedłożenie do wglądu
najważniejszych rozwiązań, bez których nie można mówić o zrównoważonej społeczności
lokalnej. Zaliczyć do nich można:
•
Podejmowanie decyzji i wdrażanie rozwiązań nie tylko na podstawie opinii wąskiej
grupy nacisku, ale na szerokich podstawach i dogłębnej ocenie potrzeb mieszkańców,
połączonej z opiniami ekspertów
•
Wizja społeczności lokalnej powinna być budowana zgodnie z oczekiwaniami
wyborców, a nie wbrew ich oczekiwaniom
•
Aby ludność regionu zaaprobowała działania władz lokalnych, musi dużo o nich
wiedzieć i być przekonana, że są prowadzone w jej interesie.
•
Pamiętać również należy o stworzeniu systemu kontaktów z szeroko rozumianym
otoczeniem. Z tym, że kontakt ten musi odbywać się w obie strony – z góry na dół
i z dołu do góry
•
Nie tylko mieszkańcy powinni wiedzieć co planują władze, ale właśnie lokalni
dysydenci powinni orientować się, czego oczekują mieszkańcy i jak oceniają
podejmowane działania.
W celu realizacji powyższych założeń proponujemy stworzenie wydziału, którego
kompetencje będą polegać wyłącznie na pośrednictwie komunikacyjnym pomiędzy miejscową
ludnością a lokalna władzą. W celu aktywnego przeciwdziałania bezrobociu stworzony powinien
zostać program umożliwiający zatrudnienie lokalnej społeczności w pracach sezonowych.
Autorzy raportu są zdania, iż na terenie gminy Zawoja nie istnieje wystarczające zaplecze
kulturalne (wskazują na ten problem ankietowani mieszkańcy). Dlatego tez proponujemy
utworzenie na terenie gminy lokali, gdzie młodzież czy turyści mogliby spędzać wolny czas.
Ponadto autorzy uważają iż błędem lokalnych władz jest wiązanie przyszłości wyłącznie
z turystyką (agroturystyką). Powyższy raport zawiera pewne propozycję i instrumenty stymulacji
64
rozwoju gospodarczego, które mogą być pomocne dla lokalnych władz w budowaniu
zbalansowanego systemu ekonomicznego.
Ponieważ idea zrównoważonego rozwoju łączy w sobie zarówno aspekt społeczny,
ekonomiczny jak i ekologiczny, istnieje potrzeba usprawnienie infrastruktury gospodarki
odpadami oraz rozbudowania sieci wodociągowej. W regionie wciąż bardzo poważnym
problemem jest nielegalny zrzut nieczystości z gospodarstw indywidualnych. Na skutek tego
obniżają się parametry cieków oraz zanieczyszczone są ujęcia korzystające z wód podziemnych.
Dlatego niezbędna jest dalsza rozbudowa sieci kanalizacyjnej lub zakładanie indywidualnych
oczyszczalni ścieków. Należy również zadbać o świadomość ekologiczną mieszkańców. W tym
celu lokalne władze mogą zorganizować przykładowo festyn, podczas którego propagowana
będzie idea ochrony środowiska (bądź inne przedsięwzięcie, charakterystyczne dla danego
obszaru).
Bibliografia:
materiały informacyjne
Noworól, A. (2001). Podstawy Zarządzania w Samorządzie Terytorialnym – skrypt. Kraków:
Uniwersytet Jagielloński.
Zespół Trenerów FRDL (1997). Planowanie i zarządzanie strategiczne. Poradnik dla
menadżerów miast w samorządach terytorialnych. Warszawa: Wydawnictwo Samorządowe
Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej.
65
5. Społeczności lokalne – stan zaangażowania, potencjalna rola
i ich miejsce we wdrażaniu rozwoju zrównoważonego
w Regionie
5.1. Społeczności lokalne
5.1.1. Definicja
W niniejszym raporcie pojęciem „społeczność lokalna” zdefiniowano całą ludność
zamieszkującą okolice Babiej Góry, która nie działa w samorządach i nie jest zrzeszona
w stowarzyszeniach.
Społeczność
zrównoważona
to
taka,
która
żyje
w
otoczeniu
zaprojektowanym,
skonstruowanym i funkcjonującym tak, by minimalizować ilość odpadów, efektywnie korzystać
z zasobów naturalnych i gospodarować nimi z myślą o przyszłych pokoleniach. Zrównoważony
rozwój wymaga lokalnych i globalnych zmian. Do zrównoważonej społeczności należy
przeprowadzanie zmian na poziomie lokalnym.
Społeczność zrównoważona współdziała w celu rozwoju ekonomicznego, społecznego
i ekologicznego.
5.1.2. Wartości liczbowe
Tabela 5.1.1. zawiera dane dotyczące województwa małopolskiego dające ogólny pogląd
na strukturę zaludnienia na przestrzeni lat 1998 – 2001. Z danych wynika, że liczba ludności
zwiększyła się nieznacznie (8‰). Względnie urodziło się więcej kobiet.
66
Tabela 5.1.1. Wybrane wskaźniki demograficzne dla kraju i województwa
Tabela 5.1.2. A – udział osób z wykształceniem ponadpodstawowym (%),
w gminach o najniższym wskaźniku poziomu rozwoju rolnictwa
W tabeli 5.1.2. zamieszczono dane dotyczące gmin w rejonie babiogórskim, Koszarawa
i Zawoja. Koszarawa i Zawoja, zgodnie z danymi, będące gmina reprezentują przeciętny poziom
względnej liczby osób z wykształceniem ponadpodstawowym.
67
5.2. Charakterystyka ludności
5.2.1. Miejscowości i liczba ludności
Stowarzyszenie Gmin Babiogórskich obejmuje trzy miasta: Jordanów, Maków Podhalański i
Suchą Beskidzką oraz 39 wsi: Baczyn, Białkę, Bielikówkę, Budzów, Bystrą Podhalańską,
Chyżne, Grzechynię, Hucisko, Jabłonkę, Jachówkę, Juszczyn, Kiczory, Kojszówkę, Koszarawę,
Krzeszów, Kuków, Kurów, Lachowice, Lipnicę Małą, Lipnicę Wielką, Marcówkę, Orawkę,
Palczę, Pewelkę, Podwilk, Sidzinę, Skawicę, Stryszawę, Śleszowice, Targoszów, Tarnawę
Dolną, Tarnawę Górną, Wieprzec, Zachełmną, Zawoję, Zembrzycę, Zubrzycę Dolną, Zubrzycę
Górną i Żarnówkę. Wsie te wchodzą w skład dziewięciu gmin: Budzowa, Jabłonki, Koszarawy,
Lipnicy Wielkiej, Makowa Podhalańskiego, Sidziny, Stryszawy, Zawoi i Zembrzyc. Gminy
stowarzyszone zajmują obszar 1006 km2 , zamieszkiwany przez około 95 tysięcy osób. Z tej
liczby na powiat suski przypada 593 km2 i około 71 tysięcy osób (3 miasta, 28 wsi).
5.3. Lokalna społeczność a ... :
5.3.1. Babiogórski Park Narodowy
Władza lokalna aktywnie współdziała z Babiogórskim Parkiem Narodowym w zakresie
rozbudowy infrastruktury gminnej. Dyrektor Parku popiera poczynania wójta w zakresie
wszelkich podejmowanych przez niego przedsięwzięć. Dzięki wspólnym staraniom ukończono
budowę dwóch oczyszczalni ścieków o łącznej zdolności do oczyszczenia 500 m3 ścieków
/godzinę. Zmodernizowano cztery kotłownie, zmieniając źródło energii z węglowego na
olejowe. Babiogórski Park Narodowy wspiera starania o rozbudowę sieci kanalizacyjnej
w gminie. Wszystkie przedsięwzięcia podejmowane w gminie są zgodne z interesem BgPN ze
względu na fakt, iż, prawie 80% terenów gminy Lipnica Wielka leży w strefie otuliny BgPN.
Z rozmowy z wójtem gminy Lipnica Wielka oraz rozmów z mieszkańcami gminy wynika, że
współpraca z Parkiem Narodowym układa się dobrze. Obecne władze parkowe zażegnały spory
na temat zbyt restrykcyjnych ograniczeń wstępu ludności miejscowej na teren parku. Park jest
także lokalnym pracodawcą na czas robót sezonowych. Jedyną niedogodnością są prawne
ograniczenia dla nowo powstających inwestycji wynikające z lokalizacji w strefie buforowej
parku narodowego.
68
Do zwiększania świadomości ekologicznej przyczyniają się zajęcia edukacyjne dla dzieci
organizowane corocznie przez pracowników Ośrodka Edukacyjnego Babiogórskiego Parku
Narodowego. Uczniowie szkół podstawowych, gimnazjów oraz szkół średnich zapoznają się
z zasadami działalności parku, pojęciem ochrony biernej i czynnej, wpływem turystyki na
środowisko naturalne. Oprócz tematów związanych ściśle z przyrodą Parku na zajęciach
realizowany jest również program dotyczący zagadnień ogólnych, związanych z szeroko pojętą
ideą ekologii i ochrony przyrody „Recykling”, „Ekosystem lasu”, „Ekologia”, „Formy
ukształtowania powierzchni ziemi”. Wszystkie te programy znacząco pogłębiają świadomość
ekologiczną w społeczeństwie i stanowią doskonałą podstawę do wprowadzania idei
zrównoważonego rozwoju. (na podstawie pracy magisterskiej Agnieszki Ostruszki)
5.3.2. Sortowanie odpadów
Gmina Sucha Beskidzka w swoim działaniu kieruje się koniecznością polepszenia obecnego
stanu środowiska dla przyszłych pokoleń. W 2003r. w Suchej Beskidzkiej powstało wspólne dla
kilku gmin składowisko i rejonowa sortownia odpadów. Akcja segregacji odpadów rozpoczęła
się od propagowania idei ochrony środowiska poprzez wysyłanie wszystkim mieszkańcom
gminy ulotek. Wprowadzono system segregacji i składowania odpadów (dostarczono
mieszkańcom worki na odpady mokre i suche). Są one periodycznie odbierane z każdego
gospodarstwa domowego. Ponadto gmina Zawoi zakupiła kontenery do segregacji plastiku,
papieru i szkła. Mieszkańcy przystosowali się do nowych zasad. Przeprowadzona została tam
kampania informacyjna. Zdarzają się jednak przypadki mieszania surowców segregowanych
z odpadami organicznymi.
5.3.3. Programy prowadzone przez gminę
Zadaniem tego punktu jest przedstawienie, w ogólny sposób, stanu zaangażowania gminy
w działalność bezpośrednio skierowaną do mieszkańca (do działań gminy zalicza się m.in.
organizowanie ludności wokół nowych projektów). W tej części pracy starano się także
69
przedstawić stan poinformowania mieszkańców i ich ogólne odczucie w sprawie inicjatyw
podejmowanych przez gminę.
Stosunek mieszkańców gminy Zawoja do możliwości wdrażania zrównoważonego rozwoju
w opinii wójta pana Marka Listwana jest bardzo pozytywny. Pan wójt podkreślając znaczenie
licznych inwestycji związanych z ochroną środowiska podjętych przez gminę (budowa
wodociągu,
kanalizacji)
dostrzega
wśród
lokalnej
społeczności
wzrost
świadomości
ekologicznej. Nie wyobraża on sobie funkcjonowania gminy bez współpracy ze społecznością
i organizacjami lokalnymi. Wynikiem prowadzenia tego swoistego dialogu społecznego jest
świadomość lokalnych problemów (budowa kanalizacji np. na osiedlu Czatoża w Zawoi).
Jednak z drugiej strony, krótka ankieta przeprowadzona wśród mieszkańców Zawoi ujawnia
stan faktyczny odmienny od oficjalnie propagowanego. Badani w większości bardzo negatywnie
oceniali działalność gminy i to zarówno w stosunku do inwestycji ekologicznych, jak
i gospodarczych. („zamyka się miejsca pracy, jest coraz gorzej”, „mało się dzieje”, „gmina się
zadłuża i nie podejmuje rozsądnych inwestycji”). Niewielu z pytanych potrafiło wskazać
organizacje ekologiczne działające na terenie gminy.
Wójt gminy Lipnica Wielka omawiając działania gminy w zakresie edukacji wymienił
konferencje, które miały miejsce w ostatnim roku dotyczące:
• rozwoju turystyki
• promocji tradycji kulturalnej
Dodatkowo Gmina zorganizowała wyjazd szkoleniowy do Austrii i Francji, której celem było
zapoznanie uczestników z nowymi technologiami w przetwórstwie mleka.
Jedną z form uzupełnienia oferty edukacyjnej Urzędu Gminy była współpraca z Akademią
Rolniczą w Krakowie. Celem współpracy była promocja zielarstwa jako formy wykorzystania
potencjału regionu do hodowli ziół na skalę przemysłową.
Wymienione działania edukacyjne były prowadzone dla grupy obejmującej lokalnych
przedsiębiorców, władzę lokalną (radni) oraz mieszkańców zainteresowanych nowymi
technologiami lub trendami.
W gminie Lipnica Wielka utworzono Komitet Rozwoju Strategii Turystyki w gminie.
W skład komitetu wchodziło 30 osób obejmujących lokalnych przedsiębiorców, władzę lokalną
(radnych) oraz przedstawicieli stowarzyszeń. Komitet skorzystał z pomocy finansowej z USA na
przeszkolenie zawodowe rolników oraz bezrobotnych. Wynikiem szkoleń jest zmiana profilu
70
zawodowego mieszkańców i utworzenie alternatywnych miejsc pracy jak np.: zielarstwo,
agroturystyka, rzemiosło, rękodzielnictwo artystyczne.
Wynikiem pracy komitetu było opracowanie dokumentu obejmującego Strategię Rozwoju
Turystyki na najbliższe dziesięć lat. Strategię przyjęto do realizacji w 2001 roku.
Na podstawie nielicznych wywiadów środowiskowych z mieszkańcami można stwierdzić, że
nie wszyscy mieszkańcy wiedzą o inicjatywach podejmowanych przez władze gminy. Z drugiej
strony zainteresowanie i uczestnictwo mieszkańców w programach prowadzonych przez gminę jak opisują to wójtowie (Lipnica Wielka) i organizatorzy - pozwalają przypuszczać, że biorą
w nich udział tylko osoby naprawdę zainteresowane.
5.3.4. Idea Ekomuzeum
Ekomuzeum Regionu Babiogórskiego jest ważnym przedsięwzięciem regionalnym, którego
celem jest „żywa” prezentacja najciekawszych obiektów dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego.
Idea Ekomuzeum nie jest na razie precyzyjnie określona. Obecnie zbierane są ankiety od
dyrektorów obiektów pragnących przystąpić do projektu Ekomuzeum. Ankiety wysyłane były
przez lokalnych liderów, którzy kierowali je do osób, których działalność wpasowuje się
w koncepcję Ekomuzeum. Ma to swoje zarówno wady jak i zalety. Z jednej strony ankiety
trafiały do ludzi mogących faktycznie dużo wnieść do Ekomuzeum, jednakże mogło to
wyeliminować osoby, których działalność, aczkolwiek wpisująca się w ideę Ekomuzeum nie
została dostatecznie dostrzeżona.
Dla wójta gminy Lipnica Wielka, działania obejmujące Ekomuzeum to konieczność
stworzenia skansenu promującego lokalne produkty i usługi. Koncepcja rozwoju Ekomuzeum
jest jednak odmienną od przyjętych działań przez innych przedstawicieli społeczności lokalnych
w regionie. Rozwój Ekomuzeum ma być oparty na budowie nowych obiektów w oparciu
o lokalną tradycję architektoniczną, a nie koniecznie na renowacji i przenoszeniu obiektów już
istniejących.
Ekomuzeum będzie także obejmować obiekty już istniejące i działające zgodnie
z założeniami przedsięwzięcia. Jednym z takich obiektów jest na pewno Park Etnograficzny na
Orawie. Dla dyrektor Parku Etnograficznego, pani Ewy Rutkowskiej Ekomuzeum, to żywe
przedsięwzięcie. Pani Rutkowska pragnie by Park Etnograficzny był częścią składową
71
większego projektu obejmującego sieć podobnych placówek. Ekspozycje prezentowane
w muzeum mają sprawiać wrażenie „ożywionych” – ważne jest by połączyć przedmioty mające
wartość etnograficzną z ludźmi, którzy będą wykonywać na nich prace. Ta idea jest bliska,
podobnemu przedsięwzięciu, realizowanemu z powodzeniem od kilku lat – ścieżek
edukacyjnych, które łączą tradycję z ekologią. O ile oferta ścieżek edukacyjnych skierowana jest
przede wszystkim do młodzieży, to Ekomuzeum ma proponować ofertę skierowaną do
wszystkich turystów przebywających na Ziemi Orawskiej.
O idei Ekomuzeum wypowiadali się głównie decydenci z gmin rejonu Babiogórskiego oraz
przedstawiciele stowarzyszeń zainteresowanych uczestniczeniem w nowotworzonej inicjatywie.
Z prowadzonych rozmów wynikało, że potrzebne jest opracowanie samej idei Ekomuzeum
i sformułowanie statusu. Jest pewne, że istnieje grono osób zainteresowanych przyłączeniem się
do tej inicjatywy.
Istotną rolę w „ożywieniu” muzeów muszą grać ludzie, którzy kultywują tradycję lokalną
oraz potrafią ją przekazać nie tylko w formie werbalnej, ale czynnie uczestnicząc w prezentacji
folkloru i rękodzieła regionalnego. Ze względu na brak funduszy nie jest możliwe zatrudnienie
wspomnianych osób. Wiek i doświadczenie życiowe sprawia, że nie chcą pracować jako
wolontariusze.
5.3.5. Kultywowanie tradycji
W Jordanowie działa „Towarzystwo Miłośników Ziemi Jordanowskiej”, posiadające 85
członków, głównie lekarzy, nauczycieli, pracowników przemysłowych. Towarzystwo wydaje
lokalną gazetkę „Echo Jordanowa”, który jest dwumiesięcznikiem o nakładzie w wysokości 400
egzemplarzy. Informuje on o najważniejszych wydarzeniach i ma charakter promocyjny.
Towarzystwo prowadzi również Kronikę Miasta, która obejmuje już 30 tomów i było także
inicjatorem powstania Izby Historii Miasta Jordanowa, w której obejrzeć można eksponaty,
dokumenty i zdjęcia z dawnych lat. Jest to klub o długoletniej tradycji. Zawodnicy uczestniczą
w rozgrywkach piłkarskich różnych kategorii. W tym mieście działa Ludowy Klub Sportowy
„Jordan”, do którego należy około 100 zawodników.
72
W Bystrej – Sidzinie od stycznia 2002 działa stowarzyszenie „Tradycja i Natura”. Zajmuje się
ono m.in. promocją lokalnych twórców i ich dzieł. W lipcu 2003 zorganizowało wystawę,
podczas której można było zapoznać się z lokalną twórczością, taką jak obrazy, rzeźby czy
haftowane obrusy, można było także poczęstować się lokalnym wyrobem, jakim jest biały ser
wędzony. Z rozmowy z prezesem stowarzyszenia Tradycja i Natura, panią Janiną Totoś można
było wywnioskować, że ponownie wzrasta wśród młodszego pokolenia zainteresowanie
tradycyjnymi zajęciami jak haftowanie czy robienie kwiatków z bibuły. Jest to bardzo
pozytywne zjawisko, jako że wiedzy tego typu nie można nauczyć się z książek, a niestety coraz
mniej jest osób będących w stanie przekazać te bezcenne umiejętności następnym pokoleniom.
Obecnie w przygotowaniu jest projekt, z którego pozyskane środki będą przeznaczone na naukę
tych tradycyjnych zajęć.
Z rozmowy ze Starostą Powiatu Suskiego – Andrzejem Pająkiem wynika, że głównym
problemem na drodze rozwoju tego regionu, oczywiście poza brakiem zaplecza finansowego,
jest tzw. „czynnik ludzki”. Jego zdaniem „ludzie nastawieni są roszczeniowo i chcą przede
wszystkim zysku, (...) istnieje bariera indywidualności, brak chęci do dogadywania się”. Trudno
jest lokalnym społecznościom wyjść poza perspektywę własnych potrzeb i zrobić coś na rzecz
całej społeczności. Jednak pojawiają się coraz częściej nowe, przybierające różne formy,
inicjatywy kultywowania tradycji. Starosta Andrzej Pająk przytoczył kilka najbardziej
charakterystycznych przykładów efektów takich działań, m.in. – „ptaszki stryszawskie”, szachy
z Białki, hafty z Makowa Podhalańskiego, wyroby wikliniarskie z Brzozowa. Jego zdaniem, ze
względu na położenie geograficzne i zasoby naturalne, podstawą rozwoju regionu powinna być
turystyka i właśnie tradycyjne rzemiosło. Starostwo prowadzi pomoc przy zakładaniu i obejmuje
patronatem stowarzyszenia (np. Powiatowy Związek Pszczelarzy, Samorządowe Forum
Rzemieślników).
Samorządowe Centrum Przedsiębiorców i Rozwoju, jak mówi jego prezes – dr Ryszard
Janiszewski, podjęło próby stworzenia bazy danych na temat lokalnych produktów w celu ich
promocji. Plany te jednak nie zostały zrealizowane ze względów finansowych.
Wśród lokalnej społeczności zdarzają się pasjonaci, którzy swoją pasją pobudzają innych do
współpracy. Świetnym przykładem tego jest Stowarzyszenie „Pasja”. Świeżą inicjatywą cieszącą
się dużym powodzeniem są „Sklepiki Babiogórskie”, w których sprzedawane są ręcznie robione
73
tradycyjne zabawki (m.in. „ptaszki stryszawskie”) – te miejsca dobrze ilustrują fakt, że czyjaś
pasja i zaangażowanie potrafią przyciągnąć kapitał.
Zadanie kultywowania lokalnej tradycji i przekazywania jej młodzieży spada w większej
części na nauczycieli szkolnych mających do dyspozycji regionalne placówki kulturalne
i muzealne. Mające powstać w przyszłości Ekomuzeum stanie się na pewno jednym
z ważniejszych ośrodków uczących lokalnej tradycji nie tylko przyjezdnych, ale i mieszkańców.
5.3.6. Stowarzyszenia lokalne – udział, informacja o działalności
Stowarzyszenia
i
inne
przejawy
inicjatywy
obywatelskiej
można
zaobserwować
w społecznościach, w których liderami są osoby o silnej osobowości. Dobrze ilustruje to
przykład pani Zofii Bugajskiej, emerytowanej nauczycielki w Szkole Podstawowej nr 5 w Zawoi
Gołyni, inicjatorki powstania Izby Regionalnej. W Izbie znajdują się dawne stroje, sprzęty
gospodarstwa domowego, śpiewniki itp. Pomimo że to wszystko zgromadzone jest w zwykłym
pomieszczeniu, duch tych przedmiotów, a przede wszystkim charyzmatyczna osobowość pani
Bugajskiej sprawiają, że trudno to dostrzec.
Innym pozytywnym przykładem inicjatywy społecznej jest pan Marek Bogan, lider klubu
sportowego „Zawojak”, który przewodził idei wyremontowania strzelnicy. Obecnie znajduje się
tam strzelnica pneumatyczna, ale sala może służyć także do innych celów, jak np. organizacja
wesel.
Niemniej jednak takich inicjatyw wciąż brakuje. Ludzie nie zawsze potrafią uświadomić
sobie, że opłaca im się współpraca, współdziałanie. W gminie Bystra-Sidzina swego czasu
działało 360 zakładów drzewnych, w chwili obecnej jest ich tylko 140. Część z tych zakładów
została zamknięta na skutek naturalnej selekcji na wolnym rynku. Niewykluczone jednak, że
gdyby właściciele potrafili porozumieć się między sobą, niektóre z nich istniałyby do dziś.
Na terenie miasta Sucha Beskidzka działa Ośrodek Wspierania Przedsiębiorczości
Stowarzyszenie „Samorządowe Centrum Przedsiębiorców i Rozwoju”. W ramach jego działań
prowadzone jest przede wszystkim doradztwo i szkolenia dla osób rozpoczynających działalność
gospodarczą,
tzw.
„starterów”,
oraz
właścicieli
małych
i
średnich
przedsiębiorstw.
Stowarzyszenie prowadzi „interwencje” bezpośrednio na rzecz określonych grup (np. firm
transportowych, firm eksportujących) jak również w formie otwartej przeciwdziała bezrobociu,
74
tworząc nowe miejsca pracy. Główne usługi są bezpłatne, a pozostałe objęte niewielką opłatą na
pokrycie kosztów manipulacyjnych.
Zdaniem dr Ryszarda Janiszewskiego - prezesa Stowarzyszenia, ogólna świadomość
społeczna jest bardzo mała; powszechnie panuje analfabetyzm funkcjonalny. Winą za to obarcza
się elity (władze powiatowe i gminne). Mimo długoletniej i względnie silnej dla tego regionu
tradycji prywatnych inicjatyw, barierą nie do pokonania dla większości osób rozpoczynających
działalność gospodarczą okazuje się być już pierwszy etap – wypełnianie dokumentów
niezbędnych do zarejestrowania firmy, wniosków o dofinansowanie z programów UE,
konstruowanie projektów inwestycji. Właśnie na tym etapie prac i przygotowań początkującym
stara
się pomagać
Stowarzyszenie. Dotychczasowe działania Ośrodka Wspierania
Przedsiębiorczości wyczerpują jednak możliwości finansowe i kadrowe, jakimi dysponuje.
Starając się podtrzymać zwyczaj organizowania się lokalnych społeczności w różnego
rodzaju stowarzyszenia, wójt gminy Lipnica Wielka podjął starania w celu utworzenia oddziału
Związku Podhalan. Przynależność do związku jest honorem każdego górala. Statutowymi celami
związku jest kultywowanie tradycji lokalnej oraz dziedzictwa narodowego. Mimo aktywnego
zaangażowania się w utworzenie oddziału, wójt zrezygnował z aktywnego uczestnictwa we
władzach wspomnianego związku. Konsekwencją tej decyzji jest pozostawanie oddziału
związku poza politycznym wpływem.
Władza samorządowa, poprzez własne inicjatywy w ramach Stowarzyszenia Gmin
Babiogórskich,
wypełnia
brak
aktywności
mieszkańców
do
samoorganizowania
się
w inicjatywach obywatelskich. Mieszkańcy gminy mogą liczyć na pomoc, udzielaną przez
władze samorządowe, dotyczącą promowania ich twórczości. W tym celu organizowane są stałe
wystawy w Gminnym Ośrodku Kultury. Wójt wspomaga imprezy kulturalne (przeglądy,
konkursy, festiwale).
W regionie działa także Stowarzyszenie Właścicieli Lasów Prywatnych. Z uwagi na lokalne
uwarunkowania geopolityczne, na terenie gmin w rejonie babiogórskim istnieje duże
rozdrobnienie obszarów leśnych pozostających w posiadaniu prywatnym. Lasy te znajdują się
głównie w strefie otuliny BgPN. Stowarzyszenie zajmuje się głównie bieżącymi sprawami
związanymi z lasami, istnieje także możliwość nawiązania współpracy międzynarodowej w celu
uzyskania pomocy lub umożliwienia podjęcia okresowej pracy zagranicą w sektorze leśnym.
75
5.3.7. Kształtowanie świadomości ekologicznej.
Jednym z bardzo ważnych instrumentów kształtujących świadomość obecnych i przyszłych
pokoleń w zakresie ochrony środowiska oraz racjonalnego gospodarowania jego zasobami jest
edukacja dzieci i młodzieży. Program nauczania w Szkole Podstawowej nr 4 na Przysłopiu został
rozszerzony o wiele aspektów ekologicznych; dzieci poznając przyrodę jednocześnie uczą się jak
ją chronić - jak segregować odpady, jak rozróżniać zanieczyszczenia i jak je ograniczać. Sprzyja
to tworzeniu się pozytywnych wzorców. Szkoła jako jedna z czterech pierwszych w Polsce
otrzymała Zielony Certyfikat – świadectwo jakości działania placówki oświatowej jako
lokalnego ośrodka rozwoju zrównoważonego. Wysoka skuteczność działań szkoły została
potwierdzona w badaniach pani Anny Ostruszka, która na potrzeby swojej pracy magisterskiej
przeprowadziła ankietę wśród uczniów szóstych klas czterech szkół podstawowych w gminie.
Badania te wykazały wyraźnie większą świadomość ekologiczną wśród dzieci uczęszczających
do szkoły w Przysłopiu. Kiedy zdecydowana większość uczniów wszystkich szkół (ogółem
85%) deklaruje, że zrobiła coś dla środowiska, uczniowie szkoły w Zawoi Przysłop w 100%
zapewniają o swoich działaniach na rzecz środowiska. Pani Ostruszko zauważa, że choć dzieci
znają źródła zanieczyszczeń w ankiecie nie deklarują chęci podjęcia działań w kierunku ich
zmniejszenia. Podsumowując wyniki badań pani Ostruszko na podstawie porównania opinii
uczniów dotyczących stanu środowiska w Polsce i gminie stwierdza, że dzieci postrzegają
zamieszkały przez siebie region za znacznie mniej zanieczyszczony od reszty kraju.
Podobnie w Jordanowie – edukacja ekologiczna prowadzona jest przede wszystkim na
poziomie szkół podstawowych i średnich. Zajęcia prowadzone są przez wyznaczonych
nauczycieli, niemniej jednak na prelekcje zapraszani są także goście.
Dla lokalnych społeczności tego regionu przeważnie problemy ekologiczne mają charakter
drugo- lub nawet trzeciorzędny. Długofalowa wizja rozwoju nie istnieje i nie jest kwestią tak
pilną, jak bieżące problemy finansowe.
Świadomość ekologiczna miejscowej ludności jest już mniej lub bardziej kształtowana
z uwagi na bezpośrednie sąsiedztwo Parku Narodowego. Wprowadzone zostało sortowanie
odpadów
komunalnych.
Świadomość
ekologiczna
w
zakresie
inwestycji
bardziej
kompleksowych wymaga jednak pomocy ze strony gminy w postaci szkoleń lub umożliwienia
kontaktu ze specjalistami.
76
5.4. Potencjalna rola i miejsce społeczności we wdrażaniu zasad
zrównoważonego rozwoju – propozycje planów działań
We wdrażaniu zasad zrównoważonego rozwoju niebagatelne znaczenie ma lokalna
społeczność. Bardzo ważne jest nie tylko godzenie, ale także łączenie aspektów ekonomicznych,
ekologicznych i socjalnych. Urzeczywistnienie wizji obejmującej niżej wymienione aspekty z
pewnością przełożą się na poprawę jakości życia.
5.4.1. Aspekt ekonomiczny
•
podniesienie atrakcyjności produktów lokalnych
•
stworzenie nowych form zarobkowania
Z zebranych informacji wynika, iż w gminie istnieje wysokie bezrobocie. Zadaniem gminy
powinno być stworzenie nowych form zarobkowania. Sposobem realizacji tego mogłoby być
podniesienie atrakcyjności produktów lokalnych, takich jak wędzony biały ser czy stryszawskie
zabawki. Ważne jest, żeby mieszkańcy informowali turystów o takich atrakcjach, zwłaszcza, że
nie są one dostatecznie znane poza regionem. Należałoby położyć nacisk na promowanie
produktów lokalnych. Zapomnianą tradycją wśród mieszkańców regionu jest uprawa lnu
i produkcja lnianych wyrobów (m.in. ubrań, serwetek). Powrót do tego zajęcia i wykonywanie
go na większą skalę mógłby trafić w niszę rynkową i przynieść dochód mieszkańcom. Dla
realizacji tego projektu konieczne jest przeprowadzenie na szeroką skalę badań zapotrzebowania
rynku, co z kolei jest bardzo kosztowne i wymaga wsparcia gminy.
Innym sposobem na ożywienie gospodarcze regionu mogłoby być założenie punktów
doradztwa rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości, w których osoba wykształcona
w zakresie możliwości i form dofinansowywania projektów pomagałaby rozpocząć działalność
gospodarczą. Dobrym pomysłem na usprawnienie pracy Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju
Przedsiębiorczości
mogłyby
być
praktyki
dla
studentów
organizowane
w
ramach
77
obowiązkowych zajęć na uczelni, co wymagałoby zawarcia odpowiednich porozumień
z uczelniami.
5.4.2. Aspekt socjalny
•
podtrzymywanie lokalnych zwyczajów i tradycji
•
ukierunkowanie edukacji na lokalne potrzeby
W zakresie stosunków międzyludzkich bardzo ważne jest uświadomienie konieczności
nawiązywania współpracy wśród mieszkańców gminy. Dobrym przykładem mogłoby być
usprawnienie komunikacji między władzami lokalnymi a społeczeństwem, ponieważ ludzie
będąc niedoinformowani nie zawsze popierają działania na rzecz regionu. Potrzebne są
zakrojone na większą skalę akcje informacyjne na temat projektów i planów proponowanych
przez gminę. O konieczności współpracy powinny uczyć się dzieci już w szkole podstawowej
np. podczas warsztatów promujących sposób zachowania, dzięki któremu obie strony mogą czuć
się zwycięzcami.
Szkoła podstawowa powinna także być miejscem, w którym dzieci i młodzież poznają
rodzimy folklor i tradycje. Działania w tym zakresie zostały już podjęte np. w Szkole
Podstawowej Nr 5 w Zawoi-Gołyni. Niemniej jednak tego typu działalność nie jest
wystarczająco rozpowszechniona i powinna być wspierana. Ciekawym pomysłem na
wypromowanie lokalnej kultury mogłoby być organizowanie festiwali ludowych zespołów
dziecięcych. Śpiew i taniec w zespołach byłby jednocześnie alternatywnym sposobem na
spędzanie wolnego czasu przez dzieci.
5.4.3. Aspekt ekologiczny
•
zachowanie naturalnych walorów regionu
•
edukacja ekologiczna
Unikalne walory środowiska naturalnego w regionie sprawiają, że priorytetem powinno być
zachowanie ich dla przyszłych pokoleń. Jednym ze sposobów na poprawę świadomości
ekologicznej wśród lokalnej społeczności mogłyby być festyny o tematyce prośrodowiskowej,
78
na których zachęcano by ludzi do włączenia się w działania na rzecz ochrony środowiska.
Mieszkańcy powinni być świadomi korzyści dla środowiska wynikających z segregacji śmieci.
Młodsza część lokalnej społeczności mogłaby zdobywać wiedzę o segregacji odpadów np.
w szkołach podstawowych. W szkołach można by także prowadzić dodatkowe zajęcia dotyczące
ekologii i środowiska regionu babiogórskiego. Prelekcje mogliby wygłaszać nie tylko
nauczyciele, ale także zaproszeni goście związani z ochroną środowiska w regionie.
Bibliografia:
materiały promocyjne miasta Jordanów
www.igipz.pan.pl/rolnic/banski/hab_3.pdf
www.krakow.pl/samorzad/studium/u_3.2.1_demografia_16.04.pdf
79
6. Instrumenty współpracy w regionie i źródła ich finansowania
6.1. Wstęp
„Jeszcze do schyłku XIX wieku podstawą bytu tutejszych mieszkańców była hodowla
i związane z nią partnerstwo” (Kociołek). Tradycja góralska łączyła się zawsze z aktywnością,
przedsiębiorczością i zaradnością. Sprzyja to spontanicznemu zrzeszaniu się ludzi i powstawaniu
wielu lokalnych inicjatyw społecznych, takich jak:
-
Gminne Centrum Kultury, Promocji i Turystyki w Zawoi,
-
Orawskie Centrum Kultury i Sportu w Jabłonce,
-
Fundacja „Lutnia Staropolska”, Dwór w Wysokiej,
-
Jordanowskie Stowarzyszenie Twórców „Pasja”, Jordanów
-
Małopolskie Stowarzyszenie Promocji Agroturystyki w Suchej Beskidzkiej
-
Stowarzyszenie Inicjatyw Babiogórskich, Zawoja,
-
Stowarzyszenie Na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju Przysłop, Zawoja
-
Stowarzyszenie Samorządowe Centrum Przedsiębiorczości i Rozwoju, Sucha
Beskidzka,
-
Stowarzyszenie „Tradycja i Natura”, Bystra Sidzina,
-
Towarzystwo Miłośników Ziemi Suskiej, Sucha Beskidzka,
-
Uczniowski Klub Sportowy „Zawojak”, Zawoja,
-
Uczniowski Klub Sportowy „Podwilk” w Podwilku,
-
Zawojskie Stowarzyszenie Właścicieli Lasów Prywatnych, Zawoja.
Konieczna jest jednak szersza współpraca, pozwalająca na łatwiejsze i skuteczniejsze
pozyskiwanie funduszy na przedsięwzięcia obejmujące swym zasięgiem cały Region
Babiogórski.
6.2. Współpraca
Niektóre mniejsze inicjatywy zrzeszają się w większe grupy, bądź prowadzą współpracę przy
projektach, przekraczających możliwości finansowe i organizacyjne pojedynczych stowarzyszeń.
80
Wynikiem takiej współpracy jest realizowany projekt Ekomuzeum, tworzący otwarte muzeum
tematyczne. „Ekomuzeum to rodzaj „muzeum bez murów”. Przyroda, kultura i historia są
prezentowane wspólnie, w miejscu ich pierwotnego występowania” (Zaręba i Kazior, 2002).
Sieć ekomuzealną będą tworzyć m.in. Dwór na Wysokiej, Warsztaty Twórcze w Stryszawie,
Ośrodek Edukacji Ekologicznej w Zawoi Przysłop, Klub Młodego Rzeźbiarza i wiele innych.
W regionie Babiej Góry obecne są również – opisane w poprzednich rozdziałach –
stowarzyszenia, instytucje i organizacje o szerokim polu interesów i oddziaływań, takie jak:
-
Stowarzyszenie Gmin Babiogórskich,
-
Partnerstwo „Łączy nas Babia Góra”,
-
Babiogórski Park Narodowy
-
Lasy Państwowe Nadleśnictwo Sucha.
Ponadto w rozwój regionu angażują się organizacje działające poza Regionem
Babiogórskim, służące pomocą merytoryczną i doradczą. Przykładem takiej organizacji jest
Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, czy Sekcja Parków Narodowych Polskiego Klubu
Ekologicznego z Krakowa.
Przykładami przedsięwzięć rozwijanych w regionie w ramach współpracy, tak
organizacji rządowych, jak i pozarządowych, jest rozbudowa infrastruktury w ramach
„Bursztynowego Szlaku” przebiegającego przez region Babiej Góry. Ta międzynarodowa trasa
dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego, łącząca lokalne inicjatywy, skupia się na ciekawych
miejscach leżących wzdłuż historycznego Bursztynowego Szlaku w Polsce, na Słowacji
i Węgrzech. Rozbudowywana jest główna oś Bursztynowego Szlaku oraz rowerowy
transgraniczny polsko-słowacki szlak wokół Babiej Góry, uzupełniony lokalną siecią tras
pieszych, rowerowych i konnych. Szlaki łączą najbardziej wartościowe miejsca w regionie,
tworząc szeroką ofertę produktów.
Jako inny przykład podać można starania o wprowadzenie „produktu lokalnego”. Rozwój
produktów lokalnych pod Babią Górą związany jest przede wszystkim z rzemiosłem,
tradycyjnymi zawodami oraz regionalnymi potrawami. Zrzeszanie się producentów pod znakiem
wspólnej marki, promowanej tak poza Regionem Babiogórskim, jak i poza granicami państwa,
stanowić może warunek utrzymania się na rynku. Ponadto wymiana informacji i doświadczeń
pomiędzy lokalnymi producentami ułatwi tworzenie wspólnej oferty regionu.
81
6.3. Wizja forum porozumienia i współpracy
W rozdziałach wcześniejszych zaakcentowana była już potrzeba stworzenia swoistego
forum porozumienia w regionie. Stanowiłoby ono platformę umożliwiającą wymianę opinii
i informacji, ale przede wszystkim byłoby równoznaczne z utworzeniem struktury mającej
istotny wpływ na decyzje podejmowane w regionie.
W obliczu przystąpienia do Unii Europejskiej zasadne wydaje się korzystanie
z doświadczeń państw Wspólnoty. Warto zwrócić szczególną uwagę na jeden z pryncypiów
demokracji krajów Europy Zachodniej odzwierciedlający się w zasadzie subsydiarności.
Podkreśla ona udział w procesie podejmowania decyzji najniższych szczebli administracji
państwowej i lokalnej, co z kolei wiąże się z udziałem „zwykłych” obywateli w kształtowaniu
polityki.
Faktyczna realizacja zasady subsydiarności w regionie babiogórskim umożliwiłaby
i przyspieszyła jego rozwój. Toteż zasadne wydaje się stworzenie oddolnych, nieformalnych
grup na poszczególnych szczeblach administracji państwowej i lokalnej w oparciu
o wytyczne, jakim kieruje się Agenda 21 (równowaga pomiędzy czynnikami: ekologicznym,
społecznym i gospodarczym) mających równy wpływ na system decyzyjny.
Realnym skutkiem oddolnego sformalizowania inicjatyw i stowarzyszeń obywatelskich byłaby
konkretyzacja i wizualizacja potrzeb lokalnych społeczności. Tym samym powstałoby faktyczne
forum porozumienia w regionie; organizacja, w której „obecni” byliby wszyscy zainteresowani.
Nie jest to jedyna korzyść wynikająca z takiej formalizacji; poszczególnym inicjatywom o wiele
łatwiej byłoby uzyskać fundusze wspomagające te organizacje (wsparcie pochodzące zarówno ze
strony państwa, jak i organizacji międzynarodowych). Szczególnie istotny jest fakt, że byłyby to
organizacje, których wyznacznik działania stanowiłaby realizacja określonego celu, a co za tym
idzie byłyby to instytucje skupiające się wokół rozwiązania jakiegoś problemu – w tym wypadku
polepszenia koniunktury w Regionie Babiogórskim, bądź poprawienia współpracy. Godny
polecenia jest więc podział społeczności na grupy robocze, z którymi łatwo się identyfikować.
Przykładem organizacji, której zasady funkcjonowania mogłyby posłużyć jako wzór
strukturom
lokalnym
i
regionalnym
jest
Transparency
International
(TI)
(www.transparency.org).
82
Podstawowym argumentem wyróżnienia TI jest fakt, że wyjątkowy nacisk kładzie się tu na
kwestię dialogu społecznego. To mieszkańcy danego kraju, regionu mają wpływ na to, w jaki
sposób jest kształtowana i wdrażana. Dialog ten bezpośrednio wiąże się z kolei z civil society –
ideą społeczeństwa obywatelskiego, w którym każdy człowiek jest odpowiedzialny przede
wszystkim za siebie i własne, świadome uczestnictwo w życiu społecznym.
Kolejną
wytyczną
funkcjonowania
TI
jest
przejrzystość,
rozumiana
jako
jasność
i jawność przekazywanych informacji; głównie informacji związanych z funkcjonowaniem
organizacji, w szczególności z jej finansowaniem. Często przeprowadzane są konkursy
projektów rozstrzygane w oparciu o ustalone wcześniej kryteria współzawodnictwa
i finansowe.
Informacje o wszelkich spotkaniach i decyzjach są podawane do publicznej wiadomości.
Ułatwia to prowadzenie faktycznego dialogu społecznego. Również w przypadku większych
projektów czy kontrowersji przeprowadzana jest otwarta debata, która umożliwia ludziom udział
w dyskusji.
Przedstawione powyżej priorytety działalności TI w ogromnym stopniu przyczyniają się
przejrzystości funkcjonowania instytucji, ich sprawności i zwalczania korupcji.
Obok sformalizowania i umiejscowienia poszczególnych inicjatyw społecznych
w procesie decyzyjnym, istotny jest również jego finalny kształt.
W proponowanym systemie istotną rolę odgrywałaby tzw. grupa główna (decyzje podejmowane
np. na szczeblu powiatu), podgrupy (decyzje podejmowane na niższych szczeblach) i mniejsze
zespoły (decyzje lokalnych społeczności). Istotny jest fakt, że w procesie tym interesy żadnej
z grup nie powinny być jednak lekceważone. Rozwiązanie problemów regionalnych w zgodzie
z lokalnymi umożliwiałby tzw. kooperatywny styl zarządzania, wdrażany przede wszystkim
poprzez spotkania grupy głównej z lokalnymi zespołami roboczymi.
Zachowanie reguł, jakimi kieruje się Agenda 21 przejawiałoby się przede wszystkim w systemie
głosowania; a w szczególności w przeznaczeniu identycznej liczby głosów reprezentantom
każdej z grup organizacji (ekologicznym, społecznym i gospodarczym). Umożliwiłoby to
zrównoważony rozwój regionu, nie dopuszczając do dominacji żadnego z nich.
Narzędziem organizującym współpracę przedstawicieli różnych grup wchodzących w skład
forum może być formuła „okrągłego stołu”. Idea ta została z powodzeniem zastosowana
83
w Warszawie przy rozwiązywaniu problemów systemu transportu miejskiego. Jest to swoisty
zbiór zasad porządkujących system prowadzenia obrad, a co za tym idzie również proces
porozumienia. Po pierwsze, wszystkie zainteresowane strony powinny być obecne przy stole
obrad. Wszyscy uczestnicy powinni też uznać, że ich podstawowym zadaniem jest działanie na
rzecz całej społeczności i rozwiązywanie konkretnych problemów. Grupa ta ma charakter
transwydziałowy i obraduje pod okiem niezależnego moderatora. Czuwa on nad przestrzeganiem
zasad dyskusji, ustalonych wspólnie podczas pierwszego spotkania. Proponowane reguły
dyskusji i dochodzenia do porozumienia to:
1) wypowiedź każdej osoby jest jednakowo wartościowa, niezależnie od wykształcenia
i wiedzy o danej dziedzinie;
2) jedna wypowiedź trwa nie dłużej niż 5 minut, mówi tylko jedna osoba na raz;
3) przedmiotem dyskusji są konkretne problemy i zagadnienia, nigdy osoby;
4) wszelkie decyzje podejmowane są na zasadzie konsensusu, tj. z uwzględnieniem potrzeb
i interesów wszystkich zainteresowanych oraz za ich jasno wyrażoną zgodą.
Taka formuła prowadzenia obrad zapewnia możliwie największy udział wszystkich stron,
niezależnie od wielkości organizacji i charyzmy liderów.
Do podstawowych zadań proponowanego wyżej forum porozumienia można zaliczyć:
1. Określanie celów strategicznych dla regionu, z uwzględnieniem interesów wszystkich
jego mieszkańców. Oznacza to, że wybór celów najważniejszych w danym momencie dla
rozwoju regionu powinien być obiektem publicznej debaty, a decyzje podejmowane
z uwzględnieniem opinii i interesów wszystkich osób, których pośrednio lub
bezpośrednio dotkną konsekwencje podjętych decyzji.
2. Zdobywanie funduszy i profesjonalne nimi zarządzanie. Przygotowanie dokumentów
koniecznych do starania się o dofinansowanie wymaga sporo czasu, doświadczenia
i zaplecza finansowo-technicznego. Co więcej, zarówno w przypadku funduszy
państwowych, jak i dotacji Unii Europejskiej (np. PHARE) duże projekty gwarantujące
współpracę wielu podmiotów mają większe szanse na uzyskanie dofinansowania.
Zarządzanie otrzymanymi pieniędzmi również wymaga określonych kwalifikacji.
Dlatego zatrudnienie wyszkolonej osoby może usprawnić ten proces. Należy tu
84
zaznaczyć,
że
wszelkie
operacje
finansowe
powinny
być
przejrzyste
–
tj. informacje o nich powinny być dostępne dla każdej osoby, która o to poprosi.
3. Rozdzielanie pieniędzy pomiędzy projekty opracowywane przez różne grupy powinno
odbywać się wedle kryteriów ustalonych na zasadzie konsensusu przez przedstawicieli
wszystkich organizacji i instytucji. Jednym z kryteriów może być zgodność projektu
z wypracowanym strategicznym celem regionu.
4. Ważnym obszarem działania platformy może być skoordynowana promocja Regionu
i to zarówno pod względem walorów turystycznych, jak i innych obszarów działalności
(handel, rzemiosło, wytwórczość, usługi i in.). Dobrym przykładem działań już podjętych
są projekty Ekomuzeum oraz Bursztynowego Szlaku. Obiecującym pomysłem jest
promowanie własnej marki w sieci firmowych sklepików. Kolejną propozycją może być
organizacja targów tematycznych (np. regionalnych wyrobów spożywczych, rzemiosła,
rozwiązań ekologicznych w budownictwie lub turystyce, usług turystycznych i in.).
5. Platforma może też zaangażować się w poprawę warunków dla rozpoczynania
i prowadzenia działalności gospodarczej. Taka pomoc może obejmować umożliwienie
osobom zakładającym firmę dostępu do istniejącej infrastruktury (np. pomieszczeń
należących do gminy), doradztwo w kwestiach prawnych, finansowych i formalnych
(prowadzone np. przez studentów odbywających staż), organizacje szkoleń oraz
umożliwienie wymiany doświadczeń (np. poprzez organizowanie spotkań, publikacje
itp.)
6. Rozwój istniejących form współpracy międzynarodowej oraz szukanie nowych
możliwości w tym zakresie. Jak dotąd atutem Regionu Babiogórskiego jest Rezerwat
Biosfery. Region znajduje się też na Bursztynowym Szlaku, fakt ten nie jest jednak
wystarczająco zaakcentowany w materiałach promocyjnych a stan przygotowania
infrastruktury jest bardzo zróżnicowany w poszczególnych gminach. Również
Ekomuzeum będzie członkiem większej, międzynarodowej sieci podobnych obiektów.
Udział we wszystkich tych projektach okaże się zapewne jeszcze korzystniejszy, jeśli
promocja regionu będzie odbywała się na zasadzie wzajemności z międzynarodowymi
partnerami – polegającej na przykład na udostępnianiu turystom w jednym miejscu
informacji o ośrodku partnerskim.
85
7. Kolejną formą współpracy może być zacieśnienie kontaktów z innymi regionami
górskimi w kraju i za granicą w celu wspólnego zdobywania funduszy, wymiany
doświadczeń, wzajemnych szkoleń oraz lobbingu na szczeblu władz państwa i Unii
Europejskiej.
8. Wsparciem merytorycznym przy realizowaniu różnych projektów mogą być studenci
z małopolskich uczelni zapraszani do odbycia stażu. Reprezentują oni szerokie spektrum
specjalności. Mogą służyć pomocą w zależności od bieżących potrzeb. Ich obecność
wymagałaby wyznaczenia opiekunów na miejscu, a więc byłaby równoznaczna
z pewnym wysiłkiem organizacyjnym i nakładami finansowymi. Jest to rozwiązanie
tańsze i bardziej elastyczne niż zatrudnianie specjalistów na stałe nie wyklucza jednak
korzystania z usług firm doradczych.
9. Usprawnienie przepływu informacji pomiędzy formalnymi stowarzyszeniami, władzami
lokalnymi a mieszkańcami regionu. Jest to zadanie niełatwe, a o szczególnym znaczeniu.
Ważne wiadomości mogłyby być podawane do publicznej wiadomości przez użycie
lokalne prasy, telewizji, strony WWW oraz przede wszystkim przy pomocy księży
z miejscowych parafii.
6.4. Małe inicjatywy
Wytyczenie małych, łatwych do realizacji projektów, sprzyja procesowi aktywizacji
społeczeństwa, a także rozbudowie i zacieśnieniu współpracy pomiędzy już działającymi
organizacjami. Dlatego istotne jest uwzględnienie takich projektów już na etapie planowania
dalszych kierunków rozwoju regionu. Sukces każdej z lokalnych inicjatyw, angażującej do
współpracy jakąś grupę mieszkańców, bądź organizacji, jest w stanie dać nadzieję na poprawę
sytuacji w regionie. Pozwoli on także uwierzyć wszystkim partnerom biorącym udział
w takim przedsięwzięciu we własne możliwości i w skuteczność wspólnie podejmowanych
działań. Przykładami łatwo realizowalnych projektów mogłyby być:
1. Turnieje i pokazy rycerskie w Dworze na Wysokiej.
Pierwszym etapem tego projektu jest zgromadzenie partnerów i sponsorów. W związku
z lokalizacją przedsięwzięcia, konieczne jest zaangażowanie Fundacji „Lutnia Staropolska”.
Niezbędny jest również udział lokalnych przedsiębiorców w procesie organizacji zaplecza
86
gastronomiczno-technicznego. W przypadku turnieju rycerskiego konieczne jest ufundowanie
nagrody dla zwycięzcy, w postaci ekwipunku do walki (miecza, kolczugi, tarczy, czy zbroi).
Nagroda mogłaby zostać wykonana przez miejscowego kowala.
Drugim etapem powinna być promocja planowanego projektu w mediach regionalnych
i ogólnopolskich. Zalecane byłoby nawiązanie współpracy z bractwem, bądź stowarzyszeniem
rycerskim w celu konsultacji projektu i uzyskania pomocy w promocji turnieju lub pokazu,
a także akredytacji zgłaszających się uczestników. Reklama w formie plakatu powinna również
znaleźć się w instytucjach/jednostkach edukacyjnych, jak np. uczelnie wyższe, gdyż to właśnie
z nich wywodzą się najczęściej członkowie bractw i stowarzyszeń rycerskich. Wszelkie
wydarzenia towarzyszące uzależnione byłyby od współpracujących przy projekcie organizacji.
W przypadku sukcesu przedsięwzięcia korzystne wydaje się włączenie go – jako stałego punktu
– do kalendarza wydarzeń regionalnych.
2. Wystawa rzeźb i malarstwa, połączona z warsztatami artystycznymi w Dworze na
Wysokiej.
W wyniku współpracy Fundacji „Lutnia Staropolska” Dwór w Wysokiej, Jordanowskiego
Stowarzyszenia Twórców „Pasja”, a także władz samorządowych, lokalnych przedsiębiorców
i innych, działających w regionie organizacji, możliwe byłoby zorganizowanie wystawy rzeźb
i malarstwa, połączonej z warsztatami artystycznymi. Przy stosunkowo niewielkim nakładzie
finansowym i zastosowaniu odpowiedniej strategii promocyjnej przedsięwzięcie to mogłoby stać
się ważnym, cyklicznym wydarzeniem artystyczno-kulturalnym regionu.
3. Program „doradców domowych” jako narzędzie do racjonalnego gospodarowania
odpadami.
Program „doradców domowych” jest częścią kampanii informacyjnej, opartej na angielskim
programie „Doradców domowych”, którego adaptacji do warunków polskich dokonał Instytut
Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Z powodzeniem został on
wykorzystany w Jaśle. Tzw. „Doradcy Domowi” są uczniami lokalnych gimnazjów i szkół
średnich. Ich zadaniem jest przekonywanie i uświadamianie mieszkańcom regionu potrzeby
segregacji odpadów i wyjaśnianie korzyści z niej płynących. Rola doradców polega również na
wyjaśnianiu wszelkich wątpliwości stojących za całym procesem segregacji i recyclingu, dlatego
87
też uczniowie zgłaszający się do tego programu przechodzą szkolenie z zakresu gospodarki
odpadami. Mogą oni wówczas służyć kompetentną pomocą merytoryczną. Drugim – po
edukacyjnym – zadaniem doradców jest odwiedzanie mieszkańców w trakcie projektu,
sprawdzanie wydajności segregacji i pomoc w rozwiązywaniu problemów z nią związanych.
U podstawy sukcesu programu „Doradców Domowych” leży fakt, iż osoby odwiedzające
mieszkańców nie są anonimowymi nieznajomymi. Zazwyczaj są one dziećmi sąsiadów, bądź
krewnymi, przez co łatwiej nawiązują kontakt z rozmówcą. Ponadto w przypadku nie
wywiązywania się mieszkańców z obowiązku segregacji, już samą swoją obecnością wzbudzają
poczucie winy pokolenia swoich rodziców i dziadków, które stara się robić wszystko dla dobra
„następnych pokoleń”.
„Część opisowa do wykonania planu przychodów i wydatków Gminnego Funduszu
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Jaśle za rok 2002” w punkcie: „Wdrażanie zasad
racjonalnej gospodarki odpadami komunalnymi w Jaśle poprzez organizację kampanii
promocyjnej i edukacyjnej dla jego mieszkańców” opisuje jego realizację:
„Kontynuacja programu na rzecz segregacji odpadów realizowanego wspólnie z Uniwersytetem
Jagiellońskim oraz nauczycielami i uczniami szkół średnich i gimnazjów z terenu Jasła. Oprócz
metod tradycyjnych zastosowano aktywne metody edukacji i promocji w zakresie gospodarki
odpadami w oparciu o „doradców domowych”. Zorganizowano szkolenie dla młodzieży tzw.
doradców domowych, wykonano materiały promocyjne, wydrukowano materiały informacyjne:
ulotki, plakaty, harmonogramy odbioru posegregowanych odpadów, zorganizowano seminarium
podsumowujące wyniki I etapu akcji, wydano publikację opisującą zorganizowaną w Jaśle
kampanię promocyjno – edukacyjną w zakresie gospodarki odpadami. Na ten program uzyskano
dotację z WFOŚiGW w Rzeszowie w kwocie 20 000 zł. Program zgłoszono do konkursu
„Gmina Przyjazna Środowisku” – został wysoko oceniony i był podstawą do przedłużenia na rok
2003 dla Jasła tytułu „Gmina Przyjazna Środowisku”.”
Program tego typu mógłby zostać z powodzeniem wprowadzony w całym Regionie
Babiogórskim, prowadząc do podwyższenia poziomu świadomości ekologicznej mieszkańców
i polepszenia wydajności segregacji odpadów.
4. Zacieśnienie współpracy między Babiogórskim Parkiem Narodowym a samorządami
lokalnymi poprzez realizację wspólnych programów edukacyjnych
88
BgPN w ramach działalności dydaktycznej prowadzi szkolne programy edukacyjne
w bezpośrednim sąsiedztwie swoich granic. Posiada on odpowiednie zaplecze merytorycznotechniczne, by móc rozwijać współpracę z zainteresowanymi organizacjami i jednostkami
administracyjnymi. Ośrodek Edukacyjny BgPN
współpracuje ze szkołami podstawowymi
i gimnazjami z terenu Zawoi i Orawy, dla których oferta Ośrodka realizowana jest bezpłatnie.
Dodatkowo Ośrodek Edukacyjny organizuje stoiska i zajęcia dydaktyczne podczas trwania
imprez ekologicznych i regionalnych oraz prowadzi sprzedaż wydawnictw. Jest to jednak wciąż
ograniczona współpraca, nie wykorzystująca wszystkich możliwości oferowanych ze strony
parku. Możliwe jest organizowanie warsztatów dla nauczycieli przedmiotów wchodzących
w skład bloku przyrody, a także biologii. Ponadto BgPN dysponuje szeroką – rzadko
wykorzystywaną – ofertą ścieżek edukacyjnych i zajęć terenowych. Stworzenie przez samorząd
lokalny i Babiogórski Park Narodowy wspólnych programów edukacyjnych przyniosłoby
korzyści tak lokalnej ludności, jak i samemu parkowi.
6.5. Podsumowanie
Region Babiogórski cechuje długa i bogata tradycja przedsiębiorczości i współpracy. Dzięki
temu stanowi on doskonałe miejsce do wprowadzenia idei zrównoważonego rozwoju opartego
na zasadach społeczeństwa obywatelskiego. Jako punkt wyjścia i platformę dla porozumienia
i współpracy można zaproponować zgromadzenie przedstawicieli trzech podstawowych grup
organizacji: społecznych, ekologicznych i ekonomicznych. Ten wąski zespół miałby za zadanie
sformowanie grupy reprezentantów wszystkich formalnych i nieformalnych organizacji
i stowarzyszeń działających w regionie, a następnie wspólne stworzenie wizji rozwoju regionu
przy użyciu formuły okrągłego stołu jako narzędzia organizacji obrad. Wprowadzenie tej wizji
w życie wymagałoby szeregu działań mających na celu zapewnienie systematycznego dopływu
pieniędzy, realizowania potencjalnie korzystnych projektów oraz zarządzania zasobami
ludzkimi. Do zadań stworzonej platformy regionalnej należałoby: gromadzenie i profesjonalne
zarządzanie funduszami, promocja turystyczna i gospodarcza regionu, aktywizacja obywateli
poprzez program małych projektów i rozszerzanie współpracy międzynarodowej. Dodatkowym
zadaniem organizacyjnym, a jednocześnie szansą na pozyskanie wielu wszechstronnie
wykształconych współpracowników byłaby współpraca z uczelniami. Studenci wielu
89
specjalności mogliby odbywać staże na terenie Regionu Babiogórskiego, służąc swą wiedzą
teoretyczną, jednocześnie nabywając doświadczenia. Jednym z najważniejszych zadań
proponowanego forum byłoby znaczne usprawnienie komunikacji społecznej poprzez ścisłą
współpracę z księżmi oraz systematyczną obecność w lokalnych mediach. Niezależnie od
formalno-prawnej struktury takiego porozumienia, jego działania miałyby spełniać założenie
o przejrzystości, tj. całkowitej jawności wszelkich poczynań.
Bibliografia:
Kociołek, J. (brak daty). Gminy Babiogórskie. Informator turystyczny. Zawoja: Stowarzyszenie
Gmin Babiogórskich.
www.transparency.org/about_ti/deutsch_intro.html (z dn. 03.07.2003)
Zaręba, D., & Kazior, B. (red).(2002). Ludzie i Park. Współpraca i rozwój. Budowanie
partnerstwa społecznego dla parków narodowych. Kraków: Polski Klub Ekologiczny – Zarząd
Główny i Fundacja Partnerstwo dla Środowiska.
90
Podsumowanie
W Regionie Babiogórskim działa wiele organizacji pozarządowych oraz innych grup
nieformalnych. Zakres ich działalności jest godny uwagi, aczkolwiek wciąż istnieją grupy
społeczne które nie mają przedstawiciela w istniejących organizacjach pozarządowych. Należy
podkreślić, że dużą wartością jest nawiązanie współpracy pomiędzy tymi organizacjami
i naturalnym wydaje się być podjęcie kolejnego wyzwania jakim jest rozpowszechnienie idei
zaangażowania społecznego i budowania koalicji na rzecz zrównoważonego rozwoju. Taka
koalicja miałaby większą szansę na pozyskanie środków finansowych pochodzących z Unii
Europejskiej, budżetu państwa oraz z międzynarodowych organizacji pozarządowych
wspierających aktywne działania społeczności lokalnych. Zaangażowanie grup społecznych
dotychczas pominiętych w działaniach NGO pozwoli na pełniejsze zdefiniowanie celów
i potrzeb, a przyjęta strategia rozwoju regionu babiogórskiego będzie miała większą szansę na
realizację.
Mieszkańcy regionu Babiogórskiego są społecznością bardzo aktywną. W regionie
istnieje bardzo duża liczba lokalnych inicjatyw i projektów. Jednym z nich, mającym
przewidywalnie największy wpływ na zrównoważony rozwój regionu, jest koncepcja
Ekomuzeum, położonego na Bursztynowym Szlaku. Aby uporządkować istniejące inicjatywy
i projekty został przygotowany zespół kryteriów określających w jaki sposób wpisują się one
w zrównoważony rozwój regionu oraz aktywizują mieszkańców.
Kluczowym graczem w regionie babiogórskim jest Park Narodowy z Rezerwatem
Biosfery UNESCO. Jego istnienie i działalność wywierają znaczący wpływ na gospodarczą,
społeczną i ekologiczną sytuację w regionie, oraz mogą istotnie przyczyniać się do jego
zrównoważonego rozwoju. Po pierwsze, Park pobudza aktywność społeczności lokalnej
i wpływa na kształtowanie sposobu życia mieszkańców. Po drugie, chroni naturalne ekosystemy,
pozostawiając je dla następnych pokoleń, pobudza świadomość ekologiczną i promuje
ekologiczną turystykę. Po trzecie, wpływa pozytywnie na wzrost gospodarczy w regionie,
poprzez zatrudnianie mieszkańców oraz zlecanie prac lokalnym przedsiębiorstwom, a także
umożliwia uzyskiwanie wpływów z turystyki. Zalecenia na przyszłość obejmują inicjowanie
tworzenia długoterminowych strategii rozwoju regionu, z uwzględnieniem interesów lokalnej
społeczności oraz budowanie współpracy z lokalnymi władzami i organizacjami społecznymi.
91
Region Babiogórski, z jego bogatą tradycją przedsiębiorczości i współpracy stanowi
doskonałe miejsce do budowy systemu rządzenia opartego na zasadach społeczeństwa
obywatelskiego. Jako punkt wyjścia, a jednocześnie platformę dla porozumienia i współpracy
można zaproponować zgromadzenie przedstawicieli trzech podstawowych grup organizacji:
społecznych, ekologicznych i ekonomicznych. Taki zespół miałby za zadanie sformowanie
grupy reprezentantów wszystkich grup, organizacji i stowarzyszeń działających w regionie,
a następnie wspólne stworzenie wizji rozwoju regionu. Wprowadzenie tej wizji w życie
wymagałoby szeregu działań mających na celu gromadzenie i zarządzanie funduszami, promocję
regionu,
aktywizację
obywateli
poprzez
program
małych
projektów,
współpracę
międzynarodową i współpracę z uczelniami. Niezależnie od formalno-prawnej formy takiego
porozumienia, jego działania miałyby spełniać założenie o przejrzystości, tj. całkowitej jawności
wszelkich poczynań.
Ważnym problemem społeczności regionu babiogórskiego wydaje się być brak
dostatecznego dialogu z władzami lokalnymi. Mieszkańcy są skłonni popierać i angażować się w
różne inicjatywy, pod warunkiem, że są o nich dobrze poinformowani i świadomi korzyści, jakie
mogą z tego czerpać. Produkty lokalne powinny stać się znane szerszemu ogółowi, zwłaszcza że
poprzez swoją unikatowość mogą stać się swoistymi symbolami regionu babiogórskiego. Aby to
urzeczywistnić, należy zwrócić szczególną uwagę na przepływ informacji między władzami
lokalnymi a mieszkańcami. Ludzie muszą uświadomić sobie konieczność współpracy, bo
samemu trudno wiele osiągnąć. Współdziałając łatwiej będzie także dążyć do polepszenia stanu
środowiska, które poprzez swoje niewątpliwe walory jest wspólnym skarbem nas wszystkich.
Nie można przecenić roli władz lokalnych w propagowaniu rozwoju zrównoważonego.
Władza lokalna jest jednym z kluczowych graczy w promowaniu idei rozwoju zrównoważonego.
Jej zadaniem jest koordynacja wszelkich przedsięwzięć podejmowanych na danym terenie.
Ponieważ Region Babiogórski charakteryzuje się prężnością inicjatyw obywatelskich, tym
większa odpowiedzialność spoczywa na władzach lokalnych. Jest to olbrzymi potencjał, który
wykorzystany w odpowiedni sposób może zaowocować długotrwałymi korzyściami dla regionu.
92
Autorzy rozdziałów
Rozdział 1: Piotr Bielski, Piotr Szmigielski, Anna Wiktor, Robert Siudak, Andrzej Gawlik
Rozdział 2: Małgorzata Frąckowiak, Marta Podedworna, Tomasz Olejnik, Natalia Zamiara,
Dorota Kamrowska
Rozdział 3: Agnieszka Dujka, Małgorzata Czerwińska, Kamil Kłeczek, Łukasz Obtułowicz,
Krzysztof Pawlikowski
Rozdział 4: Olga Janikowska,, Agnieszka Kodeńska, Roland Tarnawski, Kajetan Kościk
Rozdział 5: Ewa Kłoszewska, Maria Michalewicz, Joanna Pająk, Mateusz Słupiński
Rozdział 6: Joanna Stefańska, Michał Stochmal, Paulina Pawlak, Iwona Nowakowska
93

Babia Góra 2020 - Fundacja Sendzimira

Transkrypt

Podobne dokumenty

Wskaźniki zrównoważonego rozwoju

Newsletter_final PL

Tatrzański Park Narodowy

Wywiad z Alanem AtKissonem opublikowany w CRnavigator