Haft Kaszubski – wystawa w Żukowie 4-21 sierpnia

http://www.mojekgw.pl
21 paź 2015
Haft Kaszubski – wystawa w Żukowie 4-21 sierpnia 2015
Haft kaszubski ma szansę stać się oficjalnym elementem dziedzictwa narodowego. Marian Jeliński, mieszkaniec
Żukowa, zaangażowany w kaszubskie pszczelarstwo oraz promocję haftu kaszubskiego, poinformował, że
Fundacja Skansenu Pszczelarskiego w Żukowie zgłosiła żukowską szkołę haftu kaszubskiego do Narodowego
Instytutu Dziedzictwa w Warszawie.
Ręczne hafciarstwo kaszubskie szkoły żukowskiej jest jednym ze starszych elementów kultury na Kaszubach.
Wiedza i umiejętności związane z ręcznym hafciarstwem kaszubskim szkoły żukowskiej są zgodne z definicją
niematerialnego dziedzictwa kulturowego Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa
kulturowego (Dz.U. 2011 nr 172, poz. 1018). Istotne są tu też: art. 12, ust. 1 pkt f Europejskiej Karty języków
regionalnych lub mniejszościowych, sporządzonej w Strasburgu dnia 5 listopada 1992 r. (Dz.U. 2009 nr 137, poz.
1121) i zapisy Ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku
regionalnym (Dz.U. 2005 nr 17, poz. 141).
Gdyby starania o wpisanie hafciarstwa kaszubskiego szkoły żukowskiej na krajową listę
niematerialnego dziedzictwa kulturowego się udały, możliwe byłyby starania o jego wpis na jedną z
systemu list UNESCO. Do tej pory np. do indeksu tłumaczeń UNESCO (Index Translationum) trafiły
niektóre tłumaczenia literatury kaszubskiej na język polski.
Materiał nadesłany przez M. Jelińskiego:
Haft kaszubski szkoły żukowskiej wykonany jest zwykle na białym płótnie lnianym, a niekiedy na innym płótnie np.
szarym. Cechuje go siedem zasadniczych kolorów: jasnoniebieski, średnioniebieski, ciemnoniebieski, zieleń
oliwkowa, żółty słoneczny, czerwony i czarny.
Elementy kolorowe wykonane są z nici muliny. Ważnymi elementami tego haftu są: żuk/kłos, modrak/mòdrôk,
dzwonek/zwónk, niezapominajki/niezabôtczi, tulipany/tëlpë, róża/róża, lilia/lelijô, bratek/maceszka, które według
Jadwigi Ptach pochodzą z szat liturgicznych.
Według niej z szat liturgicznych pochodzą również: goździk/granôtka, motylek/mòtilk, ptasi dziobek/ptôszi dzóbk.
Istotne są też m.in.: wąs/wąs, wisienka/wiszenka, pąk/pãczk, pawie oczko/pawié òczkò, pszczółka/pszczółka,
gwiazda morska/mòrskô gwiôzda, rozeta/rózeta, koniczynka/koniczënka, serce, liść ostu/lëst òstu,
słoneczko/słuńce, margerytka/malbrónka, palmeta/palméta, owoc granatu/brzôd granatu, tzw. półgwiazda i inne.
Jadwiga Ptach zajmowała się projektowaniem, wykonywaniem oraz propagowaniem haftu kaszubskiego. Dbała o
artystyczną stronę haftu, oryginalność sztuki oraz opracowywanie wzorów. Prowadziła kursy haftu, brała udział w
konkursach i wystawach. Razem ze swoją siostrą Zofią od 1950 r. organizowała pracę młodym hafciarkom.
Polegała ona na krojeniu materiału i nadawaniu mu fasonu, kopiowaniu wzorów oraz rozdzielaniu nici. Jej prace
były nagradzane za wysoki poziom artystyczny i autentyczność tradycji.
Dzięki jej wysiłkom haft kaszubski wzbogacił się o elementy oparte na najstarszych wzorach zachowanych w
skarbcu poklasztornym w Żukowie. Z jej doświadczeń i pomocy w dziedzinie haftu korzystał (Państwowy) Instytut
Wzornictwa Przemysłowego w Warszawie. Wykonany przez nią haft znajduje się w Muzeum Etnograficznym w
Gdańsku-Oliwie.
W lutym 1968 r. odwiedził Jadwigę Ptach A. Grzędzicki, prosząc o wykonanie kompozycji
składającej się wyłącznie z elementów szkoły żukowskiej. Skomponowała piękny wzór, który później – po jej śmierci
– wyhaftowany został przez Marię Nowicką. Do niej powiedziała kiedyś:
„Na twoich pracach mogę z satysfakcją położyć swoją pieczątkę.”
Według kaszubskiej szkoły, zaleca się najpierw wyszyć gałązki, wisienki/wiszenczi,
liście/lëste, wąsy/wąsë. Łodyżki kwiatowe nie powiązane z gałązką główną (od niej oderwane) są według hafciarek
pozbawione realizmu. Zwykle ich zdaniem nie powinny one być w takiej wersji stosowane.
Tulipany, których jest wiele odmian, haftuje się zwykle w dwóch lub trzech odcieniach koloru niebieskiego. Rozeta
wykonana jest kolorem jasnoniebieskim lub średnioniebieskim, rzadziej czerwonym. W jej środku jest podwójna
obwódka wypełniona węzełkami. Kratkę wykonuje się zgodnie z osnową i wątkiem. Wisienka haftowana jest
zgodnie z kierunkiem łodyżki. Obwodzi się ją jedną nitką, a w dużych serwetach dwoma
nitkami w kolorze czarnym. Liść ostu bywał haftowany w dwóch
odcieniach zieleni, a dolna jego połowa była ciemniejsza. Dawniej bywały róże w trzech odcieniach czerwonych i
stosowano też nici brązowe.
Więcej szczegółów o technice haftowania podała Barbara Rezmer w swoim opracowaniu pt. „Jak haftować po
kaszubsku” (wydanym w Gdańsku w 1979 r.). Według niej z muliny złożonej z 6 cienkich nitek, haft wykonujemy
zwykle w 2 nitki. Na obrusach i poduszkach, których elementy są większe stosuje się 3 nitki.
Jak podaje Rezmer stosowane są 4 podstawowe rodzaje ściegów: 1) wodny, 2) płaski, 3)
krzyżyki i 4) węzełki. Ścieg wodny bywa: pojedynczy, podwójny, a
znany jest też atłaskowy.
Według Rezmer cegiełkę żukowską wykonuje się zaczynając od środka motywu, a szachownicę pełną żółto-czarną
w środku słonecznika, ale inna jest szachownica w bratku. Jak podała ta Autorka promyki słoneczka haftuje się
nitką podwójną przeciągając ściegi tam i z powrotem. Brzegi haftów często wykańcza się mereżką, rzadziej
ząbkami lub frędzlami.
Redakcja mojeKGW.pl ..