Prawne aspekty kopiowania utworów audiowizualnych

Prawne aspekty kopiowania utworów audiowizualnych

Prawne aspekty kopiowania utworów audiowizualnych na przenośne urządzenia
multimedialne
Znakiem współczesnych czasów jest fakt, Ŝe jesteśmy świadkami gwałtownego rozwoju i
ekspansji Internetu i przenośnych urządzeń multimedialnych. Zjawiska te stanowią
duŜe wyzwanie dla Prawa Własności Intelektualnej i tworzą nową platformę dla
interpretacji juŜ istniejących zasad.
Pytanie o legalność kopiowania utworów audiowizualnych (filmów) na przenośne urządzenia
multimedialne jest w dalszym ciągu pytaniem otwartym i rodzi wiele problemów. W dniu
dzisiejszym chciałabym zaakcentować najwaŜniejsze kwestie związane z tym tematem i
przedstawić je w moŜliwe najprostszy sposób, aczkolwiek na jednoznaczną odpowiedź
musimy jeszcze zaczekać.
Co do zasady prawo własności intelektualnej zapewnia właścicielowi praw autorskich do
utworu wyłączne prawo do kopiowania go w jakiejkolwiek materialnej formie. Oczywiście, o
ile wyjątki w zakresie prawa do kopiowania rzeczywiście istnieją, pojawia się pytanie czy
obejmują one prawo do kopiowania na własny uŜytek.
Od czasu gdy przenośne urządzenia multimedialne, takie jak iPod, uzyskały zdolność do
odtwarzania filmów wielu uŜytkowników zaczęło kopiować posiadane przez siebie płyty
DVD do odtworzenia na swoich iPodach. Co więcej pojawiły się równieŜ firmy, które zaczęły
oferować usługi w postaci kopiowania utworów z płyt DVD do odtwarzania ich na iPodzie.
To jest uŜyteczne, ale czy legalne?
Motion Picture Association of America mówi “Nie!" MPAA jest stowarzyszeniem non-profit
utworzonym w celu ochrony interesów amerykańskich studiów filmowych. Jego członkami są
największe studia filmowe Hollywood takie jak: Paramount Pictures, Twentieth Century Fox,
Universal Studios, Warner Bros Entertainment, Disney Enterprises, Columbia TriStar
Television i Columbia Pictures.
Ostatnio w procesie wytoczonym przed Sądem Okręgowym w Nowym Jorku, członkowie
MPAA pozwali firmę Load ‘N Go Video za naruszenie autorskich praw majątkowych i
pogwałcenie Digital Millennium Copyright Act. Firma Load ‘N Go z siedzibą w Bostonie
została załoŜona w 2005 r., aby umoŜliwiać konsumentom pozyskiwanie zawartości video na
1
posiadane przez nich przenośne urządzenia multimedialne, takie właśnie jak iPod. Load ‘N
Go sprzedaje iPody i płyty DVD swoim klientom, którzy płacą firmie dodatkowe
wynagrodzenie za skopiowanie zakupionych płyt DVD na iPody czy inne przenośne
urządzenia multimedialne.
Digital Millennium Copyright Act (DMCA) jest to akt regulujący Prawo Własności
Intelektualnej w Stanach Zjednoczonych, który implementuje obydwa traktaty WIPO z 1996
r. Penalizuje on produkcję i rozpowszechnianie technologii, urządzeń lub usług, które są
uŜywane do obchodzenia zabezpieczeń kontrolujących dostęp do utworów chronionych
prawem autorskim (znane powszechnie jako Digital Right Management DRM) a § 1201
tego aktu, który dotyczy obchodzenia systemów kontroli dostępu do utworów, penalizuje
obchodzenie systemów kontroli, nawet jeŜeli nie następuje naruszenie autorskich praw
majątkowych jako takich.
Digital rights management stworzone są do kontrolowania korzystania z utworów
multimedialnych poprzez ochronę przed dostępem do nich, kopiowaniem lub ich konwersją
przez uŜytkowników końcowych na inne formaty, ale budzą wiele kontrowersji.
MPAA stwierdziło w swoim pozwie, Ŝe przy zamieszczaniu na płytach DVD utworów do
których przysługują im autorskie prawa majątkowe, zastosowali Content Scramble System
(CSS), który stanowi metodę szyfrowania w zakresie systemów kontroli dostępu do utworów
na płytach DVD (prototyp DRM) i słuŜy zabezpieczeniu przed nieuprawnionym dostępem do
utworów chronionych prawem autorskim. Według MPAA, usługi świadczone przez Load ‘N
Go stanowią obchodzenie CSS, co narusza DMCA. MPAA podkreśla, Ŝe Load ‘N Go nie
uzyskała licencji na kopiowanie, dystrybuowanie czy inne wykorzystanie utworów
chronionych prawem autorskim ani na obchodzenie zabezpieczeń CSS.
Aczkolwiek nie tylko firmy, ale równieŜ nabywca moŜe być podmiotem odpowiedzialności
prawnej z tytułu kopiowania na uŜytek osobisty zakupionych płyt DVD bez zgody lub
zakupienia
zawartości
do
zamieszczenia
na
określonym
przenośnym
urządzeniu
multimedialnym np. za pośrednictwem takich dostawców treści (content providers) jak
iTunes. Krytycy tego poglądu podnoszą, Ŝe studia filmowe zmuszają konsumentów do
kupowania tej samej zawartości dwa razy: raz zamieszczonej na płytach DVD i drugi raz w
formacie odpowiednim dla iPoda lub innych przenośnych urządzeń multimedialnych.
2
Load ‘N Go twierdzi, Ŝe sposób, z którego korzysta nie polega na łamaniu zaszyfrowanych
systemów a co więcej mieści się w granicach dozwolonego uŜytku utworów chronionych
prawem autorskim i takie korzystanie obala roszczenia MPAA na podstawie Copyright Act i
DMCA.
Co to jest „dozwolony uŜytek?”?
To jest zasada, która pozwala na limitowane
korzystanie z utworów chronionych prawem autorskim bez konieczności uzyskania
zgody na takie korzystanie od właściciela praw autorskich.
Copyright Act z 1976 r., który jest podstawową częścią legislacji USA dotyczącej praw
własności intelektualnej zawiera w art. 107 listę róŜnych celów dla których kopiowanie
poszczególnych utworów moŜe być ujmowane jako dozwolone oraz przedstawia cztery
czynniki niezbędne do rozróŜnienia czy konkretne korzystanie z utworów chronionych
prawem autorskim jest dozwolone czy teŜ nie:
1.
cel i sposób korzystania, z rozróŜnieniem na korzystanie dla celów komercyjnych i
nieodpłatne korzystnie dla celów edukacyjnych;
2.
3.
rodzaj utworów chronionych prawem autorskim;
rozmiar i znaczenie wykorzystanej części w odniesieniu do całości chronionego
utworu;
4.
wpływ korzystania z utworu na potencjalny rynek lub wartość majątkową chronionego
utworu.
Pomimo, Ŝe istnieje historyczny precedens dotyczący dozwolonego uŜytku w zakresie
kopiowania płyt CD i oprogramowania, MPAA eliminuje z tego zakresu płyty DVD ze
względu na system szyfrowania zabezpieczający przed kopiowaniem.
Ta dziedzina prawa pozostaje w dalszym ciągu bardzo kontrowersyjna, a stosowane w
niej rozwiązania są w duŜej mierze kontestowane. Bardzo waŜnym pytaniem pozostaje
w dalszym ciągu kwestia jak stworzyć i utrzymywać równowag pomiędzy prawami
twórców utworów audiowizualnych i uŜytkownikami podobnie jak pomiędzy Digital
Right Managements System i dozwolonym uŜytkiem?
Jak to wygląda w Europie?
3
Ze względu na róŜnice w historycznym i kulturalnym rozwoju poszczególnych państw prawo
własności intelektualnej róŜni się na obszarze Europy. Aczkolwiek dzięki traktatom
międzynarodowym, rozpoczynając od Konwencji Berneńskiej z 1886 r. na Traktacie
dotyczącym Internetu WIPO z 1996 r. kończąc, prawa twórców są respektowane w
przewaŜającej części jurysdykcji a dla ochrony własności intelektualnej przewidziane są
cywilne i karne środki.
Unia Europejska kładzie przy tym duŜy nacisk na harmonizację prawa własności
intelektualnej na całym kontynencie europejskim. W serii Dyrektyw, zakończonej Dyrektywą
2001/29/WE w sprawie harmonizacji niektórych aspektów prawa autorskiego i praw
pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym europejscy legislatorzy zagwarantowali
mocne prawa dla twórców w dobie Internetu. Dyrektywa zapewnia istotną ochronę dla
środków technicznych uŜywanych do zabezpieczenia utworów przed piractwem. Zasady te
sankcjonują istnienie takich systemów jak Content Scramble System uŜywanych do
zabezpieczania płyt DVD zawierających filmy i programy telewizyjne. Z kolei w Dyrektywie
z 2004 r. “W sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej, Komisja Europejska
przewidziała minimalne standardy dla cywilnoprawnych roszczeń autorsokoprawnych. Kraje
członkowskie Unii Europejskiej są zobowiązane do zapewnienia właścicielom praw
autorskich, tam gdzie jest to wskazane, istotnych prawnych środków, takich jak ujawnienie
informacji od osób pośredniczących, aby uniemoŜliwić korzystanie z ułatwień w naruszaniu
praw autorskich.
Ustawodawstwo unijne pozostaje w duŜej części zbliŜone do DMCA, jednakŜe kraje
członkowskie implemetują je w róŜny sposób.
Bardzo interesująca sytuacja miała na przykład miejsce we Francji. W kwietniu 2005 r. w
sprawie zwanej Mulholland Drive Sąd Apelacyjny w ParyŜu niespodziewanie zawyrokował,
Ŝe techniczne środki zabezpieczeń, które zabezpieczają przed korzystaniem z wyjątków
dopuszczających kopiowanie dla własnego uŜytku są same w sobie nielegalne. Sąd Kasacyjny
nie zgodził się jednak z tym orzeczeniem i uznał prywatne kopiowanie jako co prawda
zgodny z prawem wyjątek w zakresie ochrony autorskoprawnej utworów, ale nie jako prawo
autonomiczne.
W związku z “trzystopniowym testem" określonym w Dyrektywie autorskiej, taki wyjątek
nie moŜe być zastosowany, jeŜeli utrudnia to normalne korzystanie z utworu. Dlatego, biorąc
4
pod uwagę nowe cyfrowe środowisko, poniewaŜ dopuszczenie prawa do prywatnego
kopiowania moŜe niezasadnie naruszać interesy twórców, nie moŜna stwierdzić, Ŝe
techniczne środki zabezpieczeń nielegalnie pozbawiają uŜytkowników korzyści z prywatnego
kopiowania. Wobec tego Sąd Kasacyjny zwrócił sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu z poleceniem wyjaśnienia zagadnień prawnych.
Aczkolwiek 4 sierpnia 2006 r. zostały we Francji uchwalone nowe zasady dotyczące
ochrony praw autorskich w ramach implementowania Dyrektywy Autorskiej, zwane
DADVSI. Ostateczna wersja tych przepisów powodowała szereg kontrowersji podczas
uchwalania w parlamencie Europejskim. Większość zapisów koncentruje się na
represjonowaniu wymiany plików w sieciach peer-to-peer i obchodzenia technicznych
środków zabezpieczeń ((DRM). Regulacja ta takŜe wyraźnie ogranicza prawo do
sporządzania kopii do uŜytku osobistego.
W Wielkiej Brytanii natomiast trwa wielka dyskusja dotycząca implementacji
Dyrektywy w celu znowelizowania prawa autorskiego, które ma juŜ 300 lat. Wśród
innych zmian wprowadzenie legalnego prawa do kopiowania do uŜytku osobistego jest
rekomendowane właśnie po to, aby umoŜliwić uŜytkownikom sporządzanie kopii CD i DVD
do uŜytku osobistego, gdyŜ aktualnie obowiązujące w UK wyjątki w zakresie praw własności
intelektualnej – tzw. „fair dealing provisions” – nie zawierały takiego prawa.
Dyrektywa autorska wskazuje zakres w jakim prawo do kopiowania do uŜytku osobistego
moŜe być wprowadzone. Zgodnie z art. 38 państwa członkowskie mają prawo przewidzieć
wyjątki lub ograniczenia w zakresie reprodukcji dla określonych rodzajów reprodukcji
utworów audialnych, wizualnych i audiowizualnych do uŜytku osobistego. w tym za
stosownym wynagrodzeniem.
Wracając do trzystopniowego testu musi zostać podkreślone, Ŝe:
Międzynarodowe i europejskie ustawodawstwo – w szczególności Konwencja Berneńska o
ochronie dzieł literackich i artystycznych i Dyrektywa autorska – stwierdzają, Ŝe prawo do
prywatnego kopiowania:
1) Musi być ograniczone do szczególnych przypadków i nie moŜe stanowić normy;
2) Nie moŜe naruszać normalnego korzystania z utworu i
3) Nie moŜe godzić w słuszne interesy twórcy.
5
Wszystkie te trzy warunki muszą być spełnione łącznie.
I na końcu, aczkolwiek nie jako mniej waŜne – adekwatne regulacje w Polsce.
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 1994 r. implementuje pewne aspekty
Traktatu WIPO i Dyrektyw autorskoprawnych. Aktualne polskie prawa autorskie zapewniają
adekwatną
ochronę
prawną
przeciwko
obchodzeniu
lub
usuwaniu
jakichkolwiek
technologicznych środków przeciwko dostępowi, kopiowaniu lub rozporządzaniu utworami,
jeŜeli takie działania miały na celu nielegalne korzystanie z utworów. NaleŜy podkreślić, Ŝe
zgodnie z doktryną prawa w Polsce tego typu przepisy nie ograniczają dozwolonego uŜytku
osobistego utworów zgodnie z art. 23 Ustawy Prawo autorskie. W konsekwencji, moŜna
znaleźć poglądy, Ŝe w przypadku, gdy płyty DVD są technicznie zabezpieczone przed
kopiowaniem, usuwanie lub obchodzenie tych technicznych zabezpieczeń nie powoduje
odpowiedzialności prawnej o ile dalsze korzystanie z takich kopii jest prawnie dopuszczalne
w zakresie dozwolonego uŜytku osobistego. Chciałabym zwrócić Państwa uwagę na fakt, Ŝe
Dyrektywa autorska w artykule 6.4. przyznaje krajom członkowskim prawo do zastosowania
takiej regulacji, aczkolwiek polskie Ministerstwo Kultury pracuje nad nowelizacją Ustawy
autorskiej dotyczącą ochrony prawnych technicznych środków zabezpieczeń. UŜytkownicy
końcowi krytykują jednakŜe proponowane zmiany poniewaŜ ograniczają one ich prawa w
zakresie dozwolonego uŜytku osobistego.
Proponowane brzmienie art. 791 wprowadza bowiem regulację, zgodnie z którą
odpowiedzialnością będzie objęta kaŜda zawiniona próba obchodzenia technicznych środków
zabezpieczenia utworów. Dla powstania tej odpowiedzialności nie będzie przy tym miał
znaczenia cel dla którego zabezpieczenia będą obchodzone.
Nowa regulacja postawi wiele osób, które korzystają z utworów przed wyborem czy
zrezygnować z korzyści związanych z korzystaniem z utworów w ramach dozwolonego
uŜytku osobistego czy teŜ łamać prawo i narazić się na odpowiedzialność prawną z tego
tytułu. W rzeczywistości ustawodawca w pkt. 3 wskazanego powyŜej przepisu nakłada na
uprawnione podmioty, które korzystają z technicznych środków zabezpieczeń, obowiązek
udostępnienia uŜytkownikom korzystającym z utworów w ramach dozwolonego uŜytku
osobistego takich technicznych środków, które są niezbędne do tego aby sporządzić
pojedynczą kopię danego utworu. W tym samym czasie jednakŜe ustawodawca daje prawo
6
uprawnionym podmiotom do arbitralnego określania ilości moŜliwych do wykonania kopii
utworu. W praktyce oznacza to, Ŝe np. Wydawca utworu chronionego prawem autorski
będzie uprawniony do ograniczenia ilości kopii, nawet w taki sposób, aby nie było moŜliwe
wykonanie pojedynczej kopii w ramach dozwolonego uŜytku. Wprowadzenie takiej regulacji
moŜe spowodować sytuację, w której przepisy dotyczące dozwolonego uŜytku staną się
martwe. Dlatego postulowane jest wprowadzenie przepisu zgodnie z którym uŜytkownicy,
którzy są w posiadaniu legalnej kopii utworu mieliby prawo do kopiowania jej w innych
formatach jak np. kopiowanie filmu z płyty DVD lub skanowanie gazety i wgrywanie do
pamięci komputera. Powinno to być oczywiście powiązane z wyraŜeniem zgody na
obchodzenie technicznych środków zabezpieczeń lub nakładało by obowiązek na ich
dostawców do udostępniania narzędzi umoŜliwiających niezakłócony zmianę formatu, w
którym utwór został zapisany.
Z drugiej stron, ustawodawca powinien pamiętać o słusznych interesach zarówno
twórców jak i biznesu filmowego w celu zapewnienia, aby w dobie rozwoju nowych
technologii wolnemu i niezakłóconemu dostępowi do dóbr kultury towarzyszyło
poszanowanie praw autorskich i prawa do odpowiedniego wynagrodzenia z tytułu
korzystania z utworów audiowizualnych.
Lucyna Sas-Swadźba
Radca prawny
7