PDF - Dental and Medical Problems

PRACE POGLĄDOWE
Dent. Med. Probl. 2011, 48, 1, 55–60
ISSN 1644-387X
© Copyright by Wroclaw Medical University
and Polish Dental Society
Katarzyna Błochowiak, Jerzy Sokalski
Zastosowanie tlenoterapii hiperbarycznej
w chirurgii stomatologicznej i szczękowo-twarzowej
An Application of Hyperbaric Oxygen Therapy
in Oral and Maxillofacial Surgery
Katedra i Klinika Chirurgii Stomatologicznej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu
Streszczenie
Tlenoterapia hiperbaryczna (HBO) jest oddychaniem 100% tlenem w warunkach podwyższonego ciśnienia o wartości przynajmniej 1,4 atmosfer. W tej metodzie wykorzystuje się tlen jako środek leczniczy. Dochodzi do rozpuszczenia go w surowicy i roznoszenia do tkanek. Tlenoterapia hiperbaryczna sprzyja wrastaniu nowych naczyń
krwionośnych w obszarach niedokrwionych tkanek spowodowanych ich gorszym unaczynieniem oraz gojeniu ran
i leczeniu napromieniowanych tkanek przez fibroplazję i działanie przeciwbakteryjne. Guzy mogą być uwrażliwiane na radioterapię przez podniesienie wewnętrznego ciśnienia tlenu. Autorzy opisali wpływ tlenoterapii hiperbaryczej na przemiany molekularne, biochemiczne i komórkowe w napromieniowanych tkankach. Próbowali także
ustalić znaczenie tej metody w onkologii guzów w obrębie głowy i szyi, w chirurgii plastycznej i szczękowo-twarzowej, a zwłaszcza w leczeniu martwicy popromiennej, zapaleniach kości i utrudnionym gojeniu ran. Tlenoterapia
hiperbaryczna może być stosowana podczas pierwotnej radioterapii w celu zwiększenia jej skuteczności i przeciwdziałaniu powikłaniom popromiennym oraz w leczeniu późnych jej następstw w obszarze głowy i szyi jako terapia
wspomagająca. Autorzy ocenili bezpieczeństwo stosowania HBO (hyperbaric oxygen therapy) i jej związek ze stresem oksydacyjnym i emisją reaktywnych form tlenu (Dent. Med. Probl. 2011, 48, 1, 55–60).
Słowa kluczowe: hiperbaria tlenowa, radioterapia, reaktywne formy tlenu.
Abstract
Hyperbaric oxygen therapy (HBO) is the inhalation of 100% oxygen at a pressure at least 1.4 atmospheres absolute.
It uses oxygen as a drug by dissolving it in the plasma and delivering it to the tissues. HBO is known to promote
new vessel growth into areas with reduced oxygen tension due to poor vascularity and to promote wound healing
and recovery of radiation-injured tissue by fibroplasia, antibacterial effect. Tumors may be sensitized to irradiation
by raising intratumoral oxygen tensions. The authors describe the influence of hyperbaric oxygen on molecular,
biochemical and cellular changes in injured tissues. Reviewing the references the authors tried to state actual role
of HBO in oncology of head and neck tumors, in plastic and maxillofacial surgery especially in treatment of radionecrosis, osteomyelitis, delayed wound healing. HBO may be applied during primary radiotherapy to reduce risk of
radionecrosis and to increase the efficacy of therapy as well as in treatment of late irradiation sequeale in head and
neck region like adjuvant therapy. The authors estimated safety of HBO and connections hyperbaric oxygen with
the oxidative stress and reactive oxygen species emission (Dent. Med. Probl. 2011, 48, 1, 55–60).
Key words: hyperbaric oxygen therapy, radiotherapy, reactive oxygen species.
Tlenoterapia hiperbaryczna (HBO – hyperbaric oxygen therapy) jest metodą leczniczą, w której
eksponuje się pacjenta na działanie 100% tlenu
o podwyższonym ciśnieniu w specjalnie skonstruowanych komorach tlenowych. Ciśnienie wywierane podczas terapii ATA (atmosphere absolute)
jest wyrażane sumą ciśnienia atmosferycznego
i ciś­nienia panującego w komorze. Ustalono ostatnio, że powinno wynosić co najmniej 1,4 ATA.
Efektem końcowym HBO jest wzrost ilości tlenu
rozpuszczonego w surowicy krwi z poziomu 3 ml
tlenu w jednym litrze surowicy krwi w warunkach
fizjologicznych do poziomu ok. 50 ml/l w warunkach hiperbarycznych przy ciśnieniu 2,5 ATA.
56
K. Błochowiak, J. Sokalski
Ekspozycja na tlen hiperbaryczny doprowadza
do wielu przemian fizycznych, biochemicznych
i fizjologicznych. Wraz ze wzrostem ciśnienia
zmniejsza się objętość pęcherzyków gazu we krwi,
zmniejsza się okres połowiczego rozpadu karboksyhemoglobiny, dochodzi do skurczu naczyń
i zmniejszenia obrzęku uszkodzonych tkanek.
HBO pobudza angiogenezę, aktywuje fibroblasty,
reguluje aktywność osteoklastów. Uznanym jej
działaniem jest także hamowanie rozwoju bakterii beztlenowych i pobudzenie przeciwbakteryjnej
funkcji granulocytów obojętnochłonnych. Wielokierunkowe oddziaływanie HBO powoduje ciągłe
rozszerzanie wskazań do jej zastosowania. Do
wskazań zastosowania hiperbarii tlenowej, opracowanych przez Undersea and Hyperbaric Medical
Society (UHMS) i European Committee for Hyperbaric Medicine (ECHM), zalicza się m.in.: zatory
powietrzne i gazowe, zatrucie CO, zgorzel gazową,
ostre pourazowe zespoły niedokrwienne, chorobę
dekompresyjną, oparzenia, trudno gojące się rany,
martwicze zakażenia tkanek miękkich, zagrożone odrzuceniem przeszczepy skórne, uszkodzenia
popromienne, zapalenia kości, niedosłuch czuciowo-nerwowy [1–6].
Tlenoterapia hiperbaryczna budzi szczególne zainteresowania radioterapeutów, chirurgów
szczękowo-twarzowych i onkologów ze względu
na możliwości jej zastosowania podczas radioterapii nowotworów i w leczeniu późnych powikłań
popromiennych.
Skojarzenie hiperbarii
tlenowej z radioterapią
Tlenoterapia hiperbaryczna jest stosowana
pomocniczo w radioterapii nowotworów w obrębie głowy i szyi w celu poprawienia utlenowania
napromieniowanych tkanek. Guzy nowotworowe
wykazują budowę warstwową z rozległymi obszarami niedotlenienia. Niedotlenione komórki
guza nie są wrażliwe na konwencjonalną terapię
przeciwnowotworową z powodu komórkowych
mechanizmów adaptacyjnych. Hipoksja jest także
jednym z czynników stymulujących angiogenezę
guza. Rozkład tlenu w guzach nowotworowych pozwala na wysunięcie wniosku o istnieniu związku
między radioopornością nowotworów a stopniem
ich niedotlenienia. HBO jest stosowane w celu
zwiększenia wrażliwości guza na promieniowanie
i zapobiegania wystąpieniu powikłań popromiennych. Hiperoksja powodowana przez tlen hiperbaryczny jest źródłem reaktywnych form tlenu, które w mechanizmie stresu oksydacyjnego doprowadzają do niszczenia komórek nowotworowych [7].
Obserwacje te skłoniły klinicystów do opraco-
wania i zastosowania wielu schematów skojarzonego leczenia nowotworów z radioterapią i HBO.
Modyfikacje dotyczące radioterapii obejmowały
m.in.: hipofrakcjonowanie, różnicowanie dawek
całkowitych, wprowadzenie radiouczulaczy takich
jak misonidazol i radioprotektorów oraz stosowanie różnych pól napromieniań i promieniowania
o wysokiej wartości liniowego przenoszenia energii. Wartości ciśnienia ekspozycji w opracowanych schematach wynosiły 2–3 ATA. Zadaniem
połączenia HBO z radioterapią miało być także
zmniejszenie odsetka powikłań popromiennych.
Pierwsze retrospektywne badania prowadzone na
dużej grupie badawczej wykazały znaczną skuteczność skojarzonego leczenia nowotworów głowy
i szyi w porównaniu z monoterapią [8]. Późniejsze
badania ujawniły, że najlepsze wyniki skojarzonej
terapii uzyskuje się w przypadku nowotworów
o średnim stopniu zaawansowania z przerzutami
do węzłów chłonnych. Modyfikacja leczenia w postaci hipofrakcjonowania napromieniań, uwarunkowana technicznymi utrudnieniami związanymi
ze skojarzeniem HBO z radioterapią nie przyniosła spodziewanych korzyści i przyczyniła się do
zwiększenia odsetka późnych powikłań popromiennych. Nie potwierdziły się natomiast obawy
dotyczące wpływu HBO na stymulację wzrostu
nowotworów i powstawanie przerzutów. Ponad
czterdziestoletnie obserwacje kliniczne i badania
molekularne nie ujawniły kancerogennego działania tlenu hiperbarycznego. Po ekspozycji na HBO
przeciwnie – dochodzi do zahamowania wzrostu
guza, zmniejszenia skłonności tkanek do przerzutów, wzrostu poziomu wolnych rodników tlenowych przy jednoczesnym wzroście mechanizmów
adaptacyjnych i obronnych [1].
HBO w leczeniu powikłań
popromiennych
Radioterapia w nowotworach głowy i szyi niesie ze sobą duże ryzyko powikłań popromiennych
o różnym stopniu nasilenia objawów: od obrzęku i przekrwienia błony śluzowej lub skóry, aż
do martwicy tkanek miękkich, chrząstek i kości.
W tkankach napromienianych dochodzi do zaniku, martwicy, owrzodzeń, włóknienia podścieliska, niszczenia śródbłonka naczyniowego, zakrzepów i zatorów oraz nierzadko do nowotworzenia.
Następstwem tych zmian tkankowych jest powstanie niedokrwionej, niedotlenionej i ubogokomórkowej tkanki, o dużej podatności na zakażenia i małych zdolnościach do regeneracji i gojenia.
Martwica popromienna kości występuje z częstotliwością 1–37,5% po radioterapii nowotworów
głowy i szyi. Częściej dotyczy żuchwy niż szczęki
Hiperbaria w chirurgii stomatologicznej i szczękowo-twarzowej
z powodu jej większej gęstości tkankowej i gorszego unaczynienia. Rzadziej spotykanym powikłaniem występującym u około 1% napromienianych
jest martwica chrząstek krtani. Martwica tkanek
miękkich występuje w 1–18% przypadków. Leczenie martwicy popromiennej jest trudne i nierzadko nieefektywne.
Wprowadzenie HBO do terapii przyniosło
zdecydowaną poprawę wyników. U pacjentów
z nowotworem migdałka podniebiennego i krtani, u których po radioterapii wystąpiły nasilone
odczyny popromienne lub chondroradionekroza
krtani w postaci: duszności, dysfagii, odynofagii,
zaburzenia ruchomości fałdów głosowych, obrzęku i zmian skórnych okolicy przedkrtaniowej,
głębokich owrzodzeń z odsłonięciem chrząstek,
po terapii tlenem hiperbarycznym stwierdzono
całkowite wyleczenie. Jednocześnie nie obserwowano wznowy procesu nowotworowego [1].
Głównym mechanizmem działania HBO, wykorzystywanym w leczeniu martwicy popromiennej jest stymulowanie angiogenezy w obszarze
niedokrwionej tkanki, pobudzenie procesów regeneracyjnych i aktywności komórek odpowiedzialnych za procesy naprawcze oraz leukocytów
do zwalczania zakażenia. Skuteczność HBO w leczeniu radionekrozy jest szacowana na 15–45%,
a w połączeniu z leczeniem chirurgicznym na
20–90% [9]. W badaniach Neoviusa et al. w grupie 15 pacjentów z rozległą, niepoddającą się leczeniu martwicą tkanek miękkich występującą po
radioterapii nowotworów głowy i szyi, leczonych
z wykorzystaniem hiperbarii tlenowej u 12 wykazano całkowite wyleczenie, u 2 częściowe, a tylko
jeden chory nie odpowiedział pozytywnie na zastosowane leczenie. W tej grupie nie stwierdzono
ponadto poważnych powikłań zagrażających życiu pacjentów. W grupie pacjentów z podobnymi
niegojącymi się uszkodzeniami tkanek miękkich
leczonych bez zastosowania HBO tylko 7 zostało
wyleczonych bez konieczności interwencji chirurgicznej, a jeden chory zmarł z powodu masywnego
krwawienia.
Brak jest jasno określonych standardów dotyczących stosowanego ciśnienia, czasu ekspozycji,
liczby seansów tlenowych, schematów leczenia.
W dotychczasowych badaniach ciśnienie tlenu
wahało się 2–3 barów, czas ekspozycji 75–120 min,
różna była również częstotliwość stosowanego leczenia. W większości przypadków o stosowanych
parametrach decydował stopień uszkodzeń tkanek, ich rozległość oraz czas, jaki upłynął między zakończeniem radioterapii a zabiegiem chirurgicznym, a w przypadku radionekrozy krtani stopień jej nasilenia wg skali Chandlera [10].
Tlenoterapia hiperbaryczna inicjuje i przyspiesza
gojenie napromienianych tkanek miękkich, ma
57
więc podwójne działanie profilaktyczne, zmniejszając ryzyko powikłań chirurgicznych w tkankach napromienianych i działanie terapeutyczne
w leczeniu tych uszkodzeń i uszkodzeń popromiennych [10].
HBO jest także wykorzystywane w leczeniu
zakażeń mieszaną florą bakteryjną występujących po radioterapii nowotworów oraz w leczeniu
zakażonych ran pooperacyjnych. Radioterapia
zwiększa ryzyko wystąpienia zakażeń z powodu
zahamowania tlenozależnych mechanizmów fagocytozy, zmiany aktywności antymetabolitów, inhibitorów syntezy białek i czynników redoks oraz
promowania rozwoju bakterii beztlenowych [10].
Profilaktyczne zastosowanie HBO przed leczeniem chirurgicznym chorych uprzednio napromienianych zmniejsza 4–5-krotnie ryzyko wystąpienia pooperacyjnych zakażeń i przyspiesza
gojenie się tych ran [1]. Efekt bakteriostatyczny
HBO jest związany głównie z emisją wolnych
rodników i reaktywnych form tlenu [10]. Tlen
hiperbaryczny potęguje ponadto działanie niektórych antybiotyków i zwiększa aktywność fagocytarną leukocytów [10]. HBO stosowana jako
okołooperacyjna terapia uzupełniająca poprawia
jakość życia pacjentów po radioterapii nowotworów głowy i szyi, zmniejszając ból i kserostomię,
poprawiając wydolność żucia i zapobiega późnym
powikłaniom popromiennym [11]. Ashamalla et
al. [12] wykazali bardzo dobre wyniki leczenia
z użyciem HBO u dzieci. Podkreślają dobrą tolerancję na stosowane leczenie, rzadko występujące
działania uboczne i pozytywne wyniki leczenia
zarówno profilaktycznego, jak i terapeutycznego.
W grupie 10 pacjentów w wieku 3,5–26 lat, którzy
byli poddani wcześniejszej radioterapii stosowano terapię hiperbarycznym tlenem przy ciśnieniu
2 atmosfer raz dziennie przez okres 9–40 dni.
Średni czas, jaki upłynął od zakończenia radioterapii a początkiem HBO wynosił 2,5 roku. HBO
była stosowana w tej grupie zarówno profilaktycznie przed zabiegami chirurgicznymi w obszarze
wcześniej napromieniowanych tkanek, takimi jak:
seryjne ekstrakcje zębów, operacje ankylozy stawów skroniowo-żuchwowych, jak i z powodów
terapeutycznych w przypadkach porażeń nerwów
twarzowych i osteonekrozy kości [12]. Oprócz profilaktycznego stosowania HBO przed radioterapią
i leczniczego w celu zwalczania późnych powikłań
popromiennych tlen hiperbaryczny coraz częściej
jest włączany do terapii przed planowanymi zabiegami chirurgicznymi w obrębie tkanek wcześniej
napromienianych, takimi jak ekstrakcje zębów lub
wszczepienie implantów zębowych. Zmniejsza to
ryzyko wystąpienia radionekrozy, a w przypadku
implantów rozszerza wskazania do ich stosowania [13–17].
58
K. Błochowiak, J. Sokalski
HBO w leczeniu
trudno gojących się ran,
niedokrwionych
ubytków skóry
i w przeszczepach skórnych
oraz w innych zakażeniach
opornych na leczenie
Przyczynami utrudnionego gojenia się ran
pooperacyjnych mogą być poza napromienianiem
także inne czynniki, np.: metaboliczne, infekcyjne,
neurologiczne, polekowe i naczyniowe. Głównym
mechanizmem odpowiedzialnym za przedłużone
gojenie jest niedotlenienie tkanek. Może być powiązane z niedokrwieniem lub występować niezależnie od zaburzeń ukrwienia, najczęściej będące następstwem zakażenia. HBO jest skuteczna
zarówno w leczeniu tkanek niedokrwionych, jak
i dobrze ukrwionych, ale zakażonych. Zwiększa
wydzielanie kolagenu przez stymulację fibroblastów, zwiększa także zdolność do nabłonkowania, pobudza angiogenezę. Najlepiej zbadane jest
wykorzystanie HBO w terapii stopy cukrzycowej,
która jest najczęstszą pozatraumatyczną przyczyną amputacji nóg. Mechanizm terapeutycznego
działania hiperbarycznego tlenu jest podobny jak
w innych przypadkach trudno gojących się ran
i owrzodzeń [18–19]. Efrati et al. [18] zaobserwowali niedobór tlenu u niektórych pacjentów
leczonych z powodu stopy cukrzycowej, mimo
stosowania HBO. Jednocześnie niedoborowi temu
towarzyszyło zwiększone stężenie malonylodialdehydu (MDA) oraz zmniejszenie stężenia NO
i całkowitej rezerwy antyoksydacyjnej TAS. MDA
jako jeden z wykładników stresu oksydacyjnego
i uszkodzeń tkankowych wywoływanych przez
wolne rodniki tlenowe odpowiada za niewystarczające efekty działania HBO. Autorzy zaobserwowali jednocześnie, że podawanie antyoksydantu
N-acetylocysteiny niweluje ten niekorzystny efekt
i wspomaga terapię hiperbaryczną [18].
W przypadku dobrze gojącej się rany po przeszczepie skórnym nie ma wskazań do HBO jako
terapii pierwszego wyboru nawet jeśli rana powikłana jest zakażeniem. Jeśli jednak przeszczep
jest położony na źle ukrwioną tkankę i rokowanie
przyjęcia przeszczepu jest złe, wtedy jest wskazana
HBO. Metoda ta zmniejsza zastój krwi w naczyniach krwionośnych przeszczepu, gdzie przepływ
krwi przez naczynia żylne jest zaburzony. Poprawia
również przepływ krwi przez przeszczep, umożliwiając erytrocytom przedostanie się przez wąskie
kapilary, a także zmniejszając zdolność płytek do
tworzenia skrzepów blokujących krążenie.
HBO znajduje zastosowanie w leczeniu agresywnych zakażeń skóry i mięśni wywołanych przez
mieszaną, oporną na antybiotyki florę bakteryjną.
Przykładem może być zgorzel Fouriera oraz martwicze zapalenie powięzi. HBO wspomaga i poprawia mechanizmy obronne i dostarcza leukocytom
dodatkowego tlenu do prawidłowego funkcjonowania. Wczesne zastosowanie HBO zmniejsza śmiertelność wynikającą z tych zakażeń i liczbę martwiczych tkanek wymagających usunięcia.
Podobny mechanizm działania wykorzystuje się w leczeniu przewlekłego zapalenia kości,
zwłaszcza w przypadkach braku efektu po leczeniu chirurgicznym. Czas podjęcia leczenia chirurgicznego i antybiotykoterapii powinny być skorelowane z terapią HBO. Metoda ta zmniejsza liczbę
nawrotów zapalenia i ciężkich powikłań, ogranicza obszar kości objęty zapaleniem, stymulując
fibroblasty do tworzenia tkanki łącznej wypełniającej ubytki kostne i stanowiącej rusztowanie dla
tworzenia nowej kości, a późniejsza angiogeneza
tego obszaru potęguje wcześniejsze korzyści.
Toksyczność tlenu
i czynniki ograniczające
stosowanie HBO
Tlen cząsteczkowy poddawany przemianom
chemicznym w organizmie powoduje powstawanie szkodliwych metabolitów pośrednich o dużej
aktywności. Związki te określane jako reaktywne
formy tlenu (RFT) uczestniczą w wielu procesach
fizjologicznych. Ich stężenie jest utrzymywane na
stałym bezpiecznym poziomie przez liczne mechanizmy antyoksydacyjne. Nadprodukcja RFT
lub niewydolność układów antyoksydacyjnych
okreś­lana mianem stresu oksydacyjnego może
doprowadzać do rozwoju procesów patologicznych. HBO związana z nadmierną ekspozycją na
tlen prowadzi do nadmiernej produkcji RFT i niekorzystnego działania. Niekorzystne przemiany
ujawniają się częściej u ludzi starszych. Aktywacja
fagocytów, fosfolipaz, cyklooksygenaz, lipooksygenazy oraz uwalnianie białek hemowych związane
ze stosowaniem hiperbarii tlenowej doprowadzają
także do wytwarzania RFT. Wskutek procesów
oksydacyjnych dochodzi do uszkodzenia struktury kwasów nukleinowych i błon komórkowych,
inaktywacji niektórych enzymów. Oprócz mechanizmów antyoksydacyjnych na tolerancję tlenu
przez organizm modyfikująco wpływają czynniki
zewnętrzne zmniejszające tolerancję tlenu, takie
jak: dwutlenek węgla, hormony tarczycy, insulina,
adrenalina, noradrenalina, hipertermia, niedobór
witaminy E, steroidy oraz zwiększające tolerancję
Hiperbaria w chirurgii stomatologicznej i szczękowo-twarzowej
tlenu m.in.: hipotermia, glutation, magnez, selen,
beta-blokery, chloropromazyna [2, 20]. Wpływ
HBO na wytwarzanie RFT jest nadal dyskusyjny.
Conocni et al. [21] nie wykazali istotnego związku
HBO z wydzielaniem RFT. Al Waili i Butler [22]
podkreślają synergiczny efekt żelaza, RFT, HBO
i terapii fotodynamicznej w zwalczaniu komórek
nowotworowych, co znajduje zastosowanie w leczeniu nowotworów skóry. Narządem najbardziej
narażonym na toksyczne działanie tlenu są płuca,
a największą wrażliwość wykazuje tkanka móz­
gowa. Jako pierwsze przy zatruciu tlenowym pojawiają się objawy pochodzące z układu oddechowego w postaci: ucisku lub bólu w klatce piersiowej,
kaszlu, odczynu zapalnego tchawicy i oskrzeli,
bezdechu, zmniejszenia pojemności życiowej płuc,
a w krańcowych przypadkach uszkodzenia pęcherzyków płucnych i śródbłonka naczyń włosowatych, obrzęku płuc i niedodmy. Wyższe ciśnienia
tlenu sprzyjają uszkodzeniom ośrodkowego układu nerwowego, objawiające się: zawrotami głowy,
drgawkami toniczno-klonicznymi, zaburzeniami
widzenia i słuchu, drżeniem powiek i mięśni twarzy aż do utraty przytomności. Objawy zatrucia
tlenowego występują niezwykle rzadko, ale decydując się na terapię tlenem hiperbarycznym należy bezwzględnie rozważyć toksyczne działanie
tlenu i ocenę, czy spodziewany efekt terapeutycz-
59
ny przewyższa możliwe szkodliwe oddziaływanie
tlenu. Do oceny narażenia organizmu na działanie
tlenu wprowadzono jednostkę dawki toksycznej
płuc UPDT (unit pulmonary toxicity dose), przy
czym 1 UPDT = oddychanie 100% tlenem przez
1 min na poziomie morza, np. oddychanie przez
60 min tlenem przy ciśnieniu 2,5 ATA równa się
w przybliżeniu 190,49 UPDT. Dawka dobowa
nie powinna przekraczać 1440 UPDT. Aby zapobiec wystąpieniu powikłań, zaleca się stosowanie przerw powietrznych w czasie zabiegu. Bezwzględnym przeciwwskazaniem do zastosowania
tlenoterapii hiperbarycznej jest nieleczona odma
opłucnowa. Do przeciwwskazań względnych należą: leczenie niektórymi cytostatykami, np. cisplatyną, bleomycyną, doksorubicyną, a także rozedma płuc, padaczka i skłonność do drgawek,
wysoka gorączka, zapalenie nerwu wzrokowego,
wrodzona sferocytoza. Mimo licznych ograniczeń
podczas stosowania właściwej kwalifikacji pacjentów i odpowiedniej kontroli komór ciśnieniowych,
HBO jest stosunkowo bezpieczną metodą leczenia. Najczęstszym powikłaniem jest uraz ciśnieniowy ucha i zatok przynosowych, wywołujące
silny ból oraz czasowe nasilenie krótkowzroczności. Pacjenci po radioterapii w obrębie głowy i szyi
są także bardziej narażeni na wystąpienie zaćmy
w następstwie stosowania HBO [2].
Piśmiennictwo
[1] Narożny W., Sićko Z., Stankiewicz C., Przewoźny T., Kot J., Kuczkowski J.: Zastosowanie hiperbarii tlenowej w onkologii otolaryngologicznej. Otolaryngol. Pol. 2003, 57, 799–807.
[2] Szymańska B., Kawecki M., Knefel G.: Kliniczne aspekty hiperbarii tlenowej. Wiad. Lek. 2006, 59, 105–109.
[3] Kościarz-Grzesiok A., Cieślar G., Nowak M., Kawecki M., Sieroń A.: Zastosowanie hiperbarycznej terapii
tlenowej w medycynie. Acta Bio-Optica Informat. Medica 2006, 3, 192–194.
[4] Narożny W., Sićko Z., Przewoźny T., Pęgiel-Sićko E., Stankiewicz C., Skorek A.: Herbaria tlenowa jako
metoda leczenia zmian popromiennych gardła i krtani. Otolaryngol. Pol. 2001, 55, 57–60.
[5] Sieroń A., Cieślar G., Kawecki M.: Zarys medycyny hiperbarycznej. α-medica Press, Bielsko-Biała 2006.
[6] Kawecki M., Knefel G., Szymańska B., Nowak M., Sieroń A.: Aktualne wskazania i możliwości zastosowania
hiperbarycznej terapii tlenowej. Borgis – Balneol. Pol. 2006, 4, 202–206.
[7] Daruwalla J., Christophi C.: Hyperbaric oxygen therapy for malignancy: a review. World J. Surg. 2006, 30,
2112–2131.
[8] Hafty B.G., Hurley R.A., Peters L.G.: Carcinoma of the larynx treated with hypofractionated radiation and
hyperbaric oxygen: long-term tumor control and complications. Int. J. Radiat. Oncol. Biol. Phys. 1999, 45, 13–20.
[9] Annane D., Depondt J., Aubert P., Villart M., Gehanno P., Gajdos P., Chevret S.: Hyperbaric oxygen
therapy for radionecrosis of the jaw: A randomized, placebo-controlled, double-blind trial from the ORN96 Study
Group. J. Clin. Oncol. 2004, 22, 4893–4900.
[10] Neovius E.B., Lind M.G., Lind F.G.: Hyperbaric oxygen therapy for wound complications after surgery in the
irradiated head and neck: a review of the literature and a report of 15 consecutive patients. Head & Neck. 1997, 7,
315–322.
[11] Harding S.A., Hodder S.C., Courtney D.J., Bryson P.J.: Impact of periooperative hyperbaric oxygen therapy
on the quality of life of maxillofacial patients who undergo surgery in irradiated fields. Int. J. Oral Maxillofac. Surg.
2008, 37, 617–624.
[12] Ashamalla H.L., Thom S.R., Goldwein J.W.: Hyperbaric oxygen therapy for the treatment of radiation-induced
sequelae in children. Cancer 1996, 77, 2407–2412.
[13] Mayer R., Hamilton-Farrell M.R., van der Kleij A.J., Schmutz J., Granström G., Sicko Z., Melamed Y.,
Carl U.M., Hartmann K.A., Jansen E.C., Ditri L., Sminia P.: Hyperbaric oxygen and radiotherapy. Strahlenther.
Onkol. 2005, 2, 113–123.
[14] Coulthard P., Eposito M., Worthington HV., Jokstad A.: Interventions for replacing missing teeth: hyperbaric
oxygen therapy for irradiated patients who require dental implants. Cochrane Database Syst. Rev. 2008, 1, CD003603.
60
K. Błochowiak, J. Sokalski
[15] Myers R.A., Marx R.E.: Use of hyperbaric oxygen in postradiation head and neck surgery. NCI Monogr. 1990, 9,
151–157.
[16] Bennett M.H., Feldmeier J., Hampson N., Smee R., Milross C.: Hyperbaric oxygen therapy for late radiation
tissue injury. Cochrane Database Syst. Rev. 2005, 20, CD005005.
[17] Pasquier D., Hoelscher T., Schmutz J., Dische S., Mathieu D., Baimann M., Lartigau E.: Hyperbaric oxygen therapy in the treatment of radio-induced lesions in normal tissues: a literature review. Radiother. Oncol.
2004, 72, 1–13.
[18] Efrati S., Gall N., Bergan J., Fishlev G., Bass A., Berman A., Abuhamad R., Feigenzon M., Weissgarten J.:
Hyperbaric oxygen, oxidative stress, NO bioavailability and ulcer oxygenation in diabetic patients. UHM, 2009,
36, 1–12.
[19] Kranke P., Bennett M., Roeckl-Wiedmann I., Debus S.: Hyperbaric oxygen therapy for chronic wounds.
Cochrane Database Syst. Rev. 2004, 2, CD004123.
[20] Błochowiak K.: Wpływ stalowych szyn nazębnych stosowanych w chirurgii szczękowo-twarzowej na poziom
wybranych wykładników stanu antyoksydacyjnego człowieka. Akademia Medyczna w Poznaniu, Rozprawa doktorska, 2007.
[21] Conconi M.T., Baiguera S., Guidolin D., Furlan C., Menti A.M., Vigolo S., Belloni A.S., Parnigotto P.P.,
Nussdorfer G.G.: Effects of hyperbaric oxygen on proliferative and apoptotic activies and reactive oxygen species
generation in mouse fibroblast 3T3/J2 cell line. J. Invest. Med. 2003, 51, 227–232.
[22] AL-Waili N.S., Butler G.J.: Phototherapy and malignancy: possible enhancement by iron administration and
hyperbaric oxygen. Med. Hypotheses. 2006, 67, 1148–1158.
Adres do korespondencji:
Katarzyna Błochowiak
Katedra i Klinika Chirurgii Stomatologicznej UM
ul. Bukowska 70
60-812 Poznań
tel. 061 854 70 53
tel./faks.: 854 70 59
e-mail: [email protected]
Praca wpłynęła do Redakcji: 12.10.2010 r.
Po recenzji: 29.03.2011 r.
Zaakceptowano do druku: 31.03.2011 r.
Received: 12.10.2010
Revised: 29.03.2011
Accepted: 31.03.2011