KOMUNIKAT 5 DLA SYGNATARIUSZY - ministerstwo infrastruktury i

KOMUNIKAT 5 DLA SYGNATARIUSZY - ministerstwo infrastruktury i

Uwagi dotyczące projektowanej uchwały Sejmu „w sprawie przyjęcia
Narodowego Programu Mieszkaniowego” oraz dokumentu o nazwie
„NARODOWY PROGRAM MIESZKANIOWY”
stanowiącego załącznik do tego projektu
1. UZUPEŁNIAJĄCE UWAGI WSTĘPNE
1.1. Znaczenie uchwały
Projektowana uchwała jest pierwszą od roku 1995 próbą podniesienia problemu mieszkalnictwa w Polsce na
forum Sejmu Rzeczypospolitej. Upływ czasu zatarł w pamięci zarówno treść tamtej uchwały jak też zasady
realizowanej w latach późniejszych polityki mieszkaniowej. Wydaje się niezbędne:
1) ukazanie znaczenia problemu mieszkalnictwa,
2) nawiązanie do uchwały Sejmu z dnia 6 lipca 1995 r. w sprawie polityki mieszkaniowej Państwa w okresie
transformacji społeczno-gospodarczej,
3) ukazanie skutków polityki prowadzonej przez ostatnie 20 lat w zakresie mieszkalnictwa.
Bez spełnienia tych warunków treść uchwały i załącznika jest pozbawiona zasadniczego znaczenia i staje się ona
jedną z wielu uchwał wystawianych na spory partyjne.
1.2. Znaczenie problemu mieszkaniowego
Człowiek spędza średnio około 80% swego życia w mieszkaniu, toteż stanowi
ono zasadniczy wyznacznik ludzkiego bytu. Mieszkanie służy zaspokojeniu
podstawowych funkcji biologicznych i jest miejscem regeneracji sił. Jest więc
elementarną potrzebą z punktu widzenia jednostki. Jednakże mieszkanie pełni
rolę znacznie szerszą. Decyduje ono w dużej mierze o trwałości rodziny,
wymiarze kultury i modelu życia. Wyznacza trend demograficzny. Jest wreszcie
miejscem chroniącym istotne wartości społeczne i narodowe. Tym samym
sytuacja mieszkaniowa kraju rozstrzyga w dużej mierze o losie narodu.
To motto z „Raportu o Naprawie Budownictwa Mieszkaniowego” z roku 1981 [1] oraz z „Raportu 2006 o
Naprawie Sytuacji Mieszkaniowej” z roku 2007 [2] jest ponadczasowe i wskazuje na zupełnie inną rolę
mieszkania niż pozostałych dóbr.
Mieszkanie nie jest tylko towarem, który w panujących warunkach rynkowych zainteresowana osoba może i
powinna nabyć na rynku, a którego nabycie jest prywatną sprawą każdego obywatela. Posiadanie mieszkania nie
jest tylko prywatną sprawą każdego obywatela. Ponieważ rozstrzyga o losie narodu, musi być traktowane przez
państwo tak samo jak obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego. Mieszkanie jest
dobrem tak ważnym dla losów narodu i państwa, że władze państwowe - zarówno rządowe, jak i samorządowe
mają prawny obowiązek prowadzenia polityki umożliwiającej posiadanie przez każdą rodzinę samodzielnego
mieszkania.
1.3. Uchwała Sejmu z 1995
Projektowana uchwała nie jest pierwszym dokumentem programowym w zakresie mieszkalnictwa. Punktem
odniesienia dla projektowanej uchwały powinna być uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 lipca
1995 r. w sprawie polityki mieszkaniowej Państwa w okresie transformacji społeczno-gospodarczej [3]. Zgodnie
z tą uchwałą Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uznawał, że:
- brak odpowiedniej polityki państwa doprowadził kryzys mieszkaniowy do rozmiarów klęski,
- strategicznym celem polityki mieszkaniowej powinno być zlikwidowanie narastającego przez dziesięciolecia
deficytu mieszkań,
- konieczne jest stopniowe coroczne zwiększanie liczby oddawanych do eksploatacji nowych mieszkań tak,
aby w roku 2005 osiągnąć liczbę 300 tys.,
1/10
-
niezbędny jest rozwój budownictwa społecznego, a w szczególności budowa mieszkań przeznaczonych na
wynajem bez zysku,
dla realizacji tych celów niezbędne jest zaangażowanie publicznych środków finansowych,
gwarantem celowego i efektywnego wykorzystania wszelkich zakumulowanych środków finansowych
powinien być Krajowy Fundusz Mieszkaniowy zasilany w pierwszym okresie z budżetu centralnego,
należy umożliwić tworzenie funduszy lokalnych.
1.4. Polityka mieszkaniowa ostatnich 20 lat
1.4.1. Uwagi ogólne
Uchwała Sejmu RP z roku 1995 nigdy nie została wprowadzona w życie. Przeciwnie wprowadzona przez
ostatnie 20 lat polityka mieszkaniowa państwa zmierzała w całkowicie przeciwnym kierunku powodując dla
życia społecznego i dla losu narodu skutki zarówno fatalne jak i nieodwracalne. Trudno uwierzyć, żeby
sprawujące przez ten czas władze nie zdawały sobie sprawy ze skutków prowadzonej przez siebie polityki w
zakresie mieszkalnictwa. Poniżej przedstawiono podstawowe elementy tej polityki.
1.4.2. Likwidacja instytucji zajmujących się budownictwem mieszkaniowym
Odwrócenie się państwa od problemu budownictwa mieszkaniowego nie ogranicza się tylko do wycofania
zaangażowania finansowego. Znacznie poważniejsze konsekwencje ma stopniowa likwidacja instytucji, które
mogłyby w przyszłości służyć rozwojowi tego budownictwa. Taki los spotkał Urząd Mieszkalnictwa i
Rozwoju Miast, Ministerstwo Budownictwa, Instytut Gospodarki Mieszkaniowej, a ostatnio Krajowy
Fundusz Mieszkaniowy.
1.4.3. Systematyczne
mieszkaniowego
ograniczanie
wsparcia
budżetowego
dla
budownictwa
Ten element polityki mieszkaniowej najlepiej ilustruje Rys. 1
Rys. 1. Procentowy udział wydatków na mieszkalnictwo w budżecie państwa [4]. W stosunku do PKB
wydatki na mieszkalnictwo wyniosły 0,085 % (słownie - osiemdziesiąt pięć tysięcznych procenta).
Ostatnich kilka lat nie zmieniło sytuacji.
1.4.4. Systematyczna likwidacja wszystkich form budownictwa poza budownictwem
indywidualnym i deweloperskim
Zmiany strukturalne form budownictwa w okresie 10 lat po 2000 roku ilustruje Rys. 2. Rysunek ten ukazuje
dobitnie rzeczywisty stosunek państwa do budownictwa mieszkaniowego. Można go wyrazić słowami - chcesz
mieć mieszkanie, to albo je sobie sam wybuduj, albo sam sobie kup od kogoś, kto je sprzedaje dla zysku. W
2/10
pierwszym przypadku musisz mieć tyle pieniędzy, aby ci starczyło na budowę. W drugim musisz mieć ich
jeszcze więcej, aby pokryć dodatkowo zysk dewelopera.
Rys. 2. Zmiany strukturalne form budownictwa na przestrzeni 10 lat [4]. Podkreślić trzeba, że jeszcze w
roku 1991 udział budownictwa spółdzielczego przekraczał 60 %. Dalsze lata po 2009 utrwaliły sytuację. W
roku 2014 budownictwo indywidualne stanowiło 53,2 %, deweloperskie 41,3 %, a spółdzielcze 2,4 %.
1.4.5. Oficjalne stanowisko władz państwowych w poprzednich 8 latach
Stosunek władz państwowych zyskał w roku 2007 również wyraz oficjalny poprzez treść expose jakie wygłosił
premier Donad Tusk:
"Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Także z tej mównicy słyszeliśmy wiele razy słowa polityków o mieszkaniach.
Dlatego, bo to rzecz zrozumiała dla każdego obywatela, bo samodzielne mieszkanie jest w sposób oczywisty
jedną z najbardziej podstawowych potrzeb każdego człowieka. W przeciwieństwie do niektórych nigdy nie
obiecywałem, i dzisiaj też nie będę obiecywał, że to rząd będzie budował mieszkania. Nie będę obiecywał także
dlatego, bo do tej pory także rządy które zaczynają swoją pracę obiecywały, że zbudują, nie potrafiły tego zrobić.
Może dlatego, że budowanie mieszkań to nie jest zadanie dla rządu i administracji państwowej”.
1.5. Skutki polityki mieszkaniowej prowadzonej przez ostatnie 20 lat
1.5.1. Skutki w zakresie samodzielności mieszkaniowej
Trwająca całe dziesięciolecia sytuacja, w której liczba zawieranych małżeństw była większa od liczby
oddawanych do użytku mieszkań spowodowała narastający głód mieszkań. Przemiany polityczne w końcu
ubiegłego wieku nie odwróciły tych zjawisk. Co więcej liczba oddawanych do użytku mieszkań po roku 1995
była w przybliżeniu dwukrotnie mniejsza niż w latach 70. ubiegłego wieku za czasów PRL. Skutki tego ilustruje
Rys. 3. Doprowadziło to do sytuacji, ze w roku 2010, a więc 65 lat po wojnie, około 32 % polskich rodzin nie
miało samodzielnego mieszkania. Stawia to Polskę pod tym względem na ostatnim miejscu w Europie.
1.5.2. Skutki w zakresie przyrostu naturalnego
Deficyt mieszkań trwający przez kilka lat powoduje jedynie trudności i napięcia społeczne. Jednakże w Polsce
deficyt ten utrzymywał się przez całe dziesięciolecia i przełożył się nie tylko na zmianę modelu rodziny, lecz
wręcz na kluczowe procesy demograficzne. Państwo w sposób trwały nie dostosowywało budownictwa
mieszkaniowego do potrzeb społecznych, więc te potrzeby zaczęły się dostosowywać do takiego budownictwa,
jakie było. Postępujący spadek dzietności najpierw ograniczył przyrost naturalny, a od kilku lat rozpoczęło się
wymieranie Polaków. Zjawiska te ilustruje Rys. 4. Badania zrealizowane przez CBOS we wrześniu 2013 roku
3/10
wykazały, że 72,7 % ankietowanych wyraża pogląd, że sytuacja mieszkaniowa Polaków ma negatywny wpływ
na wskaźnik przyrostu naturalnego. Analiza statystyczna przeprowadzona za okres od 1965 do 2005 wskazuje na
bardzo silną zależność urodzeń od liczby wybudowanych mieszkań – zależność korelacyjna pozwala na
podstawie liczby wybudowanych mieszkań w danym roku ustalić liczbę urodzeń 5 lat później z dokładnością do
4 %. (por. Rys. 4) [2].
Rys. 3. Deficyt mieszkań określony jako różnica między liczbą gospodarstw domowych, a liczbą mieszkań
stale zamieszkanych1.
Rys. 4. Mieszkania oddawane do użytku w poszczególnych latach oraz rozkład urodzeń żywych[2].
1
źródło: lata wcześniejsze od 2002 - dane GUS; rok 2002 - NSP; rok 2008 - obliczenia własne na podstawie
NSP 2002 i danych GUS; w obliczeniach przyjęto liczbę gospodarstw wg prognozy GUS i założono, że w
okresie 2003 - 2008 włącznie wszystkie oddane do użytku zaczęły być stale zamieszkane, a liczba mieszkań
wyłączonych z eksploatacji na skutek zużycia wyniosła 0,5 % istniejących zasobów rocznie.
4/10
1.5.3. Skutki w zakresie sytuacji kredytobiorców
Stworzona po roku 2000 sytuacja w praktyce ogranicza możliwości pozyskania mieszkania wyłącznie do osób
bogatych. Osoba pragnąca pozyskać mieszkanie musi posiadać własny kapitał w wysokości odpowiadającej
wartości rynkowej mieszkania lub zaciągnąć kredyt. Poza bardzo nieliczną grupą „krezusów” praktycznie
wszyscy starający się o mieszkanie należą do tej drugiej kategorii. Ale ta druga kategoria ogranicza się do osób
posiadających tzw. zdolność kredytową. Skorzystanie z kredytu bankowego rodzi z jednej strony sytuację
przywiązania do mieszkania i ogranicza mobilność pracowników, z drugiej zaś uzależnia kredytobiorców od
banków. To banki są największymi beneficjentami obecnej sytuacji mieszkaniowej i lobbują za pozostawieniem
bez zmian obecnej polityki mieszkaniowej. Jeden z największych problemów społecznych wygenerowanych
przez tę politykę to kredytobiorcy kredytów udzielonych w obcej walucie – tzw. „frankowicze”. Wszyscy ci
ludzie wzięli kredyty na zakup mieszkań.
1.5.4. Skutki w zakresie emigracji zarobkowej
Młodzież kończąca studia i wchodząca w życie zawodowe nie ma zdolności kredytowej, a jest właśnie w wieku,
w którym zakłada się rodzinę. Za czasów PRL młodzi ludzie z braku innych możliwości gnieździli się w
mieszkaniach swych rodziców. Po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej i otwarciu możliwości pracy w innych
krajach jeśli chcą mieć mieszkanie, mają praktycznie tylko jedno wyjście – muszą szybko się dorobić, aby
pokryć koszt mieszkania lub przynajmniej uzyskać zdolność kredytową. Ktoś, kto nie ma oparcia finansowego w
rodzicach, jest w praktyce zmuszony do emigracji. Najczęściej szczerze wierzy, że po dorobieniu się za granicą
wróci do Kraju i kupi sobie mieszkanie. Prowadzona przez ostatnie dwa dziesięciolecia polityka mieszkaniowa
skutecznie wyrzuca poza granice Polski najbardziej wykształconą i najbardziej przedsiębiorczą część młodego
pokolenia.
Przypomnieć warto rozmowę z roku 2010 z panem ministrem Styczniem, w której z dumą podkreślał, że oparł
się naciskom, aby rozpocząć program społecznego budownictwa mieszkaniowego. Powiedziałem mu wówczas,
że wystarczy poczekać biernie jeszcze kilka lat i już nie będzie w ogóle potrzeby budowania nowych mieszkań,
bo nie będzie dla kogo
2. UWAGI DO DIAGNOZY MIESZKANIOWEJ
Str.
5
6
Treść
Uwaga
Proponuję sformułowanie:
Na
zmniejszenie
statystycznego
deficytu
Prowadzona w ubiegłych latach polityka
mieszkaniowego w ostatnich latach główny wpływ
mieszkaniowa skutecznie ograniczyła liczbę
miało:
nowych urodzeń, a także wywołała masową
 nowe budownictwo mieszkaniowe,
emigrację. Powoduje to konieczność stworzenia
 czynniki demograficzne – stabilizacja liczby na tyle atrakcyjnych warunków mieszkaniowych,
ludności i liczby gospodarstw domowych
aby emigranci chcieli powrócić do kraju, a młodzi
ludzie chcieli posiadać dzieci
Proponuję sformułowanie:
Ewentualny powrót tych rodzin do Polski
spowodowałby wzrost deficytu mieszkaniowego i Należy
stworzyć
warunki
mieszkaniowe
wymagałby odpowiedniego zwiększenia podaży umożliwiające powrót z emigracji do Kraju
zasobów mieszkaniowych.
11
4.
Zużycie
energii
w
sektorze Ten punkt zawiera treści słuszne i ważne dla
mieszkaniowym, koszty utrzymania zasobu
kosztów utrzymania, ale nieadekwatne do
zasadniczego przedmiotu. W obecnym kształcie
odwodzi on uwagę od głównej narracji –
proponuję przesunąć go do załącznika
16
Prawidłowe funkcjonowanie rynku najmu stwarza
alternatywę dla długoletniego obciążenia kredytem
hipotecznym w związku z zakupem własnego
mieszkania.
17
Mieszkania
gminne
są
sprzedawane Są to efekty dwóch mechanizmów. Gmina m
dotychczasowym najemcom z dużymi bonifikatami, kłopot z utrzymywaniem mieszkań będących jej
W ostatnich 20 latach stworzono w Polsce chory
mechanizm wymuszający na obywatelach
pragnących zdobyć mieszkanie posiadanie
mieszkania na własność – najczęściej związany z
uzależnieniem od banku poprzez wieloletni kredyt
komercyjny. Brak jest społecznego budownictwa
na wynajem
5/10
sięgającymi przeciętnie według badań Instytutu
Rozwoju Miast ok. 80% wartości sprzedawanej
nieruchomości (w skrajnych przypadkach bonifikaty
w badanych miastach sięgały nawet 95% wartości
mieszkania
własnością. Marzeniem urzędników gminnych
jest likwidacja mieszkań gminnych przez ich
sprzedaż.
Są
gminy,
które
całkowicie
zlikwidowały mieszkania komunalne. Drugi
mechanizm to korupcja. Nie ma mechanizmu
prawnego wmuszającego posiadanie gminnego
zasobu mieszkaniowego.
20
Regularne otrzymywanie wynagrodzenia za pracę Na liście możliwości uzyskania mieszkania brak
determinuje możliwość uzyskania zdolności jest wynajmu mieszkań w budownictwie
kredytowej niezbędnej do zakupu własnego społecznym
mieszkania, możliwość dokonania odpowiednich
oszczędności na zakup mieszkania/budowę domu
lub wpłatę wkładu własnego oraz możliwość
wynajmu mieszkań na rynku komercyjnym lub
wynajmu mieszkań o czynszach nierynkowych.
Dane te najlepiej również plasują problem
mieszkaniowy ludzi młodych, co ściśle wiąże się z
sytuacją demograficzną i poziomem dzietności.
24
Zgodnie z rekomendacjami KNF , sugerowana rata
spłaty kredytu na nabycie własnego mieszkania nie
powinna przekroczyć 40% dochodów kredytobiorcy
(w przypadku kredytobiorców zarabiających poniżej
przeciętnego poziomu wynagrodzeń),
25
Wiele badań wskazuje, że warunki mieszkaniowe i To prawda, którą w skrócie wyraża sentencja
dysponowanie samodzielnym mieszkaniem są „nie ma gniazda – nie ma piskląt”
jednymi z głównych czynników ekonomicznych
wpływających na plany prokreacyjne
27
Powyższa analiza wskazuje, że tylko ok. 40 % To kluczowe stwierdzenie dla analizy obecnej
rodzin o najwyższych dochodach dysponuje sytuacji
środkami na zakup lub wynajem takiego mieszkania.
31
faktycznie realizowane programy i instrumenty To
kluczowe
stwierdzenie
dla
wsparcia koncentrowały się tym samym na dotychczasowej polityki mieszkaniowej
wspieraniu
budownictwa
własnościowego,
adresowanego do relatywnie najzamożniejszej części
społeczeństwa
dysponującej
odpowiednim
majątkiem lub dochodami.
33
W ramach budżetu związanego z bezpośrednim lub Bardzo ważna i trafna ocena
pośrednim
wsparciem
budownictwa
mieszkaniowego ponad 90% jest przeznaczanych na
wsparcie budownictwa własnościowego.
35
Wsparcie rynku mieszkań na wynajem jest Bardzo ważna i trafna ocena
symboliczne i w latach 2010-2015 ograniczało się
jedynie do pomocy samorządom gminnym i
organizacjom pożytku publicznego w tworzeniu
zasobu mieszkań komunalnych, lokali socjalnych,
mieszkań chronionych, noclegowni i domów dla
bezdomnych. Ta rażąca dysproporcja w poziomie
wsparcia:
 powoduje, że nie są rozwiązywane podstawowe
problemy polskiego mieszkalnictwa związane z
dostępnością mieszkań dla gospodarstw
domowych o przeciętnych i niskich dochodach,
powoduje niezgodność pomiędzy deklarowanymi
celami
w
dokumentach
strategicznych
i
programowych, a faktycznymi priorytetami polityki
mieszkaniowej.
Wszystkie badania opinii społecznej wskazują, że
maksymalna część dochodów, jaka jest
akceptowalna jako wydatek na spłatę mieszkania
nie powinna przekraczać 25 %.. Bankowcy mogą
uważać, że dopuszczalne jest 40 %, ale tylko oni.
oceny
6/10
35
W tablicy zatytułowanej:
Podsumowanie
państwowych
wydatków
mieszkalnictwo (mln zł) w latach 2010-2015 r.
Znajduje się dominująca pozycja
- preferencyjna stawka VAT
Uważam, że tę pozycję należy z tablicy usunąć.
na
Koncepcja, aby niższe opodatkowanie traktować
jako „wydatek budżetu” pochodzi od ministra
Stycznia (w ten sposób starał się zakamuflować
rzeczywisty brak zaangażowania budżetu). Teza
ta jest fałszywa – równie dobrze można by
twierdzić, że państwo dotuje bezrobotnych, bo nie
zabiera im podatku od wynagrodzenia. Brak
zabierania nie jest dawaniem
W miejsce tej pozycji proponuję umieścić pozycję
- dochody budżetowe przynoszone przez
budownictwo mieszkaniowe.
Skoro przy tym samym wolumenie robót różnica
między stawka 23 % i 8 % daje 11 mld, to znaczy,
że budżet z samego tylko 8 % VAT dostaje 6 mld
zł rocznie. Doliczając wszystkie inne podatki
przychody
budżetowe
wnoszone
przez
budownictwo mieszkaniowe należy szacować na
kwotę ok. 10 mld zł. Trzeba koniecznie
zaznaczyć, że to nie budżet dotuje
budownictwo mieszkaniowe, lecz budownictwo
mieszkaniowe dotuje budżet.
38
program nie realizuje priorytetów rządu dotyczących Bardzo trafna ocena programu „Mieszkanie dla
wsparcia osób o dochodach uniemożliwiających Młodych”
zakup lub wynajem mieszkania na rynku (w ramach
programu wsparcie mogą otrzymać osoby, które
zaciągnęły kredyt hipoteczny na zakup własnego
mieszkania, co zasadniczo dotyczy osób o wyższych
dochodach) oraz wsparcia budownictwa na wynajem
(program jest bowiem adresowany na rynek
mieszkań własnościowych
44
•
Zaległości mieszkaniowe mają charakter To trzeba rozwiązać szybko, bo potem już nie
problemu pokoleniowego, co wymaga ze strony będzie potrzeby
polityki mieszkaniowej wieloletnich działań
biorących pod uwagę zarówno rozwój nowego
budownictwa mieszkaniowego, jak również, w coraz
większym stopniu, jakość zamieszkiwania wraz z
zapewnianiem możliwości szerszego dostępu do
mieszkań dla wszystkich gospodarstw domowych,
47
należy stwierdzić, że dotychczasowa polityka Bardzo ważna i trafna uwaga
mieszkaniowa nie odpowiadała na podstawowe
wyzwania związane z dostępnością mieszkań dla
gospodarstw domowych o przeciętnych i niskich
dochodach. Najważniejsze instrumenty polityki
mieszkaniowej, o największych konsekwencjach dla
budżetu, koncentrują się na wsparciu budownictwa
własnościowego.
Beneficjentami
pomocy
budżetowej są więc osoby o relatywnie najlepszej
sytuacji finansowej.
7/10
3. UWAGI DO CELÓW I PRIORYTETÓW PROGRAMU
3.1. Cele
W projekcie sformułowano 3 cele:
1) zwiększenie dostępu do mieszkań dla osób o dochodach uniemożliwiających obecnie nabycie lub wynajęcie
mieszkania na zasadach komercyjnych,
2) zwiększenie możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb mieszkaniowych osób zagrożonych
wykluczeniem społecznym ze względu na niskie dochody lub szczególnie trudną sytuacją życiową,
3) poprawa warunków mieszkaniowych społeczeństwa, stanu technicznego zasobów mieszkaniowych oraz
zwiększenie efektywności energetycznej.
Sądzę, że cele nie zostały określone właściwie. Powinien być jeden cel –
Doprowadzenie w ciągu 4 lat do sytuacji, w której każda polska rodzina niezależnie od dochodów będzie
mogła mieć do dyspozycji samodzielne mieszkanie umożliwiające jej rozwój i odpowiadające standardem
współczesnym wymaganiom.
Tak określony cel oznacza, że oprócz obecnego budownictwa prywatnego i deweloperskiego należy w ciągu
tych 4 lat budować rocznie po 150 tys. mieszkań w trybie budownictwa społecznego na wynajem. W sumie
powinno to zapewnić w ciągu 4 lat ok. 1,2 mln nowych mieszkań. Zostaną w ten sposób osiągnięte następujące
cele:
1) zaspokojony będzie istniejący deficyt mieszkań,
2) powstrzymana w dużej mierze zostanie emigracja młodych ludzi,
3) zostanie stworzona sytuacja umożliwiająca powrót z emigracji młodego pokolenia,
4) wśród nowo wybudowanych mieszkań będzie można znaleźć 165,8 tys. na pokrycie potrzeb obecnie
oczekujących na mieszkanie komunalne,
5) część nowo wybudowanych mieszkań powinna być dostosowana do potrzeb polityki senioralnej.
Łączna budowa ok. 300 tys. mieszkań rocznie nie jest programem zbyt ambitnym. W latach 70. ub. wieku
budowano średnio 240 tys. mieszkań. Jest to jednak program o horyzoncie czasowym umożliwiającym po jego
ogłoszeniu sensowne planowanie swych zamierzeń dla młodzieży wchodzącej w życie zawodowe i rodzinne.
Nic nie stoi na przeszkodzie, by wykonanie programu zintensyfikować i skrócić w czasie np. do 3 lat. W
przypadku imigracji Polonii ze Wschodu, co z innych względów byłoby bardzo pożądane, nic nie stoi na
przeszkodzie, aby program kontynuować przez kolejny rok.
3.2. Narodowy Program Mieszkaniowy
Nie znalazłem określenia, czym jest Narodowy Program Mieszkaniowy. W moim przekonaniu powinien
określać zadania rzeczowe dla zrealizowania celu. Te zadania rzeczowe powinny być rozpisane na poszczególne
gminy i poszczególne lata. Punktem wyjścia do jego utworzenia powinny być potrzeby, jakie dostrzegają
poszczególne gminy. Ponadto Narodowy Program Mieszkaniowy powinien być programem kroczącym i co
roku aktualizowanym. Pozwoli to na uwzględnianie wszelkich zmian wynikających ze zmiany dostrzeganych
potrzeb jak też z faktu, że w zamkniętym okresie część potrzeb została już zaspokojona.
Narodowy Program Mieszkaniowy powinien określać oprócz budowlanych zadań rzeczowych również
potrzeby w zakresie terenów budowlanych, ich przygotowania i uzbrojenia, a także powinien określać stronę
finansową.
Narodowy Program nie może być realizowany bez współpracy z gminami. Sądzę, że byłoby błędem
ograniczenie jego realizacji wyłącznie do terenów należących do skarbu państwa. Nie da się wybudować obiektu
budowlanego, który nie byłby na terenie jakiejś gminy. Zawsze więc konieczna będzie współpraca z gminą, a
budowany obiekt będzie przeznaczony dla mieszkańców tej gminy. Postawienie więc każdego obiektu
budowlanego powinno być nie tylko uzgodnione z gminą, lecz służyć zaspokojeniu jej potrzeb. Te właśnie
potrzeby konkretnej gminy powinny być najpierw przez gminę ustalone i do tych potrzeb powinien być
dostosowany Narodowy Program Mieszkaniowy w zakresie dotyczącym tej gminy. Realizacja potrzeb danej
gminy powinna być przede wszystkim realizowana na gruntach gminnych. Jest to tym bardziej konieczne, że
potrzeby mieszkaniowe należy zaspokajać tam, gdzie one istnieją, a nie tam gdzie są grunty skarbu państwa.
Oznacza to, że przy budowie Narodowego Programu Mieszkaniowego gminy powinny przedstawić swoje
potrzeby i jednocześnie udostępnić tereny, na których one powinny być realizowane w ramach Programu.
Każdorazowo też trzeba będzie rozstrzygnąć problemy z przygotowaniem terenu do inwestycji, co również
wymaga współpracy z gminą.
8/10
3.3. Narodowy Fundusz Mieszkaniowy
W analizowanym projekcie nie jest określone, jaką formę prawną ma przyjąć Narodowy Fundusz
Mieszkaniowy – w skrócie NFM. Istotne jest, że ma on pełnić rolę „banku ziemi” w zakresie gruntów
należących do skarbu państwa. Środki obrotowe miałby pozyskać dopiero w wyniku zbycia posiadanych
gruntów. Wydaje się, że takie ograniczenie nie będzie sprzyjać sprawności w finansowaniu. Sądzę, że
optymalnym rozwiązaniem będzie utworzenie NFM jako towarzystwa funduszy inwestycyjnych. Podstawą
prawną dla działalności NFM byłaby ustawa o funduszach inwestycyjnych z dnia 27 maja 2004 r. (Dz.U. z
2004 r. Nr 146, poz. 1546 z późn. zm.).
Rozwiązanie takie umożliwiłoby gromadzenie środków finansowych nie tylko ze sprzedaży gruntów
państwowych, lecz również gromadzenie tych środków przez sprzedaż certyfikatów inwestycyjnych
emitowanych przez NFM. Certyfikaty te mogłyby być wykupywane przez inwestorów prywatnych i
instytucjonalnych jak też mogłyby być dopuszczone do obrotu giełdowego. Certyfikaty będą rosły co do
wartości ze względu na wzrost wartości nieruchomości zgromadzonych w funduszu. Ustawowe zwolnienie z
podatku dochodowego od zysków kapitałowych zapewniłoby dużą atrakcyjność certyfikatów i lokowanie w nich
oszczędności gospodarstw domowych. Oszczędności te na koniec września 2015 r. wyniosły 1140 mld zł.
Oznacza to, że 10 % tych oszczędności wystarczyłoby do całkowitego sfinansowania programu budowy 600
tys. mieszkań.
3.4. Narodowy Operator Mieszkaniowy
W projekcie czytamy, że zwiększenie podaży mieszkań o umiarkowanych cenach i czynszach ma zapewnić
aktywność inwestycyjna Narodowego Operatora Mieszkaniowego. Cele, zadania i podstawowe zasady działania
Narodowego Operatora Mieszkaniowego
(NOM), który będzie prowadził, organizował inwestycje
mieszkaniowe z wykorzystaniem gruntów będących w zasobach NFM oraz gruntów samorządowych ma
określić ustawa. Sądzę, że najprościej będzie powierzyć to zadanie Narodowemu Funduszowi
Mieszkaniowemu – Narodowy Fundusz Mieszkaniowy byłby jednocześnie Narodowym Operatorem
Mieszkaniowym.
3.5. Narodowa (Krajowa) Rada Mieszkaniowa
Przy Narodowym Funduszu Mieszkaniowym powinna być powołana Narodowa Rada Mieszkaniowa pełniąca
dla Funduszu funkcję rady nadzorczo-programowej. Do zadań Rady należałoby opracowywanie programu
działania NFM na najbliższy okres i ocena realizacji zadań z ubiegłego okresu. Na Radzie spoczywałby również
obowiązek sprawozdawczości z działania NFM wobec Rządu.
3.6. Priorytety
W programie formułuje się 4 priorytety.
1. DOSTĘPNE MIESZKANIA (pakiet Mieszkanie+)
2. STABILNE I EFEKTYWNE FINANSOWANIE
3. NOWOCZESNE, EFEKTYWNE ENERGETYCZNIE I BEZPIECZNE TECHNICZNIE MIESZKANIA
4. DOBRE PRAWO
Spośród tych priorytetów dwa pierwsze wiążą się ściśle z rozumianym jak wyżej Narodowym Programem
Mieszkaniowym. Dwa pozostałe dotyczą bardzo ważnych zagadnień, ale takich, które nie wymagają nadawania
im rangi Narodowego Programu, lecz powinny być realizowane przez normalną działalność powołanych do tego
instytucji państwowych.
Racjonalizacja ustawy prawo budowlane, racjonalizacja zasad gospodarowania zasobem mieszkań
komunalnych, rozwój spółdzielczości mieszkaniowej, nowelizacja ustawy o finansowym wsparciu tworzenia
lokali socjalnych, mieszkań chronionych, noclegowni i domów dla bezdomnych, wspieranie mniej zamożnych
gospodarstw czy też realizacja przedsięwzięć poprawiających stan techniczny istniejących zasobów
mieszkaniowych i warunki zamieszkiwania – wszystkie te zamierzenia są ważne, ale nie wymagają żadnego
specjalnego podejścia ze strony państwa. Wszystkie one powinny być realizowane przez normalną działalność
istniejących instytucji i wspierane przez zwykłą, a nie nadzwyczajną działalność legislacyjną. Włączenie tych
działań do Narodowego Programu Mieszkaniowego powoduje rozmnożenie listy działań i instrumentów i
odwodzi uwagę od rzeczy kluczowych, a w efekcie umniejsza znaczenie zasadniczego sensu i celu Narodowego
Programu Mieszkaniowego.
Proponuję przeniesienie priorytetów 3 i 4 do innych dokumentów niż Narodowy Program Mieszkaniowy.
Można natomiast wspomnieć przy omawianiu pakietu Mieszkanie+, że struktura nowo budowanych zasobów
mieszkaniowych powinna uwzględniać i potrzeby w zakresie budownictwa socjalnego i w zakresie polityki
9/10
senioralnej. Zagadnienia te można ewentualnie uwzględnić przez dodanie odpowiednich aneksów lub
załączników do Narodowego Programu Mieszkaniowego.
4. UWAGI KOŃCOWE
Całość dokumentu stanowiącego projekt Narodowego Programu Mieszkaniowego dowodzi kompleksowego
podejścia autorów do zagadnień mieszkalnictwa w Polsce, a jego przygotowanie musiało pochłonąć wiele pracy.
Część diagnostyczna świadczy o wiedzy i staranności. Warto ją uzupełnić tekstem o znaczeniu mieszkania i
budownictwa mieszkaniowego.
Część postulatywna świadczy o tendencji autorów, aby uwzględnić wszystkie istotne zagadnienia. Jednakże ta
tendencja nie przysłużyła się jasności dokumentu w zakresie niezbędnych działań i oddzielenia rzeczy ważnych
od najważniejszych. Uważam, że część ta powinna:
1) określać Narodowy Program Mieszkaniowy jako program budowy mieszkań i ukazywać jego zakres
rzeczowy i czasowy,
2) zostać ograniczona do zagadnień związanych z pakietem Mieszkanie+; inne zagadnienia należy wyłączyć
do załączników lub przenieść do innych dokumentów,
3) zostać uzupełniona przez podkreślenie roli gmin i uzupełniona zasadami współpracy z gminami,
4) zostać uzupełniona przez powiązanie z celami w zakresie demografii i warunków dla reemigracji.
Warszawa, 18 lipca 2016
Piotr Witakowski
Literatura cytowana
[1] „Raport o Naprawie Budownictwa Mieszkaniowego”, wyd.. Ośrodek Badań Społecznych NSZZ Solidarność
Region Mzowsze, Warszawa 1981
[2] „Raportu 2006 o Naprawie Sytuacji Mieszkaniowej”, praca zespołowa wykonana w trybie społecznym,
Warszawa, styczeń 2007 http://fio.org.pl/images/dodatki/20070516_mieszk_rap2006.pdf
[3] „Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 lipca 1995 r. w sprawie polityki mieszkaniowej Państwa
w okresie transformacji społeczno-gospodarczej”, Monitor Polski z 1995 r. Nr 35 poz. 412
[4] P. Witakowski „Sytuacja mieszkaniowa w Polsce a kryzys”, XX Jubileuszowa Konferencja Spalska pt.
„Budowa i utrzymanie domów mieszkalnych. Miejsce i rola mieszkalnictwa w okresie kryzysu
gospodarczego”, Spała 5-7 października 2009
10/10