Szara strefa w Polsce - Rola płatności gotówkowych i elektronicznych
Transkrypt
Szara strefa w Polsce - Rola płatności gotówkowych i elektronicznych
Szara strefa w Polsce Rola płatności gotówkowych i elektronicznych DATA: DRAFT 04/2016 „Ograniczanie szarej strefy poprzez płatności elektroniczne” Raport główny 7 aneksów technicznych http://www.ey.com/pl/electronic-payments STRONA 1 8 raportów krajowych STRONA 2 Inne (spory, bankructwa firm, błędy rozliczeń) Uchylanie się od podatków (nadużycia w stosowaniu cen transferowych) Wyłudzenia podatkowe (przestępstwa) Niezarejestrowane transakcje (szara/czarna strefa) Dekompozycja luki podatkowej Luka podatkowa Szara strefa a luka podatkowa Szara strefa Działalność gospodarcza Luka podatkowa Niezarejestrowane podmioty Nielegalny produkt lub usługa Produkt lub usługa dopuszczalne prawem na rynku Nierejestrowane zatrudnienie Zarejestrowane podmioty Niezarejestrowane transakcje Wyłudzenia podatkowe Zaniżanie dochodów (ceny transferowe) Nielegalna forma sprzedaży STRONA 3 Nielegalne pochodzenie Pozostała nierejestrowana sprzedaż (działalność nieformalna) Wyłudzenia VAT (np. znikające podmioty) Inne mechanizmy wyłudzeń podatkowych Przestępstwa (najczęściej w zorganizowanych grupach) Pozostała zarejestrowana działalność Spory interpretacyjne, bankructwa firm, błędy rozliczeń Pozostałe transakcje Podział szarej strefy w zależności od roli płatności gotówkowych ► „Pasywna szara strefa (ang. passive shadow economy)” – gdzie gotówka jest przyczyną ► „Aktywna szara strefa (ang. committed shadow economy)” – gdzie gotówka jest konsekwencją Szara strefa Beneficjenci Aktywna Pasywna szara strefa Obie strony transakcji (sprzedawca i kupujący) Przykład: Usługa budowlana dostarczona po obniżonej cenie, ale bez wystawienia faktury Źródło: Opracowanie EY Polska STRONA 4 Beneficjent szara strefa Gotówka Możliwe środki zapobiegawcze Kontrole i egzekwowanie przepisów (np. inspekcje pracy) Promowanie płatności elektronicznych Jedna strona transakcji (sprzedawca) Przykład: Konsument płaci za usługę (np. w restauracji) regularną cenę, ale paragon nie jest wystawiony Szara strefa a luka podatkowa Oszacowane niezarejestrowane transakcje gotówkowe (szara strefa) Pasywna szara strefa – to tylko część luki podatkowej Szara strefa Działalność gospodarcza Luka podatkowa Niezarejestrowane podmioty Nielegalny produkt lub usługa Produkt lub usługa dopuszczalne prawem na rynku Nierejestrowane zatrudnienie Niezarejestrowane transakcje Z korzyścią dla jednej strony transakcji Nielegalna forma sprzedaży STRONA 5 Nielegalne pochodzenie Zarejestrowane podmioty Pozostała nierejestrowana sprzedaż (działalność nieformalna) Wyłudzenia podatkowe Z korzyścią dla obu stron transakcji Wyłudzenia VAT (np. znikające podmioty) Zaniżanie dochodów (ceny transferowe) Inne mechanizmy wyłudzeń podatkowych Przestępstwa (najczęściej w zorganizowanych grupach) Pozostała zarejestrowana działalność Spory interpretacyjne, bankructwa firm, błędy rozliczeń Pozostałe transakcje Ewolucja szarej strefy w Polsce (% PKB) ► Od 2005 r. miał miejsce systematyczny spadek szarej strefy w Polsce, jednak tendencja ta dobiegła końca w okresie globalnego kryzysu finansowego ► Od 2008 r. szara strefa pozostaje na poziomie ok. 13% PKB (12,4% PKB w 2014 r. – ok. 214 mld zł) 20 18 16 % PKB 14 12 10 18,7 18,9 19,0 18,5 8 17,1 15,1 6 13,2 12,9 13,3 13,0 13,2 13,0 12,4 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014e 4 2 0 2002 2003 Źródło: Obliczenia EY Polska STRONA 6 2004 2005 2006 2007 Wyniki EY są zbliżone do szacunków centralnych urzędów statystycznych i znacząco niższe niż wyniki F. Schneidera ► 35 EY rozwiązał liczne problemy metodyczne, w tym arbitralność decyzji niektórych badaczy, które w wielu przypadkach doprowadziły do znaczącego przeszacowania szarej strefy (prezentowane przez tych autorów wyniki są często niespójne wewnętrznie) Oszacowania szarej strefy w 2012 r.* % PKB 31,9 29,0 30 24,4 23,6 25 20 16,0 15 12,1 10,2 11,6 10 13,2 14.0 15,5 14,9 15,6 16,7 17,3 8,1 5 0 Czechy Słowenia EY Polska Urzędy statystyczne Słowacja Chorwacja Bułgaria Schneider (2013) Źródło: Obliczenia EY Polska, OECD (2014), GUS, Schneider (2013) *Oszacowania dla 2012 roku - ostatniego, dla którego szacunki szarej strefy z innych źródeł (w tym szacunki urzędów statystycznych) były dostępne dla większości analizowanych krajów, co umożliwiło ich porównanie z oszacowaniami EY STRONA 7 Oszacowany przez EY poziom szarej strefy jest spójny z szacunkami luki VAT w Polsce ► ► ► Zakładając, że w Polsce udział wyłudzeń VAT w całkowitej luce VAT był taki sam jak przeciętnie w UE*, to związany z nimi ubytek dochodów w 2013 r. można szacować na 15,3 mld zł (wg KE**, cała luka VAT w Polsce wyniosła 42,5 mld zł) Wówczas pozostałym kategoriom, takim jak: spory interpretacyjne, bankructwa czy błędy rozliczeń płatnika, można przypisać (maksymalnie) 3,2 mld PLN ubytku dochodów z VAT Gdyby wielkość szarej strefy miała być znacząco wyższa niż szacunki EY, co sugerują niektóre opracowania, oznaczałoby to, że albo wielkość wyłudzeń VAT w Polsce jest znacząco niższa niż ww. 15,3 mld zł albo cała luka VAT w Polsce jest istotnie większa niż wskazywałyby na to dostępne w literaturze opracowania, w tym szacunki KE Dekompozycja luki VAT w Polsce 3,2 mld PLN 15,3 mld PLN 3,2 mld PLN 15,3 mld PLN 42,5 mld PLN 24 mld PLN Utracone wpływy z VAT z powodu szarej strefy w 2013 r. (szacunki EY) 24 mld PLN Wyłudzenia podatku VAT*** Pozostałe przyczyny luki VAT (spory interpretacyjne, bankructwa płatnika, błędy rozliczeń płatnika)*** Razem Utracone wpływy z VAT w 2013 r. (szacunki KE**) Źródło: *European Commission (2015), Implementing the ‘destination principle’ to intra-EU B2B supplies of goods – zgodnie z tym badaniem, wyłudzenia odpowiadają średnio za 36% luki VAT w UE; **European Commission (2015), Study to quantify and analyse the VAT Gap in the EU Member States; ***przy założeniu, że w Polsce udział wyłudzeń w całkowitej luce VAT był taki sam jak przeciętnie w UE STRONA 8 Ewolucja szarej strefy w Polsce (% PKB) ► Pasywna szara strefa odpowiada za zdecydowaną większość nierejestrowanych konsumenckich transakcji gotówkowych 20 18 3,2 3,6 4,0 16 4,0 3,0 1,7 14 % PKB 0,5 12 1,3 1,5 11,6 2009 1,5 1,9 1,9 11,8 11,5 11,3 11,1 10,6 2010 2011 2012 2013 2014e 1,8 10 8 15,5 15,3 15,0 14,5 14,1 6 13,4 12,7 4 2 0 2002 2003 Źródło: Obliczenia EY Polska STRONA 9 2004 2005 2006 2007 Pasywna szara strefa 2008 Aktywna szara strefa Pasywna vs. aktywna szara strefa ► Pasywna szara strefa stanowi zdecydowaną większość (od 60,8% do 90,6%) szarej strefy we wszystkich 8 analizowanych krajach Europy Środkowej i Południowej ► Wskazuje to na znaczny potencjał ograniczenia szarej strefy poprzez promowanie płatności elektronicznych w transakcjach konsumenckich Poziom (% PKB) i struktura szarej strefy w 2014 r. 40 17,6% 24,8% 35 30 25 20 15 22,3% 9,4% 90,6% 14,2% 85,8% 67,9% 26,1% 73,9% 12,4 12,5 10 11,3 1,1 1,8 3,3 5 10,3 10,6 9,2 Czechy Polska Słowenia 82,4% 39,2% 32,1% 60,8% 20,7 77,7% 14,8 3,3 75,2% 17,0 17,1 5,4 6,7 25,5 4,5 5,2 21,0 15,6 11,5 11,5 10,4 Słowacja Chorwacja Bułgaria 0 Pasywna szara strefa Źródło: Obliczenia EY Polska STRONA 10 Aktywna szara strefa Serbia Bośnia i Hercegowina Pasywna szara strefa w Polsce – utracone dochody sektora finansów publicznych i struktura sektorowa A Utracone wpływy podatkowe (VAT i CIT) z powodu pasywnej szarej strefy, 2014 B Struktura sektorowa pasywnej szarej strefy (klasyfikacja własna EY Polska) 100% 2,5 % PKB 34 mld PLN 2 90% 80% 70% 1,5 60% 50% 1 Zabawki, hobby, sport 2,8% 3,3% 3,9% Naprawa sprzętu Ogród i kwiaty 4,0% Zakwaterowanie 5,7% i usługi weterynaryjne Zwierzęta domowe i usługi weterynaryjne 5,9% Transport (prywatny i publiczny) 6,1% Edukacja 6,1% Meble i wyposażenie mieszkania oraz usługi powiązane naprawy i naprawy oraz usługiipowiązane 9,4% Gazety, książki i przybory piśmiennicze Czasopisma, gazety, książki oraz artykuły piśmienne, kreślarskie, malarskie Restauracje, bary i kawiarnie 40% Opieka Zdrowiezdrowotna 0,5 Pielęgnacja ciała (fryzjerstwo, zdrowie i uroda, spa,spa, etc.)itd.) Usługi pielęgnacyjne (fryzjerstwo, zdrowie i uroda, 30% Paliwa do pojazdów płynne 0 20% 44,4% Polska Utracone wpływy z CIT (% PKB) Utracone wpływy z VAT (% PKB) Źródło: Obliczenia EY Polska STRONA 11 Wypoczynek i kultura Rekreacja i kultura Odzież i obuwie 10% Samochody, motorowe jednośladowe, powiązane i naprawy Samochody ipojazdy motocykle oraz usługi powiązane usługi i naprawy Jedzenie, napoje iwyroby wyrobytytoniowe tytoniowe (sklepy spożywcze, markety, itp) Żywność, napoje, 0% Polska Jak ograniczyć pasywną szarą strefę? Koszty regulacji poniesione przez sektor finansów publicznych Wprowadzenie danej regulacji Wypieranie płatności gotówkowych poprzez promowanie płatności elektronicznych Zwiększenie udziału zarejestrowanych płatności gotówkowych w transakcjach konsumenckich Źródło: Opracowanie EY Polska STRONA 12 Zmniejszenie poziomu pasywnej szarej strefy Zmiana wyniku sektora finansów publicznych Wzrost wpływów z CIT i VAT Szeroki zakres potencjalnych działań, które mogłyby przyczynić się do zmniejszenia pasywnej szarej strefy ► Obowiązek wypłaty wynagrodzeń / transferów rządowych drogą elektroniczną (wynagrodzenia: Chorwacja, Słowenia; transfery: Dania, Szwecja, Urugwaj) ► Ustalenie progów dla maksymalnych konsumenckich płatności gotówkowych (Bułgaria, Słowacja, Czechy – choć obecnie progi na wysokim poziomie*) ► Obowiązek posiadania i korzystania z kas fiskalnych (Polska), w tym coraz częstsze połączenie kas online z serwerami organów podatkowych (m. in. Chorwacja, Serbia, Słowacja, Węgry) ► Obowiązek posiadania i korzystania z terminali płatniczych POS (Korea Południowa) ► Loterie paragonowe (Polska, Słowacja, Chorwacja, Bułgaria, Tajwan, Brazylia) ► Zachęty podatkowe dla konsumentów (Korea Południowa, Brazylia – Sao Paulo, Kolumbia) ► Zachęty podatkowe dla sprzedawców (Korea Południowa, Urugwaj) ► Podatek od wypłat z bankomatów (Irlandia) ► … * W niektórych z tych krajów przyjęcie płatności konsumenckich powyżej określonego progu jest dopuszczalne, ale generuje wiele obowiązków administracyjnych dla sprzedawcy STRONA 13 Obowiązek wypłaty wynagrodzeń / transferów drogą elektroniczną ► Obowiązek wypłaty wynagrodzeń/ emerytur za pośrednictwem przelewów bankowych (lub kart prepaid) prowadzi do zmniejszenia wolumenu płatności gotówkowych dokonywanych przez konsumentów, co powoduje kurczenie się pasywnej szarej strefy oraz wzrost dochodów sektora finansów publicznych A Zmiana pasywnej szarej strefy (% PKB) Obowiązek elektronicznej wypłaty pensji i wynagrodzeń Obowiązek elektronicznej wypłaty emerytur 0,00 B Zmiana dochodów sektora finansów publicznych (mln PLN) 1800 1600 -0,10 1400 -0,20 1200 -0,30 1000 600 400 -0,50 -0,60 -0,70 Źródło: Obliczenia EY Polska 886 800 -0,28 -0,40 STRONA 14 1 884 2000 200 -0,59 0 Obowiązek elektronicznej wypłaty pensji i wynagrodzeń Obowiązek elektronicznej wypłaty emerytur Obowiązek posiadania i korzystania z terminali płatniczych POS ► Upowszechnienie infrastruktury płatniczej i sieci akceptacji kart płatniczych prowadzi do zwiększenia popularności płatności elektronicznych i ograniczenia płatności gotówkowych, co z kolei przyczynia się do obniżenia pasywnej szarej strefy ► Rozwiązanie może być wprowadzane na poziomie określonej grupy przedsiębiorstw/sektorów A Zmiana pasywnej szarej strefy (% PKB) Transport (prywatny i publiczny) Rekreacja i kultura Zakwaterowanie Restauracje, bary i kawiarnie Paliwa płynne Żywność, napoje, wyroby tytoniowe z szarą strefą typustrefie passive Wszystkie sektory w pasywnej szarej -0,02 -0,03 -0,04 -0,07 -0,11 -0,44 -0,79 -0,9 -0,8 -0,7 -0,6 -0,5 -0,4 -0,3 -0,2 -0,1 0 B Zmiana wyniku netto* sektora finansów publicznych (mln PLN) 51 43 73 61 100 84 195 163 Transport (prywatny i publiczny) Rekreacja i kultura Zakwaterowanie Restauracje, bary i kawiarnie Zmiana dochodów sektorach finansów publicznych (m PLN) Zmiana wyniku netto sektora finansów publicznych (m PLN) 503 454 Paliwa płynne Żywność, napoje, wyroby tytoniowe 1 356 1 166 Wszystkie szarą strefąszarej typu passive Wszystkiesektory sektoryz w pasywnej strefie 2 259 0 500 1000 1500 Źródło: Obliczenia EY Polska *Zakładamy, że zakup terminali POS (100 EUR za terminal) jest finansowany przez sektor finansów publicznych STRONA 15 2000 2500 2 603 3000 Zachęty podatkowe dla konsumentów ► Konsumenci są wynagradzani za płatności kartą w formie cash-back, co prowadzi do wypierania płatności gotówkowych i do spadku pasywnej szarej strefy. Tutaj zakładamy, że koszty regulacji są ponoszone przez rząd, jednak w praktyce możliwe są różne warianty tego rozwiązania ► Możliwe są rozwiązania pozwalające lepiej kontrolować koszty regulacji (np. w Korei Południowej ulga z maksymalnym limitem w ramach rocznego rozliczenia podatku dochodowego od osób fizycznych). Z czasem możliwość zmiany parametrów, a nawet wycofanie ulgi (redukcja/eliminacja kosztów) przy utrwaleniu korzyści z tytułu zmiany nawyków płatniczych konsumentów B Wyniki optymalnej polityki dla Polski (optymalna ulga podatkowa: 1,7% wartości transakcji) 12000 mln PLN 10 905,9 Zmniejszenie szarej strefy typu passive o 8000 3,4% PKB 4 169,4 4000 0 -4000 -6 736,5 -8000 Dodatkowe dochody dla sektora finansów publicznych Źródło: Obliczenia EY Polska STRONA 16 Dodatkowe koszty dla sektora finansów Dodatkowe dochody netto dla sektora publicznych finansów publicznych Zmiana pasywnej szarej strefy (% PKB) - podsumowanie -4,0 -3,5 -3,0 -2,5 -2,0 -1,5 -1,0 -0,5 Próg dla maksymalnych gotówkowych płatności konsumenckich Próg dla płatności konsumenckich - 100 PLN* -2,6 – 100 PLN* Próg dla maksymalnych gotówkowych płatności konsumenckich – 150 PLN* Próg dla płatności konsumenckich - 150 PLN* -1,4 Próg dla maksymalnych gotówkowych płatności konsumenckich – 200 PLN* Próg dla płatności konsumenckich - 200 PLN* -0,9 Ulgadla dlakonsumentów konsumentów- –optymalna optymalna wysokość ulgi: 1,7% wartości Ulga wysokość ulgi: 1,7% wartości transakcji bezgotówkowych transakcji kartowych -3,4 -0,8 Obowiązek wszystkie sektory z szarą Obowiązekposiadania posiadaniaterminalu terminaluPOS: POS: wszystkie sektory w strefą typu passive pasywnej szarej strefie -0,8 Ulga wysokość ulgi: 0,9% wartości Ulgadla dlasprzedawców sprzedawców- optymalna – optymalna wysokość ulgi: 0,9% wartości transakcji kartowych transakcji bezgotówkowych Obowiązek emerytur Obowiązekelektronicznej elektronicznejwypłaty wypłaty emerytur -0,6 -0,3 Źródło: Obliczenia EY Polska STRONA 17 0,0 Obowiązek pensji i wynagrodzeń Obowiązekelektronicznej elektronicznejwypłaty wypłaty pensji i wynagrodzeń *Wariant konserwatywny Zmiana dochodów (netto) sektora finansów publicznych Thousands podsumowanie 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 Próg dla maksymalnych gotówkowych płatności konsumenckich Próg dla płatności konsumenckich - 100PLN* PLN* – 100 8,4 Próg dla maksymalnych gotówkowych płatności konsumenckich Próg dla płatności konsumenckich - 150PLN* PLN* – 150 4,4 Próg dla maksymalnych gotówkowych płatności konsumenckich Próg dla płatności konsumenckich - 200PLN* PLN* – 200 2,9 Ulga konsumentów - optymalna wysokośćulgi: ulgi:1,7% 1,7%wartości wartości Ulga dladla konsumentów – optymalna wysokość transakcji kartowych transakcji bezgotówkowych 10,8 4,2 Obowiązek posiadania terminalu POS: wszystkie sektory w Obowiązek posiadania terminalu POS: wszystkie sektory z szarą strefą pasywnej szarej strefie typu passive Ulga sprzedawców - optymalna wysokośćulgi: ulgi:0,9% 0,9%wartości wartości Ulga dla dla sprzedawców – optymalna wysokość transakcji bezgotówkowych transakcji kartowych 2,6 2,2 2,4 0,5 1,9 Obowiązek elektronicznej Obowiązek elektronicznejwypłaty wypłatyemerytur emerytur Obowiązek elektronicznej Obowiązek elektronicznejwypłaty wypłatypensji pensjii iwynagrodzeń wynagrodzeń 0,9 Zmiana dochodów sektora finansów publicznych (mld PLN) Zmiana wyniku netto sektora finansów publicznych (mld PLN) Źródło: Obliczenia EY Polska STRONA 18 * Wariant konserwatywny Podsumowanie ► Według szacunków EY, poziom szarej strefy w Polsce (wartość niezarejestrowanych transakcji gotówkowych) wyniósł w 2014 r. 12,4% PKB ► W Polsce pasywna szara strefa wynosi 10,6% PKB – ta część szarej strefy może zostać ograniczona poprzez: ► Środki kontrolne, zwiększające udział zarejestrowanych płatności gotówkowych ► Promowanie płatności elektronicznych w celu wypierania płatności gotówkowych w transakcjach konsumenckich. Wg szacunków EY, wzrost transakcji kartowych w Polsce o 100% doprowadziłby do spadku pasywnej szarej strefy o 2,3% PKB i do wzrostu dochodów SFP o 0,4% PKB ► Istnieje wiele rozwiązań, które mogłyby być rozważone w celu ograniczenia pasywnej szarej strefy w Polsce (która jednak odpowiada tylko za część luki podatkowej) – wiele tego typu działań zostało już wprowadzonych w innych krajach ► Rozwiązania omówione w niniejszym materiale stanowią wyłącznie przykłady możliwych do wprowadzenia regulacji. W rzeczywistości, możliwe są różne warianty tych rozwiązań, w tym pozwalające ograniczyć potencjalne koszty regulacji oraz uwzględniające uwarunkowania społeczne w danym kraju STRONA 19 EY | Assurance | Tax | Transactions | Advisory O firmie EY EY jest światowym liderem rynku usług profesjonalnych obejmujących usługi audytorskie, doradztwo podatkowe, doradztwo biznesowe i doradztwo transakcyjne. Nasza wiedza oraz świadczone przez nas najwyższej jakości usługi przyczyniają się do budowy zaufania na rynkach kapitałowych i w gospodarkach całego świata. W szeregach EY rozwijają się utalentowani liderzy zarządzający zgranymi zespołami, których celem jest spełnianie obietnic składanych przez markę EY. W ten sposób przyczyniamy się do budowy sprawniej funkcjonującego świata. Robimy to dla naszych klientów, społeczności, w których żyjemy i dla nas samych. Nazwa EY odnosi się do firm członkowskich Ernst & Young Global Limited, z których każda stanowi osobny podmiot prawny. Ernst & Young Global Limited, brytyjska spółka z odpowiedzialnością ograniczoną do wysokości gwarancji (company limited by guarantee) nie świadczy usług na rzecz klientów. Aby uzyskać więcej informacji, wejdź na www.ey.com/pl EY, Rondo ONZ 1, 00-124 Warszawa © 2016 EYGM Limited. Wszelkie prawa zastrzeżone. Niniejsza publikacja została sporządzona z należytą starannością, jednak z konieczności pewne informacje zostały podane w skróconej formie. W związku z tym publikacja ma charakter wyłącznie orientacyjny, a zawarte w niej dane nie powinny zastąpić szczegółowej analizy problemu lub profesjonalnego osądu. EY nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek straty powstałe w wyniku czynności podjętych lub zaniechanych na podstawie niniejszej publikacji. Zalecamy, by wszelkie przedmiotowe kwestie były konsultowane z właściwym doradcą. STRONA 20