docBarometr koniunktury Dolnego Śląska
download 
Reklamacja Transkrypt
Barometr koniunktury Dolnego Śląska
Samorządowa Jednostka Organizacyjna Województwa Dolnośląskiego Barometr koniunktury Dolnego Śląska IV kwartał 2014 - I kwartał 2015 RAPORT KWARTALNY NR 12 Zawartość: 1. 2. 3. 4. 5. Ogólna ocena nastrojów gospodarczych Ranking czynników zmian nastrojów Trzy ujęcia przekrojowe Otoczenie krajowe i międzynarodowe Uwagi metodyczne s.2 s.3 s.6 s.9 s.16 Instytut Rozwoju Terytorialnego Wrocław 2015 Barometr koniunktury Dolnego Śląska Raport kwartalny nr 12 1. Ogólna ocena nastrojów gospodarczych Syntetyczny wskaźnik koniunktury (SWK) gospodarczej Dolnego Śląska za okres IV kw. 2014 roku - I kw. 2015 roku wzrósł do poziomu 15,9%. Ponowny wzrost dobrze świadczy o gospodarce tego województwa, jednak czynniki zewnętrzne stają się coraz mniej sprzyjające. Dlatego widoczne są oznaki osłabienia w niektórych częściach gospodarki regionu i kraju. Szczególnie istotny jest spadek cen nośników energii, który dla jednych regionów może być korzystny (np. Dolny Śląsk), a dla innych niekorzystny (np. Górny Śląsk). Dopiero następne kwartały pozwolą na odpowiednie dostosowania. Zależność koniunktury Dolnego Śląska od otoczenia zewnętrznego może się silniej zarysować w kolejnych kwartałach. Trzeba pamiętać, że aktualny wzrost gospodarczy jest stabilny, ale nie charakteryzuje się zbyt dużą dynamiką. Dlatego też pojawianie się czynników ryzyka jest natychmiast zauważalne. Może stać się to jeszcze bardziej widoczne w warunkach objawów deflacji (mamy tu dużo mniejsze doświadczenie niż w przypadku inflacji), wynikających z bardzo szybkich spadków cen ropy. Wykres 1. Nastroje gospodarcze na Dolnym Śląsku w kolejnych badaniach kwartalnych. 20% 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% I-II kw. II-III kw. III-IV kw. 2012 2012 2012 IV I-II kw. II-III kw. III-IV kw. IV I-II kw. II-III kw. III-IV kw. IV kw.2012 kw.2013 kw.2014 I kw.2013 2013 2013 Ocena zakończonego kwartału 2013 I kw.2014 2014 2014 2014 Syntetyczny wskaźnik koniunktury Prognoza dla rozpoczętego kwartału Źródło: Opracowanie na podstawie badań: Instytut Rozwoju Terytorialnego, Wrocław 2015. 2 I kw.2015 Barometr koniunktury Dolnego Śląska Raport kwartalny nr 12 Niniejsze badanie pokazuje, że na Dolnym Śląsku: kontynuacji wzrostu towarzyszą symptomy osłabienia widoczne we wskaźnikach cząstkowych, prognozy na nowy kwartał są niższe niż wykonanie poprzedniego kwartału mimo, że SWK jest najwyższy od rozpoczęcia pomiarów na początku 2012 roku, wzrasta ryzyko gospodarowania ze względu na deflację i związane z tym działania Europejskiego Banku Centralnego dotyczące „dodruku” 60 mld euro miesięcznie co spowoduje wzrost zmienności kursowej. Spowoduje to zwiększenie zmienności kursów walutowych. Wzrost gospodarczy przebiega w trudniejszych warunkach: reorientacji więzi gospodarczych między zachodem a wschodem Europy, ryzyka wystąpienia tendencji deflacyjnych w Polsce i innych krajów UE, zbyt szybkich spadków cen nośników energii, które mogą najpierw przynieść efekty negatywne zamiast pozytywnych, stabilnej sytuacji na rynku pracy. Trzeba zauważyć, że mimo utrwalania poprawy występują okoliczności ograniczające optymizm: ryzyko, że skutki sankcji dotkną gospodarkę Dolnego Śląska, ryzyko, że łagodzenie sankcji wobec Rosji zostanie wykorzystane przez bogatsze kraje do wyparcia innych państw z rynku rosyjskiego, pojawiają się dane wskazujące na pogłębienie zróżnicowania sytuacji gospodarczej regionów, krajów i głównych światowych gospodarek. 2.Ranking czynników zmian nastrojów W danych zawartych w tabeli 1 dominuje przewaga wskazań pozytywnych stanowiących kontynuację pomiarów, w których widoczny jest dobry klimat gospodarczy. Jednakże dynamika zmian przedstawionych wskaźników jest mniejsza, 3 Barometr koniunktury Dolnego Śląska Raport kwartalny nr 12 gdyż pojawiły się znaczne przetasowania w rankingu. Aktualnie mamy do czynienia z czymś w rodzaju korekty hierarchii poszczególnych wskaźników. Mimo ogólnej poprawy nawet w takim ujęciu widoczny jest spadek dynamiki wzrostowej. Tabela 1. Ranking zmian nastrojów we wskaźnikach cząstkowych SWK (%). Zmiana WSKAŹNIK kw./kw. Zapasy wyrobów/towarów/materiałów 10,87% Wartość zakupów importowych 7,61% Wartość nakładów inwestycyjnych 4,35% Średnie wynagrodzenie w firmie 3,62% Wartość sprzedaży na eksport 3,62% Sytuacja finansowa firmy 1,81% Popyt na produkty/towary/usługi 1,45% Stan zatrudnienia 1,45% Wartość sprzedaży krajowej -0,72% Wydatki na promocję i marketing -2,90% Udział należności przeterminowanych 0,00% Źródło: Opracowanie na podstawie badań: Instytut Rozwoju Terytorialnego, Wrocław 2015. Najwyższą pozycję w rankingu ma wskaźnik Zapasów wyrobów/towarów/materiałów. Choć jest to wartość dodatnia, to nie można nadawać jej wydźwięku zbyt pozytywnego. Ma to swe uzasadnienie w spadku dwóch wskaźników tj. Wartości sprzedaży krajowej i Wydatków na promocję i marketing. Pokazują one, że zwiększone moce gospodarki mogą być większe od potrzeb rynkowych. Kolejne kwartały pokażą czy stanowi to sygnał zmniejszenia produkcji w najbliższej przyszłości czy tylko przejściowe odchylenie (szczególnie na tle wzrostu produkcji w ujęciu branżowym w niniejszym raporcie oraz z punktu widzenia produkcji przemysłowej w skali krajowej). Widać to w niskim poziomie wskaźnika Popytu na produkty/towary/usługi. Mimo, że jest on dodatni i wpisuje się ciągle jeszcze w całkiem wysokie tempo rozwoju gospodarczego, to sygnalizuje on konieczność zachowania 4 Barometr koniunktury Dolnego Śląska Raport kwartalny nr 12 ostrożności, gdyby przedsiębiorstwo nastawiało osiągnięcie większych zysków, niż dotychczas. Pozytywne wskazania wystąpiły też w przypadku Stanu zatrudnienia i Wzrostu wynagrodzeń. Jednak w porównaniu do znacznie wyższych poziomów tych wskaźników w poprzednich pomiarach, ich wielkości świadczą o możliwości wyhamowania dotychczasowej dynamiki rynku pracy Dolnego Śląska. Oznacza to spadek przekonań o możliwości dalszego zwiększania pensji w sytuacji pojawienia się wielu różnych zagrożeń bez możliwości ustalenia, które może okazać największe. Aktualnie gospodarka bardziej je sygnalizuje, stąd objawy braku dalszej poprawy na rynku pracy. Z drugiej strony całkiem wysoki wskaźnik nakładów inwestycyjnych należy uznać za działania ciągle jeszcze wpisujące się dobrą koniunkturę gospodarczą. Mimo symptomów problemów gospodarczych o korzystnym klimacie gospodarczym świadczą dane krajowe, ogłaszane przez Główny Urząd Statystyczny: - w grudniu 2014 r. produkcja przemysłowa zwiększyła się w ujęciu rocznym aż o 8,4%. - sektor budowlany odnotował wzrost o 5% w skali roku1. Wykres 2.Wskaźnik PMI dla Polski. 60 55 50 01-gru-14 01-paź-14 01-sie-14 01-cze-14 01-kwi-14 01-lut-14 01-gru-13 01-paź-13 01-sie-13 01-cze-13 01-kwi-13 01-lut-13 01-gru-12 01-paź-12 01-sie-12 01-cze-12 01-lut-12 01-kwi-12 01-gru-11 01-paź-11 01-sie-11 01-cze-11 01-kwi-11 01-lut-11 01-gru-10 01-sie-10 01-paź-10 01-cze-10 45 Źródło: HSBC Wskaźnik Managerów Logistyki, HSBC PMI Polski Sektor Przemysłowy 01.11.2014 Informacje sygnalne, Główny Urząd Statystyczny 01.2015, http://stat.gov.pl/prezentacje/informacjesygnalne-prezentacje 1 5 Barometr koniunktury Dolnego Śląska Raport kwartalny nr 12 Osłabienie dobrego klimatu gospodarczego pojawiło się na wykresie wskaźnika PMI (wykres 2), który rósł od 6 miesięcy. W ten sposób nie doszło do pojawienia się kryzysu w polskiej gospodarce, jednak możliwość osłabienia koniunktury została zasygnalizowana2. Mamy do czynienia ze pojawieniem się zbiegu sygnałów pogorszenia i polepszenia koniunktury (z utrzymującą się przewagą tych drugich). Ze względu na graniczenie ze strefą euro Dolny Śląsk ma szansę na poprawę popytu dzięki wyprzedzającym działaniom Europejskiego Banku Centralnego, które dotyczą łagodzenia ewentualnych skutków deflacji. Właśnie teraz to wpływ strefy euro ze względu na bliskie więzi gospodarcze Dolnego Śląska będzie mieć większe znaczenie, niż ryzyko pogłębienia skutków wzajemnych sankcji między UE a Rosją. Jednocześnie działania EBC, dotyczące dużych operacji pieniężnych mogą jeszcze bardziej rozchwiać kursy walutowe niż ostatnie decyzje Szwajcarskiego Banku Narodowego. 3.Trzy ujęcia przekrojowe Ponownie wykonanie kwartału okazało się zdecydowanie bardziej optymistyczne od prognoz z poprzedniego raportu. Trzeba mieć na uwadze, że w otoczeniu zewnętrznym rośnie znaczenie czynników destabilizujących (nawet jeśli aktualnie ich siła nie jest znaczna). W najbliższych kwartałach może to sprzyjać różnicowaniu wykonania i prognoz w zależności od selektywnych zmian w otoczeniu zewnętrznym. To właśnie od niego będzie wiele zależeć w przypadku różnych ujęć gospodarki Dolnego Śląska. Przedstawione wykresy zostały opracowane poprzez obliczenie wskaźnika SWK dla wskazanych ujęć między niniejszym a poprzednim badaniem. HSBC PMI® Polskiego Sektora Przemysłowego to złożony wskaźnik opracowany w celu zobrazowania kondycji polskiego sektora przemysłowego. Jest on kalkulowany na podstawie pięciu subindeksów: nowych zamówień, produkcji, zatrudnienia, czasu dostaw i zapasów pozycji zakupionych. Każda wartość głównego wskaźnika powyżej 50.0 oznacza ogólną poprawę warunków w sektorze. HSBC Wskaźnik Managerów Logistyki, HSBC PMI Polski Sektor Przemysłowy 01.07.2014, s.1. 2 6 Barometr koniunktury Dolnego Śląska Raport kwartalny nr 12 Wykres 3.Nastroje gospodarcze w ujęciu podregionalnym. 7% 5,76% 6% 5,16% 5,11% 4,81% 5% 4% 3,09% 3% 2,44% 2,14% 2% 1,54% 1,49% 0,77% 1% 0% Jeleniogórski Legnicko - Głogowski Zmiana koniunktuy Miasto Wrocław Wałbrzyski Wrocławski Prognoza dla rozpoczętego kwartału Źródło: Opracowanie na podstawie badań: Instytut Rozwoju Terytorialnego, Wrocław 2015. W porównaniu do poprzedniego kwartału lepsze nastroje gospodarcze pojawiły się w mieście Wrocław, powiecie wrocławskim oraz wałbrzyskim. W tych dwóch pierwszych przypadkach nie budzi to zaskoczenia. Wyraźna stała się poprawa dynamiki wzrostowej powiatu wałbrzyskiego, który w ciągu ostatnich kilku kwartałów bardzo pozytywnie się wyróżnia. Należy mieć nadzieję, że aktywizacja czynników rozwojowych będzie w tym przypadku trwała. Dwa obszary wykazały wyższe wskazania prognostyczne. Klimat gospodarczy jeleniogórskim. przedstawia się mniej korzystnie w podregionie Jednak wskaźniki w tym pomiarze przedstawiają się lepiej w porównaniu do podregionu legnicko-głogowskiego. W obu przypadkach zauważalne jest obniżenie prognoz, które poprzednio były znacznie wyższe. 7 Barometr koniunktury Dolnego Śląska Raport kwartalny nr 12 Wykres 4.Nastroje gospodarcze z punktu widzenia kryterium wielkości przedsiębiorstwa 12% 10,04% 10% 8% 7,07% 6% 5,41% 4,58% 4% 3,03% 2,79% 2% 0,67% 0,49% 0% Duże Średnie Zmiana koniunktuy Małe Mikro Prognoza dla rozpoczętego kwartału Źródło: Opracowanie na podstawie badań: Instytut Rozwoju Terytorialnego, Wrocław 2015. Wszystkie badane grupy cały czas utrzymują optymizm co do wykonania kwartału i prognoz. Można mieć nadzieję, że wyrównywanie się skali zmian poprawy nastrojów gospodarczych będzie sprzyjać ochronie przed czynnikami ryzyka. Mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa wykazują się coraz częściej lepszymi nastrojami gospodarczymi, wywołując seryjne impulsy do zatrudnienia i wzrostu płac. Na uwagę zasługuje znaczna poprawa nastrojów w przypadku mikroprzedsiębiorstw. Tym razem w ich przypadku prognozy są niższe w porównaniu do wykonania kwartału. Jednak oba wskaźniki osiągnęły wyższe wartości niż poprzednio. Kolejny raz wśród dużych przedsiębiorstwa zauważalne są niskie poziomy wskaźnika SWK. Odstępstwo od tendencji obserwowanych wśród pozostałych grup wiąże się z zasięgiem więzi gospodarczych, które zwykle wykraczają poza wymiar regionalny. Jest to związane z większą wrażliwością dużych przedsiębiorstw na zmiany koniunktury międzynarodowej. 8 Barometr koniunktury Dolnego Śląska Raport kwartalny nr 12 Wykres 5.Nastroje gospodarcze w ujęciu sektorowym 9% 8,08% 8% 7,61% 7% 6% 5% 4,63% 4,40% 4% 3% 3,39% 2,67% 2% 1% 0% Usługi (szerokie rozumienie) Zmiana koniunktuy Handel Produkcja (i budownictwo) Prognoza dla rozpoczętego kwartału Źródło: Opracowanie na podstawie badań: Instytut Rozwoju Terytorialnego, Wrocław 2015. Ujęcie sektorowe kolejny raz przedstawia się korzystnie. Pojawiły się tylko różnice w skali zmian wskaźnika SWK, a spadek PMI nie przełożył się na osłabienie korzystnego klimatu w ujęciu sektorowym. Istotną różnicą na tle poprzedniego pomiaru są niższe prognozy w stosunku do wykonania kwartału. Okazało się ono niższe w przypadku usług i handlu. Bardzo wysokim wskaźnikiem SWK wykazał się sektor produkcji, osiągając poziomy wyższe w porównaniu do poprzedniego badania. Należy liczyć się z tym, że w kolejnych kwartałach tylko wybrane sektory będą czynnikami napędowymi gospodarki regionu. 4.Otoczenie krajowe i międzynarodowe Symptomy deflacji w Polsce Zjawiskiem, które może wywierać szczególny wpływ na otoczenie prowadzenia biznesu i kształt polityki makroekonomicznej w kolejnych kwartałach i całym 2015 r. jest ryzyko deflacji. W przypadku polskiej gospodarki presja deflacyjna jest importowana głównie poprzez dwa kanały. Pierwszy to kanał handlowy obniżonych cen importu 9 Barometr koniunktury Dolnego Śląska Raport kwartalny nr 12 i eksportu, w wyniku dostosowań kosztowych i cenowych w gospodarkach strefy euro i UE. Drugi kanał to działający w kierunku obniżki cen import tańszej ropy naftowej i surowców. Na gruncie teoretycznym zjawisko deflacji może mieć swoje źródło w czynnikach podażowych (technologia, koszty, jakość działania instytucji - np. w przypadku spadku cen pod wpływem postępu technicznego czy spadku cen surowców, większej konkurencji), popytowych (brak popytu), które mogą wynikać z niedostatku podaży pieniądza. Szczególnie negatywne konsekwencje deflacja powoduje w warunkach ograniczenia popytu prowadzącego do spadku produkcji i zatrudnienia oraz sztywności strukturalnych ograniczających elastyczność podażowej strony gospodarki (relokację zasobów między sektorami i wewnątrz sektorów). Na dotkliwe konsekwencje deflacji wyeksponowane są gospodarki o wysokim stopniu zadłużenia. Spadek popytu powoduje w ich przypadku spadek dochodów i jednocześnie wzrost realnej wartości zadłużenia. Oznacza to, że coraz większą część z mniejszych dochodów podmioty muszą przeznaczać na obsługę długu. Nie sprzyja to konsumpcji i inwestycjom. Jeśli dodatkowo towarzyszy temu niepewność co do rozwoju sytuacji ekonomicznej w przyszłości, podmioty mają tendencję do utrzymywania znacznej części aktywów w postaci gotówki jako najbardziej płynnego aktywa, przy mniejszej skłonności do finansowania projektów długoterminowych. Wiele z zarysowanych wyżej negatywnych konsekwencji deflacji występuje obecnie w krajach strefy euro bowiem dostosowania do szoku przebiegają w warunkach spadku realnych dochodów (za sprawą tzw. wewnętrznej dewaluacji poprzez obniżkę płac nominalnych) i wzrostu realnej wartości już i tak relatywnie wysokiego długu prywatnego i publicznego. W reżimie kursu sztywnego, presja (konieczność) deflacji jako czynnika absorpcji szoków gospodarczych, w miejsce nominalnej deprecjacji kursu, tworzy ryzyko systemowej deflacji w unii walutowej w warunkach kryzysu (spadek cen i płac jest potrzebny żeby poprawić konkurencyjność eksportu). Dlatego też za największe ryzyko pojawienia się strukturalnej deflacji w Polsce można uznać ryzyko jej „importu” od głównych partnerów z UE. Wśród czynników wewnętrznych decydujących o ujemnej dynamice cen należy wyróżnić już dwuletnią deflację cen producentów i słabe perspektywy wzrostu głównych partnerów handlowych, co nie sprzyja zwiększaniu inwestycji. Ponadto spadek cen 10 Barometr koniunktury Dolnego Śląska Raport kwartalny nr 12 w Polsce miał miejsce pod wpływem takich czynników jak mniejszy popyt na skutek kryzysu rosyjskiego, dobre zbiory w rolnictwie oraz spadki cen ropy. Ten ostatni czynnik należy uznać za pozytywny zarówno dla gospodarki globalnej i krajowej, stanowi bowiem źródło sprzyjające redukcji kosztów wytwarzania. Czynniki strukturalne polskiej gospodarki (jak relatywnie niski poziom wewnętrznego i międzynarodowego zadłużenia) oraz cykliczne (jak relatywnie szybki wzrost gospodarczy, który utrzymuje wzrost płacy realnej) sprawiają, że ryzyko strukturalnej deflacji, szkodzącej stabilności wzrostu jest niskie. Dotychczasowa, krótkookresowa presja deflacyjna, która może się jeszcze utrzymać przez kilka miesięcy uznawana jest za zjawisko raczej korzystne, bez większych negatywnych konsekwencji. Bez wątpienia jednak nowe warunki działania gospodarki w scenariuszu trwałej deflacji w strefie euro i w Polsce stanowiłyby istotne niewiadome i powodowały dylematy polityki pieniężnej i fiskalnej. Problemy w polityce pieniężnej dodatkowo komplikuje decyzja EBC o skupie obligacji z miesięcznym limitem 60 mld do końca 2016 r. Może to rodzić presję aprecjacyjną dla najbardziej atrakcyjnych krajów emerging markets, w tym polskiego złotego z uwagi na napływ kapitału spekulacyjnego. Z jednej strony polskie stopy procentowe są na historycznie niskim poziomie. Z drugiej jednak, większa dostępność taniego finansowania na rynku euro może sprzyjać napływowi kapitału i aprecjacji złotego, co będzie podkopywać konkurencyjność cenową eksportu. Deflacja ma też wpływ na politykę fiskalną. Procesy deflacyjne mogą powodować trudności w osiągnięciu zaplanowanej wielkości wpływów do budżetu. Podatki, jako główne źródło dochodów do budżetu, stanowią określony odsetek od obrotu lub od dochodu. Obydwie kategorie liczone przy niższym poziomie cen dają mniejsze nominalne wpływy podatkowe. Perspektywa rozpoczęcia wydawania funduszy unijnych 2014-2020 W listopadzie 2014 roku Parlament Europejski przyjął nowy budżet na okres 2014-2020. W tym rozdaniu Polska otrzyma łącznie 106 mld euro. Wykorzystanie funduszy unijnych ma szansę być średniookresowym, strukturalnym czynnikiem sprzyjającym inwestycjom, wzrostowi eksportu, dochodów i konsumpcji. Wpływ wykorzystania funduszy unijnych dla gospodarki powinien być odczuwalny od połowy 2015 roku. Nawet jeśli skłonność do finansowania inwestycji sektora prywatnego będzie 11 Barometr koniunktury Dolnego Śląska Raport kwartalny nr 12 niewielka, bądź odłożona w czasie, to na same inwestycje w infrastrukturę transportową jest przewidziana w latach 2014-2020 kwota 17,4 mld € wobec 15,2 mld € alokowanych w latach 2007-2013.3 Analitycy zgodnie przewidują w 2015 roku umiarkowany wzrost inwestycji spowodowanych napływem środków z funduszy unijnych. Luzowanie polityki pieniężnej EBC 22 stycznia 2015 r. Europejski Bank Centralny (EBC) podjął decyzję o miesięcznym skupie obligacji w kwocie 60 mld euro miesięcznie do końca 2016 r. (ang. Quantitive Easing (QE), czyli luzowanie ilościowe)4. Pierwsze reakcje rynków przybrały postać dalszego osłabiania euro i wzrostów na giełdach europejskich. W krótkim terminie luzowanie ilościowe może doprowadzić do umocnienia złotego wobec euro. Co do skuteczności QE w zakresie wsparcia dla wzrostu gospodarczego istnieje wiele wątpliwości. Skup obligacji rządowych może, co prawda, przyczynić się do niższych długoterminowych stóp procentowych krajów strefy euro, ale w warunkach bankowo zorientowanego modelu finansowania w Europie, dostępność finansowania dla przedsiębiorstw nie musi wzrosnąć. Rynki finansowe już od dłuższego czasu przewidywały uruchomienie QE przez EBC, co znalazło odzwierciedlenie w bardzo dużym spadku rentowności obligacji państw strefy euro i deprecjacji euro, które jest najtańsze względem dolara od 12 lat. Mimo możliwych negatywnych skutków luzowania ilościowego dla polskiej gospodarki jest to według analityków ,,mniejsze zło”. Wprowadzenie luzowania ilościowego w eurolandzie rozważane jest jako antidotum na stagnację i groźbę deflacji. Strefie euro grozi stagnacja, która byłaby bardziej niebezpieczna niż kryzys zadłużenia i wpłynęłaby szczególnie destruktywnie na Środkową i Wschodnią Europę, która nie używa euro. Decyzje banków centralnych krajów spoza strefy euro będą musiały uwzględniać nie tylko kondycję swojej gospodarki, ale kontekst znacznej płynności na rynku europejskim (ale i globalnym – jakąś formę nadzwyczajnych instrumentów polityki pieniężnej stosują wszystkie najważniejsze banki centralne – amerykański FED, japoński, brytyjski oraz szwajcarski). 3 4 Inwestycje w infrastrukturę pochłoną lwią część środków UE dla Polski, PAP 23.05.2014 ECB announces expanded asset purchase programme, 22. 01. 2015, www.ecb.europa.eu 12 Barometr koniunktury Dolnego Śląska Raport kwartalny nr 12 Chociaż rozpoczęcie programu skupu obligacji rządowych przez EBC jest już w dużej mierze zdyskontowane przez rynki, decyzja banku centralnego o złagodzeniu polityki będzie oddziaływać w kierunku umocnienia złotego i wzrostu cen polskich obligacji. Będzie to wywoływało presję na RPP na obniżenie stóp procentowych w pierwszym kwartale 2015 roku. Wykres 6. Notowania CHF/PLN po uwolnieniu kursu franka wobec euro 4,5 4,3 4,1 3,9 3,7 3,5 3,3 Źródło: Archiwum kursów średnich - tabela A, NBP 2015, www.nbp.pl/home.aspx?c=/ascx/archa.ascx Aprecjacja franka szwajcarskiego Bezpośrednią przyczyną aprecjacji kursu franka szwajcarskiego było zaprzestanie przez szwajcarski bank centralny obrony kursu wymiany wobec EUR na poziomie 1,2. Według analityków było to spowodowane głównie przez oczekiwanie dalszej możliwej deprecjacji euro w wyniku zwiększenia skali stymulacji monetarnej oraz poszukania bezpiecznych aktywów. Utrzymywanie kursu franka wobec euro na stałym poziomie było coraz kosztowniejsze bo w wyniku interwencji baza monetarna wzrosła, co sprzyjało inflacji cen nieruchomości. Bank Szwajcarii próbował przeciwdziałać skokowej, ok. 20% aprecjacji franka po zaprzestani utrzymania jego górnego pułapu zmian względem euro zapowiadając wprowadzenie ujemnej stopy procentowej. Działanie takie jest coraz powszechniejsze w gronie banków centralnych krajów wysokorozwiniętych. W ostatnich tygodniach ujemne stopy procentowe wprowadził bank Danii a podobne plany ma bank Szwecji. Decyzja EBC może prowadzić do nowego epizodu wojen walutowych sprzyjając 13 Barometr koniunktury Dolnego Śląska Raport kwartalny nr 12 niestabilności na głównych rynkach walutowych i finansowych krajów rozwiniętych i rozwijających się. Problemy wynikające ze zmian wartości franka szwajcarskiego nie powinny mieć znaczącego wpływu na PKB w Polsce. Niemniej może znajdować odzwierciedlenie w słabszych wynikach banków, szczególnie zaangażowanych w finansowanie we frankach jak Millenium czy Getin Bank oraz wzroście kosztów obsługi długu 700 tys. polskich kredytobiorców. Warto zauważyć, że kwestia ta może nabrać charakteru politycznego. Obecnie ok. 14,6 proc. całości kredytów walutowych jest denominowane we franku, a stopa kredytów zagrożonych wynosi jedynie 3 proc., i jest znacznie niższa niż dla kredytów ogółem, która wynosi 8 proc. Oznacza to, że nawet jeśli problemy z kredytami frankowymi bardzo się zaostrzą, to nie zachwieją równowagą systemu bankowego, który ma relatywnie solidny wskaźnik wypłacalności. Wyniki testów warunków skrajnych (stress tests) wskazują, że polski sektor bankowy jest odporny nawet na znaczące osłabienie się PLN względem CHF, jak też ewentualne silne i skumulowane w jednym momencie pogorszenie spłacalności kredytów CHF. Zdaniem Komisji również deprecjacja PLN wobec CHF o 50 proc. nie spowodowałaby znaczącego wzrostu ryzyka systemowego.5 Konflikt na Ukrainie, sankcje wobec Rosji Po ewentualnym zniesieniu sankcji trend w polskim eksporcie mógłby zostać w znacznym stopniu odwrócony. Szacuje się że eksport z Polski do Rosji w takiej sytuacji wzrósłby o ok. 400 mln dol. rocznie. Warto zauważyć, że jak dotychczas nasza waluta nie wpadała w zbyt dużą zmienność z powodu szybkiego tempa spadku wartości rubla. Czynnikiem sprzyjającym jest rosnąca zdolność dostosowawcza polskich eksporterów. Nauczyli się oni zmieniać rynki zbytu o czym świadczy reorientacja na rynek chiński. Jednakże ryzyko podjęcia bardziej intensywnych działań zbrojnych blisko polskiej granicy jest bardzo trudne do przewidzenia. Dlatego też przedsiębiorcom zaleca się jak największą ostrożność przy tworzeniu i realizacji działań na rynkach wschodnich. Komunikat w związku z rezygnacją Swiss National Bank (SNB) z polityki obrony minimalnego kursu CHF/EUR na poziomie 1,20, KNF z dnia 16 stycznia 2015 r., www.knf.gov.pl/o_nas/komunikaty/Komunikat_chf_eur.html 5 14 Barometr koniunktury Dolnego Śląska Raport kwartalny nr 12 Wykres 7. Ceny za baryłkę ropy brent w 2014 roku 120 110 100 90 80 70 60 50 40 Źródło: CNBC 2015, http://data.cnbc.com/ Spadek cen ropy Dzisiejsza cena ropy odzwierciedla zarówno oczekiwania mniejszego popytu w przyszłości i przyszłej zwiększonej podaży. Na mniejszy spodziewany popyt wpływa zarówno obecna słabość aktywności gospodarczej, zwłaszcza w Europie i w Chinach, jak i długoterminowe zmiany w technologii, które spowodują zwiększenie efektywności wykorzystywania paliwa w samochodach a także skłonią do wykorzystywania energii słonecznej oraz innych nienaftowych źródeł energii. Z tego samego powodu niższa cena ropy stanowi również bodziec do zwiększenia popytu zagregowanego w Europie, w Azji i w innych regionach, importujących ten surowiec.6 Znacząco zmieniły się średnioterminowe perspektywy kształtowania się cen konsumentów w Polsce. Wynika to w dużej mierze z szoków podażowych, głównie ropy i zbóż. Obecnie ceny detaliczne paliw na stacjach benzynowych są najniższe od początku 2011 roku Cena ropy brent na rynkach międzynarodowych natomiast jest najniższa od października 2009 roku, w ujęciu dolarowym oraz od marca 2010 roku licząc w polskim złotym. Spadki cen surowca sprawiają, że w kieszeniach pozostaje więcej pieniędzy na potencjalnie inne wydatki, dzięki czemu rośnie konsumpcja i inwestycje. Geopolityczny efekt taniej ropy, Obserwator finansowy z dnia 4 grudnia 2014, www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/geopolityczny-efekt-taniej-ropy/ 6 15 Barometr koniunktury Dolnego Śląska Raport kwartalny nr 12 Spadek cen ropy chroni też polską gospodarkę przed dramatycznymi konsekwencjami kryzysu w Rosji.7 „Grexit” – czyli ryzyko wyjścia bądź wyrzucenia Grecji ze strefy euro Sytuacja polityczna Grecji nie jest w pełni stabilna, ponieważ wybory prezydenckie nie zakończyły się wyłonieniem żadnej osoby na to stanowisko. Wstępnie wyniki wyborów z 25.01.2015 sugerują zwycięstwo eurosceptycznej partii Syriza nie akceptującej dalszych wyrzeczeń, stanowiących podstawowy warunek utrzymania pomocy finansowej. Równocześnie w samej Grecji postulaty o opuszczeniu strefy euro staję się coraz bardziej powszechne. Sytuacja ta sprzyja większym wątpliwościom, co do przyjęcia tej waluty przez nowe kraje członkowskie Unii Europejskiej. Wpływa to na nastroje biznesmenów i konsumentów, które są kanałem przenoszenia niekorzystnych zjawisk do gospodarek krajów Europy Centralnej. Oznacza to, że skutki nowych greckich perturbacji byłyby dla państw z tego obszaru podobne do tych z lat 2011-12, jednak problemy finansowe miałyby znacznie mniejszy zasięg. Bankowcy ze spokojem przyglądają się sytuacji w Grecji. Polski system finansowy nie ma ekspozycji wobec Grecji. Warto zauważyć, że nawet jeśli negatywny scenariusz jest wciąż mało prawdopodobnego Grexitu zrealizowałby się, to do pewnego stopnia będzie łagodzony przez rezerwy jakie płyną z nowego otwarcia w polityce ilościowego luzowania EBC. Zapowiedział on, że w warunkach utrzymujących się trudności w odpowiedniej kontroli inflacji i kształtowania wzrostu gospodarczego, jego skala tego negatywnego scenariusza może wykraczać poza zapowiedziany horyzont 2016 roku. W krótkim okresie Grexit prowadziłby do osłabienia polskiej waluty w stosunku do euro, choć wpływ ten będzie umiarkowany. Uważa się, że obecnie istnieje mniejsza zależność regionu Europy Centralnej od zagranicznych źródeł finansowania. Poprawił się także rachunek obrotów bieżących, a banki centralne regionu są lepiej przygotowane na Grexit niż w latach 2011-2012. Jednak politycznie i z prawnego punktu widzenia Grexit jest oceniany w strefie euro jako mało prawdopodobny. Informacja po posiedzeniu Rady Polityki Pieniężnej w dniach 2-3 grudnia 2014 r., NBP z dnia 4 grudnia 2014, www.nbp.pl/polityka_pieniezna/dokumenty/files/rpp_2014_12_03.pdf 7 16 Barometr koniunktury Dolnego Śląska Raport kwartalny nr 12 5. Uwagi metodyczne Metoda BKDŚ to rodzaj pomiaru opierający się na przesłankach metodologicznych teorii koniunktury gospodarczej. Metodologia BKDŚ wykorzystuje test koniunktury polegający na zbieraniu opinii przedsiębiorców na temat bieżącej i przyszłej sytuacji kierowanych przez nich przedsiębiorstw w zakresie wybranych elementów prowadzonej działalności gospodarczej. Udzielając odpowiedzi na ankietę koniunktury, respondenci powinni opierać się na swych ogólnych odczuciach dotyczących bieżącej sytuacji przedsiębiorstwa i przewidywanych możliwości jego rozwoju, bez odwoływania się do zapisów księgowych8. W dostępnej literaturze istnieją analizy doboru głównych wskaźników, których zakres pokrywa się z opracowaną ankietą Barometru Koniunktury Dolnego Śląska do testu koniunktury. Narzędziem badania koniunktury Dolnego Śląska w ramach metody testu koniunktury jest ankieta elektroniczna. Składa się ona z pytań zamkniętych o najważniejsze wyznaczniki sytuacji gospodarczej przedsiębiorstwa (przeważają pytania o charakterze ilościowym nad jakościowymi). Są one rozdzielone na dwa okresy (poprzedni kwartał i najbliższy kwartał/półrocze – tj. część diagnostyczna i prognostyczna). W obu kolumnach znajdują się następujące warianty odpowiedzi: -3 -2 -1 0 1 2 3, będące stopniowalną oceną nastrojów gospodarczych do wyboru dokonywanego przez respondenta. Wartości przechodzące od ujemnych do dodatnich są uzasadnione naturą pomiarów koniunktury, która może być ujemna lub dodatnia. Syntetyczny wskaźnik koniunktury (SWK) gospodarczej województwa dolnośląskiego opiera się o metodologię Komisji Europejskiej badania nastrojów gospodarczych (ESI – Economic Sentiment Indicator), która również została przyjęta przez Główny Urząd Statystyczny. Wzór pomiaru koniunktury: INDEKS = (suma kolumny A + suma kolumny B) / 2 *100% 8 Badanie Koniunktury Gospodarczej, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, listopad 2009, s.5. 17 Barometr koniunktury Dolnego Śląska Raport kwartalny nr 12 SWK można scharakteryzować jako stosunek wyrażony w procentach wobec swego maksimum, które jest możliwe do wyboru dla poszczególnych pytań. Zmiana plus/minus 10% i więcej oznacza, że mamy korzystne warunki gospodarowania. Wyższe wartości można interpretować już jako znakomitą sytuację w lokalnej gospodarce. Źródła danych: 1.Archiwum kursów średnich - tabela A, NBP 2015, www.nbp.pl/home.aspx?c=/ascx/archa.ascx 2.Badanie Koniunktury Gospodarczej, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, listopad 2009. 3.CNBC 2015, http://data.cnbc.com/ 4.ECB announces expanded asset purchase programme, 22.01.2015, www.ecb.europa.eu 5.HSBC Wskaźnik Managerów Logistyki, HSBC PMI Polski Sektor Przemysłowy 01.07.2014. 6.Informacje sygnalne, Główny Urząd Statystyczny 01.2015, http://stat.gov.pl/prezentacje/informacje-sygnalne-prezentacje 7.Instytut Rozwoju Terytorialnego, Wrocław 2015. 8.Inwestycje w infrastrukturę pochłoną lwią część środków UE dla Polski, PAP 23.05.2014 9.Komunikat w związku z rezygnacją Swiss National Bank (SNB) z polityki obrony minimalnego kursu CHF/EUR na poziomie 1,20, KNF z dnia 16 stycznia 2015 r., www.knf.gov.pl/o_nas/komunikaty/Komunikat_chf_eur.html 10.Geopolityczny efekt taniej ropy, Obserwator finansowy z dnia 4 grudnia 2014, www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/geopolityczny-efekt-taniejropy/ 11.Informacja po posiedzeniu Rady Polityki Pieniężnej w dniach 2-3 grudnia 2014 r., NBP z dnia 4 grudnia 2014, www.nbp.pl/polityka_pieniezna/dokumenty/files/rpp_2014_12_03.pdf 18
