Symulatory szkoleniowe jako innowacja i

Symulatory szkoleniowe jako innowacja i wyzwanie
w procesach przygotowywania maszynistów cz. 1
Raport Kolejowy we współpracy z Wyższą Szkołą Oficerską Sił Powietrznych w Dęblinie oraz Uniwersytetem
Szczecińskim rozpoczyna cykl artykułów poruszających tematykę możliwości wykorzystania wiedzy i doświadczenia w
szkoleniu na symulatorach kadry lotniczej przy budowie systemu szkoleń maszynistów.
Wszystkie części artykułu będą dostępne w kolejnych numerach Raportu Kolejowego oraz w naszym serwisie.
Jakość personelu jest coraz częściej skutecznym narzędziem budowania przewagi konkurencyjnej w dynamicznie
zmieniającej się rzeczywistości społeczno-gospodarczej. Rozwój społeczeństwa informacyjnego wraz z postępującymi
procesami globalizacyjnymi i zmianami demograficznymi, a także wzrost znaczenia oczekiwań w stosunku do
systemów edukacyjnych na różnych poziomach kształcenia wśród wszystkich zainteresowanych grup interesariuszy,
powodują konieczność dostosowania do wyzwań XXI wieku systemów edukacyjno-szkoleniowych w Polsce.
Przejawem dostosowywania do współczesnych wymagań, jest stosowanie narzędzi edukacyjno-szkoleniowych
charakterystycznych dla XXI wieku wynikających z postępu techniczno-technologicznego oraz postępu społecznego.
Najczęściej w analizach wskazuje się technologie e-learningowe czyli nauczania na odległość, jako efekt rozwoju sieci
Internet i powszechnego, globalnego jego zasięgu. Innym obszarem wykorzystania nowych narzędzi edukacyjnych są
symulatory szkoleniowe. Rozwój systemów szkoleniowych w oparciu o symulatory jest ściśle powiązany z rozwojem
informatyki i urządzeń elektronicznych. Urządzenia symulujące rzeczywistość wymagają bowiem dużej mocy
obliczeniowej oraz przetwarzania w czasie rzeczywistym. Istotnym elementem w technologii symulatorów jest
odwzorowanie rzeczywistości. Duże postępy w tym zakresie uzyskano dzięki zaawansowanym technologiom grafiki
komputerowej, dzięki którym w rzeczywistości cyfrowej odwzorowujemy rzeczywistość realną. Dodatkowo należy
podkreślić, że opracowanie scenariuszy szkoleniowych poszczególnych sytuacji wymaga przygotowania
odpowiedniego oprogramowania oraz jego testowania.
Jako ciekawostkę należy zauważyć, że Polska może być zaliczana do prekursorów w wykorzystaniu symulatorów w
szkoleniu kadr/personelu dla transportu kolejowego, gdyż już przed II-gą wojną światową zorganizowała Centralny
Ośrodek Szkolenia Maszynistów z wykorzystaniem symulatora (Biuro Badań Psychotechnicznych PKP). Symulator
parowozu uruchomiony przed II wojną światową służył do badań maszynistów przez Biuro Badań Psychotechnicznych
PKP.
1
Rys. Symulator parowozu
Źródło: Materiały z konferencji: "Kolej na symulatory - symulatory na kolej". Instytut Kolejnictwa, Warszawa, 19.10.2015 r.
Przewagą urządzeń symulacyjnych w procesie zdobywania kompetencji w stosunku do zdobywania kompetencji z
wykorzystaniem rzeczywistych urządzeń jest możliwość realizacji w trakcie szkoleń scenariuszy krytycznych, których
realizacja w rzeczywistości niesie duże ryzyko wypadkowości ze względu na brak doświadczenia osoby szkolonej.
Ponadto scenariusze sytuacji krytycznych, realizowane na symulatorach pozwalają wypracować nawyki zachowań na
zasadzie „odruchów bezwarunkowych”. Doświadczony operator określonego pojazdu/urządzenia posiada umiejętności
prawidłowego zachowania się w różnych, niejednokrotnie bardzo stresujących sytuacjach. Takie doświadczenie
zdobywa się latami. Szkolenie na symulatorze umożliwia nabycie właściwych nawyków w bardzo krótkim czasie,
ponieważ symulator wyposażony jest w nowoczesny system komputerowy, a układ projekcyjny zapewnia, zbliżony do
rzeczywistego obraz widziany przez szyby kabiny pojazdu/urządzenia czy też pola walki lub innej sytuacji oddającej
realia sytuacji rzeczywistej. Układ ruchu zapewnia odwzorowanie wszystkich odczuć pochodzących od przeciążeń
jakich doznaje człowiek w czasie jazdy/sterowania rzeczywistym pojazdem/urządzeniem. W symulatorze zapewniona
jest pełna symulacja efektów dźwiękowych słyszalnych wewnątrz rzeczywistej kabiny pojazdu/urządzenia oddając
całkowicie realizm scenariusza. Elementem istotnym także w symulacji sytuacji jest oddziaływanie na inne zmysły
człowieka takie jak słuch (praca silnika, wybuchy, okrzyki itp.), czy nawet węch (np. zapach spalenizny np. z
uszkodzonego silnika itp. – takie rozwiązania są już technologicznie możliwe). Nie bez znaczenia są także różne
koszty szkoleń w oparciu o urządzenia symulacyjne i w oparciu o rzeczywiste urządzenie/pojazd czy też np. pole walki.
Występuje tutaj nie tylko kwestia zużycia paliwa i sprzętu oraz koszty zewnętrzne związane z ochroną środowiska
naturalnego, ale także kwestia odpowiedzialności za ewentualną pomyłkę osoby szkolonej, która jest w pełni
uzasadniona faktem jego ograniczonego doświadczenia. Głównie te kwestie zadecydowały, że w coraz większym
zakresie zaczęto podejmować skuteczne próby wykorzystania urządzeń symulacyjnych do zdobywania i kształtowania
kompetencji zawodowych w różnych obszarach.
Istotnym impulsem dla podjęcia prac na rzecz wykorzystania i rozwoju symulatorów w systemach szkoleniowych są
podejmowane przez Unię Europejską działania w tym obszarze, co ma przełożenie na rozwiązania formalno-prawne
także w Polsce. Przykładem takich działań jest przyjęcie Rozporządzenia Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 10
lutego 2014 r. w sprawie świadectwa maszynisty (Dz.U. z 2014 r. poz. 212), które wprowadza, począwszy od 1
stycznia 2018 r., wymóg okresowego przeprowadzania szkolenia przy użyciu symulatora pojazdu kolejowego nie
rzadziej niż raz w roku dla każdego maszynisty. Podobne rozwiązania w zakresie wykorzystania symulatorów przyjęto
w zakresie szkolenia kierowców samochodów ciężarowych i autobusów.
Najbardziej zaawansowanym w wykorzystanie symulatorów w systemach szkoleniowych jest transport lotniczy, który
od dziesiątków lat wykorzystuje szereg różnych symulatorów w procesach szkoleniowych pilotów i to zarówno pilotów
wojskowych jak i pilotów cywilnych. Podkreślić należy, że do drugiej połowy lat siedemdziesiątych XX. wieku
symulatory lotnicze były często postrzegane przez większość cywilnego środowiska lotniczego jako swego rodzaju
atrakcja. Uwzględniając czynnik związany z kosztami i niepraktyczność, wiele towarzystw i mniejszych organizacji
lotniczych odrzucało użytkowanie symulatorów w celach szkoleniowych. Jednakże, w miarę jak pojawiało się coraz
więcej dowodów ich efektywności szkoleniowej, komercyjny sektor lotniczy coraz bardziej interesował się tymi
2
urządzeniami. Tak więc doświadczenia wynikające z wykorzystania w systemach szkoleniowych pilotów wojskowych
przy wykorzystaniu symulatorów stały się podstawą do ich stosowania w systemach szkoleniowych pilotów cywilnych
przez komercyjne firmy lotnicze. Ostateczny przełom nastąpił w czasie kryzysu paliwowego w latach
siedemdziesiątych ubiegłego wieku, kiedy to symulatory lotnicze stały się szeroko używanym narzędziem
szkoleniowym w komercyjnym lotnictwie cywilnym. W rzeczywistości symulatory lotnicze traktowano jako nisko
kosztowe, stosowane alternatywnie do lotów treningowych narzędzie szkoleniowe. W miarę upływu lat i rozwoju
technologii lotniczych, symulatory stały się powszechnie stosowanym narzędziem szkoleniowym, w tym w odniesieniu
do młodych adeptów lotnictwa realizujących podstawowe szkolenie lotnicze. Obecnie możemy powiedzieć, że
symulatory lotnicze są nieodzownym elementem szkolenia i doskonalenia pilotów niezależnie od rodzaju lotnictwa i
typu statku powietrznego branego pod uwagę. Podobne zjawisko postrzegania roli symulatorów do szkolenia kadr
występuje w pozostałych obszarach społeczno-gospodarczych oraz militarnych. Po okresie postrzegania urządzeń
symulacyjnych jako pewnej ciekawostki/nowinki technicznej, swoistego gadżetu, coraz większe doświadczenie z
eksploatacji tego typu urządzeń w różnych obszarach powoduje, że urządzenia symulacyjne znajdują zastosowanie w
coraz większych obszarach. Jednocześnie zauważyć należy, ze współczesne rozwiązania ICT i rozwój sieci Internet
powoduje budowanie symulatorów o charakterze sieciowym, pozwalającym prowadzić szkolenie całych zespołów,
kształtując nie tylko kompetencje pojedynczego operatora/pracownika/człowieka, ale całych zespołów pracowniczych.
Pożądany poziom efektywności szkolenia przy wykorzystaniu urządzeń symulacyjnych w szeregu obszarach powoduje,
że urządzenia te powinny spełniać szereg funkcji. Do zasadniczych, pożądanych funkcji symulatora przeznaczonego
do szkolenia i doskonalenia zawodowego różnego rodzaju personelu można wskazać:
●
●
●
●
●
●
●
Funkcję demonstracyjną – odnosi się ona do wzbogacenia procesu szkolenia teoretycznego o elementy
pozwalające na praktyczne zademonstrowanie szkolonemu określonych procedur, metod i sposobów wykorzystania
urządzeń, przyrządów systemów i wyposażenia symulowanego urządzenia/pojazdu.
Funkcję edukacyjną – odnosi się ona takich elementów jak: kształtowanie/doskonalenie umiejętności i nawyków
szkolonego z zakresu praktycznego wykonywania określonych czynności, stosowanie procedur operacyjnych,
postępowanie w przypadku zaistnienia sytuacji awaryjnej, doskonalenie współpracy w załodze wieloosobowej,
doskonalenie umiejętności w zakresie stosowania frazeologii branżowej, itp. Ma to także odniesienie do instruktorów
wykorzystujących symulatory w procesach szkoleniowych.
Funkcję osobowościową – związana jest ona z kształtowaniem i rozwijaniem pożądanych cech
osobowo-zawodowych szkolonego,
Funkcję adaptacyjną – sprowadza się ona do doskonalenia przez szkolonego „powtarzalnych” czynności na
pokładzie statku powietrznego, w tym tych związanych z działaniami w sytuacjach skomplikowanych i awaryjnych.
Funkcję badawczą – związana jest ona ze sprawdzeniem zachowania się szkolonego na poszczególnych etapach
realizacji planowanego zadania przy uwzględnieniu określonych rozwiązań konstrukcyjnych, ergonomicznych itp.
Sprowadza się ona także do sprawdzenia słuszności założeń teoretycznych związanych ze sposobem rozwiązania
problemu przez obsługę pojazdu/urządzenia np. słuszności założeń co do sposobu postępowania obsługi/załogi w
przypadku zaistnienia określonej sytuacji awaryjnej. Funkcja ta znajduje także zastosowanie w przypadku
konieczności potwierdzenia wniosków z prac komisji powypadkowych, odnoszących się do przyczyn zaistnienia
niepożądanego zdarzenia eksploatacyjnego. .
Funkcję selekcyjną – polega ona na eliminowaniu na stałe lub czasowo
z dalszego szkolenia osób nie posiadających predyspozycji (kompetencji, wiedzy, umiejętności) do wykonywania
określonych czynności (brak predyspozycji zawodowych)
Funkcję kontrolno-egzaminacyjną – pozwala ona na przeprowadzenie ćwiczeń kontrolnych/egzaminacyjnych w
odniesieniu do określonych zadań lub uprawnień.
Czy wnioski i doświadczenia w szkoleniu kadr dla transportu lotniczego (militarnego i cywilnego) są do wykorzystania
w zakresie budowania systemu szkoleń maszynistów i innych grup pracowników zaprezentowane zostaną w kolejnych
częściach artykułu do przeczytania w Raporcie Kolejowym oraz w naszym serwisie).
Źródło:
3
autorzy:
płk. rez. prof. WSOSP dr hab. inż. Jarosław Kozuba, Wydział Bezpieczeństwa i Logistyki Wyższa Szkoła Oficerska Sił
Powietrznych w Dęblinie.
Prof. dr hab. Piotr Niedzielski, Katedra Efektywności Innowacji, Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług Uniwersytet
Szczeciński
mgr inż. Krzysztof Dyl, Urząd Komunikacji Elektronicznej
Prof. dr hab. Piotr Niedzielski, Katedra Efektywności Innowacji, Wydział
Zarządzania i Ekonomiki Usług, Uniwersytet Szczeciński
4
Od 1990 roku związany z Uniwersytetem Szczecińskim, Wydziałem Zarządzania i Ekonomiki Usług. W
latach 2005-2008 pełnił na Wydziale funkcję prodziekana ds. studiów dziennych, a w latach 2008-2012
oraz 2012-2016 pełnił funkcję dziekana. Jest również kierownikiem Katedry Efektywności Innowacji. Za
swoją pracę habilitacyjną „Polityka innowacyjna w transporcie” otrzymał nagrodę Ministra
Infrastruktury za najlepsza pracę habilitacyjną z dziedziny Transport za 2004 rok. W 2014 roku
otrzymał tytuł profesora nauk ekonomicznych w oparciu o dorobek naukowy ze szczególnym
uwzględnieniem monografii „Kreatywność i procesy innowacyjne na rynku usług transportowych.
Ujęcie modelowe” która uzyskała wyróżnienie w konkursie Ministra Infrastruktury w roku 2014. Autor i
współautor ponad 80 publikacji. Kierownik i współrealizator szeregu projektów międzynarodowych oraz
krajowych. Autor i współautor ponad 100 opracowań i ekspertyz na potrzeby gospodarki ze
szczególnym uwzględnieniem sektora TSL oraz procesów innowacyjnych. W latach 2000-2005
zajmował stanowisko prorektora Wyższej Szkoły Zawodowej OECONOMICUS Polskiego Towarzystwa
Ekonomicznego w Szczecinie oraz w latach 2000-2008 kierownika Katedry Turystyki i Rekreacji.
Zainteresowania badawcze obejmują następujące obszary: polityka transportowa, ekonomika i
organizacja transportu, zarządzanie innowacjami, turystyka, transport miejski, restrukturyzacja
przedsiębiorstw, pozyskiwanie środków z UE. Od 1.03.1998 do 30.09.1998 pełnił funkcję zarządcy
komisarycznego, a w latach 1998-2001 likwidatora Okręgowego Przedsiębiorstwa Surowców Wtórnych
Przedsiębiorstwo Państwowe. W latach 2004-2006 pełnił funkcję przewodniczącego Rady Nadzorczej
REMECH Sp. z o.o., były członek rady nadzorczej PEC SA w Policach oraz Otto Müller Pro Log Sp. z o.o.
Członek zarządu przedsiębiorstwa NKN Usługi Kolejowe - Projektowanie, Budownictwo, Transport Sp. z
o.o.. Jest też członkiem Rady Północnej Izby Gospodarczej.
dr hab. inż. Jarosław Kozuba, Prorektor ds. Naukowych, Wyższa Szkoła Oficerska
Sił Powietrznych
Dr hab. inż. Jarosław Kozuba, ur. 13.02.1963 roku w Lublinie. W latach 1986-2009 pełnił zawodową
służbę wojskową w charakterze żołnierza zawodowego – pilota. Służbę wojskową zakończył na
stanowisku w stopniu pułkownika, w Departamencie Transformacji Ministerstwa Obrony Narodowej. W
latach 2007 – 2010 roku był wykładowcą w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Chełmie pełniąc
jednocześnie funkcję Zastępcy Dyrektora Instytutu Nauk Technicznych i Dyrektora Centrum Szkolenia
Lotniczego. Od 2010 roku jest wykładowcą w Wyższej Szkole Oficerskiej Sił Powietrznych, gdzie pełnił
m.in. funkcje Dyrektora Centrum Szkolenia i Doskonalenia Personelu Lotniczego (2012-2015) i
Dziekana Wydziału Bezpieczeństwa Narodowego i Logistyki (2015-2016). Od 01.09.2016 roku pełni
funkcję Prorektora ds. Naukowych Wyższej Szkoły Oficerskiej Sił Powietrznych w Dęblinie. W 2014 roku
uzyskał tytuł doktora habilitowanego nauk technicznych, w dyscyplinie transport na Uniwersytecie
Obrony w Brnie (Republika Czeska).
Autor i współautor ponad 70 publikacji artykułów krajowych i zagranicznych oraz 15 wydawnictw
książkowych. Współrealizator szeregu projektów krajowych. Zainteresowania badawcze obejmują
następujące obszary: inżynierii transportu, ergonomii, automatyzacji, bezpieczeństwa w lotnictwie,
ochrony lotnictwa oraz zastosowania symulacji w szkoleniu lotniczym.
5