Polscy dowódcy w czasie II wojny światowej

Transkrypt

ZESZYTY
LICEALNE
PISMO UCZNIÓW i NAUCZYCIELI
LICEUM IM. MARII SKŁODOWSKIEJ-CURIE W SUCHEJ BESKIDZKIEJ
NUMER 2 / MARZEC 2013
POLSCY DOWÓDCY
W CZASACH
II WOJNY ŚWIATOWEJ
Zeszyty Licealne. Pismo Uczniów i Nauczycieli Liceum Ogólnokształcącego
im. Marii Skłodowskiej-Curie w Suchej Beskidzkiej
Redakcja: ul. płk. T. Semika 1, 34-200 Sucha Beskidzka, 33 874-22-32
www.zsosucha.pl; email: [email protected]
Opiekun merytoryczny projektu: Jadwiga Sobczuk
© LO im. Marii Skłodowskiej-Curie, Sucha Beskidzka
SPIS TREŚCI
Jadwiga Sobczuk, Słowo od redaktora
s. 3
Joanna Basiura, Generał Juliusz Rómmel (1881-1961)
s. 4
Agnieszka Bednarz, Generał Bronisław Duch (1896-1980)
s. 7
Dariusz Chrząszcz, Generał Tadeusz Komorowski (1895-1966)
s. 13
Agnieszka Ćmiel, Generał Antoni Chruściel (1895-1960)
s. 16
Malwina Galias, Generał Władysław Anders (1892-1970)
s. 19
Justyna Giertuga, Generał Michał Karaszewicz-Tokarzewski (1893-1964)
s. 24
Marzena Klimowska, Generał Leopold Okulicki (1898-1946)
s. 27
Monika Kosibór, Generał Władysław Sikorski (1881-1943)
s. 31
Daria Kunas, Generał Stefan Rowecki (1895-1944)
s. 36
Iwona Małysa, Generał Emil Fieldorf (1895-1953)
s. 40
Paulina Międzybrodzka, Pułkownik Jan Rzepecki (1899-1983)
s. 44
Martyna Nieckula, Podpułkownik Łukasz Ciepliński (1913-1951)
s. 47
Joanna Nocula, Rotmistrz Witold Pilecki (1901-1948)
s. 51
Ilona Olech, Generał Stanisław Sosabowski (1892-1967)
s. 57
Aneta Pająk, Generał Stanisław Maczek (1892-1994)
s. 63
Aleksandra Piwko, Generał Zygmunt Szyszko-Bohusz (1893-1982)
s. 68
Bartłomiej Polak, Generał Stanisław Kopański (1895-1876)
s. 72
Edyta Sarna, Stefan Korboński (1901-1989)
s. 76
Natalia Spyrka, Jan Karski (1914-2000)
s. 81
Anna Światłoń, Generał Marian Kukiel (1885-1973)
s. 85
2
Jadwiga Sobczuk
Słowo od redaktora
Po co właściwie humaniści? W dzisiejszym świecie potrzebny jest IPhone, szybki
internet
czy
nowatorski
wynalazek,
który
znajdzie
zastosowanie
w
przemyśle.
Wyznacznikiem wartości wiedzy jest dzisiaj fakt, czy jest ona potrzebna na rynku pracy. Dla
niektórych ludzi świat narodził się wczoraj; uczenie się o przeszłości, filozofii czy
poznawanie przebrzmiałej już literatury to być może strata czasu.
Czy naprawdę potrzebne jest nam do życia tylko to, co użyteczne i praktyczne?
Faktycznie – do życia wystarczy kilka prostych czynności; ale być może szybko zdamy sobie
sprawę, że jednak istnieją potrzeby wyższego rzędu, jak wiedza i piękno. Historycy nie
pozwalają zapomnieć o ludziach i wydarzeniach; bez tej wiedzy można oczywiście żyć, ale
przeszłość pomaga zrozumieć teraźniejszość. Historia uwrażliwia nas na losy innych i łączy
w jeden spójny obraz wiele elementów.
„Historia magistra vitae” (historia jest nauczycielką życia) – mówi łacińskie
przysłowie. Ale czy na pewno? Czy jesteśmy w stanie wyciągnąć wnioski z przeszłości i nie
popełniać błędów naszych przodków? Klasa 1d przypomina o ludziach, którzy już odeszli, ale
wpisali się mocno w najnowszą historię Polaków. Większość z nich, wykształcona w
patriotycznej atmosferze II Rzeczpospolitej, nie godziła się ze światem urządzonym przez
mocarstwa po II wojnie światowej. Walczyli i ginęli za Polskę, w której każdy z nas może
wybrać, czy interesuje go tylko wygodne życie, czy także to, co robili nasi dziadkowie.
Klamrą spinającą te dwa okresy jest rok 1989.
Na koniec kwestia do przemyślenia: Francis Fukuyama ogłosił w swym słynnym
eseju „koniec historii”1. Odwołując się do nauk przyrodniczych oraz do filozofii Hegla
i Nietzschego, stworzył on prowokacyjną koncepcję, wedle której w 1989 roku (Jesień
Ludów) nastąpił kres konfliktów między wielkimi systemami politycznymi, ponieważ
wszystkie społeczeństwa dążą do modelu liberalnej demokracji – wprawdzie nie wolnego od
wad, ale najlepszego z możliwych. Czy miał rację? Zachęcamy do zastanowienia
w kontekście życiorysów polskich dowódców II wojny światowej.
1
F. Fukuyama, Koniec historii, 1989 (pol. tłum. 1991);
F. Fukuyama, Koniec człowieka, 2002 (pol. tłum. 2004)
3
Basiura Joanna
Generał Juliusz Rómmel (1881-1961)
Źródło: http//dzieje.pl
Urodził się 3 czerwca 1881 roku w Grodnie. Pochodził z rodziny o szlacheckich
korzeniach. W 1903 roku ukończył Szkołę Artylerii w Petersburgu, po czym podjął się służby
w armii carskiej. Dosłużył się tam stopnia pułkownika. Podczas I wojny światowej był
żołnierzem 1. Brygady Artylerii w armii rosyjskiej. Od września 1917 roku rozpoczął walkę
dla Wojska Polskiego. Wstąpił do II Korpusu Polskiego, gdzie w 1918 roku objął nawet
dowództwo nad dywizjonem artylerii konnej oraz brygady z III Korpusu Polskiego. Krótko
sprawował tę funkcję, gdyż w kilka tygodni później Rómmel został internowany przez
Austriaków, a jego III Korpus Polski został rozwiązany.
Do Wojska Polskiego powrócił po odzyskaniu niepodległości w listopadzie 1918 roku.
Najpierw dowodził pułkiem artylerii na terenie Rembertowa, a następnie 8. pułkiem artylerii
polowej. W marcu 1919 roku objął dowodzenie nad 1. Brygadą Artylerii Legionów,
a w czerwcu 1920 roku został dowódcą 1. Dywizji Piechoty Legionów. Następnie sprawował
4
funkcję dowódcy 1. Dywizji Kawalerii, z którą walczył przeciwko bolszewikom. Jego talent
doceniono szybkim awansem na generała brygady (1922), a następnie na generała dywizji
(1928). Od kwietnia 1924 roku do września 1926 roku kierował poczynaniami 1. Dywizji
Jazdy i następnie został oddelegowany do służby w Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych.
W 1929 roku został inspektorem armii we Lwowie.
Od 1935 roku tę samą funkcję pełnił w Warszawie. Podczas kampanii wrześniowej
był dowódcą Armii "Łódź". Jego jednostka brała udział w walkach od pierwszych chwil
rozpoczęcia boju. Szybko jednak została rozbita przez Niemców, a sam dowódca zmuszony
był do wycofania się w kierunku Warszawy. Do stolicy Rómmel dotarł 8 września.
Powierzono mu kierowanie obroną Warszawy i twierdzy Modlin. Stanowisko to było
jednoznaczne z objęciem dowodzenia nad sformowaną w trakcie walk Armią "Warszawa".
Warszawa broniła się do 27 września. 2
Święto Kawalerii w Krakowie z okazji 250 rocznicy Odsieczy Wiedeńskiej
Marszałek Józef Piłsudski w rozmowie z generałami. Od lewej: gen. Aleksander Osiński, gen. Bernard Mond,
marszałek Józef Piłsudski, gen. Mieczysław Norwid-Neugebauer, gen. Juliusz Rómmel, gen. Kazimierz Fabrycy
Źródło: http://www.audiovis.nac.gov.pl/obraz/73557:16/
Po kapitulacji stolicy Rómmel został wzięty do niewoli. Całą wojnę spędził w obozie
jenieckim Murnau VII A. Po wojnie z powrotem znalazł się w kraju, gdzie podjął się
początkowo doradztwa ds. szkoleniowych. Niestety, szybko pozbawiono go tego stanowiska
na rzecz ludzi, którym sprzyjały ówczesne władze. Generał, mimo iż został przyjęty do
Ludowego Wojska Polskiego, przeszedł w stan spoczynku.
2
http://www.sww.w.szu.pl/postacie/post_polska/rommel.html
5
Gen. Rómmel zajmował się również pisaniem. Był autorem wspomnień "Za Honor
i Ojczyznę" wydanych w latach pięćdziesiątych. Zmarł 3 września 1967 roku w Warszawie. 3
Awanse:
podporucznik - 1903 r.
porucznik - 1905 r.
kapitan 1915 r.
pułkownik - 1916 r.
generał brygady - zweryfikowany ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 r.
generał dywizji - 1 stycznia 1928 r.
Odznaczenia:
Krzyż Komandorski Orderu Wojennego Virtuti Militari
Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari
Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
Krzyż Walecznych – czterokrotnie
Złoty Krzyż Zasługi
Order Krzyża Grunwaldu II klasy
Krzyż Oficerski Legii Honorowej
Krzyż Komandorski Legii Honorowej
Krzyż Kawalerski Legii Honorowej4
BIBLIOGRAFIA
www.wikipedia.pl
http://www.sww.w.szu.pl/postacie/post_polska/rommel.html
http://dzieje.pl/postacie/juliusz-rommel
3
4
http://dzieje.pl/postacie/juliusz-rommel
http://pl.wikipedia.org/wiki/Juliusz_R%C3%B3mmel
6
Agnieszka Bednarz
Generał Bronisław Duch (1896-1980)
Generał Bronisław Duch
Źródło: http://pl.wikipedia.org
Bronisław Bolesław Duch urodził się 15 listopada 1896 r. w Borszczowie, niewielkim
miasteczku na Podolu (obecnie Ukraina). Ukończył szkołę średnią w Samborze, gdzie
udzielał się w skautingu polskim, a także w polowych drużynach sokolich i organizacji
„Zarzewie”.
W 1914 r. uzyskał maturę. Służbę wojskową rozpoczął w Legionie Wschodnim.
Niedługo potem trafił do 3 Pułku Piechoty Legionów wchodzącego w skład II Brygady
Legionów, z którym walczył na terenie Bukowiny. Z tym też pułkiem 15 lutego 1918 r.
przebił się przez oddziały austriackie pod Rarańczą do II Korpusu Polskiego stacjonującego
nad Dniestrem. 11 maja po bitwie pod Kaniowem przedostał się do I Korpusu Polskiego
w Rosji dowodzonego przez gen. Józefa Dowbór-Muśnickiego. Gdy Korpus został
rozbrojony przez Niemców, Duchowi udało się przedostać do oddziałów polskich na
Murmańsku. Tam, od grudnia 1918 roku, dowodził początkowo I Kompanią Polskiego
Samodzielnego Oddziału Murmańskiego w ramach interwencyjnych wojsk brytyjskich
7
walczących z oddziałami Armii Czerwonej5. W sierpniu 1919 roku w związku z wycofaniem
wojsk brytyjskich, udał się wraz z całym Polskim Samodzielnym Oddziałem Murmańskim
do Wielkiej Brytanii, gdzie w listopadzie 1919 roku został jego dowódcą.
Powrócił do Polski w grudniu 1919 r. Został dowódcą samodzielnego batalionu
murmańskiego w składzie 64 Pułku Piechoty, (później przemianowanego na 3 Batalion
64 Pułku Piechoty). Jako dowódca batalionu od lipca 1920 roku brał udział w wojnie polskobolszewickiej. We wrześniu 1920 r. 3 batalion kpt. Ducha brał udział w działaniach
ofensywnych na Białorusi i wsławił się w bitwie pod Dywinem.
Borszczów - rodzinne miasto Bronisława Ducha
Źródło: http://kehilalinks.jewishgen.org
Ukończył kurs dowódców batalionów oraz kurs w Centralnej Szkole Strzelania
w Toruniu. Od 1924 r. przez dwa lata był dowódcą batalionu w Warszawskim Korpusie
Kadetów nr 2 w Modlinie, a następnie rozpoczął służbę w III Oddziale Operacyjnym Sztabu
Generalnego. W 1926 r. został mianowany dowódcą batalionu Szkoły Piechoty dla
Podoficerów w Bydgoszczy (funkcję tę pełnił do roku 1929). W latach 1929-1931 był
słuchaczem Wyższej Szkoły Wojennej, a następnie w latach 1931 -1935 objął stanowisko
zastępcy dowódcy 60 Pułku Piechoty Wielkopolskiej stacjonującego w Ostrowie
Wielkopolskim. W 1935 został dowódcą 73 Pułku Piechoty wchodzącego w skład 23
Górnośląskiej Dywizji Piechoty w Katowicach, zaś w roku 1938 objął stanowisko dyrektora
nauk w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie, na którym pozostał do wybuchu
5
Paulina Molska, Bronisław Duch – generał spod Monte Cassino
8
wojny. W międzyczasie otrzymywał kolejne stopnie oficerskie: majora (od 1 grudnia 1924 r.),
podpułkownika (24 grudnia1929 r.) i pułkownika dyplomowanego (1938 r.)6.
Po wybuchu wojny, we wrześniu 1939 r., został mianowany dowódcą piechoty
dywizyjnej 39 Dywizji Piechoty Rezerwowej jednak, z uwagi na niedyspozycję jej dowódcy
Brunona Olbrychta, faktycznie nią dowodził. Jednostka ta początkowo obsadzała linię obrony
Wisły na odcinku Dęblina, następnie zaś wycofała się
na Lubelszczyznę. Dywizja
uczestniczyła także w bitwach na Zamojszczyźnie m.in. pod Barchaczowem, a także pod
Tomaszowem Lubelskim. W dniu 26 września 1939 wraz z pozostałymi jednostkami
skapitulowała. Duch jednak uniknął niewoli i przedostał się do Francji, gdzie oddał się do
dyspozycji, tworzącego armię polską generała Władysława Sikorskiego. W styczniu 1940
objął po gen. Stanisławie Maczku dowództwo 1 Dywizji Grenadierów. Powstawanie
i szkolenie dywizji odbywało się w trudnych warunkach, brakowało ludzi oraz uzbrojenia
i sprzętu wojskowego. W dniu 18 maja 1940 1 Dywizja Grenadierów została skierowana na
front do dyspozycji II grupy armii francuskiej i weszła w skład XX Korpusu. Po ciężkich
walkach, w dniu 21 czerwca 1940, wobec podjęcia przez marszałka Philippe Petain’a rozmów
z Niemcami w sprawie rozejmu, gen. Duch wydał rozkaz o rozwiązaniu 1 Dywizji
Grenadierów i przedzieranie się małymi grupkami do Wielkiej Brytanii, dokąd udało mu się
ewakuować.
W Londynie gen. Duch pełnił funkcję generała do zleceń przy Naczelnym Wodzu.
Generał Sikorski darzył go zaufaniem, doceniał jego umiejętności wojskowe, lojalność,
honor i oddanie ojczyźnie. Na polecenie Naczelnego Wodza gen. Duch w marcu 1941 r.
poleciał z misją do Kanady. Tam miał tworzyć Polskie Siły Zbrojne. Utworzono w tym celu
dwa obozy wojskowe: pierwszy w Owen Sound w prowincji Ontario i drugi w Windsor-Out.
Misja zakończyła się połowicznym sukcesem. Do Wielkiej Brytanii przekazano zaledwie 722
żołnierzy. 8 maja 1942 r. gen. Sikorski odwołał misję. Gen. Duch powrócił do Londynu i na
własną prośbę objął dowództwo l Brygady Strzelców I Korpusu Polskiego w Szkocji,
którą dowodził do lipca 1943 r.7
6
7
www.wikipedia.pl
Stanisław Kamiński, Generał Dywizji – Bronisław Bolesław Duch
9
Generał Duch z grupą pierwszych ochotników polskich z Kanady przed siedzibą Misji w Windsor-Out
Źródło: http://historia.trojmiasto.pl/Nieudana-misja-za-Atlantyk-n58923.html
Pod koniec lipca, gen. Duch udał się do Palestyny, gdzie 6 sierpnia objął stanowisko
dowódcy 3 Dywizji Strzelców Karpackich wchodzącej w skład II Korpusu Polskiego generała
Władysława Andersa. Dowodził nią do zakończenia walk w dniu 21 kwietnia 1945 roku.
Gen. Duch jako dowódca 3 Dywizji Strzelców Karpackich
Źródło http://lew-lechistanu.eu
7 grudnia 1943 roku zapadła decyzja władz brytyjskich o skierowaniu II KP do
działań na Półwyspie Apenińskim. Dywizja wchodziła do działań stopniowo, na spokojnym
i czysto obronnym odcinku frontu. Pierwsze problemy pojawiły się dopiero pod Monte
Cassino. Zadaniem dywizji generała Ducha było uderzenie na wzgórze 593, 569 i Massa
10
Albaneta. W drugiej fazie bitwy jego dywizja miała uderzyć na wzgórze 468 i zdobyć klasztor
Monte Cassino. Bój rozpoczął się w nocy 12 maja 1944r. Po krwawych bojach natarcie
Karpatczyków, podobnie jak bratniej 5 Dywizji Kresowej, załamało się. Gen. Duch ze
sztabem przystąpił natychmiast do analizy przebiegu bitwy, wyciągnięcia wniosków
i przygotowania nowego natarcia. 16 maja w nocy Karpatczycy ruszyli ponownie do szturmu.
Po dwóch dniach boju żołnierze gen. Ducha wdarli się do ruin klasztoru. Gen. Duch dowodził
3 DSK w kolejnych bitwach we Włoszech. Dywizja brała udział w działaniach nad rzeką
Chienti, w wyzwalaniu Ankony, nad rzeką Metauro, w przełamywaniu silnie umocnionej linii
Gotów, w Apeninach Emiliańskich. Karpatczycy walnie przyczynili się do wyzwolenia
Monte Fortino, Monte Piano, sforsowania rzeki Senio i wyzwolenia Bolonii w kwietniu
1945r. Kończąc wojnę gen. Duch był jednym z najbardziej doświadczonych dowódców
liniowych Polskich Sił Zbrojnych.
1 czerwca 1945 roku Bronisław Duch został mianowany generałem dywizji. Za
kampanie wojenne został odznaczony Orderem Virtuti Militari V, IV i III klasy, ośmiokrotnie
Krzyżem Walecznych, Krzyżem Niepodległości, Polonia Restituta II i IV klasy, Złotym
Krzyżem Zasługi z mieczami, Złotym Krzyżem Zasługi. Uhonorowano go również
zaszczytnymi orderami wojennymi państw sprzymierzonych.
Powojenny portret Generała Ducha i jego odznaczenia przechowywane w Instytucie i Muzeum im. gen.
Sikorskiego w Londynie
Źródło: http://www.zsg.bialystok.pl/images/stories/zsg/02010WoS/duch_13.jpg
11
W 1947 został zdemobilizowany i przeniósł
się do Londynu, gdzie działał
w środowisku kombatanckim i napisał kilka opracowań dotyczących walk w 1940 r. we
Francji. Generał Bronisław Duch zmarł w Londynie 9 października 1980 roku. Urna z jego
prochami została złożona na polskim cmentarzu wojennym pod Monte Cassino.
Płyta nagrobna gen. Ducha na cmentarzu pod Monte Cassino
Źródło: pl.ikipedia.org
BIBLIOGRAFIA
Stanisław Kamiński, Generał Dywizji – Bronisław Bolesław Duch
Paulina Molska, Bronisław Duch – generał spod Monte Cassino
pl.wikipedia.org
12
Dariusz Chrząszcz
Generał Tadeusz Komorowski (1895-1966)
Pseudonimy: Bór, Znicz, Lawina, Korczak
Maj 1945
Źródło: Tadeusz Bór-Komorowski "Armia Podziemna", Warszawa 1989
Tadeusz Komorowski urodził się 1 czerwca 1895 r. w Chorobrowie , a zmarł 24
sierpnia 1966 r. w Buckley (Anglia). Ukończył studia na Politechnice Lwowskiej.
Uczestniczył w Letnich Igrzyskach Olimpijskich w latach 1924 i 1936.
W 1913 po ukończeniu lwowskiego gimnazjum wstąpił do armii austro-węgierskiej.
Podczas ,,Wielkiej Wojny’’ służył na froncie rosyjskim i włoskim, gdzie zdobył stopień
porucznika.
15 listopada 1918 został przyjęty do Wojska Polskiego; objął dowództwo nad
9 Pułkiem Ułanów Małopolskich. W jego szeregach wziął udział w wojnie polskoukraińskiej, a następnie w wojnie polsko-bolszewickiej. Od grudnia do maja 1919 walczył
w rejonie Mościska-Krysowice. Na początku lipca 1920 walczył w rejonie Łucka. 20 sierpnia
1920 objął dowództwo nad 12 Pułkiem Ułanów Podolskich. Został ranny 31 sierpnia podczas
bitwy pod Komarowem. Po wyleczeniu ran wrócił do 9 Pułku.
13
31 marca 1924 r. został awansowany na majora. 23 stycznia 1928 r. został
podpułkownikiem. Dalsza kariera wojskowa to kolejne awanse: W 1929 został mianowany
dowódcą 9 Pułku Ułanów Małopolskich, w 1932 roku awansował na pułkownika (pułkiem
dowodził przez dziesięć lat), w 1938 roku został komendantem Centrum Wyszkolenia
Kawalerii w Grudziądzu.
Brał udział w Kampanii Wrześniowej. Uniknął niewoli i przedostał się do Krakowa,
gdzie pod koniec 1939 założył konspiracyjną Organizację Wojskową, którą kierował do
stycznia 1940 r. kiedy została włączona do ZWZ. Latem 1941 r. przedostał się do Warszawy;
został mianowany Komendantem Głównym Armii Krajowej i to on głównie podjął decyzję
o wybuchu Powstania Warszawskiego, a 63 dni później musiał podpisać kapitulację.
ŻOŁNIERZE STOLICY! Wydałem dziś upragniony przez Was rozkaz do jawnej walki
z odwiecznym wrogiem Polski, najeźdźcą niemieckim. Po pięciu blisko latach nieprzerwanej
walki, prowadzonej w podziemiach konspiracji, stajecie dziś otwarcie z bronią w ręku, by
ojczyźnie przywrócić wolność i wymierzyć zbrodniarzom niemieckim przykładną karę za
terror i zbrodnie dokonane na ziemiach Polskich.
Komendant Główny AK, generał Tadeusz "Bór" Komorowski, po spotkaniu z SS-Obergrupenführerem Erichem
von dem Bach-Zelewskim w jego kwaterze w Ożarowie Mazowieckim. 4 października 1944.
Źródło: Jerzy Kirchmayer, Powstanie Warszawskie. Warszawa 1984
30 września 1944, podczas walk w Warszawie, Prezydent RP Władysław Raczkiewicz
mianował
go
Naczelnym
Wodzem.
4
października
14
w
Ożarowie
spotkał
się
z SS-Obergruppenführerem Erichem von dem Bach-Zelewskim i podpisał akt kapitulacji
Warszawy. Następnie trafił do niemieckiej niewoli, w której przebywał do maja 1945 r.
12 maja 1945 r. przybył do Londynu. 28 maja objął obowiązki Naczelnego Wodza,
które pełnił do 8 listopada 1946 r.
Portret gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego z dedykacją, 1946
Źródło: Tadeusz Bór-Komorowski, Armia Podziemna, Warszawa 1989
Od 2 lipca 1947 r. do 10 lutego 1949 r. pełnił obowiązki premiera. Od lipca 1956
wchodził w skład emigracyjnej Rady Trzech. Działał w Kole byłych Żołnierzy Armii
Krajowej, a z jego inicjatywy 1 sierpnia 1966 dla upamiętnienia czynu zbrojnego żołnierza
AK ustanowiono odznaczenie pamiątkowe – Krzyż Armii Krajowej. Zmarł na atak serca
w trakcie polowania. Został pochowany na cmentarzu Gunnersbury w Londynie.
BIBLIOGRAFIA
Z. Mierzwiński: Generałowie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1990
J. Tatara, Zarys historii wojennej 9-go Pułku Ułanów”, Warszawa 1929.
N. Davies, Powstanie '44, Wydawnictwo Znak, Kraków 2004
T. Jurga: Obrona Polski 1939. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1990
T. Komorowski, Armia Podziemna, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1994
S. Kopański, Wspomnienia wojenne 1939-1946, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1990
T. Kryska-Karski i Stanisław Żurakowski, Generałowie Polski Niepodległej, Editions Spotkania, Warszawa
1991, wyd. II uzup. i poprawione.
15
Agnieszka Ćmiel
Generał Antoni Chruściel (1895-1960)
Pseudonimy: Monter, Sokół, Cięciwa, Konar, Ryż, Adam, Dozorca, Madej, Nurt,
Generał Antoni Chruściel
Źródło: www.wikipedia.pl
Urodził się 16 czerwca 1895 w Gniewczynie Łańcuckie w dawnym województwie
lwowskim, zm. 30 listopada 1960 w Waszyngtonie8.
Antoni Chruściel od 1909 roku był w tajnym skautingu w Jarosławiu.W 1914 r.
ukończył Jarosławskie gimnazjum z wyróżnieniem. W sierpniu tego samego roku wstąpił
do Legionu Wschodniego zwanego II Legionem Polskim a we wrześniu po rozwiązaniu
legionu w Cesarskiej i Królewskiej Armii. Od 1918 roku służył w Wojsku Polskim. Między
innymi w tym samym czasie studiował prawo na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie.
Podczas Kampanii Wrześniowej walczył na czele 82 Syberyjskiego Pułku Strzelców
im. Tadeusza Kościuszki. Na czele tego pułku walczył do 28 września. Bronił twierdzy
Modlin a po jej zdobyciu przez siły niemieckie dostał się do niewoli i trafił do obozu
przejściowego w Soldau (Działdowo) z którego został zwolniony w październiku tego samego
roku.
8
www.wikipedia.pl
16
Od czerwca 1940 roku był w konspiracji. Od maja 1941 roku był Komendantem Okręgu
ZWZ Warszawa-Miasto. W Powstaniu Warszawskim był faktycznym dowódcą sił
powstańczych.
Antoni Chruściel w czasie powstania warszawskiego9
Po kapitulacji powstania dostał się do Oflagu XIII D, a następnie w Oflagu IV C,
gdzie doczekał końca wojny. Po wojnie wyjechał do Londynu 10. 26 września 1946 został
pozbawiony obywatelstwa polskiego przez władze komunistyczne.
W 1956 roku przeniósł się do Waszyngtonu, gdzie pracował jako tłumacz i radca
prawny. Zmarł w 30 listopada 1960. Z inicjatywy polskiej polonii szczątki zostały
przeniesione do sanktuarium w Doylestown w Pensylwanii. Obecnie jest pochowany na
Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Odznaczenia:
*Krzyż Kawalerski Orderu Wojennego Virtuti Militari (5 czerwca 1947),
*Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari (28 września 1939),
9
Generał Antoni Chruściel "Monter" (w środku) komendant Okręgu Warszawskiego AK oraz oficerowie
Wydziału Propagandy Komendy Głównej AK, na dziedzińcu Poczty Głównej przy placu Napoleona, 10 sierpnia
1944. Od lewej stoją: por. Zygmunt Ziółek "Sawa" (w tle), zastępca szefa Wydziału Propagandy. Przed nim stoi
Jan Rzepecki "Wolski", dowódca BIPu Komendy Głównej AK, zasłonięty przez Lecha Sadowskiego "Wasyla"
(na pierwszym planie z lewej), komendanta kwatery bojowej Wydziału III Propagandy Komendy Głównej AK.
Następnie gen. Chruściel i obok niego z prawej Tadeusz Żenczykowski "Kania",10 sierpnia 1944.
Źródło: pl.wikipedia.org.
10
A. K. Kunert, Komendant podziemnej Warszawy
17
*Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari (1921, nr 2371),
Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, postanowieniem prezydenta Lecha
Kaczyńskiego z 16 lipca 2008 "za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej
Polskiej"), uhonorowanie nastąpiło 3 sierpnia tego roku, podczas uroczystości obchodów 64.
Rocznicy Wybuchu Powstania Warszawskiego ,
*Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski,
*Krzyż Niepodległości,
*Krzyż Walecznych – czterokrotnie (1922 i 28 września 1944),
*Złoty Krzyż Zasługi,
*Krzyż Armii Krajowej,
*Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości,
*Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918-1921,
*Złoty Medal Waleczności (Włochy),
*Brązowy Medal Waleczności – dwukrotnie (Włochy),
*Médaille de Izere (Belgia),
Nagrobek Antoniego Chruściela na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie, 30 lipca 2006
Źródło: www.wikipedia.pl
BIBLIOGRAFIA:
A. K. Kunert, Komendant podziemnej Warszawy
www.wikipedia.pl
18
Malwina Galias
Generał Władysław Anders (1892-1970)
Pseudonim: Grot, Grabica, Rakoń
Generała Anders przed 1939
http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Wladyslaw_Anders.jpg
Władysław Anders urodził się 11 sierpnia 1892 roku w Błoniu, w okolicy Kutna. Jego
ojcem był Albert Anders, z zawodu agronom, matką Elżbieta, z domu Tauchert. Władysław
miał trzech braci. Edukację na poziomie średnim zakończył w Warszawie. W 1911 roku
wyjeżdża do Rygi, aby tam studiować na wydziale politechniki. Angażuje się w działalność
Korporacji Akademickiej Arkonia. W 1913 roku zostaje powołany do armii carskiej
i rozpoczyna służbę w wojsku rosyjskim, służąc w kawalerii. Udaje mu się ukończyć szkołę
oficerów rezerwy.
Po wybuchu I wojny światowej walczy w stopniu porucznika w armii carskiej.
Podczas wojny zostaje trzykrotnie ranny, za co odznaczono go Krzyżem Św. Jerzego.
Następnie, w 1917 roku, kończy kurs Akademii Sztabu w Petersburgu, co umożliwia mu
objęcie stanowiska szefa sztabu 7. Dywizji Piechoty. Po utworzeniu I Korpusu Polskiego
zgłasza się tam na ochotnika, wkrótce po tym formuje 1. Pułk Ułanów Krechowieckich.
19
W latach 1917-18 jest szefem sztabu 1. dywizji strzelców. W powojennej Polsce postanawia
zgłosić się do Wojska Polskiego. Zostaje szefem sztabu Armii Wielkopolskiej i walczy
w powstaniu wielkopolskim ma przełomie 1918 i 1919 roku. W okresie wojny polskobolszewickiej jest dowódcą 15. Pułku Ułanów Poznańskich. W trakcie trwania działań
bojowych żołnierze Andersa przebywają trudny szlak wiodący m.in. przez Mińsk, Bobrujsk
zdobyty 28 sierpnia 1919 roku i wreszcie okolice Iwachnowicz, gdzie 29 lipca ranny zostaje
dowódca 15. Pułku Ułanów Poznańskich. Następnie żołnierze Andersa biorą udział w pościgu
za jednostkami bolszewickimi, zajmując chociażby Mińsk. 16 stycznia 1921 roku następuje
tryumfalny powrót do Poznania, ponownie pod wodzą Andersa, który do jednostki wrócił
kilka miesięcy wcześniej.
W październiku 1921 zostaje on skierowany na studia w Ecole Superieure de Guerre
w Paryżu, które kończy dwa lata później. W Paryżu odbywa również staż w jednostce
frontowej. W 1924 roku powraca do Polski i zostaje dyrektorem nauk na kursie dla wyższych
dowódców w Warszawie. 1 grudnia 1924 roku otrzymuje nominację do stopnia pułownika.
Rok później kieruje ekipą jeździecką, której udało się zwyciężyć na zawodach w Nicei.
W 1925 roku zostaje komendantem Warszawy, a w 1926 szefem sztabu w Generalnym
Inspektoracie Kawalerii. W trakcie zamachu majowego kieruje siłami rządowymi i opowiada
się przeciwko Piłsudskiemu. W 1928 roku Anders zostaje dowódcą Kresowej Brygady
Kawalerii, a w 1937 roku Nowogródzkiej Brygady Kawalerii. Ostatnią z wymienionych
funkcji pełni w czasie wybuchu II wojny światowej. 1 stycznia 1934 roku zostaje
awansowany do stopnia generała brygady.
11
11
http://www.sww.w.szu.pl/postacie/post_polska/anders.html
20
Anders i Sikorski u Stalina
http://www.polskieradio.pl/bf4d28d6-3433-46ba-9e61-dd3d016f88ab.file?format=320x236
Podczas kampanii wrześniowej dowodził Nowogródzką Brygadą Kawalerii w bitwie
pod Mławą. Od 12 września 1939 dowodził Grupą Operacyjną Kawalerii swojego imienia.
Stoczył ciężkie walki przeciwko Niemcom w okolicach Mińska Mazowieckiego i Tomaszowa
Lubelskiego drugiej bitwy. W tej ostatniej bitwie, po osiągnięciu poważnego sukcesu, jakim
było zdobycie 22 września Krasnobrodu wraz z Nowogródzką Brygadą Kawalerii opuścił
zdobyte miasto i dotarł do Majdanu Sopockiego, skąd po krótkim odpoczynku udał się
w kierunku Lwowa, wychodząc samowolnie z bitwy i nie powiadamiając o tym dowództwa
Frontu Północnego. W wyniku tego udało się mu przebić na południe. Wobec zaciskającego
się pierścienia niemiecko-sowieckiego generał Anders zdecydował rozformować Grupę
Kawalerii na mniejsze grupy, które miały przedostać się na Węgry. Przebijając się w jednej
z takich grup, 29 września w okolicach Sambora, generał Anders, został dwukrotnie
postrzelony przez Ukraińców, po czym dostał się do niewoli sowieckiej.
Przetrzymywany w lwowskim szpitalu, następnie w więzieniu (Brygidki) we Lwowie,
29 lutego 1940 wywieziony przez NKWD do Moskwy i osadzony w centralnym więzieniu
NKWD na Łubiance. Podczas 22-miesięcznego pobytu w więzieniu był wielokrotnie
przesłuchiwany i namawiany do wstąpienia do Armi Czerwonej. Został uwolniony po
wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej i podpisaniu układu Sikorski-Majski.
W dniu zwolnienia mianowano Andersa naczelnym dowódcą Polskich Sił Zbrojnych
w ZSRR. 11 sierpnia uzyskał stopień generała dywizji. Anders przystępuje teraz do
organizowania polskich jednostek. Warunki ku temu są wysoce niesprzyjające, co związane
jest z nieprzychylną polityką sojusznika radzieckiego. Polak musi borykać się z kłopotami
organizacyjnymi, żywieniowymi i zaopatrzeniowymi, co zmusza go do podjęcia starać
o ewakuację sił polskich z terytorium Związku Radzieckiego. Na początku 1942 roku
prowadzi również rozmowy z władzami radzieckimi, poruszając problem zaginięcia polskich
oficerów aresztowanych w 1939 roku przez Sowietów. Satysfakcjonujących wyjaśnień nie
dostaje, a sprawa rozwiązuje się w kwietniu 1943 roku, gdy niemieckie radio podaje
informacje o znalezieniu polskich grobów na terenie Lasku Katyńskiego. Anders, pod presją
Józefa Stalina i rządu sowieckiego, decyduje się wiosną 1942 roku na ewakuację swoich
wojsk do Iranu.
W Iranie Anders zorganizował z polskich żołnierzy przyszły II Korpus Polski. Polacy
przenieśli się później do Iraku i Palestyny, gdzie odbyli przeszkolenie. Na początku 1944 roku
II Korpus przerzucono do Włoch, by w ramach 8. Armi brytyjskiej walczyły z Niemcami.
21
Jego najbardziej spektakularnym sukcesem było zdobycie w maju twierdzy Monte Cassino,
broniącej dostępu do centralnej części Półwyspu Apenińskiego.
12
II Korpus we Włoszech. Na pierwszym planie generał Anders.
http://www.polskieradio.pl/0b5868d4-3cfb-4524-b50d-b94a4720c70b.file?format=640x446
Dowódca 2. Korpusu Polskiego coraz częściej przebywa w Londynie, gdzie mocno
angażuje się w wydarzenia polityczne. Staje się zdecydowanym przeciwnikiem polityki
lansowanej przez Stanisława Mikołajczyka. Szczególne emocje wzbudza u Andersa fakt
przegrywania sprawy Kresów Wschodnich przez polskich dyplomatów. Zmianę na
stanowisku premiera przyjmuje z zadowoleniem. Od tej pory jego krytyka przenosi się przede
wszystkim na sojuszników zachodnich. W 1945 roku, po koherencji jałtańskiej, dochodzi do
dramatycznego spotkania między Andersem a Winstonem Churchillem, premierem
brytyjskim. Polak ostro krytykuje ustalenia konferencji i wyraża myśl, iż lepiej by było,
gdyby w formowanym Rządzie Tymczasowym znaleźli się sami komuniści, ponieważ wtedy
świat dowiedziałby się o ich intencjach. Churchill z kolei atakuje Andersa za jego
nieprzejednaną postawę i stwierdza, iż żołnierze 2. Korpusu Polskiego nie są mu już
potrzebni.
Od 26 lutego do 21 czerwca 1945 roku Anders pełni funkcję Naczelnego Wodza
i Generalnego Inspektora Polskich Sił Zbrojnych. W 1946 roku zostaje Naczelnym Wodzem
Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Niestety, powojenne władze pozbawiły gen. Andersa
12
http://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Anders
22
obywatelstwa polskiego, co spowodowało, iż zamieszkał on w Londynie. W międzyczasie
sprawował jeszcze funkcje wiceprezydenta RP na uchodźstwie i przewodniczącego Skarbu
Narodowego. W 1954 roku wszedł w skład Rady Trzech. 16 maja 1954 roku otrzymał awans
do stopnia generała broni. Zmarł 12 maja 1970 roku w Londynie.
13
Odznaczenia:
- Krzyż Komandorski Orderu Wojennego Virtuti Militari
- Krzyż Kawalerski Orderu Wojennego Virtuti Militari
- Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari
- Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
- 4-krotnie Krzyż Walecznych
- 4-krotnie Złoty Krzyż Zasługi
- Krzyż Niepodległości
- Order Orła Białego
BIBLIOGRAFIA
http://www.edulandia.pl/edukacja/1,124766,6638224,Wladyslaw_Anders.html
http://www.polskieradio.pl/bf4d28d6-3433-46ba-9e61-dd3d016f88ab.file?format=320x236
http://www.sww.w.szu.pl/postacie/post_polska/anders.html
13
http://www.edulandia.pl/edukacja/1,124766,6638224,Wladyslaw_Anders.html
23
Justyna Giertuga
Generał Michał Karaszewicz-Tokarzewski(1893-1964)
Pseudonimy: Doktor, Stawski, Stolarski, Torwid
Generał Michał Karaszewicz- Tokarzewski
Źródło: http://konkursak.w.interia.pl/micha_karaszewicz__tokarzewski.html
Michał Tadeusz Karaszewicz-Tokarzewski herbu Trąby urodził się 5 stycznia 1893 we Lwowie,
zmarł 22 maja 1964 w Casablance. Był generałem broni Wojska Polskiego, wolnomularzem,
teozofem, duchownym Kościoła liberalno-katolickiego.
Urodził się we Lwowie. Był synem Bolesława Tokarzewskiego i Heleny z domu
Lerch de Lerchensfeld. Wychowywany był przez matkę i ciotki. Ukończył gimnazjum
w Drohobyczu. W 1913 roku rozpoczął studia na Wydziale Prawa i Umiejętności
Politycznych Uniwersytetu Franciszkańskiego we Lwowie, kontynuowane później na
Wydziale Medycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.
W czasie studiów związał się z ruchem socjalistycznym. Działał w organizacjach
niepodległościowych Józefa Piłsudskiego. Był członkiem Polskiej Partii SocjalistycznejFrakcji Rewolucyjnej. Należał do Związku Walki Czynnej i Związku Strzeleckiego
"Strzelec". Był dowódcą oddziałów ZS w Drohobyczu i Samborze oraz inspektorem Okręgu
Krakowskiego ZS, w ramach którego odbył latem 1913 roku elitarny kurs oficerski w Stróży
na Podhalu za co otrzymał prawo noszenia odznaki Parasola. Przed I wojną światową jako
obywatel Austro-Węgier został wcielony do armii, w której ukończył kurs oficerów rezerwy.
W sierpniu 1914 roku wstąpił do Legionów Polskich, dowodząc kolejno V,
a następnie II batalionem 5 Pułku Piechoty Legionów, III batalionem 6 Pułku Piechoty
24
Legionów, następnie objął dowodzenie 5 Pułkiem Piechoty Legionów. W październiku 1914
roku został ciężko ranny podczas bitwy pod Łaskami-Anielinem. W 1915 roku Piłsudski
awansował go do stopnia majora. W czasie kryzysu przysięgowego został na krótko
internowany, później (pozostając w konspiracji) działał w strukturach Polskiej Organizacji
Wojskowej (POW), m.in. w Lublinie, a następnie na terenie Ukrainy i Białorusi, gdzie za
swoją działalność m.in. w Moskwie był 3-krotnie aresztowany przez władze bolszewickie.
Zwolnienia zawdzięczał kontaktom Kazimierza Pużaka, kierującego pracami PPS na terenie
Rosji.
Michał Tokarzewski-Karaszewicz, Jerozolima 1943
Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Tokarzewski_Michal_LOC_matpc_12499.jpg
Podczas kampanii wrześniowej od 11 września dowodził grupą operacyjną (15 i 27
DP) w składzie Armii "Pomorze" i wraz z nią uczestniczył w bitwie nad Bzurą. Po kapitulacji
Warszawy, 27 września 1939 generał stanął na czele organizacji wojskowej – Służby
Zwycięstwu Polski, która była pierwszą organizacją konspiracyjną w okupowanej Polsce. Po
utworzeniu Związku Walki Zbrojnej został komendantem Obszaru nr 3 Lwów. W marcu 1940
został aresztowany przez funkcjonariuszy NKWD podczas próby przekroczenia granicy
niemiecko-radzieckiej. Trafił do łagru pod Workutą a potem na Łubiankę. Po tym, jak został
zwolniony w sierpniu 1941, podjął służbę w Armii Polskiej w ZSRR jako dowódca 6 Dywizji
Piechoty "Lwów". Był następnie zastępcą generała Władysława Andersa. Po ewakuacji
z ZSRR pełnił funkcję zastępcy dowódcy Armii Polskiej na Wschodzie.
25
W 1946 został dowódcą 2 Korpusu Polskiego, a następnie Polskiego Korpusu
Przysposobienia i Rozmieszczenia. Po zakończeniu II wojny światowej pozostał na emigracji
w Wielkiej Brytanii. Pracował zawodowo jako robotnik w fabryce sprzętu radiowego. Od
1954 był Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych i ministrem obrony narodowej w rządzie
Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie.
W okresie międzywojennym jeden z najwyżej postawionych polskich teozofów.
Był jedną z trzech osób mających prawo do noszenia srebrnej swastyki. Brał udział
w seansach organizowanych przez Polskie Towarzystwo Teozoficzne w Mężeninie. Od 1925
był wiernym Liberalnego Kościoła Katolickiego. 14 listopada 1926 wstąpił w stan duchowny.
Święceń kapłańskich udzielił mu w Warszawie biskup James Ingall Wegdwood.
Generał Karaszewicz-Tokarzewski był także jednym z najaktywniejszych polskich
wolnomularzy. Należał do Wielkiej Loży Narodowej Polski i Zakonu Le Droit Humain. Był
współzałożycielem i członkiem lóż: Tomasz Zan, Orzeł Biały, Święty Graal i Św. Michał
Archanioł. W 1937 uzyskał najwyższy w masonerii 33. stopień wtajemniczenia.
Ordery i odznaczenia:
Order Orła Białego (pośmiertnie 23 maja 1964, przez prezydenta RP na Uchodźstwie
Augusta Zaleskiego)
Krzyż Komandorski Orderu Wojennego Virtuti Militari
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
Krzyż Niepodległości z Mieczami
Krzyż Walecznych (czterokrotnie)
Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami (dwukrotnie)14
BIBLIOGRAFIA
pl.wikipedia.org
http://konkursak.w.interia.pl/micha_karaszewicz__tokarzewski.html
14
pl.wikipedia.org
26
Marzena Klimowska
Generał Leopold Okulicki (1898-1946)
Pseudonimy: Niedźwiadek, Biedronka, Bronka, Jan, Jan Mrówka, Jan Ogór, Kobra, Konrad
http://www.sww.w.szu.pl/postacie/post_polska/okulicki.html
Ostatni komendant Armii Krajowej swoje życie i marzenia zamknął w słowach, które
skierował do żołnierzy w marcu 1945 roku: ,,Wierzę głęboko, że zwycięży nasza święta
sprawa, że spotkamy sięw prawdziwie wolnej i demokratycznej Polsce. Niech żyje wolna,
niepodległa, szczęśliwa Polska”.
Urodził się 12 listopada 1898 roku we wsi Bratucice koło Okulic pod Bochnią jako syn
Błażeja, rolnika i Anny Korcyl. Do wybuchu I wojny światowej ukończył pięć klas
gimnazjalnych w Bochni. Podczas nauki związał się z ruchem niepodległościowym Józefa
Piłsudskiego, a w 1913 r. wstąpił do Związku Strzeleckiego. Rodzice chcieli, by został
księdzem. Jego życie potoczyło się w zupełnie innym kierunku. W 1914 roku uciekł z domu
by przyłączyć się do Legionów Polskich. Osiągnąwszy 16 lat służył jako strzelec pod
pseudonimem ,,Sęp” w 3.Pp. II Brygady, a następnie został zwolniony ze względu na zły stan
zdrowia. Zapewne w tym niefortunnym początku kariery wojskowej późniejszego generała
odegrały niemałą rolę jego młodociany wiek i niski wzrost. W 1915 roku powrócił do służby
w II Brygadzie Legionów. Trzy lata później brał udział w obronie Lwowa, zajętego wówczas
przez Ukraińców, w stopniu podchorążego, dowodząc plutonem 5.Kompanii. Na przełomie
27
1923-1925 roku studiował w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Zawarł też wówczas
związek małżeński z Władysławą Jabłońską –
a dwa lata później doczekał się syna
Zbigniewa. Od 1925 do 1939 był oficerem sztabu Dowództwa Okręgu Korpusu nr III
w Grodnie. W 1931 roku wykładał taktyki w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie.
Od 1934 roku szef sztabu 13. Dywizji Piechoty w Równem, aż do 1935, gdzie został
przeniesiony do Sztabu Generalnego w Warszawie wraz z awansem 19 maja 1936 roku na
podpułkownika dypl. 15
1 września 1939 roku wówczas jeszcze jako podpułkownik przyjął pierwsze meldunki
o rozpoczęciu wojny, napływające do Sztabu Głównego. Służył w sztabie, ale pragnął
walczyć bezpośrednio na froncie. Powierzono mu trzy bataliony, dzięki czemu mógł się
wykazać jako odważny żołnierz i dobry dowódca. Pod koniec kampanii wrześniowej zgłosił
się do organizowanej właśnie konspiracyjnej Służby Zwycięstwu Polski. Początkowo został
skierowany do Łodzi, gdzie mianowano go dowódcą wojewódzkim. W 1940 roku powierzono
mu stanowisko komendanta okręgu łódzkiego Związku Walki Zbrojnej, w który
przekształciła się SZP.
L. Okulicki (pierwszy z lewej) wśród żołnierzy 4 p .p. Legionów w okresie walk w rejonie Lwowa (1918 r.)
www.okulicki.ipn.gov.pl
W nocy z 21 na 22 stycznia 1941 roku został zatrzymany przez władze radzieckie,
wywieziony do Moskwy i osadzony na Łubiance, a potem w więzieniu Lefortowo. Zwolniony
15
Encyklopedia Sławnych Polaków
28
po układzie Sikorski-Majski16, wstąpił do armii organizowanej przez generała Władysława
Andersa w ZSRR. W Buzułuku był początkowo szefem sztabu Armii Polskiej. Wraz
z wojskiem przeszedł na Bliski Wschód, tam też został dowódcą 7. Dywizji Piechoty. Myślą
był jednak cały czas w okupowanym kraju, do którego chciał wrócić. I tak też się stało. We
wrześniu 1943 roku został przeniesiony do Londynu, a stamtąd w 1944 zrzucony do Polski.
Początkowo nie brał udziału w powstaniu warszawskim, był bowiem wyznaczony na następcę
dowódcy Armii Krajowej, generała Tadeusza Komorowskiego (pseudonim „Bór”). 17
Przekazanie dowództwa 7. Dywizji Piechoty płk. L. Okulickiemu
www.okulicki.ipn.gov.pl/portal/oku/317/2074/18981939.html
Po upadku powstania opuścił Stolicę, przeniósł się do Pruszkowa, a potem do
Częstochowy. Aż do aresztowania, dnia 27 marca 1945 roku, prowadził działalność
konspiracyjną. Po aresztowaniu został przewieziony do Moskwy. Szesnastu przedstawicielom
Polski Podziemnej wytoczono (w tym Okulickiemu) proces 18, w którym sędziami byli
członkowie kolegium Wojskowego Sądu Najwyższego ZSRR w Moskwie. Podstawą
zatrzymania stało się porozumienie zawarte pomiędzy rządem radzieckim, a dążącymi do
objęcia władzy polskimi komunistami. Zgodnie z jego ustaleniami w strefie działań
wojskowych na terytorium Polski najwyższa władza dotycząca spraw wojennych spoczęła w
rękach naczelnego wodza radzieckich sił zbrojnych. Stalin chciał zaprezentować światu
negatywny obraz polskiego podziemia. Zapadły wyroki skazujące. Generała prawdopodobnie
uduszono, zgodnie z ówczesną praktyką NKWD. Śmierć spotkała go w miejscu, z którego
udało mu się wydostać w 1941 roku.
16
http://www.szkolnictwo.pl/szukaj,Uk%C5%82ad_Sikorski-Majski
http://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Komorowski
18
http://portalwiedzy.onet.pl/48895,,,,proces_szesnastu,haslo.html
17
29
Gen. L. Okulicki przed Kolegium Wojskowego Sądu Najwyższego ZSRR
www.kurkiewicz-family.com/gen-leopold-okulicki.htm
Za zasługi wielokrotnie go odznaczano, m.in. Krzyżem Złotym Orderu Wojennego
Virtuti Militari za kampanię wrześniową, Krzyżem Niepodległości, czterokrotnie Krzyżem
Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami oraz pośmiertnie Krzyżem Armii
Krajowej. Na podstawie biografii Okulickiego powstał film dokumentalny pt.: „Życiorys do
protokołu – rzecz o generale Leopoldzie Okulickim”. Ulubionym sportem generała Leopolda
Okulickiego była piłka nożna. Nawet podczas okupacji ochrona Komendanta Głównego AK
była świadkiem jak z zaciekawieniem potrafił przystanąć i obserwować przez dłuższy czas
grających w piłkę żołnierzy Wehrmachtu.
BIBLIOGRAFIA
Encyklopedia Sławnych Polaków
http://www.szkolnictwo.pl/szukaj,Uk%C5%82ad_Sikorski-Majski
http://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Komorowski
http://portalwiedzy.onet.pl/48895,,,,proces_szesnastu,haslo.html
30
Monika Kosibór
Generał Władysław Sikorski (1881-1943)
Źródło: bitwawarszawska.pl
Władysław Sikorski przyszedł na świat 20 maja 1881 roku w Tuszowie Narodowym
pod Mielcem jako trzeci, najmłodszy syn Emilii i Tomasza Sikorskich. Rodzina Sikorskich,
zanim na świat przyszedł Władysław, bardzo długo mieszkała w miejscowości Hyżne, gdzie
Tomasz był organistą. Po ukończeniu kursu nauczycielskiego znalazł pracę w Tuszowie
Narodowym i tam też wraz z całą rodziną się przeprowadził. Trzy lata później, po śmierci
Tomasza Emilia postanowiła wrócić wraz z dziećmi do Hyżnego, gdzie zamieszkała na
dworze blisko z nią spokrewnionych Jędrzejowiczów, którzy ją wspierali. W niedługim czasie
Władysław, dobrze zbudowany, blondwłosy młodzieniec, dawał się poznać rodzinie jako
inteligentny, roztropny człowiek, który w niedługim czasie stał się oczkiem w głowie rodziny.
W wieku siedemnastu lat udało mu się ukończyć jedynie cztery elementarne klasy, ponieważ
matki nie było stać na więcej. W tej sytuacji Jędrzejowiczowie postanowili zapewnić
Władysławowi jak najlepsze wykształcenie, więc nie szczędzili pieniędzy na jego naukę.
W 1898 roku wyjechał do Rzeszowa, gdzie zamieszkał z dyrektorem seminarium
nauczycielskiego Julianem Zubczewskim, w którym rozpoczął naukę. Zubczewski postanowił
zabrać Władysława ze sobą do Lwowa, gdzie miał pracować na tym samym stanowisku.
W 1902 roku młody Sikorski ukończył Gimnazjum im. Franciszka Józefa I. W tym
samym roku rozpoczął studia na wydziale dróg i mostów na Politechnice Lwowskiej, które
31
ukończył w 1907 roku.
W latach 1904-1905 Władysław odbywał obowiązkową służbę
wojskową w wojsku austriackim. Był to jego pierwszy kontakt z wojskiem. Uzyskał tam
stopień porucznika rezerwy. W 1908 roku założył Związek Walki Czynnej. Rok później
zamieszkał w Leżajsku z świeżo poślubioną Heleną Zubczewską.
W 1907 roku Władysław Sikorski wykładał członkom Polskiej Partii Socjalistycznej,
w tym Józefowi Piłsudskiemu, Waleremu Sławkowi i Kazimierzowi Sosnkowskiemu, na
temat taktyki na kursach bojowo-wojskowych kół militarnych PPS–u. W 1910 roku powstał
Związek Strzelecki, którego był współorganizatorem, a później również prezesem. W tym
samym roku powstało również we Lwowie Polskie Stronnictwo Postępowe, w którym
sprawował funkcję sekretarza. W 1912 roku był również komisarzem wydziału wojskowego
w Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych.
Gdy w lipcu 1914 roku wybuchła I Wojna Światowa, Sikorski został powołany do
wojska austriackiego, jednak już 9 sierpnia przeszedł do oddziałów Piłsudskiego. Został
wówczas przez niego mianowany komisarzem wojskowym na Galicję, a po powstaniu
Naczelnego Komitetu Narodowego, 17 sierpnia został szefem Departamentu Wojskowego
Sekcji Zachodniej. 30 września 1914 roku został pułkownikiem i dowódcą 4 pułku piechoty
Legionów Polskich, jednak decyzją austro-węgierskiej Naczelnej Komendy Armii i Komendy
Legionów pozostał na swoim poprzednim stanowisku. Sikorski został również pierwszym
komendantem szkoły podchorążych Legionów Polskich w Krakowie, które zaczął
organizować w październiku 1914 roku. Legiony Polskie w dużej mierze udało się
zorganizować właśnie dzięki Sikorskiemu i Piłsudskiemu, którzy początkowo współpracowali
ze sobą. Ich drogi zaczęły się rozchodzić, gdy w połowie 1915 roku Królestwo Polskie
zostało zajęte przez państwa centralne. Sikorski obstawał wówczas przy dalszej rozbudowie
Legionów, podczas gdy Piłsudski uważał, że ta decyzja powinna zostać podjęta na podstawie
stanowiska Niemiec i Austrii w sprawie polskiej.
19 lipca 1916 roku Sikorski uzyskał stopień podporucznika. Brał udział w rozmowach
austriacko-niemieckich po ogłoszeniu Aktu 5 listopada w sprawie utworzenia Polskiej Siły
Zbrojnej. Później pełnił jeszcze funkcje szefa Krajowego Inspektoriatu Zaciągu oraz pełnił
obowiązki komendanta obozu ćwiczeń PSZ w Zambrowie. Po kryzysie przysięgowym był
dowódcą Ośrodka Uzupełnień Polskiego Korpusu Posiłkowego w Bolechowie. 26 lutego
1918 roku został internowany przez władze austriackie do obozu jenieckiego w Dulfalvie na
Węgrzech w wyniku wydania rozkazu aprobującego akcję II Brygady pod Rarańczą. Po
uwolnieniu w kwietniu 1918 roku udał się do Lwowa, aby organizować tam jednostki Wojska
Polskiego. Tym samym rozpoczął tam swoją wojskową karierę jako pułkownik.
32
27 października 1918 roku Rada Regencyjna mianowała go szefem sztabu gen.
Stanisława Puchalskiego. Brał czynny udział w walkach o granice wschodnie, w
szczególności z Ukraińcami i Bolszewikami. 1 sierpnia 1919 oku został dowódcą 9 Dywizji
Piechoty i Grupy Poleskiej, a w maju 1920 roku otrzyma stopień generała brygady. Był
jednym z pierwszych generałów wolnej Rzeczpospolitej. Będąc dowódcą 5. Armii brał udział
m.in. w „cudzie nad Wisłą”. 28 lutego 1921 roku został mianowany generałem dywizji. Od
1 kwietnia 1921 do 16 grudnia 1922 roku pełnił stanowisko szefa Sztabu Generalnego.
Podpisanie układu Sikorski-Majski 1941
Źródło: pl.wikipedia.org
Po zamachu na prezydenta Gabriela Narutowicza 16 grudnia 1922 roku, objął
stanowisko premiera i ministra spraw wewnętrznych, które pełnił do 26 maja 1923 roku.
Później był Generalnym Inspektorem Piechoty, a w rządzie Władysława Grabskiego
ministrem spraw wojskowych. Jako polityk był ostro i solidarnie atakowany przez różne
ugrupowania. Posądzano go o „żydolubstwo” i „lewicowość”. Te oskarżenia zniechęciły
Sikorskiego, w efekcie czego odmówił współpracy, którą złożył mu marszałek Piłsudski.
Przesądziło to o jego losie po przewrocie majowym, kiedy to został odsunięty od polityki,
zawieszony w funkcjach wojskowych i bezterminowo urlopowany. W tym czasie zajął się
pracą naukową, wydał książkę pt.: „Przyszła wojna” oraz „Polska i Francja w przeszłości
i dobie współczesnej”. W latach 1928-1932 przebywał za granicą m.in. we Francji
i Szwajcarii, gdzie związał się z ugrupowaniami opozycyjnymi do rządu piłsudczyków. Był
jednym z inicjatorów „Frontu Morges”.
Wiedza i zdolności Sikorskiego nie zostały wykorzystane we wrześniu 1939 roku.
Dopiero dzięki poparciu Francji został premierem rządu, ministrem spraw wojskowych
i wodzem naczelnym. Wówczas głównym celem Władysława Sikorskiego była rozbudowa
33
polskiej armii. W tym właśnie okresie rozpoczęła się wielka, międzynarodowa kariera Polaka.
W listopadzie 1939 roku Sikorski wraz z ówczesnym ministrem spraw zagranicznych
Zaleskim udał się do Wielkiej Brytanii. Celem wizyty było pokazanie, że Polska nadal istnieje
i, że trzeba się z nią liczyć. Oprócz tego chciano wesprzeć Brytyjczyków i przekonać ich aby
nie kapitulowali, tylko walczyli do końca. Obecność Polski u boku Anglii miała duże
znaczenie psychologiczne i propagandowe. Przy okazji wizyty na Wyspach Brytyjskich
nawiązano rozmowy z prezydentem Czech Eduardem Beneszem. Czesi byli bowiem w
sytuacji podobnej do polskiej. Cały czas również prowadzono rozmowy z Francuzami na
temat utworzenia Polskich Sił Zbrojnych we Francji. Udało się to zrealizować dopiero w 1940
roku. Sikorski był pochłonięty sprawami wojskowymi, ale mimo wszystko z dużym
zaangażowaniem zajmował się polityką. Władysław Sikorski cały czas starał się umocnić
pozycję Polski na arenie międzynarodowej oraz walczyć z nazizmem w całej Europie.
18 czerwca 1940 roku Winston Churchill zaprosił Polaków do Wielkiej Brytanii, aby podjąć
kroki w kwestii walki w obronie Francji. Sikorski wydał wtedy rozkaz do walczących
Polaków, aby nie słuchali Francuzów nawołujących do kapitulacji. Dwa dni później polski
premier udał się do Libourne, aby sprawdzić czy wszystko idzie zgodnie z planem. Nazajutrz
wrócił do Londynu.
Źródło: info-horyzont.pl
W połowie lipca 1940 roku zwolennicy Raczkiewicza przeprowadzili nieudany
zamach stanu na Sikorskiego. 5 sierpnia podpisano umowę, na mocy której w Wielkiej
Brytanii miało powstać Wojsko Polskie. 24 grudnia 1940 roku awansowano Władysława
34
Sikorskiego na stopień generała broni. W marcu 1941 roku udał się przez Atlantyk do Stanów
Zjednoczonych. Spotkał się tam również z prezydentem Kanady i podpisał umowę
o powstaniu tam Polskich Sił Zbrojnych. Prezydentowi Stanów Zjednoczonych Rooseveltowi
Sikorski zaimponował śmiałymi planami zjednoczenia Polski i Czechosłowacji.
Po
rozpoczęciu
wojny
niemiecko-radzieckiej
Sikorski
wysunął
propozycję
normalizacji stosunków Polski z ZSRR, w wyniku których podpisał w Wielkiej Brytanii
układ polsko-sowiecki. Nastąpił wówczas rozłam w rządzie polskim. Sikorski mianował
dowódcą Polskich Sił Zbrojnych gen. Andersa. Jesienią 1941 roku Władysław Sikorski
wyruszył w podróż na wschód. Był w Tobruku, gdzie spotkał się z żołnierzami Brygady
Karpackiej, później był w Iranie. 30 listopada był w Kujbyszewie skąd poleciał do Moskwy,
aby spotkać się z Józefem Stalinem. Skutkiem tej wizyty było uwolnienie 25 tys. Polskich
żołnierzy. Po powrocie udał się do Wielkiej Brytanii. 14 lutego 1942 roku wydał rozkaz o
przeistoczeniu Związku Walki Zbrojnej w Armię Krajową. Początkiem 1942 roku po raz
drugi udał się do USA, gdzie miała miejsce próba zamachu. Rosła bowiem liczba
przeciwników generała. Gdy doszło do ujawnienia zbrodni katyńskiej umowa polskoradziecka została zerwana. 25 maja 1943 roku Władysław Sikorski jeszcze raz udał się na
Bliski Wschód. Przez jakiś czas był w Iraku. 3 lipca postanowił jeden dzień odpocząć na
Gibraltarze, przed wylotem do Wielkiej Brytanii. W nocy 4 lipca wystartował na pokładzie
Liberatora. W chwilę po starcie samolot zaczął spadać do morza. Wszyscy uczestnicy lotu:
Władysław Sikorski, jego córka Zofia Leśniewska oraz inni oficerowie zginęli. Katastrofa ta
do dziś jest niewyjaśnioną zagadką. 17 września 1993 roku prochy generała spoczęły
w krypcie świętego Leonarda na Wawelu.
BIBLIOGRAFIA:
Encyklopedia Sławnych Polaków, red. Agnieszka Grygiel, Warszawa 2003
www.dzieje.pl
http://www.sww.w.szu.pl/postacie/post_polska/sikorski.html
http://pl.wikipedia.org
35
Daria Kunas
Generał Stefan Rowecki (1895-1944)
Pseudonim: Grot
Źródło: pl.wikipedi.org
Stefan Paweł Rowecki urodził się 25 grudnia 1895 w Piotrkowie Trybunalskim, zmarł
1-2
sierpnia 1944 w Sachsenhausen.
Był
synem
Stefana
Augusta
Leona
i
Zofii
z Chrzanowskich. Edukację rozpoczął w 1906 w gimnazjum polskim w Piotrkowie
Trybunalskim, gdzie zaprzyjaźnił się m. in. z Tadeuszem Puszczyńskim. W 1911 był
współorganizatorem, a następnie stał na czele pierwszego tajnego zastępu skautowego
w Piotrkowie Trybunalskim. Od jesieni 1912 rozpoczął studia techniczne w Warszawie,
w Szkole Mechaniczno-Technicznej H. Wawelberga i S. Rotwanda.
W 1913 wstąpił do Polskich Drużyn Strzeleckich w Warszawie. Wówczas, oraz
w późniejszym okresie w Legionach Polskich, używał pseudonimu Stefan Radecki.
W styczniu 1914, po ukończeniu kursu podoficerskiego w Rabce, wrócił do Warszawy gdzie
dowodził IV plutonem kompanii warszawskich Polskich Drużyn Strzeleckich. W lipcu 1914
36
wyjechał potajemnie na kurs oficerski w Nowym Sączu (wówczas w zaborze austriackim),
a pod koniec 1914 wstąpił do Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego.19
Stefan Rowecki w 1915 roku
(Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Stefan_Rowecki_-_1915.jpg)
W czasie I wojny światowej w Legionach Polskich, oficer i dowódca plutonu
w 1, następnie 5 pułku piechoty I Brygady. Po kryzysie przysięgowym internowany
w Beniaminowie. 1918 w Polskiej Sile Zbrojnej, był m.in. instruktorem w Oficerskiej Szkole
Piechoty w Ostrowii Mazowieckiej, następnie w Wojsku Polskim.
W latach 1919-1920 walczył w wojnie polsko-bolszewickiej, m.in. jako szef Oddziału
II Frontu Południowo-Wschodniego i Grupy Uderzeniowej generała E. Rydza-Śmigłego.
W okresie międzywojennym na różnych stanowiskach w armii: 1921-1926 oficer Biura
Ścisłej Rady Wojennej i szef wydziału naukowo-wydawniczego Wojskowego Instytutu
Naukowo-Wydawniczego.1930-1935 dowódca 55 pułku piechoty w Lesznie, 1935-1938
dowódca brygady Korpusu Ochrony Pogranicza Podole w Czortkowie, 1938-1939 dowódca
piechoty dywizyjnej w 2 dywizji piechoty Legionów w Kielcach.
W czerwcu 1939 otrzymał polecenie zorganizowania Warszawskiej Brygady
Pancerno-Motorowej, którą dowodził we wrześniu 1939. Ostatni bój na czele brygady stoczył
w dniach 18-20 września pod Tomaszowem Lubelskim. Od początku okupacji był
zaangażowany w pracy konspiracyjnej. W październiku 1939 został mianowany przez
19
http://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Rowecki
37
Naczelnego Wodza zastępcą komendanta głównego i szefem sztabu Służby Zwycięstwu
Polski, a od stycznia 1940 – komendantem Obszaru Warszawskiego ZWZ, praktycznie całego
obszaru okupacji niemieckiej, a od czerwca 1940 – całego ZWZ. Rozbudował struktury
późniejszej AK, zapewniając jej równocześnie właściwą formę organizacyjną i system
dowodzenia.20
Stefan Rowecki w 1926 roku
(Źródło http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Stefan_Rowecki_-_1926.jpg )
Stefan Grot-Rowecki znajdował się na szczycie listy 165 osób, poszukiwanych przez
gestapo. W ręce Niemów wydali go agenci zaczepieni w strukturach AK – Blanka
Kaczorowska, Ludwika Kalksteina, Eugeniusz Świerczewski. 30 czerwca 1943 generał został
aresztowany. Nie chciał współpracować z Niemcami, dlatego też został odesłany do obozu
koncentracyjnego w Sachasenhausen. Niemcy namawiali go na prowadzenie wspólnej walki
przeciw ZSRR, ale Rowecki odmówił. Himmler twierdził, że nawet Hitler nazwał „ Grota’’
wielkim człowiekiem. Zachód nic nie zrobił w jego obronie. 21 Prawdopodobnie został
zamordowany z 1 na 2 sierpnia 1944 (po wybuchu Powstania Warszawskiego) na rozkaz
Heinricha Himmlera.
20
21
http://portalwiedzy.onet.pl/8161,,,,rowecki_stefan_pawel,haslo.html
Najnowsza Encyklopedia Powszechna, Warszawa 2010.
38
W latach stalinizmu w Polsce (1945-1956) oficjalna ocena działalności Roweckiego
była skrajnie i jednostronnie negatywna. Ówczesna historiografia twierdziła, iż dowództwo
Armii Krajowej współpracowało z Niemcami. Rowecki również był prezentowany w tym
kontekście. Dopiero w następnych latach, kiedy rozpoczął się etap rehabilitacji bezpodstawnie
skazanych żołnierzy AK, podjęto próby obiektywnych ocen jego dokonań – pierwszy
życiorys Roweckiego opublikowano dopiero w Encyklopedii Współczesnej z 1959.
W późniejszym okresie publikowano również wspomnienia ludzi, z którymi współpracował
Został odznaczony orderem Virtuti Militari, Krzyżem Niepodległości, Orderem
Polonia Restituta, krzyżem Walecznych i Krzyżem AK.
BIBLIOGRAFIA:
Najnowsza Encyklopedia Powszechna, Warszawa 2010
pl.wikipedia.org
http://portalwiedzy.onet.pl/8161,,,,rowecki_stefan_pawel,haslo.html
39
Iwona Małysa
Generał Emil Fieldorf (1895-1953)
Pseudonim: Nil
Źródło: http://www.zwoje-scrolls.com/zwoje34/text02p.htm
August Emil Fieldorf urodził się 20 marca 1895 roku w Krakowie. Jego dziadek –
Andrzej Fieldorf – był maszynistą, tak jak ojciec, również Andrzej Fieldorf. Młody Fieldorf
przerwał tradycję rodziny. Jego matka nazywała się Agnieszka Fieldorf, z domu Szwanda.
Znajomi i rodzina nazywali go ,,Emil” i tak sam przedstawiał się. August był inteligentnym,
lecz niekoniecznie pilnym uczniem. Na jego postawę patriotyczną duży wpływ miał profesor
Odon Feliks Bujwid, który wręczał Emilowi literaturę historyczną oraz namówił go do
wstąpienia do Organizacji Ćwiczebnej Uczniów Szkół Średnich. Ukończył siedem klas w III
Gimnazjum im. Jana Sobieskiego w Krakowie, do którego został przeniesiony przez konflikty
z pedagogami w V Gimnazjum. Swoją edukację kontynuował w seminarium nauczycielskim.
Ukończył kurs podoficerski w krakowskim Związku Strzeleckim, do którego wstąpił w 1910
roku.
6 sierpnia 1914 roku zgłosił się na ochotnika do I Brygady Legionów formowanych
przez Józefa Piłsudzkiego. Stosunkowo szybko stał się podoficerem w IV i III batalionie,
a w 1916 roku ukończył kurs oficerski. W grudniu tegoż roku mianowano go dowódcą
40
plutonu z 5. Pułku piechoty. Fieldorf urodził się w Galicji, więc wcielono go do austriackiej
c. k. armii. Właśnie w jej szeregach walczył na włoskim odcinku ,,Zara Nord” w Tyrolu
Południowym. Po tych wydarzeniach przeżył kryzys przysięgowy, po którym wrócił do
Krakowa. Pod pretekstem choroby nie wrócił na front. Po powrocie do Polski, wstąpił do
Polskiej Organizacji Wojskowej i już w listopadzie 1918 roku służył w Wojsku Polskim,
gdzie był dowódcą plutonu i kompanii.
Źródło: http://www.dobroni.pl/fotka,general-emil-fieldorf-nil,21751
Podczas urlopu z armii austriackiej, 18 października 1919 roku, zawarł związek
małżeński z Janiną Kobylińską. Podczas wojny polsko-bolszewickiej był dowódcą kompanii.
W 1923 zakończył swoją edukację stając się absolwentem Szkoły Podchorążych
w Warszawie. W tym samym roku został dowódcą 5. kompanii, a w sierpniu 1924 II oficerem
sztabu 1. Dywizji Piechoty Legionów. W październiku powtórnie został dowódcą kompanii
w 1. pułku piechoty, a w czerwcu 1925 mianowano go dowódcą II batalionu również
w 1. pułku piechoty. Potem był dowódcą 1. kompanii, od sierpnia 1926 dowódcą I batalionu.
W listopadzie 1926 został oficerem Przysposobienia Wojskowego w 1. pułku piechoty.
W 1928 awansowano go do stopnia majora oraz objął dowodzenie nad Przysposobieniem
Wojskowym w 1. Dywizji Piechoty.
Następnie kolejno był: zastępcą kierownika Instruktoratu WF przy ambasadzie RP
w Paryżu (kwiecień 1931), zastępcą dowódcy 1. pułku piechoty (marzec 1932), dowódcą
41
batalionu granicznego ,,Troki” (1935), podpułkownikiem (1936), zastępcą dowódcy pułku
KOP ,, Wilno” (1937), dowódcą 51. pułku piechoty strzelców kresowych (styczeń 1938).
W czasie kampanii wrześniowej był dowódcą
51. pułku
piechoty strzelców
kresowych. Jednostka Fieldorfa znajdowała się w składzie 12. Tarnopolskiej Dywizji
Piechoty, która podczas walk niedaleko Iłży została rozbita. Po tym wydarzeniu próbował
dostać się do Lwowa, lecz okazało się to niemożliwe. Fieldorf postanowił przedostać się na
Zachód, ale w październiku 1939 roku został zatrzymany na granicy słowackiej i internowany
(zamknięty w specjalnym obozie z powodu przekroczenia granicy państwa neutralnego).
Udało mu się zbiec i dostać do Węgrzech, stamtąd przybył do Francji. Podczas pobytu na
terenie Francji, 3 maja 1940 roku awansowano go do stopnia pułkownika. 20 czerwca 1940
roku Francja skapitulowała, co równało się z przeniesieniem Fieldorfa do Wielkiej Brytanii.
17 lipca 1940 roku wyruszył z Londynu przez Kapsztat, Kair, Stambuł, Belgrad i Budapeszt
do Krakowa. 6 września pojawił się w Warszawie. Dzięki fałszywym dokumentom przybrał
nazwisko Emil Wielowiejski oraz pseudonim ,,Maj”. Po powrocie do okupowanego kraju był
kolejno: inspektorem Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej, komendantem Obszaru
II Białystok Armii Krajowej (marzec 1942 – pełnił tę funkcję przez miesiąc), dowódcą
Kedywu KG AK, dowódcą Kierownictwa Dywersji (tę funkcję pełnił około dwóch lat). Jako
dowódca Kierownictwa Dywersji kierował walką bieżącą Polskiego Podziemia, rozbudował
Grupy Szturmowe Szarych Szeregów, Związek Odwetu (Wachlarza). W lutym 1944 roku
odwołano go z tego stanowiska i mianowano jako dowódcę formowanej organizacji
,,Niepodległość”, w skrócie ,,Nie”, która miała zajmować się działalnością antysowiecką.
28 września 1944 roku mianowano go generałem brygady, a miesiąc później zastępcą
dowódcy Armii Krajowej, czyli Leopolda Okulickiego. Po rozwiązaniu Armii Krajowej
powrócił do organizacji ,,Nie”, jako zastępca komendanta.
7 marca 1945 roku Emil Wielowiejski, a raczej Emil Fieldorf, zostaje aresztowany
i nierozpoznany przez NKWD w Milanówku. Z tegoż powodu zostaje zesłany do obozu
pracy na Uralu. Po powrocie do Polski (październik 1947), pod fałszywym nazwiskiem
zamieszkuje w Warszawie, a następnie w Łodzi. Wierząc w Polskę, nie zgadza się na
propozycje znajomych, czyli wyjechanie do Londynu. Śmiał się, że ,,po pobycie w Rosji
każde polskie więzienie będzie dla niego sanatorium” (Maria Fieldorf). A w lutym 1948 roku
zgłosił się do RKU podając prawdziwe dane osobowe.
42
Rok 1950 – zdjęcie w więzieniu (Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego)
http://warszawa.gazeta.pl/warszawa/51,34889,6837705.html?i=1
Dwa lata później został ponownie aresztowany z nakazu prokurator Heleny
Wolińskiej. Fieldorf odmówił współpracy z UB. Zarzucono mu, że: ,,jako szef Kedywu KG
AK wydawał rozkazy oraz instrukcje podległym sobie oddziałom Kedywu rozpracowywania
oraz likwidowania oddziałów partyzantki radzieckiej oraz lewicowych podziemnych
organizacji niepodległościowych”. Potwierdziły to zeznania byłych oficerów AK, którzy
przed procesem zostali do tego zmuszeni. 16 kwietnia 1952 sąd skazał Augusta Emila
Fieldorfa na karę śmierci. Sąd Najwyższy, podtrzymując decyzję Sądu Wojewódzkiego dla
miasta stołecznego Warszawy, nie skorzystał z prawa łaski. 24 lutego 1953 roku Emil
Fieldorf o godzinie 15 w więzieniu na Rakowickiej został powieszony.
Osierocił 2 córki: Krystynę i Marię. Dotąd nie wiadomo, gdzie znajduje się miejsce
jego pochówku. 7 marca 1989 roku generał ,,Nil” został zrehabilitowany.
Odznaczenia Emila Fieldorfa:
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1937)
-Krzyż Niepodległości (1932)
-Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
-Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari (1923)
-Krzyż Walecznych – czterokrotnie
-Krzyż za Wilno (1920)
-Order Orła Białego (2006)
-Złoty Krzyż Zasługi (1929)1
BIBLIOGRAFIA:
http://www.sww.w.szu.pl/postacie/post_polska/fieldorf.html
http://www.polskieradio.pl/39/247/Artykul/175239,August-Emil-Fieldorf
http://fieldorf.pl/index.php/Artyku%C5%82y/genera-qnilq.html
43
Paulina Międzybrodzka
Pułkownik Jan Rzepecki (1899-1983)
Pseudonimy: Białynia, Ożóg, Burmistrz, Górski, Krawczyk, Ślusarczyk, Prezes, Rejent
Pułkownik Jan Rzepecki około roku 1945
źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Rzepecki.jpg
Jan Rzepecki urodził się 29 września 1899 roku w Warszawie. Jego rodzicami
byli Kazimierz i Iza Moszczeńska-Rzepecka. W 1914 roku zaczął służyć w Legionach
Polskich, w szeregach 1. Pułku Piechoty. W czerwcu 1918 roku otrzymał pierwszy stopień
oficerski. Od listopada 1918 roku służył w odnowionym Wojsku Polskim, pełniąc funkcję
dowódcy plutonu w szkole podchorążych22.
1 października 1924 roku uzyskał przydział do Oficerskiej Szkoły Piechoty
w Warszawie. Tam sprawował dowództwo nad batalionem podchorążych, a oprócz tego
wykładał strategię i taktykę wojskową. W czasie przewrotu majowego walczył na czele tego
batalionu opowiadając się za stroną władz konstytucyjnych. Po zamachu przeniesiono go
poza granice Warszawy i tam został dowódcą batalionu.
1928 rok upłynął mu w czasie służby w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia
w Rembertowie. W latach 1935-1939 ponownie wykładał taktykę w Wyższej Szkole
22
http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Rzepecki
44
Wojennej. Kampanię wrześniową spędził w Sztabie Armii „Kraków” jako szef Oddziału III
Operacyjnego.
Pułkownika opisał Piotr Lipiński w książce pt.: „Raport Rzepeckiego”. Teki
personalne przedstawiały Rzepeckiego w dwóch światłach: po pierwsze jako bardzo zdolnego
i ambitnego człowieka, po drugie jako osobę spisaną na straty. Pisząc swoje reportaże
Lipiński próbował dotrzeć do jego rodziny, jednak zakończyło to się niepowodzeniem.
Wszyscy jego znajomi zmarli, tak jak jego dwie żony – obie Ireny, a dzieci się nigdy nie
doczekał. Autor doszukiwał się prawdy o nim jedynie dzięki wszelkiego rodzaju pismom –
maszynopisom, zeznaniom, a także własnymi zapisanymi wspomnieniami Rzepeckiego. Jan
Nowak – Jeziorański w „Kurierze z Warszawy” pisał: „Rzepecki sprawił na mnie wrażenie
raczej niepozorne. Średniego wzrostu. Łysawy brunet o matowym, jakby lekko
zachrypniętym głosie - nie wyglądał na zawodowego oficera” 23.
W czasie II wojny światowej Rzepecki współpracował z Armią Krajową, jako
dowódca Biura Informacji i Propagandy. Była to jedna z najciekawszych gałęzi konspiracji.
Po wojnie stworzył antykomunistyczną organizację: Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość.
Jednak gdy został aresztowany ujawnił podziemie. Zastanawiano się wówczas: „Czy można
więc mówić o ujawnieniu, czy trzeba mówić o zdradzie?” W pierwszym procesie po wojnie
Rzepecki został skazany na 12 lat więzienia, jednak po dwóch dniach ułaskawiono go.
10 września 1939 roku Rzepeckiego przeniesiono z Komendy Okręgu do Biura
Informacji i Propagandy. „Jeżeli sądzić po wynikach, to prasa BIP-owska była dobra – ocenia
Władysław Bartoszewski – Posłuch wobec tego, co mówiła AK, jej czasopisma, ulotki, był
ogromny. Nie przypominam sobie, aby jakakolwiek formacja polityczna w Polsce, od może
rządu tajnego w 1863, i to na początku, cieszyła się takim zaufaniem, jak AK. A to było
możliwe dzięki BIP, który szkolił filmowców, aktorów, zamawiał wiersze, artykuły. To
wszystko podlegało Rzepeckiemu” 24.
W lecie 1940 roku Rzepeckiego przyjęto do konspiracyjnego PPS. Tam miał
utrzymywać stałe kontakty z Kazimierzem Pużakiem i Zygmuntem Zarembą. Rok później
miały odbywać się na zlecenie Roweckiego. W lipcu 1943 roku zginął gen. Sikorski, a kilka
dni przed jego śmiercią Niemcy aresztowali gen. Roweckiego – komendanta głównego AK,
którego zastępcą został gen. Tadeusz Komorowski. Z czasem Rzepecki uzyskiwał
23
24
http://wyborcza.pl/1,76842,1230060.html
45
przekonanie, że gen. Komorowski staje się nieufny wobec BIP, który zaczął być śledzony
przez kontrwywiad.
1944 rok jest uważany za tragiczny dla konspiracji polskiej. Dokonano wtedy
licznych morderstw na osobach związanych z BIP. Jednak ciężko było cokolwiek ustalić w tej
sprawie, gdyż wydarzenia te rozegrały się na kilkadziesiąt dni przed rozpoczęciem Powstania
Warszawskiego.
W czasie Powstania Warszawskiego Rzepecki pełnił służbę w Śródmieściu przy
sztabie gen. Antoniego Chruściela "Montera", komendanta Okręgu Warszawa-Miasto. Po
powstaniu Rzepecki został wywieziony do obozów: Lamsdorf i Woldenberg. Po jakimś
czasie w sprzyjających warunkach udało mu się zbiec. W tym samym czasie w obozie
Zeithain zmarła żona Rzepeckiego – Irena, która chorowała na gruźlicę.
W styczniu 1945 roku rozwiązano AK. W listopadzie tego samego roku w Łodzi
aresztowano pułkownika Rzepeckiego. W 1947 skazano go na 8 lat więzienia, a w lutym
tegoż roku zwolniono go z mocy amnestii.
W 1949 roku ponownie go aresztowano
i w więzieniu spędził 5 lat.
Gdy miał 56 lat został „przekwalifikowany” z żołnierza na historyka. Rozpoczął
pracę w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk PAN. „Przez rok (1956-57) był
członkiem ZBoWiD. W 1964 r. Rzepecki zrobił doktorat. Tytuł dostał na podstawie
opublikowanej książki „Sprawa Legionu Wschodniego 1914 r.” Wśród historyków praca
uchodzi za bardzo solidną monografię. Rzepecki miał wówczas 65 lat”25.
Zmarł 28 kwietnia 1983 roku, w wieku 84 lat, w Warszawie. Tam też został
pochowany.
BIBLIOGRAFIA
http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Rzepecki
25
46
Martyna Nieckula
Podpułkownik Łukasz Ciepliński (1913-1951)
Pseudonim: Pług, Ostrowski, Ludwik, Apk, Grzmot, Bogdan
Źródło: http://zseio.net.pl/~zseio/index.php?module=archiwum&start=49
Łukasz Ciepliński urodził się w Kwilczu w 1913 roku. W 1929 r. wstąpił do Korpusu
Kadetów w Rawiczu. Po ukończeniu szkoły i zdaniu matury w 1934 r. kontynuował
kształcenie wojskowe w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowii MazowieckiejKomorowie. W listopadzie 1936 r. rozpoczął służbę w 62. p. p. w Bydgoszczy. Z czasem
powierzono mu w pułku dowodzenie kompanią przeciwpancerną.
Podczas napaści Niemiec hitlerowskich na Polskę we wrześniu 1939 r. odznaczył się
w czasie bitwy nad Bzurą pod Witkowicami. Po przebiciu się do Warszawy walczył w jej
obronie, a po kapitulacji uniknął niewoli. Podjął następnie próbę przejścia przez Węgry do
Francji, gdzie odradzała się polska armia. 26
W 1940 roku Ciepliński związał się z konspiracją w Rzeszowie. Pełnił funkcję
komendanta Obwodu ZWZ Rzeszów, a następnie od kwietnia 1941 r. był komendantem
Inspektoratu Rejonowego ZWZ–AK Rzeszów. Po przekazaniu 1 marca 1945 r. inspektoratu
26
http://www.pomnikcieplinskiego.pl/j159/index
47
(w likwidacji) swojemu zastępcy Adamowi Lazarowiczowi, Ciepliński pełnił istotne funkcje
w Delegaturze Sił Zbrojnych, a następnie w Zrzeszeniu „Wolność i Niezawisłość”. Przez
jakiś czas przebywał w Krakowie, po czym przeniósł się do Zabrza, gdzie zamieszkał wraz
żoną Jadwigą. W 1947 r. Cieplińskim urodził się syn Andrzej.
http://powiat-miedzychodzki.pl/index.php?a=16777218&t=0&art=494
Po aresztowaniach kolejnych trzech Zarządów Głównych WiN-u, Ciepliński stanął
w styczniu 1947 r. na czele czwartego, ostatniego ZG WiN (piąty zarząd był prowokacją
aparatu bezpieczeństwa). Jego najbliższymi współpracownikami byli zaufani i sprawdzeni
podkomendni z konspiracji akowskiej z Rzeszowszczyzny. Efektywność pracy Cieplińskiego
na różnych szczeblach kolejnych konspiracyjnych organizacji niepodległościowych była
możliwa
dzięki
takim
zaletom
jego
charakteru,
jak
stanowczość,
punktualność
i systematyczność. Był człowiekiem bardzo wymagającym w stosunku do siebie
i podwładnych. W obliczu beznadziejnej sytuacji kraju, okupowanego najpierw przez
hitlerowskie Niemcy, później zaś przez Sowietów, gdy inni upadali na duchu. 27
27
48
Łukasz Ciepliński w 1939 roku
http://www.e-sochaczew.pl/sochaczew
Podpułkownik Łukasz Ciepliński „Pług” został aresztowany 28 listopada 1947 roku.
Jego syn nie miał nawet roku, a Pług już nigdy miał go nie zobaczyć. Natychmiast został
przewieziony do Warszawy i osadzony w mokotowskim więzieniu, gdzie ubecy próbowali
przekonać go dobrej woli i „dżentelmeńskim układzie”, w ramach którego za obietnicę
rezygnacji z represji wobec działaczy WiN, ujawnił część informacji związanych
z działalnością Zrzeszenia. Szybko zorientował się, że nie ma żadnej „dżentelmeńskiej
umowy”, ani „tajnej amnestii” dla jego podkomendnych.
Wycofał się ze współpracy i odmówił dalszych zeznań. Wtedy też zaczęło się
trzyletnie, niezwykle okrutne śledztwo, prowadzone bezpośrednio pod nadzorem NKWD.
Przez trzy lata „Pług” był straszliwie torturowany. Wielokrotnie na przesłuchanie wnoszono
go na kocu, gdyż miał połamane ręce i nogi, a z przesłuchań wynoszono go nieprzytomnego.
Na skutek pobicia ogłuchł na jedno ucho. O śledztwie tak mówił w czasie rozprawy:
„W czasie śledztwa leżałem skatowany w kałuży własnej krwi. Mój stan psychiczny był w
tych warunkach taki, że nie mogłem sobie zdawać sprawy z tego, co pisał oficer śledczy”.
W podobny sposób traktowano jego współpracowników; jego zastępcy – mjr. Adamowi
Lazarowiczowi – ubecy wybili zęby, kpt. Franciszek Błażej miał ciągle ropiejące rany na
nogach, a kpt. Józef Rzepkę nieustanne bicie doprowadziło do obłędu.
W końcu, 5 października 1950 roku przed warszawskim sądem rejonowym rozpoczął
się proces. Na ławie oskarżonych zasiedli: Łukasz Ciepliński, Adam Lazarowicz, Mieczysław
Kawalec, Ludwik Kubik, Józef Rzepka, Franciszek Błażej, Józef Batory, Karol Chmiel,
Joanna Czarnecka i Zofia Michałowska. Zarzucano im m.in. współpracę hitlerowcami
podczas okupacji i działania przeciw władzy. Ich los był przesądzony jeszcze przed
49
rozpoczęciem rozprawy. Oskarżonym przerywano wypowiedzi, stosowano przemoc
psychiczną. Na nic zdały się wyjaśnienia Cieplińskiego, że zarzuty mają fałszywy charakter,
że nie zna treści protokołów przesłuchań, że podpisywał je pod przemocą, że nie pamięta, co
mówił, ponieważ często był nieprzytomny. Jak zwykle procesowi towarzyszyła propaganda
medialna – „Trybuna Ludu” pisała o podsądnych, jako o „zwykłej szajce szpiegów
i morderców” a wybrane fragmenty procesu transmitowano przez radio i szczekaczki
uliczne. 14 października 1950 roku sąd wydał wyrok.28
Łukasz Ciepliński i sześciu jego współpracowników zostało skazanych na karę
śmierci. W uzasadnieniu wyroku „sędzia” płk Warecki napisał m.in – „Wyrok ten, przeto
powinien stanowić przestrogę dla każdego, kto ośmieliłby się podnieść rękę na Władzę
Ludową w Polsce i zdobycze mas pracujących”. Obrońcy wnieśli apelację, ale Najwyższy
Sąd Wojskowy w Warszawie 16 grudnia 1950 r. podtrzymał wyroki. Prezydent Bolesław
Bierut jak zwykle odmówił skazanym prawa łaski. Kiedy 1 marca 1951 roku pułkownik
Łukasz Ciepliński był wyprowadzany na rozstrzelanie szepnął jednemu ze współwięźniów:
„Jeśli przeżyjesz, odnajdź moją rodzinę i przekaż Andrzejkowi, że ojciec przed śmiercią ukrył
w ustach srebrny medalik z Matką Boską Ostrobramską. Postanowił, że gdy padnie strzał,
ściśnie zębami medalik tak mocno, by nie wypadł. I gdy kiedyś, już w wolnej i sprawiedliwej
Polsce syn szukać będzie szczątków swego ojca, to te z medalikiem wskażą mu właściwy
grób”. Potwierdza to inna relacja więźniów, którzy wspominają, że na więziennym dziedzińcu
w drodze na śmierć idący na czele 7 więźniów Ciepliński w pewnej chwili przyklęknął i wyjął
coś z buta, po czym włożył to do ust. „Pług” został rozstrzelany o godzinie dwudziestej,
w piwnicy jednego z budynków gospodarczych więzienia na Mokotowie. Zamordowano go
ulubiona metodą NKWD – strzałem w tył głowy.
BIBLIOGRAFIA
http://www.warszawskagazeta.pl/historia/1128-nie-mogem-inaczej
27
http://www.warszawskagazeta.pl/historia/1128-nie-mogem-inaczej
50
Joanna Nocula
Rotmistrz Witold Pilecki (1901-1948)
Pseudonim: Witold, Druh
Rotmistrz Pilecki w wieku ok. 25 lat
Źródło: http://kihawsd.blogspot.com/2007/11/rotmistrz-witold-pilecki.html
Witold Pilecki urodził się 13 maja 1901 roku, w północnej Rosji (Ołońcu), dokąd
szlachecka rodzina Pileckich – pieczętująca się herbem Leliwa – została przesiedlona przez
władze rosyjskie w ramach represji za udział w powstaniu styczniowym. Dziadek Witolda –
Józef Pilecki – został zesłany na Syberię, przebywał tam 7 lat, zanim został wykupiony przez
rodzinę. Rotmistrz miał czworo rodzeństwa: Marie, Józefa (zmarł w wieku 5 lat), Wandę
i Jerzego. W roku 1990 Pileccy przenieśli się do Wilna, gdzie Witold uczył się w szkole
handlowej. Od 1914 należał do zakazanego przez władze rosyjskie harcerstwa, natomiast
w 1916 założył własną drużynę. Maturę zdał w 1921 roku.
W 1918 roku w momencie wycofywania się Niemców z Wileńszczyzny, Polacy, aby
zapobiec przejęciu władzy w Wilnie przez bolszewików, zorganizowali kilka sekcji
defensywnych. Witold wstąpił wtedy do oddziałów samoobrony dowodzonych przez gen.
Władysława Wejtkę, a w 1919 roku służył w partyzanckim oddziale legendarnego
51
zagończyka mjr Jerzego Dąbrowskiego.29 W walkach odwrotowych z bolszewikami w lipcu
1920 roku dowodził pod Grodnem w sekcji kompanii harcerskiej. Od 5 sierpnia 1920 roku
służył znowu w 211. pułku ułanów i z pułkiem tym walczył na przedpolu warszawskim pod
Radzyminem. Pilecki walczył w Puszczy Rudnickiej i brał udział w zajmowaniu Wilna.
Odwaga, jaką odznaczył się w tej wojnie, przyniosła mu dwa odznaczenia Krzyżem
Walecznych30. Po wojnie, w 1922 roku zaczął studiować na Uniwersytecie Poznańskim, na
Wydziale Rolnym. Jednocześnie jednak zapisał się na studia na Uniwersytecie im. Stefana
Batorego na Wydziale Sztuk Pięknych. Naukę tę jednak przerwał dość szybko. Zdążył on
jednak odznaczyć się pod względem talentu, ponieważ w kościele w Krupie do dziś wiszą
dwa jego obrazy. Mniej więcej w tym samym czasie Państwo Pileccy otrzymali, posiadłość
nieopodal Lidy – Sukurcze (podczas drugiej wojny światowej Sukurcze zostały bardzo
zdemolowane i systematycznie niszczone, aż finalnie stały się ruiną, która nie nadawała się do
zamieszkania; kilka lat później białoruskie władze zniszczyły pozostałości po tej
miejscowości. Obecnie w ogóle ona nie istnieje, nie ma po niej żadnego śladu). Rotmistrz
ożenił się z Marią, z którą miał dwójkę dzieci - Andrzeja i Zofię.
Rotmistrz Pilecki z żoną i dziećmi.
Źródło: http://kih-awsd.blogspot.com/2007/11/rotmistrz-witold-pilecki.html
26 sierpnia 1939 został ponownie zmobilizowany. Podczas kampanii wrześniowej był
dowódcą plutonu w szwadronie kawalerii dywizyjnej 19 Dywizji Piechoty Armii „Prusy”.
Resztki rozbitych przez Niemców oddziałów wycofały się w kierunku planowanego przez
29
30
http://www.rotmistrzpilecki.pl/
http://www.pilecki.ipn.gov.pl/portal/rp/867/7081/Rotmistrz_Witold_Pilecki.html
52
polski sztab tzw. „przedpola rumuńskiego”, aż pod Włodawę. Tam odtworzono oddziały
kawalerii 41. Dywizji Piechoty Rezerwowej, dowodzone przez mjr Jana Włodarkiewicza.
Witold Pilecki został jego zastępca. Tak splotły się wojenne losy tych dwóch oficerów.
Po agresji sowieckiej, 17 września, Pilecki i Włodarkiewicz przedarli się z powrotem
do Warszawy. Dzięki niemu ułani zniszczyli 7 niemieckich czołgów, a także trzy samoloty.
Resztkami sił, jego oddział walczył jako jednostka partyzancka. Rozwiązanie plutonu
nastąpiło 17 października 1939 roku, po czym Witold stał się konspiratorem. 9 listopada 1939
roku w Warszawie Pilecki, Włodarkiewicz i kilku innych
oficerów założyli jedną
z pierwszych wojskowych organizacji konspiracyjnych pod nazwa Tajna Armia Polska. Była
to organizacja oficerów zawodowych Wojska Polskiego i ziemian, o profilu narodowokatolickim. Mjr Jan Włodarkiewicz został jej Komendantem, ppor. Witold Pilecki
inspektorem organizacyjnym, ppłk "Stefan" Władysław Surmacki szefem sztabu. TAP sięgała
poza Warszawę, do Siedlec, Lublina, Radomia i Krakowa. W 1940 roku liczyła
prawdopodobnie ok. 8000 zaprzysiężonych członków, posiadała kilkanaście karabinów
maszynowych, kilka rusznic przeciwpancernych i ok. 4000 karabinów31.
Witold wymyślił plan przedostania się do niemieckiego obozu koncentracyjnego
w 1940 roku. Przedstawił go swoim przełożonym, jego motywacją było zebranie informacji
wywiadowczych, na temat tego jak funkcjonuje obóz. W tym czasie nazwa KL Auschwitz
nie budziła jeszcze grozy. Niewielu ludzi w Polsce było świadomych warunków tam
panujących, nie było żadnych potwierdzonych informacji; Auschwitz nie uchodził za obóz
śmierci, a raczej za „surowy ośrodek internowania”. Pilecki zgłosił mjr Włodarkiewiczowi
projekt swojego dobrowolnego pójścia do KL Auschwitz dla przesyłania raportów o sytuacji
oraz stworzenia tam zakonspirowanej organizacji oporu wśród więźniów Podszył się więc
pod polskiego żołnierza, wymyślił życiorys, od teraz był Tomaszem Serafińskim. Był to
powód dla Gestapo, aby go zesłać. Od nocy 21/22 września 1940 Witold Pilecki był
więźniem nr 4859 Konzentrationslager Auschwitz.
Był jedynym ochotnikiem w całej historii II Wojny Światowej, który poszedł do
Oświęcimia świadomie i dobrowolnie. W ciągu kilku tygodni zorganizował zalążki
konspiracji obozowej. Znalazł odpowiednie osoby, zwerbował Stanisława Duboisa,
Ksawerego Dunikowskiego i Bronisława Czecha. Organizacja, której był inicjatorem,
przyjęła nazwę „Związek Organizacji Wojskowych”. Posłużył się modelem głęboko
utajnionych „piątek”; pierwsze „piątki” to najważniejsze ogniwo ZOW-u. Byli to tylko ci
31
53
więźniowie, którym Pilecki bezgranicznie ufał. Wbrew nazwie, często było to więcej
członków, niż pięciu. Sam Pilecki wypowiada się o nich w ten sposób: „Każda z tych „piątek”
nie wiedziała nic o „piątkach” innych i sądząc, że jest jedynym szczytem Organizacji,
rozwijała się samodzielnie, rozgałęziając się tak daleko, jak ją sumą energii i zdolności jej
członków plus zdolności kolegów stojących na szczeblach niższych, a przez „piątkę” stale
dobudowywanych, naprzód wypychały”. Pierwsza „górna piątka” została zaprzysiężona przez
Pileckiego jesienią 1940. Należeli do niej: płk Władysław Surmacki – nr 2759, kpt. dr
Władysław Dering – nr 1723, por. Jerzy de Virion – nr 3507, Eugeniusz Obojski – nr 194,
kpt. Alfred Stössel – nr 435.
Źródło:http://kih-awsd.blogspot.com/2007/11/rotmistrz-witold-pilecki.html
Szpital obozowy stał się najważniejszym miejscem dla konspirantów. Inicjatywa
ruchu oporu Pileckiego była pierwsza, jednak w ślad za nim poszli inni; każde prawie
środowisko próbowało zorganizować się. Celem Pileckiego było połączenie wszystkich grup
konspiracyjnych i przygotowanie powstania w obozie. Będąc w obozie Pilecki pisał raporty
dotyczące ludobójstwa. Przesyłał je regularnie do dowództwa w Warszawie. Czynił to przez
komórkę „Anna” w Szwecji, a następnie przedostawały się na Zachód. Informacje były też
przesyłane do kwatery Armii Krajowej dzięki uciekinierom obozowym. Tych ucieczek było
kilka, a pomagał w nich właśnie Witold. Na początku 1943 Pilecki zaczął myśleć o ucieczce
z obozu. Były ku temu dwa główne powody. Po pierwsze, Pilecki zdał sobie sprawę, że
54
„Warszawa” nie ma zamiaru zorganizowania uderzenia na obóz – postanowił więc
interweniować osobiście, a po drugie, Niemcy rozpoczęli akcję przerzucania więźniów
z niskimi numerami do innych obozów.
Od rożnych członków ZOW Pilecki, Jan Redzej i Edward Ciesielski otrzymali
z magazynu odzieży cywilne ubrania, przybory do golenia, pieniądze, klucz do drzwi
piekarni, środek nasenny i cyjanek potasu. Uciekli w noc niedzieli wielkanocnej 26/27
kwietnia 1943. Pracując na nocna zmianę w piekarni, zostali zamknięci przez strażnika
niemieckiego, uśpili pilnującego wewnątrz, przecięli kabel telefoniczny, otworzyli drzwi
i wyszli na wolność. Torem kolejowym doszli do Soły, a potem do Wisły, przez która
przeprawili się znaleziona łódka. Dotarli do Bochni, a stamtąd do Wiśnicza, gdzie Pilecki
odszukał prawdziwego Tomasza Serafińskiego. Ten ułatwił mu kontakt z komórkami AK.
Napisał szczegółowy raport o obozie, tzw. „Raport Witolda”, który został przekazany do
Londynu32.
Po ucieczce zaangażował się w dalszą działalność; brał udział w powstaniu
warszawskim. Początkowo walczył jako zwykły strzelec, później dowodził jednym
z oddziałów zgrupowania Chrobry II, w tzw. Reducie Witolda. W latach 1944–1945
przebywał w niewoli niemieckiej stalagu 344 Lamsdorf (Łambinowice) i Murnau. Po
wyzwoleniu stalagu walczył w 2 Korpusie Polskim we Włoszech, w październiku 1945, na
osobisty rozkaz gen. Władysława Andresa wrócił do Polski, by prowadzić w Polsce
działalność wywiadowczą na rzecz 2 Korpusu.
Jesienią 1945 zorganizował siatkę wywiadowczą i rozpoczął zbieranie informacji
wywiadowczych o sytuacji w Polsce, w tym o żołnierzach AK i 2 Korpusu, którzy byli
więzieni w obozach NKWD i deportowani na Syberię. W późniejszym śledztwie wskazał też
zorganizowane w Warszawie trzy magazyny broni. Informacje z terenu MBP od końca
kwietnia 1946 roku dostarczał Leszkowi Kuchcińskiemu, a następnie Tadeuszowi
Płużańskiemu. Nie zareagował na rozkaz Andresa polecający mu opuszczenie Polski
w związku z zagrożeniem aresztowaniem33.
8 maja 1947 został Pilecki aresztowany. Torturowano go nieludzko; podobno wyznał
żonie, że „Oświęcim to była igraszka” i oskarżono go o działalność wywiadowczą na rzecz
rządu Rzeczpospolitej Polski na Emigracji. 3 marca 1948 roku zaczął się proces tak zwanej
grupy Witolda. Oskarżono Pileckiego o: nielegalne przekroczenie granicy, posługiwanie się
32
33
http://www.polandpolska.org/dokumenty/witold/raport-witolda-1945.html
pl.wikipedia.org
55
fałszywymi dokumentami, brak rejestracji w Rejonowej Komendzie Uzupełnień, nielegalne
posiadanie broni palnej, prowadzenie działalności szpiegowskiej na rzecz Andersa.
Prokuratorem był major Czesław Łapinski, przewodniczącym składu sędziowskiego
podpułkownik Jan Hryckowian (obaj byli dawnymi oficerami AK). Pilecki został skazany
15 maja 1948 roku na karę śmierci. Wyrok wykonano w więzieniu na Mokotowie poprzez
strzał w tył głowy. Rotmistrz pozostawił żonę i dzieci. Do dziś nie wiadomo gdzie został
pochowany. Grabarze UB najprawdopodobniej zakopali ciało na wysypisku śmieci.
„Rzeczpospolita” podała, powołując się na IPN, iż jest on prawdopodobnie pochowany na
tzw. Łączce, na wojskowych Powązkach w Warszawie. 34
Wszystkie informacje na temat Pileckiego i jego rodziny były podczas PRL-u
ocenzurowane. W 1990 roku prokuratorzy z Naczelnej Izby Prokuratury Wojskowej
postanowili podjąć rewizję procesu rotmistrza Pileckiego. Tadeusz Płużański wywalczył
anulowanie wyroków. Unieważnienie to nastąpiło 1 października 1990 roku. Pilecki został
odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. 28 maja 2009 r. Rada m.st.
Warszawy nadała rotmistrzowi Witoldowi Pileckiemu pośmiertnie tytuł Honorowego
Obywatela m.st. Warszawy w upamiętnieniu jego zasług 35.
BIBLIOGRAFIA
http://malopolscypatrioci.org.pl/historia/postacie/pilecki-witold/
http://www.polandpolska.org/dokumenty/witold/raport-witolda-1945.html
pl.wikipedia.org
http://www.rotmistrzpilecki.pl/
34
35
http://malopolscypatrioci.org.pl/historia/postacie/pilecki-witold/
ibidem
56
Ilona Olech
Generał Stanisław Sosabowski (1892-1967)
Pseudonim: Węglarz
Sosabowski w mundurze garnizonowym typu brytyjskiego
Źródło: http://www.muzeumwp.pl/emwpaedia/portret-generala-brygady-stanislawa-sosabowskiego.php
Stanisław Sosabowski to wybitny dowódca Wojska Polskiego, choć stosunkowo mało
znany i popularny na tle innych dowodzących. Urodził się 8 maja 1892 roku
w Stanisławowie36. Lata szkolne spędził w rodzinnym mieście. Po śmierci ojca Władysława,
wraz z matką, siostrą i bratem, musieli przenieść się do jednego pokoju z kuchnią. Matka
zajmowała się dziećmi i dlatego nie mogła pracować. Ich rodzina nie miała pieniędzy na
nowe ubrania, a głód często zaglądał im w oczy. 37
Od osiemnastego roku życia Sosabowski był członkiem Organizacji Młodzieży
Niepodległościowej "Zarzewie" i Armii Polskiej. W 1913 roku został powołany do odbycia
obowiązkowej służby w cesarskiej i królewskiej armii. Wybuch pierwszej wojny światowej
zastał go w mundurze austriackim. Jako żołnierz 58 Pułku Piechoty chrzest bojowy przeszedł
w październiku pod Przemyślem. Następnie bił się na przełęczy Dukielskiej. Karierę liniową
st. sierż. Sosabowskiego zakończyła ciężka rana, jaką odniósł 15 września 1915 roku nad
rzeką Leśną. Ze szpitala wyszedł o lasce, z bezwładną prawą nogą – dopiero po wielu latach
36
37
Słownik historii Polski i świata, Greiner, E. Gronkowska, R. Kaczmarek, K. Mieroszewski, M. Paździora
www.kurkiewicz-family.com/stanislaw_sosabowski.htm
57
rehabilitacji odzyskał w niej pełną władzę. W trakcie leczenia zawarł związek małżeński oraz
został
awansowany
do
stopnia
podporucznika.
Po
rehabilitacji
w zakładach ortopedycznych na Morawach otrzymał przydział do Urzędu Cenzury
w Złoczowie.38
Stanisław Sosabowski w wieku ok. osiemnastu lat
Źródło: http://hej-kto-polak.pl/wp/?attachment_id=22246
W 1916 roku został przydzielony do Dowództwa XI Korpusu stacjonującego
w Morawskiej Ostrawie. Tam ukończył kurs wyszkolenia archiwalnego. W styczniu 1917
roku urodził mu się syn Stanisław. W lutym tegoż roku został przeniesiony do Bolano
w Dolomitach. W miejscowym dowództwie zajmował się archiwum. Na początku 1918 roku,
na własną prośbę, przeniesiony został do Lublina i przydzielony do Generalnego
Gubernatorstwa.
W tym okresie awansował do stopnia porucznika i nawiązał kontakt z komendantem
lubelskiego okręgu Polskiej Organizacji Wojskowej, Stanisławem Burhardt -Bukackim. Tam
też zastało go odzyskanie przez Polskę niepodległości. W listopadzie 1918 roku wstąpił do
organizującego się Wojska Polskiego. Jednak z powodów zdrowotnych nie otrzymał
przydziału bojowego. Najpierw powierzono mu szefostwo Komisji Likwidacyjnej byłego
Generalnego Gubernatorstwa w Lublinie awansując na kapitana. W sierpniu 1919 roku został
przeniesiony do Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie. Moje kalectwo – pisał
Sosabowski – uniemożliwiło mi walkę na froncie. Jeszcze podpierając się laską w pierwszych
dniach lipca 1920 roku, jako ekspert w sprawach materiałowych wyjechałem z delegacją
wojskową, którą prowadził szef sztabu gen. Rozwadowski, na konferencję międzyaliancką do
Spa w Belgii.
38
ibidem
58
Dnia 28 października 1922 roku Sosabowski otrzymał przydział do 15 Pułku Piechoty.
Dzięki temu mógł rozpocząć naukę w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Po
ukończeniu Wyższej Szkoły Wojennej Sosabowski powrócił do pracy w Sztabie Głównym.
Jednak jego dalsza kariera w armii rozwijała się powoli. Być może dlatego, że nie miał za
sobą wysoko postawionych protektorów. W roku 1929 roku Stanisław Sosabowski ponownie
trafił do Wyższej Szkoły Wojennej, tym razem jako wykładowca. Jednak Sosabowski myślał
o powrocie do służby liniowej. Udało się to w 1937 roku, kiedy otrzymał dowództwo 9 Pułku
w 3 Dywizji Piechoty Legionów w Zamościu. Na tym stanowisku pozostał do 1939 roku, gdy
jego życie zmąciła rodzinna tragedia – śmierć młodszego syna. Po uzyskaniu przeniesienia do
stolicy, objął dowództwo 21 Pułku Piechoty „Dzieci Warszawy”. Dnia 3 maja 1939 roku
Sosabowski, już jako pułkownik, poprowadził ostatnią przed wojną defiladę piechoty.
Dnia 2 września 1939 roku wraz z całą dywizją pułkownik został skierowany przez
dowódcę Armii Modlin do wsparcia wojsk walczących w rejonie Mławy. Dywizja dotarła
w rejon ześrodkowania o świcie 3 września. Tam 21 Pułk Piechoty otrzymał rozkaz uderzenia
na Przasnysz w celu odciążenia Mazowieckiej Brygady Kawalerii. Na skutek często
zmienianych rozkazów, braku kontaktu z oddziałami dywizji, a także działań dywersantów na
tyłach, 8 Dywizja Piechoty poszła w rozsypkę. Jedynie 21 Pułk Piechoty zachował pełną
zwartość. Brak kontaktu z dowództwem oraz wycofanie się pozostałych sił polskich zmusiły
pułkownika Sosabowskiego do wydania rozkazu o odwrocie podległych mu sił w kierunku
operacyjnym na Warszawę. W nocy z 7 na 8 września pułk ten dotarł w rejon Modlina, gdzie
wszedł w kontakt z resztkami swej dywizji. Dowódca obrony twierdzy wydał rozkaz
o odtworzeniu dywizji, jednak 21 Pułk Piechoty został przydzielony do Grupy Operacyjnej
Zulaufa. Początkowo obsadzał pozycje obronne w rejonie twierdzy, jednak już po kilku
dniach, wraz z całą GO, rozpoczął marsz w kierunku Warszawy 39.
Zgodnie z postanowieniami aktu kapitulacyjnego 30 września 1939 roku, razem z
synem, wyjechał samochodem z Warszawy do Żyrardowa, pierwszego etapu niewoli. W
Żyrardowie, symulując chorobę, zbiegł z niewoli. W pierwszej dekadzie października 1939
roku powrócił do Warszawy i wstąpił do Służby Zwycięstwu Polski. Dnia 21 listopada
komendant SZP gen. Tokarzewski - Karaszewicz wysłał go do Lwowa, by odbudował
tamtejszą organizację po wsypach, a następnie do Francji z meldunkami dla władz
emigracyjnych. Występując jako Emil Heim, via Budapeszt Sosabowski dotarł do Paryża i 21
grudnia zameldował się w Hotelu Regina u naczelnego wodza gen. Władysława Sikorskiego.
39
http://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Sosabowski
59
We Francji został odkomenderowany do Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej,
a następnie do służby liniowej jako dowódca piechoty dywizyjnej w 1 Dywizji Grenadierów,
a później w 4 Dywizji Piechoty.
Dnia 19 czerwca 1940 roku, w obliczu zbliżającej się klęski Francji, 4 Dywizja z portu
La Pallice ewakuuje się do Wielkiej Brytanii. Nie udałoby się to bez energii i stanowczości
Sosabowskiego, który wyjednał u Francuzów zgodę na załadunek polskich żołnierzy na
statki40.
Sosabowski z brytyjskim wicepremierem Clementem Attlee
Źródło: http://blog.surgepolonia.pl/2011/11/wodz-polskich-spadochroniarzy/
Już w lipcu 1940 roku płk Sosabowski zorganizował w Wielkiej Brytanii pierwszą
jednostkę kadrową Wojska Polskiego. Była to Kanadyjska Brygada Strzelców. Nazwa była
związana z planami utworzenia oddziałów polskich na terytorium Kanady. Ponieważ zaciąg
kanadyjskich Polaków przyniósł mizerne rezultaty, 23 sierpnia jednostkę przemianowano na
4 Kadrową Brygadę Strzelców. Brygada stacjonowała w Leven w Szkocji, gdzie znajdowały
się brytyjskie obozy treningowe dla spadochroniarzy. By urozmaicić monotonną służbę
żołnierzy, dowódca zaczął ich wysyłać na szkolenie spadochronowe. Efekty był znakomite.
Zimą 1940 roku w głowie płk Sosabowskiego zrodził się pomysł stworzenia elitarnej
jednostki powietrzno-desantowej. Przełożeni poparli tę inicjatywę. Dowódca sam dał
przykład żołnierzom i w wieku 49 lat wykonał pierwszy w życiu skok ze spadochronem.
Naczelny wódz 9 października nadał brygadzie nową nazwę: Pierwsza Samodzielna Brygada
Spadochronowa.
Dnia 17 września 1944 roku wielkim desantem z powietrza rozpoczęła się operacja
„Market-Garden”. Planowano szybkie dojście do Renu przez Holandię i rozwinięcie
40 .
60
ofensywy na Trzecią Rzeszę. W tym celu należało opanować mosty na dolnym Renie
(najważniejszy był most w Arnhem) i jego dopływach oraz utrzymać je do czasu nadejścia
wojsk lądowych. To zadanie powierzono brytyjskim i amerykańskim jednostkom powietrznodesantowym oraz polskiej Pierwszej Samodzielnej Brygadzie Spadochronowej. Plan
nakreślony przez marszałka Montgomery’ego był bardzo śmiały i wielu dowódców alianckich
powątpiewało w jego realność. Niestety, poza gen. Sosabowskim, który głośno wyrażał swe
wątpliwości, nikt nie ośmielił się przeciwstawić sławnemu pogromcy Erwina Rommla spod
El Alamein. 41
Gen. Sosabowski (z lewej) z gen. Browningiem
Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Sosabowski_Browning.jpg
W tym czasie oddziały niemieckie odbiły Arnhem. Resztki brytyjskiej 1 Dywizji
Spadochronowej zostały wyparte do pobliskiego Oosterbeck i okrążone. Jedynie na
niewielkim odcinku zdołały utrzymać połączenie z drugim brzegiem Renu, ale ten rejon był
pod silnym ostrzałem niemieckim. Polacy także musieli odpierać niemieckie ataki pod Driel.
Próbę forsowania Renu podjęto w nocy z 22 na 23 września. Z braku środków
przeprawowych udało się przerzucić na drugi brzeg tylko 60 żołnierzy.
Kolejną ofiarą operacji „Market-Garden” stał się gen. Sosabowski. Marszałek
Montgomery, generałowie Horrocks i Browning zrzucili na niego odpowiedzialność za klęskę
pod Arnhem. Twierdzili, że dowodził nieudolnie i nie chciał przyjść z pomocą obrońcom
Oosterbeck. Była to zemsta za krytyczne uwagi, jakich nie szczędził im polski dowódca.
Sosabowski odpierał te zarzuty, ale nie miał poparcia nawet wśród swoich. Prezydent
Raczkiewicz i gen. Kopański ugięli się pod naciskami brytyjskimi i 9 grudnia 1944 roku
41
ibidem
61
generał został pozbawiony dowództwa I SBS. Kilkanaście dni później objął fasadowe
stanowisko Inspektora Jednostek Etapowych i Terytorialnych. 42
Stanisław Sosabowski pod Arnhem
Źródło: http://karta.org.pl/fotooferty/www.IS-2011/ppages/ppage3652.htm
W lipcu 1948 roku gen. Stanisław Sosabowski został zdemobilizowany. Miał już
wtedy przy sobie ociemniałego syna wraz z żoną, których udało się ściągnąć z Polski.
Pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii i pracował jako robotnik magazynowy w fabryce
silników elektrycznych, później telewizorów43. Zmarł na zawał serca 25 września 1967 roku
w Londynie. W 1969 roku wciąż wierni swemu dowódcy spadochroniarze, przywieźli prochy
generała do Polski, gdzie spoczęły – zgodnie z jego wolą – na Cmentarzu Wojskowym na
Powązkach w Warszawie.
BIBLIOGRAFIA
Słownik historii Polski i świata, Greiner, E. Gronkowska, R. Kaczmarek, K. Mieroszewski, M. Paździora
pl.wikipedia.org
42
43
ibidem
Słownik historii Polski i świata, P. Greiner, E. Gronkowska, R. Kaczmarek, K. Mieroszewski, M. Paździora
62
Aneta Pająk
Generał Stanisław Maczek (1892-1994)
Pseudonim: Baca, Rozłucki
Stanisław Maczek to polski generał z czasów II wojny światowej, a także uczestnik
walk o Francję w 1940 roku oraz dowódca 1. Dywizji Pancernej. Ze względu na swoje
ojcowskie usposobienie nazywany przez żołnierzy „Bacą”.
Urodził 31 marca 1892 roku w Szczercu. Jego rodzina miała chorwackie korzenie.
Początkowo kształcił się w gimnazjum w Drohobyczu. Ujawnił talent humanistyczny, dlatego
też postanowił z tym związać swoją przyszłość. Studiował na Uniwersytecie Lwowskim,
kończąc Wydział Filozofii i Filologii Polskiej. Absolwentem uczelni został w 1914 roku.
Mniej więcej W tym samym czasie zainteresował się również militariami i szkolił się
w Związku Strzeleckim44.
W czasie I wojny światowej walczył w armii austriackiej, służąc w pułku tyrolskim na
froncie włoskim. Prawdopodobnie pragnął zaciągnąć się do Legionów organizowanych przez
Józefa Piłsudskiego, ale uniemożliwiło mu to powołanie w szeregi austriackie. W 1918 roku,
w listopadzie, przedostał się do Krosna i 14 listopada wstąpił do Wojska Polskiego. Na
44
pl.wikipedia.org
63
miejscu objął dowództwo kompanii, z którą wszedł następnie do walk z Ukraińcami.
W kwietniu 1919 roku oddział Maczka wszedł w skład 4. Dywizji Piechoty. Tam młody
żołnierz organizował specjalny oddział złożony z pięciu plutonów. Pod wodzą Maczka grupa
zdobyła Drohobycz oraz Stanisławów. Latem 1919 roku rozgorzały walki o Czerniów.
Maczek odznaczył się w boju, za co awansowano go do stopnia kapitana. Pod koniec 1919
roku jednostka, w której działał Maczek, została oddelegowana na Wołyń. Następnie młody
kapitan rozpoczął służbę sztabową, działając u gen. Listowskiego i gen. Raszewskiego.
Walczył w obronie Lwowa razem ze swoim batalionem szturmowym w okresie wojny
polsko-bolszewickiej.
Po zakończeniu działań zbrojnych Maczek kontynuował służbę i piął się po szczeblach
kariery. 1 sierpnia 1923 roku został mianowany podpułkownikiem, działając w ramach
26. Pułku Piechoty, gdzie dowodził jednym z batalionów. W latach 1923-24 kształcił się w
Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Jesienią 1924 roku został oficerem Sztabu
Generalnego i pracował w Oddziale II. Następnie do 1927 roku kierował poczynaniami
Ekspozytury we Lwowie. Wtedy przeniesiono go na stanowisko zastępcy dowódcy 76. pułku
piechoty i wreszcie w 1929 roku dowódcy 81. pułku strzelców grodzieńskich. Na tym
stanowisku pozostał do 1935 roku, kiedy to dowództwo wyznaczyło mu nowe zadanie – do
1938 roku kierował poczynaniami piechotą w 7. Dywizji Piechoty na terenie Częstochowy.
W 1938 roku mianowano go dowódcą 10. Brygady Kawalerii, pierwszej
zmotoryzowanej jednostki Wojska Polskiego. Wraz z nią rozpoczął kampanię wrześniową.
We wrześniu 1939 roku pułkownik Maczek stoczył szereg walk z niemieckimi oddziałami.
Płk Maczek walczył pod Jordanowem i Rzeszowem, gdzie zadał poważne straty Niemcom
z silnego XXIII Korpusu Pancernego. 15 września udał się w rejon Lwowa, gdzie krótko
działa w obronie miasta. Po ataku Związku Radzieckiego zdecydował się na opuszczenie
kraju. Wraz z żołnierzami przekroczył granicę na Przełęczy Tatarskiej i uciekł do Węgier.
21 października był już we Francji, gdzie usiłował utworzyć dywizję pancerną.
15 listopada 1939 roku został mianowany generałem brygady. Było to niejako
wynagrodzenie trudów kampanii wrześniowej. We Francji kierował poczynaniami ośrodka
wojskowego w Coëtquidan, gdzie odsyłani są polscy żołnierze działający w ramach Polskich
Sił Zbrojnych na Zachodzie.
64
Początkowo nie otrzymał przydziału frontowego. Dopiero po wybuchu kampanii
francuskiej alianci zdecydowali się na powołanie do życia nowej jednostki pancernej. Maczek
walczył na froncie francuskim w roku 1940 wraz z odtworzoną niejako 10. Brygadą. Niestety,
Francuzi nie doceniali sojusznika polskiego, przydzielając żołnierzom Wojska Polskiego
pomniejszą rolę w kampanii francuskiej. Dopiero po przełamaniu Linii Maginota Polacy stali
się potrzebni. Jednostka Maczka stoczyła bój w rejonie Montbard z 16 na 17 czerwca po
czym, z powodu braku jakichkolwiek perspektyw dalszej walki, żołnierze wycofali się. Sprzęt
został zniszczony, aby nie trafił w ręce wroga.
ppłk F. Skibiński, gen. S. Maczek, źródło: http://www.audiovis.nac.gov.pl
65
Z kontynentu Maczek wydostał się do Wielkiej Brytanii. Tam powierzono mu
dowództwo nad 2. Brygadą Strzelców, którą następnie przemianowywano na 10. Brygadę
Kawalerii Pancernej i wreszcie 1. Dywizję Pancerną. Oficjalnie jednostka ta powstała
w lutym 1942 roku45.Siły gen. Maczka czekało intensywne przeszkolenie na terenie Szkocji,
gdzie żołnierzy polskich szykowano do zbliżającego się boju na kontynencie. Maczek
dał się poznać jako dość łagodny dowódca, który miał świetny kontakt z żołnierzami.
Wreszcie, po alianckiej inwazji na Normandię, przyszedł czas na działania 1. Dywizji
Pancernej. Dowództwo alianckie postanowiło wykorzystać ją w ramach działań 2. Korpusu
Kanadyjskiego.
1 sierpnia 1944 roku jednostka została przerzucona do Francji, gdzie wzięła udział w
wyzwalaniu kraju. Jeszcze w sierpniu doszło do pierwszych starć z Niemcami, a Polacy mieli
ogromny wkład w zlikwidowanie kotła złożonego z jednostek wroga. Po tryumfie w bitwie
pod Falaise 1. Dywizja Pancerna wyzwoliła Ypres, Gandawę, Bredę i szereg innych miast
francuskich i holenderskich. Manewr wyzwolenia Bredy przyniósł Polakowi spory rozgłos,
ponieważ udało się mu uchronić miasto od zniszczeń, a ludność cywilną od cierpień.
Gen. Maczek w trakcie boju, źródło: www.polskieradio.pl
Następnie 1. DP kontynuowała marsz według ogólnego kierunku natarcia
sił sprzymierzonych. 6 maja 1945 roku zakończyła swój szlak bojowy w Wilhelmshaven,
odbierając kapitulację niemieckiej twierdzy. Za zasługi Maczka ponownie awansowano, tym
razem do stopnia generała dywizji.
45
http://haoz.republika.pl/maczek.html
66
Po
wojnie
gen.
Maczek
został pozbawiony
komunistyczne władze. Dlatego też nie mógł powrócić
obywatelstwa
polskiego
przez
do kraju, gdzie groziło mu
aresztowanie. Udał się do Edynburga w Szkocji, gdzie pracował jako barman w hotelu
"Learmouth". Generał Maczek zmarł 11 grudnia 1994 roku w Edynburgu, a jego ciało
złożono w Bredzie. W chwili śmierci miał 102 lata. Pośmiertnie mianowano go generałem
broni (11 listopada 1995 roku)46.
Stanisławowi Maczkowi przyznano honorowe obywatelstwo Holandii. Co ciekawe,
gdy ciężko zachorowała córka generała Maczka, mieszkańcy Bredy błyskawicznie zebrali
potrzebne finanse na leczenie. To właśnie Breda najlepiej potrafiła odwdzięczyć się za
przelaną dla jej wolności krew. W 1971 roku komunistyczne władze PRL-u postanowiły
przywrócić Maczkowi obywatelstwo polskie.
Został
BIBLIOGRAFIA
pl.wikipedia.org
http://haoz.republika.pl/maczek.html
http://dzieje.pl/postacie/stanislaw-maczek-1892-1994
46
http://dzieje.pl/postacie/stanislaw-maczek-1892-1994
67
Aleksandra Piwko
Generał Zygmunt Szyszko-Bohusz (1893-1982)
Generał Zygmunt Szyszko-Bohusz
Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Gen_Bohusz-Szyszko.jpg
Zygmunt Piotr Szyszko-Bohusz urodził się 18 stycznia 1893 roku w Chełmie
Lubelskim. Jego ojciec Jakub Bohusz-Szyszko, był oficerem w miejscowym garnizonie
rosyjskim, a matka Helena, zajmowała się wychowaniem syna. Zygmunt Bohusz-Szyszko
dzieciństwo i lata młodzieńcze spędził w rodzinnym Chełmie. W 1907 przerwał naukę
w chełmskim państwowym gimnazjum, gdyż ojciec otrzymał służbowe przeniesienie do
Irkucka. W 1911, po ukończeniu korpusu kadetów w Pskowie, wstąpił do wyższej szkoły
oficerskiej w Moskwie. W 1913 jako dowódca plutonu służył w rosyjskim 12 Pułku
Grenadierów.
Z pułkiem tym wyruszył w 1914 na front, gdzie był czterokrotnie ranny. Jesienią 1915
dostał się do niewoli austriackiej, z której zbiegł. Od listopada 1916 służył w II Brygadzie
Legionów Polskich. Po wyłamaniu się Brygady spod władzy austriackiej, w lutym 1918
został internowany w obozie na Węgrzech. Po 4 miesiącach został zwolniony i trafił do
1 Pułku Piechoty Polskiej Siły Zbrojnej. Po ukończeniu korpusu kadetów rozpoczął edukację
w Wyższej Szkole Oficerskiej w Moskwie. W 1913 roku służył w 12. pułku grenadierów.
68
Otrzymał stanowisko dowódcy plutonu. Podczas I wojny światowej był w armii rosyjskiej. Ze
swoją jednostką wyruszył na front jeszcze w 1914 roku. W 1915 roku dostał się do niewoli
austriackiej. Zbiegł i powrócił do czynnej służby. W listopadzie 1916 roku znalazł się w
II Brygadzie Legionów Polskich. Podczas kryzysu przysięgowego został internowany na
Węgrzech, wraz z większością kolegów. W 1918 roku wstąpił do Wojska Polskiego. W czasie
wojny polsko-bolszewickiej służył w 2. Dywizji Piechoty (jako dowódca kompanii),
a następnie był dowódcą batalionu. Później dowodził 2. Kowieńskim Pułkiem Strzelców
w 2. Dywizji Piechoty. W listopadzie 1918 uczestniczył w rozbrajaniu żołnierzy niemieckich
w Warszawie, a następnie wstąpił do odrodzonego Wojska Polskiego. W wojnie polskobolszewickiej służył w 2. Dywizji Piechoty Legionów najpierw jako dowódca kompanii,
potem batalionu, a od lutego 1919r. Dowodził 2. Kowieńskim Pułkiem Strzelców,
wchodzącym w skład 2. Dywizji Litewsko-Białoruskie WP.
Walczył z bolszewikami na Wileńszczyźnie, Podlasiu i Mazowszu. W czasie obrony
Płocka odniósł poważną ranę. Jednak nie zrezygnował z dalszej walki i brał udział
w kontrofensywie sierpniowej 1920. W 1921r. Został skierowany na studia do Szkoły Sztabu
Generalnego w Warszawie, przemianowanej w 1922r na Wyższą Szkołę Wojenną. W 1921
roku służył również w 19. Dywizji Piechoty w charakterze oficera sztabu. W 1923 roku
rozpoczął służbę w 62. pułku piechoty. Potem pracował w Biurze Ścisłej Rady Wojennej.
Stanowisko szefa Oddziału V sprawował do lipca 1926 roku. Następnie został oddelegowany
do służby w Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych jako I oficer sztabu.
Od maja 1929 roku był I oficerem w Inspektoracie Armii, a w 1931 roku trafił do
Korpusu Ochrony Pogranicza. Po krótkim epizodzie w 58. Pułku Piechoty, gdzie był zastępcą
dowódcy, dowodził pułkiem "Głębokie", a w lutym 1934 roku awansował w hierarchii
dowódczej i został zastępcą dowódcy KOP. W sierpniu 1938 roku mianowano go dowódcą
piechoty dywizyjnej w 1. Dywizji Piechoty Legionów w Wilnie.
W czasie kampanii wrześniowej dowodził 16. Dywizją Piechoty w Grudziądzu, która
wchodziła w skład Armii „Pomorze” gen. Bortnowskiego. Wraz ze swoją jednostką wziął
udział w bitwie o Grudziądz i w bitwie pod Bzurą. Podczas odwrotu w kierunku Warszawy
dywizja została rozbita. W czasie walk w Wojnie Obronnej 1939 Szyszko-Bohusz został
ranny. W styczniu 1940 r., po dotarciu przez Węgry do Francji, został mianowany dowódcą
Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich. Wobec napaści 30 listopada 1939 Związku
Sowieckiego na Finlandię, rządy Francji i Wielkiej Brytanii postanowiły wysłać tam korpus
ekspedycyjny, w którym uczestniczyłaby obok jednostek tych państw także polska Brygada
Podhalańska. Zamierzenie nie doszło jednak do skutku, gdyż Finowie 12 marca 1940
69
podpisali traktat pokojowy. Tymczasem 9 kwietnia nastąpił niemiecki atak powietrzny
i morski na Norwegię. Na pomoc Norwegom wysłany został z Francji korpus ekspedycyjny,
który wylądował na dalekim północnym wybrzeżu norweskim.
W jego skład weszła Brygada Strzelców Podhalańskich. Walczyła ona pod Narvikiem,
gdzie polska jednostka wykazała się walecznością i niezwykłymi umiejętnościami
operowania w trudnym terenie. Po wycofaniu, Brygada drogą morską w dniach 3-8 czerwca
1940r została przerzucona do Francji, gdzie w ciężkich walkach z wojskami niemieckimi na
tzw. reducie bretońskiej w dniach 15-18 czerwca została rozbita. Jej resztki razem z dowódcą
zostały przetransportowane do Wielkiej Brytanii. Od września 1940 roku do sierpnia 1941
roku Szyszko-Bohusz kierował Centralnym Obozem Wyszkoleniowym I Korpusu Polskiego
w Crawford. Trudno mu było przyzwyczaić się do niebojowych warunków stacjonowania
w Wielkiej Brytanii.
Nieco większym urozmaiceniem była operacja sformowania Polskiej Misji Wojskowej
w ZSRR. Po raz kolejny w swojej wojskowej karierze wykazał się doskonałym zmysłem
organizacyjnym, co nie uszło uwadze dowództwa, które bardzo pochlebnie wypowiadało się
o umiejętnościach generała. Następnie pełnił on funkcję szefa sztabu Armii Polskiej w ZSRR.
Po ewakuacji wojska na Bliski Wschód został dowódcą 5. Kresowej Dywizji Piechoty i od
czerwca 1943 roku zastępcą dowódcy Korpusu Polskiego. Wziął udział w kampanii włoskiej
i walkach o Monte Casino i Ankonę. 47
.
Generał Szyszko - Bohusz z generałem Nikodemem Sulikiem
Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:GenSulik.genSzyszko-Bohusz.jpg
47
http://www.sww.w.szu.pl/postacie/post_polska/szyszko_bohusz.html
70
Podczas walk o Bolonię dowodził całością sił II Korpusu Polskiego pod nieobecność
gen. Władysława Andersa, który bardziej zajmował się w tym czasie polityką niż wojskiem.
Po zakończeniu II wojny światowej w czerwcu 1945 roku, został mianowany generałem
dywizji. Początkowo gen. Zygmunt Szyszko-Bohusz krótko służył w Polskim Korpusie
Przysposobienia i Rozmieszczenia. Po demobilizacji w 1947, osiedlił się w Londynie gdzie
brał czynny udział w polskim życiu emigracyjnym. Poświęcił się pracy publicystycznej
i pisarstwu historycznemu, publikując wiele artykułów prasowych i prac, a zarazem brał
czynny udział w działalności kombatanckiej, starając się służyć pomocą weteranom wojny.
W 1942 wydał wspomnienia z kampanii wrześniowej 1939 – Wrześniowym szlakiem.
W latach 1965-1966 był prezesem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie.
Zmarł 20 czerwca 1982 w Londynie. Zgodnie ze swoją ostatnią wolą został
pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie 48.
Odznaczenia:
Odznaka za Rany i Kontuzje - sześciokrotnie ranny
Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari
Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami (dwukrotnie)
Krzyż Wojenny (Norwegia) nr. 101
Krzyż Wojenny Waleczności Wojskowej (Włochy) 49
BIBLIOGRAFIA
http://www.sww.w.szu.pl/postacie/post_polska/szyszko_bohusz.html
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zygmunt_Bohusz-Szyszko
1
http://www.2korpuspolski.pl.tl/Zygmunt-Szyszko_Bohusz.htm
48
49
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zygmunt_Bohusz-Szyszko
http://www.2korpuspolski.pl.tl/Zygmunt-Szyszko_Bohusz.htm
71
Bartłomiej Polak
Generał Stanisław Kopański (1895-1876)
Stanisław Kopański
Urodził się dnia 19 maja 1895 w Petersburgu w rodzinie wywodzącej się z Mazowsza.
Zmarł w Londynie 23 marca 1976 r. Pochowany został na cmentarzu Northwood. Po
ukończeniu gimnazjum rozpoczął studia w Petersburskim Instytucie Dróg i Komunikacji.
W 1917 ukończył oficerską szkołę artylerii. Walczył na froncie w baterii konnej 2 Dywizji
Kawalerii. Od listopada 1917 roku służył w I Korpusie Polskim w Bobrujsku i pełnił służbę
w 3 Pułku Ułanów, a następnie w 2 Baterii Konnej. Od listopada 1918 w Wojsku Polskim
jako oficer w 1 Dywizjonie Artylerii Konnej. Po zakończeniu wojny podjął studia na
Politechnice Warszawskiej, które przerwał w listopadzie 1918 roku i wyruszył jako ochotnik
na front pod Lwowem; był tam dowódcą plutonu.
Był uczestnikiem wyprawy wileńskiej podczas wojny polsko-bolszewickiej, gdzie
stracił lewe oko. Po kilku miesiącach powrócił do służby i został mianowany dowódcą Szkoły
Podoficerskiej Artylerii Konnej w Warszawie 50. 13 marca 1939 r. Kopański został powołany
50
Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Stanisław_Kopański
72
na stanowisko szefa Oddziału III Sztabu Głównego. W tym czasie uzyskał awans na stopień
pułkownika dyplomowanego.
W czasie kampanii polskiej w 1939 r. pełnił funkcję szefa Oddziału III Sztabu
Naczelnego Wodza. 18 września, dzień po sowieckiej agresji na Polskę, przekroczył granicę
rumuńską51. Oceniając kampanię wrześniową pisał: „Kampanii nie mogliśmy wygrać bez
silnej ofensywy sprzymierzonych zachodnich w przewidzianym umową terminie. Przy innym
planie wojny, bardziej dostosowanym do naszych skromnych sił, może byśmy mogli w tym
terminie (około 20 września) być w nieco lepszej sytuacji operacyjnej, niż to miało miejsce.
Może by więc nie doszło jeszcze do wystąpienia Rosji przed ofensywą Zachodu”. 52
Po przedostaniu się do Francji w tworzonej Armii Polskiej powierzono mu funkcję
szefa Broni Pancernych Naczelnego Dowództwa. Od kwietnia 1940 r. był organizatorem
i dowódcą Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich najpierw w Syrii, a następnie
w Palestynie. W 1940 r. uzyskał awans na stopień generała brygady.
Przegląd Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich, rok 1940
Na czele Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich od sierpnia do grudnia 1941 r.
brał udział w heroicznej obronie Tobruku, a później w walkach pościg owych o Gazalę
i Bardię.
51
52
www.polskieradio.pl
Stanisław Kopański, Wspomnienie wojenne 1939-1946, Londyn 1961
73
W swoich wspomnieniach pisał: „Główną cechą żołnierza Brygady Karpackiej było
poczucie dumy narodowej, wyrosłe na tle głębokiego przywiązania do wolności. Wpłynął na
to fakt, że żołnierz ten szedł do Brygady jako ochotnik. (...) żołnierz Brygady od rozpoczęcia
kampanii wrześniowej przez dwa i pół roku żył ustawicznie w ruchu i niebezpieczeństwie.
Wyrobił się on na zawodowego żołnierza pustynnego, nie zdradzającego nigdy kompleksu
niższości wobec wroga ani wobec sprzymierzeńców. (...) Brygada Karpacka walczyła jako
pierwsza wielka jednostka polska po klęsce wrześniowej w Polsce i pogromie Francji”. 53
Na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej gen. Kopański przebywał do lipca 1943
We wrześniu 1942 r. objął dowództwo 3 Dywizji Strzelców Karpackich, której podstawę
stanowiła dowodzona przez niego wcześniej brygada. Po śmierci gen. Władysława
Sikorskiego w katastrofie gibraltarskiej gen. Kopański mianowany został szefem Sztabu
Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.
Płk Leon Mitkiewicz, zastępca szefa sztabu Naczelnego Wodza w latach 1941-1943,
oceniając gen. Kopańskiego pisał: „bezwzględnie bardzo uczciwy, porządny i szczery
człowiek, doskonały fachowiec wojskowy (...), ale jednocześnie nie bardzo wyrobiony
politycznie (...) i przesadnie ostrożny, posunięty do skrajności".
54
Spotkanie Karola Rozmarka z generalicją. Drugi od prawej – Stanisław Kopański; Londyn, 1945
53
54
ibidem
www.polskieradio.pl
74
Prof. Paweł Wieczorkiewicz charakteryzując gen. Kopańskiego jako szefa sztabu NW,
zwracał uwagę, że „dostrzegano również zbytnią ustępliwość i czołobitność generała wobec
Brytyjczyków, z którymi nie miał bliższych kontaktów ze względu na nieznajomość języka”.
„Kopański - dodaje prof. Wieczorkiewicz - w swej pracy ograniczał się do ram ściśle
wojskowych, starając się, dopóki było to możliwe, lojalnie współpracować zarówno
z Naczelnym Wodzem, jak i premierem”. 55
W 1944 r. gen. Kopański uzyskał awans na stopień generała dywizji. Po zakończeniu
wojny był Generalnym Inspektorem Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia
(1947-1949). Za przynależność do wspomnianego korpusu został w 1946 r. pozbawiony przez
władze komunistyczne w Polsce obywatelstwa polskiego.56
Gen. Kopański zamieszkał pod Londynem. Do końca życia czynnie działał
w środowisku kombatantów. W latach 1970-1972 był członkiem Rady Trzech. Pozostawił po
sobie dwa tomy wspomnień: „Moja służba w Wojsku Polskim 1917-1939” (Londyn 1965)
oraz „Wspomnienia wojenne 1939-1946” (Londyn 1961).57
BIBLOGRAFIA
Stanisław Kopański, Wspomnienie wojenne 1939-1946, Londyn 1961
Zbigniew Mierzwiński, Generałowie II Rzeczpospolitej Polskiej, Warszawa 1990
www.polskieradio.pl
pl.wikipedia.org
55
56
57
www.polskieradio.pl
Zbigniew Mierzwiński, Generałowie II Rzeczpospolitej Polskiej, Warszawa 1990
ibidem
75
Edyta Sarna
Stefan Korboński (1901-1989)
Pseudonimy: Nowak, Zieliński
Źródło: http://pl.wikipedia.org
Stefan Korboński urodził się 2 marca 1901 roku w Praszce jako drugi z pięciorga
dzieci sekretarza sądu Stefana Korbońskiego i Władysławy z domu von Körner. W 1910 roku,
gdy ojciec zmarł po tym, jak na polowaniu wpadł do lodowatej wody, wdowa z dziećmi
przeniosła się do Częstochowy, gdzie utrzymywała rodzinę, prowadząc stancję dla uczniów.
Stefan Korboński zaczął uczęszczać do rosyjskiego gimnazjum, w którym pozostał do
wybuchu pierwszej wojny światowej. Kolejne dwa lata spędził wraz z bratem Stanisławem w
Koszutach Poduchownych u stryja Kazimierza, a w 1917 roku wrócił do Częstochowy, aby
kontynuować przerwaną naukę. Do końca życia pozostał głęboko wierzący i zachował kult
Matki Boskiej, o czym świadczy choćby opublikowany już na emigracji w „Catholic Digest”
artykuł o Czarnej Madonnie czy wspólna z żoną pielgrzymka do Częstochowy we wrześniu
1947 roku, w podzięce za ocalone w 1943 roku życie.
W czasie wojny 1920 roku Korboński, zakwalifikowany jako niezdolny do służby
liniowej, pracował na ochotnika jako sierżant sztabowy w Kaliszu zapasowym 229 pułku
piechoty. Na początku maja 1921 roku wziął udział w trzecim powstaniu śląskim, walcząc
pod Pawonkowem i Olesnem. Zwolniony ze służby pod koniec maja 1921 roku, wrócił do
Częstochowy, by zdać maturę i w tym samym roku podjął studia. Z powodu trudnych
76
warunków materialnych zmuszony był wybrać – śladem nieżyjącego ojca – studia prawnicze
na Wydziale Prawno-Ekonomicznym nowo utworzonego Uniwersytetu Poznańskiego. Aby
zapewnić sobie środki na studia, udzielał korepetycji, pracował również, podobnie jak starszy
brat Stanisław, w gimnazjum w Pyzdrach, oraz w poznańskiej kancelarii zbornej dla
robotników pracujących we Francji.
Stefan Korboński w roku 1921; http://en.korbonski.ipn.gov.pl/koe/gallery/youth/8557,Youth.html
Na rok przed uzyskaniem dyplomu Korboński rozpoczął trzyletnią praktykę w Sądzie
Grodzkim w Poznaniu. Następnie pracował w sądzie okręgowym, w prokuraturze i w sądzie
apelacyjnym, po czym, już jako sędzia, ponownie znalazł się w sądzie grodzkim.
Specjalizował się w prawie niemieckim. Studia ukończył 4 września 1925 roku. Zgłosił się do
Szkoły Podchorążych Rezerwy w Śremie i po sześciotygodniowym przeszkoleniu otrzymał
stopień podporucznika i przydział do 57 pułku piechoty w Poznaniu. Później, w czasie wojny,
awansowano go do stopnia porucznika, a po roku na kapitana rezerwy Wojska. Był również
majorem Batalionów Chłopskich.
29 czerwca 1930 roku Korboński wziął udział – jako asystent Kazimierza Bagińskiego
– w kongresie Centrolewu w Krakowie, zjeździe opozycyjnych w stosunku do rządów
marszałka Piłsudskiego stronnictw robotniczo-ludowych. Ponieważ efektem kongresu było
aresztowanie, w nocy z 9 na 10 września 1930 roku, 19 posłów opozycyjnych, kancelaria
Graliński-Korboński zajęła się przygotowaniami do ich obrony.
10 lipca 1938 roku Korboński poślubił w Warszawie Zofię Ristau, warszawiankę,
córkę inżyniera chemika Wacława Ristau.
77
Źródło: http://www.korbonski.ipn.gov.pl/kor/galeria-zdjec/rodzina/8548,Rodzina.html
9 listopada 1939 roku Korboński został pierwszy raz aresztowany przez gestapo –
w ramach działań, które miały zapewnić stolicy spokój na czas święta niepodległości. Wraz
z innymi aresztantami przebywał przez dwa dni jako zakładnik w auli Uniwersytetu
Warszawskiego. Kolejny raz aresztowano go około 20 lutego 1940 roku w jego własnym
mieszkaniu w alei Róż 10. We wrześniu 1940 roku, w czasie zakrojonej na dużą skalę łapanki
na Kolonii Staszica, Wraz z grupą około tysiąca osób przez dwa dni przebywał w dawnych
koszarach szwoleżerów obok parku Łazienkowskiego, skąd został zwolniony po interwencji
pracodawców. Pozostałych aresztowanych następnej nocy wywieziono do Auschwitz.
Pod koniec 1942 roku nastąpiło połączenie Kierownictwa Walki Cywilnej
z Kierownictwem Walki Konspiracyjnej i utworzeniem pod wodzą „Grota” Kierownictwa
Walki Podziemnej. Korboński został w nim szefem Oporu Społecznego. Od stycznia 1941
roku trwały starania o zapewnienie cywilnej łączności radiowej z rządem w Londynie.
Radiostację budował dla Korbońskiego niezwykle utalentowany szesnastoletni Józef
Stankiewicz ps. „Ziutek”, a w organizacji łączności pomagały żona Zofia, Celina
Broniewska-Holm, Helena Guc i Aniela Jachnik.
10 stycznia 1942 roku wicepremier Stanisław Mikołajczyk złożył mu podziękowanie
„za pierwszy głos, jaki z Polski doszedł do Anglii”, czyli pierwszą audycję foniczną nadaną w
grudniu 1941 roku do Londynu. Korboński był pierwszą osobą, która przekazała rządowi
polskiemu w Londynie informację o likwidacji getta w Warszawie. Doniesieniom tym nie
dano wiary – do momentu potwierdzenia ich przez niezależne źródła angielskie.
78
Do sukcesów KWC należy niewątpliwie zorganizowane przez Korbońskiego 3 maja
1943 roku w Warszawie włączenie się w sieć megafonów ulicznych i nadanie patriotycznej
audycji oraz hymnu narodowego.
Stefan Korboński zostawił po sobie cenne książki. W każdej z nich jest zawarta wiedza
o historii i o metodzie politycznego działania.
Źródło: http://www.swiatksiazki.pl/polskie-panstwo-podziemne-stefan-korbonski,p90063256.html
Stefan Korboński zmarł po chorobie 23 kwietnia 1989 roku w Waszyngtonie w wieku
88 lat. Pochowano go 28 kwietnia w Alei Zasłużonych na cmentarzu Ojców Paulinów
w „amerykańskiej Częstochowie” – Doylestown w Pensylwanii. Zbigniew Brzeziński
scharakteryzował jego sylwetkę następująco: „Stefan Korboński był człowiekiem czynu
i walki. Wybitny działacz ludowy w Polsce Niepodległej, bohaterski żołnierz i przywódca
Polski Walczącej, nieustraszony obrońca wolności w okresie utrwalania komunistycznego
PRL, ceniony na Zachodzie przedstawiciel emigracji politycznej: całe swe życie poświęcił
Polsce – i Polsce się dobrze zasłużył”.
7 maja 1994 roku Zofia Korbońska odsłoniła tablicę pamiątkową na rodzinnym domu
męża w Praszce. Po jej śmierci (zmarła 16 sierpnia 2010 r. w Waszyngtonie) szczątki jej
i męża zostały sprowadzone do Polski.
79
Stefan Korboński wraz ze swoją żoną Zofią .
Źródło: http://wspolnotapolska.org.pl/
BIBLIOGRAFIA
http://www.polskatimes.pl/artykul/668311
http://korbonski.ipn.gov.pl/portal/kor/
pl.wikipedia.org
80
Natalia Spyrka
Jan Karski (1914-2000)
(właściwie: Jan Romuald Kozielewski, pseudonim: Witold)
Źródło: muzhp.pl
Jan Kozielewski (Karski) urodził się 24 kwietnia 1914r. w Łodzi, zmarł 13 lipca 2000
r. w Waszyngtonie. Był polskim prawnikiem, dyplomatą, historykiem, od 1939 działaczem
konspiracyjnym, kurierem i emisariuszem władz Polskiego Państwa Podziemnego, świadkiem
Holokaustu. Za swoją działalność został oznaczony polskim Orderem Orła Białego
i amerykańskim Medalem Wolności.
Jan Karski wychował się w katolickiej rodzinie. Mieszkał w kamienicy, której
lokatorzy w większości byli pochodzenia żydowskiego. W międzywojennej Polsce ukończył
wydział prawa, dyplomację na uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie oraz szkołę
Podchorążych artylerii konnej we Włodzimierzu Wołyńskim. Po ukończeniu praktyk w 1939
roku został zatrudniony w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. 58
Po ataku ZSRR na Polskę dostał się do niewoli, jednak udało mu się zbiec, dotarł do
Warszawy i podjął działalność konspiracyjną. Ze względu na doskonałą pamięć i znajomość
58
www.wikipedia.pl
81
języków obcych powierzono mu obowiązki politycznego emisariusza władz Polskiego
Państwa Podziemnego. W 1940 r. działał z ramienia władz podziemnych w misjach
kurierskich do rządu polskiego na uchodźstwie we Francji. Tego samego roku w czerwcu
wpadł w ręce gestapo na Słowacji. Torturowany podczas przesłuchań, chciał popełnić
samobójstwo. Bał się, że podczas kolejnych tortur może zdradzić Niemcom tajemnice
podziemia.
Został odbity ze szpitala w Nowym Sączu. W odwecie Niemcy rozstrzelali
32 zakładników. Karski zaangażował się w działalność Biura Propagandy i Informacji
Komendy Głównej AK oraz Frontu Odrodzenia Polski.
Latem 1942 r. Cyryl Ratajski (Delegat Rządu na Kraj) powierzył mu misję
emisariusza (do premiera, generała Władysława Sikorskiego, a także do polityków
w Londynie). Wyruszył pod pseudonimem Jana Karskiego, który od tego czasu zaczął
używać. Karski uznał, że żydowscy socjaliści i syjoniści mają równe prawa, ponieważ byli to
tacy sami obywatele Polski oraz przed wybuchem wojny mieli w sejmie RP przedstawicieli
swoich partii.
Wypełniając swoją misję udał się do okupowanej Polski. W podziemiu działał pod
pseudonimem Witold, Piasecki, Kwaśniewski, Znamierowski, Kruszewski i Kucharski.
Dwukrotnie w tajemnicy przed administracją niemiecką, w stroju niemieckiego żołnierza,
udał się do getta warszawskiego i do obozu w Izbicy.
Źródło: dziennikwschodni.pl
Jesienią 1942 roku udał się do Wielkiej Brytanii, aby wykonać misję życia. Jako
naoczny świadek zdał relację o eksterminacji Żydów. Przekazał również informacje
o strukturze i funkcjonowaniu Polskiego Państwa Podziemnego w okupowanej Polsce. Rząd
generała Sikorskiego postanowił tzw. Raport Karskiego przekazać rządowi USA i Wielkiej
Brytanii, i prosić ich o pomoc. 10 grudnia 1942 ówczesny minister spraw zagranicznych RP
82
w Londynie, Edward Raczyński przedstawił aliantom szczegółowy raport o holokauście.
Korzystał z dokumentów, mikrofilmów i świadectwa Jana Karskiego.
W lipcu 1943 Jan Karski został przyjęty przez Franklina Delano Roosevelta,
prezydenta USA. Apelował do przedstawicieli najwyższych władz alianckich o pomoc dla
Żydów. Zaproponował zastosowanie ultimatum wobec Niemiec pod groźbą ostrzelania ich
miast, bombardowanie linii kolejowych do obozów zagłady lub dostarczenie broni dla
oddziałów partyzanckich. Karski spotykał się z wieloma osobistościami takimi jak Felix
Frankfurter, Cordell Hull czy Stephen Wise. Swój raport przedstawiał wszędzie gdzie mógł,
lecz nie znalazł on zainteresowania tragedia narodu żydowskiego. Wiele osób nie wierzyło
w jego słowa. Oprócz relacji emisariusza napływały również relacje od samych Żydów.
W 1944r. Karski napisał swój bestseller pt. „Tajne Państwo”. Po wyzwoleniu obozów
koncentracyjnych ludzie doznali szoku. Wkraczający tam żołnierze sowieccy, amerykańscy
i brytyjscy nie dowierzali w to, co widzą. Zdjęcia obiegały cały świat.
Źródło: remember.org
Po wojnie Jan Karski zdecydował zostać w USA. Podjął studia z zakresu nauk
politycznych i obronił doktorat na uniwersytecie Georgetown w Waszyngtonie. Przez
następne 40 lat wykładał stosunki międzynarodowe i teorię komunizmu. Wśród jego
studentów znalazł się między innymi był przyszły prezydent Bill Clinton. W 1956 roku
poślubił polską żydówkę Polę Nireńską. Nie mieli dzieci.
W 1985 film Shoah rozsławił działalność Karskiego. W 1982 roku otrzymał tytuł
Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata. W 1994 otrzymał honorowe obywatelstwo państwa
Izrael. W 1995 roku otrzymał Order Orła Białego. Osiem uniwersytetów amerykańskich
83
i polskich uhonorowało go doktoratami honoris causa. W 1996 zrealizowano o nim
dokumentalny film „Moja misja” (reż. Waldemara Piaseckiego i Michała Fajbusiewicza).
Jan Karski zmarł 13 lipca 2000r. w Waszyngtonie i został pochowany na cmentarzu
Góry Oliwnej. Hołd podczas pogrzebu oddali mu prezydenci USA i Polski – Bill Clinton
i Aleksander Kwaśniewski. Prestiżowy amerykański tygodnik „Newsweek” uznał Karskiego
za jedną z najwybitniejszych postaci XX wieku, jego wojenną misję określił mianem jednego
z moralnych kamieni milowych cywilizacji upływającego stulecia. W kwietniu 2012 Barack
Obama pośmiertnie oznaczył Karskiego Medalem Wolności.
Publikacje Jana Karskiego:
Courier from Poland: The Story of a Secret State, Boston 1944 (wyd. pol. Tajne państwo:
opowieść o polskim Podziemiu, Warszawa 1999).
Wielkie mocarstwa wobec Polski: 1919-1945 od Wersalu do Jałty. wyd. I krajowe
Warszawa 1992, Wyd. PIW ISBN 83-06-02162-2, wyd. ang. The Great Powers and
Poland, 1919-1945: From Versailles to Yalta, 1985.
Tajna dyplomacja Churchilla i Roosevelta w sprawie Polski: 1940-1945, wyd. krajowe
Lublin, 1995.
Publikacje o Janie Karskim:
E. T. Wood, Karski: opowieść o emisariuszu, Kraków 1996.
J. Korczak, Karski, Warszawa 2001.
Y. Haenel, Jan Karski, 2009.
S. M. Jankowski, Karski: raporty tajnego emisariusza, Poznań 2009.
A. Żbikowski, Karski, Warszawa 2011.
Jan Karski, Maciej Wierzyński, Emisariusz. Własnymi słowami, PWN, Warszawa 2012.
BIBLIOGRAFIA:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Karski
http://biografia24.pl/historyczne-jan-karski-c-80_620
84
Anna Światłoń
Generał Marian Kukiel (1885-1973)
Pseudonim: Marek Kąkol, Stach Zawierucha
Marian Kukiel około roku 1925
Marian Włodzimierz Kukiel urodził się 15 maja 1885 w Dąbrowie Tarnowskiej.
W 1903 ukończył gimnazjum klasyczne w Tarnowie, po czym rozpoczął studia na Wydziale
Filozoficznym
Jana
Kazimierza
we
Lwowie.
Zdobył
tam
tytuł
doktora.
Już od młodości angażował się w działalność rewolucyjną i niepodległościową. 59 Pod
koniec 1905 został aresztowany i osadzony w więzieniu w Piotrkowie Trybunalskim. W 1908
we Lwowie, wraz z Mieczysławem Dąbkowskim, Władysławem Sikorskim, Kazimierzem
Sosnkowskim i Józefem Piłsudskim,
założył Związek Walki Czynnej, w 1910
współorganizował zaś Związek Strzelecki. W latach I wojny światowej był żołnierzem
I Brygady Legionów i Polskiej Siły Zbrojnej. 31 sierpnia 1917 został pierwszym
komendantem Szkoły Podchorążych w Ostrowii Mazowieckiej. Na tym stanowisku rozpoczął
służbę w Wojsku Polskim. 60
59
60
http://historion.pl/marian-kukiel-historyk-wojskowosci/
http://www.zgapa.pl/zgapedia/Marian_Kukiel.html
85
W wojnie polsko-bolszewickiej dowodził od kwietnia 1920 roku 51 Pułkiem
Strzelców Kresowych, następnie od czerwca do września 1920 roku XXIV Brygadą Piechoty.
Pod koniec września 1920 roku objął stanowisko zastępcy szefa Oddziału III Sztabu
Ministerstwa Spraw Wojskowych. Podlegały mu: najpierw Sekcja Historyczno-Operacyjna,
następnie Wydział Historyczno-Operacyjny, które organizował i nadzorował. W następnym
roku objął szefostwo Oddziału III Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Z dniem 1 stycznia
1923 roku przydzielony został na stanowisko szefa Biura Historycznego Sztabu Generalnego
z równoczesnym, czasowym pozostawieniem na stanowisku szefa Oddziału III SG WP.
Z dniem 1 kwietnia 1923 roku mianowany został dowódcą 13 Dywizji Piechoty w Równem.
Na stanowisku szefa BH SG zastąpił go płk SG Julian Stachiewicz, dotychczasowy dowódca
13 DP.
Również w 1920 roku Kukiel objął szefostwo Sekcji Historycznej, która
przekształcona została w 1922 roku w Biuro Historyczne Sztabu Generalnego. Rozpoczęło
ono działalność 1 stycznia 1923 roku. Początkowo Kukiel był zwolennikiem Józefa
Piłsudskiego i żołnierzem Legionów. Pozwoliło mu to na zajmowanie eksponowanych
stanowisk w armii i na odgrywanie kierowniczej roli w programowaniu badań historycznowojskowych.
Generałowie M. Kukiel, K. Sosnowski oraz S. Kopański
W sierpniu 1939 roku zgłosił się na ochotnika do wojska, nie uzyskując jednak
przydziału służbowego, brał udział w obronie Lwowa. Jesienią 1939 roku przedostał się do
Francji, gdzie został powołany w październiku przez gen. Sikorskiego na stanowisko zastępcy
ministra spraw wojskowych. Stanowisko to zajmował do 26 lipca 1940 roku. Po ewakuacji
Wojska Polskiego do Wielkiej Brytanii od 27 lipca 1940 roku
86
pełnił kolejno funkcje
dowódcy Obozów i Oddziałów Polskich w Szkocji, przemianowanych 28 września na
I Korpus Polski. 24 września 1942 roku został ministrem obrony narodowej. Służbę na tym
stanowisku pełnił aż do 1949 roku.
Po zakończeniu wojny pozostał na emigracji. Był współzałożycielem Instytutu
Historycznego im. gen. Sikorskiego, od 1965 roku prezesem Zarządu Instytutu Polskiego
i Muzeum im. gen. Sikorskiego. Był inicjatorem i współzałożycielem Polskiego Towarzystwa
Naukowego na Obczyźnie, Polskiego Towarzystwa Historycznego i Polskiego Uniwersytetu
na Obczyźnie. Zmarł 15 sierpnia 1973 roku w szpitalu w Mabledon, został pochowany na
cmentarzu Kensal Green w Londynie, u boku żony Stanisławy. 61
Dorobek naukowy Mariana Kukiela jako historyka, jest bardzo obszerny. Czytelnik
chętnie sięga po książki generała ze względu na ich formę literacką, do której historyk
przywiązywał dużą uwagę oraz obszerny zakres zdarzeń historycznych. Kukiel jest znany
przede wszystkim jako znakomity historyk wojskowości. Jeszcze przed I wojną światową
wielką sławę przyniosły mu ,,Dzieje oręża polskiego w epoce napoleońskiej” (1912), które
pod zmienionym tytułem: ,,Dzieje wojska polskiego w dobie napoleońskiej”, rozbudowane do
dwóch tomów, ukazały się po II wojnie światowej. W 1921 roku Kukiel wydał jeszcze
popularny, wielokrotnie później wznawiany ,,Zarys historii wojskowości w Polsce” (kolejne
wydania m.in. w latach: 1924, 1929, 1949 – wydanie emigracyjne, 1987). Sławę jednego
z najwybitniejszych historyków wojskowości przyniosła mu „Wojna 1812 roku” (t. 1-2,
1937), wydana nakładem Polskiej Akademii Umiejętności. 62
Awanse i odznaczenia:
-kapitan: październik 1915 r.
-major: 1 października 1918 r.
-podpułkownik: 1 czerwca 1919 r.
-pułkownik: maj 1920 r.
-generał brygady: 31 marca 1924 r. ze starszeństwem z 1 lipca 1923 r.
-generał dywizji: 3 maja 1940 r.
BIBLIOGRAFIA
http://historion.pl/marian-kukiel-historyk-wojskowosci/2/
http://www.zgapa.pl/zgapedia/Marian_Kukiel.html
http://pl.wikipedia.org/wiki/Marian_Kukiel
61
62
http://pl.wikipedia.org/wiki/Marian_Kukiel
http://historion.pl/marian-kukiel-historyk-wojskowosci/2/
87

Polscy dowódcy w czasie II wojny światowej

Transkrypt

Podobne dokumenty

Pierwsza szarŜa II wojny światowej Maciej Zakrzewski

Projekty edukacyjne w roku szkolnym 2016/2017

więcej » (Szanowni Państwo, Mieszkańcy Miasta Sulejówek)

Historia RKJM w XVII wieku