docDomowa Encyklopedia Zdrowia Reader`s Digest
download 
Reklamacja Transkrypt
Domowa Encyklopedia Zdrowia Reader`s Digest
medikal_okladka_ostateczna_4 3/9/07 14:43 Page 1 Domowa Encyklopedia Zdrowia Reader’s Digest a Domowa Encyklopedia Zdrowia Reader’s Digest Najbardziej aktualny i najbardziej wiarygodny poradnik medyczny dla Ciebie i Twojej Rodziny JeÊli Ty lub ktoÊ z Twoich najbli˝szych czujecie si´ chorzy, potrzebujecie konkretnej i natychmiastowej rady – Domowa Encyklopedia Zdrowia s∏u˝y pomocà 24 godziny na dob´, 7 dni w tygodniu. Ten obszerny poradnik, b´dàcy efektem pracy ponad 100 specjalistów z ró˝nych dziedzin medycyny, jest bardzo praktyczny i ∏atwy w u˝yciu. Objawy chorobowe Zastosuj w∏aÊciwe leczenie we w∏aÊciwym czasie. Lektura wst´pnych 48 stron pozwoli Ci zrozumieç istot´ najcz´Êciej wyst´pujàcych objawów chorobowych; dowiesz si´ równie˝, jak na nie reagowaç. Medycyna i zdrowie od A do Z Ponad 700 hase∏ (nazwy chorób i stanów, metody leczenia, badania itp.) opisano przyst´pnym, zrozumia∏ym j´zykiem. Du˝e, kolorowe ilustracje i setki fotografii pomogà Ci zrozumieç, jak funkcjonuje ludzki organizm i co z∏ego mo˝e si´ z nim staç. Pierwsza pomoc Od tego, jak szybko zaczniemy udzielaç pomocy poszkodowanemu, nierzadko zale˝y jego ˝ycie. Podstawowe procedury w tym zakresie – od opatrzenia niegroênego skaleczenia czy skr´cenia do pomocy w powa˝nych wypadkach, takich jak z∏amanie, udar czy krwotok – powinien opanowaç ka˝dy. Leki i ich zastosowanie WÊród za∏àczników znajduje si´ lista leków generycznych oraz nazwy handlowe najcz´Êciej stosowanych preparatów. Przydatne adresy Gdy szukasz specjalistycznej pomocy, skorzystasz z za∏àczonych adresów placówek publicznej s∏u˝by zdrowia, organizacji spo∏ecznych (stowarzyszenia, fundacje) i towarzystw medycznych. a Objawy chorobowe Medycyna i zdrowie od A do Z www.digest.com.pl Pierwsza pomoc Domowa Encyklopedia Zdrowia Reader’s Digest Objawy chorobowe Medycyna i zdrowie od A do Z Pierwsza pomoc 001-003FMA_PL 7/03/2007 09:58 Page 1 Domowa Encyklopedia Zdrowia Reader’s Digest 001-003FMA_PL 7/03/2007 10:58 Page 2 001-003FMA_PL 07/03/2007 15:55 Page 3 Domowa Encyklopedia Zdrowia Reader’s Digest c WARSZAWA 2007 004-005 7/03/2007 11:01 Page 4 Contributors & consultants MEDICAL ADVISERS Dr Sarah Brewer, MA MB BChir Dr Alex Clarke, DPsych MSc BSc (Hons) AFBPsS Dr John Cormack, BDS MB BS MRCS LRCP Dr Vincent Forte, BA MB BS MRCGP MSc DA Dr Judith Hall, BSc PhD MBPS Dr Jim Lawrie, MB BS FRCGP MA (Oxon) MBE Sheena Meredith, MB BS MRCS (Eng) LRCP (Lond) Dr Ian Morton, BSc PhD MIBiol Dr Melanie Wynne-Jones, MB ChB MRCGP DRCOG CONTRIBUTORS Elizabeth Adlam MA Harriet Ainley BSc Susan Aldridge MSc PhD Dr Michael Apple BA MBChB MRCGP Toni Battison RGN RSCN PgDip. Glenda Baum MSc MCSP SRP Nikki Bradford Dr Sarah Brewer MA MB BChir Jenny Bryan BSc (Hons) Rita Carter Dr Alex Clarke DPsych MSc BSc (Hons) AFBPsS Geraldine Cooney BA Dr John Cormack BDS MB BS MRCS LRCP Dr Christine Fenn BSc (Hons) PhD Dr Vincent Forte BA MB BS MRCGP MSc DA Dr Judith Hall BSc PhD MBPS William Harvey BSc (Hons) MCOptom Caroline Holland BA John Isitt BA Dr Gillian Jenkins BM DRCOG DFFP BA Georgina Kenyon BA Dr Laurence Knott BSc (Hons) MB BS Dr Jim Lawrie MBBS FRCGP MA (Oxon) MBE Dr Patricia Macnair MA MBChB Dip Aneasth Oona Mashta BA (Hons) Sheena Meredith MB BS MRCS (Eng) LRCP (Lond) Denise Mortimore BSc (Hons) PhD DHD Dr Ian Morton BSc PhD MIBiol John Newell MA (Camb) Dr Louise Newson BSc (Hons) MB ChB (Hons) MRCP MRCGP Nigel Perryman Jim Pollard BA MA PCGE Dr Ann Robinson MBBS MRCGP DCH DRCOG Dr Christina Scott-Moncrieff MB ChB FFHom Helen Spence BA Dr Jenny Sutcliffe PhD MB BS MCSP Jane Symons June Thompson RN RM RGV Helen Varley BA Patsy Wescott BA (Hons) Ann Whitehead MB BS MRCS LRCP MFFP Dr Melanie Wynne-Jones MB ChB MRCGP DRCOG CONSULTANTS & ORGANIZATIONS Alcohol Concern Alzheimer’s Society Dr Keith Andrews MD FRCP,The Royal Hospital for Neuro-disability Arterial Disease Clinic Association for Postnatal Illness BackCare Toni Battison RGN RSCN PgDip Blood Pressure Association British Dental Health Foundation - Dr Nigel L. Carter BDS LDS (RCS) British Dyslexia Association British Lung Foundation British Red Cross Cancer Research UK Dr A Cann, University of Leicester CJD Support Network – Alzheimer’s Society Charles Collins Ma ChM FRCS Ed – Member of Council for the Royal College of Surgeons of England Dr Carol Cooper MA MB BChir MRCP Cystic Fibrosis Trust Mr R D Daniel BSc (Hons) FRCS FRCOphth DO Mr Dai Davies FRCS (plas) Diabetes UK Down’s Syndrome Association DrugScope Eating Disorders Association The Eyecare Trust Family Planning Association Food Standards Agency Dr Vincent Forte BA MB BS MRCGP MSc DA Professor Anthony Frew MA MD FRCP Dr Judith Hall BSc PhD MBPS International Glaucoma Association Dr Rod Jaques DRCOG RCGP Dip. Sports Med. (Dist.) Dr Laurence Knott BSc (Hons) MB BS Dr Richard Long MD FRCP Dr John Lucocq MB BCh BSc PhD Mr W.A. Macleod MBChB FRCSE Pamela Mason BSc PhD MRPharmS ME Association Meningitis Research Foundation Migraine Action Association Ian Morton BSc PhD MIBiol Motor Neurone Disease Association Multiple Sclerosis Society National Asthma Campaign National Autistic Society National Blood Service National Eczema Society National Hospital for Neurology and Neurosurgery National Kidney Research Fund National Society for the Prevention of Cruelty to Children Pituitary Foundation RADAR (The Royal Association for Disability and Rehabilitation) RELATE Dr Ann Robinson MBBS MRCGP DCH DRCOG Royal College of Anaesthetists Royal College of Speech and Language Therapists Royal National Institute for Deaf People Royal National Institute of the Blind The Society of Chiropodists and Podiatrists and Emma Supple FCPodS SCOPE Speakability Penny Stanway MB BS Terrence Higgins Trust Dr Mark Westwood MA (Oxon) MRCP 004-005 7/03/2007 15:58 Page 5 FAMILY MEDICAL ADVISER was published by The Reader’s Digest Association Limited, London from material first published in Reader’s Digest Complete A-Z of Medicine and Health (2003) First Edition Copyright © 2004 The Reader’s Digest Association Limited, London 11 Westferry Circus, Canary Wharf, London E14 4HE FOR LIBRIOS PUBLISHING Project Manager Finny Fox-Davies FOR READER’S DIGEST Editor Executive Editor Julian Browne Alison Candlin Managing Editor Project Editor Ali Moore David Popey Art Director Peter Laws Alastair Holmes Art Editor Julie Bennett Picture Resource Manager READER’S DIGEST GENERAL BOOK Editorial Director Martin Smith Cortina Butler Senior Designers Keith Miller Beatriz Waller Art Director Nick Clark DOMOWA ENCYKLOPEDIA ZDROWIA Drugie polskie wydanie, Copyright © 2007 Wydawca Reader’s Digest Przegląd Sp. z o.o. ul. Bitwy Warszawskiej 1920 r. 7a, 02-366 Warszawa tel. 319 32 00, fax 319 32 99 www.digest.com.pl Redaktor naczelny Redakcji Książek Nadzór merytoryczny Katarzyna Murawska Jacek Fronczak Tłumacze Dyrektor artystyczny Maciej Marchewicz Redaktor prowadzący Zofia Klimaszewska Redaktorzy Agata Bernat Barbara Karpińska Ewa Szymczak Sekretarz redakcji Ełga Hubenow Irena Kapica Magdalena Kowalewska Katarzyna Koziak Dorota Lewandowska Anatol Mickielewicz Monika Puzianowska-Kuźnicka Monika Rolska Elżbieta Sarnowska Anna Wilczyńska Justyna Zajączkowska Konsultanci Ewa Kostecka Katarzyna Murawska Adam Wójcik Indeks Wanda Włoszczak Korekta Elżbieta Skrzyńska Ewa Stempniewicz Łamanie POINT Studio Grafiki Komputerowej Redakcja techniczna Tatiana Kwaśniewska Produkcja Janina Dołowa Druk Leo Paper, Chiny ISBN 978-83-60123-68-3 Reader’s Digest i znak Pegaza są prawnie zastrzeżonymi znakami The Reader’s Digest Association, Inc. Żadna część niniejszej publikacji nie może być w żadnej formie reprodukowana lub przedrukowywana bez pisemnej zgody Reader’s Digest Przegląd Sp. z o.o. GR 0073/IC/672 006-007FMA_PL 7/03/2007 10:51 Page 6 6 Spis treści Spis treści 8 52 590 638 650 654 672 Objawy chorobowe Medycyna i zdrowie od A do Z Pierwsza pomoc Leki i ich zastosowanie Przydatne adresy Indeks Podziękowania Ważne Autorzy tej książki dołożyli wszelkich starań, by wszystkie informacje w niej zawarte były prawdziwe. Wiedza medyczna i farmakologiczna stale się jednak zmienia. Prosimy zatem Czytelników, by zasięgali indywidualnych porad u lekarzy. Osoby, które uczestniczyły w powstawaniu tej książki, nie mogą być odpowiedzialne za ewentualne pomyłki, brak działania czy niewłaściwe postępowanie, podjęte przez Czytelnika po jej przeczytaniu. Twoja rodzina, twoje zdrowie Wszyscy chcielibyśmy żyć długo i cały czas cieszyć się dobrym zdrowiem. Aby tak było, nie możemy zapominać, że w dużym stopniu zależy to od nas. Przecież my sami możemy zrobić bardzo dużo dla swojego zdrowia i zdrowia naszej rodziny. A że dbanie o zdrowie to dziedzina, w której łatwo się „pogubić”, warto mieć zawsze pod ręką pomoc – taką, jaką bez wątpienia jest Domowa Encyklopedia Zdrowia. Dzięki niej zdobędziesz wiedzę o budowie i funkcjonowaniu ludzkiego organizmu oraz o tym, co robić, kiedy pojawi się choroba. Domowa Encyklopedia Zdrowia powstała po to, żeby łatwiej było dbać o zdrowie. Dostarcza informacji, które pozwolą podejmować odpowiednie decyzje dotyczące zdrowia i życia – własnego i naszych najbliższych. Objawy i rozwiązania Kiedy zetkniesz się z jakimś problemem medycznym i chcesz wiedzieć, co powinno się w danej sytuacji zrobić, możesz zajrzeć 006-007FMA_PL 7/03/2007 0:52 Page 7 Wstęp do tej książki. Umiejętność zrozumienia i rozpoznania objawów pozwoli ci zastosować właściwe leczenie we właściwym momencie. Pierwsza część encyklopedii – Objawy chorobowe – przedstawia najczęściej występujące objawy i wskazuje ich prawdopodobne przyczyny. Informuje też o tym, czy potrzebna jest natychmiastowa pomoc medyczna, czy wystarczy wizyta u lekarza rodzinnego albo tylko zastosowanie odpowiednich wskazówek. Zdrowie i dobre samopoczucie Większość haseł w części Medycyna i zdrowie od A do Z to opisy chorób i wyjaśnienia terminów medycznych. Żeby ułatwić znajdowanie potrzebnych informacji, w książce zastosowano różne odsyłacze kierujące do innych haseł, a także wytłuszczono określenia (które mają własne hasła). Znajdziesz też w tej książce „podpowiedzi”, o co zapytać lekarza i jak interpretować jego odpowiedź. Jeśli czeka cię jakieś badanie specjalistyczne, np. gastroskopia, po przeczytaniu odpowiedniego hasła będziesz wiedzieć, czego się spodziewać i jak się przygotować. Ważne tematy (np. Cukrzyca czy Oko i jego schorzenia) opisane są w dłuższych artykułach na kolorowych stronach. Żeby lepiej zrozumieć, jak działa ludzki organizm, zajrzyj na kolorowe strony, które prezentują poszczególne układy ciała. Wspaniałe ilustracje i przekroje, a także szczegółowe wyjaśnienia pozwolą zrozumieć pracę serca i układu krążenia (s. 401), systemu nerwowego (s. 430), przewodu pokarmowego (s. 378), układu limfatycznego (s. 482), oddechowego (s. 490), kostnego (s. 478), moczowego (s. 490), wewnątrzwydzielniczego (s. 494), a także mięśni (s. 272) oraz narządów rozrodczych (s. 284). Jeśli lekarz przepisał ci jakiś lek albo chcesz się więcej o nim dowiedzieć, zajrzyj do rozdziału Leki i ich zastosowanie. Znajdziesz tam 500 najczęściej stosowanych leków – ich nazwy handlowe i chemiczne oraz opis działania. Niezależnie od tego, z jaką chorobą się zmagasz, pamiętaj, że nie jesteś sam. Lista Przydatnych adresów pomoże ci skontaktować się z organizacjami, grupami wsparcia i serwisami informacyjnymi. Najważniejszy informator Część Pierwsza pomoc pomoże ci zachować spokój i odpowiednio reagować, gdy zdarzy się nagły wypadek. Przeczytaj ją zawczasu, żebyś wiedział, jak reagować. Przystępnie sformułowane, rzeczowe wyjaśnienia oraz dokładne ilustracje sprawią, że Domowa Encyklopedia Zdrowia stanie się najważniejszym poradnikiem w twoim domu. 7 008-009 8 8/25/06 16:40 Page 8 WSTĘP Objawy chorobowe Pojawienie się jakiegoś objawu chorobowego oznacza, że w ciele pacjenta lub w jego umyśle dzieje się coś niedobrego. Zrozumienie i umiejętność oceny takich objawów umożliwią ci podjęcie odpowiedniego postępowania we właściwym czasie. P ierwsza, wstępna część książki – Objawy chorobowe – została tak opracowana, by łatwo było zrozumieć istotę najczęściej występujących objawów chorobowych i dowiedzieć się, jak udzielić sobie lub komuś właściwej pomocy. Tę część kończy krótkie zestawienie przypadków według stopnia ich pilności – Kiedy iść do lekarza (s. 50–51). Jak korzystać z przeglądu Objawów chorobowych Na początku każdej tabeli znajdziesz krótki opis poszczególnych objawów. Następnie, w kolumnie Najczęstsze przyczyny, znajdziesz listę schorzeń, które zazwyczaj wywołują dany objaw, a w kolumnie Co robić – informację dotyczącą zalecanego działania, czyli co i jak szybko należy zrobić. Wymienione są też rzadsze przyczyny występowania danego objawu. Ważne jest, by również z nimi umieć skojarzyć poszczególne objawy. Rozdział Objawy chorobowe jest tylko ogólnym przewodnikiem i nie może w żadnym wypadku zastąpić konsultacji medycznej i leczenia pod kierunkiem lekarza. Leki dostępne bez recepty W kolumnie Co robić sugeruje się niekiedy zastosowanie leków, które można kupić bez recepty. Nabywając je, zawsze jednak korzystaj z porady farmaceuty. Nie zapomnij też przeczytać dołączonej przez producenta ulotki, a zwłaszcza tej części, która dotyczy przeciwwskazań do stosowania danego leku. Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości – zasięgnij porady swojego lekarza. Zalecane działanie Porady w kolumnie Co robić klasyfikują stopień pilności działania w następujący sposób. ■ Zadzwoń pod numer 999 (pogotowie): w przypadku zagrożenia życia wezwij karetkę. Wykonuj polecenia personelu medycznego i udzielaj odpowiedzi na zadane pytania. Staraj się zachować spokój i bądź konkretny. ■ Konieczna jest natychmiastowa wizyta u lekarza: umów się na ten sam dzień. Jeśli jest to niemożliwe, udaj się do przychodni lub na izbę przyjęć szpitala, który ma całodobowy dyżur. ■ Udaj się szybko do lekarza: umów się na pierwszy wolny termin. ■ Udaj się do lekarza na zwykłą wizytę: umów się w ciągu najbliższych kilku tygodni. ■ Skontaktuj się z ginekologiem, wenerologiem, przychodnią zajmującą się leczeniem uzależnienia od alkoholu lub narkotyków albo z poradnią zdrowia psychicznego: w większości przypadków na wizytę możesz umówić się sam, bez skierowania od lekarza pierwszego kontaktu. Aby znaleźć najbliższą przychodnię specjalistyczną, zadzwoń do informacji medycznej lub skontaktuj się ze swoją przychodnią albo z najbliższym szpitalem. Spis treści 9 – 12 Objawy ogólne 13 – 15 Klatka piersiowa 16 – 22 Skóra i włosy 23 – 26 Ręce i nogi, dłonie i stopy 27 – 32 Głowa, twarz i szyja 33 – 38 Żołądek, jelito i jama brzuszna 39 – 44 Problemy kobiece 45 – 47 Problemy męskie 48 – 49 Układ moczowy 50 – 51 Kiedy iść do lekarza Objawy naglące Bezzwłocznie należy skontaktować się z lekarzem, jeśli u ciebie lub u kogoś, kto jest pod twoją opieką, wystąpi: ■ Nagły, silny, ściskający ból w klatce piersiowej. ■ Nasilona duszność. Pierwsza pomoc ■ Informację, jak radzić sobie w nagłych przypadkach, znajdziesz w rozdziale PIERWSZA POMOC, na stronach 590–637. Nagłe zaburzenia świadomości lub utrata przytomności. ■ Silny ból głowy i sztywność karku, zwłaszcza jeśli towarzyszy mu ból oczu. Zestawienia Objawy chorobowe nie wolno traktować jako narzędzia do samodzielnego diagnozowania chorób; jego lektura nie może zastąpić diagnozy lekarskiej. ■ Nagła ślepota. ■ Silny, nieustępujący ból brzucha. ■ Krwiste, fusowate wymioty. Wydawcy dołożyli wszelkich starań, by zamieszczone w tej książce informacje były aktualne i dokładne. Pierwsza jej część – Objawy chorobowe – ma ułatwić zrozumienie, co dany objaw może oznaczać i jakie działania należy podjąć. Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości dotyczące wagi lub stopnia pilności (nagłości) konkretnego problemu medycznego, zawsze konsultuj się ze swoim lekarzem lub udaj się na izbę przyjęć najbliższego szpitala. ■ Smoliste (czarne) stolce. ■ Obfita biegunka i wymioty, które nie ustępują w ciągu kilku godzin. ■ Silny ból pleców, promieniujący do nóg, i nagłe nietrzymanie moczu lub stolca. 008-009 7/03/2007 10:40 Page 9 Powiększenie węzłów chłonnych NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY Węzły chłonne obrzmiewają i stają się widoczne, gdy biorą udział w zwalczaniu zakażenia. Mogą wówczas lekko boleć. W dotyku najłatwiej wyczuć węzły chłonne podżuchwowe, szyjne, pachowe i te, które znajdują się w pachwinach. CO ROBIĆ Uogólniona infekcja wirusowa Jest przyczyną 9 na 10 przypadków powiększenia węzłów chłonnych. Powiększają się węzły na szyi, pod pachami, w pachwinach itd. Możesz czuć się chory i mieć gorączkę. Odpoczywaj, dużo pij, przyjmuj paracetamol. Jeśli po 5 dniach nie ma poprawy, skontaktuj się z lekarzem. Lokalna infekcja Powiększenie pojedynczej grupy węzłów chłonnych (np. na szyi). Gorączka i poczucie choroby; mogą towarzyszyć inne, specyficzne objawy, takie jak kaszel, ból gardła lub ucha, katar. Jak w przypadku uogólnionej infekcji wirusowej (powyżej). Nowotwór RZADKIE PRZYCZYNY: mononukleoza zakaźna; choroba kociego pazura (częsta u dzieci); sarkoidoza; różyczka; odra; toczeń układowy; reumatoidalne zapalenie stawów; choroby przenoszone drogą płciową (np. ziarnica weneryczna pachwin, ziarniniak pachwinowy); AIDS; gruźlica; choroby tropikalne (np. trąd, filarioza); reakcja na leki. Powolne powiększanie się, często niebolesne, jednej grupy węzłów. Obrzmienie długotrwałe – 6 tygodni i dłużej. Zapisz się na szybką wizytę do swojego lekarza. Nowotwory układu białokrwinkowego (chłoniak, białaczka, szpiczak) Powiększenie może dotyczyć kilku grup węzłów. Częste nocne poty i świąd skóry. Zapisz się na szybką wizytę do swojego lekarza. Sepsa (uogólnione zakażenie bakteryjne) Powiększeniu ulega kilka grup węzłów chłonnych. Wysoka gorączka; możliwe zaburzenia świadomości i delirium. Konieczna jest natychmiastowa konsultacja lekarska. NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY CO ROBIĆ Bezsenność Zapotrzebowanie na sen zmienia się z wiekiem. Jest różne u różnych osób: niemowlęta potrzebują co najmniej 16 godzin snu na dobę; dorosłym wystarcza 5–8 godzin, a niektórym tylko 3–4 godziny. Nie należy mylić bezsenności z małym zapotrzebowaniem na sen. Przeciążenie psychiczne (ciężki stres) Utrudnione zasypianie, wczesne budzenie się, obniżony nastrój i nerwowość. (Często przyczyną tej dolegliwości bywają problemy w pracy, kłopoty rodzinne lub finansowe). Zapisz się na szybką wizytę do swojego lekarza. Depresja endogenna Wczesne budzenie się, obniżony nastrój, niska samoocena, utrata wiary w siebie, kłopoty z pamięcią krótkoterminową, płaczliwość, nieracjonalne poczucie winy, a także inne objawy. Zapisz się na szybką wizytę do swojego lekarza. Przewlekłe nadużywanie alkoholu RZADKIE PRZYCZYNY: dolegliwości układu oddechowego (astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc); niewydolność lewej komory serca; nadczynność tarczycy; uzależnienie od benzodiazepin; zaburzenia snu (koszmary senne, lunatyzm); zaburzenia biorytmu (wskutek podróży do innej strefy czasowej lub pracy na zmiany); niedożywienie; niska masa ciała; stres pourazowy; mania; bezdechy senne. Rytm snu może być całkowicie rozregulowany. Częste są inne objawy nadużywania alkoholu, takie jak zaczerwienienie twarzy i dłoni czy upośledzenie funkcji wątroby. Szukaj pomocy w ośrodku leczenia uzależnień. Nadmierne pobudzenie (nieprawidłowe nawyki) Nieodczuwanie senności w godzinach nocnych i trudności z zasypianiem; poza tym dobre samopoczucie. (Częstą przyczyną tego stanu jest kofeina i nikotyna). Aby zmniejszyć stymulację w godzinach nocnych, postaraj się zmienić swoje nieprawidłowe nawyki. Ból z powodu choroby przewlekłej Rytm snu może być całkowicie rozregulowany. Przyczyna tego stanu bywa ewidentna, np. zapalenie stawów. Udaj się do swojego lekarza na szybką wizytę. 9 Objawy chorobowe Powiększenie węzłów chłonnych; Bezsenność OBJAWY OGÓLNE 010-011 7/03/2007 10:44 Page 10 10 OBJAWY OGÓLNE Zaburzenia pamięci; Ból mięśni Zaburzenia pamięci NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY Pamięć dzieli się na krótkoterminową (natychmiastową), średnioterminową (świeżą) i długoterminową (odległą). Więcej o problemie utraty pamięci z zaburzeniami świadomości – na s. 50. CO ROBIĆ Uraz głowy Uraz głowy może być przyczyną zaburzeń pamięci o różnym stopniu nasilenia. Jeśli uraz był na tyle silny, że spowodował zaburzenia pamięci, zwykle konieczna jest hospitalizacja. Bezpośrednio po urazie udaj się do szpitala. Jeśli zaburzenia pamięci pojawią się później, idź do lekarza. Otępienie (np. choroba Alzheimera) Stopniowy, trwający 1–2 lata początek choroby. Zaburzenia pamięci krótko- i średnioterminowej, pamięć długoterminowa najczęściej nienaruszona. Pacjent zwykle nie zdaje sobie sprawy ze swojego stanu. Udaj się z chorym do lekarza na zwykłą wizytę. Udar mózgu Nagły początek, np. po upadku; zaburzenia lub utrata mowy. RZADKIE PRZYCZYNY: Depresja niedobór witaminy B1 (tiaminy); choroba tętnic; guz mózgu; krwotok podpajęczynówkowy (krwawienie do mózgu); niektóre zaburzenia osobowości; ciężka padaczka; zatrucie tlenkiem węgla; wirusowe zapalenie mózgu. Stopniowy, trwający 1–2 tygodnie początek. Utrata koncentracji, obniżone samopoczucie, utrata apetytu, niska samoocena, zaburzenia snu, zmęczenie. Chory jest zwykle świadomy. Natychmiast wezwij lekarza (pogotowie). Zapisz się na szybką wizytę do lekarza. Przewlekłe nadużywanie alkoholu Początek stopniowy. Cechy typowe: styl życia, czerwona twarz i dłonie. Wymyślanie historii, by wypełnić luki w pamięci. Zapisz się na szybką wizytę do lekarza. Stan wymaga dokładnej oceny. NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY CO ROBIĆ Ból mięśni Ból mięśni może być efektem krótkotrwałego skurczu lub bólem długotrwałym, tępym lub ostrym, słabym lub silnym. Może występować podczas używania uszkodzonego mięśnia lub pojawiać się przy jego dotykaniu. Nadmierna praca mięśni Nagły początek, po nadmiernym wysiłku. Mięsień staje się bolesny przy dotyku; jest twardy. Przyjmuj dostępne bez recepty leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, masuj i oszczędzaj przeciążony mięsień. Ostra infekcja wirusowa Nagły początek, z gorączką i uczuciem ogólnego rozbicia. Ból wielu mięśni, często przemieszczający się z jednego miejsca w inne okolice ciała. Odpoczywaj, dużo pij, przyjmuj paracetamol lub podobne leki. Jeśli po 3 dniach nie ma poprawy, idź do lekarza. Zespół przewlekłego zmęczenia Nieokreślone bóle wielu różnych mięśni, zwykle nasilające się po wysiłku fizycznym. Występują w powiązaniu ze złym samopoczuciem i uczuciem zmęczenia. Udaj się do lekarza na zwykłą wizytę. RZADKIE PRZYCZYNY: choroba naczyń obwodowych (zwężenie naczyń krwionośnych w kończynach dolnych i górnych); neuropatia cukrzycowa lub alkoholowa (schorzenie nerwów); po znieczuleniu ogólnym – jako skutek uboczny leków zwiotczających mięśnie; niedoczynność tarczycy; choroba bornholmska; skutki uboczne leczenia (np. chemioterapii). Zapalenie mięśni Może zacząć się nagle. Nasilona poranna sztywność mięśni. Bolesność przy dotyku. (Przyczyny – m.in. reumatoidalne zapalenie stawów i twardzina układowa). Natychmiast idź do lekarza. Niektóre choroby – nieleczone – powodują poważne powikłania. Przeniesiony ból stawu Przyczyną bólu jest problem dotyczący położonego w sąsiedztwie stawu (np. schorzenie biodra z bólem przeniesionym w udzie lub barku z bólem ręki). Przyjmuj dostępne bez recepty leki przeciwbólowe lub przeciwzapalne. W celu zdiagnozowania przyczyny dolegliwości pilnie skontaktuj się z lekarzem. 8/25/06 13:06 Page 11 Drętwienie i mrowienie; Zmęczenie OBJAWY OGÓLNE Drętwienie i mrowienie NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY Utratę czucia (drętwienie) i kłucie (mrowienie), dotyczące skóry, określa się mianem parestezji. Częstą przyczyną tego objawu jest długie pozostawanie w jednej pozycji. Może mu towarzyszyć – przy lekkim dotyku – uczucie gorąca lub zimna albo bólu. CO ROBIĆ Napad paniki z hiperwentylacją Uczucie strachu, zawroty głowy, przyspieszony oddech, mrowienie dłoni, stóp, okolicy ust. Mogą też wystąpić skurcze mięśni dłoni oraz stóp. Aby zmniejszyć objawy, oddychaj do papierowej torebki trzymanej wokół ust i nosa. Jeśli objawy nie ustępują, natychmiast zadzwoń do lekarza; jeśli ustępują, udaj się do lekarza na zwykłą wizytę. Zespół cieśni nadgarstka (ucisk nerwu) Mrowienie i ból dłoni. Objawy nasilają się nocą i po zakończeniu pracy manualnej. Osłabienie siły palców (chwytu). RZADKIE PRZYCZYNY: Rwa kulszowa (ucisk korzenia nerwu rdzeniowego) stwardnienie rozsiane; guz lub zapalenie rdzenia kręgowego; neuropatia alkoholowa oraz niedobór witaminy B1, B6 i B12; udar mózgu; uraz nerwu obwodowego lub rdzenia kręgowego; niski poziom wapnia we krwi (hipokalcemia); niewydolność nerek; niski poziom cukru we krwi (hipoglikemia); porfiria (niedobór enzymu); ksantomatoza (depozyty tłuszczu uciskające nerwy); zespół Raynauda; uraz lub guz mózgu; padaczka; migrena. Drętwienie i ból rozprzestrzeniają się od dolnego odcinka pleców w kierunku pośladków, a następnie wzdłuż tylnej części nogi aż do bocznej strony stopy. Zapisz się do swojego lekarza na szybką wizytę, by ocenił sytuację. Konieczna jest natychmiastowa wizyta u lekarza. Przyjmij dostępne bez recepty leki przeciwbólowe. Jeśli problem dotyczy obu nóg, jedź od razu do szpitala. Neuropatia cukrzycowa (schorzenie nerwów) Mrowienie ma często charakter stały. Mogą się do niego dołączyć uczucie gorąca lub zimna oraz ból kończyn. Udaj się jak najszybciej do lekarza. Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa szyjnego Ból i drętwienie w górnej części pleców, w okolicy szyi i na czubku głowy, nasilające się pod wpływem pewnych ruchów. Przyjmuj dostępne bez recepty leki przeciwbólowe lub przeciwzapalne. Przy nasileniu objawów szybko idź do lekarza. NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY CO ROBIĆ Zmęczenie Stałe uczucie zmęczenia. Wszelka aktywność fizyczna i psychiczna wymaga wzmożonego wysiłku, a zdolność do utrzymania się w stanie aktywności jest obniżona. Depresja Objaw ten może być bardziej nasilony w pewnych porach dnia. Towarzyszy mu płaczliwość, brak pewności siebie, zaburzenia koncentracji, niska samoocena, a także zaburzenia snu. Jeśli objawy trwają 2 tygodnie lub dłużej, szybko udaj się do lekarza. Powinny ustąpić pod wpływem leczenia. Stres Uczucie zmęczenia ustępuje, gdy znika przyczyna stresu (nadmiar pracy, opieka nad małymi dziećmi lub uczucie znudzenia). Mogą pomóc muzyka, joga, ćwiczenia fizyczne; jeśli nie pomogą, idź do lekarza. RZADKIE PRZYCZYNY: zespół przewlekłego zmęczenia; niewydolność ważnego narządu (np. serca, wątroby, nerek); nadczynność tarczycy; nadużywanie leków lub narkotyków; działanie uboczne niektórych leków (np. beta-blokerów, leków moczopędnych); nowotwór; gruźlica lub inne przewlekłe zakażenia; przewlekłe choroby neurologiczne; cukrzyca; choroba Addisona lub inne schorzenia endokrynologiczne; choroby tkanki łącznej (np. reumatoidalne zapalenie stawów). Niedokrwistość (obniżona liczba czerwonych krwinek) Stałe zmęczenie. Blade wargi, język i wewnętrzna strona powiek; duszność przy wysiłku i omdlenia. Jest skutkiem utraty krwi (nasilone miesiączki), niedoboru żelaza, witamin z grupy B. Zapisz się na szybką wizytę do lekarza, a jeśli objawy są bardzo nasilone, udaj się do niego natychmiast. Osłabienie po przebytej infekcji wirusowej Niedawno przebyta infekcja wirusowa. Stałe zmęczenie, uniemożliwiające normalne funkcjonowanie. Odpoczywaj, dobrze się odżywiaj. Jeśli po miesiącu nie ma poprawy, idź do lekarza. Niedoczynność tarczycy (hipotyreoza) Ciągłe zmęczenie, uniemożliwiające normalne funkcjonowanie. Towarzyszy mu uczucie chłodu i spowolnienia. Skóra staje się sucha, a włosy łamliwe. Szybko udaj się do lekarza, by zlecił wykonanie badań krwi i ocenił sytuację. 11 Objawy chorobowe 010-011 012-013 7/03/2007 11:01 Page 12 12 OBJAWY OGÓLNE Drżenie; Gwałtowna zmiana masy ciała Drżenie NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY Drżenie, czyli powtarzające się szybkie, drobne ruchy, to efekt szybko następujących po sobie skurczy i rozkurczy mięśni. Najczęściej obserwuje się drżenie dłoni, ale przypadłość ta może dotyczyć każdej części ciała. Często powoduje zawstydzenie osoby nim dotkniętej i przeszkadza w wykonywaniu codziennych obowiązków. CO ROBIĆ Pobudzenie Przyspieszone bicie serca (palpitacje). Pobudzenie nerwowe wywołują stresujące wydarzenia. Spocona skóra, drżące dłonie, a często też uczucie duszności i mrowienie kończyn. Spróbuj zredukować stres. W celu potwierdzenia rozpoznania udaj się do lekarza na szybką wizytę. Nadczynność tarczycy (hipertyreoza) Trwale przyspieszona czynność serca z zaburzeniami rytmu. Stopniowa, postępująca utrata masy ciała, uczucie gorąca i unikanie ciepłych miejsc. Drobnofaliste drżenie dłoni. W celu potwierdzenia rozpoznania udaj się szybko do lekarza. Zespół odstawienia leków/narkotyków i alkoholu RZADKIE PRZYCZYNY: działania uboczne leków; nadmiar dwutlenku węgla w przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc; stwardnienie rozsiane; ataksja (niezborne ruchy) spowodowana różnymi przyczynami (np. nowotworem, ropniem mózgu); encefalopatia wątrobowa (uszkodzenie mózgu spowodowane niewydolnością wątroby). Nagły początek z zaburzeniami świadomości, uogólnione drżenie, szybka czynność serca i silne pocenie się. Ryzyko drgawek – natychmiast wezwij lekarza (pogotowie). Łagodne drżenie samoistne Zwykle występuje rodzinnie. Zanika w spoczynku oraz po spożyciu alkoholu. Osoby dotknięte tym schorzeniem nie mają innych objawów. Nieszkodliwe; przyczyna nieznana. Udaj się do lekarza na zwykłą wizytę. Choroba Parkinsona Drżenie najsilniejsze w spoczynku. Powolne ruchy, pociąganie nogami, częste upadki, twarz pozbawiona mimiki. Udaj się do lekarza na szybką wizytę. Gwałtowna zmiana masy ciała NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY Pojęcie „prawidłowej masy ciała” definiuje współczynnik masy ciała – BMI (zob. s. 338). Każdy, u kogo doszło do szybkiego zwiększenia lub utraty masy ciała, powinien być dokładnie zbadany. CO ROBIĆ Zwiększenie: Niedoczynność tarczycy (hipotyreoza) Początek stałego, uniemożliwiającego normalne funkcjonowanie zmęczenia; uczucie zimna, spowolnienia. Skóra może być sucha, włosy łamliwe. Możliwy obrzęk palców dłoni i stóp. Szybko idź do lekarza, by zlecił ci wykonanie badań krwi i rozpoznał chorobę. Zwiększenie: Obrzęki towarzyszące chorobom serca ZWIĘKSZENIE MASY CIAŁA RZADKIE PRZYCZYNY: niewydolność wątroby lub nerek; uboczne działanie leku; schorzenia endokrynologiczne (hormonalne); przyjmowanie steroidów anabolicznych; zespół Cushinga. ZMNIEJSZENIE MASY CIAŁA RZADKIE PRZYCZYNY: nadużywanie narkotyków, alkoholu, leków przeczyszczających; niewydolność serca, nerek lub wątroby; przewlekłe zakażenie (np. gruźlicze); schorzenia endokrynologiczne; AIDS; niedożywienie. Obrzęk – stóp, następnie podudzi i pozostałych części ciała. Uciskanie obrzęku palcem przez 10 sekund spowoduje pozostawienie widocznego dołka, znikającego po kilku minutach. Objaw wywoływany m.in. przez zastoinową niewydolność serca. Szybko udaj się do lekarza, a jeśli jest ci duszno lub czujesz się bardzo chory – idź natychmiast. Utrata: Zaburzenia odżywiania (anoreksja/bulimia) Anoreksja: nieprawidłowy, utrwalony obraz samego siebie jako osoby otyłej; drastyczne diety, prowokowanie wymiotów. Bulimia: naprzemienne przejadanie się i głodzenie; prowokowanie wymiotów; nieprawidłowe nawyki żywieniowe. Szybko udaj się do lekarza; choroby te wymagają specjalistycznego leczenia. Można spróbować leczenia behawioralnego; pomocne są leki antydepresyjne. Utrata: Nadczynność tarczycy (hipertyreoza) Stopniowa, postępująca utrata masy ciała; szybkie tętno i zaburzenia rytmu serca, uczucie gorąca i unikanie ciepłych miejsc; drobnofaliste drżenie dłoni. Jak najszybciej idź do lekarza, by uzyskać prawidłowe rozpoznanie. Utrata: Nowotwór Gwałtowna utrata masy ciała, utrata apetytu. Jak najszybciej idź do lekarza. 8/25/06 13:07 Page 13 Duszność przewlekła; Duszność nagła KLATKA PIERSIOWA Duszność przewlekła NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY Duszność to subiektywne uczucie, że oddychanie wymaga od nas wykonania cięższej pracy niż zwykle. W zależności od przyczyny, może manifestować się przyspieszeniem i spłyceniem lub zwolnieniem i pogłębieniem oddechu. Przewlekła duszność to taka, która trwa miesiące lub lata. CO ROBIĆ Otyłość Duszność występuje u ludzi z widoczną dużą otyłością. Może się zwiększać w pozycji leżącej. Zachowuj odpowiednią dietę. Upewnij się, czy ubranie nie jest zbyt obcisłe. Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) Przewlekły kaszel i wykrztuszanie śluzowej wydzieliny, prawie zawsze wskutek palenia tytoniu. Rzuć palenie. Szybko idź do lekarza i rozpocznij odpowiednie leczenie. Anemia RZADKIE PRZYCZYNY: rozstrzenie oskrzeli (poszerzenie oskrzeli); nawracająca zatorowość płucna (skrzepliny blokują tętniczki płucne); duża przepuklina rozworu przełykowego przepony; rak płuca z zapadnięciem się części (płata) płuca; płyn w opłucnej (jamie między płucem i ścianą klatki piersiowej); zwłóknienie płuc; uszkodzenie neuronu ruchowego; dystrofia mięśniowa. Blade usta, język i wewnętrzna strona powiek. Wraz z dusznością może pojawić się narastające uczucie zmęczenia. Szybko idź do lekarza i rozpocznij odpowiednie leczenie. Zastoinowa niewydolność serca Duszność zawsze nasila się w pozycji leżącej. Obrzęk kostek, świszczący kaszel, wykrztuszanie plwociny. Szybko idź do lekarza i rozpocznij odpowiednie leczenie. Astma Świsty w oskrzelach i kaszel po wysiłku lub po kontakcie z jakimś alergenem, np. z kocią lub psią sierścią albo z pyłkami roślin. Szybko idź do lekarza i rozpocznij odpowiednie leczenie. NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY CO ROBIĆ Duszność nagła Nagła niemożność nabrania powietrza lub uczucie zbyt małej ilości powietrza w stosunku do zapotrzebowania w danym momencie. Towarzyszy temu uczucie duszenia się. Nagła duszność zawsze powoduje silny stres i przerażenie. Niebieskawe usta (sinica) lub zaburzenia świadomości wskazują na bardzo poważny niedobór tlenu w organizmie: natychmiast dzwoń po pogotowie ratunkowe (999). RZADKIE PRZYCZYNY: odma opłucnowa (powietrze sączy się z płuca do jamy między płucem i ścianą klatki piersiowej); zator płucny (skrzeplina w tętnicy płucnej); płyn w opłucnej; ciężkie zaburzenia metaboliczne (kwasica w cukrzycy); zapadnięcie się części (płata) płuca z powodu nowotworu; wstrząs hipowolemiczny (nagła utrata krwi); zatkanie tchawicy. Ostry atak astmy Nasilone trudności w oddychaniu, ze świstami i wciąganiem skóry między żebrami podczas wdechu. Niemożność mówienia wskazuje, że atak astmy jest wyjątkowo ciężki. Zażyj swoje leki. Jeśli atak jest ciężki, zadzwoń po pogotowie lub natychmiast skontaktuj się z lekarzem. Zapalenie płuc Gorączka, wykrztuszanie ropnej plwociny, przyspieszony oddech. Rozdzierający ból w klatce piersiowej podczas głębszego oddychania wskazuje na zapalenie opłucnej (błony okrywającej płuco i wyściełającej wewnętrzną ścianę klatki piersiowej). Natychmiast zadzwoń do lekarza. Staraj się wykrztuszać plwocinę i pozostań w pozycji siedzącej. Niewydolność serca (ostra niewydolność lewej komory serca) Nasilona duszność przy wysiłku, potęgująca się w pozycji leżącej. Może wystąpić nagle, podczas nocnego snu; może być pierwszym objawem zawału serca. Usiądź na krześle, nogi trzymaj na podłodze – zmniejszy to obciążenie serca. Zadzwoń po pogotowie (999). Zaostrzenie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP) Objawy podobne do objawów zapalenia płuc (powyżej). Natychmiast dzwoń do lekarza. Hiperwentylacja (szybkie oddychanie) Uczucie panicznego lęku. Bardzo szybkie oddychanie, często mrowienie w palcach dłoni i stóp oraz wokół ust. Mogą wystąpić skurcze mięśni dłoni i stóp. Oddychaj do torebki papierowej, przyłożonej do ust i nosa. Natychmiast skontaktuj się z lekarzem. 13 Objawy chorobowe 012-013 014-015 14 8/25/06 15:36 Page 14 KLATKA PIERSIOWA Nagły ból w klatce piersiowej; Kaszel Nagły ból w klatce piersiowej Ból w klatce piersiowej może być tępy lub ostry, może być lekkim pobolewaniem lub bólem kłującym, stałym lub pulsującym, zlokalizowanym w jednym miejscu lub odczuwanym w całej klatce piersiowej. Może być również przyczyną występowania bólu przeniesionego, czyli odczuwanego w innej części ciała (np. ból serca może być odczuwany w ramieniu, szyi lub żuchwie). NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY CO ROBIĆ Zawał mięśnia serca Silny, ściskający ból pośrodku klatki piersiowej; może być odczuwany w żuchwie, szyi lub w ramionach. Nudności, duszność, spocona skóra, uczucie osłabienia. Może być spowodowany wysiłkiem, może też wystąpić w spoczynku. Natychmiast wezwij pogotowie (999); zażyj 300 mg aspiryny (jeśli nie jesteś uczulony), co zmniejszy ryzyko powstania skrzeplin w tętnicach wieńcowych. Refluks żołądkowo-przełykowy i zapalenie przełyku Objawy o różnym stopniu nasilenia: od łagodnego pieczenia (zgaga) aż do bólu przypominającego objawy zawału serca. Zarzucanie kwaśnej treści żołądkowej do gardła. Weź leki zmniejszające kwaśność treści żołądkowej lub wypij napój mleczny. Jeśli objawy są nasilone, wezwij pogotowie. Nerwica wegetatywna Ból w konkretnym miejscu; występuje w powiązaniu ze stresującym wydarzeniem lub u osób o podatnej na lęki osobowości. Zapisz się na szybką wizytę do lekarza. RZADKIE PRZYCZYNY: zapalenie opłucnej; wrzód trawienny; kamica żółciowa; półpasiec; zapalenie gruczołu piersiowego; zawał płuca (zator w tętnicy płuca); zapalenie osierdzia i/lub mięśnia serca; złamanie żeber; rozwarstwiający tętniak aorty (przeciekanie krwi pomiędzy warstwy ściany aorty). Przeciążenie mięśnia Ból pojawia się po wysiłku fizycznym; wywoływany jest przez pewne ruchy ramion. Bolesny punkt w uszkodzonym mięśniu. Oszczędzaj chory mięsień. Przyjmuj leki przeciwzapalne lub przeciwbólowe. Zapalenie chrząstek żebrowych Często spowodowane uogólnioną infekcją wirusową. Ból podczas głębokiego oddychania, zlokalizowany w miejscach przyczepów żeber do mostka; żebra bolą przy dotyku. Przyjmuj dostępne bez recepty leki przeciwzapalne lub przeciwbólowe. NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY CO ROBIĆ Kaszel Kaszel to nagłe, gwałtowne uwolnienie przez usta powietrza wydostającego się z płuc. Przymus kasłania jest często skutkiem drażniącego swędzenia w gardle lub w tchawicy. Kaszel może być „wilgotny” (z odkrztuszaniem) lub „suchy” (bez odkrztuszania). Palenie jest czynnikiem prowokującym kaszel i pogarszającym stan dróg oddechowych. Zapalenie górnych dróg oddechowych Kaszel często towarzyszy lub występuje po infekcji gardła lub po przeziębieniu. W ciągu pierwszych kilku dni częste wykrztuszanie zielonej lub żółtej plwociny. Stosuj leki dostępne bez recepty oraz rób parówki. Unikaj dymu papierosowego. Jeśli po tygodniu nie ma poprawy, idź do lekarza. Zapalenie płuc i oskrzeli Gorączka, dreszcze, poty, wrażenie ciężkiej choroby; obfita żółta, zielona lub brązowa plwocina, w której mogą być nitki świeżej krwi. W ciężkich przypadkach – duszność. Konieczna szybka wizyta u lekarza – badanie i przepisanie antybiotyków. Astma RZADKIE PRZYCZYNY: nowotwór płuca; niewydolność lewej komory serca; działanie uboczne inhibitorów konwertazy angiotensyny (leków zmniejszających ciśnienie krwi); woskowina lub ciało obce w przewodzie słuchowym zewnętrznym; ciało obce w drogach oddechowych; gruźlica; mukowiscydoza; rak krtani. Suchy kaszel, świsty, utrudnione oddychanie, uczucie ciasnoty w klatce piersiowej. Atak wywołują emocje, wysiłek fizyczny lub kontakt z alergenami – sierścią zwierząt lub pyłkami roślin. W celu przebadania i podjęcia leczenia zapisz się na szybką wizytę lekarską. Zapalenie zatok przynosowych Zatkany nos z katarem spływającym do gardła. Zapalenie zatok jest przyczyną bólu pod i/lub nad oczami. Podczas chodzenia i przy pochyleniu do przodu ból staje się pulsujący. Zastosuj leki dostępne bez recepty. Unikaj dymu papierosowego. Jeśli po tygodniu nie ma poprawy, idź do lekarza. Refluks żołądkowo-przełykowy i zapalenie przełyku Zarzucanie treści żołądkowej do gardła. Zgaga, nasilająca się po wypiciu gorącego napoju lub po zjedzeniu ostrej potrawy. Zastosuj leki zmniejszające kwaśność treści żołądkowej. Unikaj ostrych potraw. 014-015 7/03/2007 10:52 Page 15 Odkrztuszanie krwi NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY Wykrztuszana krew może pochodzić z tchawicy lub z płuc. Może być wykrztuszana sama bądź razem z plwociną. Najczęściej krew pochodzi z nosa, jamy ustnej lub z miejsc objętych zakażeniem. Jeśli towarzyszy temu duszność – natychmiast zadzwoń do lekarza albo wezwij pogotowie (999). CO ROBIĆ Zapalenie płuc i oskrzeli Złe samopoczucie, gorączka, wykrztuszanie obfitej plwociny, podbarwionej na żółto, zielono lub brązowo. Duszność sugeruje, że choroba jest ciężka. Dużo pij. Szybko udaj się do lekarza lub – jeśli to konieczne – zamów wizytę domową. Zator płucny (skrzeplina w dużej tętnicy płucnej) Nagła duszność i ból, zwłaszcza przy głębokim oddychaniu. Niekiedy poprzedzający ból łydki, oznaczający zakrzepicę żył głębokich podudzia (źródło skrzepów przedostających się do płuc). Konieczna natychmiastowa wizyta lekarska; jeśli wystąpi duszność, zadzwoń po pogotowie (999). Nowotwór płuca Uogólnione poczucie choroby; zwykle wcześniej następuje utrata masy ciała i duszność. Rzadki u osób niepalących. Udaj się szybko do lekarza. RZADKIE PRZYCZYNY: stenoza mitralna (zwężenie zastawki mitralnej w sercu); rozstrzenie oskrzeli (poszerzenie dróg oddechowych w płucach); guzkowe zapalenie tętnic (choroba zapalna ściany tętnic); gruźlica; nowotwór krtani lub tchawicy; krwawienie do mózgu, spowodowane urazem. Obrzęk płuc U osób z poważną chorobą serca może nastąpić bezobjawowo, podczas snu. Spieniona plwocina ma różowe zabarwienie. Obrzęk kostek nóg; silna duszność, większa w pozycji leżącej. Usiądź na krześle, z nogami spuszczonymi w dół. Zadzwoń po pogotowie (999). Kaszel poinfekcyjny Często występuje po zakażeniu wirusowym (np. po przeziębieniu); może utrzymywać się do kilku tygodni. Pij zimne napoje. Zastosuj parówki lub nawilżanie powietrza. Idź do lekarza. NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY CO ROBIĆ Kołatanie serca Kołatanie serca to odczucie nieprawidłowej, np. zbyt szybkiej lub nieregularnej, czynności serca. Kołatanie powoduje dyskomfort i często jest odczuwane jako trzepotanie w klatce piersiowej lub w dolnej części szyi. Występowanie rzadkich skurczów dodatkowych (ektopowych) jest normą. Kołatanie serca częściej sugeruje występowanie problemu zdrowotnego u ludzi starszych (ponad 60-letnich) niż u ludzi młodych. Napad paniki Szybkie, galopujące tętno lub zaburzenia rytmu serca, trwające od kilku sekund do kilku minut, lęk, spocona skóra, drżące dłonie; często duszność i mrowienie kończyn. Występuje w stresujących sytuacjach życiowych. Zastosuj proste metody redukcji stresu. Zapisz się na szybką wizytę do lekarza, by potwierdzić diagnozę i uzyskać odpowiednią pomoc. Skurcze dodatkowe Występujące od czasu do czasu skurcze dodatkowe u osoby skądinąd zdrowej. Mogą występować kilka razy dziennie, ale nie powinno być ich więcej niż 6 na minutę. Nie trzeba nic robić. Jeśli stale występuje ponad 6 skurczów dodatkowych na minutę, wybierz się do lekarza. Nadczynność tarczycy (hipertyreoza) Stała, szybka czynność serca ze skurczami dodatkowymi. Stopniowa, postępująca utrata masy ciała; poczucie gorąca i unikanie ciepłych miejsc. Drobnofaliste drżenie dłoni. RZADKIE PRZYCZYNY: Zawał mięśnia serca choroby serca (np. nieprawidłowości zastawki mitralnej, kardiomiopatia); zespół chorej zatoki; zaburzenia elektrolitowe krwi; nadużywanie alkoholu; niedokrwistość; guz w klatce piersiowej; zator płucny (skrzeplina w tętnicy płuca); zapalenie mięśnia serca. Nagły początek szybkiej lub/i nieregularnej czynności serca; ściskający ból pośrodku klatki piersiowej, który może przesuwać się do ramion, szyi i żuchwy. Duszność, osłabienie, nudności. Choroba niedokrwienna serca (częściowe zablokowanie tętnicy wieńcowej) Serie szybkich lub nieregularnych skurczów serca, wywołane wysiłkiem fizycznym. Często towarzyszy ból serca (zob. s. 14). Szybko udaj się do lekarza. Wezwij pogotowie (999). Zażyj 150 mg aspiryny – jeśli nie jesteś na nią uczulony i nie masz choroby wrzodowej. Szybko idź do lekarza albo wezwij pogotowie, jeśli czujesz, że tracisz przytomność lub jest ci duszno. 15 Objawy chorobowe Odkrztuszanie krwi; Kołatanie serca KLATKA PIERSIOWA 016-017 16 8/25/06 13:11 Page 16 SKÓRA I WŁOSY Utrata włosów; Plamy na skórze Utrata włosów NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY Utrata włosów może dotyczyć jednej części owłosionej skóry głowy, występować w postaci placków lub symetrycznie, tak jak w łysieniu typu męskiego. Jest to zwykle objaw niebolesny, chyba że towarzyszy mu zakażenie. Utrata owłosienia może dotyczyć całego ciała. CO ROBIĆ Łysienie typu męskiego (androgenowe) Skóra pokrywająca czaszkę jest prawidłowa. Obszary przerzedzenia włosów pojawiają się najpierw nad czołem i powiększają ku tyłowi. Nie ma skutecznego leku na ten problem, choć w sprzedaży dostępne są różne „cudowne” preparaty. Łojotokowe zapalenie skóry (zakażenie grzybicze) Łuszczące się zmiany na owłosionej skórze głowy, z których często sączy się przejrzysty płyn. Na innych częściach ciała mogą wystąpić podobne, łuszczące się zmiany. Zastosuj leki dostępne bez recepty, np. zawierające selen szampony o działaniu przeciwgrzybiczym. Łysienie plackowate Obszary utraty włosów w postaci placków. Pod szkłem powiększającym widać, że im bliżej końca, tym włosy są cieńsze. Wystarczy zwykła wizyta u lekarza. RZADKIE PRZYCZYNY: bakteryjne zapalenie mieszków włosowych; schorzenia hormonalne (np. niedoczynność tarczycy, niedoczynność przysadki, niedoczynność przytarczyc); toczeń układowy; skutek uboczny chemioterapii; kiła wtórna; obsesyjne wyrywanie włosów (utrwalony nawyk pocierania włosów, bawienia się nimi i ich wyrywania); łysienie całkowite (choroba autoimmunologiczna). Alergiczne zapalenie skóry Przerzedzenie włosów, zaczerwieniona, zmieniona zapalnie skóra głowy. Może wystąpić i w innych częściach ciała (broda) po kontakcie z alergenem (np. szamponem lub odżywką). Unikaj kontaktu z alergenem. Płyny zawierające steroidy powinny wyciszyć objawy. Normalna wizyta lekarska. Grzybica owłosionej skóry głowy Przerzedzenie włosów na obszarze łuszczących się, sączących zmian. Na skórze w innych okolicach ciała mogą wystąpić podobne zmiany. Grzybica głowy Zastosuj krem przeciwgrzybiczy. Jeśli masz psa lub kota, udaj się z nimi do weterynarza. To one mogą być źródłem zakażenia. Plamy na skórze NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY Plamami określa się wszelkie nieprawidłowo zabarwione fragmenty skóry. Plamy mogą być czerwone, białe, brązowe, czarne i szare. Ciemnoczerwone i fioletowe plamy o charakterze wybroczyn krwotocznych określa się mianem plamicy (zob. s. 19). Niektóre czerwone plamy mogą być wywoływane przez te same przyczyny, co zmiany rumieniowe (zob. Rumień, s. 22). CO ROBIĆ Alergia lub reakcja na leki Swędzące, piekące, czerwone plamy, często o średnicy przekraczającej 5 mm. Jeśli podejrzewasz reakcję na lek, szybko idź do lekarza, jeśli nie – przyjmuj leki antyhistaminowe (bez recepty). Znamię barwnikowe płaskie Brązowe plamy, często o różnym stopniu nasilenia koloru; małe mogą wyglądać jak piegi. Mogą mieć kilka centymetrów średnicy. Znamię płaskie Nie trzeba nic robić. Jeśli jest regularnie drażnione, zmienia wielkość lub kolor, staje się guzkowate, idź szybko do lekarza; objawy te mogą sugerować zezłośliwienie zmiany (wystąpienie czerniaka). RZADKIE PRZYCZYNY: odra; różyczka; przebarwienia pozapalne; nadwrażliwość na światło jako reakcja na działanie pewnych substancji chemicznych; depigmentacja (białe plamy); zespół Albrighta; nieprawidłowości nerwowo-naczyniowe; zakażenie; nerwiakowłókniakowatość z plamami typu „kawa z mlekiem”; patologiczne piegi. Wysypka w przebiegu infekcji wirusowej Liczne drobne różowe lub czerwone plamki na skórze, niebolesne i zwykle nieswędzące. Nie wymaga leczenia. Ostuda (chloazma) Przypominające maskę symetryczne, brązowe przebarwienie na twarzy. Objaw występuje tylko u kobiet, zwłaszcza u tych, które są w ciąży lub przyjmują kilkuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne. Jeśli jesteś w ciąży, nie musisz nic robić; jeśli stosujesz tabletki antykoncepcyjne, szybko udaj się do lekarza. 016-017 7/03/2007 11:12 Page 17 Swędzenie NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY Ogólnie rzecz biorąc, swędzenie pogarsza się pod wpływem wszystkich czynników zwiększających dopływ krwi do skóry, m.in. pod wpływem alkoholu oraz temperatury (ciepła). Ulgę mogą przynieść: płyn kalaminowy, dostępne bez recepty tabletki antyhistaminowe lub krem z hydrokortyzonem. Jeśli swędzenie nie ustępuje w ciągu kilku dni, skonsultuj się z lekarzem. CO ROBIĆ Kontaktowe zapalenie skóry Zapalne, czasami sączące się, swędzące zmiany na skórze w okolicy, gdzie nastąpił kontakt z alergenem. Unikaj kontaktu z alergenem. Alergię tego typu często wywołuje biżuteria zawierająca nikiel, a także guziki od dżinsów. Kontaktowe zapalenie skóry Świerzb i inne choroby pasożytnicze skóry Nieznośnie swędząca wysypka, która często rozsiewa się z okolicy dłoni. Swędzenie bardziej nasilone nocą. Stosuj leki przeciwświerzbowe; swędzenie może być odczuwalne nawet 10 dni po zakończeniu leczenia. Zakażenie świerzbem następuje przy bezpośrednim kontakcie ze skórą osoby chorej. Świerzb Atopowe zapalenie skóry Swędzące, łuszczące się zmiany zapalne na skórze, z których czasami sączy się płyn. Często w zgięciach rąk i nóg. Posmaruj zmiany kremem zawierającym hydrokortyzon. Jeśli objawy nie ustąpią w ciągu tygodnia, skonsultuj się z lekarzem. Konieczne może być zastosowanie kremu z silniejszym kortykosteroidem. Atopia skórna Łupież różowy Gilberta RZADKIE PRZYCZYNY: zjedzenie alergizującego pokarmu (np. truskawek albo skorupiaków) lub przyjęcie alergizującego leku; żółtaczka; niedokrwistość z niedoboru żelaza; niewydolność nerek; schorzenia endokrynologiczne (cukrzyca, niedoczynność tarczycy, nadczynność tarczycy); czynniki psychologiczne; choroby układu białokrwinkowego (np. białaczka); swędzenie idiopatyczne (o nieznanej przyczynie). Bladoróżowe, owalne, lekko łuszczące się plamki, mające średnicę 5 mm–2 cm. Układają się w kształt „drzewka Łupież różowy bożonarodzeniowego”, z równoległymi osiami. Często rozpoczyna się od jednej dużej „blaszki macierzystej”. Zwykle znika po 6 tygodniach. Aby zmniejszyć objawy, stosuj leki dostępne bez recepty; na tę chorobę nie ma skutecznego leku. Najprawdopodobniej spowodowana jest działaniem wirusa i zawsze ulega samowyleczeniu. Łuszczyca Uniesione, zaczerwienione zmiany zapalne o średnicy od 5 mm do wielu centymetrów. Po podrapaniu chorego miejsca uwidaczniają się srebrzyste łuski. Szybko udaj się do lekarza. Nie ma skutecznych leków dostępnych bez recepty. Łuszczyca 17 Objawy chorobowe Swędzenie SKÓRA I WŁOSY
