M. Gaczek, S. Fiszer, Tynki, WPPK 2003

Transkrypt

XVIII OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA WARSZTAT PRACY PROJEKTANTA KONSTRUKCJI
Ustroń, 26 lutego ÷ 1 marca 2003 r.
Mariusz Gaczek
Sławomir Fiszer
TYNKI
1. Charakterystyka i ogólny podział tynków
Tynki wykorzystywane są w budownictwie od wielu tysiącleci. Niektóre ich rodzaje
stosowane są w prawie niezmienionej postaci do dnia dzisiejszego, jednak wiele nowych
typów wypraw tynkarskich opracowano w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat.
Przygotowywane kiedyś prawie wyłącznie w całości na budowie, dzisiaj wytwarzane są
fabrycznie w postaci suchych mieszanek do zarobienia wodą lub jako gotowe masy
tynkarskie.
Ciągle zmieniają się wymagania stawiane tynkom. Wiąże się to zarówno z rozwojem
technologii, wprowadzaniem nowych materiałów i systemów budowlanych, tendencją do
skracania czasu budowy i minimalizowania przerw technologicznych, dążeniem do
prowadzenia prac także w temperaturach bliskich 0°C, jak też z potrzebą sprostania coraz to
bardziej wyrafinowanym wymaganiom użytkowym. Wyprawy tynkarskie, jako zewnętrzne
powłoki ścian czy stropów, oprócz funkcji dekoracyjnych, wykorzystywane są bowiem do
spełnienia różnych zadań specjalnych.
Do podstawowych funkcji tynków zalicza się:
• nadanie budowli i jej widocznym elementom estetycznego wyglądu, poprzez
odpowiednie wyrównanie powierzchni, nadanie faktury i kolorystyki oraz ukształtowanie
detalu architektonicznego,
• zabezpieczenie elementów budowli przed wpływami atmosferycznymi, mechanicznymi,
ogniem,
• zabezpieczenie elementów budowli przed szkodliwym działaniem wilgoci występującej
w pomieszczeniach,
• wygładzenie powierzchni pod powłoki malarskie, tapety, okładziny ceramiczne i in.,
• stworzenie we wnętrzach niezbędnych warunków higieniczno-sanitarnych oraz poprawa
mikroklimatu.
323
Istnieje wiele kryteriów klasyfikacji tynków, jednak w większości przypadków odnoszą
się one do konkretnych ich rodzajów. Ogólny podział wypraw tynkarskich i krótką
charakterystykę podano w tablicy 1. Oddzielną grupę stanowią tzw. suche tynki, czyli
okładziny wykonane z płyt gipsowo-kartonowych lub gipsowo-włóknowych
przymocowanych do ściany albo sufitu za pomocą specjalnej zaprawy.
Tablica 1.
Ogólny podział tynków.
Rodzaj tynków
Tradycyjne
Charakterystyka tynków
ze spoiwami i lepiszczami mineralnymi, wykonywane
tradycyjnymi sposobami
zwykłe wykonywane z zapraw budowlanych zwykłych, bez
dodatków dekoracyjnych, środków wodoszczelnych,
kwasoodpornych itp., jedno- lub wielowarstwowe;
w przypadku zastosowania na wierzchnią warstwę
tynku zaprawy barwionej pigmentami i nakładanej tak,
aby uzyskać dekoracyjną fakturę, nazywane tynkami
ozdobnymi; w przypadku wykonywania zdobień
w ostatniej zewnętrznej warstwie tynku, nazywane
tynkami zdobionymi
szlachetne wykonywane podobnie jak tynki ozdobne lecz z zapraw
szlachetnych, w skład których mogą wchodzić: biały
cement, pigmenty oraz kruszywa szlachetne, np.
marmurowe
szlachetne specjalne z warstwami wierzchnimi wykonywanymi technikami
specjalnymi (sztablatury, stiuki)
Tradycyjne udoskonalone
wykonywane z zapraw z dodatkami i domieszkami
poprawiającymi właściwości robocze i użytkowe; mogą
mieć cechy wypraw zwykłych lub szlachetnych; tynki
te nazywane są także tynkami uszlachetnionymi lub
modyfikowanymi
Cienkowarstwowe
o charakterze tynków szlachetnych i ozdobnych lub
gładzi tynkowych w tynkach zwykłych; wykonywane
z przygotowanych fabrycznie mieszanek lub mas
o specjalnie dobieranym uziarnieniu; wykorzystywane
jako wyprawa pocieniona w systemach bezspoinowego
ocieplania ścian oraz jako zewnętrzna warstwa tynków
z zapraw zwykłych, lekkich i termoizolacyjnych
Lekkie
wykonywane z zapraw z dodatkiem mineralnych
kruszyw lekkich (głównie perlitu), szczególnie zalecane
do ścian wznoszonych z lekkich materiałów
budowlanych, takich jak: beton komórkowy, ceramika
poryzowana, keramzytobeton
Ocieplające
wykonywane z zapraw z dodatkiem kruszyw lekkich
mineralnych
i
organicznych
(granulatu
styropianowego), stanowiące izolację termiczną ścian
zewnętrznych
324
c.d. tablicy 1.
Konserwatorskie
Renowacyjne
kompresowe
jedno- lub wielowarstwowe
właściwe tynki renowacyjne
zaporowe
Ogólny podział tynków.
przeznaczone do wykonywania nowych wypraw
tynkarskich obiektów zabytkowych; wykonywane
głównie na bazie wapna powietrznego, mogą zawierać
tras lub inne dodatki i domieszki, takie jak: mączka
ceglana, boraks, węgiel drzewny, kwasy owocowe,
dekstryna, soda, żywica naturalna, potaż, proteiny, talk,
cukier, sierść borsucza
przeznaczone do odnawiania zawilgoconych albo
zasolonych murów
stosowane na murach o szczególnie dużym stopniu
zasolenia; nazywane także tynkami traconymi
tworzące powłokę gromadzącą sole i równocześnie
odnawiającą elewację; najczęściej spełniające wymagania niemieckiej Instrukcji WTA (NaukowoTechnicznego Zrzeszenia Ochrony Budowli i
Konserwacji Zabytków)
nieprzepuszczające wilgoci i soli
Inne specjalne, np.:
wyciszające stosowane do poprawy akustyki pomieszczeń poprzez
odpowiednią regulację pogłosu
rentgenowskie wykonywane z zastosowaniem kruszywa barytowego;
wykorzystywane do zabezpieczenia przed przenikaniem
promieni X; stosowane w pomieszczeniach z rentgenowską aparaturą diagnostyczną i terapeutyczną
ekranujące pola elektryczne wykonywane z dodatkiem włókien węglowych,
i elektromagnetyczne wykorzystywane w celu odcięcia dostępu fal radiowych
do pomieszczeń (np. sal koncertowych) lub uniemożliwienia wydostawania się fal radiowych z pomieszczeń
(np. w celu niedopuszczenia do przekazywania zastrzeżonych danych przez telefony komórkowe), a także do
ekranowania pól elektrycznych, powstających wokół
przebiegającej w budynku instalacji elektrycznej
antykondensacyjne stosowane w celu zabezpieczenia przed wykraplaniem
się pary wodnej na zimnych elementach budowlanych
regulujące temperaturę zawierające mikrokapsułki z substancją woskopodobną,
której topnienie powoduje obniżenie, a tężenie
podniesienie temperatury powierzchni przegrody
wewnątrz pomieszczenia
piecowe przeznaczone do tynkowania pieców murowanych,
twardniejące pod wpływem temperatury i zachodzących
procesów chemicznych
ogniochronne wykorzystywane do wykonywania ogniochronnych
zabezpieczeń konstrukcji stalowych i betonowych
magnetyczne umożliwiające swobodne mocowanie do ścian za
pomocą magnesów plansz, rysunków, map itp.
do sal sportowych stosowane w niektórych pomieszczeniach sportoworekreacyjnych, np. w salach do gry w squasha
325
Do zachowania właściwych i niezmiennych parametrów wypraw, przyczynia się
stosowanie przygotowanych fabrycznie suchych mieszanek i gotowych mas tynkarskich.
Dzięki użyciu do ich produkcji wysokiej jakości surowców bez zanieczyszczeń,
właściwemu doborowi uziarnienia kruszywa i ścisłemu przestrzeganiu proporcji dozowania
składników, umożliwiają one uzyskanie tynków o jednorodnej strukturze, wytrzymałości
i wyglądzie zewnętrznym, dostosowanych do różnych potrzeb. Klasyfikację i wymagania
dotyczące suchych mieszanek tynkarskich przygotowanych fabrycznie, na spoiwie
mineralnym, podaje norma PN-B-10109:1998 [1]. Podział ten przedstawiono w tablicy 2.
Tablica 2. Klasyfikacja suchych mieszanek tynkarskich, na podstawie PN-B-10109:1998.
Cecha
Przeznaczenie
Rodzaj wypełniacza
Warunki stosowania
Ilość warstw tynku
Gęstość objętościowa
tynku
Wytrzymałość na
ściskanie wyprawy
Wsp. przewodzenia
ciepła zapraw
ciepłochronnych
Podział
do wykonywania wypraw pocienionych o grubości do 3 mm
do wykonywania jednowarstwowych tynków o grubości 3÷15 mm
do wykonywania tynków wielowarstwowych
do wykonywania warstw tynków ciepłochronnych
z wypełniaczami mineralnymi naturalnymi
z wypełniaczami mineralnymi sztucznymi
z wypełniaczami mineralnymi lekkimi
z wypełniaczami organicznymi w postaci granulek lub włókien
z wypełniaczami mieszanymi
z wypełniaczami dekoracyjnymi
do wykonywania wypraw wewnętrznych
do wykonywania wypraw zewnętrznych
do wykonywania tynków jednowarstwowych
do wykonywania tynków wielowarstwowych
mieszanki tynkarskie zwykłe - gęstość tynku powyżej 1,3 g/cm3
mieszanki tynkarskie lekkie - gęstość tynku do 1,3 g/cm3
grupa I - wytrzymałość od 0,4 do 2,5 MPa
grupa II - wytrzymałość od 1,5 do 5,0 MPa
grupa III - wytrzymałość od 3,5 do 7,5 MPa
grupa IV - wytrzymałość powyżej 6,0 MPa
klasa 1 - o wartościach λ ≤ 0,1 W/(m⋅K)
klasa 2 - o wartościach 0,1 < λ ≤ 0,2 W/(m⋅K)
Dokonując ogólnego podziału wypraw tynkarskich, warto także podać oznaczenia
tynków mineralnych wg normy DIN 18550 [2] i tynków organicznych wg normy DIN
18558 [3]. Oznaczenia te i przyporządkowane im rodzaje zapraw tynkarskich przedstawiono
w tablicach 3 i 4.
326
Tablica 3.
Grupa
zapraw
P Ia
P Ib
P Ic
P IIa
P IIb
P IIIa
P IIIb
P IVa
P IVb
P IVc
P IVd
P Va
P Vb
Tablica 4.
Grupa
P Org 1
P Org 2
Klasyfikacja tynków mineralnych wg normy DIN 18550 [2].
Rodzaj zaprawy
Zaprawa wapienna z wapnem powietrznym
Zaprawa wapienna z wapnem naturalnie hydraulicznym
Zaprawa wapienna z wapnem hydraulicznym sztucznym
Zaprawa z wapnem silnie hydraulicznym lub spoiwem
murarsko-tynkarskim
Zaprawa wapienno-cementowa
Zaprawa cementowa z dodatkiem wapna hydratyzowanego
Zaprawa cementowa
Zaprawa gipsowa
Zaprawa gipsowo-piaskowa
Zaprawa gipsowo-wapienna
Zaprawa wapienno-gipsowa
Zaprawa anhydrytowa
Zaprawa anhydrytowo-wapienna
Minimalna
wytrzymałość
na ściskanie,
MPa
Bez wymagań
1,0
2,5
10
2,0
Bez wymagań
2,0
Klasyfikacja tynków organicznych wg normy DIN 18558 [3].
Rodzaj
Tynk żywiczny wewnętrzny i zewnętrzny
Tynk żywiczny wewnętrzny
Oprócz wypraw tynkarskich, do wykonywania powłok z zapraw budowlanych stosowane
są suche mieszanki i gotowe masy szpachlowe na spoiwach mineralnych albo organicznych.
Ze względu na cechy użytkowe i przeznaczenie, można wyróżnić materiały szpachlowe do
wykonywania całopowierzchniowych powłok: wyrównawczych i wygładzających (np.:
tynków jednowarstwowych pocienionych [1], gładzi szpachlowych, warstw pośrednich
między tynkami podkładowymi a nawierzchniowymi), wzmacniających lub ozdobnych.
Oddzielną grupę stanowią szpachlówki i kity szpachlowe stosowane miejscowo do
wyrównywania i napraw podłoża lub maskowania połączeń elementów. Występują także
produkty, które mogą być stosowane zarówno do wykonywania powłok na całej
powierzchni podłoża, jak i do lokalnego niwelowania nierówności.
2. Tynki tradycyjne z zapraw mineralnych zwykłych i modyfikowanych
2.1. Charakterystyka i zakres stosowania wypraw
Tynki zwykłe to wyprawy wykonywane z zapraw budowlanych zwykłych, bez dodatków
dekoracyjnych, środków wodoszczelnych, kwasoodpornych itp. Zaprawy do wykonywania
tych tynków przygotowywane są przede wszystkim na bazie spoiw mineralnych. Ponadto
stosuje się lepiszcza mineralne i mieszaniny spoiw z lepiszczami. Unowocześnione wersje
tynków zwykłych wykonywane są z mas tynkarskich przygotowywanych na budowie
z suchych mieszanek fabrycznych, mogących zawierać dodatki i domieszki modyfikujące
327
niektóre właściwości zapraw. Są to najczęściej środki hydrofobizujące, uplastyczniające,
utrzymujące wodę zarobową, regulujące czas wiązania, przyspieszające twardnienie. Tynki
tego typu nazywane są tynkami uszlachetnionymi lub modyfikowanymi.
Tynki zwykłe dzieli się ze względu na: miejsce zastosowania, sposób nanoszenia,
materiał podłoża, liczbę warstw zaprawy, technikę wykonania, rodzaj użytej zaprawy.
W zależności od miejsca zastosowania rozróżnia się tynki zewnętrzne i wewnętrzne,
a wśród tych ostatnich - ścienne i sufitowe. Spośród tynków zewnętrznych wyróżnia się
czasem wyprawy cokołowe i wyprawy na wyższe partie ścian.
Z uwagi na sposób nanoszenia zaprawy na podłoże rozróżnia się: tynki nakładane ręcznie
kielnią albo pacą i tynki wykonywane mechanicznie za pomocą różnego rodzaju urządzeń.
Ze względu na rodzaj materiału stanowiącego podłoże wyprawy rozróżnia się tynki
nakładane na:
- podłoża z elementów ceramicznych i z cegły wapienno-piaskowej,
- podłoża z betonów kruszywowych (monolityczne i z prefabrykatów),
- podłoża z betonów komórkowych, podłoża gipsowe i gipsobetonowe,
- podłoża z płyt wiórkowo-cementowych i wiórkowo-magnezjowych,
- podłoża drewniane, z płyt pilśniowych, paździerzowych itp.,
- podłoża metalowe.
W zależności od liczby zasadniczych warstw zaprawy nanoszonych kolejno na podłoże
i różniących się właściwościami rozróżnia się:
- tynki jednowarstwowe - uzyskiwane przez naniesienie narzutu bezpośrednio na podłoże,
- tynki dwuwarstwowe - składające się z obrzutki i narzutu,
- tynki trójwarstwowe - składające się z obrzutki, narzutu i gładzi.
Niezależnie od liczby zasadniczych warstw tynku, narzut w niektórych przypadkach może
być nakładany w dwóch lub więcej warstwach (cyklach roboczych).
Przy stosowaniu dwulub trójwarstwowych tynków unowocześnionych, rolę obrzutki
może w niektórych sytuacjach spełniać środek gruntujący, tworzący warstwę sczepną
albo ograniczający chłonność podłoża. Następnie nakłada się tynk podkładowy i jeśli
wyprawa nie ma stanowić podłoża pod okładzinę ścienną - tynk nawierzchniowy
drobnoziarnisty, szlachetną wyprawę pocienioną względnie gładź szpachlową.
Ze względu na technikę wykonania i wynikający z niej stopień wygładzenia powierzchni
wyprawy rozróżnia się odmiany i kategorie tynku podane w tablicy 5. Do odmian tynków
Tablica 5. Podział tynków zwykłych ze względu na technikę wykonania, na podstawie
normy PN-70/B-10100 (wyd.3) [4].
Odmiana tynku
Tynki surowe rapowane
Tynki surowe wyrównane
kielnią
Tynki surowe ściągane pacą
Tynki surowe pędzlowane 3)
Tynki pospolite dwuwarstwowe
Tynki pospolite trójwarstwowe
Tynki doborowe
Kategoria
tynku
0
I
Ia
II1)
III1)2)
IV
Wygląd powierzchni
Nierówna, z widocznymi poszczególnymi
rzutami kielni i możliwymi niewielkimi
prześwitami podłoża
Bez prześwitów podłoża, większe
zgrubienia wyrównane
Z grubsza wyrównana
Z grubsza wyrównana rzadką zaprawą
Równa ale szorstka
Równa i gładka
Równa i bardzo gładka
328
Tablica 5. Podział tynków zwykłych ze względu na technikę wykonania, na podstawie
normy PN-70/B-10100 (wyd.3) [4].
Tynki doborowe filcowane
IVf
Równa, bardzo gładka, matowa, bez
widocznych ziarenek piasku
Tynki wypalane
IVw
Równa, bardzo gładka z połyskiem,
o ciemnym zabarwieniu
Przy stosowaniu tynkowania mechanicznego ścian stanowiących podłoże o dobrej
przyczepności (np. mur z nowej cegły wykonane na puste spoiny) tynk tej kategorii może
być uzyskany przez bezpośrednie naniesienie narzutu na podłoże, tj. bez obrzutki - jak przy
tynkach jednowarstwowych (przyp. normowy).
2) Do kategorii tej zalicza się także tynki dwuwarstwowe zatarte na gładko.
3) Odmiana tynku nie ujęta w normie.
1)
zwykłych zalicza się tynki: surowe, pospolite, doborowe i wypalane. Tynki surowe (kat. 0,
I, Ia) wykonywane są najczęściej jako jednowarstwowe, jednak stosowane mogą być także
tynki surowe rapowane dwuwarstwowe. Tynki pospolite (kat. II, III) mogą być wykonywane jako dwulub trójwarstwowe. W przypadku podłoży o dobrej przyczepności tynki te
mogą być wykonywane także jako jednowarstwowe. Tynki doborowe wykonywane są tradycyjnie jako trójwarstwowe o kategoriach IV i IVf. Jednakże biorąc pod uwagę gładkość
tynku oraz dopuszczalne odchylenia równości powierzchni wyprawy, kategoriom tym mogą
odpowiadać także jednowarstwowe tynki gipsowe i gipsowo-wapienne (zasadniczo tynki te
pod względem odchyleń wykonawczych traktuje się jednak jak tynki kategorii III).
Tablica 6.
Zalecane rodzaje, marki i konsystencje zapraw tynkarskich, wg [5].
Przeznaczenie zaprawy
Obrzutka pod tynki
Narzut dla tynków
Rodzaj
zaprawy
zewnętrzne
c
cw
wewnętrzne
c
cw
w
g
gw
cgl
zewnętrznych c
cw
wewnętrznych w
g
cw
329
Konsystencja wg
Marka
stożka
pomiarowego
zaprawy
cm
9 ÷ 11
M4 ÷ M15
M2 ÷ M7
9 ÷ 10
M4 ÷ M15
M1 ÷ M7
M0,6 ÷ M1
M4
M4
M2
6÷9
M4 ÷ M7
M2 ÷ M7
6÷9
M0,3 ÷ M1
M2 ÷ M4
M1 ÷ M7
c.d. tablicy 6.
Zalecane rodzaje, marki i konsystencje zapraw tynkarskich, wg [5].
Warstwa wierzchnia
zewnętrznych c
6 ÷ 81), 9 ÷ 102) M2 ÷ M4
9 ÷ 10
tynków zwykłych
cw
cgl
wewnętrznych c
6 ÷ 81), 9 ÷ 102) M4 ÷ M7
cw
9 ÷ 10
M1 ÷ M4
w3)
M1 ÷ M2
g
M1 ÷ M2
gw
M0,6 ÷ M2
cgl
Tynki pocienione i gładzie na podłożach
g
6 ÷ 11
M2 ÷ M4
gipsowych i gipsobetonowych
gw
1) Przy nanoszeniu ręcznym.
2) Przy nanoszeniu mechanicznym.
3) Rodzaj zaprawy nie ujęty w PN-90/B-14501. Wg PN-65/B-14502 [6] stosuje się marki:
M0,6 do wykonywania obrzutki, M0,3 ÷ M0,6 do wykonywania narzutu, M0,6 do wykonywania warstwy wierzchniej.
W zależności od rodzaju zaprawy użytej do tynkowania rozróżnia się następujące rodzaje
tynków zwykłych i uszlachetnionych:
- gipsowe (g),
- wapienne (w),
- gipsowo-wapienne (gw),
- cementowo-wapienne (cw),
- cementowe (c),
- cementowo-gliniane (cgl),
- gliniane (gl),
- gliniano-gipsowe (glg),
- gliniano-wapienne (glw).
Zalecane marki i konsystencje zapraw tynkarskich wg normy PN-90/B-14501 [5] podano
w tablicy 6.
Zakres stosowania tynków w zależności od rodzaju zaprawy.
Tynki gipsowe. Wykonywane są z zapraw na bazie gipsu budowlanego lub gipsu tynkarskiego (zawierającego dodatkowo drobne wypełniacze i modyfikatory). Suche mieszanki
fabryczne mogą zawierać dodatek perlitu. Tynki gipsowe umożliwiają otrzymanie bardzo
równej i gładkiej powierzchni. Stwarzają w pomieszczeniach mieszkalnych korzystny mikroklimat, dzięki zdolności regulacji wilgotności powietrza. Charakteryzują się krótkim
czasem schnięcia, małą higroskopijnością, niewielkim oporem dyfuzyjnym pary wodnej,
dobrą izolacyjnością cieplną, wysoką odpornością ogniową. Są jednak mało odporne na
wilgoć i dlatego stosowane są wyłącznie wewnątrz budynków. Przy zawilgoceniu wykazują
znaczny spadek wytrzymałości i odkształcenia. Są mało odporne na uderzenia i powodują
korozję niezabezpieczonych elementów stalowych. Mogą wykazywać pęcznienie w początkowym okresie wiązania i twardnienia. Wymagają najczęściej stosowania skutecznych
środków gruntujących na powierzchniach kontaktu z tworzywami zawierającymi cement,
z uwagi na możliwość tworzenia się pęczniejących kryształów soli Candlota (etryngitu).
Tynki wapienne. Nazwą tą określa się tradycyjnie tynki wykonywane z zapraw na bazie
wapna powietrznego (ciasta wapiennego, wapna hydratyzowanego lub wapna palonego
mielonego). Tynki wapienne wykazują zdolność sorpcji wilgoci, zapewniając korzystny dla
330
mieszkańców mikroklimat wnętrz. Charakteryzują się także dużą paroprzepuszczalnością.
Są jednak stosunkowo mało odporne na uderzenia i zarysowania ze względu na niewielką
wytrzymałość zapraw wapiennych na ściskanie. Tynki wapienne stosuje się jako wyprawy
wewnętrzne. Ich stosowanie na zewnątrz budynków, bez dodatków, domieszek albo powłok
ochronnych podnoszących odporność na wpływy atmosferyczne, jest niezalecane. Spoiwa
wapienne mogą uzyskiwać właściwości spoiw hydraulicznych przez wymieszanie
z domieszkami hydraulicznymi, np. z trasem.
Tynki gipsowo-wapienne i wapienno-gipsowe. Tynki te łączą zalety obu rodzajów
spoiw. Dodatek wapna powietrznego do zaprawy gipsowej redukuje zmiany objętości gipsu
przy zmianach wilgotności, zmniejsza rdzewienie niezabezpieczonych antykorozyjnie elementów stalowych, polepsza urabialność i wpływa na opóźnienie wiązania zaprawy. Tynki
wapienno-gipsowe mają ładniejszy wygląd, a także większą wytrzymałość mechaniczną
w stosunku do tynków wapiennych. Tynki gipsowo-wapienne i wapienno-gipsowe jako
zawierające gips nadają się do stosowania wyłącznie wewnątrz budynków.
Tynki z wapnem hydraulicznym. Wykonywane są z zapraw, których spoiwem jest
wapno naturalnie hydrauliczne wytwarzane z wapieni ilastych lub wapno hydrauliczne
sztuczne, produkowane przez mieszanie odpowiednich materiałów z wodorotlenkiem wapnia. Zaprawy z wapna hydraulicznego są mniej plastyczne i trudniej urabialne od zapraw
z wapnem powietrznym, są natomiast bardziej wytrzymałe i odporne na działanie wilgoci,
jeśli uprzednio twardniały na powietrzu. Zaprawy z wapna słabo hydraulicznego powinny
twardnieć na powietrzu ok. 3 tygodni, zaprawy z wapna silnie hydraulicznego – ok.
1 tygodnia [7]. Tynki z wapnem hydraulicznym mogą być stosowane jako zewnętrzne
i wewnętrzne, także w pomieszczeniach wilgotnych albo wymagających wypraw o większej
odporności na uszkodzenia mechaniczne. Charakteryzują się powolnym przyrostem
wytrzymałości, co może wpłynąć na wyeliminowanie rys skurczowych. Wymagają jednak
właściwej pielęgnacji w początkowym okresie twardnienia (powolne wysychanie).
Tynki cementowo-wapienne. Tynki tego rodzaju są odporne na działanie wilgoci i wód
opadowych oraz charakteryzuje je dobra wytrzymałość mechaniczna. Są łatwe do zacierania. Nie są jednak tak paroprzepuszczalne jak tynki wapienne, gipsowe czy gliniane. Stosowane są jako tynki zewnętrzne oraz wewnętrzne w pomieszczeniach wymagających wypraw
mocniejszych i odpornych na uderzenia, np. w magazynach, warsztatach, sklepach. Zaprawy
cementowo-wapienne stosuje się także jako narzut wewnętrznych tynków wapiennych
w pomieszczeniach mieszkalnych na ścianach i sufitach betonowych lub ze starej cegły.
Unowocześnione wersje tych tynków mogą zawierać niewielki dodatek perlitu. Stosowane
dodatki hydrauliczne trwale wiążąc wolne wapno, uodporniają zaprawy przeciwko
wyługowywaniu ich składników przez wodę.
Tynki cementowe. Tynki te stosowane są w miejscach, gdzie wymagana jest od wyprawy duża wytrzymałość, zwartość i szczelność - np. poniżej poziomu terenu jako warstwa
wyrównawcza pod hydroizolacje, w obszarze cokołu budynku, czy też w pomieszczeniach
mokrych (kuchniach przemysłowych, łaźniach itp.), w garażach podziemnych, ustępach.
Zaprawa cementowa stanowić może obrzutkę pod niektóre tynki cementowo-wapienne.
Tynki cementowe słabo przepuszczają parę wodną, są ponadto trudno urabialne
i charakteryzują się dużym skurczem, a także dużą rozszerzalnością cieplną.
Tynki cementowo-gliniane. Zaprawy cementowo-gliniane charakteryzują się większą
wodoszczelnością i odpornością na działanie słabych kwasów od zapraw cementowych.
Posiadają dobrą urabialność, a ich twardnienie przebiega znacznie szybciej niż zapraw cementowo-wapiennych, a także cementowych. Tynki cementowo-gliniane mogą być stosowane zamiast wewnętrznych i zewnętrznych tynków z zapraw cementowo-wapiennych.
331
Tynki gliniane, gliniano-wapienne i gliniano-gipsowe. Tynki te zdobywają ponownie
coraz większą popularność dzięki rozpoczęciu ich produkcji w postaci suchych mieszanek
tynkarskich. Warto zatem poświęcić im nieco więcej uwagi, tym bardziej, że trudny do
przecenienia jest ekologiczny aspekt stosowania niewypalonej gliny w budownictwie.
Główną zaletą tynków glinianych jest korzystny wpływ na mikroklimat pomieszczeń. Spowodowane jest to przede wszystkim zdolnością wypraw glinianych do wchłaniania wilgoci
z powietrza i późniejszego jej oddawania, zdolnością wiązania kurzu, nieprzyjemnych zapachów oraz szkodliwych substancji zawartych w powietrzu wewnętrznym np. dymu tytoniowego. Tynki gliniane powodują podniesienie komfortu cieplnego pomieszczeń dzięki zdolności akumulacji i wypromieniowywania ciepła. Z tego też względu są one szczególnie
przydatne do stosowania w przypadku instalacji ogrzewania ściennego, także wysokotemperaturowego. Wyprawy gliniane są ponadto dobrym materiałem dźwiękochłonnym. Ze
względu na niską wilgotność równowagową gliny, wyprawy gliniane w kontakcie z drewnem wykazują w stosunku do niego własności ochronne, utrzymując drewno w stanie suchym. Tynki gliniane mogą być stosowane jako wyprawy jedno- lub dwuwarstwowe wewnątrz budynków. W celu zwiększenia wytrzymałości na ściskanie oraz odporności na
zawilgocenie dodaje się niekiedy do zaprawy glinianej niewielkie ilości ciasta wapiennego
lub wapna hydratyzowanego. Stosowany czasem dodatek kazeiny, spełniający taką samą
rolę jak inne źródła białka spotykane w dawnych recepturach (np. białka kurze, krew), poprawia wiązanie, zwiększa odporność tynku glinianego na wietrzenie i ogranicza skurcz. To
ostatnie wynika z działania białka jako środka smarnego pomiędzy płytkami minerałów
ilastych, co prowadzi do zmniejszenia zapotrzebowania wody zarobowej i w konsekwencji
do mniejszego skurczu podczas wysychania wyprawy. W celu zwiększenia odporności
udarowej oraz wytrzymałości na rozciąganie, stosuje się do zaprawy glinianej także różnego
rodzaju dodatki pochodzenia roślinnego, np. włókna roślinne (konopne, paździerze lniane),
słomę jęczmienną itp. Stosowanie zapraw glinianych na zewnątrz budynków, wymaga
wprowadzenia dodatków zwiększających własności hydrofobowe i odporność na wpływy
atmosferyczne. Szczególnie przydatny, sprawdzony w wielowiekowej praktyce, był dodatek
nawozu krowiego w ilości 10-15% objętości masy tynkarskiej. Związane było to z zawartością związków azotowych oraz włókien roślinnych. Współcześnie częściej jednak stosuje się
dodatek do masy tynkarskiej kleju kazeinowo-wapiennego (przygotowywanego z chudego
twarogu i ciasta wapiennego), tworzącego odporny na wpływy atmosferyczne związek
białka z wapnem. Tynki gliniane produkowane są obecnie jako drobno- lub gruboziarniste,
o wysokiej przepuszczalności pary wodnej (µ ≤ 8), przeznaczone do nakładania maszynowego. Wybrane cechy fizyczne najczęściej stosowanych tynków zwykłych podano w tablicy
7.
Tablica 7.
Cechy fizyczne najczęściej stosowanych tynków zwykłych.
Cecha
Gęstość w stanie suchym,
Porowatość,
kg/m3
m3/m3
Wsp. przewodzenia ciepła w
W/(m·K)
stanie suchym,
Wsp. oporu dyfuzyjnego pary
wodnej,
Wsp. wydłużalności cieplnej, 1/K
gipsowy
Rodzaj tynku
wapienny
cem.-wap.
cementowy
850
1650
1850
2000
0,65
0,30
0,24
0,30
0,20÷0,30
0,70
0,80÷0,82
1,0÷1,2
8÷8,5
7
19
25
(9÷10) × 10-6
(10÷13) × 10-6
(18÷21) × 10-6 (8÷9) × 10-6
332
Zakres stosowania tynków w zależności od kategorii.
Tynki surowe. Jako wyprawy wewnętrzne stosowane są na strychach, w piwnicach
i w budynkach gospodarczych. Jako wyprawy zewnętrzne stosowane są na ścianach
budynków gospodarczych. Odpowiednio wyrównane stanowić mogą podłoże pod
powłokowe izolacje wodochronne. Tynki rapowane układane bez prześwitów podłoża
stosowane bywają niekiedy na cokołach budynków mieszkalnych.
Tynki pospolite. Jako tynki wewnętrzne kat. II stosowane są w przeciętnie
wykończonych wnętrzach budynków - w korytarzach, klatkach schodowych,
pomieszczeniach gospodarczych, magazynowych. Jako tynki zewnętrzne kat. II stosowane
są na przeciętnie wykończonych elewacjach. Jako tynki wewnętrzne kat. III należą do
jednych z najbardziej rozpowszechnionych wypraw stosowanych w budownictwie
mieszkaniowym, użyteczności publicznej i przemysłowym.
Tynki doborowe. Stosowane są w starannie wykończonych wnętrzach i na elewacjach
budynków. Tynki filcowane stosuje się w wykwintnie wykończonych pomieszczeniach
mieszkalnych i reprezentacyjnych.
Tynki wypalane. Stosowane są w pomieszczeniach, w których wymagana jest gładka,
wodoszczelna powierzchnia ścian, np. w pralniach, sanitariatach, pomieszczeniach
przemysłowych.
Wymagane cechy tynku w zależności od powłoki lub okładziny zewnętrznej.
Powierzchnia tynku może pozostać odsłonięta lub może być pokryta powłoką malarską,
tapetami, płytkami ceramicznymi lub innymi materiałami okładzinowymi. Tynki jako podłoża pod powłoki i okładziny muszą spełniać określone wymagania w zależności od stosowanego materiału pokrywającego. Wymagania te dotyczą grubości, gładkości i równości,
rodzaju zaprawy, ilości warstw, wytrzymałości mechanicznej, a także wilgotności czy też
stopnia karbonizacji tynku. Podstawowe zalecenia dotyczące okładzin z płytek ceramicznych i tapet podano poniżej.
W przypadku wypraw stanowiących podłoże pod okładziny z płytek ceramicznych, zaleca się stosowanie tynków jednowarstwowych o grubości co najmniej 1 cm. Mogą to być
tynki cementowo-wapienne lub zawierające gips. Powierzchnia tynków nie może być
gładko zatarta ani filcowana. Wyprawy już wygładzone należy przed mocowaniem płytek
zmatowić i oczyścić z powstałego pyłu. Zaleca się, aby wytrzymałość tynku na ściskanie
wynosiła co najmniej 2,0 MPa, a w przypadku stosowania płytek ciężkich – co najmniej
2,5 MPa. Wiek tynków cementowo-wapiennych powinien wynosić co najmniej 4 tygodnie,
natomiast tynków gipsowych – co najmniej 2 tygodnie, przy czym wilgotność tych ostatnich
nie powinna być większa niż 1%.
Jeśli tynk ma stanowić podłoże pod tapety, to stopień równości i gładkości jego
powierzchni powinien odpowiadać wymaganiom określonym dla tynków IV kategorii.
W przypadku stosowania tapet ciężkich, mogących wywoływać naprężenia w tynku, zaleca
się, aby wytrzymałość zaprawy tynkarskiej na ściskanie wynosiła co najmniej 2,0 MPa.
2.2. Podstawowe warunki wykonywania wypraw
Uzyskanie właściwej trwałości i wymaganego wyglądu zewnętrznego wypraw
tynkarskich, uzależnione jest od wielu czynników związanych zarówno z umiejętnościami
wykonawców, przygotowaniem podłoża, warunkami prowadzenia prac i pielęgnacji świeżo
wykonanych tynków, jak i składem masy tynkarskiej czy też czystością jej składników.
Tynki zwykłe mogą być wykonywane z zapraw przygotowanych w całości na budowie
lub z zapraw otrzymanych przez zarobienie wodą suchych mieszanek tynkarskich
333
przygotowanych fabrycznie. To drugie rozwiązanie dotyczy przede wszystkim tynków
wykonywanych z zapraw modyfikowanych, ale dostępne są także suche mieszanki
tynkarskie nie zawierające dodatków modyfikujących.
Tynki z zapraw przygotowanych w całości na budowie.
Przy wykonywaniu tych tynków należy kierować się zasadami sformułowanymi
w normach: PN-70/B-10100 (wyd.3) [4] oraz PN-90/B-14501 [5], po dostosowaniu w niezbędnych przypadkach do nowych materiałów budowlanych i technologii wykonawczych.
Warunki ogólne przystąpienia do prac tynkarskich. Przed przystąpieniem do
wykonywania robót tynkowych powinny być zakończone wszystkie roboty stanu surowego,
roboty instalacyjne podtynkowe, zamurowane przebicia i bruzdy, osadzone ościeżnice
drzwiowe (za wyjątkiem tzw. ościeżnic regulowanych) i okienne, klamry, uchwyty itp.
Wszystkie elementy zewnętrzne osadzone w ścianach i przechodzące przez wyprawę,
powinny być skutecznie zabezpieczone przed korozją, aby nie następowało brudzenie
tynków rdzawymi zaciekami.
Zaleca się przystąpienie do wykonywania tynków po okresie osiadania i skurczu ścian
murowanych lub betonowych, tj. po upływie 2-6 miesięcy od zakończenia robót stanu
surowego. Długość tego okresu jest zależna od rodzaju użytych materiałów i warunków
schnięcia elementów.
Najbardziej odpowiednimi porami roku do wykonywania tynków są: wiosna i jesień.
Wykonywanie wypraw wiosną zaleca się w przypadku murów rozpoczętych w lecie
i ukończonych późną jesienią. Natomiast wykonywanie wypraw jesienią zaleca się
w przypadku murów rozpoczętych wczesną wiosną i ukończonych w pełni lata. Jednak
w tym przypadku, o ile to możliwe, nie zaleca się zamieszkiwać pomieszczeń w ciągu
pierwszej zimy.
Tynki należy wykonywać w temperaturze nie niższej niż +5°C i pod warunkiem, że
w ciągu doby nie nastąpi spadek temperatury poniżej 0°C. W niższych temperaturach
można wykonywać tynki jedynie przy zastosowaniu odpowiednich środków
zabezpieczających. Przy stosowaniu cementu hutniczego zaleca się, aby temperatura
otoczenia w ciągu 3 dni od nałożenia zaprawy nie była niższa niż +5°C.
Przygotowanie podłoża. Jednym z podstawowych czynników wpływających na jakość
wykonanych tynków jest właściwie przygotowane podłoże zapewniające jak najlepszą
przyczepność wyprawy. W tym zakresie muszą zostać spełnione warunki dotyczące
czystości, chłonności, wilgotności, równości, odkształcalności i temperatury podłoża,
a także warunki umożliwiające właściwe zazębienie mechaniczne zaprawy z podłożem.
W przypadku podłoży betonowych i wypraw gipsowych wymagane jest ponadto
zastosowanie środków uniemożliwiających bezpośredni kontakt tych dwóch tworzyw,
w celu przeciwdziałania zachodzeniu niekorzystnych reakcji fizykochemicznych.
Sposób przygotowania różnych podłoży podano w normie PN-70/B-10100 [4].
Wymagania te należy jednak dostosować do aktualnego stanu wiedzy o przyczynach
uszkodzeń tynków nakładanych na różne podłoża i współcześnie stosowanych środkach
gruntujących, zastępujących niektóre zabiegi mechaniczne.
Wykonywanie tynków. Roboty tynkarskie prowadzi się w następującej kolejności:
najpierw tynkuje się sufity, potem wykonuje się tynki wewnętrzne ścienne, w końcu tynki
zewnętrzne budynku.
334
Względy techniczne wymagają, aby tynk był słabszy od podłoża. W przypadku tynków
dwu- i trójwarstwowych należy ponadto przestrzegać zasady, aby marka zaprawy
przewidzianej na następną warstwę tynku nie była wyższa od marki zaprawy warstwy
poprzedniej (nie dotyczy to gładzi tynków wypalanych). W tynkach zewnętrznych,
zwłaszcza w strefach cokołowych, w celu zmniejszenia wpływów zawilgocenia, zalecane
jest także stosowanie takiego układ warstw tynku, w którym warstwa z drobnymi porami
ułożona jest na warstwie z porami większymi. Umożliwia to względnie szybkie
odprowadzenie na zewnątrz wilgoci wnikającej do wyprawy tynkarskiej, ze względu na fakt
przemieszczania się wody z kapilar większych do mniejszych.
Wymaganą grubość tynku w zależności od kategorii oraz rodzaju podłoża, podano
w tablicy 8.
Dopuszczalne odchylenia wykonawcze tynków wewnętrznych podano w tablicy 9.
W przypadku tynków zewnętrznych kategorii II ÷ IV dopuszcza się odchylenie od pionu
powierzchni płaskich i krawędzi nie większe niż 10 mm na wysokości jednej kondygnacji
oraz do 30 mm na całej wysokości budynku. Pozostałe wymagania przyjmuje się jak dla
tynków wewnętrznych.
Przy wykonywaniu tynków zewnętrznych należy zwrócić uwagę na kolejność
tynkowania ścian. Powinna być ona taka, aby w trakcie wykonywania i po naniesieniu
zaprawy, powierzchnia nie była narażona na bezpośrednie działanie słońca.
Pielęgnacja. Świeżo wykonane tynki należy zabezpieczyć przed zbyt szybkim wysychaniem. Z tego względu zaleca się chronić świeże tynki zewnętrzne przed bezpośrednim
nasłonecznieniem oraz działaniem silnego wiatru, poprzez zastosowanie odpowiednich
siatek, daszków lub w inny sposób.
W przypadku prowadzenia prac tynkowych w okresie wysokich temperatur tynki
cementowe, cementowo-wapienne i wapienne powinny być w czasie wiązania
i w początkowym okresie twardnienia zaprawy, tj. w ciągu 1 tygodnia, zwilżane wodą.
Tablica 8. Grubość tynku w zależności od kategorii oraz rodzaju podłoża lub podkładu,
wg PN-70/B-10100 [4].
Kategoria
tynku
0
I i Ia
Podłoże lub podkład
cegła, beton, drobnowymiarowe elementy
ceramiczne i betonowe
jak wyżej oraz płyty wiórkowo-cementowe
itp.
II
siatka stalowa lub druciano-ceramiczna,
otrzcinowanie
podłoże gipsowe i gipsobetonowe
cegła, beton, drobnowymiarowe elementy
III, IV, ceramiczne i betonowe, płyty wiórkowoIVf i IVw cementowe itp.
siatka stalowa lub druciano ceramiczna,
otrzcinowanie
335
Grubość
tynku
mm
12
10
15
20
Dopuszczalne
odchyłki
mm
-6
+4
–5
+3
12
18
23
–4
+2
Tablica 9.
Dopuszczalne odchylenia wykonawcze tynków wewnętrznych,
wg PN-70/B-10100 [4].
Odchylenia
powierzchni tynku
Kateod płaszczyzny
goria
i odchylenie
tynku
krawędzi od linii
prostej
0
I
Ia
II
III
Odchylenie powierzchni i krawędzi od
kierunku
pionowego
poziomego
Odchylenie
przecinających się
płaszczyzn od kąta
przewidzianego
w dokumentacji
nie podlegają sprawdzeniu
nie większe niż nie większe
4 mm na całej dłu- 3 mm na 1 m
gości łaty kontrolnej 2 m
nie większe niż
4 mm na 1 m
nie większe niż
3 mm i w liczbie
nie większej niż 3
na całej długości
łaty kontrolnej 2 m
nie większe niż
3 mm na 1 m
IV nie większe niż 2
IVf mm i w liczbie nie
IVw większej niż 2 na
całej długości łaty
kontrolnej 2 m
niż nie większe niż
4 mm na 1 m i ogółem nie więcej niż
10 mm na całej powierzchni ograniczonej przegrodami
pionowymi (ściany,
belki itp.)
nie większe niż 3 nie większe niż
mm na 1 m i ogó- 3 mm na 1 m i ogółem nie więcej niż łem nie więcej niż
4 mm w pomiesz- 6 mm na całej poczeniach do 3,5 m wierzchni ograniwysokości oraz nie czonej przegrodami
więcej niż 6 mm pionowymi (ściany,
w pomieszczeniach belki itp.)
powyżej 3,5 m wysokości
nie większe niż 1,5 nie większe niż
mm na 1 m i ogó- 2 mm na 1 m i ogółem nie więcej niż łem nie więcej niż
3 mm w pomiesz- 3 mm na całej poczeniach do 3,5 m wierzchni ograniwysokości oraz nie czonej przegrodami
więcej niż 4 mm pionowymi (ściany,
w pomieszczeniach belki itp.)
powyżej 3,5 m wysokości
nie większe niż
2 mm na 1 m
Pomieszczenia ze świeżo wykonanymi tynkami gipsowymi należy dobrze wietrzyć,
szczególnie przy pracach w chłodnych porach roku, aby zaprawa nie twardniała
w warunkach wysokiej wilgotności powietrza. Nie wolno jednak dopuścić do działania
przeciągów i mrozu na świeży tynk.
336
Tynki z zapraw przygotowanych z suchych mieszanek fabrycznych.
Przy stosowaniu tych tynków należy przestrzegać ogólnych zasad określonych dla
tynków z zapraw przygotowywanych w całości na budowie. Należy ponadto przestrzegać
zaleceń producenta zastosowanej mieszanki tynkarskiej. Celowe jest także poznanie zaleceń
wydawanych przez organizacje zrzeszające firmy produkujące i wykonujące tynki. Do tego
typu opracowań należą np. wytyczne opublikowane przez Austriackie Zrzeszenie
Producentów i Wykonawców Tynków [8].
W zakresie przygotowania podłoża zaleca się dokonać jego oceny posługując się
wskazówkami zawartymi w tablicach 10 i 11. I tak, w tablicy 10 podano sposoby
sprawdzania przydatności różnych podłoży pod tynki, natomiast w tablicy 11 - zasady oceny
podłoży betonowych pod tynki zawierające gips.
Tynki gipsowe i gipsowo-wapienne należą w chwili obecnej do jednych z najczęściej
stosowanych w budownictwie mieszkaniowym wypraw wewnętrznych wykonywanych
z użyciem suchych mieszanek tynkarskich. Technologia wykonywania tych tynków różni
się od wykonywania tradycyjnych tynków wapiennych czy cementowo-wapiennych.
Niezależnie od tego, czy tynk gipsowy został naniesiony mechanicznie czy ręcznie, dalsze
postępowanie jest w obu przypadkach jest takie samo i składa się z następujących faz:
- wstępne ściąganie i wyrównanie - polegające na zgrubnym wyrównaniu zaprawy za
pomocą łaty typu H bezpośrednio po wykonaniu narzutu,
Tablica 10. Ocena stanu podłoża pod tynk, wg zaleceń Austriackiego Zrzeszenia
Cecha
Wilgotność podłoża
Sposób badania
Oględziny
Próba ścierania
Próba zwilżania
Równość podłoża
Sprawdzenie za
pomocą łaty
Oględziny
Przywierające ciała
obce, kurz,
zabrudzenia
Luźne i zmurszałe
części podłoża
Próba ścierania
Próba drapania
(zarysowania)
Próba ścierania
Wynik badania
Ciemny kolor
Wilgoć
Powolne wchłanianie
wody lub jego brak
Nierówności większe
od dopuszczalnych
Różnica koloru,
zgrubienia
Pylenie
Odpryskiwanie
cząstek podłoża
Osypywanie się,
kredowanie
337
Środki zaradcze
Odczekanie aż
podłoże dostatecznie
wyschnie 1)
Wyrównanie
nierówności
Oczyszczenie za
pomocą szpachelki
stalowej, szczotki,
miotły itp.,
ewentualnie wodą
i pozostawienie do
wyschnięcia
Całkowite usunięcie
luźnych i
zmurszałych cząstek i
fragmentów za
pomocą szpachelki
stalowej, szczotki lub
miotły stalowej itp.
c.d.tablicy 10.
Ocena stanu podłoża pod tynk, wg zaleceń Austriackiego Zrzeszenia
Pozostałości środków Próba zwilżania
Oczyszczenie
Woda nie wsiąka,
antyadhezyjnych do
tworzy krople – perli ciśnieniowe za
deskowań
pomocą pary wodnej
się
z dodatkiem
Światło
Fluoryzujące
odpowiednich
ultrafioletowe (lampa rozbłyśnięcie
środków
kwarcowa)
powierzchniowo
czynnych, zmycie
czystą wodą
i pozostawienie do
wyschnięcia
Oględziny
Słaba nasiąkliwość
W przypadku tynków
Powierzchnia
podłoża betonowego
zawierających gips –
błyszcząca
wolnego od środków Próba ścierania
Powierzchnia gładka zastosować
antyadhezyjnych
odpowiedni środek
Próba zwilżania
Beton nie zmienia
gruntujący
koloru z jasnego na
zwiększający
ciemny, brak
przyczepność 2)
wchłaniania kropel
W przypadku tynków
wody
wap., cem.-wap.
i cem. - zastosować
odpowiedni podkład
zwiększający
przyczepność 3)
Próba zwilżania
Silna nasiąkliwość
Bardzo szybka
Obrzutka wstępna,
pozostałych podłoży
zmiana koloru z
środek wyrównujący
(nie betonowych)
jasnego na ciemny
nasiąkliwość
Przedwcześnie
Próba drapania
Odpryskiwanie,
Szczotkowanie
wyschnięta,
(zarysowania)
łuszczenie się
szczotką stalową,
"spalona"
Próba zwilżania
Słaba nasiąkliwość, uszorstnienie miotłą
powierzchnia
jednakże w miejscu stalową, piaskowanie,
betonu
zarysowanym ciemne szlifowanie
zabarwienie (silna
nasiąkliwość)
Wykwity
Oględziny
Osady solne
Szczotkowanie na
sucho, w razie
konieczności
naniesienie
odpowiedniego
mostka adhezyjnego
wzgl. innego środka
zwiększającego
przyczepność
338
c.d.tablicy 10.
Ocena stanu podłoża pod tynk, wg zaleceń Austriackiego Zrzeszenia
Temperatura
Pomiar
Poniżej +5°C
Ogrzewanie
i wietrzenie
1) termometrem
1) powietrza w
pomieszczenia,
pomieszczeniu
2) termometrem
zapewniające
2) podłoża
kontaktowym
dostateczne nagrzanie
podłoża
1) Do pomiaru wilgotności podłoża zaleca się stosowanie metody karbidowej (CM) lub
suszarkowej.
2) Stosowane są środki gruntujące w postaci dyspersji żywicy syntetycznej z dodatkiem
drobnego kruszywa kwarcowego (tzw. mostki adhezyjne).
3) Stosowane są specjalne cementowe zaprawy podkładowe modyfikowane tworzywami
sztucznymi.
Próba ścierania - ocena podłoża pod tynk przez przetarcie dłonią powierzchni podłoża.
Próba drapania - ocena podłoża pod tynk przez próbę zarysowania podłoża twardym,
ostrym przedmiotem.
Próba zwilżania - ocena podłoża pod tynk (wilgotności i chłonności) przez zmoczenie
podłoża czystą wodą, najczęściej przy pomocy pędzla malarskiego.
- drugie ściąganie i wyrównanie - polegające na doprowadzeniu powierzchni do wymaganej
równości za pomocą łaty trapezowej, gdy tynk lekko zmatowieje po częściowym związaniu
zaprawy na początku wiązania,
- gąbkowanie - polegające na nawilżeniu tynku "mgłą wodną" i wyrównaniu za pomocą
pacy gąbczastej w końcowej fazie wiązania,
- wygładzanie ostateczne - polegające na wygładzeniu powierzchni tynku za pomocą pacy
metalowej, w momencie gdy powierzchnia tynku zmatowieje.
Tablica 11.
Ocena podłoża betonowego pod tynki zawierające gips,
wg zaleceń Austriackiego Zrzeszenia Producentów i Wykonawców Tynków [8].
Czynnik
WILGOTNOŚĆ
Wynik kontroli powierzchni
wynik pomiaru wilgotności:
wilgotność mniejsza niż 2,5% 1)
próba zwilżania: zmiana koloru,
brak stojących kropli wody po 3 min. 2)
próba zwilżania: słaba zmiana koloru,
stojące krople po 5 min. albo wynik pomiaru
wilgotności powyżej 4% 1)
339
Ocena
punktowa
Wynik
25
50
75
100
NIE NAKŁADAĆ
TYNKU
Tablica 11.
Ocena podłoża betonowego pod tynki zawierające gips,
wg zaleceń Austriackiego Zrzeszenia Producentów i Wykonawców Tynków [8].
POWIERZCHNIA czysta, szorstka, nasiąkliwa
BETONU
czysta, gładka, nasiąkliwa 2)
czysta, gładka, umiarkowanie nasiąkliwa 2)
czysta, gładka, nie nasiąkliwa 2)
zanieczyszczona, gładka, nie nasiąkliwa
TEMPERATURA od +15°C do +25°C
(otoczenia
od +10°C do +15°C
i podłoża)
od +6°C do +10°C lub powyżej 25°C
od +5°C
+4°C i mniej
WIEK BETONU
12 miesięcy i starszy
6 do 12 miesięcy
4 do 5 miesięcy
2 do 3 miesiące
poniżej 2 miesięcy
RODZAJ TYNKU tynk nakładany ręcznie
tynk nakładany maszynowo
Uwaga: bardzo zwarte albo uszczelnione podłoża betonowe (np.
nieprzepuszczające wody, gładkie) zawsze wymagają specjalnego
przygotowania przed tynkowaniem!
10
20
30
40
NIE NAKŁADAĆ
TYNKU
8
15
24
32
NIE NAKŁADAĆ
TYNKU
6
12
18
24
NIE NAKŁADAĆ
TYNKU
4
12
Razem
OCENA BETONOWEGO PODŁOŻA POD TYNK:
do 109 punktów: NADAJE SIĘ BARDZO DOBRZE
110 do 129 punktów: NADAJE SIĘ DOBRZE
130 do 144 punktów: ISTNIEJE NIEWIELKIE RYZYKO
145 do 159 punktów: ISTNIEJE PODWYŻSZONE RYZYKO
od 160 punktów: NIE JEST MOŻLIWE NANOSZENIE TYNKU!
1) Do pomiaru wilgotności podłoża zaleca się stosowanie metody karbidowej (CM) lub
suszarkowej.
2) Podłoża o nasiąkliwości 2,5÷4% albo podłoża gładkie wymagają zastosowania
odpowiedniego środka gruntującego zwiększającego przyczepność (mostka adhezyjnego).
Zaprawa gipsowa nie może być obrabiana zbyt późno. Jeśli to nastąpi, twardniejący gips
ulega zniszczeniu - mówi się wówczas o tzw. gipsie „martwo zacieranym”. Należy ponadto
zwrócić uwagę na konieczność odpowiedniego przygotowania podłoża pod tynki gipsowe,
szczególnie podłoża betonowego. Podłoża te wymagają zawsze gruntowania odpowiednio
dobranym środkiem w celu: zwiększenia przyczepności tynku (wykonanie mostka
adhezyjnego), ograniczenia chłonności podłoża lub uniemożliwienia bezpośredniego
340
kontaktu betonu z gipsem (zapobieganie tworzeniu się soli Candlota). W niektórych
przypadkach, dla uniknięcia powstawania ewentualnych zarysowań tynku w miejscach
styku różnych podłoży, np. cegły i betonu komórkowego, stosuje się wzmocnienie tynku
przez zatopienie odpowiedniej siatki z włókna szklanego. Do przykrywania przewodów
kominowych, bruzd instalacyjnych, elementów konstrukcyjnych drewnianych lub stalowych
(zabezpieczonych przed korozją), stosuje się tzw. nośniki tynku, które w całości separują
nałożony na nie tynk od podłoża.
siatka druciana
chropowaty papier
perforowany
Rys. 1. Przykładowy nośnik tynku, Stucanet.
2.3. Uszkodzenia tynków
Do podstawowych uszkodzeń tynków można zaliczyć: odparzenia, odspojenia
i osłabienia przyczepności, zarysowania włosowate i spękania, uszkodzenia mrozowe,
wykwity solne, złuszczenia, wykruszenia i osypywanie, odpryski i pęcherze, zabrudzenia,
rozwój glonów, grzybów lub mchów [9, 10, 11]. Najczęściej spotykane zarysowania tynków
pokazano na rys. 2, 3 i 4.
1
3
2
Rys. 2. Rysy związane z tynkiem: 1 – rysy
skurczowe
świeżej
zaprawy,
2 – rysy
skurczowe stwardniałej zaprawy (sieciowe lub
typu Y), 3 – rysy workowate.
341
1
Rys. 3. Rysy związane z podłożem: 1 – rysy
spowodowane zbyt słabą zaprawą murarską
lub złym wykonaniem spoin w murze, 2 – rysy
spowodowane niewłaściwym przewiązaniem
muru, 3 – rysy spowodowane zmianą materiału
podłoża bez zabezpieczenia styków lub
niewłaściwymi skrzynkami żaluzjowymi.
3
2
3
1
2
2
3
Rys. 4. Rysy związane z konstrukcją budynku:
1 – rysy
spowodowane
odkształceniami
stropu, 2 – rysy spowodowane skurczem lub
pęcznieniem murów, 3 – rysy spowodowane
różnicami w przenoszeniu obciążeń lub
nierównomiernym osiadaniem budynku.
2
Przyczyny najczęściej spotykanych
wewnętrznych) podano w tablicy 12.
uszkodzeń
nowych
tynków
(zwłaszcza
Tablica 12.Przyczyny najczęstszych uszkodzeń nowych tynków i proponowane środki
zaradcze, na podstawie zaleceń brytyjskiego
Stowarzyszenia Przemysłu Zapraw Budowlanych.
Osłabienie przyczepności tynku do podłoża
Przyczyny
Bardzo duża chłonność podłoża
Środki zaradcze
Usunąć odspojony tynk. Zredukować chłonność
podłoża np. za pomocą obrzutki cementowej
i ponownie wykonać tynk.
Mała chłonność podłoża ze względu na jego Usunąć odspojony tynk. Sprawdzić podłoże ze
dużą gęstość lub nasycenie wodą.
względu na zawartość wody i chłonność. Jeżeli
przyczyną jest duża gęstość podłoża, należy
zastosować
odpowiedni
środek
gruntujący
zwiększający przyczepność. Jeżeli przyczyną jest
nasycenie wodą, określić powód zawilgocenia i w
miarę
potrzeby
zredukować.
Pozwolić
na
wyschnięcie. Zastosować obrzutkę cementową
i wykonać ponownie tynk w normalny sposób.
342
c.d.tablicy 12.Przyczyny najczęstszych uszkodzeń nowych tynków i proponowane środki
Agresja siarczanowa na styku między
tworzywami na bazie cementu i gipsu (np.
między podłożem betonowym a tynkiem
gipsowym). Uwaga: Siarczany niszczą
tworzywa cementowe przy występowaniu
zawilgocenia.
Nadmierna grubość tynku.
Zastosowanie wyprawy tynkarskiej zbyt
silnej względem podłoża. Fragmenty
licowych części bloczków lub cegieł można
odrywać wraz z tynkiem.
Zanieczyszczenie cementu portlandzkiego
tynkiem
gipsowym.
W
warunkach
zawilgocenia, tynk taki ulegnie zniszczeniu
wskutek agresji siarczanowej i pęcznienia
tworzących się kryształów etryngitu.
Zastosowanie warstwy gładzi zbyt silnej
względem warstwy narzutu.
Usunąć odspojony tynk. Określić powód zawilgocenia
i w miarę potrzeby zredukować. Pozwolić na
wyschnięcie. Wszelkie osady usunąć za pomocą
szczotkowania i wykonać ponownie tynk. W
niezbędnych przypadkach zastosować środek
gruntujący o charakterze odcinającym.
Usunąć odspojony tynk. Wykonać ponownie wyprawę
tynkarską stosując warstwy o zalecanej grubości.
Każdą warstwę odpowiednio uszorstnić i pozwolić na
dokładne jej wyschnięcie (związanie), umożliwiając
tym samym wystąpienie skurczu przed nałożeniem
kolejnej warstwy.
Usunąć odspojony materiał. Wykonać ponownie tynk
wykorzystując słabszą zaprawę. W przypadku bardzo
słabych podłoży należy rozważyć zastosowanie
podkładu z siatki metalowej lub polimerowego środka
gruntującego wzmacniającego podłoże.
Usunąć tynk całkowicie. Zeszczotkować starannie
cały osad z tynkowanej powierzchni i oczyścić ją z
pyłu. Wykonać ponownie tynk stosując zwykłą
zaprawę na spoiwie cementowym. W warunkach
wilgotnych tynki zawierające gips nie są zalecane.
Usunąć odspojony materiał. Wykonać ponownie tynk
stosując odpowiednią zaprawę.
Osłabienie przyczepności gładzi do narzutu
Przyczyny
Środki zaradcze
Wykonanie zwartej, nieprzepuszczalnej
gładzi na wilgotnym narzucie, co jest
powszechną przyczyną jej uszkodzeń.
Wykonanie warstwy gładzi zbyt mocnej
względem narzutu.
Niedostateczna
narzutu.
chropowatość
Pozwolić na wyschnięcie ściany, całkowicie usunąć
odspojony tynk. Wykonać ponownie odpowiednią
warstwę gładzi.
Całkowicie usunąć odspojony tynk. Wykonać
ponownie wyprawę tynkarską, stosując słabszą
zaprawę do warstwy gładzi lub silniejszą do warstwy
narzutu.
warstwy Usunąć warstwę gładzi i uszorstnić narzut w celu
zapewnienia odpowiedniej przyczepności. Usunąć pył
za pomocą wilgotnej szczotki i wykonać ponownie
warstwę wierzchnią.
Spękania włosowate gładzi
Przyczyny
Środki zaradcze
Naniesienie gładzi na warstwę narzutu,
wykonaną z zaprawy cementowo-wapiennej
lub cementowej, przed jej dostatecznym
wyschnięciem.
Małe powierzchnie można naprawić za pomocą
firmowych szpachlówek (zgodnych z wykonywanym
tynkiem). Duże powierzchnie mogą wymagać
kompletnego
ponownego
wygładzenia
przy
zastosowaniu bardzo cienkiej warstwy wyprawy
tynkarskiej.
343
c.d. Tablicy 12.Przyczyny najczęstszych uszkodzeń nowych tynków i proponowane środki
Naniesienie warstwy gładzi na warstwę
narzutu, wykonaną na spoiwie cementowym,
która utraciła zbyt wiele wody zanim
związała całkowicie.
Zastosowanie piasków zanieczyszczonych
gliną do wykonania narzutu.
Jak wyżej. Jeżeli warstwa narzutu jest zbyt słaba i
pyląca, może być konieczne jej usunięcie i ponowne
wykonanie kompletnej wyprawy tynkarskiej.
Jak wyżej. Piaski gliniaste powodują znaczny skurcz
podczas wysychania (twardnienia) zaprawy i nie
powinny być wykorzystywane do robót tynkarskich.
Spękania natury konstrukcyjnej
Przyczyny
Środki zaradcze
Spękania wyłącznie wyprawy tynkarskiej.
Może to być wywołane skurczem podczas
wysychania materiału ściennego w rezultacie
otynkowania ściany przed jej całkowitym
wyschnięciem.
Spękania wyprawy tynkarskiej i podłoża.
Może
to
być
spowodowane
przemieszczaniem lub odkształcaniem się
elementów konstrukcji lub ich fragmentów.
Małe obszary można naprawić za pomocą firmowych
szpachlówek (zgodnych z wykonywanym tynkiem).
Duże obszary mogą wymagać kompletnego
ponownego wygładzenia przy zastosowaniu bardzo
cienkiej warstwy wyprawy tynkarskiej.
Przeprowadzić
konsultacje
z
inżynierem
konstruktorem lub projektantem.
Powstawanie wykwitów na wykonanym tynku
Przyczyny
Wykonywanie wyprawy
zawilgoconych ścianach.
Środki zaradcze
tynkarskiej
na Uniemożliwić dostęp wody powodującej zawilgocenie
ścian. Pozwolić na wyschnięcie. Usunąć naloty za
pomocą szczotkowania. Nigdy nie należy malować
wykazujących ślady wykwitów ścian przed ich
całkowitym wyschnięciem.
Odpryski i pęcherze na powierzchni tynku
Przyczyny
Środki zaradcze
Odpryski w warstwach wierzchniej i spodniej
powodowane przez niestabilne cząstki
obecne w mieszance zaprawy w czasie
wykonywania prac tynkarskich. Mogą one
pochodzić z zaprawy gipsowej, wapna, gliny
lub zastosowania częściowo uwodnionego
(zbrylonego) cementu.
Skontaktować się z dostawcą surowców użytych do
wykonania zaprawy tynkarskiej. Kiedy uzyska się
zapewnienie, że pojawienie się kolejnych odprysków
nie jest prawdopodobne, należy przystąpić do
naprawy
tynku.
Wyodrębnione
obszary
z
występującymi
odpryskami
mogą
wymagać
kompletnego
ponownego
wygładzenia
przy
zastosowaniu bardzo cienkiej warstwy wyprawy
tynkarskiej.
Odpryski w podłożu powodowane obec- Dokonać konsultacji z producentem elementów
nością niestabilnych cząstek w materiałach murowych.
użytych do budowy przegrody.
Pęcherze w gładzi powodowane uwięzieniem Wyciąć lub zeszlifować małe pęcherze i wypełnić
powietrza lub niezwiązanej wody w trakcie wszelkie pozostałe nierówności przy użyciu firmowej
nanoszenia tynku.
masy szpachlowej (zgodnej z wykonywanym
tynkiem).
344
3. Tynki szlachetne, ozdobne i zdobione
Tynki szlachetne są to powłoki o określonej barwie i fakturze, wykonywane z zapraw
szlachetnych nanoszonych ręcznie lub mechanicznie na podkład z tynku zwykłego, ściśle
z nim związane i stanowiące plastyczne wykończenie elewacji budynków lub innych
powierzchni. Wyprawy wykonywane z zapraw zwykłych, ewentualnie barwionych
pigmentami, nakładanych tak aby uzyskać dekoracyjną fakturę, nazywane są tynkami
ozdobnymi lub tynkami o fakturze specjalnej. Wyprawy mające zdobienia w ostatniej
zewnętrznej warstwie tynku, nazywane są tynkami zdobionymi.
3.1. Tynki szlachetne
Tynki szlachetne dzieli się w zależności od:
miejsca zastosowania – na tynki: zewnętrzne i wewnętrzne,
sposobu wykonania i faktury - na tynki: nakrapiane, zmywane, cyklinowane, gładzone,
zacierane, kamieniarskie i inne,
• struktury (ziarnistości) - na tynki o strukturach: bardzo drobnoziarnistej,
drobnoziarnistej, średnioziarnistej, gruboziarnistej, bardzo gruboziarnistej,
• zastosowanych dodatków - na tynki z dodatkami: barwiącymi, dekoracyjnymi.
Podział tynków szlachetnych w zależności od sposobu wykonania, na podstawie normy
PN-65/B-10101 [12], podano w tablicy 13.
•
•
Tablica 13. Podział tynków szlachetnych ze względu na technikę wykonania i sposób
obrobienia powierzchni, na podstawie PN-65/B-10101 [12].
Sposób wykonania
Rodzaje i odmiany
Nazwa
Nakrapiane
Charakterystyka
faktura szorstka charakteryzująca się równoTynki o fakturze
miernie rozrzuconymi wgłębieniami i wypuwynikającej z techniki
kłościami, uzyskanymi przez nakrapianie zananoszenia zaprawy
prawy ręcznie lub mechanicznie
Zmywane
faktura uzyskana przez odsłonięcie ziaren
kruszywa (żwiru lub grysu) za pomocą dwulub trzykrotnego zmywania powierzchni tynku
przed jego stwardnieniem
obrabiane
w trakcie Cyklinowane
faktura nadana przez obróbkę powierzchni
wiązania
świeżego tynku deską nabitą gwoździami albo
Tynki o
zaprawy
cykliną zębatą lub rowkującą
fakturze
uzyskiwanej
Gładzone
faktura uzyskana przez zatarcie powierzchni
przez
świeżego tynku twardą packą i usunięcie
dodatkową
nadmiaru spoiwa za pomocą pędzla
obróbkę
Kamieniarskie, naśladujące swym wyglądem i zastępujące
powierzchni
wśród których okładziny z kamienia naturalnego, obrabiane
obrabiane
rozróżnia się narzędziami kamieniarskimi po całkowitym
po stwardn
odmiany:
stwardnieniu tynku
ieniu
nakuwane
obejmujące faktury grotowane, gradzinowane
zaprawy
i dłutowane, uzyskiwane za pomocą grotów,
gradzin lub dłut uderzanych pobijakami
345
c.d.tablicy 13. Podział tynków szlachetnych ze względu na technikę wykonania i sposób
obrobienia powierzchni, na podstawie PN-65/B-10101 [12].
- młotkowane uzyskiwane za pomocą bezpośrednich uderzeń
młotami groszkownikami (faktury groszkowane) albo młotami dłutownikami (faktury
karbowane, tj. prążkowane)
- szlifowane uzyskiwane za pomocą wygładzenia osełkami
Szlachetne zaprawy tynkarskie przygotowywane są przez zarobienie wodą gotowych
suchych mieszanek fabrycznych, a w przypadku ich braku – przez zmieszanie na budowie
odpowiednio dobranych składników. Suche mieszanki tynków szlachetnych stanowią
ogólnie mieszaninę kruszywa, cementu, wapna hydratyzowanego, mączki kamiennej
i dodatków. W zależności od użytych dodatków barwiących rozróżnia się mieszanki:
barwione kolorem cementu, barwione mączką kamienną, barwione farbami suchymi,
barwione pigmentami. W przypadku barwienia suchych mieszanek pigmentami, należy je
stosować w ilości nie przekraczającej 5% masy cementu. Jako dodatki dekoracyjne można
używać np.: mikę (łyszczyk), szkło mielone, masę perłową ze skorup mięczaków
słodkowodnych. Łączna ilość dodatków dekoracyjnych nie powinna przekraczać 3% masy
suchej mieszanki, w tym ilość miki nie powinna przekraczać 0,3% masy suchej mieszanki
[13]. Możliwe jest także stosowanie innych dodatków, jak np.: plastyfikatorów,
impregnatów, dodatków regulujących wiązanie i twardnienie.
Tynki szlachetne należy wykonywać po ukończeniu wszystkich robót, których
późniejsze wykonanie może spowodować uszkodzenie tynków. Wszelkie akcenty
architektoniczne podziału elewacji (np. boniowanie) powinny być wyrobione w podkładzie.
Tynki nakrapiane uważane są za najłatwiejsze do wykonania, ale stosunkowo najmniej
trwałe z tynków szlachetnych. Nakrapianie zaprawy może być wykonywane ręcznie:
miotełką, szczotką, kielnią przez siatkę, maszynką do nakrapiania, lub mechanicznie –
aparatem natryskowym. Nakrapianie miotełką z równo przyciętych rózeg brzozowych
wykonuje się przez uderzenie zanurzoną uprzednio w zaprawie miotełką o łatę lub listwę
trzymaną blisko tynkowanej powierzchni. Przed każdym zanurzeniem miotełki zaprawę
należy wymieszać. Nakrapianie należy wykonywać dwukrotnie pasami poziomymi (tam
i z powrotem) oraz w kierunku pionowym od dołu do góry. Nakrapianie szczotką ze
sztywnego włosia wykonuje się przez zanurzenie szczotki na ok. 1 cm w zaprawie,
a następnie po zbliżeniu do podkładu, przesuwaniu po włosiu płaską listwą. Nakrapianie
powinno być wykonane w trzech narzutach nakładanych kolejno w przeciwnych
kierunkach. Przy nakrapianiu kielnią zaprawę należy nabierać na koniec kielni i narzucać
przez siatkę silnymi ruchami, na każde miejsce 3- lub 4-krotnie. Siatka o oczkach 3 do 10
mm powinna być naciągnięta na ramie i utrzymywana w stałej odległości od tynkowanej
powierzchni. Jeśli uzyskana faktura tynku nakrapianego jest bardzo wyrazista, to tynk taki
nazywany jest barankiem. W przypadku nakrapiania mechanicznego - aparatem
natryskowym - powinien być utrzymywany stały kąt nachylenia dyszy i przestrzegana stała
odległość dyszy od tynkowanej powierzchni. Stosuje się dwa lub trzy natryski zaprawy
następujące bezpośrednio po sobie.
Tynki zmywane uważane są za bardzo dekoracyjne na cokołach budynków i nie
brudzące się. Otrzymuje się je przez odsłonięcie ziaren kruszywa (np. żwiru, gresu)
w efekcie zmywania powierzchni tynku starannie zatartego pacą. Powierzchnia tynku
powinna być zmyta co najmniej dwukrotnie. Pierwsze zmywanie wykonuje się czystą wodą
za pomocą szczotki lub pędzla po częściowym związaniu zaprawy. Po tej czynności zaleca
346
się tynk mocno docisnąć do podkładu za pomocą pacek, gdyż podczas zmywania mogło
nastąpić rozluźnienie niektórych ziaren. Drugie zmywanie wykonuje się po upływie 2÷3
dni. Najpierw powierzchnię zmywa się 10-procentowym roztworem kwasu solnego, a po
uzyskaniu naturalnej barwy ziaren kruszywa, zmywa ponownie powierzchnię czystą wodą
za pomocą twardej szczotki. Jeżeli po wyschnięciu pozostały na ziarnach ślady cementu,
należy po upływie 3 do 4 tygodni powierzchnię tynku zmoczyć wodą i powtórzyć zmywanie
stosując 2÷3-procentowy roztwór kwasu solnego.
Odmianą tynków zmywanych są tynki piaskowane, w których do odsłaniania ziaren
kruszywa używa się strumienia piasku.
Tynki cyklinowane otrzymuje się poprzez wyłuskiwanie ziaren kruszywa z zatartej
zaprawy, przez co tynk uzyskuje wygląd kamienia o strukturze ziarnistej. Cyklinowanie
tynku może być wykonane:
- deszczułką z nabitymi gwoździami (tzw. szczotką z gwoździ) lub pacą do cyklinowania,
którą przeciąga się po powierzchni tynku lub przeciągając lekko uderza po powierzchni,
- cykliną zębatą, którą skrobie się powierzchnię tynku,
- cykliną rowkującą (tzw. grzebieniem), którą przeciąga się pionowo wzdłuż łaty.
Cyklinowanie tynku należy rozpoczynać po 6÷16 godz. od zatarcia powierzchni warstwy
wierzchniej. Płaszczyzny sąsiadujące, pokryte zaprawą w różnym czasie, mogą mieć
niejednakowy odcień, jeżeli okres czasu od narzucenia zaprawy do cyklinowania tych
powierzchni był różny. Późniejsze cyklinowanie powoduje najczęściej jaśniejsze odcienie,
wcześniejsze – ciemniejsze. Po zakończeniu cyklinowania tynku należy jego powierzchnię
oczyścić z okruchów zaprawy, a po upływie 3÷4 dni przemyć wodą z mydłem lub
5-procentowym roztworem kwasu solnego i dokładnie zmyć czystą wodą.
Tynki gładzone powstają w wyniku naniesienia na podkład bardzo drobnoziarnistej
zaprawy szlachetnej, starannego jej zatarcia pacą drewnianą, a następnie usunięcia za
pomocą pędzla nadmiaru spoiwa.
Tynki zacierane otrzymuje się w wyniku zacierania packą warstwy zaprawy szlachetnej.
W zależności od składu zaprawy (kruszywa fakturującego) i sposobu zacierania możliwe
jest otrzymanie równomiernej faktury ziarnistej lub faktury drapanej. Do zacierania tynków
o fakturze drapanej używa się pacek drewnianych lub z tworzywa sztucznego. Tynki
drapane można zacierać pionowo – otrzymując tzw. tynk monachijski, poziomo lub koliście.
Ziarna kruszywa tocząc się po twardym podkładzie pozostawiają ślady w postaci zadziorów
i zadrapań, nadając wyprawie charakterystyczny wygląd. W chwili obecnej tynki zacierane
wykonywane z zapraw modyfikowanych, powszechnie wykorzystuje się jako szlachetne
tynki cienkowarstwowe.
Tynki kamieniarskie to wyprawy z powierzchniową obróbką kamieniarską. Tynki tego
rodzaju używane są najczęściej do cokołów i gzymsów. Odmiany tynków kamieniarskich
podano w tabeli 1. Do obróbki powierzchni techniką nakuwania i młotkowania można
przystąpić dopiero wówczas, gdy przy próbie uderzenia dłutem ziarna kruszywa ulegają
przecięciu, a nie wyłuskaniu, tj. po 5÷14 dniach. Obróbkę powierzchni tynku techniką
szlifowania można rozpocząć po 3÷5 dniach, gdy pocieranie powierzchni kamieniem
szlifierskim (osełką) powoduje pylenie, a nie zamazywanie. Faktury tynków nakuwanych
powinny mieć następujący wygląd:
- faktura grotowana – nieregularnie rozproszone (różnokierunkowe) nacięcia,
- faktura gradzinowana – równoległe, płaskie rowki prosto- lub krzywoliniowe,
- faktura dłutowana – prawie równoległe bruzdki przebiegające w jednym kierunku
(jodełka) lub w kilku kierunkach (szachownica).
Z kolei faktury tynków młotkowanych powinny mieć wygląd:
347
- faktura groszkowana – dość regularnie rozmieszczone wgłębienia o kształcie zbliżonym do
odwróconego stożka,
- faktura prążkowana – gęsto rozmieszczone równoległe prążki (karby).
Powierzchnię tynków szlifowanych wygładza się osełkami. Tynki naśladujące piaskowce
lub wapienie szlifuje się na sucho osełkami z piaskowca ostroziarnistego, natomiast tynki
naśladujące granity szlifuje się na mokro osełkami karborundowymi o coraz drobniejszym
uziarnieniu.
Spotykane są także inne rodzaje wypraw szlachetnych, np.: wyprawy
gniazdkowane, kroplowane, rowkowane, Messela [14]. Wyprawy gniazdkowane uzyskuje
się używając zapraw w dwóch kolorach lub odcieniach. Najpierw wykonuje się tynk
o jednolitej powierzchni z zaprawy średnioziarnistej, a następnego dnia narzuca się na tą
warstwę nieregularnie zaprawę drobnoziarnistą, zacierając ją kielnią. Otrzymuje się w ten
sposób gniazda o innym zabarwieniu. Wyprawę kroplowaną otrzymuje się w wyniku
drapania narzuconej zaprawy szczotką nabitą gwoździami, a następnie pokryciu przy użyciu
polewaczki zaprawą innej barwy o rzadkiej konsystencji. Ciekła warstwa zaprawy
spływając tworzy charakterystyczne nacieki. Wyprawę rowkowaną uzyskuje się poprzez
pionowe lub poziome rowkowanie wyprawy cyklinowanej, zwłaszcza drobnoziarnistej, przy
użyciu profilowanych wałków stalowych, kółek zębatych lub grzebieni z blachy bądź
drewna. Wyprawę Messela otrzymuje się poprzez nierównomierne i nieregularne
zacieranie narzuconej zaprawy o specjalnym składzie. Innym sposobem wykonania tej
wyprawy jest czesanie lub rowkowanie drewnianym grzebieniem, pionowo lub poziomo, do
różnej głębokości. Wyprawa ta wyglądem przypomina źle wykonaną wyprawę cyklinowaną
lub rowkowaną.
Czasem do tej samej grupy co tynki szlachetne zalicza się wyprawy wykonane z lastryka.
3.2. Tynki ozdobne
Tynki te mogą być uznane za grupę pośrednią między tynkami zwykłymi i szlachetnymi.
Wyróżnia się następujące rodzaje tynków ozdobnych: nakrapiane, odciskane, kształtowane
kielnią, kraterowane, dziobane, ciągnione, boniowane.
Tynki nakrapiane wykonywane są podobnie jak tynki szlachetne tego rodzaju.
Tynki odciskane wykonuje się jako dwuwarstwowe z zapraw cementowo-wapiennych
lub gipsowo-wapiennych (tylko tynki wewnętrzne). Przed związaniem wyrównanego
narzutu odciska się na nim projektowany wzór kielnią, lancetem lub specjalnym wykrojem.
Odciski te powinny być równomiernie rozłożone na powierzchni tynku.
Tynki kształtowane kielnią wykonuje się jako dwuwarstwowe z zapraw cementowowapiennych lub cementowych, nadając im wygląd przełomu kamienia naturalnego.
Tynki kraterowane wykonuje się jako dwuwarstwowe z zaprawy cementowowapiennej. Ich fakturę otrzymuje się przyciskając do świeżo nałożonego narzutu packę,
a następnie ją odrywając, aby pociągnęła za sobą zaprawę. Wypukłości przypominające
kratery powinny występować na całej powierzchni tynku.
Tynki dziobane mogą być wykonywane jako dwulub trójwarstwowe z zaprawy
cementowo-wapiennej lub cementowej. Fakturę tych tynków uzyskuje się uderzając
w świeżo naniesioną zaprawę krótko obciętą miotłą lub deseczką z nabitymi gwoździami.
Tynki ciągnione mogą być wykonywane jako dwulub trójwarstwowe z zaprawy
cementowo-wapiennej lub cementowej. Profil tynków ciągnionych należy wykonywać
odpowiednimi wykrojami przesuwanymi po prowadnicy. Prowadnice powinny być
osadzone po naniesieniu obrzutki. Wykrój należy prowadzić płynnie tak, aby ścinał nadmiar
narzutu dociskając zaprawę.
348
Tynki boniowane należy wykonywać jako trójwarstwowe. Na warstwę zewnętrzną
mogą być przy tym stosowane zarówno zaprawy zwykłe, jak i szlachetne. Bonie to
profilowane rowki dzielące otynkowaną powierzchnię na pasy poziome lub prostokąty
imitujące ciosy kamienne lub płyty okładzinowe. Ze względu na walory plastyczne (m. in.
wzbogacenie światłocienia) boniowanie może występować na całych elewacjach budynku,
względnie może podkreślać wybrane fragmenty ściany, takie jak: cokół, naroża, filary.
Powierzchnia pól między boniami może pozostać gładka lub może być wykonana
o odpowiedniej fakturze przy zastosowaniu tynku szlachetnego. Profilowane bonie
wykonuje się w ten sposób, że na wyrównany podkład nanosi się rysunek boni, zamocowuje
Rys. 5. Przykłady boniowania (przekroje) i wgłębień wykonywanych w murze w miejscach
występowania głębokich boni.
Profilowanie powinno być wykonane powtórnie po narzuceniu gładzi. Przy głębokich
boniach, aby grubość wyprawy nie wypadła zbyt duża, należy w murze wykonać
odpowiednie wgłębienia. Inny sposób wykonywania boniowania (tzw. metoda zatapiania
listew) polega na przymocowaniu do częściowo wysuszonego narzutu moczonych przez
kilka dni w wodzie listew drewnianych, wypełnieniu utworzonych pól zaprawą, a po kilku
dniach jej twardnienia – usunięciu listew. W niektórych zaleceniach wykonywania
boniowania tą metodą, zamiast moczenia listew w celu ich napęcznienia, zaleca się
posmarowanie ich pokostem, aby zaprawa nie przyklejała się do drewna.
Rys. 6. Wykonywanie boniowania metodą zatapiania listew.
Nieprofilowane bonie można wykonywać także przy pomocy listew drewnianych lub
metalowych wtłaczanych w świeży narzut, względnie przesuwanych w świeżym narzucie.
W przypadku wykonywania boniowania w tynku jednowarstwowym, można zastosować
odpowiednie profile tynkarskie.
349
Rys. 7. Przykładowy profil tynkarski do wykonywania boni.
3.3. Tynki zdobione
Oprócz wykonywania boniowania, do tradycyjnych sposobów zdobienia płaskich
tynków zewnętrznych zalicza się:
• żłobkowanie,
• imitację wypukłego spoinowania,
• intarsję,
• pargeting,
• sgraffito,
• al fresco.
Zaprawy stosowane do wykonywania tradycyjnych tynków zdobionych za pomocą
narzędzi tynkarsko-sztukatorskich to głównie zaprawa wapienna z wapna powietrznego
gaszonego, ewentualnie z dodatkiem wapna hydraulicznego w proporcji 1:1. Zaprawy
cementowe z uwagi na zbyt dużą twardość i sztywność są trudne w obróbce i najczęściej nie
są przydatne. W niektórych przypadkach mogą być jednak stosowane zaprawy cementowowapienne. W celu uzyskania wystarczająco elastycznej i nadającej się do obróbki zaprawy
wapiennej, zaleca się aby wapno gaszone było dołowane przez dwa do trzech lat
i zabezpieczone zimą przed zamarznięciem. Wapno przemarznięte ma słabsze właściwości
wiążące i nie należy go używać do prac tynkarskich.
Zaprawy stosowane do wykonywania tynków zdobionych techniką freskową to zaprawy
wapienne z wapna powietrznego gaszonego. Wapno stosowane w technice al fresco
powinno być wolne od domieszki gipsu, gdyż powoduje on wykwity i uniemożliwia
wiązanie farb. Wapno gaszone powinno być dołowane przez co najmniej dwa lata, aż do
uzyskania konsystencji maślano-ciastowatej.
350
Stosowane kruszywa powinny być starannie wyselekcjonowane, przesiane i pozbawione
wszelkich zanieczyszczeń. Zawartość gliny, iłu, soli czy też cząstek organicznych jest
niedopuszczalna, gdyż może powodować rysy w zaprawie, wykwity, osłabienie struktury
w wyniku procesów wietrzenia.
Woda przeznaczona do zarabiania zapraw musi być czysta i najlepiej bez zawartości
jakichkolwiek soli. Zalecane jest czasem użycie wody zdemineralizowanej (destylowanej),
gdyż zaprawa wapienna karbonizuje wówczas wolniej. Dzięki temu pozostaje więcej czasu
na wykonanie zdobień tynku.
Tynki żłobkowane. Tynki te wykonywane są jako trójwarstwowe. Stosowany jest przy
tym taki układ warstw tynku, w którym warstwa z drobnymi porami ułożona jest na
warstwie z porami większymi.
Do wykonywania obrzutki stosowana jest zaprawa wapienna hydrauliczna (wapno
powietrzne, wapno hydrauliczne i kruszywo, w proporcji 1:1:6) z gruboziarnistym piaskiem.
Cienką jej warstwę nanosi się na podłoże tak, aby utworzyła nieco szorstką powierzchnię.
Obrzutka powinna twardnieć 2-3 dni. Następnie nanoszony narzut powinien mieć grubość
2-3 cm i utworzyć równą powierzchnię. Warstwę tą wykonuje się z gruboziarnistej zaprawy
wapiennej 1:3. Narzut powinien twardnieć około jednego tygodnia. Ostatnia warstwa gładź - wykonywana jest o grubości 1 cm z drobnoziarnistej zaprawy wapiennej. Zaprawę
zaciera się na mokro w celu uzyskania gładkiej powierzchni.
Żłobkowanie wykonywane jest we wciąż wilgotnej warstwie gładzi – po zatarciu jej
powierzchni. Najpierw za pomocą rylca kreślony jest na tynku rysunek zdobienia. Następnie
mocuje się łaty i przy pomocy specjalnego skrobaka wykonuje się wyżłobienia naśladujące
spoiny. Wyżłobienia mają zazwyczaj przekrój w kształcie litery V, ale mogą mieć także
przekrój prostokątny lub do niego zbliżony [15].
Tynki żłobkowane nazywane są czasem ubogim boniowaniem.
Rys. 8. Wykonywanie tynków żłobkowanych.
Tynki z imitacją spoin wypukłych. Tynki te wykonywane są także jako trójwarstwowe,
o takim samym układzie warstw, jak opisano powyżej. Rysunek spoin wydrapywany jest
w jeszcze wilgotnej trzeciej warstwie tynku, za pomocą specjalnego narzędzia trzymanego
prostopadle do powierzchni. Otrzymuje się w ten sposób nieco nierówny ślad o przekroju
w kształcie litery V i głębokości 2-3 mm. Po tygodniu twardnienia zaprawy przystępuje się
do wykonywania imitacji wypukłego spoinowania, używając zaprawy z wapna
hydraulicznego (1:2:9). Spoinowanie wykonywane jest za pomocą specjalnego narzędzia,
tzw. żelazka do spoinowania. Narzędzie to jest przeciągane wzdłuż wykonanych zagłębień,
będąc jednocześnie oparte na trzymanej poziomo pacy, gdzie umieszczona jest porcja
zaprawy. Konsystencja zaprawy do spoinowania musi być właściwie dobrana, zarówno po
to, aby uzyskać spoiny o dokładnym kształcie, jak również aby uniknąć zabrudzenia
zaprawą powierzchni tynku [15].
351
Rys. 9. Wykonywanie imitacji spoin wypukłych.
Tynki intarsjowane. Zdobienia w postaci intarsji wykonywane są także w jeszcze
wilgotnej trzeciej warstwie wyprawy tynkarskiej. W tej technice, specjalnie barwiona porcja
zaprawy wstawiana jest w wyżłobienia wykonane w świeżej zaprawie zasadniczego tynku.
Ornament zaznaczany jest na powierzchni wyprawy odręcznie za pomocą rylca, albo też
przenoszony jest z rysunku przy użyciu szablonu lub tzw. kalki. Szablon wykonywany jest
z tektury impregnowanej szelakiem i ma wiele otworów umieszczonych wzdłuż konturów
narysowanego ornamentu. Posługując się małym woreczkiem lnianym wypełnionym
sproszkowanym węglem drzewnym, zaznacza się na tynku zarys zdobienia prósząc poprzez
otwory w kartonie. Przenoszenie ornamentu metodą kalki polega na wykonaniu na papierze
rysunku projektowanego zdobienia, skąd przez drapanie lub przebijanie szpilką kopiuje się
jego kontur na tynku. Po przeniesieniu układu zdobienia, wydrapywany jest on w wilgotnej
zaprawie na głębokość 2-3 mm specjalnym narzędziem trzymanym prostopadle do
powierzchni. W ciągu tego samego dnia, gdy zaprawa wciąż jeszcze jest wilgotna,
wyżłobienia starannie wypełniane są barwioną zaprawą wapienną 1:3. Zaprawa powinna
być przygotowana przy użyciu drobnego piasku i mieć dość suchą konsystencję. Intarsję
wykonuje się przy pomocy szpachelki lub specjalnego noża [15].
Rys. 10. Wykonywanie tynków intarsjowanych metodą tradycyjną.
Pargeting. Technika ta polega na zdobieniu wilgotnych jeszcze tynków metodą
odciskania specjalnych stempli lub matryc, względnie wykonywania najczęściej falistych
rytów przy użyciu ząbkowanych szablonów (metodą czesania). Wyprawy zdobione tą
techniką sporządzane były dawniej z mocnej zaprawy wapiennej zbrojonej sierścią bydlęcą,
czasem z dodatkiem łoju pełniącego role plastyfikatora i środka hydrofobizującego. Jako
stemple stosowano odpowiednio wycinane bloki drewniane lub deski z szeregiem kołków,
dociskane do wilgotnego tynku w tym samym lub w różnych kierunkach, aby utworzyć
figury geometryczne. Powierzchnia tynku była często malowana farbą wapienną.
Sporadycznie jako powłoka ochronna stosowany był olej lniany lub wosk [16].
352
Rys. 11. Wykonywanie tynków odciskanych (odmiana pargetingu).
Tynki zdobione techniką sgraffito. Technika sgraffito polega na otrzymywaniu dwulub wielobarwnych efektów dekoracyjnych na tynku, poprzez zeskrobywanie warstw
wierzchnich.
W klasycznej technice sgraffitowej uzyskiwany jest efekt dwubarwny, przy czym może
on być osiągnięty różnymi metodami. W jednej z nich, na stwardniałą lecz dobrze zroszoną
wodą warstwę tynku wyrównującego (złożonego z obrzutu i narzutu) nanoszona jest
dwucentymetrowa warstwa wyraźnie ciemno zabarwionej zaprawy wapiennej. Jako pigment
może być użyty węgiel drzewny, zwęglona słoma, sadza lampowa. Gdy warstwa ta,
wygładzona drewnianą pacą, jest wciąż jeszcze wilgotna, nakładana jest nowa warstwa
białej lub jasno zabarwionej zaprawy wapiennej grubości 3-8 mm. Pigmentem w tym
przypadku może być zmielona kreda, drobno zmielony kamień wapnienny lub dwutlenek
cynku. Po wyrównaniu i wygładzeniu tynku, na powierzchnię nanoszony jest rysunek
ornamentu, za pomocą dziurkowanego szablonu, kalki lub odręcznie. Gdy zaprawa wciąż
jest jeszcze wilgotna, przy pomocy noża lub szpachelki wycinane są wszystkie krawędzie
ornamentu. Ważne jest, aby płaszczyzny cięcie miały odpowiednie nachylenie, w celu
powstrzymania wody opadowej przed wnikaniem do warstw wyprawy. Następnie zaprawę
pomiędzy wyciętymi liniami rysunku wydrapuje się za pomocą specjalnych narzędzi.
W wyniku tego zostaje odsłonięta ciemna warstwa spodnia, która jest widoczna jako
ornament na białym tle wierzchniej zaprawy. W innej metodzie dwubarwnej, na wilgotną
warstwę tynku wyrównującego lub bezpośrednio na mur, nanoszona jest warstwa ciemno
zabarwionej zaprawy i również na wilgotno pociągana obficie (dwulub trzykrotnie)
mlekiem wapiennym. Następnie na tak przygotowaną płaszczyznę tynku nanoszony jest
rysunek ornamentu. Po zaznaczeniu konturów zeskrobuje się mleko wapienne szlifami tak
prowadzonymi, aby ich powierzchnie ustawione były ukośnie w kierunku zewnętrznym.
Zapobiega się w ten sposób wietrzeniu krawędzi, na których mogła by się zbierać woda
opadowa [17].
Rys. 12. Wykonywanie zdobienia techniką sgraffito.
Bardziej skomplikowane zdobienia techniką sgraffito mogą być wykonywane nawet
z 4-5 cienkich (o grubości ok. 4 mm każda) warstw zaprawy w różnych kolorach.
Stosowana jest także metoda polegająca na pomalowaniu farbą obszarów, w których
zdrapano wierzchnią warstwę tynku.
353
Oprócz zasadniczej techniki wykonywania sgraffito, polegającej na wycinaniu
i wyskrobywaniu zewnętrznych warstw tynku, wyróżnia się jeszcze tzw. sgraffito nakładane
(półsgraffito). Jest ono wykonywane przez nakładanie jednej lub kilku warstw barwnych
tynku z zastosowaniem wykrojów, bez wycinania i zdrapywania zaprawy. Stosowane
wykroje, z wyciętymi częściami ornamentu w miejscach gdzie ma zostać nałożona warstwa
wierzchnia, przygotowywane są z blachy lub płyty z tworzywa sztucznego o grubości
odpowiadającej grubości warstwy tynku [18].
Tynki zdobione techniką al fresco. Zdobienia te należą do technik malarskich
i realizowane są na mokrym tynku wapiennym. W wyniku procesu karbonizacji, tj. łączenia
się wapna gaszonego (wodorotlenku wapniowego) z dwutlenkiem węgla, na powierzchni
tynku powstaje szklista warstwa krystalicznego węglanu wapniowego, który łączy farby z
tynkiem i czyni je nierozpuszczalnymi w wodzie, nadając im jednocześnie delikatny połysk.
Tynki stanowiące podłoże pod malarstwo freskowe składają się z 4-6 warstw,
wykonywanych przy zastosowaniu coraz to drobniejszego piasku. Do warstwy ostatniej
używa się często mączki marmurowej. Kolejne warstwy zaprawy należy nanosić sposobem
mokre na mokre. Woda musi bowiem bez przeszkód wędrować przez wszystkie warstwy ku
powierzchni, aby mogła się tam odłożyć błonka wapienna wiążąca farby. Wszelkie
pośrednie przesychanie warstw osłabia strukturę tynku, gdyż tworzący się wówczas
naskórek wapienny nie przepuszcza wody ku powierzchni i osłabia przyczepność kolejnej
warstwy zaprawy. Może to być przyczyną mrozowych uszkodzeń fresków. Jeżeli z jakiegoś
powodu wstrzymano nałożenie kolejnej warstwy zaprawy, to przed kontynuowaniem pracy
należy z powierzchni zdrapać utworzoną powłokę wapienną [17].
Farby do wykonywania zdobień przygotowywane są z wody wapiennej zmieszanej
z trwałymi pigmentami i przechowane przez 24 godziny w celu całkowitego rozmoczenia
składników. Także w tym przypadku zarys ornamentu wykonywany jest bezpośrednio na
tynku lub przenoszony za pomocą dziurkowanego szablonu lub kalki. Po tej czynności
malowidło w technice al fresco musi być jak najszybciej wykonywane na wilgotnej jeszcze
zaprawie. Obowiązuje tu dniówkowy system pracy. Nie jest możliwe kontynuowanie robót
następnego dnia na „starych” warstwach zaprawy z dnia poprzedniego.
Rys. 13. Wykonywanie zdobienia techniką al fresco.
Unowocześnione tynki szlachetne i zdobione wykonywane mogą być w technologii
jednowarstwowej (monocouche [19, 20]). Tynki te mogą charakteryzować się zmniejszoną
gęstością objętościową, zbliżoną do tynków lekkich. Ich powierzchnia może być
cyklinowana, cyklinowana i przecierana gąbką, może też być wykonany na niej natrysk
kruszywa ozdobnego.
354
Rys. 14. Współczesne tynki zdobione.
Ornamenty wykonane metodą odciskania szablonów i intarsji.
a
b
c
d
warstwa usuwana
w trakcie cyklinowania
Rys. 15. Technika wykonywania intarsji w zdobionym tynku jednowarstwowym:
a - naniesienie zaprawy na ścianę, b - wycięcie ornamentu w zaprawie stwardniałej lub jego
odciśnięcie w zaprawie świeżej, c - wypełnienie ornamentu zaprawą o innej barwie,
d - cyklinowanie powierzchni.
355
4. Stiuki, sztablatury, sztukaterie
Stiuk to tynk szlachetny imitujący marmur lub inny kamień, w którym warstwa
zewnętrzna jest wykonana z zaprawy wapiennej, gipsowej lub wapienno-gipsowej,
z kruszywem w postaci pyłu marmurowego albo drobnoziarnistego piasku lub bez
kruszywa.
Istnieje wiele odmian stiuków. Najczęściej wymieniane w piśmiennictwie zagranicznym
to: scagliola, marmorino, stucco lustro (stiuk lśniący, lustrzany, nazywany także stiukiem
polerowanym – stucco lucido), stucco veneziano (stiuk wenecki) [16, 21]. Zaliczane są one
do historycznych technik dekoracyjnych stosowanych w architekturze.
Scagliola to rodzaj okładziny imitującej kamień naturalny. Do jej wykonywania
wykorzystywano bezbarwną i przezroczystą odmianę gipsu – selenit lub gips alabastrowy.
Po zarobieniu spoiwa wodą z dodatkiem kleju zwierzęcego (skórnego) opóźniającego
wiązanie, otrzymywano gęstą masę, która była barwiona. Dodatki obejmowały piasek lub
pył marmurowy i wapno. Do barwienia masy używano suchych pigmentów oraz dodawano
do niej okruchy kolorowego marmuru lub alabastru. W innej wersji wykonywania tego
stiuku, fragmenty kamienia lub barwnej gliny były wtłaczane w jeszcze miękką warstwę
zaprawy. Żyłkowanie naśladowano poprzez posypywanie powierzchni suchymi
pigmentami. Powierzchnia była następnie wygładzana metalowym skrobakiem.
W momencie kiedy tynk zaczynał wiązać, następował długi proces zacierania porów
i polerowania powierzchni kamieniami pumeksowymi. Ostatecznie powierzchnia była
nacierana olejem, aby uzyskać wysoki połysk.
Odmianą scaglioli jest stucco marmo (stiuk marmurowy). Powstało wiele rodzajów tej
techniki w zależności od okresu, rejonu i prawdopodobnie indywidualnych praktyk
rzemieślników. Główne składniki masy stiukowej to: gips (czasem z dodatkiem wapna), klej
zwierzęcy, pigmenty, domieszki (np. ałun, boraks). Stosowano różne sposoby barwienia
masy stiukowej i uzyskiwania efektu kamienia naturalnego: dodatek pigmentów do kleju,
dodatek suchych pigmentów do świeżej masy, zalewanie kawałków masy rzadkim,
odpowiednio zabarwionym roztworem gipsu oraz kleju i zgniatanie w celu wymieszania,
wgniatane w zasadniczą masę małych kulek z masy inaczej zabarwionej. Plastry masy
stiukowej nakładano na otynkowany mur i dociskano do podłoża metalową kielnią
(mosiężną, miedzianą lub stalową). Powierzchnia była wyrównywana skrobakiem
i wielokrotnie szpachlowana w celu wypełnienia porów oraz szlifowana, aż do uzyskania
gładkiej i połyskliwej powierzchni. W celu uzyskania dodatkowego połysku nakładano olej.
Stosowano także pokrywanie woskiem ewentualnie rozpuszczonym w terpentynie.
Marmorino to dekoracyjna powłoka, którą otrzymywano nakładając na podłoże kilka
warstw wapna zmieszanego z pyłem marmurowym o różnym stopniu rozdrobnienia.
Najczęściej stosowana proporcja to 2 części pyłu marmurowego do 1 części wapna
gaszonego. Powłoka była nanoszona bezpośrednio na mur lub znacznie częściej na warstwę
podkładową z wapna powietrznego względnie słabo hydraulicznego. Wykończenie mogło
obejmować nałożenie wosku lub jednej do dwóch warstw oleju lnianego.
Współcześnie oferowane masy szpachlowe o nazwie marmorino, są fabrycznie
przygotowanymi, gotowymi do użycia wyrobami, w skład których wchodzi: wapno
gaszone, pył marmurowy, dwutlenek tytanu, kolorowe pigmenty nieorganiczne, substancje
pomocnicze. Powłokę wykonuje się przez najczęściej dwukrotne nałożenie masy w odstępie
8÷12 godzin. Jeśli pokrywana masą stiukową powierzchnia ma być gładka, podłoże może
wymagać wcześniej idealnego wyrównania, względnie może pozostać z drobnymi
nierównościami – gdy stosowana grubość warstwy pozwala na ich ukrycie. Wyroby dające
bardzo cienkie warstwy mogą być nanoszone na podłoża fakturowane. Aby uzyskać
356
marmoryzację błyszczącą, na powierzchnię stiuku nakłada się dodatkową warstwę
specjalną, umożliwiającą wybłyszczenie.
Stucco lustro to rodzaj imitacji marmuru, w której cienka warstwa tynku wapiennego
lub gipsowego nanoszona była na zadrapany podkład wapienny. Gdy tynk był wciąż jeszcze
wilgotny, jego powierzchnię obsypywano pigmentami, które były rozprowadzane za
pomocą szczotki, pędzla lub grzebienia tynkarskiego w taki sposób, aby sugerować
żyłkowanie. Powierzchnia była następnie polerowana na wysoki połysk za pomocą
gorącego, specjalnego żelazka. Jakkolwiek technika stucco lustro nie dawała tak wiernej
imitacji marmuru jak scagliola, to była jednak szybsza w realizacji i nie wymagała
stosowania narzędzi do skrobania, którymi było trudno operować na powierzchniach
zakrzywionych.
Stucco veneziano to odmiana stiuku lśniącego wykonywanego na podłożu ze zmielonej
gliny wypalanej w niskiej temperaturze i wapna.
W polskim piśmiennictwie technicznym, ze względu na zabarwienie wyróżnia się stiuki
białe i kolorowe jednobarwne lub wielobarwne, natomiast ze względu na użyte spoiwo –
stiuki gipsowe, wapienno-gipsowe, wapienne i cementowe (z białego cementu). Opisy
wykonywania tych rodzajów stiuków można znaleźć w pracach [14, 18, 22, 23].
Sztablatura jest wewnętrznym tynkiem szlachetnym z cienką warstwą zewnętrzną
wykonaną z mieszaniny ciasta wapiennego i gipsu lub z samego zaczynu gipsu modelowego. W pierwszym przypadku sztablatura powstaje przez nałożenie warstewki mieszaniny
czystego ciasta wapiennego i gipsu (najlepiej alabastrowego) o grubości 1÷2 mm
i zacieranie jej packą stalową lub z drewna żywicznego do stanu zupełnego wygładzenia.
Drugi sposób wykonania sztablatury polega na nałożeniu packą warstewki czystej zaprawy
z gipsu modelowego, o grubości ok. 2 mm, zatarciu i cyklinowaniu jej po stwardnieniu
gładką cykliną, poruszaną w różnych kierunkach aż do całkowitego usunięcia nierówności.
Powierzchnię wygładza się ostatecznie gipsem zarobionym wodą wapienną przez zacieranie
packami aż do zniknięcia porów oraz uzyskania gładkości i połysku. Sztablatura przypomina wtedy z wyglądu kość słoniową, nie daje jednak powierzchni lśniącej [14].
Sztukaterią nazywane są rzeźbione ozdoby wykonywane bezpośrednio w stiuku lub
dekoracyjne elementy mocowane do powierzchni ścian albo sufitów.
Tradycyjnym materiałem do wykonywania sztukaterii jest gips. We współczesnych
pracach zdobniczych, do odlewania elementów sztukatorskich, wykonywania płaskich
profili (np. obramowań okiennych) metodą ciągnienia na stole w jednej warstwie, do
wyciągania rdzeni profili sztukatorskich oraz do wykonywania wierzchniej, gładkiej
warstwy profili ciągnionych – mogą być wykorzystywane specjalne suche mieszanki
fabryczne, produkowane na bazie wapna i szybko wiążących cementów. Elementy
sztukatorskie wykonuje się obecnie także z polistyrenu ekstrudowanego, poliuretanu,
poliestru.
357
Rys. 16. Współczesne sztukaterie gipsowe i z poliuretanu.
5. Tynki cienkowarstwowe
Według norm PN-B-10106: 1997 [24] i PN-B-10109: 1998 [1] za wyprawę pocienioną
uważa się warstwę wyprawy o grubości 1÷3 mm. Ponadto norma [1], wyprawę pocienioną
lub masę szpachlową o grubości do 3 mm określa mianem tynku jednowarstwowego
pocienionego. W praktyce stosuje się często określenie tynki cienkowarstwowe, za które
uważa się wyprawy (najczęściej elewacyjne) o grubości od ok. 1 mm do 10 mm [25].
Norma [24] wyprawy pocienione dzieli z uwagi na:
- rodzaj spoiwa,
- rodzaj wypełniacza,
- przyczepność do podłoża,
- podciąganie kapilarne,
- przeznaczenie.
Klasyfikację tę przedstawiono w tablicy 14. Należy ponadto zaznaczyć, że wymieniona
norma ma niepełny zakres wykorzystania praktycznego, gdyż ogranicza wielkość
uziarnienia wypełniacza do 0,5 mm, przy czym zawartość ziaren większych niż 0,5 mm i nie
przekraczających 1 mm, nie powinna być większa niż 1%.
Tablica 14. Klasyfikacja mas tynkarskich do wypraw pocienionych, na podstawie normy
PN-B-10106: 1997 [24].
Cecha
Rodzaj spoiwa
Rodzaj wypełniacza
Podział
na spoiwie mineralnym, SM
na spoiwie organicznym, SO
na spoiwach mieszanych, SMO
z wypełniaczami mineralnymi naturalnymi, WN
z wypełniaczami mineralnymi sztucznymi, WS
z wypełniaczami organicznymi, WR
z wypełniaczami mieszanymi, WM
358
c.d.tablicy 14. Klasyfikacja mas tynkarskich do wypraw pocienionych, na podstawie normy
PN-B-10106: 1997 [24].
Przyczepność do podłoża
małej przyczepności, 1
średniej przyczepności, 2
dużej przyczepności, 3
Przeznaczenie
do wykonywania wypraw zewnętrznych, Z
do wykonywania wypraw wewnętrznych, W
do wykonywania wypraw specjalnych zewnętrznych lub
wewnętrznych, S
Podciąganie kapilarne wody nieokreślone, W0
(współczynnik nasiąkliwości średnie, W1
powierzchniowej)
małe, W2
Niektóre wymagania dotyczące wypraw pocienionych, zawarte w normie [24], podano
w tablicy 15.
Niezależnie od klasyfikacji normowej, w praktyce tynki cienkowarstwowe ze względu na
zastosowane spoiwo dzieli się na: mineralne, silikatowe (krzemianowe), silikonowe,
silikatowo-silikonowe oraz polimerowe (np. akrylowe). Z uwagi natomiast na technikę
wykonywania rozróżnia się wyprawy tynkarskie: naciągane pacą, zacierane, cyklinowane,
wytłaczane, natryskowe lub nakrapiane. Ponadto, ze względu na rodzaj faktury wyróżnia się
tynki: gładkie, drapane, ziarniste (tzw. baranek), modelowane, mozaikowe.
Tablica 15. Niektóre wymagania dotyczące wypraw pocienionych wg PN-B-10106 [24].
Wyprawy
Cecha
Oznaczenie
zewnętrzne
wewnętrzne
specjalne
1
0,1 – 0,3
w stanie
2
0,3 – 0,6
Przyczepność suchym
3
> 0,6
–
> 0,6
do podłoża,
1
0,06 – 0,2
–
MPa
po nasyceniu
wg wymagań
2
0,2 – 0,4
–
wodą
specjalnych
3
> 0,4
–
W0
bez wymagań
–
Podciąganie kapilarne wody,
wg wymagań
W1
do 2,0
–
α, kg/m2h0,5
specjalnych
W2
do 1,0
–
Opór dyfuzyjny względny,
≤ 2 przy czym powinien być zachowany
Sd, m
warunek α · Sd ≤ 0,2
Rodzaje tynków cienkowarstwowych ze względu na fakturę.
W przypadku tynków wytłaczanych, zwanych także fakturowanymi, dekoracyjnymi lub
strukturalnymi (niepoprawnie), faktura jest nadawana za pomocą różnego rodzaju wałków,
pędzli, szczotek, gąbek, pacek z tworzyw sztucznych, kielni ze stali nierdzewnej, a nawet
takich narządzi jak łyżka lub butelka. W razie uzyskania niekorzystnego efektu
powierzchnię tynku można zatrzeć i ponownie fakturować innym narzędziem. Można to
jednak zrobić jedynie przed rozpoczęciem wiązania masy, tj. około 10÷15 minut od
naniesienia na podłoże (przy średniej wilgotności i temperaturze powietrza).
359
Rys. 17. Tynki wytłaczane – faktury modelowane wałkiem i kielnią.
W przypadku tynków zacieranych, zwanych także ciągnionymi (niepoprawnie),
różnorodne faktury uzyskuje się zacierając powierzchnię twardniejącej masy za pomocą pac
tynkarskich wykonanych z tworzywa sztucznego (stosowanie pac stalowych powoduje
ślizganie się kruszywa i uniemożliwia nadanie wymaganej faktury). Tynki zacierane
zasadniczo są produkowane w dwóch grupach, umożliwiających otrzymanie faktury
ziarnistej (tzw. baranka) lub drapanej. Zaprawy każdej z tych grup mogą być wytwarzane w
kilku odmianach różniących się wielkością maksymalnego uziarnienia fakturującego, co z
kolei przekłada się na grubość uzyskiwanej wyprawy i na ostateczny efekt dekoracyjny.
Najczęściej produkowane są mieszanki do wykonywania tynków cienkowarstwowych
grubości 1 ÷ 3 mm ze stopniowaniem co 0,5 mm. Tynki drapane, w zależności od sposobu
zacierania, umożliwiają uzyskanie różnych faktur: kornikowej – przy zacieraniu ruchami
kolistymi, rozproszonej – przy zacieraniu ruchami kolisto-prostoliniowymi, lub rowkowej –
przy zacieraniu ruchami prostoliniowymi pionowymi, poziomymi lub skośnymi. Masę
tynkarską należy zacierać po około 5 ÷ 10 minutach od jej nałożenia. Zbyt szybkie
rozpoczęcie zacierania, gdy masa tynkarska jest jeszcze zbyt wilgotna, powoduje tworzenie
się smug na powierzchni świeżego tynku. Natomiast zbyt późne rozpoczęcie tej czynności,
gdy masa jest za bardzo wyschnięta, znacznie utrudnia pracę i niejednokrotnie przyczynia
się do zdzierania tynku. Skrapianie tynku wodą podczas zacierania jest błędem, mogącym
doprowadzić do niejednorodności zabarwienia wyprawy. Ważne jest także utrzymywanie
jednakowego sposobu zacierania.
360
Rys. 18. Tynk zacierany o fakturze ziarnistej (z lewej) i drapanej – rowkowej (z prawej).
Fakturę tynków cyklinowanych uzyskuje się przez wygładzenie dużą stalową pacą
świeżo naniesionej masy tynkarskiej, a następnie – po wstępnym stwardnieniu wyprawy –
przetarcie powierzchni tynku deszczułką z nabitymi gwoździami lub pacą do cyklinowania.
Obróbkę należy wykonywać ruchami kolistymi na całej powierzchni bez dokonywania
przerw. Należy unikać ponownego drapania, gdyż w tych miejscach mogą pojawić się
jaśniejsze przebarwienia. Podobnie jak przy wykonywaniu tynków zacieranych, istotne jest
tutaj rozpoczęcie fakturowania w odpowiednim momencie twardnienia masy tynkarskiej.
Jeśli w wyniku próby drapania zaprawa nie trzyma się gwoździ czy też kołków pacy, można
przystąpić do cyklinowania.
Tynki natryskowe i nakrapiane otrzymuje się metodą natryskiwania masy przy użyciu
pistoletu tynkarskiego lub nakrapiania przy użyciu specjalnej maszynki. Przy ich
wykonywaniu należy zachowywać stałą odległość urządzenia natryskującego lub
nakrapiającego od tynkowanej powierzchni, a także utrzymywać stały kąt nachylenia dyszy
pistoletu.
Wybierając rodzaj tynku zewnętrznego z uwagi na fakturę, a także zastosowane spoiwo,
należy brać pod uwagę możliwość znacznego brudzenia się powierzchni, np. w środowisku
silnie zurbanizowanym. Z tego względu, na terenach o dużym zanieczyszczeniu powietrza,
zaleca się stosowanie tynków o możliwie drobnym uziarnieniu oraz w przypadku wypraw
o fakturach drapanych – zacieranie w kierunku pionowym, a ponadto tynków ze spoiwami
i dodatkami, które nie wykazują termoplastyczności i polaryzacji.
Rodzaje tynków cienkowarstwowych ze względu na spoiwo.
Tynki mineralne. Cienkowarstwowe, szlachetne tynki mineralne produkowane są na
bazie spoiw cementowych, wapiennych (wapna hydraulicznego, wapna hydratyzowanego)
lub ich mieszaniny oraz starannie dobranych kruszyw wypełniających i fakturujących.
Zawierają ponadto dodatki modyfikujące, poprawiające parametry fizyczne i mechaniczne
wypraw tynkarskich. Zaletą tynków mineralnych jest ich duża trwałość, bardzo dobra
przepuszczalność pary wodnej i dwutlenku węgla, duża zdolność oddawania wilgoci. Tynki
te produkowane są w postaci suchych mieszanek do zarobienia wodą na budowie.
361
Istnieją odmiany tynków mineralnych wykorzystywane w systemach ociepleń zarówno
do wykonywania warstwy zbrojonej tkaniną szklaną, jak również do wykonywania warstwy
nawierzchniowej.
Tynki polimerowe. Tynki te wytwarzane są na bazie wodnej dyspersji spoiwa
organicznego (głównie akrylowo-styrenowego) oraz starannie dobranych kruszyw
fakturujących i wypełniających. Zawierają ponadto dodatki zwiększające trwałość wypraw.
Zaletą tynków polimerowych jest ich duża elastyczność, wysoka odporność udarnościowa,
mała nasiąkliwość wodna, wysoka przyczepność do różnych podłoży. Są ponadto
stosunkowo łatwe do nakładania. Mają jednak niską paroprzepuszczalność. Z tego względu
nie są zalecane do stosowania w systemach ociepleń z wełną mineralną, a także na
niedostatecznie wyschniętych podłożach ściennych, np. na świeżych murach z betonów
komórkowych. Przy nakładaniu na wilgotne podłoża, a także przy wystąpieniu spękań tynku
(np. w wyniku naprężeń termicznych) i przedostawania się wody pod wyprawę, należy się
liczyć z możliwością pojawienia się pęcherzy. Tynki polimerowe produkowane są w postaci
gotowych do użycia mas tynkarskich.
Rys. 19. Tworzenie się pęcherzy w tynku polimerowym na skutek: dużej wilgotności ściany,
ułożenia tynku na niedostatecznie wyschniętej warstwie zbrojonej tkaniną szklaną lub
spękania wyprawy o zbyt ciemnym kolorze.
Odmianą tynków polimerowych są tzw. tynki zimowe (czasem oznaczane jako QS –
quick set – szybkie stosowanie). Mogą być one nakładane w temperaturach od +1ºC do ok.
+10ºC (7ºC do 15ºC w zależności od producenta). W temperaturze +1ºC i przy względnej
wilgotności powietrza 95% tynki te uzyskują odporność na deszcz po 6÷7 godzinach. Po
4÷5 godzinach od nałożenia na ściany nie szkodzą im nocne spadki temperatury do -5ºC.
Specjalny rodzaj tynków akrylowych stanowią tynki mozaikowe. Kolor i strukturę tych
wypraw uzyskuje się stosując do ich produkcji różnobarwną mieszaninę naturalnych
kruszyw kolorowych lub trwale powierzchniowo barwionych, zatopionych w transparentnej
po wyschnięciu żywicy akrylowej. Wysokie parametry wytrzymałościowe, odporność na
wpływy atmosferyczne, walory estetyczne, łatwość utrzymywania w czystości,
predysponują te tynki do stosowania w miejscach eksponowanych, narażonych na
uszkodzenia mechaniczne i zabrudzenia, zarówno na zewnątrz (np. na cokoły), jak
i wewnątrz budynków.
362
Tynki krzemianowe (silikatowe). Tynki te wytwarzane są na bazie szkła wodnego
potasowego i wodnej dyspersji spoiwa organicznego oraz starannie dobranych kruszyw
fakturujących i wypełniających. Zawierać mogą ponadto dodatek związków
krzemoorganicznych zwiększających odporność na wpływy atmosferyczne. Zaletami
tynków krzemianowych są: duża paroprzepuszczalność, trwałość i odporność na działanie
czynników atmosferycznych, duża przyczepność do podłoży mineralnych. Tynki te są mniej
elastyczne od tynków akrylowych, ale nieco bardziej elastyczne od tynków mineralnych.
Nie ma przeciwwskazań do stosowania ich w żadnym z powszechnie znanych systemów
ocieplania ścian. Tynki te produkowane są w postaci gotowych do użycia mas tynkarskich.
Tynki krzemianowe wymagają dużej wprawy w ich wykonywaniu. Wpływa na to
wysoka alkaliczność masy tynkarskiej. Tynki barwione są ponadto bardzo podatne na
warunki wilgotnościowe w trakcie wykonywania, a miejsca naprawy lokalnych uszkodzeń
są bardzo trudne do ukrycia.
Odmianą tynków krzemianowych są tynki polikrzemianowe. W ich składzie, oprócz
szkła wodnego, znajduje się zol (roztwór koloidalny) kwasu krzemowego (krzemionki).
Tynki te różnią się właściwościami od tynków krzemianowych, przede wszystkim bardzo
dobrą przyczepnością zarówno do podłoży mineralnych, jak i organicznych, a także
zmniejszoną wrażliwością na warunki zewnętrzne w trakcie wykonywania i wysychania.
Tynki silikonowe. Tynki te produkowane są na bazie wodnych dyspersji spoiwa organicznego (polimerowego) i spoiwa krzemoorganicznego (silikonowego) oraz starannie
dobranych kruszyw fakturujących i wypełniających. Tynki te łączą zalety tynków
mineralnych i akrylowych. Cechują się dobrą przepuszczalnością pary wodnej i dwutlenku
węgla przy jednocześnie bardzo małej nasiąkliwości. Są bardziej elastyczne od tynków
mineralnych i silikatowych. Charakteryzują się bardzo dobrą odpornością na czynniki
atmosferyczne. Mogą być stosowane we wszystkich powszechnie znanych systemach
ocieplania ścian. Tynki silikonowe produkowane są w postaci gotowych do użycia mas
tynkarskich.
Tzw. tynki siloksanowe to najczęściej otwartoporowe tynki dyspersyjne (polimerowe)
z polisiloksanowymi dodatkami hydrofobizującymi.
Zgodnie z instrukcją ITB 334/2002 [26], jeśli materiały wchodzące w skład układu
ociepleniowego mają być niepalne, mogą być użyte jedynie zaprawy tynkarskie na spoiwie
mineralnym oraz masy tynkarskie na spoiwie krzemianowym (silikatowym) – jeżeli wyniki
badań wypraw z tych zapraw i mas wskażą, że są one niepalne.
Porównanie cech tynków cienkowarstwowych podano w tablicy 16.
Kolorystyka
Kolor elewacji można uzyskać stosując tynki barwione w masie lub tynki białe,
malowane farbami elewacyjnymi.
Mieszanki tynkarskie i farby elewacyjne są dostępne w bardzo wielu kolorach. Podczas
doboru kolorystyki elewacji trzeba jednak brać pod uwagę pewne ograniczenia wynikające
z budowy przegrody, właściwości wypraw i procesów fizyko-chemicznych. Należy
pamiętać, że jasne powierzchnie nagrzewają się do znacznie niższej temperatury i płyciej
niż powierzchnie ciemne. Badania wykazały, że przy temperaturze powietrza zewnętrznego
wynoszącej 25ºC temperatura na powierzchni tynku białego osiągnęła około 32ºC,
natomiast na powierzchni tynku czarnego – 65ºC. Przy ciemnych powierzchniach mogą
zatem wystąpić znacznie większe naprężenia pomiędzy tynkiem i podłożem,
a w konsekwencji mogą pojawiać się w tynku spękania i rysy. Wynikają stąd ograniczenia
stosowania kolorów tynków w bezspoinowych systemach ocieplania ścian (BSO).
363
Tablica 16.
Porównanie właściwości tynków cienkowarstwowych.
Rodzaj tynku
Cecha
Mineralny Krzemianowy Silikonowy
Porowatość
Oddawanie wilgoci1)
Przepuszczalność pary wodnej
Przepuszczalność CO21)
Elastyczność
Wytrzymałość mechaniczna1)
Odporność na brudzenie1)
Odporność na glony1)
Odporność na działanie wody
tynku niespękanego
tynku spękanego
Odporność na działanie
atmosfery przemysłowej2)
Odporność na czynniki starzenia naturalnego (UV, ozon)
Trwałość odcieni1)
Odporność na wykwity albo
plamy przy wysychaniu1)
Łatwość wykonania wyprawy
Możliwość odnawiania1)
1)
2)
Polimerowy
+++
+++
+++
+++
–
+
++
++
+++
++
++ / +++
+++
–/+
+
++
++
++
++
++ / +++
++
+ / ++
+
+++
+++
++ / +
–
+
–
++ / +++
+++
+
+
+ / ++
+
+ / ++
+
+++
+
+++
–
–/+
+ / ++
++
+++
+++
+++
++
+
+
+
++
+++
–
+
+++
+++
+ / ++
+++
–/+
+++
+++
+
+++
+
Ocena wg pracy [27].
Zanieczyszczenia atmosferyczne mogą mieć także wpływ na porastanie biologiczne.
+++ bardzo dobra,
++ dobra,
+ zadawalająca,
– zła
Wg instrukcji ITB 334/2002 [26], w celu zmniejszenia skutków nagrzewania
słonecznego, należy ograniczyć zastosowanie odcieni barw tynków wykorzystywanych
w BSO do współczynnika odbicia rozproszonego > 20% (kolor idealnie biały – 100%, kolor
doskonale czarny – 0%). Większe ograniczenia wprowadza norma austriacka ÖNORM
B 6410 [28]. Ograniczenia te nie wynikają jednak wyłącznie ze względu na nagrzewanie
słoneczne wypraw. Wymagane przez normę [28] wartości współczynnika rozproszonego
podano w tablicy 17. Niektóre zalecenia dopuszczają 10% udział na elewacji powierzchni
o barwach ciemniejszych. W przypadku tynków krzemianowych, niektórzy producenci
zalecają ograniczenie stosowania barw tych tynków do współczynnika o wartości > 40%,
a nawet > 50% .
Współczynnik odbicia rozproszonego nazywa się także współczynnikiem jasności,
a w piśmiennictwie niemieckojęzycznym oznacza jako HBW. Jego wartości podawane są
we wzornikach barw tynków.
364
Tablica 17. Wymagane wartości współczynnika odbicia rozproszonego i grubości warstwy
tynku w systemach bezspoinowego ocieplania ścian, wg ÖNORM B 6410 [28].
Współczynnik
Rodzaj tynku
Grubość warstwy
odbicia
rozproszonego
Tynk cienkowarstwowy:
1,5 mm do 4,0 mm,
- polimerowy
> 25
w przypadku
> 30
- krzemianowy
faktury drapanej
- silikonowy
przynamniej
> 30
- mineralny wzbogacony żywicą syntetyczną
2,0 mm
> 50
Tynk o większej grubości warstwy:
Powyżej 4,0 mm
- mineralny wzbogacony żywicą syntetyczną
> 30
Wykonywanie tynków mineralnych barwionych w masie, wymaga przestrzegania zasad
ujednolicania koloru wyprawy.
W celu uniknięcia różnic kolorystycznych prace na jednej wyodrębnionej powierzchni
elewacji należy prowadzić w sposób ciągły. Przy zbyt dużych powierzchniach, nie
możliwych do wyprawienia tynkiem bez przerwy, zalecane jest wprowadzenie podziału na
mniejsze fragmenty (najkorzystniej pokrywającego się z rozwiązaniem architektonicznym
ścian). Muszą być także przestrzegane zasady przygotowania masy tynkarskiej: mieszanie
ze sobą zawartości kilku worków suchej mieszanki lub kilku zarobów zaprawy, dozowanie
zawsze takiej samej ilości wody (doświadczenia wykazują, że zmiana ilości wody
zarobowej o 0,5 litra, wywołuje widoczną zmianę barwy tynku) oraz stosowanie takiego
samego czasu mieszania. W przypadku tynków, przy fakturowaniu których może zostać
odsłonięte podłoże (tynki drapane), zaleca się stosowanie podtynkowych środków
gruntujących w kolorze dobranym do koloru wyprawy. Nie wolno dopuszczać do
bezpośredniego działania słońca na tynkowane powierzchnie. Jest to istotne zarówno z
uwagi na zdecydowane pogorszenie warunków wiązania lub wysychania, jak też ze względu
na zmianę odcienia wyprawy. Znane są przypadki zaznaczenia się cienia drzewa czy też
rusztowania roboczego na tynkach krzemianowych wykonywanych przy bezpośrednim
działaniu słońca. Tynki mineralne także mogą zmieniać barwę w warunkach podwyższonej
temperatury powłoki.
Sposób postępowania przy łączeniu dwóch powierzchni tynku cienkowarstwowego
pokazano na rys. 20.
Egalizowanie tynków mineralnych
Mineralne wyprawy tynkarskie, wykonane z zapraw barwionych w masie, są ze względu
na obecność w nich związków wapnia wrażliwe na zawilgocenie bezpośrednie (deszcz,
mżawka, osiadająca mgła) lub pośrednie (wysoka wilgotność powietrza – powyżej 80%)
w początkowym okresie wiązania i twardnienia. Okres ten w zależności od warunków
atmosferycznych może trwać od 2÷3 dni (przy temperaturze otoczenia 20ºC i wilgotności
powietrza 50%) do tygodnia, a nawet dłużej (przy obniżonej temperaturze albo
podwyższonej wilgotności powietrza).
365
Rys. 20. Sposób postępowania przy łączeniu dwóch powierzchni tynku
cienkowarstwowego: a – przyklejenie taśmy maskującej na granicy tynkowanego obszaru,
b – nałożenie tynku, c – oderwanie taśmy po wstępnym stwardnieniu wyprawy, d –
przyklejenie taśmy maskującej na krawędzi tynku nałożonego poprzedniego dnia, e –
nałożenie nowej partii tynku, f – oderwanie taśmy maskującej.
Te niekorzystne wpływy mogą spowodować lokalne zmiany stężenia pigmentu w świeżo
nałożonej wyprawie oraz sprzyjać powstawaniu szarobiałych wykwitów z węglanu
wapniowego na skutek łączenia się niezwiązanego wodorotlenku wapniowego i dwutlenku
węgla z atmosfery. Należy pamiętać o tym, że nie jest to wada wyrobów, a raczej ich
naturalna cecha. Nierozpuszczalny węglan wapniowy, wychwytując w dalszym ciągu
dwutlenek węgla i parę wodną z atmosfery, przekształca się w rozpuszczalny kwaśny
dwuwęglan wapniowy, który z czasem (1-2 lata) może zostać całkowicie spłukany z
elewacji przez wodę opadową (dotyczy to oczywiście wypraw na elewacjach wystawionych
na działanie opadów atmosferycznych). Środkiem zaradczym, coraz powszechniej
stosowanym, jest wymalowanie egalizujące. Polega ono na jednokrotnym pokryciu
wyprawy tynkarskiej specjalną farbą – silikonową lub krzemianową – możliwie szybko po
zakończeniu początkowego okresu wiązania i twardnienia tynku, tzn. od 2 do 7 dni po jego
nałożeniu. Wymalowanie to, oprócz wyrównania koloru elewacji, dającego natychmiastowy
optymalny efekt estetyczny, równocześnie ogranicza też wodochłonność wyprawy
tynkarskiej i poprawia zdolność do samooczyszczania się powierzchni.
366
Duża wilgotność powietrza
(także deszcz lub mgła)
Wydłużenie czasu
wiązania
Niska temperatura
Przemieszczanie się
wodorotlenku wapnia
przy wydłużonym
czasie wiązania
KARBONATYZACJA
powstawanie wykwitów
węglanu wapnia
Cienkowarstwowy
tynk mineralny
Rys. 21. Mechanizm tworzenia się wykwitów węglanu wapnia na zewnętrznej powierzchni
tynku mineralnego.
Możliwe jest także stosowanie tynków białych, malowanych farbami elewacyjnymi.
Jednak w tym przypadku wydłuża się czas wykonywania elewacji, gdyż potrzebne są
przerwy technologiczne na wysychanie poszczególnych warstw powłoki malarskiej.
Zwiększają się także nakłady na robociznę i utrzymanie rusztowań. Farba ponadto zaciera
fakturę tynku, a każdy jej odprysk odsłania białe podłoże.
Biologiczne porastanie tynków
Często obserwowanym obecnie zjawiskiem na elewacjach budynków jest rozwój glonów
(alg), grzybów, porostów, czy też mchów.
Ogólnie można wyróżnić tzw. porost pierwotny – gdy pożywka umożliwiająca
obrastanie zawarta jest w samym materiale budowlanym, oraz tzw. porost wtórny – gdy
rozwijające się organizmy wykorzystują składniki zanieczyszczeń osadzających się na
powierzchni elementów budowlanych. W wyniku osiadania zarodników roślin na różnych
powierzchniach, w sprzyjających warunkach wilgotnościowych i cieplnych może nastąpić
rozwój glonów, grzybów, porostów. Ponadto występujące bakterie, mogą tworzyć śluzowate
powłoki zwane biofilmami. Sprzyjają one przyczepianiu się kolejnych zarodników
i zanieczyszczeń zawierających pożywki. Biofilmy mogą całkowicie zmienić pierwotny
charakter zaatakowanej powierzchni [29].
Główną przyczyną występowania skażenia mikrobiologicznego tynków są korzystne
cieplno-wilgotnościowe warunki rozwoju organizmów na ich powierzchniach. Wzrost
powierzchniowej wilgotności ścian zewnętrznych jest w znacznym stopniu przypisywany
lepszej izolacyjności termicznej i niższej pojemności cieplnej elewacji – czynnikom
prowadzącym do częstszej kondensacji wilgoci z powietrza zewnętrznego. Zwiększona
izolacyjność termiczna ścian powoduje także wolniejsze wysychanie wilgoci pochodzącej
z opadów atmosferycznych, ze względu na zmniejszoną temperaturę powierzchni
zewnętrznych [30]. Z tych względów, powierzchnie ścian ocieplonych BSO są bardziej
367
podatne na porastanie biologiczne, niż powierzchnie ścian monolitycznych. Badania
wykazały, że większa pojemność cieplna elewacji monolitycznych chroni je przed
wychłodzeniem radiacyjnym i zmianami wilgotności na powierzchni, stwarzając mniej
korzystną sytuację dla rozwoju glonów, grzybów itd. [30].
Do warunków sprzyjających porastaniu biologicznemu tynków zalicza się czynniki
związane z położeniem obiektu, a także z czasem budowy oraz zastosowanymi
rozwiązaniami technicznymi i materiałowymi [31].
W przypadku wpływu położenia obiektu, sprzyjające porastaniu elewacji są miejsca
w pobliżu wód, jezior, dolin rzecznych, pryzm kompostowych, pól uprawnych,
w bezpośredniej bliskości drzew (zwłaszcza wydzielających substancje kleiste, takie jak
nektar, rosa miodowa, żywice [29]) i krzewów, jak również miejsca zacienione
i usytuowane w pobliżu obszarów pojawiającej się mgły. Istotne znaczenie może mieć także
lokalizacja na terenach silnie zurbanizowanych, ze względu na obecność w powietrzu
zanieczyszczeń komunikacyjnych albo przemysłowych, mogących stanowić pożywkę dla
rozwoju mikroorganizmów.
Duże znaczenie ma także czas trwania budowy i stosowane rozwiązania techniczne. Ze
względu na coraz krótsze terminy budowy i prace prowadzone w okresie zimowym,
zmniejsza się przerwy robocze i tym samym ogranicza możliwość wysychania elementów
pomiędzy kolejnymi procesami budowlanymi. Rezultatem tego są znaczne pozostałości
wilgoci w elementach budowlanych, co może sprzyjać rozwojowi pleśni i glonów. Ponadto
na możliwość porastania elewacji wpływa: brak okapów nad licami murów, ale także okapy
stale dające zacienienie, wadliwe odprowadzenie wody opadowej, stosowanie na
ocienionych elewacjach elementów poziomych umożliwiających zawilgocenie wodą
rozpryskową, zbyt małe przekroje rynien, niewłaściwe połączenia rur spustowych
z rynnami. Z uwagi na stosowane materiały porastaniu sprzyjać mogą podłoża zawierające
pożywki w postaci organicznych związków węgla, a także podłoża o odczynie zbliżonym do
obojętnego. W niektórych przypadkach związki chemiczne powodujące hydrofobowość
wydają się sprzyjać porastaniu, albo będąc pożywką albo przyciągając zanieczyszczenia
i materiał organiczny z powietrza [30].
6. Powłoki szpachlowe
Do powłok szpachlowych umożliwiających wykonanie zewnętrznej warstwy
wykończeniowej na powierzchni podkładu lub bezpośrednio na ścianie czy suficie można
zaliczyć:
- gipsy szpachlowe [32], gładzie gipsowe i anhydrytowe (o wydłużonym czasie zużycia),
- gładzie wapienne, z wpanem silnie hydraulicznym, cementowo-wapienne,
- szpachlówki polimerowe i polimerowo-mineralne,
- ozdobne masy szpachlowe mineralne i polimerowe [33, 34],
- specjalne masy szpachlowe z bardzo dużą zawartością ozdobnych wypełniaczy np.
w postaci płatków, włókien (płynne tapety, powłoki imitujące tynki japońskie).
Ozdobne masy szpachlowych przeznaczone mogą być do wykonywania powłok
naśladujących wyglądem tradycyjne gładkie stiuki lub powłok o fakturze modelowanej,
często nierównomiernie barwionych przez wykonawcę bezpośrednio przed nanoszeniem na
podłoże.
368
Rys. 22. Ozdobna masa szpachlowa o fakturze modelowanej.
7. Tynki lekkie i ocieplające
7.1. Tynki lekkie
Lekkie zaprawy tynkarskie nadają się do wykonywania wypraw zewnętrznych
i wewnętrznych, zwłaszcza na podłożach z materiałów ściennych o wysokiej izolacyjności
cieplnej, takich jak: bloczki i pustaki z betonu lekkiego kruszywowego, ceramiki
poryzowanej, betonu komórkowego itp. Do tego typu materiałów dostosowane są: gęstość
objętościowa, współczynnik sprężystości, liniowy współczynnik rozszerzalności cieplnej
oraz współczynnik przewodzenia ciepła zapraw lekkich. Zaprawy te zapewniają o około
35% większą wydajność niż tradycyjne narzuty tynkarskie. Wykazują także zwiększoną
odporność na powstawanie rys i odparzeń, dobrą paroprzepuszczalność (µ = 10÷15) oraz
łatwość użycia. Współczynnik przewodności cieplnej tynków lekkich wynosi około
0,25÷0,30 W/(m·K), natomiast współczynnik wydłużalności cieplnej 5÷8 × 10-6 1/K.
Tynki o bardzo małej gęstości nazywane są czasem tynkami „super lekkimi”.
Zestawy materiałowe do wykonywania zewnętrznych wypraw z użyciem tynków
lekkich, na podstawie normy DIN 18550-4 [35], podano w tablicy 18.
Tablica 18.
Zestawy tynków do wypraw zewnętrznych z użyciem tynku lekkiego.
Tynk podkładowy,
Tynk wierzchni 1) ,
zaprawa do tynku lekkiego zaprawa tynkarska
odpowiadająca grupie:
odpowiadająca grupie:
PIc
hydrofobowy wg DIN 18550, tzn.: P II 3)
w ≤ 0,5 kg/m2 h0,5
PIc
P I c 2)
Sd ≤ 2,0 m
P II 3)
PIc
w · Sd ≤ 0,2 kg/m h0,5
P II 3)
P II 3)
1)
Tynki lekkie z wypełniaczami organicznymi o strukturze porowatej mogą być stosowane
na zewnątrz wyłącznie jako tynki podkładowe.
2)
Gęstość w stanie suchym stwardniałej zaprawy 0,6 ÷ 1,3 kg/dm3.
3)
Wytrzymałość na ściskanie 2,5 ÷ 5,0 MPa.
Wymagania odnośnie zestawu
tynków
369
Tynki lekkie stosowane są zasadniczo powyżej cokołowej części ściany, jednak istnieją
także lekkie tynki cokołowe. Tynki lekkie mogą mieć także charakter tynków szlachetnych
z możliwością wykonywania zdobień.
7.2. Tynki ocieplające
Coraz większego znaczenia nabierają suche mieszanki zapraw do wykonywania tynków
ocieplających. Wyprawy tynkarskie tego typu są podstawowym elementem systemów
ocieplania ścian zewnętrznych bez wykorzystywania płytowych materiałów
termoizolacyjnych. Główne zalety stosowania tynków ocieplających to: możliwość
bezpośredniego stosowania na bardzo nierównych powierzchniach ścian oraz na elewacjach
o skomplikowanych kształtach, maszynowe nanoszenie, rzeczywista bezspoinowość izolacji
termicznej. Tynki termoizolacyjne znajdują zastosowanie przy ocieplaniu zarówno ścian
jednomateriałowych, jak i np. ścian szachulcowych (tzw. muru pruskiego). Grubość tynków
ocieplających może dochodzić do 10 cm. Korzyści ze stosowania tych tynków wynikają ze
zmniejszenia wartości współczynnika przenikania ciepła U ścian, przy równoczesnym
zapewnieniu dobrej paroprzepuszczalności (µ ≤ 10) i odporności na zawilgocenie warstwy
ocieplającej. Współczynnik przewodności cieplnej tynków ocieplających wynosi
0,07÷0,15 W/(m·K).
Tynki ocieplające mogą być stosowane zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz budynku.
Przed ich zastosowaniem na wewnętrznych powierzchniach ścian, należy jednak sprawdzić
możliwość kondensacji pary wodnej w przegrodzie.
Tynki ocieplające stosowane są jako tynki podkładowe. Przy większej grubości tynku
(> 3÷5 cm) nakłada się go w kilku warstwach (cyklach roboczych). Przed nałożeniem
kolejnej warstwy, spodniej warstwie należy nadać odpowiednią chropowatość, a także
odczekać zalecany przez producenta okres czasu (2÷4 dni). Przed nakładaniem tynku
nawierzchniowego, tynk ocieplający musi być dobrze związany i w dużej mierze
wyschnięty (podawane są różne wymagane okresy przerwy technologicznej – od 1 do 7 dni
na każdy 1 cm grubości, nie krócej jednak niż 1 tydzień). W niezbędnych przypadkach
należy zastosować szpachlową warstwę pośrednią.
8. Dobór tynków do podłoża
Zalecania stosowania tynków wewnętrznych jedno- i wielowarstwowych oraz tynków
zewnętrznych wielowarstwowych, wykonywanych w przeciętnych warunkach, na
najczęściej spotykanych podłożach, podano w tablicach 19÷21.
W tablicy 19 podano rodzaje tynków i podstawowe warunki ich stosowania na podłożach
z elementów ceramicznych oraz bloczków i pustaków z betonu lekkiego kruszywowego.
z bloczków z betonu komórkowego.
z monolitycznego betonu zwykłego i lekkiego.
Tablice te zostały zaczerpnięte z wytycznych opublikowane przez Austriackie Zrzeszenie
370
Tablica 19.
Tabela zastosowań tynków, cz. 1, wg [8].
Rodzaj podłoża:
cegła pełna, cegła drążona, pustaki ceramiczne, bloczki z betonu lekkiego kruszywowego
Tynk wewnętrzny jednowarstwowy
Wstępne
Zabiegi dodatkowe
przygotowanie
podłoża
Gipsowy (t. gładzony)
Gipsowo-wapienny
(t. gładzony, t. zacierany)
Wapienno-gipsowy
(t. zacierany, t. gładzony)
Gipsowy lekki
(t. gładzony)
Gipsowy ocieplający
(t. gładzony)
Wapienny (t. zacierany)
Tynk
podkładowy
Wapienno-cementowy
Wapienno-cementowy
lekki podkładowy
Wapienno-cementowy
ocieplający z perlitem
nie wymagane
nie wymagane
Tynk wewnętrzny wielowarstwowy
Wstępne
przygotowanie
Zabiegi dodatkowe
podłoża
(1)
nie wymagane (2)
Wapienno-cementowy
ocieplający ze styropianem
Tynk podkładowy
Wapienno-cementowy
obrzutka
cementowa
przerwa: min. 3 dni
Tynk zewnętrzny wielowarstwowy
Wstępne
Zabiegi dodatkowe
przygotowanie
podłoża
obrzutka cement.
przerwa: min. 3 dni
Wapienno-cementowy
lekki podkładowy
Wapienno-cementowy
Wapienno-cementowy
nie wymagane
nie wymagane
obrzutka cement.
przerwa: min. 3 dni
371
Tynk
nawierzchniowy
Drobnoziarniste
t. gipsowe i
zawierające gips (4)
T. cem.-wap.
T. szlachetny c.-w.
T. wapienny
T. krzemianowy (3)
T. polimerowy (5)
T. silikonowy (3)
Tynk
nawierzchniowy
nie wymagane (6)
T. cem.-wap.
T. szlachetny c.-w.
przy wierzchnich
T. krzemianowy (3)
wyprawach pocieT. polimerowy (5)
nionych stosować
T. silikonowy (3)
warstwę szpachlową zbrojoną tkaniną szklaną
Tablica 20.
Tabela zastosowań tynków, cz. 2., wg [8].
Rodzaj podłoża:
bloczki z betonu komórkowego
Wstępne
Zabiegi dodatkowe
przygotowanie
podłoża
Gipsowo-wapienny
Wapienno-gipsowy
Gipsowy lekki
(t. gładzony)
(t. gładzony)
Tynk podkładowy
Wapienno-cementowy
Wapienno-cementowy
lekki podkładowy
zalecane
gruntowanie
nie wymagane
Tynków tych na tym rodzaju podłoża
nie zaleca się stosować
zasięgnąć opinii producenta tynku
Wstępne
przygotowanie
Zabiegi dodatkowe
podłoża
(1)
zwilżenie
i obrzutka
cementowa
nie wymagane
przerwa: min. 3 dni
Wapienno-cementowy
Wapienno-cementowy
Tynk podkładowy
Wapienno-cementowy
Wapienno-cementowy
lekki podkładowy
Wapienno-cementowy
Wapienno-cementowy
Tynk
nawierzchniowy
Drobnoziarniste
t. gipsowe i
T. cem.-wap.
T. szlachetny c.-w.
T. wapienny
T. krzemianowy (3)
T. polimerowy (5)
T. silikonowy (3)
Wstępne
Zabiegi dodatkowe
przygotowanie
podłoża
zwilżenie
i obrzutka
cementowa (7)
przerwa: min. 3 dni
nie wymagane
Tynk
nawierzchniowy
T. cem.-wap.
T. szlachetny c.-w.
T. krzemianowy (3)
T. polimerowy (5)
T. silikonowy (3)
372
Tablica 21.
Tabela zastosowań tynków, cz. 3., wg [8].
Rodzaj podłoża:
beton, beton lekki
Wstępne
Zabiegi dodatkowe
przygotowanie
podłoża
Gipsowo-wapienny
Wapienno-gipsowy
Gipsowy lekki
(t. gładzony)
(t. gładzony)
mostek adhezyjny
nie wymagane
specjalna zaprawa
zwiększająca
przyczepność
Wstępne
Tynk
Tynk podkładowy
Zabiegi dodatkowe
przygotowanie
nawierzchniowy
podłoża
Drobnoziarniste
Wapienno-cementowy
specjalna zaprawa
(1)
t. gipsowe i
zwiększająca
przyczepność
T. cem.-wap.
Wapienno-cementowy
obrzutka
T. szlachetny c.-w.
lekki
cementowa
przerwa: min. 3 dni
T. wapienny
Wapienno-cementowy
lub
ew.
nie
wymagane
T.
krzemianowy
(3)
specjalna
zaprawa
T.
polimerowy
(5)
Wapienno-cementowy
zwiększająca
T. silikonowy (3)
przyczepność
Wstępne
Tynk
Tynk podkładowy
Zabiegi dodatkowe
przygotowanie
nawierzchniowy
podłoża
Wapienno-cementowy
specjalna zaprawa
zwiększająca
przyczepność
T. cem.-wap.
nie wymagane
Wapienno-cementowy
obrzutka
T. szlachetny c.-w.
lekki
cementowa
T. krzemianowy (3)
przerwa: min. 3 dni
Wapienno-cementowy
T. polimerowy (5)
lub ew.
T. silikonowy (3)
specjalna zaprawa warstwa szpachloWapienno-cementowy
zwiększająca
wa zbrojona tkaocieplający ze styropianem
przyczepność
niną szklaną
373
(1) W bardzo dobrych warunkach, np. przy słabo i równomiernie chłonnym podłożu pod
tynk, przy niewielkich różnicach grubości tynku oraz równomiernych, wypełnionych
spoinach, tynk może być wykonywany także jako jednowarstwowy.
(2) Przy silnie chłonnych podłożach pod tynk, wymagane jest wyrównanie nasiąkliwości
(obrzutka, gruntowanie).
(3) Tynki krzemianowe lub silikonowe stosowane jako tynki nawierzchniowe, wymagają na
tynkach ciepłochronnych oraz gruboziarnistych tynkach wapienno-cementowych wykonania
warstwy pośredniej i zawsze zagruntowania.
(4) Tynki gipsowe i zawierające gips: przerwa technologiczna po nałożeniu tynku
podkładowego minimum 4 tygodnie.
(5) Tynki polimerowe stosowane jako tynki nawierzchniowe, wymagają na gruboziarnistych
tynkach cementowo-wapiennych wykonania warstwy pośredniej i zawsze zagruntowania.
Na cementowo-wapiennych tynkach ocieplających nie są zalecane.
(6) W przypadku wielootworowych pustaków ceramicznych o wysokiej izolacyjności
cieplnej z obliczeniową wartością współczynnika przewodzenia ciepła λ > 0,17 W/(m·K),
w razie potrzeby wykonać zbrojenie tynku.
(7) W razie potrzeby wykonać zbrojenie tynku.
9. Tynki renowacyjne i konserwatorskie
9.1. Tynki renowacyjne
W przypadku ścian zawilgoconych i zasolonych znajdują zastosowanie:
- tynki zaporowe, nieprzepuszczające wilgoci i soli,
- jednowarstwowe tynki kompresowe, tracone, stosowane na murach o szczególnie dużym
stopniu zasolenia,
- wielowarstwowe systemy zasadniczych tynków renowacyjnych, których zadaniem jest
stworzenie powłoki gromadzącej sole przenikające wraz z wilgocią z muru do tynku,
i równocześnie renowacja elewacji.
Tynki zaporowe znajdują zastosowanie przy uszczelnianiu obszarów stykających się
z gruntem, bądź jako tynki zewnętrznych ścian piwnic i cokołów. Nie należy ich stosować
na wyższych partiach murów. Wskutek dużej szczelności w tynkach tych nie występuje
kapilarny ruch wilgoci. W tej sytuacji woda znajdująca się w ścianie, szukając stref
odparowania przemieszcza się pod tynkiem ku górze, równocześnie wyżej przenosząc
rozpuszczone w niej sole. Z tego względu zakres stosowania tynków zaporowych musi być
ograniczony wyłącznie do obszarów stykających się bezpośrednio z gruntem [36].
Tynki kompresowe, tracone, to tynki o swobodnym kapilarnym przepływie wody.
Rozpuszczone w wodzie sole są transportowane na powierzchnię zewnętrzną tynku, gdzie
mogą krystalizować. Tynki tego typu same ulegając stopniowo zniszczeniu chronią mur
i działają odsalająco [36]. Z uwagi na występujące na powierzchni wykwity solne,
wymagają po pewnym czasie usunięcia i wykonania nowej wyprawy.
Systemy tynków renowacyjnych służą do wykonywania wypraw na zawilgoconych
i zasolonych murach, przy czym sole odkładają się w wewnętrznych warstwach tynku i nie
przedostają się na powierzchnię. Wysoka przepuszczalność pary wodnej tynków
renowacyjnych wpływa korzystnie na warunki wysychania muru [37]. Oprócz wysokiej
paroprzepuszczalności tynki te charakteryzują się dużą porowatością i znacznie ograniczoną
możliwością kapilarnego transportu wody. To właśnie dzięki tym właściwościom, procesy
krystalizacji soli zachodzą we wnętrzu wyprawy, nie powodując jej uszkodzenia. Tynk
374
renowacyjny zachowuje swe właściwości do czasu wypełnienia przez odkładające się sole
wszystkich porów [38].
Tynki renowacyjne spełniające wymagania niemieckiej instrukcji Naukowo-Technicznego Zrzeszenia Ochrony Budowli i Konserwacji Zabytków (WTA) nazywa się często
tynkami WTA. Wymagania te podano w tablicach 22 i 23.
Istnieją także rozwiązania techniczne, w których zadaniem tynku renowacyjnego jest
wyłącznie ułatwienie wysychania muru, bez możliwości gromadzenia soli we wnętrzu
wyprawy. Przenikanie do tynku rozpuszczalnych w wodzie soli jest blokowane przez
pokrycie
ściany
paroprzepuszczalnym
impregnatem
na
bazie
związków
krzemoorganicznych.
strefa parowania
i odkładania się soli
woda + sole
strefa parowania
i odkładania się soli
woda + sole
przemieszczanie się
wody i soli do wyżej
położonych stref parowania
woda + sole
Rys. 23. Rodzaje tynków renowacyjnych: a – tynk kompresowy, b – zasadniczy tynk
renowacyjny, c – tynk zaporowy [36].
375
Tablica 22.
Właściwości techniczne tynków wchodzących w skład systemu
tynków renowacyjnych wg WTA [36, 37, 38].
Obrzutka sczepna sieciowa (półkryjąca) – bez wymagań
Obrzutka sczepna całkowicie kryjąca podłoże
Właściwości
Głębokość wnikania wody po 1 godz., h1h, mm
Głębokość wnikania wody po 24 godz., h24h, mm
Wymagania
>5
cała grubość próbki
Tynk podkładowy WTA
Właściwości zaprawy świeżej
Konsystencja (średnica rozpływu), cm
Zawartość porów powietrznych, %-V
Właściwości zaprawy stwardniałej
Współczynnik oporu dyfuzji pary wodnej, µ, Wytrzymałość na ściskanie, MPa
Kapilarne wchłanianie wody, W24, kg/m2
Głębokość wnikania wody, h, mm
Porowatość, %-V
Wymagania
17±0,5
> 20
Wymagania
< 18
większa niż tynku renowacyjnego
> 1,0
>5
> 45
Tynk renowacyjny WTA
Właściwości zaprawy świeżej
Wymagania
Konsystencja (średnica rozpływu), cm
17±0,5
Zawartość porów powietrznych, %-V
> 25
Zdolność zatrzymywania wody, %
> 85
Obrabialność (zmniejszenie średnicy rozpływu po 15
<3
minutach składowania), cm
Właściwości zaprawy stwardniałej
Wymagania
Gęstość, kg/dm3
< 1,4
Współczynnik oporu dyfuzji pary wodnej, µ, < 12
Wytrzymałość na ściskanie, MPa
1,5÷5,0
Stosunek wytrzymałości na ściskanie do wytrzymałości
<3
na rozciąganie przy zginaniu, 2
Kapilarne wchłanianie wody, W24, kg/m
> 0,3
Głębokość wnikania wody, h, mm
<5
Porowatość, %-V
> 40
Warstwy nawierzchniowe (wierzchnie warstwy tynku, powłoki malarskie)
Właściwości
Opór dyfuzyjny względny, Sd, warstwy na ścianie
wewnątrz pomieszczeń i na elewacji, m
Współczynnik nasiąkliwości powierzchniowej warstw
elewacyjnych, w, kg/(m2h0,5)
Rodzaj tynku elewacyjnego
376
Wymagania
< 0,2
< 0,2
hydrofobowy
Tablica 23.
Układ i grubości warstw systemu tynków renowacyjnych WTA [37].
Stopień zasolenia
Układ warstw
Grubość warstw, cm
mały
obrzutka
≤ 0,5
tynk renowacyjny WTA
≥ 2,0
średni do wysokiego
obrzutka
≤ 0,5
1,0 ÷ 2,0
1,0 ÷ 2,0
obrzutka
≤ 0,5
tynk podkładowy WTA
≥ 1,0
≥ 1,5
Obrzutka wykonywana jest najczęściej jako nie w pełni kryjąca (sieciowa).
Tynk renowacyjny WTA może być zastosowany jako tynk podkładowy, jeśli łączna
grubość tynku nie przekracza znacznie 4 cm – pomijając spoiny i duże nierówności.
Tablica 24. Ocena stopnia zasolenia muru w zależności od stężenia soli [38, 39].
Stopień zasolenia
Mały, %-m
Średni, %-m
Duży, %-m
Chlorki
< 0,2
0,2 ÷ 0,5
> 0,5
Azotany
< 0,1
0,1 ÷ 0,3
> 0,3
Siarczany (łatwo rozpuszczalne)
< 0,5
0,5 ÷ 1,5
> 1,5
Krajowe wymagania stawiane systemom właściwych tynków renowacyjnych
przedstawione zostały w projekcie Zaleceń Udzielania Aprobat Technicznych ITB [40].
Tablica 25.
tynków renowacyjnych [40].
Wymagania
Właściwość
tynk
tynk
obrzutka
gładź
podkładowy renowacyjny
Konsystencja (wg PN-85
10±1
7±1
7±1
7±1
/B-04500) po zarobieniu
wodą, cm
Gęstość objętościowa
nie stawia się
nie stawia się
stwardniałej zaprawy,
≤ 1,5
≤ 1,5
wymagań
wymagań
3
g/cm
Wytrzymałość na zginanie,
nie stawia się
≥ 2,5
≥ 1,7
≥ 1,0
MPa
wymagań
Wytrzymałość na ściskanie,
większa niż
nie mniej niż mniejsza niż
≥ 7,0
MPa
tynku
1 i nie więcej
tynku
renowacyjnego
niż 5
renowacyjnego
Nasiąkliwość, %
≤ 20
≤ 10
≤ 10
≤ 20
Przyczepność do podłoża,
≥ 0,1
≥ 0,05
≥ 0,05
≥ 0,05
MPa
Opór dyfuzyjny względny,
≤ 0,2
≤ 0,2
≤ 0,2
≤ 0,2
Sd, m
377
c.d. tablicy 25.
tynków renowacyjnych [40].
Mrozoodporność
brak zmian
wyglądu
brak zmian wyglądu próbki po 15 cyklach
próbki po
25 cyklach
Porowatość, %
nie stawia się
nie stawia się
≥ 40
≥ 40
wymagań
wymagań
Odporność na działanie soli nie stawia się brak śladów
brak śladów nie stawia się
wymagań
soli na
soli na
wymagań
powierzchni
powierzchni
próbki po
próbki po
8 dniach
10 dniach
moczenia
9.2. Tynki konserwatorskie
Do odnawiania ścian niezawilgoconych opracowano mieszanki tynkarskie
o szczególnych właściwościach użytkowych. Ich receptury umożliwiają dobrą współpracę
starych murów i nowych wypraw tynkarskich. Mieszanki te mogą być wykonywane na
bazie wapna trasowego lub wapna powietrznego zawierającego tradycyjne dodatki
i domieszki, takie jak: mączka ceglana, boraks, węgiel drzewny, kwasy owocowe,
dekstryna, soda, żywica naturalna, potaż (węglan potasu), proteiny, talk, cukier, sierść
borsuczą. Wykorzystywane domieszki i dodatki modyfikują zarówno właściwości świeżej,
dopiero co zarobionej woda mieszanki tynkarskiej, jak również właściwości stwardniałej
zaprawy. Zastosowanie kilkuprocentowego dodatku maczki ceglanej uzyskanej z wolnych
od zanieczyszczeń chemicznych, starych, wypalanych w niskiej temperaturze cegieł
(domieszka hydrauliczna), umożliwia polepszenie procesu wiązania oraz zwiększa
odporność tynku na działanie czynników atmosferycznych. Boraks i węgiel drzewny
polepszają odporność składników tynku na szkodliwe działanie bakterii, grzybów i glonów.
Dekstryna zwiększa retencję wody i poprawia przyczepność tynku do podłoża. Kwasy
owocowe, działając jako opóźniacze wiązania, zwiększają przydatność świeżej zaprawy do
transportowania i do użycia. Soda tworzy w strukturze wyprawy pory powietrzne,
poprawiające m.in. izolacyjność cieplną, a także wpływające korzystnie na rozładowanie
naprężeń powstających w procesie wiązania i w ten sposób zwiększające odporność tynku
na zarysowanie. Żywica naturalna polepsza połączenie ziaren kruszywa, wpływa korzystnie
na poprawę przyczepności tynku do podłoża, zwiększa także rozpływność zaprawy. Potaż
usprawnia proces wysychania tynku, także na wilgotnych podłożach. Białka kurze
poprawiają wiązanie ziaren kruszywa oraz zwiększają odporność tynku na działanie
czynników atmosferycznych. Talk (sproszkowany krzemian magnezu), dzięki swym
własnością hydrofobowym, zwiększa odporność tynku na działanie wilgoci i mrozu, sierść
borsucza zaś stanowiąc swego rodzaju zbrojenie rozproszone zwiększa wytrzymałość tynku
na zginanie i rozciąganie.
Tras jest to skała pochodzenia wulkanicznego (tzw. tras reński – tuf trachitowy) lub
powstała w wyniku uderzenia meteorytu ok. 26 milionów lat temu (tzw. tras bawarski,
Suevit). Po rozdrobnieniu tras wykorzystywany jest jako domieszka hydrauliczna,
pozwalająca na uzyskanie przez wapno powietrzne cech spoiwa hydraulicznego. Zaprawy
z wapnem trasowym charakteryzują się kilkakrotnie mniejszym skurczem od tradycyjnych
378
zapraw wapienno-cementowych, dużą porowatością oraz odpornością na agresywny wpływ
środowiska zewnętrznego.
10. Inne tynki specjalne
Tynki wyciszające są stosowane do poprawy akustyki pomieszczeń poprzez
odpowiednią regulację pogłosu. Są wykonywane jako tynki natryskowe. Stosuje się je np.
do wyciszania żłobków, szkół, sal gimnastycznych, pływalni, kościołów, bibliotek,
pomieszczeń biurowych i produkcyjnych. Tynki wyciszające, oprócz korzystnych
właściwości akustycznych, maja także cechy pozwalające na zastosowanie ich do
wykonywania powłok ogniochronnych i antykondensacyjnych na konstrukcjach stalowych
i żelbetowych.
Tablica 26. Wartości współczynnika absorpcji dźwięku αs w zależności od częstotliwości
fali dźwiękowej, przykładowego tynku wyciszającego przy jego grub. wynoszącej 15 mm.
Rodzaj tynku
Wyciszający
Zwykły wapienny lub gipsowy
Współczynnik pochłaniania dźwięku αs przy
częstotliwości:
125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz 4000 Hz
0,05
0,15
0,4
0,55
0,61
0,68
0,013
0,015
0,02
0,027
0,04
0,05
Tynki zabezpieczające przed przenikaniem promieni X są stosowane
w pomieszczeniach z rentgenowska aparaturą diagnostyczną i terapeutyczną o napięciu do
250 kV. Produkuje się je przy wykorzystaniu piasku barytowego jako kruszywa ciężkiego.
Ich zdolność do osłabiania promieniowania określa się za pomocą równoważnika
ołowiowego, oznaczającego grubość osłony z blachy ołowiowej, jaką jest w stanie zastąpić
dana warstwa wyprawy tynkarskiej.
Tablica 27. Wartości równoważnika ołowiowego w zależności od grubości tynku i napięcia
nominalnego lampy rentgenowskiej, przykładowego tynku zabezpieczającego
przed przenikaniem promieni X.
Grubość tynku
[mm]
10
15
20
25
Równoważnik ołowiowy przy napięciu:
100 kV
150 kV
200 kV
250 kV
1,25 mm Pb
0,7 mm Pb
0,6 mm Pb
0,5 mm Pb
1,75 mm Pb
1,0 mm Pb
0,8 mm Pb
0,8 mm Pb
2,3 mm Pb
1,35 mm Pb
1,1 mm Pb
1,1 mm Pb
3,0 mm Pb
1,5 mm Pb
1,35 mm Pb
1,35 mm Pb
Tynki ekranujące produkowane są jako gipsowe z dodatkiem włókien węglowych.
W zakresie niskich częstotliwości (około 50 Hz) skuteczność tłumienia przez te tynki pola
elektrycznego wynosi ponad 90%. W zakresie wysokich częstotliwości (od 20 kHz do 10
GHz) skuteczność tłumienia pola elektromagnetycznego wynosi prawie 100%. Oznacza to
efektywne ekranowanie zarówno pól elektrycznych, powstających wokół przebiegającej
w budynku instalacji elektrycznej, jak i fal radiowych i radarowych. W przypadku tynku
379
ekranującego naniesionego na tynk gipsowy o grubości 12 mm, uzyskuje się zmniejszenie
pola elektrycznego instalacji niskiego napięcia 230V 50Hz z tłumieniem > 21 dB.
Nowy tynk gipsowy
Element uziemienia
Tynk ekranujący 2-3 mm
Istniejący tynk
Element uziemienia
Tynk ekranujący 2-3 mm
Rys. 24. Tynk ekranujący.
11. Kontrola suchych mieszanek i mas tynkarskich na budowie
Pełna kontrola cech i parametrów suchych mieszanek i gotowych mas tynkarskich
w warunkach budowy jest ograniczona. Najczęściej sprowadza się ona do wykonania
prostych czynności, mających jednak często istotne znaczenie dla jakości wykonanych
wypraw. Należy sprawdzić termin przydatności do użycia dostarczonych wyrobów oraz czy
cała partia na ten sam numer serii produkcyjnej. Zgodnie z normą PN-B-10109:1998 [1]
partię stanowi sucha mieszanka tynkarska wykonana z tych samych materiałów, w tych
samych warunkach produkcyjnych, tego samego rodzaju, tej samej grupy i tej samej klasy.
Za partię uważana jest każda ilość do 100 ton. Dostawę o ilości większej niż 100 ton dzieli
się na równe partie nie przekraczające 100 ton. Zaleca się odnotowanie numeru serii
produkcyjnej z opakowania fabrycznego, aby w przypadku konieczności dodatkowego
zamówienia wyrobu, posiadał on dokładnie takie same parametry jak wcześniej
dostarczony.
Do podstawowych badań kontrolnych należy sprawdzenie wyglądu zewnętrznego
i zbryleń.
380
Sprawdzenie wyglądu zewnętrznego suchej mieszanki albo masy tynkarskiej należy
przeprowadzić wzrokowo nie uzbrojonym okiem z odległości około 30 cm,
w rozproszonym świetle dziennym. Sucha mieszanka tynkarska powinna być dobrze
wymieszana, tzn. mieć jednolity skład i barwę w całej objętości [1, 24]. Masa tynkarska
powinna być jednolitą, niespienioną, nierozwarstwiającą się mieszaniną, bez zbryleń
skoagulowanych składników, nie roztartych pigmentów oraz zanieczyszczeń obcych [24].
W celu sprawdzenia zbryleń suchej mieszanki tynkarskiej, próbkę w ilości 1 kg należy
przesiać przez sito 1 mm i 4 mm; pozostałość na sicie (grudki) rozetrzeć w palcach
i ponownie przesiać przez sito 1 mm i 4 mm. Nierozcierające się grudki należy potraktować
jako zbrylenia, zważyć i określić w procentach w stosunku do masy próbki wyjściowej.
W okresie przydatności do użycia nie powinny występować zbrylenia w ilości większej niż
0,5% w stosunku do masy i o maksymalnej wielkości:
- do 1 mm dla wypraw pocienionych (o grubości od 1 mm do 3 mm),
- do 3 mm dla pozostałych wypraw [1].
12. Zabezpieczenie tynków przed graffiti
Do ochrony powierzchni mineralnych przed graffiti, stosowane są systemy: ochrony
trwałej (powłoki trwałe i impregnacja), ochrony czasowej (powłoki tracone) oraz systemy
mieszane [41].
Ochrona trwała polega na naniesieniu specjalnych powłok trwałych odpornych na
oddziaływania mechaniczne, nie pozwalających na przenikanie farby typu spray w głąb
podłoża, lub na odpowiedniej impregnacji podłoża środkami zdolnymi do znacznego
zmniejszenia przyczepności farby i powstrzymania jej przenikania w głąb. Graffiti z tak
zabezpieczonych powierzchni daje się stosunkowo łatwo usunąć za pomocą odpowiednich
środków i metod czyszczących.
Stosowane powłoki trwałe to zazwyczaj 2-komponentowe preparaty błonotwórcze,
wykonane na bazie żywic poliuretanowych lub epoksydowych, zawierające rozpuszczalniki
organiczne. Dostępne są też środki w postaci dyspersji wodnych ww. żywic. Zalety powłok
to: wysoka trwałość, odporność na czynniki atmosferyczne, wysoka chemoodporność,
dostępność w wersji przezroczystej i barwnej oraz w wersji dającej powłokę z połyskiem
lub matową. Do wad tego sposobu zabezpieczenia powierzchni zalicz się: skomplikowane
nanoszenie, znaczny wpływ na efekt wizualny (zmiana odcienia i połysku), słaba
paroprzepuszczalność, brak możliwości usunięcia powłoki [41].
Środki stosowane do impregnacji nie są widoczne lub są bardzo słabo widoczne na
powierzchni chronionego materiału, nie tworząc szczelnej powłoki. Poprzez zastosowanie
impregnacji powierzchnia mineralna staje się hydrofobowa i oleofobowa. Wykorzystywane
są preparaty 2-komponentowe [42], przygotowywane tuż przed aplikacją, lub preparaty 1komponentowe [43]. Znajdują w nich zastosowanie środki na bazie związków
krzemoorganicznych. Impregnaty odznaczają się dobrymi właściwościami dyfuzji pary
wodnej. Zabezpieczenie zachowuje skuteczność nawet po wielokrotnym czyszczeniu.
Ochrona czasowa polega na naniesieniu tymczasowej „powłoki traconej” i – w razie
potrzeby – zmyciu jej razem z graffiti. Do utworzenia powłoki ochronnej stosowane są
zwykle wodne dyspersje lub emulsje wosków i mikrowosków. Wadą powłok traconych jest
możliwość pozostawania resztek wosków w porach materiału, co może w końcu znacząco
ograniczyć paroprzepuszczalność warstw wierzchnich. Powłoki te mają także ograniczone
czasowo działanie ochronne, zależne od grubości warstwy i warunków atmosferycznych.
381
Systemy mieszane są kombinacją trwałej warstwy podkładowej oraz traconej warstwy
wierzchniej. Do grupy tej należą także te systemy jednowarstwowe, które przy usuwaniu
graffiti są usuwane częściowo [41].
Wybierając sposób zabezpieczenia i konkretny środek, należy potwierdzić jego
przydatność do zastosowania na danym rodzaju powierzchni oraz ocenić skuteczność
czyszczenia i wpływ tych zabiegów na możliwość uszkodzenia tynku i głębiej znajdujących
się elementów (wpływ rozpuszczalników organicznych, roztworów alkalicznych,
temperatury wody). Należy zwłaszcza zwrócić uwagę, czy strumień wody pod wysokim
ciśnieniem nie uszkodzi tynku w czasie czyszczenia.
Piśmiennictwo
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]
[21]
[22]
[23]
PN-B-10109: 1998, Tynki i zaprawy budowlane – Suche mieszanki tynkarskie.
DIN 18550-2, Putz – Putze aus Mörteln mit mineralischen Binde-mitteln: Ausführung.
DIN 18558, Kunstharzputze.
PN-70/B-10100 (wyd. 3), Roboty tynkowe – Tynki zwykłe – Wymagania i badania
przy odbiorze.
PN-90/B-14501, Zaprawy budowlane zwykłe.
PN-65/B-14502, Zaprawy budowlane wapienne (norma zastąpiona przez PN-90/B14501).
W. Żenczykowski, Budownictwo ogólne, t. 1, Materiały i wyroby budowlane. Arkady
1976.
Verarbeitungsrichtlinien für Werkputzmörtel, VAR III. Österreichischen Arbeitsgemeinschaft Putz, 2001.
H. Künzel, Schäden an Fassadenputzen. Fraunhofer IRB Verlag 2000.
H. Weber, Instandsetzung gerissener Putze an Fassaden. Wissen zum Planen und
Bauen, nr 1/2001, s. 28-34.
M. Gaczek, S. Fiszer, ABC tynków cz. IV, Tynki zwykłe – uszkodzenia. Kalejdoskop
Budowlany, nr 6/2002, s. 14-18.
PN-65/B-10101, Roboty tynkowe – Tynki szlachetne – Wymagania i badania
techniczne przy odbiorze.
BN-84/6734-01, Suche mieszanki tynków szlachetnych oraz lastryka na spoiwie
hydraulicznym.
J. Nechay, Wyprawy szlachetne i kamień sztuczny. Arkady, Warszawa 1959.
S. Vadstrup, Working techniques and repair methods for plaster decorations on
facades. Nordisk Center til Bevarelse af Håndværk, Raadvad, 2001.
J. Cassar, The materials used in 19th and 20th century plaster: from lime and gipsum to
Portland cement. Institute for Masonry and Construction Research, Univ. of Malta.
M. Doerner, Materiały malarskie i ich zastosowanie. Arkady, Warszawa 1975.
Warunki techniczne wykonywania i odbioru robót budowlano-montażowych, t. I, cz. 4.
Arkady 1990.
EN 998-1, Specification for mortar for masonry – Rendering and plastering mortar.
EMOdico, Technical dictionary. European Mortar Industry Organization, 2000.
J. Cassar, R. de Angelis, The materials used in 19th and 20th century plaster: a Glossary.
Institute for Masonry and Construction Research, University of Malta.
W. Żenczykowski, Budownictwo ogólne, t. 4, Fizyka budowli, izolacje, roboty
wykończeniowe, konstrukcje pneumatyczne. Arkady 1970.
W. Parczewski, Z. Wnuk, Elementy robót wykończeniowych. OWPW Warszawa 1998.
382
[24] PN-B-10106: 1997, Tynki i zaprawy budowlane – Masy tynkarskie do wypraw
pocienionych.
[25] Z. Rydz, Cienkowarstwowe tynki elewacyjne. Materiały Budowlane, nr 2/1996, s. 2-4
oraz 56.
[26] Z. Rydz, J. A. Pogorzelski, M. Wójtowicz, Bezspoinowy system ocieplania ścian
zewnętrznych budynków. Seria: instrukcje, wytyczne, poradniki – nr 334/2002, ITB
Warszawa 2002.
[27] F. Frössel, Lexikon der Putz- und Stucktechnik. Fraunhofer IRB Verlag 1999.
[28] ÖNORM B 6410 (Ausgabe: 2002-03-01), Aussenwand-Wärmedämmverbundsysteme –
Verarbeitungsnorm für Systeme mit Dämmplatten aus expandiertem PolystyrolPartikelschaumstoff EPS-F und Deckschichte sowie für Systeme mit Dämmplatten aus
Mineralwolle MW-PT und Deckschichte.
[29] M. Zakrzewski, Mikrobiologiczne obrastanie podłoży mineralnych. Magazyn
Budowlany, nr 5/2001, s. 43-45.
[30] H. M. Künzel, K. Sedlbauer, Biological Growth on Stucco. Mat. konf.: „Performance
of Exterior Envelopes of Whole Buildings VIII”, Clearwater Beach 2001.
[31] Algen, Pilze u.a. an Fassaden. Österreichischen Arbeitsgemeinschaft Putz, 1999.
[32] PN-B-30042: 1997, Spoiwa gipsowe – Gips szpachlowy, gips tynkarski i klej gipsowy.
[33] J. Kostrzewski, Tynk wenecki. Kalejdoskop Budowlany, nr 5/2001, s. 64.
[34] H. Kilanowicz, Efekty stosowania nowoczesnych powłok dekoracyjnych. Materiały
Budowlane, nr 10/2001, s. 29-31.
[35] DIN 18550-4, Putz – Leichtputze: Ausführung
[36] H. Weber, Tynki renowacyjne. Renowacje, nr 2/1999, s. 24-30.
[37] Instrukcja wg WTA. Naukowo-Techniczny Zespół WTA dla Konserwacji Budowli
i Zabytków Architektury. Renowacje, nr 3/2000, s. 74-80.
[38] J. Adamowski, W. Wydra, Sposób na sole w murze, Tynki renowacyjne (cz. 1).
Izolacje, nr 3/2002, s. 37-43.
[39] R. Koprowicz, Nowa Instrukcja Tynków Renowacyjnych WTA. Renowacje, nr 3/2000,
s. 82-83.
[40] pr. ZUAT-15/VIII.19/2001, Zestawy wyrobów do wykonywania tynków renowacyjnych, projekt wersja: październik 2001.
[41] D. Mikołajczyk, Graffiti – Estetyczny wandalizm. Świat Kamienia, nr 6/2000.
[42] M. Zielecka, Zabezpieczanie różnych materiałów budowlanych przed niepożądanymi
napisami graffiti. Renowacje, nr 3/1998, s. 32-34.
[43] P. Hamera, Trwałe zabezpieczenie powierzchni mineralnych przed graffiti. Rynek
Chemii Budowlanej, nr 3/2002, s.16-17.
W opracowaniu wykorzystano ponadto materiały informacyjne firm: Alpol, Alsecco,
Artex, Baumit, Bayosan, Bekaert, Bolix, Caparol, Degussa, Dryvit, Fujiwara Chemical,
Hasit, Kerakoll, Knauf, Kreisel, ICI Paints Deco, Ispo, Malfarb, NMC, Oikos,
Protektorwerk, Quick-mix, Sto, Tubag, Wacker, Weber-Terranova.
383
384

M. Gaczek, S. Fiszer, Tynki, WPPK 2003

Transkrypt

Podobne dokumenty

Capatect Glättspachtel

SSTWiOR-B-07-TYNKI, TYNKI RENOWACYJNE

tynk szlachetny cyklinowany tcl

Deko M – karta techniczna

Szlachetny tynk mineralny Goldmurit